strategia rozwoju obszaru gmin nadzalewowych do roku 2020
advertisement
Komunalny Związek Gmin Nadzalewowych w Elblągu STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 Grudzień 2007 1 „Strategia Rozwoju Obszaru Gmin Nadzalewowych do roku 2020” przyjęta w dniu 18 grudnia 2007 r. uchwałą nr II/16/2007 Zgromadzenia Komunalnego Związku Gmin Nadzalewowych w Elblągu. „Strategię rozwoju obszaru gmin nadzalewowych do 2020 r.” opracowano i wydano przy wsparciu finansowym Unii Europejskiej i Marszałka Województwa Warmińsko - Mazurskiego. Wydawca: Komunalny Związek Gmin Nadzalewowych 82-300 Elbląg, Portowa 1; tel.: (055) 232-95-03; fax: (055) 234-46-31 e-mail: [email protected]; www.zalew.org.pl Opracowanie: Pracowania Studiów Architektonicznych i Planowania Przestrzennego ATA w Elblągu pod kierownictwem Anny Talagi Skład i druk: RCM, 82-300 Elbląg ul. Browarna 86 tel. (055) 237-01-30 2 SPIS TREŚCI WPROWADZENIE ............................................................................................................................................................ 7 ROZDZIAŁ 1. WYTYCZNE DO STRATEGII Z DOKUMENTÓW WYŻSZEGO RZĘDU .......................................... 8 1.1.USTAWA Z DNIA 6 GRUDNIA 2006 R. O ZASADACH PROWADZENIA POLITYKI ROZWOJU. ............. 8 1.2. DOKUMENTY KRAJOWE. .................................................................................................................................. 8 1.3. DOKUMENTY PONADREGIONALNE............................................................................................................... 9 1.3.1. Polski Komponent Strategii Euroregionu BAŁTYK ....................................................................................... 9 1.3.2. Program rozwoju dróg wodnych Delty Wisły i Zalewu Wiślanego, Pętla Żuławska – międzynarodowa droga wodna E- 70 .................................................................................................................................................... 9 1.3.3. Program „Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2007 – 2013” ................................................................................................................................................................................. 10 1.4. DOKUMENTY REGIONALNE. ......................................................................................................................... 10 1.4.1. „Strategia rozwoju województwa pomorskiego” .......................................................................................... 10 1.4.2. „Strategia rozwoju województwa warmińsko – mazurskiego 2020” ............................................................ 11 1.4.3. Pozostałe dokumenty regionalne. .................................................................................................................. 11 1.5. STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2015 ................................... 11 ROZDZIAŁ 2. SYNTEZA UWARUNKOWAŃ ............................................................................................................. 14 2.1. PODSTAWOWE DANE CHARAKTERYZUJĄCE OBSZAR ........................................................................... 15 2.2. UWARUNKOWANIA SPOŁECZNO - DEMOGRAFICZNE ............................................................................ 16 2.3. UWARUNKOWANIA PRZYRODNICZO - GEOGRAFICZNE ........................................................................ 17 2.3.1.Ukształtowanie terenu .................................................................................................................................... 17 2.3.2.Kilmat lokalny ................................................................................................................................................ 18 2.3.3.Roślinność ...................................................................................................................................................... 18 2.3.4.System hydrograficzny ................................................................................................................................... 19 2.4. UWARUNKOWANIA KULTUROWE ............................................................................................................... 21 2.5. UWARUNKOWANIA GOSPODARCZE ........................................................................................................... 24 2.6. POWIĄZANIA KOMUNIKACYJNE.................................................................................................................. 25 2.6.1. Drogi kołowe ................................................................................................................................................. 25 2.6.2. Drogi kolejowe .............................................................................................................................................. 27 2.6.3. Drogi wodne .................................................................................................................................................. 27 2.6.4. Drogi powietrzne ........................................................................................................................................... 28 2.6.5. Przejścia graniczne ........................................................................................................................................ 28 2.7. TURYSTYKA ...................................................................................................................................................... 29 2.7.1. Walory turystyczne miast i gmin ................................................................................................................... 29 2.7.2. Trasy turystyczne .......................................................................................................................................... 42 2.7.3. Turystyka wodna ........................................................................................................................................... 43 ROZDZIAŁ 3. ANALIZA SWOT ................................................................................................................................... 45 3.1. CZYNNIKI WEWNĘTRZNE .............................................................................................................................. 45 3.2. CZYNNIKI ZEWNĘTRZNE................................................................................................................................ 47 ROZDZIAŁ 4. STRATEGIA ROZWOJU GMIN NADZALEWOWYCH ..................................................................... 48 WIZJA ......................................................................................................................................................................... 48 BUDOWA STRATEGII .............................................................................................................................................. 49 4.1. CELE I PRIORYTETY ........................................................................................................................................ 49 4.2. PRIORYTETY I CELE BEZPOŚREDNIE, DZIAŁANIA I ZADANIA ............................................................. 51 4.2.1. PRIORYTET 1. ............................................................................................................................................. 51 WZMOCNIENIE KONKURENCYJNOŚCI PRODUKTÓW TURYSTYCZNYCH OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH ........................................................................................................................................... 51 4.2.2. PRIORYTET 2. ............................................................................................................................................. 69 SPÓJNOŚĆ SYSTEMU ZARZĄDZANIA ............................................................................................................ 69 4.2.3. PRIORYTET 3. ............................................................................................................................................. 77 DOSTĘPNOŚC KOMUNIKACYJNA ................................................................................................................... 77 ROZDZIAŁ 5. REALIZACJA STRATEGII .................................................................................................................... 86 5.1. Realizacja zadań.................................................................................................................................................... 86 5.2. Wiodąca rola Gmin ............................................................................................................................................... 86 5.3. Monitoring i okresowa ocena „Strategii...” ........................................................................................................... 86 SYNTEZA W JĘZYKU ANGIELSKIM .......................................................................................................................... 87 ANEKSY ............................................................................................................................................................................ 1 ANEKS NR 1................................................................................................................................................................. 1 ŹRÓDŁA FINANSOWANIA STRATEGII ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 ............................................................................................................................................................................... 1 ANEKS NR 2............................................................................................................................................................... 11 ZARYS PROJEKTÓW PRODUKTÓW TURYSTYCZNYCH .................................................................................. 11 GŁÓWNI WYKONAWCY PROJEKTU ......................................................................................................................... 17 3 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 4 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 Komunalny Związek Gmin Nadzalewowych zrzesza miasta i gminy gospodarujące na terenach otaczających część polską Zalewu Wiślanego. Obejmują one Mierzeję Wiślaną, Wysoczyznę Elbląską, część Żuław Wiślanych i Nizinę Staropruską. W roku 2000 opracowano dla tych terenów „Strategię rozwoju obszarów gmin nadzalewowych do 2015 r.” W latach 2001 – 2007 miasta i gminy skutecznie realizowały zamierzenia określone w „Strategii..”. Od uchwalenia strategii minęło siedem lat. W tym okresie odnotowano zasadnicze zmiany w uwarunkowaniach rozwoju gospodarczego i społecznego. Zrodziły się nowe potrzeby ludności, zaistniały diametralnie inne warunki finansowania zadań. Staliśmy się członkiem Unii Europejskiej. Zaistniały szanse na szybki wzrost poziomu i jakości życia ludności oraz na zrównoważony rozwój gospodarczy. Biorąc to wszystko pod uwagę zdecydowano się na nowelizację strategii z roku 2000 oraz na ponowne sprecyzowanie celów i zadań na miarę nowych potrzeb i nowych możliwości. Prace te zbiegły się z realizacją międzynarodowego projektu (Polska, Niemcy, Litwa i Rosja) pt. „Naturalne i kulturalne dziedzictwo obszaru południowego Bałtyku – wyzwania i perspektywy rozwoju regionalnego – LAGOMAR”. Związek jest jednym z 17 partnerów tego projektu. Strategia nie obejmuje wszystkich zagadnień związanych z obszarem, ani całokształtu działalności miast i gmin nadzalewowych. Strategia koncentruje się na rozwoju obszaru poprzez wykorzystanie bogatych zasobów przyrodniczych, w tym wodnych i wielkiej wartości dziedzictwa kultury i techniki. Za główne priorytety przyjęto zapewnienie konkurencyjności, spójności i dostępności obszaru. Stąd w strategii znalazło się wiele zadań z zakresu komunikacji, ochrony środowiska, ładu przestrzennego, szeroko pojętych usług i innych. Bez szerszego spojrzenia na obszar nie uzyska się zrównoważonego rozwoju oraz wysokiego poziomu i jakości życia mieszkańców Ekoregionu Zalewu Wiślanego. Jesteśmy przekonani, że ta strategia, podobnie jak poprzednia, dobrze będzie służyć tym wszystkim, którzy są związani lub chcą się związać z niezwykłym obszarem gmin nadzalewowych. Grudzień 2007 r. 5 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 6 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 WPROWADZENIE Gminy położone nad Zalewem Wiślanym łączy duży akwen, wykorzystywany do celów gospodarczych: rybołówstwa, transportu i turystyki. Tereny położone nad zalewem stanowią bogate różnorodne zasoby przyrody i cenne dziedzictwo kulturowe. Teren połączony siecią dróg wodnych, dróg kołowych i kolejowych, które w powiązaniu z siecią dróg regionalnych, krajowych i międzynarodowych świadczą o dostępie do obszaru. Dobry jest stan środowiska naturalnego. Istotny wpływ na czystość środowiska ma dobre wyposażenie w infrastrukturę techniczną miast i wielu osiedli wiejskich. W roku 2000 przyjęto pierwszą strategię dla tego obszaru. Od tego czasu zaszły zasadnicze zmiany w układach międzynarodowych (wejście do Unii Europejskiej, otwarcie granic), zmieniły się uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne, wykształciły się nowe potrzeby i nowe oczekiwania ludności. Strategia rozwoju obszarów gmin nadzalewowych do 2020 r. stanowi kontynuację strategicznego spojrzenia na teren 10 gmin i miast. Przy opracowywaniu strategii wykorzystano doświadczenia nabyte przy budowie pierwszej strategii oraz strategii dla miast, gmin i województw. Wzięto pod uwagę nowe możliwości finansowania zadań, znacznie wyższe aspiracje ludności do dostatniego i jakościowo lepszego życia. W ramach prac nad strategią zbadano i opracowano uwarunkowania rozwoju. Zaproszono do prac zespołu roboczego gminy zrzeszone w Związku, przedsiębiorców i organizacje pozarządowe. W drodze mozolnych studiów dochodzono do sprecyzowania celów, priorytetów i zadań. Strategia koncentruje się na tych zagadnieniach, które gminy łączą. Są to: bogata przyroda, dziedzictwo kultury i infrastruktura służąca spójności obszaru. Strategia skupia się głównie na turystyce i działalności okołoturystycznej. Strategia składa się z pięciu Rozdziałów: Rozdział 1 stanowią Wytyczne do Strategii z dokumentów wyższego rzędu. Rozdział 2 - zawiera Syntezę uwarunkowań, a zatem jest to kompendium wiedzy o obszarze, zawierające podsumowanie „Uwarunkowań rozwoju”, rozwinięte w odrębnym opracowaniu. Rozdział 3 - opisuje przeprowadzoną analizę SWOT wynikającą z podsumowania syntezy. Rozdział 4 - zawiera Strategię rozwoju obszaru gmin nadzalewowych, a w niej wyłonione cele, zadania strategiczne oraz źródła finansowania zadań zapisanych w strategii. Rozdział 5 - przedstawia sposób realizacji strategii. Opracowanie zawiera ponadto: Aneks nr 1 - opis źródeł finansowania zadań strategii; Aneks nr 2 - zarys projektów produktów turystycznych; Syntezę opracowania w języku angielskim. 7 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 ROZDZIAŁ 1. WYTYCZNE DO STRATEGII Z DOKUMENTÓW WYŻSZEGO RZĘDU 1.1.USTAWA Z DNIA 6 GRUDNIA 2006 R. O ZASADACH PROWADZENIA POLITYKI ROZWOJU. Ustawa określa zasady prowadzenia polityki rozwoju, podmioty prowadzące tę politykę oraz tryb współpracy między nimi (Art.1.1.). Art.2. Przez politykę rozwoju rozumie się zespół wzajemnie powiązanych działań podejmowanych i realizowanych w celu zapewnienia trwałego i zrównoważonego rozwoju kraju oraz spójności społeczno – gospodarczej i terytorialnej zarówno w skali krajowej, regionalnej jak i lokalnej, w szczególności w zakresie: 1) ochrony środowiska(…); 4) rozwoju kultury, kultury fizycznej, sportu i turystyki(…); 13)wspierania rozwoju przedsiębiorczości; 14)wspierania rozwoju gospodarczego; 15)zwiększania konkurencyjności gospodarki. 1.2. DOKUMENTY KRAJOWE. „Strategia Rozwoju Turystyki” z dn. 24.04.2001 r., a także projekt „Strategii rozwoju turystyki na lata 2007-2013” z dn. 21.06.2005 r. - dokumenty przyjęte przez Radę Ministrów zakładają, że nowoczesny, konkurencyjny i wysokiej jakości produkt turystyczny, przyciągnie do Polski turystów zagranicznych, jak i spowoduje zatrzymanie turystów krajowych. Stworzenie konkurencyjnego produktu turystycznego, przygotowanie wykwalifikowanych kadr, rozwój spójnego i skutecznego systemu marketingu, usprawnienie informacji turystycznej oraz modernizacja infrastruktury – to główne cele „Strategii rozwoju turystyki na lata 2007-2013”, przygotowanej przez Ministerstwo Gospodarki. Autorzy dokumentu uważają, że w tworzeniu polskiego produktu turystycznego warto wykorzystać zmieniające się na rynku trendy, modę na zdrowy styl życia, nowe formy spędzania wolnego czasu, organizację wyjazdowych konferencji i kongresów dla firm. Ważne są również działania marketingowe, ukierunkowane na stworzenie spójnego systemu promocji, nie tylko na szczeblu krajowym, ale także wykorzystującego możliwość wspólnej promocji na poziomie Unii Europejskiej. Ministerstwo Gospodarki podkreśla w dokumencie konieczność modernizacji i rozwoju odpowiedniej infrastruktury oraz poprawę komunikacji w regionach turystycznych. Dostępność do atrakcji turystycznych, także dla osób niepełnosprawnych, stanowi bowiem podstawowy element poprawy konkurencyjności polskiej oferty turystycznej. Projekt Strategii krajowej zakłada usprawnienie systemu informacji turystycznej poprzez wykorzystanie nowoczesnych technologii w rozwoju systemu informacji i rezerwacji turystycznej. 8 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 1.3. DOKUMENTY PONADREGIONALNE. 1.3.1. Polski Komponent Strategii Euroregionu BAŁTYK Strategia rozwoju Euroregionu BAŁTYK opracowana została w 2001 r. przez Stowarzyszenie Gmin RP EUROREGION BAŁTYK. Zgodnie ze standardami programowania rozwoju regionalnego, hierarchiczny układ priorytetów i kierunków działania, z jednej strony uwzględnia treść strategii rozwoju województw pomorskiego i warmińsko – mazurskiego, z drugiej strony zapisy „Wstępnego Narodowego Planu Rozwoju” - podstawowego dokumentu formalnego. Za generalny cel działania uznano: „Wykorzystanie współpracy transgranicznej do realizacji przedsięwzięć poprawiających jakość życia społeczności lokalnych, kwalifikacje na rynku pracy, poziom rozwoju gospodarczego oraz stan środowiska naturalnego województw współtworzących EUROREGION BAŁTYK”. Za główne priorytety uznano: priorytet 1 – rozwój kontaktów międzyludzkich budujących demokrację lokalną, priorytet 2 – rozbudowa i modernizacja infrastruktury komunikacyjnej, priorytet 3 – rozwój turystyki, priorytet 4 – ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego, priorytet 5 – poprawa bezpieczeństwa i przeciwdziałanie patologiom społecznym. 1.3.2. Program rozwoju dróg wodnych Delty Wisły i Zalewu Wiślanego, Pętla Żuławska – międzynarodowa droga wodna E- 70 W „Programie rozwoju..” za cel nadrzędny uznano: Wzmocnienie rozwoju gospodarczego regionów poprzez turystyczny rozwój dróg wodnych Delty Wisły i Zalewu Wiślanego. Priorytet 1. Rozwój dróg wodnych Delty Wisły i Zalewu Wiślanego w zakresie turystycznego ich wykorzystania: budowa, rozbudowa i modernizacja infrastruktury turystycznej w zakresie budownictwa wodnego na szlakach wodnych; poprawa żeglowności i bezpieczeństwa szlaków wodnych; zwiększenie ruchu turystycznego poprzez stworzenie informacji dla turystyki wodnej. Priorytet 2. Aktywizacja gospodarcza w otoczeniu szlaków wodnych Delty Wisły i Zalewu Wiślanego: budowa, rozbudowa i modernizacja infrastruktury poprawiającej i zwiększającej dostępność do obiektów i atrakcji turystycznych wokół szlaków wodnych: rozwijanie sieci szlaków turystycznych (pieszych, rowerowych, tematycznych itp.), rozwój dla potrzeb turystyki tzw. małej infrastruktury przy portach i przystaniach (parkingi, pola namiotowe, zaopatrzenie w gaz, paliwo, wodę, odbiór ścieków itp.), rozwijanie ciągów komunikacji, rozwijanie wyspecjalizowanych form turystyki i rekreacji wykorzystujących walory turystyczne i krajobrazowe. 9 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 1.3.3. Program „Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2007 – 2013” W programie o którym mowa wyżej, cel generalny brzmi: Racjonalna gospodarka żywymi zasobami wód i poprawa efektywności sektora rybackiego, podniesienie konkurencyjności polskiego rybołówstwa i przetwórstwa rybnego oraz trwała obecność gospodarki rybnej w gospodarce narodowej. Produkty rybołówstwa oraz chowu i hodowli ryb, produkty przetwórstwa powinny odpowiadać zapotrzebowaniu rynku krajowego pod względem ceny i jakości oraz powinny być konkurencyjne na rynkach zagranicznych. Celami szczegółowymi dla celu generalnego, ważnymi dla strategii gmin nadzalewowych, są : • wzrost rentowności sektora, • uzyskanie równowagi pomiędzy nakładem połowowym, a dostępnymi i odtwarzalnymi zasobami ryb, • ochrona socjalna społeczności na obszarach zależnych od rybołówstwa i akwakultury, • ochrona i rozwój rybołówstwa przybrzeżnego, • rozwój akwakultury, • odnowa floty, • ciągłość dostaw ryb i produktów rybnych, uniezależnienie przetwórstwa od sezonowości połowów. 1.4. DOKUMENTY REGIONALNE. 1.4.1. „Strategia rozwoju województwa pomorskiego” W strategii rozwoju województwa pomorskiego do roku 2020, w odniesieniu do terenów nadzalewowych, przyjęto następujące priorytety: Konkurencyjność Cel 3 – Rozwój gospodarki wykorzystującej specyficzne zasoby regionalne – kreowanie i wspieranie rozwoju marek regionalnych; Cel 1 –Wzrost zatrudnienia i mobilności zawodowej – aktywne formy wspomagania wzrostu zatrudnienia, zwłaszcza na obszarach dotkniętych wysokim bezrobociem; Spójność Cel 4 – Kształtowanie procesów społecznych i przestrzennych dla poprawy jakości życia – rewitalizacja obszarów regresu społeczno – gospodarczego, obszarów cennych kulturowo; Dostępność Cel 1 – Efektywny i bezpieczny system transportowy – wspieranie żeglugi przybrzeżnej i śródlądowej oraz modernizacja małych portów; Cel 4 – Zachowanie i poprawa stanu środowiska przyrodniczego – zmniejszenie poziomu zanieczyszczenia środowiska oraz negatywnego oddziaływania, w tym zanieczyszczenia wód powierzchniowych. 10 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 1.4.2. „Strategia rozwoju województwa warmińsko – mazurskiego 2020” Priorytety przyjęte przez strategię rozwoju województwa warmińsko – mazurskiego w odniesieniu do terenów nadzalewowych są następujące: Konkurencyjna gospodarka. Cel 4 – Wzrost potencjału turystycznego w tym wspieranie rozwoju infrastruktury turystycznej takiej jak: rozbudowa bazy noclegowej o zróżnicowanym standardzie, podniesienie standardu pól namiotowych, standaryzacja agroturystyki, budowa ścieżek rowerowych, ujednolicenie znakowania dróg i identyfikowanych atrakcji turystycznych, urządzenie miejsc postoju i odpoczynku turystów przy drogach i trasach rowerowych, budowa nowych i doinwestowanie istniejących instytucji kulturalnych, wspieranie rewitalizacji i budowy nowych szlaków rowerowych, stała poprawa infrastruktury nabrzeży, wzrost jakości aktualnej bazy turystycznej w tym promowanie nowych nieznanych turystycznych obszarów województwa, zwiększenie aktywności turystycznej rejonu Zalewu Wiślanego oraz J. Druzno, utrzymanie sprawności i kompleksowego zagospodarowania osobliwości w skali europejskiej jakim jest Kanał Elbląski z połączeniem do J. Jeziorak, informacja i promocja terenów turystycznych. Wzrost liczby powiązań sieciowych. Cel 1 – Zwiększenie zewnętrznej dostępności komunikacyjnej oraz wewnętrznej spójności: rozwój komunikacji wodnej w tym modernizacja szlaków wodnych i rozbudowa już istniejących, stała dbałość o tor wodny przez Zalew Wiślany i rozwój portu w Elblągu oraz małych portów i przystani, umożliwienie dostępności do Zalewu Wiślanego od strony granicy państwa innym krajom niż Polska i Rosja. 1.4.3. Pozostałe dokumenty regionalne. Dla potrzeb formułowania „Strategii rozwoju obszaru gmin nadzalewowych do roku 2020 ” przeanalizowano również inne dokumenty, odnoszące się do tego terenu takie jak np.: 1) Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego, 2) Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Warmińsko – Mazurskiego, 3) Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013; 4) Strategię Rozwoju Turystyki Województwa Pomorskiego na lata 2004 – 2013, 5) Program Rozwoju Produktów Turystycznych Województwa Pomorskiego, 6) Program rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa Województwa Pomorskiego na lata 2005 – 2013, 7) Program Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego na lata 207- 2010. 1.5. STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2015 Jak już wspomniano we wstępie, dla obszaru gmin nadzalewowych w roku 2000 opracowana była „Strategia rozwoju obszaru gmin nadzalewowych do roku 2015”. Główny cel: „Ekoregion Zalewu Wiślanego jest obszarem harmonijnie rozwiniętym opierającym swój rozwój na zasobach i potencjałach regionalnych i lokalnych”. Przyjęto, że dla osiągnięcia celu głównego koniecznym jest zrealizowanie celów strategicznych: 11 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 Istnieje kompleksowo rozwinięty system transportowy obszaru powiązany z układem międzynarodowym, krajowym i regionalnym oraz dostosowany do potrzeb obsługi gospodarki lokalnej. Dobrze jest rozwinięta infrastruktura turystyczna, w tym dla ekoturystyki i agroturystyki, w oparciu o zasoby i potencjały przyrodnicze, kulturowe, krajobrazowe i krajoznawcze znaczenia krajowego oraz międzynarodowego. Istnieje nowoczesna infrastruktura na rzecz ochrony środowiska oraz osłony przeciwpowodziowej terenów położonych nad Zalewem Wiślanym i Żuław Wiślanych. Dobrze są rozwinięte węzłowe ośrodki miejskie – Elbląg jako centrum subregionu, ośrodek subregionalny o znaczeniu krajowym, Braniewo i Nowy Dwór Gdański jako ośrodki uzupełniające oraz Frombork jako ośrodek rozwoju turystyki opartej o zasoby dziedzictwa kulturowego o znaczeniu europejskim i Stegna jako ośrodek uzupełniający dla terenów mierzejowych i nadzatokowych. Osiągnięto zrównoważony rozwój Ekoregionu Zalewu Wiślanego oparty na potencjałach i zasobach regionalnych i lokalnych. Istnieje silny lobbing na rzecz obszaru Ekoregion Zalewu Wiślanego oraz napływ kapitału skierowanego na rozwój gospodarczy. Zasoby ludzkie są siłą napędową rozwoju obszaru. Strategię przyjętą w 2000 roku realizowano w latach 2001-2007. Z dobrymi skutkami zmierzano do osiągnięcia założonych celów strategicznych. Część z nich została zrealizowana, dla części zapoczątkowano realizację w formie projektów. Nowe uwarunkowania gospodarcze, ustrojowe i polityczne, a zwłaszcza członkowstwo w Unii Europejskiej, skłaniają do nowego spojrzenia na obowiązującą od roku 2000 „Strategię..”. Wynikła więc potrzeba zweryfikowania zadań, dostosowania celów i zadań do nowych możliwości i potrzeb pełnego wykorzystania zasobów przyrodniczych, kultury materialnej oraz potencjału ludzkiego dla zrównoważonego rozwoju obszaru i wzrostu poziomu życia ludności. Na rozwój turystyki wpływa przede wszystkim czyste środowisko, dobrze wyposażona baza turystyczna oraz dobre połączenie komunikacyjne, co wiąże się z uzupełnieniem infrastruktury, ochrony środowiska, budową i modernizacją infrastruktury transportowej, m.in. dróg, sieci kolejowych, szlaków wodnych i lotnisk. Niemalże wszystkie cele strategiczne kładą nacisk na stworzenie profesjonalnych kadr przez systematyczne podnoszenie kwalifikacji wśród personelu pracującego w usługach turystycznych, kształcenie przedstawicieli biur podróży, personelu hoteli i restauracji oraz przewodników i pilotów wycieczek. Kształcenie to powinno zostać uzupełnione o elementy pracy z osobami niepełnosprawnymi. Rozwój turystyki pozwoli stworzyć nowe miejsca pracy w regionach atrakcyjnych turystycznie a borykających się z wysokim bezrobociem. 12 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 Strategia dla gmin nadzalewowych spójna jest ze strategiami dla województw: pomorskiego i warmińsko – mazurskiego, m.in. w takich przedsięwzięciach jak: rozwój połączeń promowych, rozwój funkcji turystycznych małych portów i przystani, w tym marin, rozwój infrastruktury wodnego transportu śródlądowego, kreowanie markowych produktów turystycznych identyfikujących unikatowe i osobliwe cechy regionu, wspieranie innowacyjnych rozwiązań w zakresie kreowania produktów turystycznych. „Strategia…” z 2000 roku, tak jak wspomniano wyżej, w części się zdezaktualizowała, jednak przyjęta WIZJA jest nadal aktualna, dlatego też została przeniesiona do niniejszego dokumentu. 13 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 ROZDZIAŁ 2. SYNTEZA UWARUNKOWAŃ Obszar opracowania, dla którego sporządzona jest „Strategia”, położony jest na pograniczu dwóch województw: w północno – wschodniej części województwa pomorskiego i północno – zachodniej części województwa warmińsko – mazurskiego. Od północnego wschodu obszar graniczy z Rosją tj. z Obwodem Kaliningradzkim. 10 gmin w tym miasto Krynica Morska, miasto Braniewo, miasto Elbląg, miasto i gmina Frombork, miasto i gmina Tolkmicko, miasto i gmina Nowy Dwór Gdański oraz gminy wiejskie: Stegna, Sztutowo i gm. Elbląg należą do Komunalnego Związku Gmin Nadzalewowych, w skrócie czasami zwanego KZGN, dla kompletności obszaru opracowaniem objęto również gminę Braniewo, która do związku nie należy. 14 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 2.1. PODSTAWOWE DANE CHARAKTERYZUJĄCE OBSZAR LUDNOŚĆ W WIEKU MIASTO/GMINA POWIERZCHNIA LUDNOŚĆ NIEPRODUKCYJNYM NA 100 OSÓB W (km2) WIEKU PRODUKCYJNYM m. Braniewo 12 17.925 53,1 gm. Braniewo 306 6.411 66,3 m. Elbląg 80 127.275 50,7 gm. Elbląg 192 6.482 57,3 8 2.525 55,6 gm. Frombork 116 1.262 59,9 m. Krynica Morska 116 1.364 50,6 5 9.957 55,2 gm. Nowy Dwór Gdański 208 7.926 60,9 gm. Stegna 170 9.544 55,6 gm. Sztutowo 112 3.538 54,5 m. Tolkmicko 2 2.762 61,4 206 3.934 57,4 1.533 200.905 52,9 m. Frombork m. Nowy Dwór Gdański gm. Tolkmicko OGÓŁEM 15 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 2.2. UWARUNKOWANIA SPOŁECZNO - DEMOGRAFICZNE Obszar gmin nadzalewowych według stanu z 01.01.2006 r. wynosił 1.533 km². Średnia gęstość zaludnienia na 1 km² wynosiła 131 osób. Wśród miast największą gęstość zaludnienia ma miasto Nowy Dwór Gdański, gdzie na 1 km² przypada 1.964 osób oraz miasto Elbląg 1.595 osób/1km² i Braniewo 1.444 osób/1 km². W Tolkmicku średnia gęstość zaludnienia wynosi 1.381 osób/1 km², we Fromborku 320 osób/1 km². Najmniej, bo zaledwie 12 osób na km² mieszka w Krynicy Morskiej. Wśród gmin największe zaludnienie jest w gm. Stegna, gdzie na 1 km² przypada 56 osób i w gm. Nowy Dwór Gdański 38 osób/1 km². Najsłabiej zaludnione są gminy Tolkmicko i Frombork, gdzie wskaźnik wynosi odpowiednio 19 i 11 mieszkańców na 1 km². Liczba ludności w końcu grudnia 2005 r. wynosiła we wszystkich gminach i miastach 200.905 osób. W porównaniu do 2000 r. ubyło 0,7%, tj. 1356 mieszkańców. Na zmniejszenie się liczby ludności wpłynęło wiele przyczyn. Główne z nich to ujemny przyrost naturalny i ujemne saldo ruchu wędrówkowego wewnętrznego. Udział kobiet w ogólnej liczbie ludności w 2005 r. wynosił 51,6 % i był taki sam jak w 2000 r., na 100 mężczyzn przypadło 107 kobiet. W strukturze wiekowej ludności według ekonomicznych grup wieku wystąpiły następujące zmiany: zmniejszył się udział ludności w wieku przedprodukcyjnym z 25,4% w 2000 r. do 21,1% w 2005 r., natomiast zwiększył się odsetek ludności w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym odpowiednio z 61,7% do 65,4% i 12,9% do 13,5%. W konsekwencji doprowadziło to do korzystnej zmiany wskaźnika obciążenia ekonomicznego, który w 2000 r. wynosił 62,1 osób, wobec 52,9 osób w 2005 r. Liczba osób w wieku nieprodukcyjnym przypadająca na 100 osób w wieku produkcyjnym w poszczególnych miastach i gminach obszaru gmin nadzalewowych w ciągu analizowanego okresu również zmniejszyła się (50,6 i 50,70). W zakresie zatrudnienia badaniem objęto podmioty o liczbie pracujących 10 i więcej osób, ale bez indywidualnego rolnictwa, stowarzyszeń, duchowieństwa, organizacji społecznych, jednostek budżetowych obrony narodowej i bezpieczeństwa publicznego. Na terenie gmin nadzalewowych w 2005 r. pracowało 39,4 tys. osób. Większość osób pracujących to kobiety – 19,9 tys., które stanowiły 50,7 % ogółu pracujących. Najwyższy udział kobiet w ogólnej liczbie pracujących danej gminy wystąpił w gminie Stegna – 65,3 % oraz w mieście Frombork - 63,0%. Najniższe wskaźniki pracujących kobiet były w gminie Braniewo – 28,0% oraz w gminie Elbląg – 30,0%. Dla ponad 56% pracujących, miejscem aktywności zawodowej był sektor prywatny. Największy udział pracujących w prywatnych firmach, w ogólnej liczbie pracujących danej gminy, odnotowano na terenie gminy Elbląg, gminy Braniewo oraz miasta Elbląga. Najwięcej osób zamieszkujących gminy nadzalewowe pracowało w usługach – ponad 63%, w przemyśle i budownictwie pracowało 35,0%, natomiast w rolnictwie, leśnictwie i rybactwie 1,3% ogólnej liczby pracujących. 16 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 W 2005 r. na obszarze gmin nadzalewowych zarejestrowanych było 20,0 tys. osób bezrobotnych, które stanowiły 10,0% ogólnej liczby ludności zamieszkałej na terenie omawianych gmin. Wśród ludności w wieku produkcyjnym bezrobotni stanowili 15,2%. Najwięcej bezrobotnych w tej grupie osób było w gminie Braniewo – 28,5% oraz gminie Sztutowo – 23,7%. W liczbach bezwzględnych najwięcej bezrobotnych było w mieście Elblągu – 10,2 tys. osób, natomiast najmniej w m. Krynica Morska – 0,2 tys. osób. Wśród bezrobotnych przeważały kobiety, które stanowiły 54,7% ogółu bezrobotnych. Wyjątek stanowiło miasto Krynica Morska, w którym udział kobiet (48,2%) był niższy od przeciętnej na trenie gmin nadzalewowych. 2.3. UWARUNKOWANIA PRZYRODNICZO - GEOGRAFICZNE 2.3.1.Ukształtowanie terenu Ukształtowanie obszaru gmin wchodzących w skład Komunalnego Związku Gmin Nadzalewowych charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem tak pod względem formy jak i genezy. Składa się na to sąsiedztwo czterech diametralnie różnych mezoregionów, których odmienność sekwencji form czyni ten rejon jednym z najatrakcyjniejszych krajobrazowo rejonów Polski. Cechy rejonu charakteryzują się: kontrastowością form, gdzie tereny płaskie przechodzą gwałtownie wysoką krawędzią w silnie porozcinaną erozyjnie wysoczyznę, ta zaś wynosi się wierzchołkami blisko 200 m nad otoczenie; unikatowością – w postaci modelowanej przez człowieka powierzchni Żuław (wały, terpy), czy też modelowanej przez przyrodę sieci głębokich dolin rozcinających krawędź Wysoczyzny Elbląskiej; do unikatowych należą także zespoły pagórków wydmowych na Mierzei Wiślanej; rytmiką występowania form – powtarzające się wały na Żuławach, doliny erozyjne na Wysoczyźnie, pagórki wydmowe na Mierzei. Płaskie, najniżej położone Żuławy (do 1,8 m. p.p.m.), sąsiadują z falistą, wydmową Mierzeją Wiślaną z jednej strony, z drugiej z ostrymi formami rzeźby, wysoko wyniesionej Wysoczyzny Elbląskiej (do około 197 m. n.p.m.) o silnie rozciętej erozyjnie strefie krawędziowej. Wysoczyzna z kolei przechodzi dość łagodnie w monotonną Równinę Warmińską, oddzieloną wyraźną krawędzią od podobnej do Żuław równiny delty Pasłęki. W centrum tak zarysowanych przestrzennie sekwencji mezoform, rozpościera się akwen Zalewu Wiślanego. To wszystko składa się właśnie na atrakcyjność krajobrazową rejonu zalewu, uwarunkowaną głównie ukształtowaniem terenu. Dopełnieniem jest tu bardzo wysoki potencjał widokowy, cechujący się dalekimi, wieloplanowymi ekspozycjami. 17 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 2.3.2.Kilmat lokalny Cechy klimatu lokalnego są przede wszystkim pochodną ukształtowania terenu, warunków wodnych i pokrycia terenu roślinnością. Bardzo duże zróżnicowanie w ukształtowaniu terenu pomiędzy jednostkami mezoregionalnymi, w których leży obszar opracowania (na przykład Żuławy – Wysoczyzna) wpływa istotnie na wyraźne zróżnicowanie klimatyczne. Czynniki zewnętrzne kształtujące tu klimat to głównie: położenie w strefie przewagi przemieszczania się mas powietrza polarno-morskiego z zachodu; położenie w zasięgu wyraźnego oddziaływania klimatycznego Bałtyku; położenie w strefie oddziaływania cyrkulacji bryzowej. Klimat Mierzei Wiślanej i w części Wysoczyzny Elbląskiej jest zdecydowanie korzystny: znaczna część obszaru leży w zasięgu oddziaływania aerozolu morskiego, korzystnie wpływającego na organizm człowieka; część półwyspowa Mierzei cechuje się (według niektórych źródeł) występowaniem największej ilości dni słonecznych w Polsce; średnie prędkości wiatru na dużej części obszaru przekraczają wartość 4m/s – jest to korzystne między innymi dla żeglarstwa. Na Żuławach i Nizinie Staropruskiej cechy klimatu są mniej korzystne dla człowieka jak na ww. obszarach. Należą do nich między innymi: wyraźnie gorsze warunki solarno – termiczne na stokach północnych w połączeniu ze spływami chłodnego powietrza obniżają komfort klimatyczny tych terenów; dość częste występowanie silnych, chłodnych wiatrów może skutkować oziębieniem organizmu poniżej jego progu tolerancji; cechy klimatu Żuław sprzyjają dłuższemu zaleganiu zanieczyszczonego powietrza (dotyczy to także dolin i zagłębień bezodpływowych). Wyraźną odrębnością charakteryzuje się klimat lokalny lasów – lasy wpływają tonizująco na zmiany wskaźników klimatycznych (mniejsze amplitudy dobowe temperatur, bardziej wyrównany profil wilgotności powietrza, mniejsze prędkości wiatru, mniejsze parowanie itp.). W lasach, szczególnie iglastych, występuje znaczne stężenie olejków eterycznych (fitoncydów) korzystnie wpływających na organizm człowieka. 2.3.3.Roślinność Charakter roślinności zależy od cech abiotycznych środowiska (głównie od warunków wodnych, klimatycznych, rzeźby i litologii). Duże zróżnicowanie przestrzenne tych cech stanowi o bardzo wysokiej różnorodności siedliskowej w otoczeniu Zalewu Wiślanego, a co za tym idzie – o dużej różnorodności gatunkowej. Dla mezoregionalnych jednostek przyrodniczo – krajobrazowych charakterystyczne są dominujące formacje roślinne: Mierzeja Wiślana – dominują tu lasy z sosną jako gatunkiem panującym i z typowymi zbiorowiskami roślinności wydmowej w runie; 18 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 Żuławy – to dominacja zbiorowisk roślinności łąkowej i kultur rolniczych z dużym udziałem roślinności wodolubnej, brak tu prawie zupełnie lasów; Wysoczyzna Elbląska – z charakterystycznymi lasami bukowymi (różne odmiany buczyny), lasami mieszanymi z zespołami kultur rolniczych w strefie wierzchowinowej; Równina Warmińska – to roślinność kultur rolniczych i zbiorowiska lasów liściastych i mieszanych; Wybrzeże Staropruskie – podobnie jak na Żuławach, dominują tu zbiorowiska łąkowe i kultury rolnicze – tylko na wilgotnych siedliskach torfowisk pojawiają się większe kompleksy leśne; Strefa brzegowa Zalewu Wiślanego – charakterystyczne są tu zbiorowiska szuwarowe i roślin wodnych z wyraźną przewagą trzciny. 2.3.4.System hydrograficzny System hydrograficzny w otoczeniu Zalewu Wiślanego cechuje się dużą różnorodnością – od Mierzei, praktycznie pozbawionej cieków (przewaga terenów bezodpływowych chłonnych), przez Żuławy (z antropogenicznymi elementami systemu i wymuszonym obiegiem wody), Wysoczyznę Elbląską i Równinę Warmińską z gęstą, naturalną siecią rzeczną – aż po akwen Zalewu Wiślanego. Zalew Wiślany to zbiornik morskich wód wewnętrznych o powierzchni 838 km² i długości 90,7 km, dość płytki (średnia gł. 2,7 m, tory wodne ok. 4.0 m głębokości), położony w sąsiedztwie Morza Bałtyckiego, z którym posiada bezpośrednie połączenie tylko poprzez Cieśninę Pilawską i drogi wodne śródlądowe. Akwen podzielony jest granicą państwową polsko – rosyjską. W części polskiej długość zalewu wynosi 35,1 km. Z uwagi na to, że Cieśnina Pilawska znajduje się po stronie rosyjskiej, z morza do zalewu dostęp jest utrudniony – nawet dla bander polskich. Na podstawie porozumień polsko – rosyjskich dostęp z morza jest możliwy, ale jedynie na „papierze”, w praktyce wszystko jest płynne i uzależnione od politycznych uwarunkowań. Zalew wykorzystywany jest do celów gospodarczych (rybactwo i transport towarowy) oraz do celów turystycznych (akwen żeglarski, wycieczki statkami turystycznymi, plażowanie). Nad zalewem znajdują się różnej wielkości i o różnym wyposażeniu porty rybackie, jachtowe oraz przystanie. Zalew stanowi pod wieloma względami centralny element w przestrzeni przyrodniczej obszaru gmin nadzalewowych – tak ze względu na wielkość, jak i rolę w systemie hydrograficznym (odbiornik wód ze zlewni) i w funkcjonowaniu przyrody (obszar podporządkowany). Stan jakościowy wód zalewu jest w znacznym stopniu wskaźnikiem stanu środowiska w jego zlewni. Ze względu na cechy hydrologiczne dopływy Zalewu Wiślanego po stronie polskiej możemy podzielić na trzy grupy: rzeki i kanały żuławskie - z minimalnym spadkiem, leniwym przepływem, dużym zamuleniem dna i znacznym zanieczyszczeniem wody; część z nich posiada parametry koryta umożliwiającego żeglugę; rzeki Wysoczyzny Elbląskiej - są to krótkie potoki o dużych spadkach podłużnych, wysokiej amplitudzie przepływów uwarunkowanej klimatycznie (roztopy, okresy deszczowe) płynące w 19 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 głębokich dolinach erozyjnych; rzeki Równiny Warmińskiej - Bauda i Pasłęka, cechujące się większymi i bardziej ustabilizowanymi przepływami. Parametry koryta umożliwiające żeglugę większych jednostek pływających posiadają: Nogat, Szkarpawa, Wisła Królewiecka, Elbląg, Kanał Jagielloński i Pasłęka poniżej Braniewa. Dopełnieniem wymienionych wyżej głównych elementów systemu hydrograficznego są: rowy i kanały melioracyjne – szczególnie gęstą siecią występujące na obszarze Żuław Delty Wisły (gdzie funkcjonują w skomplikowanym technicznie systemie polderowym); niewielkie jeziora zaporowe (dorzecze Kumieli), oczka śródpolne i śródleśne; mokradła i bagna (dna dolin, tereny depresyjne, niecki zarośniętych jezior, terasa zalewowa Zalewu Wiślanego). Po stronie rosyjskiej głównymi dopływami zalewu są: Pregoła, Prachładnaja, Mamonowka i Delma. Wartość środowiska obszaru jest szczególna tak pod względem przyrodniczym jak i krajobrazowym. Dlatego też: ustanowiono obszary Paneuropejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000 (dyrektywa ptasia) i projektowane są obszary NATURA 2000 (dyrektywa siedliskowa); ustanowiono tu dwanaście rezerwatów przyrody: „Buki Mierzei Wiślanej”, ”Kąty Rybackie” (rezerwat kormorana i czapli siwej), „Mewia Łacha”, „Ujście Nogatu”, „Zatoka Elbląska”, „Buki Wysoczyzny Elbląskiej”, „Kadyński Las”, :Cielętnik:’ „Nowinka”, „Jezioro Druzno”, „Ostoja Bobrów na rzece Pasłęce”, „Dolina rzeki Stradanki” ; utworzono dwa parki krajobrazowe („Mierzeja Wiślana” i „Wysoczyzna Elbląska”); duża część terenów leży w granicach obszarów chronionego krajobrazu. Sekwencja przestrzenna tych form ochrony stanowi fragment regionalnego systemu obszarów chronionych. Ponadto występują tu elementy strukturalne systemów ekologicznych o znaczeniu krajowym i europejskim: obszar węzłowy krajowej sieci ekologicznej ECONET PL o randze międzynarodowej (obszar 3M – Ujścia Wisły); korytarze ekologiczne sieci ECONET PL (o randze krajowej i międzynarodowej); ostoje przyrody CORINE o randze międzynarodowej. 20 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 2.4. UWARUNKOWANIA KULTUROWE Wydawałoby się, że geograficznie zwarty, w skali kraju niewielki, a ponadto jakby „przyklejony” do równie małego obszaru wodnego rejon, powinien okazać się jednorodny, charakterystyczny poprzez cechy wspólne, dające się ujednolicić. Jednak analiza uwarunkowań dziejowych odbijających się w krajobrazie kulturowym prowadzi do sformułowania wniosku odwrotnego – mamy tu do czynienia z niezwykłym zróżnicowaniem, objawiającym się poprzez niespotykane bogactwo odmian, odcieni i aberracji. Myśl ludzka kształtująca przestrzeń życiową, tworząca idee i formująca poprzez nie materię, poruszała się tu w często przeciwstawnych kierunkach, sięgając po różne techniki, technologie i rozwiązania oraz wyznaczając przed sobą niewspółmierne cele do osiągnięcia. Spoiwem dla obszaru gmin nadzalewowych są m.in.: pluralizm duchowy ich mieszkańców manifestowany na przestrzeni wieków, różnorodna, wypływająca z wielu źródeł i zmierzająca ku odmiennym perspektywom kultura, różnice, często zasadnicze i wykluczające się - sprzeczne dążenia i osiągnięcia. O różnorodności kulturowej na terenie obszaru położonego nad Zalewem Wiślanym zdecydowała epoka nowożytna obejmująca okres od średniowiecza do oświecenia (XIII – XVIII wiek, ponad 500 lat). Wtedy to w omawianym rejonie objawiło się w swojej kulturotwórczej aktywności aż sześć podmiotów kształtujących różnorodny krajobraz i postawy ludzkie. Były to: wolne miasto Gdańsk (odciskające swe piętno w gminach Stegna, Sztutowo i Krynica Morska – do czasów rozwoju turystyki), wolne miasto Elbląg (gmina i miasto Elbląg, częściowo gmina Tolkmicko, Krynica Morska – w fazie rozwoju funkcji letniskowych), Warmia historyczna (gminy Braniewo i Frombork, miasto Braniewo i Frombork), Prusy Królewskie (gmina i miasto Tolkmicko, gmina i miasto Nowy Dwór Gdański), Prusy Zakonne potem Książęce (część gminy Braniewo) oraz – trochę na doczepkę w tym politycznym towarzystwie – osadnicy z Niderlandów, głównie mennonici, zwani popularnie „olendrami” (większość żuławskich polderów w zachodniej części obszaru). Każda z tych sił wniosła do kultury (tj. stanu świadomości społecznej oraz wyglądu krajobrazu) charakterystyczne dla własnych ambicji i statusów prawno-politycznych elementy. Nie sposób ich w niniejszym opracowaniu dokładnie scharakteryzować, można jednak zasygnalizować najważniejsze tendencje z ich materialnymi przejawami, w postaci obiektów zabytkowych czy atrakcji i osobliwości turystycznych. I tak: Warmia historyczna (czyli świeckie księstwo sekularne) to kultura katolicka i wiejska, oparta na dwugłosie kościoła i wsi czynszowej. To warmińska sztuka, o wyodrębnionym stylu (Krzysztof Perwanger, burmistrz Tolkmicka), rzemiosło oraz cała sfera obyczajowo – obrzędowa z symptomatycznym folklorem (tkanina podwójna, słynny wielkanocny taniec z kołem, regionalne potrawy i stroje). To także warmiński system edukacyjno – oświatowy z ambicjami naukowymi, który przyczynił się do powstania w Polsce pierwszego ośrodka tworzenia i upowszechniania nauczania na poziomie średnim (Braniewo) oraz drugiego co do znaczenia w Polsce północnej ośrodka naukowego (także Braniewo). Warmia w spadku pozostawiła nam wiele wspaniałych zabytków, w tym przede wszystkim Wzgórze Katedralne we Fromborku – obiekt o znaczeniu dla światowego dziedzictwa, jedyny wpisany na listę pomników historii Prezydenta RP na terenie 21 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 województwa warmińsko – mazurskiego oraz Kanał Kopernika – najstarszą budowlę hydrotechniczną w kraju. Warmia dała nam również jednego z największych uczonych świata – Mikołaja Kopernika – który zmienił paradygmat Europy, a także wielu innych wybitnych myślicieli o randze europejskiej, czasami niesłusznie pomijanych przy wielkości fromborskiego astronoma (Hozjusza, Kromera, Dantyszka czy Krasickiego). Elbląg – propagował kulturę mieszczańską, związaną z kręgiem protestanckim, opartą na kulcie pracy i sukcesu. Wyzwalało to przedsiębiorczość, niezwykłe inicjatywy handlowe, przemysłowe czy społeczne. Wśród nich wskazać trzeba wyraźnie jedną - mieszczanie elbląscy zasłynęli jako twórcy turystyki sensu stricte w północnej Europie. Wybudowali pierwszą w Europie turystyczną linię kolejową (kolej nadzalewowa), uruchomili żeglugę turystyczną na Zalewie Wiślanym i na Kanale Elbląskim (także pierwszą), stworzyli wypoczynkowe i uzdrowiskowe „raje” na Mierzei Wiślanej oraz na Wysoczyźnie Elbląskiej (Krynica Morska w formie letniska, uzdrowisko w Połoninach– Nadbrzeżu, Bażantarnia) wzorowane odważnie na modelach śródziemnomorskich czy alpejskich. Elbląg pozostawił nam w spadku wiele wspaniałych obiektów zabytkowych i atrakcji turystycznych. Gdańsk – poprzez odwieczną rywalizację z Elblągiem, głównie w dziedzinie morskiego handlu dalekosiężnego, przyczyniał się do wzmacniania funkcji portowych w całym basenie Zalewu Wiślanego. Gdańsk otwierał naszemu regionowi okno na świat, ustanawiał kontakty handlowe z całą Europą, przykładał się do wzrostu zamożności ludzi żyjących z morza, żeglugi i rybołówstwa. Udrażniał też śródlądowe drogi wodne, wpływał na budowanie niezwykłych obiektów hydrotechnicznych rozsławiających nasz region w całej Europie, upodobniających go nieco do Holandii. Gdańsk eksploatował, w zasadzie już na skalę przemysłową, największy skarb Prus – bursztyn, tworząc na jego bazie wspaniałe rzemiosło i sztukę. Prusy Królewskie – kształtowały w niewielkim stopniu krajobraz kulturowy, nieproporcjonalnie do własnej potęgi i posiadanych możliwości prawnych, politycznych czy społecznych. Działalność dworskich przedstawicieli reprezentujących władzę królewską zaznaczyła się najwyraźniej w Nowym Dworze Gdańskim oraz w Tolkmicku i jego najbliższej okolicy, gdzie długo funkcjonowało niegrodzkie starostwo. „Olendrzy” – dokonali rzeczy niezwykłej w skali światowej, praktycznie stworzyli w 100% antropomorficzny krajobraz Żuław, wydobyli tą krainę spod wody. Zostawili po sobie całe Żuławy, wszystko: drogi, poldery, siedliska z charakterystycznymi terpami, nasadzenia zieleni wysokiej w planowanym dwugłosie, skomplikowany system odwadniania, wały i rowy, stacje pomp, zastawki, mosty podnoszone, zabudowa mieszkalna i inwentarska itp. oraz legenda, która snuje się po ich krainie. Prusy Książęce – opierały się w swoim ustroju na silnej, jednoosobowej władzy monarszej oraz na wspierającej ten absolutyzm strukturze wielkiej własności ziemskiej. Ta prawno-polityczna instytucja przyczyniła się do uformowania szczególnej warstwy społecznej wyrosłej na gruncie rycerstwa: szlachty pruskiej zwanej junkrami. W efekcie doprowadziło to do wytworzenia się klucza wspaniałych majątków ziemskich: reprezentacyjnych, rozbudowanych w zespoły pałacowo(dworsko) – parkowe. Na omawianym obszarze ów wpływ zaznaczył się głównie we wschodniej części gminy Braniewo, trochę też na dawnym Terytorium Elbląskim. Większość tych wspaniałych założeń została niestety zniszczona, ich skromne 22 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 pozostałości odnajdziemy tylko w: Janowie Pomorskim, Połoninach, Zajeździe i w Kadynach, a relikty w: Lipowinie, Świętochowie, Rudłowie pod Braniewem. Kultura Prus Wschodnich obdarowała nasz obszar jednym naprawdę wybitnym obiektem, o światowym znaczeniu i dobrze zachowanym – Kanałem Elbląskim. Bo tak naprawdę ową niezwykłą drogę wodną zbudowano do pruskiej krainy zwanej kiedyś Oberlandem (czyli Górnymi Prusami). W tej niezwykłej różnorodności wskazać również możemy czynniki unifikujące region. Nie było ich wiele, nie miały zbyt wielkiej siły oddziaływania, czy inaczej rzecz ujmując – ich moc odbijania się na krajobrazie albo objawiała się zbyt krótko, albo zatarła się jako zbyt daleko osadzona w chronologii dziejowej. Tak właśnie stało się w przypadku pierwszej wspólnej platformy dla obszaru opracowania: dorobku osadnictwa wczesnośredniowiecznego. Z kolei zbyt krótko na continuum różnorodności, odcieni i odmian wpływały: Hanza, oświeceniowy absolutyzm Królestwa Pruskiego oraz powojenne warunki społeczno – gospodarcze, związane z PRL-em. Wpływ tych czynników można zasygnalizować następująco: Wczesne średniowiecze – w basen Zalewu Wiślanego docierały różne ludy, wśród nich najważniejsi byli w początkach naszej ery Goci i Gepidowie (kultura wielbarska – stanowisko archeologiczne w Welklicach), a po nich docierający ze wschodu Estowie (Prusowie) i z zachodu Pomorzanie. Na styku ich osadnictwa funkcjonowała słynna w całej Europie faktoria wikińska Truso. Najciekawsza, najbarwniejsza i najsilniejsza była kultura bałtyjska (Prusów); praktycznie na jej strukturach Zakon NMP zbudował chrześcijańskie i feudalne państwo, wprowadzając nasz teren w krąg cywilizacji europejskiej. Prusowie zostawili po sobie wiele pamiątek – językowych, utrwalonych w takich nazwach jak: Warmia, Pomezania, Elbląg, Bauda, Narusa, Pasłęk czy Pasłęka oraz materialnych – w postaci wspaniałych stanowisk archeologicznych, grodzisk, wałów, wzniesień i dróg (zlokalizowane głównie na terenie gmin Tolkmicko i Frombork). Hanza – była związkiem miast portowych pod przywództwem Lubeki, otwierającym okno na świat, umożliwiające dalekosiężny, zamorski handel. Patronat Hanzy przyczynił się do rozwoju funkcji portowych w najważniejszych miastach Elblągu i Braniewie oraz w Gdańsku poprzez mierzeję, a pośrednio do powstania licznych małych portów i przystani wokół zalewu. Królestwo Pruskie – starało się wprowadzać jednolite wzory i modele życia społecznego i gospodarczego we wszystkich wymiarach, a ponadto zniosło lub zneutralizowało wpływ niemal wszystkich wyżej wymienionych sił różnicujących dotąd krajobraz. Na przykład zlikwidowano Warmię jako księstwo oraz ujarzmiono samorządy Elbląga i Gdańska w ich niepohamowanych ambicjach. Nie powstrzymało to jednak różnicowania się uwarunkowań kulturowych, zmiany czytelne w krajobrazie były zbyt trwałe by je wyeliminować. Rzeczywistość po 1945 roku – okazała się czynnikiem unifikującym, ale tylko w sensie destrukcji i dewastacji krajobrazu kulturowego. Brak zrozumienia dla bogatej tradycji, często nieumiejętność posługiwania się bogatym dziedzictwem, doprowadziły do wykształcenia się postaw obojętności albo wręcz związanych z niszczeniem substancji zabytkowej. Najintensywniej procesy obserwowano w gospodarce byłych PGR-ów. Tak więc ujednolicono nieco krajobraz obszaru poprzez dekompozycję, deprecjację i 23 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 destrukcję jego walorów i wartości. 2.5. UWARUNKOWANIA GOSPODARCZE W końcu 2005 r. na obszarze gmin nadzalewowych w rejestrze urzędowym podmiotów gospodarki narodowej REGON zarejestrowanych było 19.912 podmiotów (bez rolników indywidualnych) tj. o 1,1 % mniej niż w 2000 r. i o 1,0 % więcej niż w roku 2004. Sektor prywatny skupiał 90,7 % wszystkich podmiotów w rejestrze. Dominowały w nim podmioty prowadzone przez osoby fizyczne (14,6 tys.), które stanowiły 73,5 % ogółu firm prowadzących działalność gospodarczą. Sektor publiczny stanowił 9,3 % wszystkich podmiotów. Ze wszystkich gmin obszaru nadzalewowego najwięcej podmiotów działało w mieście Elblągu – 60,8 %, mieście Braniewie – 8,0 % oraz w gminie miejsko – wiejskiej Nowy Dwór Gdański – 7,6 %. Najmniej podmiotów zarejestrowanych było w gminie Braniewo – 1,3 %, gminie miejsko – wiejskiej Frombork – 1,4 % oraz w gminie Sztutowo – 1,9 %. W stosunku do roku 2000 najwięcej podmiotów przybyło w gminie Stegna o 10,7 %, gminie Braniewo o 7,4 %, w gminie miejsko – wiejskiej Nowy Dwór Gdański o 6,3 % oraz w gminie miejsko – wiejskiej Tolkmicko o 3,5 %. Spadek liczby podmiotów odnotowano w mieście Krynica Morska o 23,1 %, w gminie miejsko - wiejskiej Frombork o 6,5 % oraz w gminie Elbląg o 5,3 %. Biorąc pod uwagę podstawowy rodzaj prowadzonej działalności w 2005 r. najwięcej podmiotów działało w sekcji handel i naprawy – 5606 (28,2 % ogółu). Działalność w zakresie obsługi nieruchomości i obsługi firm prowadziło 4.191 podmiotów (21,1 % ogółu). W przetwórstwie przemysłowym zadeklarowało swoją działalność 1.958 jednostek gospodarczych (9,8 %), a w budownictwie 1.446 (tj. 7,3 % ogółu). Liczba spółek handlowych w porównaniu z 2000 rokiem wzrosła o 35,9 %, a w porównaniu do 2004 r. jedynie o 1,8 %. Liczba spółdzielni sukcesywnie spada. W roku 2000 było ich 150, a w 2005 tylko 126 (spadek o 16,0%). W 2005 r. na obszarze gmin nadzalewowych 14,6 tys. osób fizycznych prowadziło działalność gospodarczą tj. o 4,7 % mniej niż w 2000 r. i o 0,9 % więcej niż w roku 2004. Należy zaznaczyć, że dla regionu nadzalewowego pierwszoplanową i historycznie uwarunkowaną jest funkcja portowa. Porty w Elblągu i niektóre porty nad Zalewem Wiślanym szczycą się wielowiekowymi tradycjami. W rozwoju gospodarczym obszaru odgrywały pierwszorzędną rolę i były nierozerwalnie związane z rozwojem nie tylko miast, ale także licznych małych miejscowości nadzalewowych. Ich rozwój postępował w miarę wzrostu wymiany towarowej i uprzemysłowienia miast i osad. Przewozy były możliwe dzięki sprawnej infrastrukturze technicznej rzek i kanałów oraz otwartości wód Zalewu Wiślanego. Nad Zalewem Wiślanym funkcjonuje szereg portów i przystani. Najwięcej przystani oraz największy port znajduje się w Elblągu. Ważnymi nad zalewem są również porty i przystanie w Krynicy Morskiej, we Fromborku, Tolkmicku i w Kątach Rybackich. Dalej mniejsze przystanie w Nowej Pasłęce, Suchaczu, Piaskach, Kamienicy Elbląskiej, Nadbrzeżu. Porty na zalewie oprócz funkcji turystycznej pełnią funkcje transportu towarowego i obsługi rybołówstwa łodziowego. Nad zalewem jest jeszcze kilkanaście przystani i miejsc przydatnych na przystanie. Między innymi takimi 24 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 przystaniami są Kupta, Kadyny, Pęklewo, Suchacz II, Jagodna, Nabrzeże (czynna przystań żeglarska) itp. Oprócz funkcjonujących portów na zalewie, istnieją również przystanie w Rybinie i w Drewnicy nad Szkarpawą, w Nowej Pasłęce i w Braniewie nad Pasłęką, w Nowym Dworze Gdańskim – nad Tugą - Wielką Świętą. W Elblągu w ostatnich latach zbudowano terminal towarowy i pasażerski, który może obsługiwać promy pasażersko – samochodowe, towarowe oraz barki i statki do 3 tys. DWT. Brak możliwości swobodnej żeglugi przez granicę polsko-rosyjską na Zalewie Wiślanym oraz brak alternatywnego połączenia z Bałtykiem, powodują niewykorzystanie potencjału portowego w Elblągu. Rybactwo to gałąź gospodarki historycznie związana z zalewem. W polskiej części Zalewu Wiślanego rybołówstwo uprawiało przed dziewięciu laty 250 rybaków dysponujących: 220 łodziami. W latach 2004 – 2005, wobec niskiej wydajności łowiska, wielu rybaków zlikwidowało swe łodzie, w zamian za rekompensaty, które wypłaciła Unia Europejska jako odszkodowanie. Dlatego obecnie rybołówstwo na zalewie jest mocno ograniczone. Wydano tu 67 licencji (około 140 rybaków). Dla ilustracji: w roku 1948 na Zalewie Wiślanym odłowiono 1150 ton ryb. Jeszcze cztery lata temu łowiło się średnio 2.200 ton rocznie, w tym 500-600 ton cennych gospodarczo. Należy dodać, że po likwidacji części kutrów rybackich ilość odławianych ryb znacznie spadła (do 650-750 ton rocznie). Zasadniczo spadły połowy węgorza i sandacza. Znikły niemal zupełnie karp, certa, kręp, łosoś i szczupak. Dlatego ważnym wydaje się otwarcie Zalewu Wiślanego poprzez budowę Kanału Żeglugowego przez Mierzeję Wiślaną w Skowronkach, tak by rybacy mogli wypłynąć na morze. Problemem jest nadmiernie rozwinięta kolonia kormorana i zbyt niskie zarybienie gatunkami takimi jak węgorz czy szczupak itp. Konieczna jest restytucja ichtiocenozy Zalewu Wiślanego. 2.6. POWIĄZANIA KOMUNIKACYJNE Sieć transportowa na obszarze objętym opracowaniem jest dość dobrze rozwinięta i wyróżnia się ilością dróg kołowych, wodnych, kolejowych. Do systemu transportowego stanowiącego powiązania Zalewu Wiślanego z resztą kraju należą: układ dróg kołowych, układ dróg kolejowych, układ dróg wodnych, układ dróg powietrznych, powiązane z infrastrukturą przygraniczną. 2.6.1. Drogi kołowe Wszystkie sieci transportowe wymienione wyżej schodzą się razem stanowiąc Multimedialne Węzły Transportowe (MWT) w Elblągu i w Kaliningradzie oraz w ograniczonym zakresie w Nowym Dworze Gdańskim i Braniewie. Wymienione wyżej MWT stanowią bardzo dobre powiązanie z układem krajowym i międzynarodowym poprzez dobre powiązanie z siecią dróg kołowych międzynarodowych i krajowych, z 25 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 których wyróżniają się: droga nr 7 (E77) relacji Gdańsk ( i porty trójmiejskie) – Elbląg – Warszawa – Chyżne – Bratysława; droga nr 22 relacji Elbląg – Malbork – Gorzów Wlk. – do zachodniej granicy państwa, łącząc się w Czarlinie z drogą nr 1 relacji Gdańsk – Łódź – Cieszyn – Wiedeń oraz w węźle w Swarożynie z autostradą A-1; droga nr 55 relacji Nowy Dwór Gdański – Malbork – Kwidzyn – Grudziądz do drogi nr 1; droga nr 504 relacji Elbląg – Frombork – Braniewo – przejście graniczne w Gronowie dalej droga A194 Mamonowo – Kaliningrad; droga nr 501 i 502 – stanowiąca połączenie z Mierzeją Wiślaną i jej obsługę komunikacyjną; droga nr 503 (nadzalewowa) – łącząca Elbląg – Suchacz – Kadyny – Tolkmicko; droga nr 505 łącząca Frombork – Pasłęk oraz stanowiąca skrót do Fromborka z drogi nr7; droga nr 507 łącząca Olsztyn – Ornetę – Pieniężno z Braniewem. a po stronie rosyjskiej: droga A193 relacji Kaliningrad – Primorsk – Bałtijsk; droga A229 relacji Kaliningrad – Wilno; droga A190 relacji Kaliningrad – Żeleznogradsk – Kłajpeda; droga A 191 relacji Kaliningrad – Ryga – Tallin – Helsinki. W przyszłości z części wymienionych tu dróg powstanie Nadbałtycka Droga Ekspresowa zataczająca pętlę wokół Morza Bałtyckiego, łącząca wszystkie leżące nad Bałtykiem państwa. W ciągu której znajduje się odcinek drogi nr 7 Gdańsk – Elbląg, drogi nr 22 Elbląg– Grzechotki (przejście graniczne Grzechotki Mamonowo) – Kaliningrad oraz droga A 229 Kuriawcewo. Droga nr 7 stanowi bardzo ważne ogniwo w krajowej sieci drogowej, gdyż łączy porty Trójmiasta ze stolicą kraju oraz poprzez przejście graniczne w Chyżnym z południem Europy, a także poprzez drogę nadmorską z Gdańska - połączenie z Berlinem. Droga nr 22 Elbląg – Malbork stanowi ważne połączenie tworząc przedłużenie drogi z Kaliningradem do drogi nr 1, połączenie z węzłem na autostradzie A – 1 (północ – południe) oraz połączenie z przejściem granicznym na granicy niemieckiej. Droga Elbląg – Kaliningrad nr 504 prowadzi ruch osobowy międzynarodowy przez przejście graniczne w Gronowie. Wszystkie wyżej wymienione drogi stanowiące pętlę wokół Bałtyku oraz doprowadzające ruch kołowy z głębi lądu, otaczają Zalew Wiślany od południa, przechodząc w jego bliskim otoczeniu. Drogi doprowadzające ruch kołowy w bezpośrednie sąsiedztwo akwenu stanowią również dość gęstą i rozbudowaną sieć. Od węzła na drodze nr 7 w rejonie Nowego Dworu Gdańskiego do Stegny odchodzi droga wojewódzka, która łączy się z drogą przechodzącą wzdłuż Mierzei Wiślanej od Mikoszewa (przeprawa promowa) do miejscowości Piaski. Od węzła Elbląg odchodzi droga powiatowa łącząc po drodze Suchacz, Kadyny i Tolkmicko. Tolkmicko posiada również połączenie transportowe z drogą nr 504 (Elbląg 26 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 – Braniewo – Gronowo – granica państwa). Obie te drogi: z Elbląga do Tolkmicka oraz z Pogrodzia do Tolkmicka są poprowadzone w malowniczym krajobrazie Wysoczyzny Elbląskiej i posiadają parametry dróg górskich, a widoki z nich postrzegane zadowolą nawet najbardziej wybrednego turystę. Pozostała sieć dróg powiatowych i gminnych stanowi uzupełnienie układu podstawowego. 2.6.2. Drogi kolejowe Równie ważną rolę jak sieć dróg kołowych spełnia sieć linii kolejowych, która w dużym stopniu utworzona została przed drugą wojna światową. Podstawową rolę spełniają połączenia kolejowe w relacjach: północ – południe i wschód – zachód pełniące rolę powiązań krajowych z położonymi na nich węzłami kolejowymi w Malborku i Tczewie, a umożliwiającymi połączenie regionu we wszystkich kierunkach kraju. W skład sieci wchodzą: Dwutorowa zelektryfikowana linia relacji Warszawa – Malbork – Gdańsk; Dwutorowa zelektryfikowana (na odcinku Malbork – Elbląg) i jednotorowa niezelektryfikowana (na odcinku Elbląg – granica państwa) relacji Malbork – Elbląg – Bogaczewo – Braniewo – Kaliningrad) z międzynarodowym przejściem granicznym kolejowym w Braniewie.; Jednotorowa zelektryfikowana linia relacji Bogaczewo – Morąg – Olsztyn, na której odbywa się również ruch pociągów międzynarodowych: Berlin – Kaliningrad i Berlin – Olsztyn. Linia Braniewo – Orneta – Olsztyn kategorii lokalnej. Linia kolejowa wąskotorowa Nowy Dwór Gd. – Stegna – Sztutowo - Mikoszewo. Połączenie kolejowe, linią Elbląg – Frombork – Braniewo, stanowi dużą atrakcję turystyczną dzięki rozpościerającym się z okien wagonu, urzekającym swym pięknem, widokom krajobrazu. Wielką stratą jest zaniechanie kursowania pociągów na linii Elbląg – Frombork – Braniewo będącej atrakcją turystyczną (szczególnie ze względu na przepiękne widoki, gdyż trasa przechodzi nad Zalewem Wiślanym skrajem Wysoczyzny Elbląskiej), która stanowi połączenie ośrodków osadniczych. Jest to część słynnej przedwojennej nadzalewowej kolei HUB (Elbląg – Królewiec), o wyjątkowej randze historycznej. Linia wąskotorowa z Nowego Dworu Gdańskiego do Stegny oraz wzdłuż Mierzei Wiślanej z Mikoszewa do Sztutowa wykorzystywana jest obecnie tylko w sezonie do celów turystycznych. Dalszy odcinek tej linii ze Sztutowa do Krynicy Morskiej, został rozebrany, a na jej odtworzenie brak zgody Konserwatora Przyrody i Lasów Państwowych. Odtworzenie jej przyniosłoby znaczne korzyści w ochronie przyrody, ponieważ przebieg linii wzdłuż wybrzeża w sąsiedztwie zejść na plażę i stanowiłby środek transportu dowożący ludzi nad morze, przy pozostawieniu samochodów na parkingu we wsi. 2.6.3. Drogi wodne System dróg wodnych umożliwia połączenia w europejskim systemie powiązań wodnych. Drogi wodne wchodzące w skład tego systemu to: Morskie wody wewnętrzne (rzeka Elbląg i Zalew Wiślany) a w nich droga morska łącząca port w Elblągu i porty nadzalewowe torem wodnym na Zalewie Wiślanym do Kaliningradu, 27 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 Bałtijska, z portami bałtyckimi przez Cieśninę Piławską (ograniczone do bander polskich, z wykluczeniem bander krajów trzecich). Drogi śródlądowe, które mają połączenie z systemem dróg wodnych w Europie Zachodniej (Ren, Kanał Havela, Odrę, Noteć, Wisłę i Nogat) i w Europie Wschodniej poprzez rzekę Pregołę, Kanał Delma, Zalew Kurski oraz rzekę Niemen. Drogi wodne śródlądowe łączące Gdańsk przez Martwą Wisłę – Wisłę – Szkarpawę (alternatywnie) Wisłę Królewiecką na Zalew Wiślany tym samym połączenia – z drogami wodnymi Obwodu Kaliningradzkiego. Szlak wodny turystyczny, który łączy Zalew Wiślany z wodami jezior mazurskich: rzeką Elbląg - torem wodnym przez j. Drużno - Kanałem Elbląskim do Ostródy/Iławy. Obecnie nie wszystkie śródlądowe drogi wodne są przystosowane do transportu wodnego jak np. Bauda, Pasłęka, Tuga – Wielka Święta, Wisła Królewiecka, Wąska. W obszarze opracowania funkcjonują żeglowne drogi wodne, które obecnie posiadają następujące klasy: Wisła km 718-910 klasa II, Wisła km 910-941,3 klasa III, Szkarpawa km 0,0-25,4 klasa II, Nogat km 0,0-38,65 odcinek skanalizowany i odcinek żeglowny rzeki wolno płynącej km 38,65-62,00 (ujście do Zalewu Wiślanego) klasa II, Kanał Jagielloński km 0,0-5,83 klasa II. Ważnym elementem wykorzystanie systemu dróg wodnych obszaru nadzalewowego są, po stronie polskiej, przejścia graniczne wodne w Elblągu i Fromborku. 2.6.4. Drogi powietrzne Na obszarze opracowania istnieje tylko lotnisko sportowe w Elblągu, które może przyjąć niewielkie samoloty sportowe i helikoptery. Najbliższe porty lotnicze to po stronie rosyjskiej port w Kaliningradzie i po stronie polskiej w Gdańsku – Rębiechowie oraz w Szymanach pod Olsztynem. W Królewie Malborskim pod Malborkiem istnieje lotnisko wojskowe (w odległości 25 km od Elbląga), które umożliwia również loty dla samolotów cywilnych. Lądowiska turystyczne dla helikopterów znajdują się w Krynicy Morskiej i w Sztutowie. Istnieje jednak potrzeba oraz realne możliwości utworzenia lądowiska sezonowego także we Fromborku, Tolkmicku, Nowym Dworze Gdańskim i Braniewie. 2.6.5. Przejścia graniczne Przejścia graniczne stanowią o możliwości połączenia systemu transportowego Polski z Rosją, a pośrednio Unii Europejskiej z Rosją. Przebiega tu wschodnia granica unijna, dlatego tak ważnymi stają się one dla układu komunikacyjnego Europy. Na terenie gmin nadzalewowych istnieją przejścia graniczne: kolejowe – w Braniewie, wodne – w Elblągu i we Fromborku, 28 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 drogowe – w Gronowie. W budowie jest największe na tym terenie przejście graniczne z Rosją w Grzechotkach. Opóźnienia w budowie występują po stronie rosyjskiej. Postulowane jest przejście turystyczne (pieszo – rowerowe) w Piaskach na Mierzei Wiślanej. 2.7. TURYSTYKA 2.7.1. Walory turystyczne miast i gmin Miasto Elbląg Duży atrakcyjny, subregionalny bogaty ośrodek gospodarczy, który obejmuje swoim zasięgiem obsługi obszar otoczenia Zalewu Wiślanego po stronie południowej i wschodniej. W Elblągu znajdują się usługi administracyjne powiatu grodzkiego, specjalistyczne usługi zdrowia, szpitale, dobrze rozwinięta baza szkolnictwa wyższego. Kształcenie młodych ludzi w kierunkach technicznych i humanistycznych pełni ważną rolę w turystyce handlowej i biznesowej. W Elblągu rozwija się innowacyjność technologii. Znajdują się tu znaczące zakłady produkcyjne. Miasto położone w sąsiedztwie Zalewu Wiślanego nad rzeką Elbląg, posiada bardzo urozmaicony krajobraz począwszy od terenów żuławskich po stronie zachodniej miasta poprzez tereny równinne w centrum do terenów wysoczyznowych porośniętych lasami po wschodniej i północno wschodniej stronie. Bogate środowisko przyrodnicze w tym lasy Bażantarni, Góra Chrobrego i Gęsia Góra skąd rozpościera się widok na miasto, a przy dobrej widoczności można zobaczyć Malbork. W Elblągu rozwinięta jest dość dobrze baza turystyczno – sportowa. Znajdują się tu tereny rekreacyjne i wypoczynkowe: Park Bażantarnia, dwa baseny kryte i duży basen odkryty, lodowisko, hala widowiskowo – sportowa, tor łyżwiarski i tor wrotkarski, boisko lekkoatletyczne, wyciąg narciarski i przystań kajakowa, kilka baz żeglarskich, teatr, muszla koncertowa, amfiteatr a przewidziane do realizacji są: europark i akwapark. Miasto posiada duży udział zieleni, który staraniem władz miejskich ciągle się zwiększa. Jako ośrodek subregionalny obejmuje zasięgiem obsługi obszar otoczenia Zalewu Wiślanego. Miasto leży w węźle hydrograficznym na skrzyżowaniu dróg wodnych morskich i śródlądowych oraz multimedialnym węźle transportowym. W Elblągu znajduje się rozbudowana baza hotelowa i gastronomiczna oraz dobrze rozwinięte: usługi handlu i sieć usług zdrowotnych, w tym specjalistycznych. W mieście siedziby swoje posiadają instytucje o ponadregionalnym i regionalnym zasięgu działania. Do ważniejszych należą: delegatura Urzędu Morskiego w Gdyni, Sekretariat Euroregionu BAŁTYK, Delegatury: Urzędu Marszałkowskiego i Urzędu Wojewódzkiego, m.in. Delegatura Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Regionalny Ośrodek Informacji Europejskiej, Komunalny Związek Gmin Nadzalewowych, wodne przejście graniczne, placówki celne i ochrony granic. Elbląg prawa miejskie otrzymał w 1246 r. W mieście znajdują się liczne zabytki świadczące o bogatym dziedzictwie kulturowym. Elbląg zaliczany jest do turystycznych ośrodków o znaczeniu krajowym, 29 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 a rewitalizowane Stare Miasto wzbudza wielkie zainteresowanie tak wśród turystów krajowych jak i zagranicznych. Spośród licznych zachowanych obiektów kultury materialnej, na szczególną uwagę zasługują: Katedra Św. Mikołaja, Brama Targowa – pozostałość średniowiecznych fortyfikacji miasta, podominikański Kościół NMP z XIII w. – obecnie Centrum Sztuki Galeria EL, zachowane obiekty dawnego podzamcza, dawny kościół i szpital Św. Ducha, które obecnie tworzą Bibliotekę Elbląską, budynek dawnego Gimnazjum Elbląskiego obecnie Muzeum Elbląskie. Z miasta rozchodzą się szlaki turystyczne piesze, wodne i rowerowe. Do ważniejszych tras turystycznych zaliczamy: Szlak Kopernikowski, Międzynarodową Trasę Rowerową R1, Nadzalewową Trasę Rowerową R64 oraz trasy wodne: szlak Kanału Elbląskiego, Kanał Jagielloński do rzeki Nogat, Szkarpawy i rz. Wisły, rzekę Elbląg ze szlakiem wodnym do Zalewu Wiślanego - z wyjściem na wody Obwodu Kaliningradzkiego i na Morze Bałtyckie. Elbląg, ze swym zapleczem turystycznym (hotele, motele, camping) stanowi doskonały punkt wypadowy do Gdańska, Malborka, Fromborka, Kaliningradu i na pochylnie Kanału Elbląskiego. Miasto posiada bogatą ofertę turystyczną i gospodarczą dla inwestorów. Miasto Elbląg otrzymało trzy wyróżnienia Unii Europejskiej i liczne krajowe. Gmina Elbląg Położona częściowo na terenach Żuław Elbląskich, a częściowo na Wysoczyźnie Elbląskiej, z siedzibą ulokowaną w samym Elblągu. Największym ośrodkiem osadniczym, a właściwie już strefą podmiejską Elbląga jest Gronowo Górne. Gminę najlepiej można scharakteryzować poprzez wykaz niezwykłych osobliwości i atrakcji usytuowanych na jej terenie. Dużą atrakcją jest Kanał Elbląski, niegdyś wymieniany jako jeden z trzech cudów dawnych Prus, do których należał zamek w Malborku oraz ruchome piaski Mierzei Kurońskiej. To najwybitniejsze osiągnięcie hydrotechniczne na świecie pozwalało, by duże różnice wysokości terenu między poszczególnymi jeziorami znajdującymi się na trasie przebiegu kanału, pokonać przemieszczając statki po szynach wózkami. Kanał znalazł się na tak zwanych listach indykatywnych różnych programów ze środkami UE. W sam szlak i jego otoczenie zostanie zainwestowanych kilkadziesiąt milionów euro i to po raz pierwszy od dnia uroczystego otwarcia urządzenia. Z optymizmem można myśleć o właściwym wykorzystaniu tego „cudu świata” dla dobra regionu. Kanał Jagielloński, łączący Nogat z rzeką Elbląg oddany do użytku w roku 1483, również stanowi zabytek techniki. Jest urządzeniem zabytkowym, czynnym i godnym zauważenia, zwłaszcza w strategii gmin nadzalewowych, odwołującej się w swojej misji do funkcji portowych oraz eksponowania wszelkich budowli hydrotechnicznych. Wsie położone na lewym brzegu Jeziora Druzno, stanowią „olenderskie” założenia ruralistyczne krajobrazu kulturowego Żuław Elbląskich. Wieś Raczki wyróżnia się tu przede wszystkim najniższym 30 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 położeniem w Polsce (depresja o rzędnej 1,8 m poniżej poziomu morza). Zupełnym ewenementem pejzażowym jest sąsiednia wieś Tropy Elbląskie. Reprezentuje ona typ tak zwanej, i niezwykle rzadkiej w Europie, ulicówki wodnej. Na terenie gminy Elbląg znajdują się dwa stanowiska archeologiczne. Mowa tu o badaniach prowadzonych w Janowie Pomorskim na legendarnej, do niedawna, osadzie Truso (faktoria wikińska) oraz o cmentarzysku kultury wielbarskiej w Weklicach. Same tylko zabytki pozyskane na prowadzonych tu wykopaliskach pozwoliły by wyposażyć kilka muzeów na Starym Kontynencie. Na koniec warto wspomnieć o gotyckim kościele z Przezmarka oraz zespole pałacowo – parkowym zachowanym w Janowie Pomorskim. W gminie Elbląg znajdują się tereny o bardzo wysokich walorach przyrodniczych, do których należą rezerwaty ornitologiczne: „Jezioro Drużno”, „Zatoka Elbląska” i „Ujście Nogatu”. Nad rzeką Elbląg znajdują się liczne przystanie jachtowe oraz port morski, nad Zatoką Elbląską możliwe jest istnienie przystani jachtowej w Jagodnej. Na terenie gminy wyznaczone są szlaki turystyczne piesze, wodne i rowerowe. Do tras turystycznych zaliczamy: Szlak Kopernikowski, Międzynarodową Trasę Rowerową R1, Nadzalewową Trasę Rowerową R64, Szlak Św. Wojciecha. Trasy wodne: szlak Kanału Elbląskiego, Kanał Jagielloński, rzeka Nogat, rzeka Elbląg z torem wodnym na Zalew Wiślany. Miasto Braniewo Braniewo położone jest nad rzeką Pasłęką wpływającą do Zalewu Wiślanego. Prawa miejskie otrzymało wg prawa lubeckiego w roku 1284 i stało się stolicą Warmii oraz siedzibą Biskupa Warmińskiego. Do dziś zachował się czytelny układ lokacyjny Starego Miasta. Widomym znakiem Braniewa jako prężnego (początkowo) miasta portowego był typowy dla miast hanzeatyckich Dwór Artusa, zlokalizowany na rynku Starego Miasta, obok ratusza. Braniewo posiadało najważniejszy ośrodek szkolnictwa i nauki w Polsce, który po Wilnie był drugim ośrodkiem w kraju. Obecnie jest miastem przygranicznym i stolicą powiatu braniewskiego. Miasto pełni rolę ośrodka obsługi powiatu. Wyposażone jest w usługi ponadpodstawowe w zakresie służby zdrowia, szkolnictwa, usługi administracyjne i ogólne. Posiada ponadto dość dobrze rozwiniętą bazę hotelowo – gastronomiczną. Braniewo jest ostatnim miastem po stronie polskiej przed granicą z Obwodem Kaliningradzkim, pełni ważną rolę w turystyce handlowej i biznesowej. W Braniewie znajduje się kolejowe przejście graniczne. Najważniejszymi zachowanymi obiektami historycznymi w Braniewie są: gotycki kościół p.w. Św. Katarzyny, kościół p.w. Trójcy Świętej – pierwotnie gotycki, zniszczony, niemal od fundamentów odbudowany w roku 1681, barokowa kaplica cmentarna p.w. Św. Rocha zlokalizowana na cmentarzu komunalnym, kościół p.w. Św. Krzyża – zlokalizowany spoza miastem, w kierunku na Nową Pasłękę, dawny kościół ewangelicki, obecnie katolicki p.w. Św. Antoniego, budynek fundacji biskupa Potockiego z frontonem mieszczącym herb fundatora, pozostałości dawnego Collegium Hosjanum, spichlerz tzw. 31 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 Mariacki na ul. Portowej, gotycka baszta stanowiąca pozostałość dawnego zamku biskupiego, pozostałości dawnych fortyfikacji miejskich, nielicznie zachowane miejskie kamienice, murowane, wznoszone na starszych piwnicach, neogotycki zespół klasztoru katarzynek, a także zabytkowy budynek Urzędu Miejskiego oraz dworca PKP. Bardzo ważnym zabytkowym założeniem przestrzennym i architektonicznym są tereny dawnego państwowego stada ogierów – obiekt czekający na rewitalizację i przystosowanie do pełnienia nowych funkcji (najlepiej związanych z turystyką). Warto jeszcze wspomnieć o imponujących kiedyś ogrodach botanicznych, w których po II wojnie światowej urządzono ZOO; braniewski ogród zoologiczny zawsze był ogromnym walorem promującym to miasto w całym regionie północnej Polski. Gmina Braniewo Gmina położona jest w północnej część Polski i w północno – zachodniej część województwa warmińsko – mazurskiego. Na terenie gminy znajduje się przejście graniczne w Gronowie oraz ważny węzeł komunikacyjny w Maciejewie skrzyżowanie drogi nr 22 przejście graniczne (w budowie) w Grzechotkach z drogą Braniewo – Orneta – Olsztyn. Historycznie rzecz biorąc gmina została jakby przecięta i przyporządkowana do dwóch kręgów kulturowych. W przybliżeniu ziemie leżące na zachód od Pasłęki dostały się w zasięg oddziaływania katolickiej Warmii, a ich wschodnie sąsiedztwo rozwijało się pod wpływem protestanckich Prus Książęcych. Tak więc we wschodniej części wykształciły się w krajobrazie duże i średnie majątki ziemskie, o charakterystycznej strukturze przestrzennej opartej na triadzie: rezydencja z otuliną zieleni wysokiej, folwark i wieś folwarczna. W gminie Braniewo takie zespoły rozwinęły się w Lipowinie, Gronówku, Świętochowie i Młotecznie. Wszystkie one przetrwały nawet pożogę drugiej wojny i dopiero w nowych warunkach społeczno – politycznych popadły w stan ruiny, aż do praktycznie całkowitej dewastacji, jaką należy odnotować na dzień dzisiejszy. Część warmińska gminy rozwijała się niespecyficznie dla Warmii, gdyż na linii kościół – wieś znalazł się pośrednik, miasto Braniewo z pretensjami do zachowania prawa własności do okolicznej ziemi, jako źródła dodatkowych dochodów do handlu i rzemiosła. To spowodowało, że miejscowości takie jak: Garbina, Glinka i Stępień (wsie) oraz: Cielętnik, Różaniec, Podgórze, Rudłowo, Ułowo, Wikielec, Biała Góra i Klejowo (majątki) raczej wegetowały. Po drugiej wojnie także ta skromna, bo ograniczona dominacją miasta w wolnym rozwoju, wiejska substancja ruralistyczna i architektoniczna została praktycznie zdegradowana. Strategicznie ważne dla gminy są miejscowości Stara i Nowa Pasłęka, ze względu na położenie u wejścia do portu braniewskiego. Wiele statków, zwłaszcza większych, niegdyś tu właśnie stacjonowało na redzie. Układ przestrzenny Starej Pasłęki, położonej na lewym brzegu rzeki, uległ zatarciu. Nowa Pasłęka przetrwała w swym ruralistycznym założeniu wsi rybackiej. Do dzisiaj zachował się kościół p.w. Matki Boskiej Miłosierdzia. Przez gminę przebiega odcinek autostrady z charakterystycznymi wiaduktami łączącej niegdyś Berlin z Królewcem (słynnej „berlinki”) zbudowanej w 30-tych latach XX w., w całości zaprojektowanej przez 32 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 naukowców z Politechniki Gdańskiej. Środowisko naturalne Gminy Braniewo jest mało przekształcone i stosunkowo mało zanieczyszczone. Na jej terenie znajdują się dwa rezerwaty: "Ostoja Bobrów" na rzecze Pasłęce (w celu ochrony bobrów żyjących w rejonie rzeki Pasłęki), Rezerwat Torfowiskowy "Cielętnik" (powołany w celu zachowania stanowiska brzozy niskiej rosnącej na torfowisku niskim) oraz obszary chronione rzek Banówki i Pasłęki. Dla ptactwa wodnego ważnym obszarem jest ujście Pasłęki. Zaobserwowano tutaj jedną z dwóch największych koncentracji ptaków wodnych (drugim obszarem o podobnych walorach jest Zatoka Elbląska). Tereny przyległe do Zalewu Wiślanego zyskały rangę obszarów o znaczeniu międzynarodowym w strukturze Europejskiej Sieci Ekologicznej ECONET i wpisane zostały do sieci obszarów chronionych Natura 2000 „Zalew Wiślany” (PLB280010). Ponadto na terenach tych projektowane są również obszary Natura 2000 – dyrektywa siedliskowa. Przez gminę przechodzi szlak turystyczny: wodny śródlądowy: rzeką Pasłęką do miasta Braniewa; wodny morski z Nowej Pasłęki przez Zalew Wiślany do portów nadzalewowych; lądowy: Nadmorski Szlak Rowerowy, szlak „Kopernikowski”; Nadzalewowy Szlak Rowerowy R64. Obecnie jedyny port gminy w Nowej Pasłęce, leżący u ujścia rzeki Pasłęki do Zalewu Wiślanego, to "najdalszy" polski port. Zajmuje 500 metrowy kanał - ujściową odnogę Pasłęki. W porcie: woda, możliwość biwakowania. Bosmanat na prawym, południowym brzegu. Małe jednostki (bez masztów!) mogą, idąc w górę rzeki, dotrzeć po 7,5 km do centrum m. Braniewa. Miasto Frombork Zajmujące powierzchnię 759 ha małe warmińskie miasteczko, usytuowane nad Zalewem Wiślanym, prawa miejskie otrzymało wg prawa lubeckiego w roku 1310. Ludność miejska, trudni się głównie usługami związanymi z turystyką, handlem oraz rolnictwem i rybołówstwem. O wysokiej randze Fromborka decydują dwa zasadnicze czynniki: zabytkowa zabudowa zlokalizowana w historycznych układach przestrzennych długo niezależnych zespołów osadniczych oraz dokonania naukowe, przełamujące paradygmat europejskiego myślenia, związane z osobą Mikołaja Kopernika. Wspomniane wyżej historyczne zespoły osadnicze to tzw. górny (Wzgórze Katedralne) i dolny (Stare Miasto) Frombork, przez wieki rozwijające się niemal niezależnie, pierwszy (górny) pod bezpośrednim patronatem Kapituły Katedralnej, drugi (dolny) związany z rozwojem samorządu miejskiego. W zespole kapitulnym wyróżnić można: ogrody kanoniczne i cmentarz kanoników, kanonie zewnętrzne oraz najważniejsze – Wzgórze Katedralne, które jest obiektem zabytkowym światowego dziedzictwa – wpisane 33 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 na listę Pomników Historii Prezydenta RP, jako jedyny obiekt w województwie warmińsko – mazurskim. Na Wzgórzu znajdują się: gotycka bazylika katedralna p.w. Wniebowstąpienia NMP i Św. Andrzeja Apostoła; dawny gotycko – barokowy pałac biskupi, dzwonnica zwana Wieżą Radziejowskiego, Wieża Kopernika, kanonie wewnętrzne oraz mury obronne z bramami wjazdowymi i basztami. W pewnej odległości od tego kompleksu, na ulicy Starej, usytuowany jest dawny szpital Św. Ducha, także budowla gotycka oraz przy ul. Sanatoryjnej budynek mieszczący obecnie szpital specjalistyczny. W części obiektów Wzgórza Katedralnego funkcjonuje Muzeum Mikołaja Kopernika. Jest to jedna z najlepszych placówek ekspozycyjno – badawczych w Polsce. Dodatkowymi atrakcjami oferowanymi przez Muzeum są: planetarium astronomiczne i wahadło Foucaulta, pokazujące wirowy ruch ziemi (jedyny tego rodzaju przyrząd w Polsce) umiejscowione w Wieży Radziejowskiego oraz dział historii medycyny utworzony w obiekcie poszpitalnym. Na placu katedralnym zwraca uwagę pomnik przyrody – Dąb Mikołaja Kopernika. W zachowanym średniowiecznym układzie Starego Miasta na dolnym tarasie występuje także wiele znakomitych obiektów zabytkowych w tym: gotycki kościół św. Mikołaja (dawna fara miejska), Wieża Wodna i „Żeglarska”, kościół św. Wojciecha z dawną „pastorówką” oraz stare kamieniczki skupione przy rynku i w pierzejach pełnych uroku uliczek. Szczególną uwagę trzeba zwrócić na Kanał Kopernika, najstarszą budowlę hydrotechniczną w Polsce. Łącznie we Fromborku wpisanych jest do rejestru zabytków 45 różnych obiektów, a lista wytypowanych do dalszej ochrony obejmuje ponad 70 pozycji. Frombork to miasto o wykształconej funkcji turystycznej z morskim przejściem granicznym (ostatnim po wschodniej stronie NATO i Unii Europejskiej). Strukturę turystyczną Fromborka tworzy obszar przywodny z portem rybackim i turystycznym portem jachtowym. W mieście nad Zalewem Wiślanym znajduje się plaża, molo spacerowe oraz odkryty miejski basen kąpielowy, a także duży park miejski. Przez Frombork przebiegają trasy turystyczne: Szlak Kopernikowski, Międzynarodowa Trasa Rowerowa R1 i Nadzalewowa Trasa Rowerowa R64. Miasto jest dobrze wyposażone w infrastrukturę komunalną. Prawie całe miasto jest zwodociągowanie, skanalizowane i ogrzewane z centralnej miejskiej kotłowni ekologicznej. Gmina Frombork Pozostałością wspaniałej średniowiecznej epoki na terenie gminy Frombork są czytelne w terenie grodziska, zlokalizowane m.in. w Baranówce, Bogdanach, Drewnowie, Roninie i przy Wielkim Wierznie, zabytkowe układy ruralistyczne z historyczną zabudową mieszkalną i gospodarczą dużych wsi czynszowych takich jak: Jędrychowo, Wielkie Wierzno, Krzyżewo z Narusą oraz Biedkowo. Kościołów tu nie budowano ponieważ nad okolicą dominowały fromborskie świątynie (przede wszystkim bazylika). Powstał więc tylko jeden taki obiekt, gotycki kościół p.w. Wszystkich Świętych w Wielkim Wierznie, częściowo spalony w roku 1990, obecnie odbudowany. Ewenementem na obszarze gminy jest Kanał Kopernika, który doprowadzał bieżącą wodę z rzeki Baudy do 34 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 organizmu miejskiego i pozwolił na wybudowanie unikalnych w skali europejskiej wodociągów w wieku XVII. Żurawia Góra zlokalizowana około 1,5 km od miasta jest obiektem pretendującym do rangi jednej z większych atrakcji turystycznych. Na wzgórzu zlokalizowane zostało obserwatorium astronomiczne (jedno z trzech najlepiej wyposażonych w Polsce), należące do Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku. Znajdują się tu pawilony z bardzo nowoczesnym teleskopami do obserwacji nieba, taras widokowy oraz przepiękne tereny, dające szansę na wygenerowanie innowacyjnego miejscowego programu zagospodarowania (choćby w roli ośrodka astronomiczno – oświatowego). Środowisko naturalne Gminy Frombork jest mało przekształcone i stosunkowo mało zanieczyszczone. Na jej terenie znajdują się dwa Obszary Chronionego Krajobrazu: Wysoczyzny Elbląg – Wschód oraz Rzeki Baudy. Tereny przyległe do Zalewu Wiślanego zyskały rangę obszarów o znaczeniu międzynarodowym w strukturze Europejskiej Sieci Ekologicznej ECONET i wpisane zostały do sieci obszarów chronionych Natura 2000 „Zalew Wiślany” (PLB280010). Przez południową część gminy przebiega droga krajowa nr 22 stanowiąca dobre połączenie komunikacyjne poprzez drogę 505 z terenami nadzalewowym. Droga wojewódzka Elbląg – Frombork Braniewo to doskonała trasa, doprowadzająca turystów do miasta. Przez gminę przebiegają trasy turystyczne: Szlak Kopernikowski, Międzynarodowa Trasa Rowerowa R1 i Nadzalewowa Trasa Rowerowa R64. W południowej części gminy w miejscowości Narusa znajdują się tereny wypoczynkowe. Miasto Krynica Morska Krynica Morska, jako miasto powstała dopiero w roku 1991, obejmując zasięgiem administracyjnym kilka historycznie ukształtowanych jednostek osadniczych, w tym: wieś rybacką Lipa, osadę pocztową, potem kurort wypoczynkowy Łysica, wieś Przebrno oraz Piaski (Nowa Karczma). Jest to jedno z najmłodszych polskich miast, ostatnie po stronie polskiej na Mierzei Wiślanej, i statystycznie jedno z najbogatszych dzięki rozwojowi funkcji turystycznych, głównie bardzo zaawansowanej turystyce pobytowej. Rocznie, w sezonie, przewija się przez Krynicę ponad 100.000 gości, przy niecałych 1.400 stałych mieszkańców. Po uruchomieniu żeglugi pasażerskiej do Krynicy Morskiej zaczęły powstawać pensjonaty wypoczynkowe oraz infrastruktura przeznaczona na funkcję letniskową: plaże, przebieralnie, łaźnie, aleje spacerowe, altany, sceny plenerowe, muszla koncertowa. Początkowo wszystko wzorowano na styl śródziemnomorski (włoski i grecki), potem zaczęto nawiązywać do wzorów alpejskich z własnym dodatkiem w postaci detalu architektonicznego przeniesionego z chat rybackich lub domów żuławskich. Układ przestrzenny miasta rozwijał się bez planu, spontanicznie, w sensie urbanistycznym nikt nie brał do końca odpowiedzialności za rozwój kurortu, albo nikt nad tym nie panował. 35 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 Najważniejszymi obiektami zabytkowymi Krynicy Morskiej są: relikt dawnego parku wypoczynkowego z alejkami oraz kompozycją zielenie wysokiej, latarnia morska i jednocześnie wieża widokowa, hotel Kahlberg, zespół pensjonatów przy obecnej ulicy Teleekspresu, budynek poczty przy ulicy Gdańskiej, kilka XIX – wiecznych chat rybackich przy ul. Gdańskiej (dawna wieś Lipa), dwie przystanie dla żeglugi (przystań przy ul. Bosmańskiej powstała dokładnie w roku 1905 – po wojnie pełniła rolę portu rybackiego; druga starsza przystań – obecnie rozbudowana do małej mariny), relikt cmentarza mennonickiego w okolicach Piasków. Przebrno było kiedyś dużą wsią rybacką, wyróżniającą się na kosie Mierzei funkcją kościelną. Wieś zasypywały piaski, trawiły pożary, nie omijały katastrofy budowlane. Ostatecznie po II wojnie światowej zniknęła z pejzażu mierzei. Przebrno w drugiej połowie XX wieku to głównie rozsiane w zalesionej okolicy różne ośrodki wypoczynkowe. Piaski były jednocześnie wsią rybacką i kościelną z portem rybackim nad Zalewem Wiślanym. W Piaskach w XVI i XVII w. osadzono dużą grupę mennonitów, którzy stworzyli w pewnym sensie wyizolowaną kolonię, a dzięki swoim niezwykłym umiejętnością odrodzili tę miejscowość (stąd inna nazwa - Nowa Karczma). Do tej pory czytelny jest jeszcze zarys dawnego układu drożnego w kształcie owalnicy. Poza tym mennonici wpłynęli na modyfikację tradycyjnego budownictwa – zagroda holenderska stała się wzorem dla zagrody rybackiej rozpowszechnionej w XIX w. na całej mierzei. Miasto położone na wąskim pasku Mierzei Wiślanej, przyciąga turystów szerokimi plażami, lasami sosnowymi, bogactwem zasobów przyrodniczych (Park Krajobrazowy „Mierzeja Wiślana”), rezerwat przyrody „Buki Mierzei Wiślanej” oraz projektowane Wielbłądzi Garb i Mikołajkowe Wydmy. Ze względu na bogactwo naturalne środowiska część terenów nadbrzeżnych i wody zalewu obejmuje dyrektywa ptasia – obszar chroniony Natura 2000 „Zalew Wiślany” (PLB280010). Na samej mierzei projektowana jest Natura 2000 – dyrektywa siedliskowa. Z Krynicy Morskiej początek biorą szlaki turystyczne: wodny – do Fromborka, do Elbląga, do Tolkmicka, rowerowy – Międzynarodowy Szlak Nadbałtycki, Nadzalewowy Szlak Rowerowy R64 oraz Szlak Bursztynowy i szlaki lokalne. Istnieje tu dobrze rozbudowana baza hotelowa, usługowa i gastronomiczna, pola namiotowe oraz duży parking nad zalewem. Miasto ma powiązanie z lądem jedyną drogą lądową ze Stegny do Krynicy Morskiej, która kończy swój bieg w miejscowości Piaski i drogą wodną przez zalew do Elbląga, do Fromborka i do Tolkmicka. Na terenie miasta funkcjonuje port pasażerski, port żeglarski oraz porty rybackie: nadzalewowy i morski. Miasto Nowy Dwór Gdański Położone nad rzeką Tugą - Wielką Świętą, przy drodze krajowej nr 7 stanowi ważny węzeł komunikacyjny dla Mierzei Wiślanej, którą łączy z centralną i południową Polską. Nowy Dwór Gdański – siedziba władz miasta, gminy i powiatu, zwyczajowo bywa określane mianem „stolicy Żuław”. Prawa miejskie otrzymał Nowy Dwór Gdański w roku 1880. W tym czasie był to już znaczący w 36 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 miejscowym pejzażu ośrodek rozkwitu handlu i rzemiosła, ale bardzo duży procent mieszkańców utrzymywał się w sposób typowy dla Żuław – z rolnictwa, hodowli oraz przetwórstwa rolnego. Właśnie przetwórstwo okazało się największą dźwignią rozwojową, przechodząc od fazy gospodarki indywidualnej (typowo rolnej) przez manufaktury do form przemysłowych. W pejzażu młodego miasta pojawiła się wytwórnia wódek, browar, fabryka mydła i świec, cukrowania oraz fabryka maszyn i narzędzi rolniczych. Rozkwit gospodarczy miasta nastąpił w czasie wybudowania lokalnych połączeń komunikacyjnych – drogowych i kolejowych. W 1886 roku doprowadzono tu linię kolejową z Szymankowa, z początkiem XX wieku uruchomiono kolejkę wąskotorową, w okresie międzywojennym znacząco zmodernizowano drogę lądową do Gdańska. Najcenniejszymi zachowanymi obiektami historycznymi w mieście są: wieża ciśnień z 1909 - jedna z pierwszych budowli w Europie o konstrukcji żelbetowej, neogotycki kościół katolicki, most zwodzony o konstrukcji stalowo-betonowej, spichlerz nad Tugą, zespół domów mieszkalnych drewnianych i konstrukcji ryglowej, typowych dla budownictwa żuławskiego, datowanych na koniec XVIII i XIX w., kolejka wąskotorowa na Mierzeję Wiślaną. W mieście funkcjonuje od kilku lat Regionalne Muzeum Żuławskie, w którym znajduje się bardzo dużo eksponatów historii z terenów Żuław, prężnie działa Żuławski Ośrodek Kultury. Przez miasto przechodzą szlaki turystyczne: wodny rzeką Tugą - Wielką Świętą do Szkarpawy, kolejowy – linią kolejki wąskotorowej na Mierzeję Wiślaną. Gmina Nowy Dwór Gdański Gmina Nowy Dwór Gdański położona na terenach Żuław, z gęstą siecią osadniczą – około 40 miejscowości, o bardzo różnorodnej historii. Na południe i zachód od Nowego Dworu widzimy rzadką sieć rowów melioracyjnych, zdecydowane osie kilku starych dróg, zwarte układy przestrzenne wsi, pola podzielone na duże rozłogi. Dodatkami „holenderskimi”, były charakterystyczne zbudowane zagrody połączone z podcieniami (przy domu lub stodole) posadowione na terpach. Cechy charakterystyczne tego rejonu to: wyjątkowo czytelna forma planów wsi kolonijnych w postaci rzędówek na terpach, zagrody typu holenderskiego, budynki dużych rozmiarów, siedliska sytuowane prawie wyłącznie na pagórkach terpów i gęsta sieć rowów melioracyjnych z delikatną siatką niskiej zieleni. Od Marzęcina na północ i wschód, tzn. w Delcie Nogatu, duży jest udział form naturalnych krajobrazu, lasów, roślinności łęgowej. Pas osad nad Nogatem i jego odnogami – od Michałowa na południu do przeprawy promowej w Kępinach Małych na północy to zespół tradycyjnych wsi przewoźniczych: Michałowo, Zawadka, Wierciny, Jazowa, Kępki i wieś przewoźniczo – rybacka Stobna nad Starym Nogatem. Dominującym planem jest szeregówka przywałowa. Krajobraz wyróżnia się występowaniem wód otwartych, wysokich wałów (pierwotnie z licznymi wiatrakami), przepraw promowych, sporą ilością naturalnej roślinności. Usytuowanie budynków na terpach albo na wałach, podobnie na wałach wytyczone osie dróg. Krajobraz gminy to dosłownie przekrój wszystkich specyficznych dla Żuław form i technologii, a jednocześnie odbicie kultury ludzi którzy tworzyli historię tych terenów - Holendrów. Do dzisiaj zachowały 37 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 się nieliczne i najczęściej w złym stanie technicznym domy podcieniowe m.in.: dom podcieniowy w Lubieszewie, domy podcieniowe w Marynowach, na terenie dawnego PGR Orłowo i w samym Orłowie. Poza wspominanymi domami mieszkalnymi oraz obiektami technicznymi i inżynierskimi zachował się jeszcze do dzisiaj kościół parafialny p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP w Marzęcinie z XIX w. o konstrukcji ryglowej oraz kościoły gotyckie: greko –katolicki w Żelichowie (Cyganku), kościół parafialny p.w. błogosławionej Jadwigi Królowej z drewnianą wieżą w Kmiecinie, kościół parafialny p.w. Św. Barbary w Orłowie, kościół p.w. Św. Elżbiety w Lubieszewie (we wnętrzu wyposażenie gotyckie wysokiej klasy), kościół parafialny p.w. Św. Antoniego w Marynowach, kościół filialny p.w. Św. Jakuba w Tuji, murowany z wieżą drewnianą. Przez gminę przechodzi szlak turystyczny: międzynarodowy szlak rowerowy R-64, wodne śródlądowe: rzeką Szkarpawą, rzeką Tugą - Wielką Świętą oraz rzeką Nogat, lądowy: Szlak Kopernikowski oraz inne szlaki lokalne wyznaczone na terenie gminy (trasa „Północna” i „Południowa”). Gmina Stegna Stegna - ośrodek gminny położony na Mierzei Wiślanej, nad Zatoka Gdańską. Znajdują się tu doskonałe warunki do turystyki, rekreacji i wypoczynku, dobrze rozbudowana baza turystyczna w tym: kilkadziesiąt ośrodków wypoczynkowych, hoteli, obiektów sanatoryjnych, pensjonatów i obiektów letniskowych. Część północna gminy to sosnowe lasy i szerokie nadmorskie plaże. Obszar gminy Stegna to tereny: Mierzei Wiślanej i Żuław Wiślanych. Część nadmorska to tereny turystyczne z ośrodkami jak: Mikoszewo, Jantar i Junoszyno. W części żuławskiej również znajdują się wsie o znaczeniu turystycznym takie jak: Rybina, Drewnica, Żuławki. Do zachowanych obiektów kultury materialnej we wsi Stegna należą: plebania zbudowana w 1780 r., kościół parafialny p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa, zbudowany w latach 1681 – 1683, konstrukcji ryglowej; we wnętrzu polichromowany strop z 1688 r. o bardzo wysokiej klasie artystycznej a także nie wymieniony do tej pory zabytek techniki, dzieło myśli inżynierskiej – dworzec kolejowy i linia kolejki wąskotorowej w kierunku Mikoszewo, Sztutowa i w kierunku Nowego Dworu Gdańskiego. Na terenie gminy znajdują się zabytki będące zachowanymi obiektami kultury materialnej: wymieniona już wyżej linia kolejki wąskotorowej, gotycki kościół parafialny p.w. Św. Jakuba w Niedźwiedziówce, domy podcieniowe w Dworkowie, w Mikoszowie oraz w Żuławkach, dom w Rybinie, parki wiejskie: przy śluzie na Gdańskiej Głowie i w centrum wsi Żuławki, w Drewnicy oraz parki dworskie w Wiśniówce i Stegience. W szczątkowej formie zachowały się cmentarze: w Drewnicy (obecnie park), w Żuławkach i w Niedźwiedzicy oraz mennonicki w Niedźwiedziówce. Na terenie gminy znajduje się wiele przystani jachtowych i przystań rybacka. Przystań jachtowa urządzona zlokalizowana jest w Rybinie i Drewnicy na rzece Szkarpawie a przystań rybacka w Stegnie i Mikoszewie. Stegna położona jest w otulinie Parku Krajobrazowego „Mierzeja Wiślana”. Lasy w części północnej gminy to lasy ochronne. Przy ujściu Wisły w Mikoszewie znajduje się rezerwat przyrody „Mewia Łacha”, projektowany jest do objęcia ochroną prawną rezerwat „Moczary”. 38 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 Przez obszar gminy przechodzi wiele szlaków turystycznych: wodnych śródlądowych: rzeka Wisła, rzeka Wisła Królewiecka i rzeka Szkarpawa, które łączą Wisłę z Zalewem Wiślanym oraz rzeka Tuga - Wielka Święta (do Nowego Dworu Gd.), lądowych: Nadwiślański – wzdłuż rz. Wisły, Bursztynowy (Jantarowy) przez lasy nadmorskie z Gdańska do Krynicy Morskiej, Nadmorski Szlak Rowerowy oraz wiele szlaków lokalnych wyznaczonych na terenie gminy. Gmina Sztutowo Sztutowo - ośrodek gminny położony na Mierzei Wiślanej, nad Zatoką Gdańską. Znajdują się tu doskonałe warunki do turystyki, rekreacji i wypoczynku, rozbudowana baza turystyczna w tym: ośrodki wypoczynkowe i obiekty letniskowe. Obszar gminy Sztutowo to tereny: Mierzei Wiślanej i Żuław Wiślanych. Część żuławska gminy to tereny produkcji rolnej. W części północnej gminy sosnowe lasy i szerokie plaże nadmorskie stanowią cenne tereny turystyczne z ośrodkami: Sztutowo, Kąty Rybackie i Skowronki. Jedynym i to specyficznym zespołem architektonicznym zachowanym w bardzo dobrym stanie jest były KL Stutthof. Elementy tego zespołu powstały w okresie od 1939 r. do 1945 roku (budynek komendantury, baraki więzienne, komora gazowa, krematorium, budynek dawnej kuchni, willa komendanta). Dopełnieniem do nich jest monumentalny pomnik poświęcony ofiarom hitleryzmu. Pozostałe zachowane do dzisiaj elementy kulturowe i zabytkowe na terenie gminy to: budynek dawnej piekarni w Sztutowie (prawdopodobnie najstarszy dom na całej mierzei), zabudowa przy ul. Szkolnej w Sztutowie, zwłaszcza XVIII-wieczny budynek dawnej szkoły; zabudowa przy ul. Gdańskiej w Sztutowie, drewniane lub murowane domy rybackie; budynek konstrukcji ryglowej w Sztutowie na skrzyżowaniu ul. Gdańskiej i Zalewowej; zabudowa przy ul. Rybackiej w Kątach Rybackich, drewniane lub murowane domy rybackie powstałe ok. 1880 r.; dom mieszkalny w Łaszce oraz zagroda wzniesiona na granicy Rybiny i Grochowa z domem drewnianym podcieniowym; most zwodzony na Wiśle Królewieckiej typu holenderskiego, szlak żeglowny po Szkarpawie i linia kolejki wąskotorowej w kierunku Stegny, Mikoszewa i w kierunku Nowego Dworu Gdańskiego. W Kątach Rybackich nad Zalewem Wiślanym funkcjonuje port rybacko – jachtowy, przystań rybacka i przystań jachtowa, nad Zatoką Gdańską przystań rybacka oraz przystań jachtowa na Wiśle Królewieckiej w Sztutowie. Na terenie gminy, obejmującym jej północno – wschodnią część, znajduje się Park Krajobrazowy „Mierzeja Wiślana”. Pozostały obszar znajduje się w otulinie Parku, w którym wydzielony jest rezerwat przyrody „Kąty Rybackie”. Przez gminę przechodzi szlak turystyczny: wodny śródlądowy: rzeka Wisła Królewiecka oraz rzeka Szkarpawa, które łączą rz. Wisłę z Zalewem Wiślanym; 39 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 wodny morski z portu w Kątach Rybackich przez Zalew Wiślany do Elbląga i pozostałych portów zalewu; lądowy: Bursztynowy (Jantarowy) z Gdańska do Krynicy Morskiej, Nadmorski Szlak Rowerowy oraz wiele szlaków lokalnych pieszych i rowerowych wyznaczonych na terenie gminy. Miasto Tolkmicko Tolkmicko było i jest miastem portowo – rybackim. Położone nad południowym brzegiem Zalewu Wiślanego jest siedzibą władz miejsko – gminnych. Znajduje się tu basen portowy dla jachtów oraz podejście dla statków pasażerskich z pirsem wychodzącym daleko na Zalew Wiślany. Mimo dogodnego położenia i wręcz znakomitych warunków naturalno – historycznych Tolkmicko tylko w niewielkim stopniu wykorzystuje ten wspaniały potencjał do rozwoju funkcji turystycznych. Znajduje się w nim nader skromna baza hotelowo – gastronomiczna, choćby w porównaniu z bliskim Fromborkiem. Najważniejszy w dziejach Tolkmicka był port i portowe funkcje decydujące o rozwoju miasta. W przeciwieństwie do Fromborka, tolkmiczanie od początku nastawili się na życie związane z wodą - nie tylko na rybołówstwo, ale również bardziej zaawansowane zajęcia typowo morskie. W społeczności Tolkmicka pojawili się prawdziwi żeglarze oraz inne związane z morzem zawody: szkutników, celników, przetwórców czy kupców. Miejscowi szkutnicy wsławili się zaprojektowaniem i późniejszym wykonywaniem (do roku 1945) charakterystycznych jednostek żeglownych: barkasów, lomm i szkun. Prawdziwym symbolem Zalewu Wiślanego stały się lommy: żaglowce jednomasztowe oraz szkuny: dwu - i trzymasztowe, których konstrukcja pozwalała, że mogły pływać po płytkich wodach zalewu, a jednocześnie można je było wykorzystywać także do dalekich rejsów morskich. Docierano nimi do Skandynawii, do Danii, na wybrzeże kurońskie. Do zachowanych elementów historycznego miejskiego pejzażu, decydujących o atrakcyjności turystycznej Tolkmicka należy przede wszystkim średniowieczne rozplanowanie ulic, placów i parceli pod zabudowę, fragmenty fortyfikacji miejskich z XIV w.; gotycki parafialny kościół p.w. Św. Jakuba ze znakomitym wyposażeniem; dawny XIX-wieczny kościół zboru ewangelickiego (obecnie kościół polsko – katolicki), barokowa kaplica cmentarna na XIX-wiecznej nekropolii usytuowanej przy wylocie ulicy Szkolnej oraz kamieniczki (domy mieszczańskie) wznoszone w XVIII i XIX stuleciu przy ulicach Jagiellońskiej, Kościelnej, Świętojańskiej i Nadrzecznej oraz przy Rynku. Na wyróżnienia zasługuje zbiór przydrożnych kapliczek i krzyży, zlokalizowanych na obrzeżach miasta, powiązany niegdyś z bogatym kalendarzem obchodów świąt kościelnych, polegających na organizowaniu malowniczych procesji i mszy polowych. Niektóre z nich dochodziły nawet do sąsiednich miejscowości np. do Pogrodzia. Do osobliwości Tolkmicka należy: Góra Samolot. Góra jest wspaniałym punktem widokowym, roztaczający 40 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 się stąd widok dosłownie zapiera dech w piersiach, towarzysząca zaś okolica jako żywo przypomina krajobraz Toskanii, bez przesady. Mało kto jednak wie, że na tym miejscu zlokalizowano i przebadano najstarsze miejsce osadnicze w całej Polsce, datowane na 10.000 lat p.n.e. Kolej nadzalewowa to osobny rozdział, można ją jako atrakcję przypisać wszystkim gminom od Elbląga do Braniewa, tędy bowiem przebiega jej malowniczy szlak. Jednak tylko w Tolkmicku zachował się przepiękny budynek dworca, konstrukcji ryglowej, wzniesiony na początku XX w. Przez miasto przebiegają trasy turystyczne: Szlak Kopernikowski, Nadzalewowa Trasa Rowerowa R64. Przebiegają one w pobliżu atrakcyjnych obiektów m.in. w pobliżu „Świętego Kamienia”. Na obrzeżach miasta rozciągają się tereny rolnicze z predyspozycją do upraw sadowniczo – ogrodniczych. Miasto posiada duże predyspozycje, na które składają się nie zagospodarowane tereny nadzalewowe, położone w sąsiedztwie portu i w centrum miasta. Gmina Tolkmicko Położona jest na południowym brzegu Zalewu Wiślanego oraz na Wysoczyźnie Elbląskiej. Ze względu na unikalne walory kulturowe, przyrodnicze i krajobrazowe została prawie w całości włączona w obszar Parku Krajobrazowego „Wysoczyzna Elbląska”. Tereny gminy we wczesnym średniowieczu zawierały się w najsłynniejszej bałtyjskiej włości nazywanej Lanzanią. Pamiątkami po pruskiej, doskonale zorganizowanej przestrzeni gospodarczej i społecznej, są imponujące stanowiska archeologiczne występujące tu w niezwykłym zagęszczeniu. Ogromna ilość jest nadal czytelna w terenie i czeka na ich właściwe wykorzystanie, w ramach jakiegoś programu rozwoju turystyki np. w formie utworzenia szlaku związanego z rewitalizacją kolei nadzalewowej, albo w ramach parku archeologiczno – przyrodniczego. Najważniejszymi obiektami w tej grupie są: Wały Tolkmita, grodzisko Łęcze, Góra Klejowa w Bogdańcu, wały w okolicach wsi Kamionek Wielki, odcinki nie zmienionych zachowanych pruskich dróg biegnące z Tolkmicka na południe. Wspaniałym dodatkiem do nich są, w części przyrodnicze, ale także i kulturowe obiekty w postaci czczonych przez Prusów wielkich głazów, z których najsłynniejszy jest tzw. Święty Kamień. Nie mniej ważne okazują się głazy w Ostrobrzegu oraz w Kamionku Wielkim. Najcenniejszymi zachowanymi obiektami historycznymi na terenie gminy są: układ osadniczy wsi Łęcze (oparty na planie owalnicy) z zachowaną ruiną wiatraka, barokową świątynią oraz zabytkową zabudową siedliskową; układ osadniczy wsi Kamionek Wielki, lokowany na dwóch tarasach i stanowiący połączenie dwóch starych jednostek osadniczych; wyróżniają się tu dwie przystanie: jedna czynna – rybacka, druga czekająca na rewitalizację; pozostałości zespołu uzdrowiskowego w Połoninach – Nadbrzeżu z parkiem, przebudowanym pałacykiem oraz częściowo zachowaną kompozycją przestrzenną; położony na dwóch tarasach układ osadniczy wsi Suchacz, ze wspaniałym budynkiem dawnego hotelu z wieżą widokową, z której roztacza się wspaniała panorama na pobliską okolicę; 41 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 w Kadynach: zespół dworsko – parkowy z oranżerią i kaplicą rodową, zespół klasztoru franciszkańskiego, pozostałości kadyńskiego zakładu majoliki, zespół stadniny koni, zabudowa „wiejska” zrealizowana w typowo miejskiej manierze, barokowa kapliczka stojąca na drodze od stadniny do klasztoru, nieco oddalone od Kadyn miejsce pamiątkowe nazywane „Pięcioma Lipami”; układ osadniczy wsi Pogrodzie z neogotyckim kościołem p.w. Św. Mikołaja, reliktem przykościelnego cmentarza, na którym wznosi się kapliczka zbudowana w pierwszej połowie XIX w. oraz XIX – wieczną zabudową mieszkalno – gospodarczą; dom mieszkalny z 1799 r. (jeden z najstarszych na Wysoczyźnie Elbląskiej) oraz neogotycka kaplica we wsi Brzeziny; układ osadniczy wsi Chojnowo z XIX – wieczną zabudową mieszkalną i gospodarczą oraz bardzo unikalnym obiektem sakralnym – drewnianym krzyżem ze skrzynką zawierającą tzw. narzędzia męki Pańskiej (Arma Christi). Na terenie gminy Tolkmicko znajduje się rozwinięta baza turystyczna (hotele, gastronomia, plaże, stadnina koni), przystanie jachtowe i rybackie w: Suchaczu, Kadynach, Nadbrzeżu, Pęklewie, Kamienicy Elbląskiej i w Kupcie. Wielką atrakcją gminy są przepiękne miejsca widokowe i plaże, zarówno te urządzone (Kadyny) jak i czekające w kolejce na właściwe zagospodarowanie (druga plaża w Kadynach, Suchacz, Pęklewo, teren za Tolkmickiem w kierunku do Świętego Kamienia). W gminie znajdują się unikalne zasoby przyrodnicze objęte ochroną Parku Krajobrazowego „Wysoczyzna Elbląska”, a w nim m.in. rezerwat przyrody „Buki Wysoczyzny Elbląskiej” i „Kadyński Las”, a także Dąb Bażyńskiego w Kadynach – pomnik przyrody na skalę krajową. Przez gminę przebiegają trasy turystyczne: Szlak Kopernikowski, Nadzalewowa Trasa Rowerowa R64 oraz wiele szlaków lokalnych, w tym również konnych. Atrakcję stanowi nadzalewowa linia kolejowa z budyneczkiem dworca w Suchaczu. 2.7.2. Trasy turystyczne Wysokie walory przyrodnicze kulturowe i krajobrazowe obszarów nadzalewowych sprzyjają uprawianiu turystyki czynnej w różnej formie. Aby udostępnić tereny turystom wytyczono wiele tras pieszych, rowerowych, konnych oraz szlaków wodnych. Są to szlaki międzynarodowe wokół Bałtyku, szlak wokół Zalewu Wiślanego, szlaki historyczne związane historią i kulturą mennonicką z życiem i działalnością Mikołaja Kopernika, itd. W terenie znajdują się oznakowane szlaki turystyczne piesze i rowerowe: Hanzeatycki międzynarodowy szlak rowerowy (R1), Nadzalewowy Szlak Rowerowy wokół Zalewu Wiślanego (R64), Nadmorski Szlak Bursztynowy, 42 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 Szlak Kopernikowski, wodne szlaki turystyczne: po Zalewie Wiślanym, Kanałem Elbląskim z Elbląga do Ostródy, z Elbląga do Gdańska Kanałem Jagiellońskim i rz. Nogat, z Elbląga rzeką Elbląg – Kanałem Jagiellońskim – Nogatem – do rz. Wisły, z Zalewu Wiślanego przez rz. Nogat do rz. Wisły. Wszystkie wyżej wymienione szlaki funkcjonują i są oznakowane w terenie. Walorem obszaru jest to, że szlaki turystyczne na lądzie dostępne są również dla turysty wodniaka gdyż przechodzą w sąsiedztwie basenów portowych lub są z nimi połączone siecią dróg. Stanowią więc dodatkową atrakcję i mogą zatrzymać jacht w porcie na dłużej. 2.7.3. Turystyka wodna Akwen Zalewu Wiślanego jest zbiornikiem przydatnym do wykorzystania dla turystyki wodnej. Wyznaczonych jest wiele torów wodnych dla białej floty (pasażerskiej) i transportu towarowego. Na zalewie znajduje się nawigacyjne oznakowanie niezbędne do uprawiania żeglarstwa. Do najważniejszych torów wodnych należą: tor wodny z Elbląga w kierunku Kaliningradu i Cieśniny Bałtijskiej, z toru głównego do Kątów Rybackich, do Krynicy Morskiej, do Tolkmicka, do Fromborka. Połączenie rzeki Nogat i rzeki Szkarpawy z głównym torem wodnym na zalewie. Wokół zalewu rozmieszczona jest baza turystyczna, niekiedy połączona z rybacką w postaci portów i przystani: w Krynicy M., Fromborku, Kątach Rybackich, Nowej Pasłęce, Suchaczu, Piaskach, Tolkmicku, Kadynach, Kamienicy Elbląskiej, Nadbrzeżu. Poza zalewem na rzekach znajdują się przystanie i porty, w tym największy port przeładunkowo – pasażersko – żeglarski w Elblągu oraz wiele innych portów i przystani położonych wzdłuż rzeki Elbląg. Elbląg odgrywa kluczową rolę w żeglarstwie. Z pozostałych przystani rzecznych należy wymienić: port w Nowej Pasłęce, przystań w Rybinie i w Drewnicy na rz. Szkarpawie, dwie przystanie w Sztutowie jedna z basenem, druga z pomostem cumowniczym obie na rz. Wiśle Królewieckiej. Niestety nie wszystkie porty i przystanie prowadzą usługi niezbędne dla zaopatrzenia jachtów i żeglarzy. Brak rozwiniętej bazy usług żeglarskich, ograniczenie dostępu na morze oraz rygorystyczne przepisy dotyczące żeglarstwa na Zalewie Wiślanym ograniczają jego szybki rozwój. Bardzo ważną inwestycją niezbędną dla transportu wodnego sportów wodnych i obsługi żeglarstwa na Zalewie Wiślanym, jest budowa kanału żeglugowego przez Mierzeję Wiślaną, łączącego zalew z Morzem Bałtyckim. Obecnie trwają prace przedprojektowe, w trakcie opracowania jest koncepcja kanału żeglugowego analizująca rozwiązania dla trzech wariantów, „Studium wykonalności…” oraz „Raport oddziaływania inwestycji na środowisko”. Należy zauważyć, że Zalew Wiślany staje się ekologicznie przyjazny turystyce. W ostatnich latach 43 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 wokół zalewu powstała sieć nowych lub zmodernizowanych oczyszczalni ścieków. Czystość wody w zalewie szybko się poprawia. Sukcesywnie otwierane są kolejne, od wielu lat nieczynne kąpieliska. Wzrasta również sieć usług turystycznych. Rozbudowano sieć hoteli, pensjonatów, obiektów agroturystycznych i innych będących przedmiotem zainteresowania turystów. Przybywa statków turystycznych i jachtów. W ostatnich latach występują duże wahania w wymianie towarowej drogą wodną na skutek blokowania trasy wodnej Kaliningrad – Elbląg. Przed blokadą – w latach 1996-1998 odnotowano rekordowe obroty towarowe. Tymczasem w ostatnich latach nadal utrudniony jest dostęp do Zalewu Wiślanego z morza. Obszar nie może przez to w pełni wykorzystać swoich szans i zasobów. Stąd budowa kanału żeglugowego przez Mierzeję Wiślaną staje się zadaniem szczególnie ważnym i pilnym stanowiącym o rozwoju obszarów nadzalewowych. 44 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 ROZDZIAŁ 3. ANALIZA SWOT Analiza SWOT jest jedną z metod budowania dokumentów planowania strategicznego. Zaletą tej metody jest to, że w sposób prosty i zrozumiały ocenia potencjał wewnętrzny w postaci mocnych i słabych stron oraz uwarunkowania zewnętrzne, w postaci szans i zagrożeń. W wyniku analizy uwarunkowań wybrano najważniejsze problemy dla rozwoju turystyki i związanymi z turystyką komplementarnymi działami gospodarki. Syntetyczne podsumowanie oceny stanu wyjściowego do budowania dokumentu strategii i przedstawia tabela 3.1. Czynniki wewnętrzne oraz 3.2. Czynniki zewnętrzne. 3.1. CZYNNIKI WEWNĘTRZNE SŁABE STRONY MOCNE STRONY a Położenie przygraniczne i nadmorskie stwarzające możliwości współpracy gospodarczej z krajami basenu Morza Bałtyckiego znajdującymi się po północnej stronie granicy państwa. Brak spójnej koncepcji rozwoju turystyki w obszarze nadzalewowym. b Nowoczesna infrastruktura portowa w Elblągu oraz porty na Zalewie Wiślanym we Fromborku, Krynicy Morskiej, Tolkmicku i Kątach Rybackich. Krótki sezon turystyczny uzależniony od warunków pogodowych. c Istniejące przejścia graniczne drogowe, Brak kompleksowych produktów kolejowe i wodne, ułatwiające przepływ ludzi i turystycznych dla całego obszaru oraz towarów. produktów zbudowanych na bogatych zasobach przyrody i kultury materialnej. d Wysokie walory przyrodnicze akwenu i terenów wokół Zalewu Wiślanego charakteryzujące się dużą bioróżnorodnością. Niedostateczna promocja posiadanych walorów a także nieznajomość języków obcych wśród mieszkańców. e Różnorodność krajobrazowa począwszy od terenów nadmorskich (Mierzeja Wiślana) poprzez tereny nizinne Żuław, Wysoczyznę Elbląską i Nizinę Staropruską. Niedostatecznie rozwinięta sieć infrastruktury małych portów nadzalewowych. f Bogactwo kulturowe obszaru w postaci zachowanych stanowisk archeologicznych, obiektów kultury materialnej: sakralnej, świeckiej oraz obiektów technicznych i hydrotechnicznych. Niski poziom estetyzacji przestrzeni w tym problemy z czystością terenów publicznych. g Szerokie piaszczyste plaże nadmorskie stanowiące atut Mierzei Wiślanej. Problemy społeczne na terenach peryferyjnych po przekształconej gospodarce rolnej. h Istniejące zagospodarowanie turystyczne oraz wzrastający poziom usług turystycznych i okołoturystycznych w ofertach dla turystów zagranicznych i krajowych. Niezadowalająca czystość wód Zalewu Wiślanego. 45 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 i Zwiększająca się świadomość samorządów dotycząca korzyści z rozwoju turystyki oraz eksponowaniu rozwoju turystyki w strategiach gmin. Niedoinwestowanie w zakresie infrastruktury ochrony środowiska, w tym utylizacji ścieków i odpadów małych ośrodków osadniczych gmin Wysoczyzny Elbląskiej i Żuław Wiślanych. j Istnienie silnego ośrodka subregionalnego jakim jest m. Elbląg oraz wspomagających ośrodków: Nowy Dwór Gdański w części zachodniej, oraz Braniewo w część północno – wschodniej obszaru. Zła jakość wody dostarczana przez Centralny Wodociąg Żuławski oraz szkodliwa dla zdrowia sieć wodociągowa (rury azbestowe). k Dogodna sieć dróg zapewniająca dostęp do portów i obsługę terenu. Ogólnie zły stan techniczny infrastruktury drogowej. l Wysoki stopień zwodociągowania i skanalizowania miast i gmin w obszarze nadzalewowym. Brak wystarczających powiązań komunikacyjnych w relacjach Mierzeja Wiślana – Wysoczyzna Elbląska i Mierzeja Wiślana – Nizina Staropruska. m Istniejący potencjał gospodarczy usługowy i produkcyjny. Niewykorzystanie infrastruktury kolejowej do przewozu towarów i ludzi, w tym na atrakcyjnych turystycznie szlakach. n Istnienie udokumentowanych wód mineralnych i termalnych oraz peloidów na Mierzei Wiślanej i w rejonie Fromborka oraz złóż torfów i namułów w rejonie Biedkowa dla wykorzystania w przyrodolecznictwie. Zagrożenia powodziowe na terenach nadzalewowych i na Żuławach. o Bardzo aktywne i stale rozwijające się organizacje pozarządowe. Brak racjonalnej gospodarki rybackiej i słabe wykorzystanie wód Zalewu Wiślanego dla rybactwa. p Istnienie ośrodka szkolnictwa wyższego w Elblągu oraz bliskość ośrodków w Trójmieście i Olsztynie. r Wielkie obszary wodne, rzeki i kanały możliwe do wykorzystania dla turystyki i rybactwa. 46 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 3.2. CZYNNIKI ZEWNĘTRZNE ZAGROŻENIA SZANSE a Współpraca międzynarodowa rozwijana w obszarach Euroregionu Bałtyk. Podział obszaru nadzalewowego na dwa kraje: Polskę i Rosję oraz po stronie polskiej na dwa województwa: pomorskie i warmińsko – mazurskie. b Istniejące i budowane przejścia graniczne drogowe, wodne i kolejowe, stwarzające możliwości przepływu ludzi i towarów. Brak bezpośredniego dostępu do morza z Zalewu Wiślanego po polskiej stronie. c Aktywna polityka regionalna wspierająca rozwój lokalny (środki publiczne, krajowe, fundusze strukturalne i fundusz spójności Unii Europejskiej). Wstrzymanie połączeń promowych, żeglugi pasażerskiej i towarowej z Obwodem Kaliningradzkim. d Usprawnienie ruchu międzynarodowego poprzez budowę drogi ekspresowej (drogi nr 7) i głównej (drogi nr 22 od autostrady A1 do granicy państwa), łącznie z budową przejścia granicznego w Grzechotkach). Brak rozwiązań prawnych w swobodnej żegludze po Zalewie. e Otwarcie się Polski i regionu na rozwój gospodarczy w oparciu o usługi turystyczne. Wyjazdy ludzi młodych, wykształconych i przedsiębiorczych do pracy w krajach UE. Ograniczenia inwestycyjne wynikające z objęcia ochroną NATURA 2000 Zalewu i obszarów nadzalewowych. Niedostateczne zabezpieczenie środków finansowych na wieloletnią realizację programu „Żuławy”. f g 47 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 ROZDZIAŁ 4. STRATEGIA ROZWOJU GMIN NADZALEWOWYCH ze szczególnym uwzględnieniem zasobów przyrodniczych i kulturowych do 2020 r. WIZJA Zadaniem wizji jest pozytywne oddziaływanie na procesy integracji społeczności lokalnej, wokół zadań ważnych zarówno dla rozwoju całego obszaru, jak też społeczności lokalnej poszczególnych gmin oraz województw: województwa warmińsko – mazurskiego i województwa pomorskiego. Jesteśmy dobrze rozwiniętym gospodarczo, wyjątkowym regionem posiadającym własną tożsamość rozpoznawalna w Polsce i w Europie. Przyjęta w „Strategii…” w roku 2000 Wizja jest nadal aktualna dla „Strategii…” obecnej z 2007 roku. Jesteśmy społeczeństwem dobrze wykształconym, przedsiębiorczym i samorządnym. Poprzez sprawny, dobrze rozwinięty systemem transportowy, spójny za systemem międzynarodowym wykorzystujemy w pełni położenie geograficzne stanowiące wrota Europy. Posiadamy na wysokim poziomie, zgodnie z najwyższymi standardami europejskimi rozwiązania w dziedzinie infrastruktury technicznej na rzecz ochrony środowiska. Żyjemy w obszarze o wysokich walorach przyrodniczych i kulturowych w czystym środowisku. Posiadamy konkurencyjne produkty turystyczne, a turystyka stanowi jedną z głównych dziedzin rozwoju gospodarczego. 48 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 BUDOWA STRATEGII W budowie strategii rozwoju gmin położonych wokół Zalewu Wiślanego wykorzystano: 1) Bazę informacyjną i materiały jakimi dysponowały gminy wchodzące w skład Komunalnego Związku Gmin Nadzalewowych oraz materiały znajdujące się w sekretariacie Związku. 2) Zebrane informacje od gmin oraz właścicieli pensjonatów, hoteli i ośrodków turystycznych. 3) Dla potrzeb strategii opracowano zestaw informacji statystycznych oceniających lata funkcjonowania strategii z 2000 r. (tzn. lata 2000 – 2006). 4) Opracowano „Uwarunkowania obszaru” charakteryzujące potencjał ze szczególnym uwzględnieniem bioróżnorodności przyrodniczej oraz historii tych ziem, pozostawionych zabytków kulturowych tzw. kultury materialnej a także uwarunkowań demograficzno - społecznych. 5) Strategię opracowaną „Metodą aktywnego planowania strategii” gdzie przedstawiciele wszystkich miast i gmin wchodzących w skład „Komunalnego Związku…” aktywnie pracowali wnosząc swoje wnioski do strategii oraz uwagi w trakcie konstruowania dokumentu. 6) Strategię województw pomorskiego i warmińsko – mazurskiego, opracowania specjalistyczne i ekspertyzy zgromadzone na użytek budowy strategii 4.1. CELE I PRIORYTETY Cel nadrzędny Celem nadrzędnym jest szybki rozwój gospodarczy obszaru gmin nadzalewowych głównie poprzez wzrost konkurencyjności turystyki opartej o bogate walory środowiska przyrodniczego i liczne zasoby kultury materialnej. Wykorzystanie wysokich walorów obszaru winno się odbywać na zasadach rozwoju zrównoważonego, gdzie granicą działań jest trwałość środowiska, tzn. KORZYSTAĆ NIE NISZCZYĆ. Cel ten brzmi: OSIĄGNIĘCIE WYSOKIEGO POZIOMU I JAKOŚCI ŻYCIA MIESZKAŃCÓW POPRZEZ WYKORZYSTANIE POTENCJAŁU GOSPODARCZEGO OBSZARU 49 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 Cel główny Celem głównym strategii gmin nadzalewowych jest: ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ SPOŁECZNY I GOSPODARCZY WYKORZYSTUJĄCY BOGATE WALORY ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO I KULTUROWEGO OBSZARU NADZALEWOWEGO Priorytety rozwoju : Priorytet 1. WZMOCNIENIE KONKURENCYJNOŚCI PRODUKTÓW TURYSTYCZNYCH OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH. Priorytet 2. SPÓJNOŚĆ SYSTEMU ZARZĄDZANIA. Priorytet 3. DOSTĘPNOŚĆ KOMUNIKACYJNA. Każdemu priorytetowi przypisano cele bezpośrednie, które zapewniają spełnienie celu głównego poprzez działania i zadania jemu przyporządkowane. 50 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 4.2. PRIORYTETY I CELE BEZPOŚREDNIE, DZIAŁANIA I ZADANIA 4.2.1. PRIORYTET 1. WZMOCNIENIE KONKURENCYJNOŚCI PRODUKTÓW TURYSTYCZNYCH OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH Zdobycie silnej pozycji obszaru nadzalewowego w skali krajowej i europejskiej poprzez poprawę atrakcyjności turystycznej, inwestycyjnej oraz aktywności społeczeństwa lokalnego. Osiągnięcie tego priorytetu nastąpi poprzez realizację celów bezpośrednich: Cel 1. Wzmocnienie konkurencyjności portów i przystani nadzalewowych oraz śródlądowych. Cel 2. Wykorzystanie walorów przyrodniczych, krajobrazowych, kulturowych dla turystyki, agroturystyki i rekreacji. Cel 3. Osiągnięcie wysokiego poziomu kultury społeczeństwa lokalnego. Cel 4. Osiągnięcie wysokiego poziomu rozwoju gospodarczego poprzez wykorzystanie nowoczesnych technologii i potencjału ludzkiego oraz zasobów naturalnych i położenia geograficznego. Cel 5. Ekologia podstawą czystego środowiska. 51 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 Cel 1 Wzmocnienie konkurencyjności portów i przystani nadzalewowych oraz śródlądowych. Działania: 1. Budowa nowych i modernizacja istniejących portów, przystani i marin wraz z niezbędną infrastrukturą. 2. Wykorzystanie portów do celów gospodarczych. 3. Wzbogacanie portowej oferty turystycznej. 4. Rozwijanie i wzbogacanie imprez rozszerzających ofertę turystyczną. Zadania: Lp. Działania i zadania 1. Budowa nowych i modernizacja istniejących portów i przystani oraz Gmina, środki własne, budowa marin wraz z niezbędną infrastrukturą. Regionalny środki Zarząd pomocowe UE, 1) Wdrożenie „Koncepcji rozbudowy Inwestorzy Beneficjenci portów i przystani…” opracowanej przez Komunalny Związek Gmin Nadzalewowych; 2) Realizacja programu „Rozwoju dróg wodnych Delty Wisły i Zalewu Wiślanego”; Gospodarki Wodnej, prywatni 3) Budowa przystani jachtowej wraz z infrastrukturą towarzyszącą w Nowej Pasłęce; 4) Budowa przystani żeglarskiej i mariny w Tolkmicku; 5) Budowa portu na Zatoce Gdańskiej w Stegnie; 6) Budowa przystani jachtowej we Fromborku. 7) Budowa przystani żeglarskiej w Braniewie na rzece Pasłęce; 8) Budowa przystani żeglarskiej na rzece Szkarpawie w Osłonce i Grochowie Pierwszym; 9) Budowa przystani kajakowej w Marzęcinie; 10) Budowa przystani żeglarskich na rzece Wiśle Królewieckiej w Sztutowie i Kobylej Kępie; 11) Budowa przystani żeglarskich na rzece Nogat w Jazowej i Wiercinach; 12) Budowa przystani żeglarskiej wraz z rewitalizacją nadbrzeża pasażerskiego i budową promenady wzdłuż rzeki Szkarpawy w miejscowości Żuławki; 13) Budowa pomostów cumowniczych wraz z przebudową ciągu komunikacyjnego przy śluzie Gdańska Głowa; 52 przedsiębiorcy Źródła finansowania STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 c.d. 1. 14) Rewitalizacja nadbrzeża pasażerskiego oraz budowa pomostu cumowniczego na rzece Szkarpawa w miejscowości Drewnica; 15) Rozbudowa przystani śródlądowej wraz z zapleczem w miejscowości Rybina; Gmina, środki własne, Regionalny środki Zarząd pomocowe UE, Gospodarki 16) Rozbudowa przystani jachtowej na rzece Wiśle w Mikoszewie; Wodnej, 17) Budowa nadbrzeża pasażerskiego na rzece Wiśle w Mikoszewie; prywatni 18) Modernizacja istniejących przystani w Elblągu, Nowej Pasłęce, przedsiębiorcy Rybinie, Sztutowie, Nowym Dworze Gdańskim; 19) Modernizacja i rozbudowa portu morskiego w Elblągu; 20) Modernizacja infrastruktury portu żeglarskiego w Elblągu; 21) Modernizacja i rozbudowa portu jachtowego w Krynicy Morskiej; 22) Rozbudowa portu i terenów przyportowych w Kątach Rybackich; 23) Rozbudowa przystani jachtowej w Kątach Rybackich; 24) Modernizacja przystani rybackiej w Kątach Rybackich; 25) Modernizacja infrastruktury portu żeglarskiego we Fromborku; 26) Rozbudowa istniejącego portu w Tolkmicku; 27) Rozbudowa portu jachtowego i rybackiego w Piaskach; 28) Modernizacja miejsc postojowych dla jachtów w Suchaczu; 29) Rozbudowa przystani w Nadbrzeżu jako portu dla rezydentów z Elbląga; 30) Odbudowa małych przystani nabrzeżnych w Kupcie i Jagodnej jako małych ośrodków turystyki wodnej położonych blisko natury. 2. Wykorzystanie portów do celów gospodarczych. Gmina, środki własne 1) Budowa nadbrzeży portowych do przeładunków towarowych oraz prywatni środki pomocowe przedsiębiorcy UE, Wzbogacenie portowej oferty turystycznej. Gmina, środki własne 1) Wykorzystanie portów i przystani do turystyki żeglarskiej, w tym: prywatni środki pomocowe przedsiębiorcy UE, konkurencyjność ofert przewozowych (czas, cena); 2) Stworzenie multimedialnego transportu poprzez wiązanie przewozów drogą wodną z przewozami kolejowymi i samochodowymi; 3) Tworzenie dogodnych miejsc do załadunku i rozładunku na Nogacie, Szkarpawie, Kanale Elbląskim. 3. Wycieczki z portów Zalewu Wiślanego poprzez Kanał Elbląski do Ostródy i Iławy oraz do m. Braniewa rzeką Pasłęką; Wycieczki drogami wodnymi śródlądowymi: do Malborka rzeką Nogat, do Gdańska rzeką Szkarpawą; Wycieczki poprzez Kanał Żeglugowy do portów Gdańska i Gdyni, na Półwysep Helski i do Ustki; Wycieczki do Obwodu Kaliningradzkiego i na Mierzeję Kurską; Wycieczki ujściem Wisły do Gdańska, Sopotu i Helu; 2) Wykorzystanie łodzi rybackich do obsługi turystów (przejażdżki, łowienie ryb). 53 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 4. Rozwijanie i wzbogacanie imprez rozszerzających ofertę turystyczną. KZGN, 1) Organizacja organizacje i wspieranie imprez kulturalnych, turystycznych, sportowych i integracyjnych już istniejących oraz organizowanie nowych; 2) Organizacja i promocja imprez wspólnych dla całego obszaru; 3) Opracowanie w formie folderu kalendarza imprez odbywających się wokół Zalewu. 54 samorządowe środki własne STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 Cel 2 Wykorzystanie walorów przyrodniczych, krajobrazowych, kulturowych dla turystyki, agroturystyki i rekreacji. Działania: 1. Przygotowanie terenów pod inwestycje gospodarcze oparte na walorach turystycznych i rekreacyjnych. 2. Budowa nowych i modernizacja istniejących plaż nad Zalewem i rzekami. 3. Budowa lub wytyczanie na bazie istniejących dróg i szlaków turystycznych łączących unikatowe tereny przyrodnicze oraz tereny o dużych wartościach kulturowych. 4. Budowa i kompleksowe zagospodarowanie dojść doplażowych na Mierzei Wiślanej, łączących tereny zabudowy turystyczno – rekreacyjnej z terenami nadmorskimi. 5. Promocja turystyczna obszaru, w tym walorów przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych. 6. Rozwój turystyki w oparciu o dobra kultury materialnej. 7. Wzbogacanie oferty turystycznej oraz wykorzystanie wszystkich atrakcji obszaru dla rozwoju turystyki przez modernizację istniejących i budowę nowych obiektów turystycznych. 8. Wspieranie nowych inicjatyw gospodarczych w zakresie innowacyjności turystyki i wydłużenia okresu wypoczynkowego. 9. Wyznaczenie nowych i utrzymanie istniejących szlaków turystycznych opartych o walory przyrodnicze i kulturowe. 10. Budowa promenad nadmorskich i nadzalewowych oraz frontów wodnych (waterfront). Zadania: Lp 1. Działania i zadania Inwestorzy Beneficjenci Źródła finansowania Przygotowanie terenów pod inwestycje gospodarcze oparte na walorach Gmina, KZGN, środki własne, turystycznych i rekreacyjnych. zarządca lub środki 1) Projekty zagospodarowania terenu; właściciel pomocowe 2) Uzbrojenie terenów w niezbędną infrastrukturę techniczną; infrastruktury UE, 3) Wspólna promocja terenów inwestycyjnych w ramach Komunalnego technicznej Związku Gmin Nadzalewowych. 55 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 2. Budowa nowych i modernizacja istniejących plaż nad zalewem i rzekami. Gmina, środki własne, 1) Poprawa czystości wód Zalewu Wiślanego; prywatni środki celowe 2) Poprawa czystości wody w rzekach; przedsiębiorcy, 3) Budowa nowych i modernizacja istniejących plaż nad rzekami; RZGW, Urząd 4) Budowa nowych i modernizacja istniejących plaż nad zalewem w: Suchaczu, Morski Kadynach, Tolkmicku, Fromborku, Nowej Pasłęce, Piaskach, Krynicy Morskiej, Kątach Rybackich; 5) Wyposażenie plaż w niezbędną infrastrukturę m.in. stanowisko ratownika, sanitariaty, przebieralnie. 3. Budowa lub wytyczanie na bazie istniejących dróg i szlaków turystycznych Gmina, środki własne, łączących unikatowe tereny przyrodnicze oraz tereny o dużych wartościach prywatni środki kulturowych. przedsiębiorcy, pomocowe 1) Budowa ścieżek konnych po terenach cennych przyrodniczo; Minister UE, 2) Budowa szlaków i ścieżek rowerowych oraz pieszych międzyregionalnych, Kultury, regionalnych i lokalnych łączących tereny o wysokich walorach przyrodniczych i kulturowych; jednostki organizacyjne 3) Wyznaczenie szlaku śladami osad Wikingów, łączącego replikę osady Truso PGL LP z innymi osadami położonymi w krajach skandynawskich; 4) Budowa parkingów, zadaszonych miejsc wypoczynku dla pieszych i rowerzystów, urządzenie w sąsiedztwie tras pól namiotowych; 5) Budowa regionalnej trasy pieszo – rowerowej z Gdańska przez Mierzeję Wiślaną do Bałtijska oraz budowa przejścia granicznego w Piaskach; 6) Budowa szlaków pieszych i rowerowych łączących zabytki kultury oraz unikalne miejsca przyrodnicze. 4. Budowa i kompleksowe zagospodarowanie dojść doplażowych na Mierzei Gmina, środki własne, Wiślanej, łączących tereny zabudowy turystyczno – rekreacyjnej z terenami prywatni środki nadmorskimi. przedsiębiorcy, pomocowe 1) Przystosowanie ścieżek leśnych, które winny stanowić urządzone dojścia do Parki Krajobr., UE, plaż nadmorskich; Jednostki 2) Urządzenie dojść doplażowych w niezbędną infrastrukturę turystyczną i małą architekturę oraz ich oznakowanie; organizacyjne PGL LP 3) Budowa promenad nadmorskich; 4) Urządzanie punktów widokowych nadmorskich na Wielbłądzim Garbie, wież widokowych dla podglądania przyrody. 56 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 5. Gmina, środki własne, krajobrazowych i kulturowych. jednostki środki 1) Założenie proekologicznej fundacji dla gmin nadzalewowych; organizacyjne pomocowe 2) Promowanie działalności związanej z wytwarzaniem pamiątek regionalnych PGL LP UE, Promocja turystyczna obszaru, w tym walorów przyrodniczych, i lokalnych; 3) Wykorzystanie internetu jako najtańszej i najbardziej aktywnej formy promocji; 4) Włączenie informacji o atrakcjach turystycznych obszaru w ogólnopolską i światową sieć internetową; 5) Wydawanie aktualizowanych informatorów, dostosowanych do oczekiwań turystów, turystycznych planów miast, folderów informujących o imprezach i atrakcjach turystycznych, publikacji o obszarze promujących walory przyrodnicze i kulturowe; 6) Systematyczne promowanie obszarów nadzalewowych na turystycznych targach krajowych i międzynarodowych; 7) Promowanie turystyki poprzez organizację imprez dla społeczności lokalnych np. rajdów rowerowych, spływów na dętkach, spływów kajakowych itp. 57 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 6. Gmina, Rozwój turystyki w oparciu o dobra kultury materialnej. 1) Odnowa, budynków odbudowa, renowacja użyteczności obiektów publicznej, zabytkowych mieszkalnych, kościołów, środki własne, Stowarzyszenie środki Żuławskiej pomocowe Kolei UE, 2) Odnowa, odbudowa i utrzymanie w dobrym stanie zabytków techniki; Dojazdowej, budżet państwa 3) Przystosowanie obiektów zabytkowych do celów turystycznych np. Inwestorzy kompleksów zachowanych cegielni a także kapliczek – charakterystycznych dla Warmii; obiektów konferencyjno – hotelowych m.in. obiekty po byłej stadninie koni prywatni, w Braniewie, obiekty szkół podstawowych w gminach; Warmińska 4) Dokończenie odbudowy Starego Miasta w Elblągu; Kapituła 5) Rewitalizacja Wyspy Spichrzów w Elblągu; Katedralna 6) Modernizacja i rozbudowa amfiteatru miejskiego z rekonstrukcją elementu (kościół we historycznego otoczenia fosy w Braniewie; Fromborku) 7) Rewitalizacja układu urbanistycznego Starego Miasta w Braniewie, Tolkmicku, Fromborku; 8) Rewitalizacja układów zabytkowych wsi; 9) Rewitalizacja kościoła na terenie Starego Miasta we Fromborku; 10) Odtworzenie historycznego przebiegu linii kolejki wąskotorowej ze Sztutowa do Krynicy Morskiej, która jednocześnie spełniałaby rolę środka komunikacyjnego, dowożącego turystów na plażę, znacznie ograniczając potrzeby parkingowe nad morzem; 11) Reaktywacja nadzalewowej linii kolejowej. 58 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 7. Wzbogacanie oferty turystycznej oraz wykorzystanie wszystkich atrakcji prywatni środki własne, obszaru dla rozwoju turystyki przez modernizację istniejących i budowę inwestorzy, środki nowych obiektów turystycznych. rolnicy pomocowe UE 1) Budowa parku kulturowego na terenie parku Krajobrazowego Wysoczyzna Elbląska; Gmina, Stowarzyszenie 2) Budowa i rozbudowa taniej bazy noclegowej (schronisk, pól namiotowych, pól campingowych); Lokalna Grupa 3) Przygotowanie i promowanie nowej formy wypoczynku – połowy ryb, zawody wędkarskie itp.; Żuławy i 4) Zwiększenie ilości gospodarstw agroturystycznych oraz pomoc w ich specjalizacji; Mierzeja, Parki 5) Zagospodarowanie terenów nadwodnych dla rekreacji i wypoczynku (promenady, ciągi piesze i rowerowe, place przestrzeni publicznej, zieleń parkowa); Jednostki Działania Krajobrazowe, organizacyjne PGL LP, Urząd 6) Budowa kolejki linowej łączącej brzeg Mierzei Wiślanej z brzegiem Morski Wysoczyzny Elbląskiej; 7) Budowa wyciągu krzesełkowego z parkingu buforowego w Skowronkach nad morzem; 8) Budowa przyczółków promowych w portach Tolkmicko, Krynica Morska, Kąty Rybackie; 9) Wprowadzenie tramwajów wodnych jako środka komunikacji publicznej; 10) Uruchomienie restauracji pływających w Elblągu, Fromborku, Krynicy Morskiej, Mikoszowie i Kątach Rybackich; 11) Wspieranie budowy boisk i placów zabaw oraz pól golfowych; 12) Budowa akwaparków; 13) Budowa europarku w Elblągu; 14) Realizacja rekonstrukcji osady Truso; 15) Budowa „Małej Holandii” w gm. Nowy Dwór Gdański nad rz. Linawą; 16) Budowa basenów krytych i odkrytych; 17) Budowa Centrum Hotelowo-Konferencyjno-Rekreacyjnego oraz Kompleksu Rekreacyjno – Rehabilitacyjnego ZDROWE BRANIEWO (budowa krytej pływalni) w Braniewie; 18) Modernizacja Muzeum Żuławskiego w Nowym Dworze Gdańskim; 19) Budowa Muzeum Zalewu Wiślanego w Kątach Rybackich; 20) Budowa centrów rekreacyjnych w Nowym Dworze Gdański, w Jazowej, Wiercinach, Osłonce, Stegnie i Kątach Rybackich; 21) Budowa i modernizacja amfiteatrów; 22) Budowa muszli koncertowej w Kątach Rybackich gm. Sztutowo i w Stegnie; 23) Budowa stacji obserwacyjnych najciekawszych okazów fauny i flory oraz krajobrazu; 24) Budowa Krainy Wiatraków w Nowym Dworze Gdańskim; 25) Rewitalizacja ogrodu botanicznego i zoologicznego w Braniewie. 59 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 8. Wspieranie nowych inicjatyw gospodarczych w zakresie innowacyjności Gmina, środki własne, turystyki i wydłużenia okresu wypoczynkowego. prywatni środki 1) Wykorzystanie walorów przyrodoleczniczych (aerozolu morskiego z jodem przedsiębiorcy pomocowe oraz wód termalnych na Mierzei Wiślanej i we Fromborku), budowa na UE, bazie wód leczniczych ośrodków uzdrowiskowych w Stegnie, Kątach Rybackich, Krynicy Morskiej, Fromborku i Połoninach (gm. Tolkmicko); 2) Organizacja imprez kulturalnych, szczególnie poza sezonem turystycznym, w tym: koncertów, występów teatralnych, warsztatów plastycznych, muzycznych, rękodzieła itp.; 3) Przygotowanie obiektów i tras dla uprawiania sportów zimowych ( lodowiska, trasy narciarskie itp.); 4) Budowa obiektów całorocznych o szerokim asortymencie zdrowotno – sportowym takich jak: basenów krytych, sal sportowych, ośrodków odnowy biologicznej. 9. Wyznaczenie nowych i utrzymanie istniejących szlaków turystycznych Gmina, środki własne, opartych o walory przyrodnicze i kulturowe. prywatni środki 1) Wyznaczanie nowych tras turystycznych; przedsiębiorcy pomocowe 2) Utrzymanie w dobrym stanie szlaków istniejących; UE, 3) Oznakowanie tras w terenie oraz wyposażenie w tablice informacyjne i w małą architekturę; 4) Realizacja nadwodnych tras spacerowych wzdłuż rzeki Pasłęki, rzeki Wisły Królewieckiej i rzeki Elbląg. Gmina, środki własne, (waterfront). prywatni środki 1) Budowa promenad nadmorskich w Stegnie, Sztutowie, Kątach Rybackich, przedsiębiorcy pomocowe 10. Budowa promenad nadmorskich i nadzalewowych oraz frontów wodnych Jantarze, Krynicy Morskiej; UE, 2) Budowa promenad nadzalewowych w Krynicy Morskiej, Kątach Rybackich, Suchaczu, Tolkmicku, Fromborku; 3) Budowa promenad nadrzecznych w Elblągu, Nowym Dworze Gdańskim, Braniewie, Sztutowie; 4) Budowa promenady nadrzecznej „Bulwar Ostatniej Mili” nad Wisłą w Mikoszewie. 60 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 Cel 3 Osiągnięcie wysokiego poziomu kultury społeczeństwa lokalnego. Działania: 1. Propagowanie najcenniejszych zabytków i ustanowienie stałych imprez z nimi związanych. 2. Renowacja, rewitalizacja i odtworzenie zabytków kultury. 3. Eksponowanie tradycji inności poszczególnych obszarów, wzmacnianie ich tożsamości. 4. Wspieranie działających i tworzenie nowych instytucji kulturalnych na obszarach wiejskich. 5. Wspieranie inicjatyw związanych z rozwojem lokalnego patriotyzmu i kultywowaniem lokalnych tradycji. 6. Przywrócenie tradycji portowych w miejscowościach położonych nad wodą. 7. Wspieranie inicjatyw mieszkańców w zakresie gromadzenia, zabezpieczenia oraz ekspozycji pamiątek dziedzictwa kulturowego poszczególnych obszarów. 8. Poprawa estetyki miast, wsi, osiedli i poszczególnych siedlisk. Zadania: Działania i zadania Lp. Inwestorzy Beneficjenci Gmina, KZGN 1. Źródła finansowa nia środki Propagowanie najcenniejszych zabytków i ustanowienie stałych imprez z własne, nimi związanych. środki 1) Stworzenie programu ochrony zabytków w poszczególnych obszarach; pomocow 2) Wspólne promowanie najcenniejszych walorów zabytkowych obszaru e UE, (foldery, kalendarze, książki, strony internetowe itp.); 3) Wykreowanie i promocja wspólnej imprezy odbywającej się cyklicznie. 2. Renowacja, rewitalizacja i odtworzenie zabytków kultury. 1) Rewitalizacja Starego Miasta i Wyspy Spichrzów w Elblągu, Starego 2) Rewitalizacja i przystosowanie do potrzeb turystycznych zabytkowych założeń zielonych np. we Fromborku, Kadynach, Połoninach; 3) Odbudowa, remont i utrzymanie obiektów zabytkowych: kościołów, kamienic, wiejskich budynków mieszkalnych, siedlisk rolniczych; 4) Odbudowa i utrzymanie obiektów inżynierskich: mostów zwodzonych, obrotowych i podnoszonych, wiatraków, stacji pomp, śluz, zastawek, kanałów, rowów melioracyjnych itp.; 61 środki organizacje własne samorządowe Miasta we Fromborku, Braniewie, Tolkmicku; kapliczek, KZGN, STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 5) Budowa repliki osady Truso. 3. Eksponowanie tradycji inności poszczególnych obszarów, wzmacnianie ich Gmina, Rada środki tożsamości. Sołecka, instyt. własne, 1) Wspieranie działalności twórczych zespołów lokalnych; kultury środki 2) Organizacja występów zespołów lokalnych oraz wystaw twórczości pomocow lokalnej; e UE 3) Promocja markowych produktów lokalnych; 4) Rozwój rękodzieła i rzemiosła w oparciu o naturalne zasoby regionu (m.in. reaktywacja kompleksów cegielni); 5) Pomoc w tworzeniu warsztatów przyuczania do prac w „starych” zawodach, rękodzielnictwie; 6) Pomoc w promowaniu osób z potencjałem twórczym pochodzących z małych miasteczek i terenów wiejskich; 7) Tworzenie muzeów lub izb pamięci, historycznych np. Izby Ziemi Tolkmickiej; tradycji 8) Wykorzystanie i walorów związanych z rybactwem i rybołówstwem; 9) Budowa historycznej „Krainy Wiatraków”. 4. Wspieranie działających i tworzenie nowych instytucji kulturalnych na Gmina, obszarach wiejskich. Marszałek, 1) Tworzenie placówek kultury na terenach wiejskich dla potrzeb spotkań i instytucje organizacji np. wystaw poświęconych kultywowaniu lokalnych tradycji kulturalne, (sal pamięci itp.); jednostki 2) Rozszerzenie oferty programowej instytucji kulturalnych poprzez generowanie działań niespecyficznych, np. z zakresu ekonomii społecznej, organizacyjne PGL LP wyrównywania szans na obszarach wiejskich; 3) Budowa partnerstw w celu rozwoju obszarów wiejskich; 4) Pomoc w finansowaniu lokalnych imprez kulturalnych. 5. Wspieranie inicjatyw związanych z rozwojem lokalnego patriotyzmu i zarządcy środki kultywowaniem lokalnych tradycji. nieruchomości, własne, Organizacja obchodów tematycznych oraz dni kulturalnych np. Dzień Gmina, środki Rybaka, Święto Leszcza, Dni Elbląga, Dni Braniewa itp.; organizacje pomocowe pozarządowe, UE 1) 2) Wyszukiwanie i promowanie lokalnych kulinarnych, rękodzielniczych itp. tradycji kulturalnych, osoby prywatne 62 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 6. Przywrócenie tradycji portowych w miejscowościach położonych nad wodą. 1) Kreowanie terenów nadwodnych tzw. ”waterfrontów” w tym: odbudowa lub budowa bulwarów nadwodnych w Elblągu, Braniewie, Suchaczu, Tolkmicku i Fromborku; wykorzystanie przestrzeni nadwodnej dla funkcji portowej i obsługi turystyki wodnej; budowa promenad i pomostów. 7. Wspieranie inicjatyw mieszkańców w zakresie gromadzenia, zabezpieczenia oraz ekspozycji pamiątek dziedzictwa kulturowego Jst; Jst; Sektor NGO Sektor NGO poszczególnych obszarów. 1) Rozwój i wzmocnienie instytucjonalne Muzeum Bursztynu w Stegnie, Muzeum Zalewu Wiślanego w Kątach Rybackich, Muzeum Żuławskiego w Nowym Dworze Gdańskim; 2) Utworzenie w Tolkmicku Oddziału Elbląskiego Muzeum Archeologiczno – Historycznego (Izby Ziemi Tolkmickiej); 3) Rozwój izby pamiątek warmińskich: „Skarby spod strzechy” we Fromborku w ramach tworzonego Centrum Kultury we Fromborku. 8. Poprawa estetyki miast, wsi, osiedli i poszczególnych siedlisk. Gmina, prywatni środki 1) Wdrożenie programu porządkowania i planu odnowy wsi; przedsiębiorcy własne, 2) Wspieranie rozwoju budownictwa mieszkaniowego o wysokim standardzie prywatni środki właściciele, pomocowe 3) Wspieranie estetyzacji elewacji budynków w miastach i na wsi; zarządcy UE 4) Likwidacja nieruchomości estetycznym; szpecących obiektów gospodarczych i nieestetycznych ogrodzeń; 5) Utworzenie funduszu małych grantów na poprawę estetyki miasta, wsi, osiedli; 6) Upowszechnienie w gminach konkursu na najładniejszy: balkon, dom, obejście; 7) Wprowadzanie zieleni dekoracyjnej i małej architektury na terenach publicznych. 63 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 Cel 4 Osiągnięcie wysokiego poziomu rozwoju gospodarczego poprzez wykorzystanie nowoczesnych technologii i potencjału ludzkiego oraz zasobów naturalnych i położenia geograficznego. Działania: 1. Rozwój produkcji żywności ekologicznej na terenach rolnych. 2. Utrzymanie gospodarki rybackiej – historycznie związanej z tym obszarem. 3. Wspomaganie uruchomienia obiektów związanych z przechowalnictwem i przetwórstwem. 4. Budowa Parku Technologicznego w Elblągu. 5. Stworzenie systemu zachęt ekonomicznych dla podmiotów gospodarczych, szczególnie dla osób miejscowych. 6. Podniesienie kwalifikacji przedsiębiorców. Zadania: Działania i zadania Lp. 1. Inwestorzy Beneficjenci Rozwój produkcji żywności ekologicznej na terenach rolnych. Rolnicy, środki własne, 1) Promowanie produktów ekologicznych – praca ciągła; prywatni środki 2) Specjalizacja produkcji rolnej – praca ciągła; przedsiębiorcy pomocowe 3) Wprowadzenie dopłat dla producentów zdrowej żywności. 2. Źródła finansowania UE, Utrzymanie gospodarki rybackiej – historycznie związanej z tym obszarem. Gmina, Urząd środki własne, 1) Rewitalizacja portów rybackich i modernizacja floty rybackiej; Morski, środki 2) Stałe zarybianie akwenu Zalewu Wiślanego oraz rzek doń wpadających – prywatni pomocowe przedsiębiorcy UE, praca ciągła; 3) Restytucja ichtiocenozy (troć, jesiotr, certa) Zalewu Wiślanego w tym ochrona ryb, budowa przepławek, tarlisk; 4) Wspieranie powstawania nowych podmiotów gospodarczych zajmujących się produkcją narybku; 5) Udzielanie rękojmi w bankach dla kredytów przeznaczanych na rozwój gospodarki rybackiej; 6) Udostępnienie różnych form pomocy publicznej włączając: zachęty, ulgi i zwolnienia podatkowe; 7) Umożliwienie skorzystania ze wsparcia finansowego w ramach funduszy europejskich (pomoc prawna, informacyjna itp.). 64 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 3. Wspomaganie uruchomienia obiektów związanych z przechowalnictwem i Gmina, środki własne, przetwórstwem. prywatni środki 1) Utworzenie grup producenckich i zrzeszeń producentów; przedsiębiorcy pomocowe 2) Ułatwiony dostęp do kredytów; UE, 3) Stworzenie systemu zachęt ekonomicznych dla podmiotów gospodarczych – praca ciągła; 4) Budowa chłodni, suszarni, przechowalni ryb, owoców i warzyw. 4. Budowa Parku Technologicznego w Elblągu. Gmina, środki własne, 1) Realizacja projektu Elbląskiego Parku Technologicznego w dwóch etapach, prywatni środki przedsiębiorcy pomocowe w tym budowa infrastruktury technicznej; 2) Działania dla pozyskiwania Inwestorów Strategicznych do wdrażania UE, budżet nowych technologii; państwa 3) Przygotowanie zasobów ludzkich; 4) Promocja. 5. środki własne, Stworzenie systemu zachęt ekonomicznych dla podmiotów gospodarczych, Gmina, szczególnie dla osób miejscowych. Stowarzyszenia, środki 1) Działania na rzecz uaktywniania bezrobotnych; banki, prywatni pomocowe UE 2) Wspieranie rozwoju przedsiębiorczości turystycznej – tworzenie przedsiębiorcy atrakcyjnych warunków dla podmiotów gospodarczych związanych z obsługą turystyki w tym ulgi podatkowe dla lokalnych podmiotów gospodarczych inwestujących na terenie Gminy. 6. Podniesienie kwalifikacji przedsiębiorców. Gmina środki własne, 1) Prowadzenie szkoleń dotyczących innowacyjności w produkcji oraz w prywatni środki przedsiębiorcy pomocowe UE infrastrukturze turystycznej; 2) Prowadzenie szkoleń dla partnerów gospodarczych i osób fizycznych dotyczących pozyskania środków pomocowych z Unii Europejskiej. 65 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 Cel 5 Ekologia podstawą czystego środowiska. Działania: 1. Zachowanie i utrzymanie w dobrym stanie zasobów środowiska naturalnego poprzez stałe wzbogacanie programu ochrony środowiska i egzekwowanie realizacji we wszystkich gminach i miastach. 2. Selektywna gospodarka odpadami. 3. Powszechne uregulowanie gospodarki wodno – ściekowej, to znaczy przestrzeganie zasady, że tam gdzie jest dostarczana woda musi być unieszkodliwianie ścieków. 4. Poprawa jakości wody pitnej z sieci wodociągowej. 5. Ochrona powietrza przed emisją gazów, pyłów i spalin. 6. Poprawa jakości czystości wód rzek, potoków, rowów melioracyjnych oraz wód Zalewu Wiślanego. 7. Zachowanie i utrzymanie w dobrym stanie zasobów środowiska naturalnego oraz podniesienie świadomości obywatelskiej i ekologicznej społeczeństwa. Zadania: Lp. Działania i zadania 1. Zachowanie i utrzymanie w dobrym stanie zasobów środowiska Gmina naturalnego poprzez stałe wzbogacanie programu ochrony środowiska i Jednostki egzekwowanie realizacji we wszystkich gminach i miastach. organizacyjne Inwestorzy Beneficjenci 1) Zalesienie nieużytków rolnych i gruntów rolnych niskich klas; PGL LP, Parki 2) Monitoring stanu czystości; Krajobrazowe, 3) Organizowanie akcji społecznych takich jak np. Święto Ziemi, Dzień dyrektorzy Sprzątania Lasu, Sprzątania Świata itp.; Źródła finansowania środki własne szkół, 4) Wdrożenie programu usuwania azbestu; prywatni 5) Likwidacja dzikich wysypisk; właściciele 6) Porządkowanie lasów, rzek, cieków wodnych, szlaków turystycznych i dróg leśnych; 7) Oczyszczenie dna akwenu Zalewu z wraków. 2. Selektywna gospodarka odpadami. 1) Rozwijanie selektywnej zbiórki odpadów (zakup pojemników do gromadzenia odpadów selektywnie zbieranych); 2) Budowa stacji segregacji odpadów komunalnych. Gmina, środki własne, prywatni środki przedsiębiorcy, pomocowe prywatni UE, właściciele 66 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 3. Powszechne uregulowanie gospodarki wodno – ściekowej, to znaczy Gmina, środki własne, przestrzeganie zasady, że tam gdzie jest dostarczana woda musi być prywatni środki unieszkodliwianie ścieków. przedsiębiorcy, pomocowe 1) Realizacja programu gospodarki wodno-ściekowej; prywatni UE, 2) Podłączenie każdej posesji do kanalizacji sanitarnej na terenach zwartej właściciele zabudowy; 3) Budowa oczyszczalni przyzagrodowych i osiedlowych w zabudowie rozproszonej poza obszarami przyrodniczo chronionymi; 4) Likwidacja nielegalnych zrzutów ścieków. 4. Gmina, środki własne, EPWiK, środki 1) Wymiana sieci wodociągowej z rur azbestowych; prywatni pomocowe 2) Budowa wodociągów; przedsiębiorcy, UE, 3) Modernizacja istniejących oraz budowa nowych stacji uzdatniania wody. prywatni Poprawa jakości wody pitnej z sieci wodociągowej. właściciele 5. Ochrona powietrza przed emisją gazów, pyłów i spalin. 1) Zmiana ogrzewania w kotłowniach z systemu węglowego na paliwa przyjazne środowisku; 2) Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii (budowa elektrowni Gmina, środki własne, właściciele środki prywatni, pomocowe prywatni UE, przedsiębiorcy wiatrowych i wodnych); 3) Gazyfikacja miast i gmin obszaru a przede wszystkim Mierzei Wiślanej oraz miast: Tolkmicka i Braniewa. 6. Poprawa jakości czystości wód rzek, potoków, rowów melioracyjnych oraz Gmina, stacja środki własne, wód Zalewu Wiślanego. graniczna, środki SANEPID, pomocowe prywatni UE, 1) Ograniczenie spływu powierzchniowego wód opadowych z pól bezpośrednio do cieków wodnych; 2) Na terenach wiejskich wszędzie tam, gdzie jest hodowla zwierząt przedsiębiorcy, wymagane są szczelne zbiorniki na gnojowice oraz płyty szczelne na prywatni obornik z kontrolowanym odciekiem; właściciele 3) Podczyszczania wód opadowych z dróg i parkingów przed zrzutem ich do gruntu, rowów, rzek i potoków; 4) Wdrożenie właściwych metod oczyszczania dna Zalewu Wiślanego; 5) Stały monitoring stanu czystości wód – praca ciągła. 7. Zachowanie i utrzymanie w dobrym stanie zasobów środowiska 67 Gmina, środki własne, STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 naturalnego oraz podniesienie świadomości obywatelskiej i ekologicznej Jednostki środki społeczeństwa. organizacyjne pomocowe 1) Skuteczne oczyszczania terenów przybrzeżnych dna Zalewu Wiślanego – PGL LP, Parki UE, praca ciągła; Krajobrazowe, 2) Wspieranie metod poławiania przyjaznych środowisku; 3) Wspieranie w przetwórniach metod produkcyjnych dyrektorzy przyjaznych środowisku; 4) Likwidacja dzikich wysypisk odpadów i śmieci w lasach i rowach przydrożnych; 5) Porządkowanie szlaków turystycznych; 6) Monitoring stanu czystości nadbrzeża i wód; 7) Identyfikacja źródeł powodujących zanieczyszczenie wód Zalewu Wiślanego; 8) Proekologiczna edukacja ludności, w tym m.in. wskazywanie wartości społecznych i prośrodowiskowych wynikających z odprowadzania ścieków oraz recyklingu odpadów; 9) Edukacja młodzieży oraz dzieci szkolnych i przedszkolnych w zakresie utrzymania czystości środowiska; 10) Utrzymanie istniejących oraz tworzenie kolejnych ścieżek dydaktycznych; 11) Organizacja szkoleń, prelekcji i pogadanek na temat ekologii i ładu przestrzennego w zakresie możliwości dofinansowania inwestycji z programów pomocowych Unii Europejskiej; 12) Wykorzystanie istniejących nie użytkowanych obiektów szkolnych na terenach przyrodniczo – cennych dla prowadzenia „zielonych szkół”; 13) Wprowadzenie do kalendarza gmin imprez proekologicznych. 68 szkół STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 4.2.2. PRIORYTET 2. SPÓJNOŚĆ SYSTEMU ZARZĄDZANIA Podniesienie zdrowotności, poziomu życia, rozwoju społecznego oraz rozwoju gospodarczego poprzez zwiększenie aktywności i zintegrowanie społeczeństwa. Rozwiązywanie wspólnych działań w celu likwidacji zagrożeń. Cel 1. Zdrowe, dobrze wykształcone, aktywne i zintegrowane społeczeństwo. Cel 2. Integrowanie gmin dla organizacji wspólnych działań. Cel 3. Poprawa poziomu życia ludności obszaru nadzalewowego. Cel 4. Zmniejszenie zagrożenia powodzią obszarów nadzalewowych oraz terenów Żuław Wiślanych. 69 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 Cel 1 Zdrowe, dobrze wykształcone, aktywne i zintegrowane społeczeństwo. Działania: 1. Kształcenie i doskonalenie zasobów ludzkich. 2. Wspieranie profilaktycznych programów zdrowotnych. 3. Wspieranie uprawiania sportów indywidualnych opartych na miejscowych zasobach naturalnych. 4. Wzbogacanie oferty imprez masowych służących propagowaniu hasła „w zdrowym ciele – zdrowy duch”. 5. Inicjowanie i rozwijanie działalności kulturalnej w mniejszych środowiskach. 6. Tworzenie przestrzeni publicznej. 7. Wspieranie organizacji pozarządowych. Zadania: Lp. 1. Działania i zadania Inwestorzy Beneficjenci Kształcenie i doskonalenie zasobów ludzkich. Źródła finansowania Gmina, 1) Wspieranie kształcenia kadr w uczelniach wyższych obszaru dla potrzeb Urzędy Pracy turystyki i usług okołoturystycznych; 2) Kształcenie wykwalifikowanych pracowników dla potrzeb obsługi ruchu turystycznego w szkołach średnich i pomaturalnych; 3) Przekwalifikowanie i dokształcanie bezrobotnych dla potrzeb turystyki i usług okołoturystycznych; 4) Inicjowanie i wspieranie działań dla odbywania praktyk uczniowskich i studenckich w branżach: turystycznej i okołoturystycznych. 2. NFZ, Kasa chorych, 1) Zapewnienie specjalistycznego leczenia szpitalnego instytucje środki własne, 2) Propagowanie zdrowego stylu życia wśród mieszkańców; pomocy środki 3) Rozwinięcie systemu opieki społecznej; społecznej pomocowe UE Wspieranie profilaktycznych programów zdrowotnych. 4) Opieka nad rodzinami patologicznymi; 5) Warsztaty profilaktyczne dla dzieci i młodzieży. 70 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 3. Wspieranie uprawiania sportów indywidualnych opartych na prywatni środki własne, miejscowych zasobach naturalnych (np.: turystyka aktywna, kolarstwo przedsiębiorcy środki górskie i szosowe, jeździectwo, łyżwiarstwo, narciarstwo zjazdowe i Gmina, Parki pomocowe UE, klasyczne, sporty wodne m.in. żeglarstwo, windsurfing, pływanie, bojery, Krajobr., kajakarstwo itp.) 1) Budowa Jednostki i modernizacja infrastruktury zapewniającej możliwość organizacyjne uprawiania sportów masowych (służących również terapii osób PGL LP, niepełnosprawnych); instytucje 2) Współdziałanie z mediami w zakresie promowania sposobów czynnego kultury (MOK, spędzania czasu wolnego; GOK, MGOK) 3) Promowanie czynnego uprawiania sportów – tablice, prelekcje, itp. 4. Wzbogacanie oferty imprez masowych służących propagowaniu hasła „w Gmina, Parki środki własne, zdrowym ciele – zdrowy duch”. Krajobrazowe, środki 1) Organizacja imprez propagujących utrzymywanie sprawności ruchowej Jednostki jako jednego z warunków podniesienia jakości życia każdego człowieka i organizacyjne pomocowe UE, wskazywanie na różnorodność możliwości indywidualnego uprawiania PGL LP, sportu; instytucje 2) Organizacja masowych zawodów sportowych dla ludności w postaci np. kultury miejskie biegów przełajowych, maratonów (pływackich, rowerowych, biegowych, i gminne (MOK, kolarskich) promowanych na szeroką skalę np. poprzez internet GOK, MGOK) ściągających turystów z całej Polski. 5. Gmina, środki własne, prywatni środki 1) Organizowanie świetlic i domów kultury; przedsiębiorcy, pomocowe UE 2) Budowa boisk, placów zabaw, miejsc rekreacji; zarządcy 3) Promowanie lokalnych grup śpiewających, tańczących, rękodzieła nieruchomości Inicjowanie i rozwijanie działalności kulturalnej w mniejszych środowiskach. artystycznego itp.; 4) Tworzenie zaplecza lokalnego dla potrzeb spotkań, rekreacji, rozrywki, działalności społeczno – kulturalnej. 6. Tworzenie przestrzeni publicznej. Gmina, prywatni przedsiębiorcy, zarządcy nieruchomości 1) Budowa placów zabaw; 2) Zakładanie parków i skwerów zielonych; 3) Budowa placów dla zgromadzeń społeczności lokalnej. 7. Wspieranie organizacji pozarządowych. środki własne, środki pomocowe UE zarządcy środki własne, 1) Tworzenie warunków do pracy organizacji pozarządowych; nieruchomości, środki 2) Korzystanie z konsultacji z organizacjami pozarządowymi w różnych Gmina pomocowe UE sprawach lokalnych; 3) Powierzanie organizacjom pozarządowym rozwiązywanie (prowadzenie) niektórych spraw; 4) Organizowanie konkursów na rzecz ludzi uzdolnionych, niepełnosprawnych itd.. 71 starszych, dzieci STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 Cel 2 Integrowanie gmin dla organizacji wspólnych działań. Działania: 1. Aktywizacja społeczności lokalnej. 2. Organizowanie imprez międzygminnych i międzynarodowych. 3. Podejmowanie wspólnych zadań inwestycyjnych. 4. Współdziałanie gmin w rozwiązywaniu wspólnych problemów. 5. Wspólna promocja walorów obszaru oraz wspólna promocja terenów inwestycyjnych Zadania: Działania i zadania Lp. 1. 2. Inwestorzy Beneficjenci Źródła finansowania środki własne, Aktywizacja społeczności lokalnej. prywatni 1) Tworzenie efektywnych grup społecznych partnerstwa lokalnego; przedsiębiorcy, środki 2) Wspieranie istniejących i nowych organizacji pozarządowych; Gmina, 3) Wykorzystanie funduszy wspierania inicjatyw obywatelskich. ludność lokalna Organizowanie imprez międzygminnych i międzynarodowych. prywatni 1) Wspólne imprezy lokalne dla wszystkich lub części gmin nadzalewowych; przedsiębiorcy, środki 2) Organizacja wspólnych dożynek; Gmina, 3) Międzygminne zawody rekreacyjno – sportowe; instytucje pomocowe UE, środki własne, pomocowe UE, 4) Tworzenie produktów turystycznych, w tym organizacja imprez i zawodów kultury i sportu międzynarodowych we współpracy z Obwodem Kaliningradzkim oraz krajami nadbałtyckimi; 5) Organizacja sieci usług związanej z żeglarską aktywizacją regionu. 3. środki własne, Podejmowanie wspólnych zadań inwestycyjnych. prywatni 1) Budowa międzygminnych ścieżek rowerowych; przedsiębiorcy, środki 2) Budowa wodociągów, kanalizacji i gazociągów; Gmina, 3) Budowa infrastruktury rekreacyjno – sportowej: parku wodnego, torów dla Jednostki łyżworolek, tras i wyciągów narciarskich i saneczkowych itp.; organizacyjne 4) Budowa w oparciu o istniejące i projektowane szlaki turystyczne: szlaków PGL LP, Parki konnych, przystanków i miejsc postojowych, itp. Krajobrazowe 72 pomocowe UE, STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 4. 5. środki własne, Współdziałanie gmin w rozwiązywaniu wspólnych problemów. prywatni 1) Organizacja przepraw promowych; przedsiębiorcy, środki 2) Utylizacja odpadów; Gmina, Urząd 3) Usługi w różnych branżach (szkolnictwo, komunikacja, lecznictwo itp.). Morski pomocowe UE, Wspólna promocja walorów obszaru oraz wspólna promocja terenów prywatni środki własne, inwestycyjnych. 1) Zidentyfikowanie wspólnych działań na rzecz turystyki i transportu przedsiębiorcy, środki wodnego; Gmina 2) Wykreowanie wspólnych imprez dla wszystkich gmin lub części z nich np. strona wschodnia, strona żuławska, Mierzeja; 3) Promocja wspólnych imprez poprzez wydawanie folderów, plakatów, informacji w Internecie i mediach (telewizja, radio, prasa); 4) Przygotowanie terenów inwestycyjnych pod usługi turystyczne, portowe i okołoturystyczne dla gmin nadzalewowych, wydanie wspólnego folderu, informacje w Internecie itp. 73 pomocowe UE STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 Cel 3 Poprawa poziomu życia ludności obszaru nadzalewowego. Działania: 1. Podejmowanie działań dla minimalizacji bezrobocia. 2. Rozwijanie opieki nad dziećmi z rodzin najuboższych. 3. Przeciwdziałanie marginalizacji obszarów peryferyjnych. Zadania: Działania i zadania Lp. 1. Inwestorzy Beneficjenci Podejmowanie działań dla minimalizacji bezrobocia. 1) Przygotowywanie bezrobotnych do nowych zawodów; 2) Ukierunkowywanie na kształcenie fachowców w zawodach deficytowych i przewidzianych do zatrudnienia w najbliższych latach; Źródła finansowania prywatni środki własne, przedsiębiorcy środki Gmina, pomocowe UE, prywatni środki własne, 3) Ograniczanie do minimum „szarej strefy” w zatrudnieniu. 2. Rozwijanie opieki nad dziećmi z rodzin najuboższych. 1) Organizacja dożywiania i zaopatrzenia uczniowskiego; przedsiębiorcy, środki 2) Zabezpieczenie udziału dzieci w koloniach i obozach; 3) Rozwijanie sieci świetlic i placówek dla organizacji życia pozalekcyjnego Gmina pomocowe UE, dla uczniów; 4) Tworzenie małych przedszkoli wiejskich na bazie istniejących świetlic wiejskich i innych obiektów komunalnych. 3. Przeciwdziałanie marginalizacji obszarów peryferyjnych. Gmina, 1) Poprawa dostępności komunikacyjnej do miast np. poprzez wprowadzenie Urząd Pracy bonu bezpłatnego na korzystanie z transportu publicznego; 2) Przekształcenie obszarów popegeerowskich zagospodarowanych do nowych inicjatyw inwestycyjnych; 3) Tworzenie pozarolniczych źródeł utrzymania na wsi. 74 jeszcze nie środki własne, środki pomocowe UE STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 Cel 4 Zmniejszenie zagrożenia powodzią obszarów nadzalewowych oraz terenów Żuław Wiślanych. Działania: 1. Utrzymanie w sprawności istniejących urządzeń melioracyjnych. 2. Realizacja skutecznego zabezpieczenia przed wodami morskimi w długoterminowym horyzoncie czasowym. 3. Przywrócenie i utrzymanie drożności wszystkich naturalnych i sztucznych cieków wodnych oraz sieci melioracyjnych na terenach budowlanych i terenach rolnych. 4. Budowa kanału żeglugowego przez Mierzeję Wiślaną. 5. Utworzenie sprawnego systemu monitorowania stanu bezpieczeństwa przeciwpowodziowego. Zadania: Działania i zadania Lp. 1. Inwestorzy Beneficjenci Źródła finansowania Utrzymanie w sprawności istniejących urządzeń melioracyjnych. WZMiUW, środki własne, 1) Modernizacja i utrzymanie w wprawności urządzeń infrastruktury prywatni środki pomocowe przeciwpowodziowej, takich jak: jazy, zastawki, śluzy, stacja pomp właściciele UE itp.; nieruchomości 2) Szkolenia, prelekcje, wykłady dla prywatnych właścicieli nieruchomości na temat zasad i korzyści konserwacji i utrzymywania sprawności rowów melioracyjnych. 2. Realizacja skutecznego zabezpieczenia przed wodami morskimi Urząd Morski, środki własne, w długoterminowym horyzoncie czasowym. RZGW, środki pomocowe 1) Budowa wrót przeciwpowodziowych lub innych form zabezpieczenia Gmina UE przed powodzią miasta i gminy Elbląg; 2) Budowa zabezpieczeń przeciwpowodziowych dla m. Braniewa; 3) Budowa wrót przeciwpowodziowych lub innych form zabezpieczenia przed powodzią na rzece Tudze gm. Stegna; 4) Budowa wałów przeciwsztormowych w Kątach Rybackich, mieście Fromborku i gminie Tolkmicko. 75 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 3. Przywrócenie i utrzymanie drożności wszystkich naturalnych i Gmina, środki własne, sztucznych cieków wodnych oraz sieci melioracyjnej na terenach RZGW, środki pomocowe budowlanych i terenach rolnych. prywatni UE 1) Realizacja programu „Żuławy”; właściciele 2) Pogłębienie i utrzymanie drożności wszystkich naturalnych i nieruchomości sztucznych cieków wodnych oraz rowów melioracyjnych; 3) Wykaszanie trawy; 4) Odtworzenie floty lodołamaczy na zalewie. 4. Budowa kanału żeglugowego przez Mierzeję Wiślaną. Konsorcjum 1) Budowa kanału żeglugowego przez Mierzeję Wiślaną, jako kanału środki własne, środki UE, ulgi, dla wezbranych wód Zalewu Wiślanego przy wiatrach północno – wschodnich. 5. Utworzenie sprawnego systemu monitorowania stanu bezpieczeństwa przeciwpowodziowego. 1) Powołanie podmiotu zapewniającego sprawne i systematyczne monitorowanie poziomu wody i zagrożeń; WZMiUW, środki własne, RZGW, środki pomocowe Urząd Morski, UE Gmina 2) Powołanie międzywojewódzkiego podmiotu odpowiedzialnego za całość systemu przeciwpowodziowego; 3) Budowa spójnych rozwiązań instytucjonalno – organizacyjnych dla prowadzenie zadań w zakresie osłony przeciwpowodziowej. 76 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 4.2.3. PRIORYTET 3. DOSTĘPNOŚC KOMUNIKACYJNA W ramach priorytetu 3 niezbędne jest zapewnienie sprawnej dostępności do terenów turystyczno – rekreacyjnych obszarów nadzalewowych komunikacją wodną, drogową i kolejową. Zapewnienie dobrego powiązania z zewnętrznym systemem transportowym, w tym z układem dróg krajowych i międzynarodowych. Zapewnienie bezpiecznego transportu oraz sprawnych przewozów ludzi i towarów. Zabezpieczenie środowiska przed zanieczyszczeniem. Szybka informacja przestrzenna. Cel 1. Dobre wykorzystanie wód morskich i śródlądowych dla międzynarodowego i krajowego transportu wodnego. Cel 2. Dobre połączenia komunikacyjne obszaru nadzalewowego z regionem, krajem i Europą oraz sprawna organizacja przewozów. Cel 3. Sprawna komunikacja międzyludzka na poziomie międzynarodowym, krajowym, regionalnym i lokalnym. 77 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 Cel 1 Dobre wykorzystanie wód morskich i śródlądowych dla międzynarodowego i krajowego transportu wodnego. Działania: 1. Budowa kanału żeglugowego przez Mierzeję Wiślaną. 2. Modernizacja istniejących i budowa nowych dróg wodnych na akwenie Zalewu Wiślanego. 3. Modernizacja dróg wodnych śródlądowych przez ich pogłębienie i likwidację przeszkód na drodze wodnej. 4. Budowa przepraw łączących oba brzegi Zalewu Wiślanego (Mierzei Wiślanej i Wysoczyzny Elbląskiej) takich jak połączenia promowe, kolejka linowa, żegluga pasażerska. Zadania: Działania i zadania Lp. 1. Budowa kanału żeglugowego przez Mierzeję Wiślaną. 1) Budowa kanału żeglugowego przez Mierzeję Wiślaną; Inwestorzy Beneficjenci Konsorcjum (Urząd Źródła finansowania budżet państwa, Morski, Wojewoda środki samorządów Pomorski i Warm. – woj. pomorskiego i 2) Wykonanie torów wodnych na zalewie dostosowanych do Mazurski, Marszałek parametrów wymaganych dla jednostek wpływających do Woj. Pomorskiego .i portu w Elblągu i portów na Zalewie Wiślanym; mazurskiego oraz Warm. – Mazurskiego, gmin, środki 3) Budowa przystani od strony Zatoki Gdańskiej, mariny i plaży Zarząd Portu od strony Zalewu Wiślanego w Kątach Rybackich. warmińsko- pomocowe UE, Morskiego Elbląg, Gm. fundusze celowe, Sztutowo, środki prywatne m.Elbląg,KZGN) środki własne, 2. Modernizacja istniejących i budowa nowych dróg wodnych na Konsorcjum j.w. środki pomocowe akwenie Zalewu Wiślanego. prywatni UE, 1) Pogłębianie toru wodnego przez Zalew Wiślany w kierunku Bałtijska, Kaliningradu i innych portów Kalinigradzkiego Zaliwu; 2) Budowa toru wodnego ze Skowronek na zalew (od kanału żeglugowego przez Mierzeję Wiślaną do portu w Elblągu i portów nadzalewowych); 3) Oczyszczenie dna zalewu z wraków. 78 przedsiębiorcy, Urząd Morski STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 3. Modernizacja dróg wodnych Gmina, Regionalny Budżet państwa, Zarząd Gospodarki powiat, gmina, na: Wodnej, środki własne, i modernizacji prywatni środki pomocowe zejściowych, elektryfikacji przedsiębiorcy UE, śródlądowych przez ich pogłębienie i likwidację przeszkód na drodze wodnej. 1) Modernizacja oznakowaniu pomostów śluzy Gdańska turystycznym, – cumowniczo Głowa, budowie polegająca napędów wind, śluz wraz z wykonaniem sygnalizacji świetlnej; 2) Dostosowanie toru wodnego rzeki Wisły z Mikoszewa do Zatoki Gdańskiej do portów Gdańska, Gdyni, Helu i Ustki dla żeglugi jachtowej i pasażerskiej; 3) Modernizacja rzeki Wisły Królewieckiej dla ruchu turystyczno – towarowego, oraz pogłębienie toru wodnego dla jednostek o zanurzeniu powyżej 1,8 m; 4) Modernizacja toru żeglownego w rejonie mostu w Drewnicy; 5) Przebudowa dwóch mostów w Elblągu na terenie Starego Miasta na mosty zwodzone lub obrotowe dla udostępnienia rz. Elbląg i szlaku na jeziora mazurskie; 6) Budowa przeprawy przez rz. Elbląg w Nowakowie lub obok w postaci mostu wysokościowego dla połączenia drogowego z drogą nr7; 7) Zlikwidowanie barier ograniczających wysokość prześwitu przepływu nad rz. Szkarpawą i rz. Wisłą Królewiecką do min. 12 m nad poziom wody; 8) Przebudowa mostu nad rz. Nogat w Kępkach dla zwiększenia prześwitu (w celu spełnienia warunków do żeglugi); 9) Dostosowanie Jagiellońskiego, dróg wodnych Kanału śródlądowych: Elbląskiego, rzeki Kanału Szkarpawy, Nogatu, Wisły Królewieckiej, Tugi - Wielkiej Świętej, Linawy, Pasłęki i rz. Elbląg, w tym ich pogłębienie i likwidacja przeszkód na drodze wodnej (przebudowa trwałych mostów na otwieranie lub zwodzenie, przebudowa linii elektroenergetycznych ograniczających wysokość prześwitu przepływu). 79 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 4. Budowa przepraw łączących oba brzegi Zalewu Wiślanego Urząd Morski, środki własne, (Mierzei Wiślanej i Wysoczyzny Elbląskiej) takich jak: Marszałek środki pomocowe połączenia promowe, kolejka linowa, żegluga pasażerska. Województwa, UE, 1) Budowa terminali, przyczółków, nadbrzeży i koniecznej infrastruktury technicznej; 2) Powołanie podmiotu gospodarczego zarządzającego ww przedsięwzięciami; 3) Realizacja połączenia promowego z Tolkmicka do Krynicy Morskiej i Kątów Rybackich; 4) Budowa kolejki linowej z Tolkmicka na Mierzeję Wiślaną; 5) Regularne rejsy statkami żeglugi pasażerskiej. 80 Gmina STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 Cel 2 Dobre połączenia komunikacyjne obszaru nadzalewowego z regionem, krajem i Europą oraz sprawna organizacja przewozów. Działania: 1. Budowa i modernizacja dróg krajowych, wojewódzkich, powiatowych, gminnych, w tym budowa nowych odcinków w ciągu dróg gruntowych, budowa przepraw (mostów lub promów). 2. Uaktywnienie zawieszonych i modernizacja istniejących linii kolejowych. 3. Uruchomienie promów przez Zalew Wiślany z Tolkmicka do Krynicy Morskiej (lub/i Kątów Rybackich), z Fromborka do Krynicy Morskiej, z Elbląga do portów rosyjskich i nadzalewowych. 4. Budowa przejść granicznych. 5. Rewitalizacja międzynarodowej śródlądowej drogi wodnej E – 70 Berlin – Kaliningrad – Kłajpeda. 6. Usprawnienie komunikacji powietrznej regionu nadzalewowego. Zadania: Działania i zadania Budowa i modernizacja: Inwestorzy Beneficjenci Gmina, Źródła finansowania środki własne, dróg krajowych: przedsiębiorcy środki 1) Przebudowa drogi nr 7 na drogę o parametrach drogi ekspresowej; prywatni pomocowe UE Lp. 1. 2) Dokończenie drogi nr 22 od przejścia granicznego do węzła na autostradzie A1 w Swarożynie; Generalna 3) Budowa obejść miast i miejscowości; Dyrekcja Dróg 4) Remonty i modernizacje mostów, wiaduktów w ciągach dróg krajowych; Krajowych. dróg wojewódzkich: 1) Przebudowa drogi nr 502 Stegna – Nowy Dwór Gd.; 2) Przebudowa drogi nr 501 Mikoszewo – Piaski; 3) Przebudowa ul. Gdańskiej w Stegnie; Zarząd Dróg budżet 4) Modernizacja drogi nr 503 z Elbląga do Tolkmicka i Pogrodzia; Wojewódzkich państwa, 5) Modernizacja drogi nr 504 na odcinku Pogrodzie – Frombork – Braniewo; Generalna środki 6) Modernizacja drogi 505 Frombork – Pasłęk; Dyrekcja Dróg pomocowe UE 7) Remonty i modernizacje mostów, wiaduktów w ciągach dróg Krajowych. wojewódzkich; 8) Docelowo budowa obejść miast i miejscowości, w tym: Sztutowa, Stegny, Pogrodzia, Fromborka, Braniewa; Zarząd Dróg Wojewódzkich 81 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 c.d.1 . dróg powiatowych: 1) W ramach modernizacji m.in.: dostosowanie szerokości nawierzchni i środki rodzaju podbudowy do prognozowanego ruchu, odnowa nawierzchni, Starosty, korekta łuków, budowa chodników i oświetlenia na terenach zwartej Zarząd Dróg środki zabudowy wsi; Powiatowych pomocowe UE Gmina środki własne, 2) Przebudowa drogi z Marzęcina do Sztutowa (przez Chełmek) wraz z budowa przeprawy promowej na rz. Szkarpawa; 3) Przebudowa drogi nr L. 09244 relacji Nowa Pasłęka-Braniewo; 4) Budowa drogi z Suchacza do Tolkmicka w sąsiedztwie Zalewu Wiślanego oraz parkingu buforowego w Tolkmicku; dróg gminnych, w tym budowa nowych odcinków w ciągu dróg środki gruntowych: pomocowe UE 1) W ramach modernizacji m.in.: dostosowanie szerokości nawierzchni i rodzaju podbudowy do prognozowanego ruchu, odnowa nawierzchni, korekta łuków, budowa chodników i oświetlenia na terenach zwartej środki własne, zabudowy wsi; budowa przepraw (mostów lub promów): Zarząd Dróg środki 1) W Elblągu przez rzekę Elbląg dla połączenia Modrzewiny z wylotem na Wojewódzkich pomocowe UE Gdańsk; Zarząd Dróg 2) W Osłonce – przez rzekę Szkarpawę dla odciążenia drogi nr 502 i Powiatowych uzyskania skrótu z Elbląga do Krynicy Morskiej. 2. Uaktywnienie zawieszonych i modernizacja istniejących linii kolejowych. Marszałek, budżet 1) Elektryfikacja linii kolejowej o znaczeniu międzynarodowym Elbląg – powiat, gmina państwa, Braniewo – Kaliningrad; środki własne, 2) Uaktywnienie ruchu pociągów na trasie Elbląg – Elbląg Zdrój – Tolkmicko środki – Frombork – Braniewo i przystosowanie godzin ich kursowania do potrzeb pomocowe UE mieszkańców; 3) Odtworzenie historycznego przebiegu linii kolejki wąskotorowej ze Sztutowa do Krynicy Morskiej. 3. Uruchomienie promów przez Zalew Wiślany z Tolkmicka do Krynicy Marszałek, środki własne, Morskiej (lub/i Kątów Rybackich), z Fromborka do Krynicy Morskiej, z powiat, gmina środki Elbląga do portów rosyjskich i nadzalewowych. pomocowe UE 1) Budowa terminali, przyczółków, nadbrzeży i koniecznej infrastruktury technicznej. 4. Budowa przejść granicznych. Rząd, Budżet 1) Budowa przejścia w Grzechotkach (po stronie rosyjskiej); Marszałek, państwa, 2) Budowa przejścia granicznego w Piaskach dla ruchu pieszego i rowerowego. powiat środki własne, 82 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 środki pomocowe UE środki własne, 5. Rewitalizacja międzynarodowej śródlądowej drogi wodnej E70 Berlin – Rząd, środki Kaliningrad – Kłajpeda. Marszałek, pomocowe 1) Modernizacja toru wodnego na odcinku rz. Wisła – rz. Nogat – rz. Elbląg. powiat, gmina, UE, RZGW, Urząd budżet Morski państwa środki własne, 6. Usprawnienie komunikacji powietrznej regionu nadzalewowego. Marszałek, środki 1) Budowa lotniska dla Elbląga; powiat, gmina pomocowe 2) Budowa lądowiska dla helikopterów w Stegnie, Braniewie i Nowym Dworze Gdańskim. UE, budżet państwa 83 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 Cel 3 Sprawna komunikacja międzyludzka na poziomie międzynarodowym, krajowym, regionalnym i lokalnym. Działania: 1. Wykorzystanie internetu jako środka podstawowej informacji i komunikacji XXI wieku. 2. Znajomość języków obcych jako podstawa obsługi turysty zagranicznego. 3. Usprawnianie systemu informacji turystycznej. Zadania: Lp. Działania i zadania 1. Wykorzystanie internetu jako środka podstawowej informacji i komunikacji XXI wieku. 1) Nauka informatyki w szkołach podstawowych i gimnazjalnych; Gmina, środki własne, przedsiębiorcy środki pomocowe 2) Dobre prywatni UE Gmina środki własne, wyposażenie szkół wiejskich Inwestorzy Beneficjenci w nowoczesne zestawy Źródła finansowania komputerowe; 3) Kursy informatyki dla dorosłych; 4) Szerokopasmowy internet z wykorzystaniem łączności radiowej; 5) Stworzenie lokalnych serwerów bazo – danowych – WWW obsługiwanych przez urzędy gmin jako podstawę informacji o regionie oraz wolnych miejscach i kwaterach. 2. Znajomość języków obcych jako podstawa obsługi turysty środki pomocowe zagranicznego. 1) Nauka na wysokim poziomie języków obcych w szkołach UE podstawowych; 2) Tworzenie językowych szkół pomaturalnych; 3) Rozwój szkolnictwa wyższego w Elblągu w zakresie języków obcych. 3. Usprawnianie systemu informacji turystycznej. Gmina, środki własne, 1) Wdrażanie nowych technologii w systemie informacji i rezerwacji jednostki środki pomocowe organizacyjne UE, PGL LP budżet państwa turystycznej; 2) Szkolenia językowe dla instytucji promujących i obsługujących turystykę; 3) Wprowadzenie elektronicznych informacji turystycznych 84 nowej STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 generacji; 4) Rozwijanie informacji internetowej dla każdej gminy i jej najważniejszych obiektów; 5) Przekształcenie stałych i sezonowych punktów informacji turystycznej w placówki ze wszechstronnym rozpoznaniem zasobów i usług turystycznych; 6) Wyposażanie punktów informacji turystycznych na bieżąco w aktualne publikacje, foldery, przewodniki, albumy oraz filmy i informacje na nośnikach elektronicznych, a także wyroby pamiątkowe; 7) Utworzenie systemu informacji meteorologicznej dla potrzeb uprawiania sportów żeglarskich na Zalewie Wiślanym; 8) Zorganizowanie i wdrożenie przestrzennych form informacji turystycznej: znaki, witacze, tablice informacyjne, formy przestrzenne przedstawiające elementy kulturowe obszaru, mapy. 85 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 ROZDZIAŁ 5. REALIZACJA STRATEGII 5.1. Realizacja zadań Realizacja zadań zapisanych w „Strategii…” będzie się odbywać poprzez: 1. Wojewódzkie Programy Operacyjne, 2. Krajowe Programy Operacyjne, 3. Projekty gmin, 4. Projekty wspólnych przedsięwzięć, 5. Projekty instytucji, firm i osób fizycznych. 5.2. Wiodąca rola Gmin Wiodącą rolę w realizacji „Strategii…” pełnią władze gminne, które w tym zakresie współdziałają: 1. z pozostałymi członkami Związku, 2. samorządami powiatowymi i wojewódzkimi, 3. jednostkami rządowymi i realizującymi program krajowy, 4. przedsiębiorstwami oraz firmami MiŚP, 5. inwestorami indywidualnymi, 6. partnerami zagranicznymi i krajowymi, 7. organizacjami pozarządowymi, 8. związkami zawodowymi, 9. społecznościami (grupami działania) lokalnymi, 10. innymi służbami i jednostkami. 5.3. Monitoring i okresowa ocena „Strategii...” Realizacja „Strategii…” wymaga monitoringu i okresowych ocen w celu: 1. wspierania i promocji zadań i działań, 2. obserwacji i oceny efektów, 3. stałej weryfikacji zadań i działań. Zadania w ramach monitoringu będą wykonywać: 1. Gminy, 2. KZGN przy udziale Gmin na rzecz członków Związku. 86 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 SYNTEZA W JĘZYKU ANGIELSKIM Development Strategy for Lagoon Communes Area till 2020 The Municipal Union of Communes located at the Lagoon associates towns and communes administering on the area surrounding the Polish part of the Vistula Lagoon. They include the Vistula Spit, Elbląg Upland, a part of Żuławy and Old Prussian Lowland. In 2000 “Development Strategy for Lagoon Communes Area till 2015” was drawn up. In years 2001-2007 the towns and communes successfully carried out the intentions defined in the Strategy. It has been seven years since the strategy was passed. During that time vital changes in conditions of economic and social development were noticed. New needs of the population arose, completely different conditions of financing the tasks appeared. We have bocome members of the European Union. There are chances for fast increase in the standard and quality of people`s life and for a balanced economic development. Considering all this it has been decided to ammend the strategy from 2000 and to specify the aims and tasks once again by the standards of new needs and new opportunities. This work coincided with the realization of an international project (Poland, Germany, Lithuania and Russia) entitled “ Natural and cultural heritage of the southern Baltic Sea areas – challenges and perspective for regional development – LAGOMAR” The Union is one of 17 partners of that project. The strategy does not include all problems related to the area nor the whole activity of towns and communes located at the lagoon. The strategy concentrates on the development of the area by taking advantage of its rich natural resources, including water ones and cultural and technological heritage of great value. Providing for competitiveness, cohesion and availabilty of the area has been accepted as the main priority. Hence a lot of tasks in the field of transport, environment protection, spatial order, services in their broad meaning and others have appeared in the strategy. Without a broad view on the area one cannot get a balanced development and high standard and quality of life of the inhabitants of the Vistula Lagoon Ecoregion. We are convinced that this strategy as well as the previous one will serve well all those who are connected or who want to be connected with the unusual area of lagoon communes. December 2007 87 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 1. INTRODUCTION The legal basis for the study is an act of 6 December 2006 on principles of conducting development policy. The guidelines were national, international, regional and interregional documents. The starting point of work on the strategy were strategies of towns, communes, the study of the area conditions, suggestions and conlusions of working groups of towns, communes and companies. 2. A SHORT PROFILE OF THE AREA The area of study for which „the Strategy” has been drawn up is situated on the border of two provinces: in a north-eastern part of Pomeranian province and north-western part of Warmia-Mazury province. From the North-East it borders Russia i.e. Kaliningrad District. The Municipal Union of Communes located at the Lagoon includes the area of communes situated at the Vistula Lagoon or keeping touch with it, the area consists of 10 communes: Krynica Morska (a town), Braniewo (a town and commune), Elbląg (a town and commune), Frombork, Tolkmicko, Nowy Dwór Gdański (all three town and country communes) and Stegna and Sztutowo (both country communes). The area of the lagoon communes on 01.01.2006 was 1.533 km². An average population density on 1 km² is 131 people. The communes situated at the Vistula Lagoon are connected with each other by a large body of water which is used for economic purposes: fishery, transport, tourism.. On that area there are valuable natural resources and rich cultural heritage. On the territory there is a network of water routes, roads and railway tracks with good connection with regional, national and international road systems. At the Vistula Lagoon there are a number of ports and harbours. Most of them and the biggest port are w Elbląg. The important ports and harbours on the lagoon are also in Krynica Morska, Frombork, Tolkmicko and in Kąty Rybackie. There are smaller harbours in Nowa Pasłęka, Suchacz, Piaski, Kamienica Elbląska, Nadbrzeże. Except for their tourist function the ports at the lagoon perform a function of goods transport and boat fishery services. Apart from the ports functioning at the lagoon, there are also harbours in Rybina and in Drewnica on the Szkarpowa in Braniewo on the Pasłęka, in Nowy Dwór Gdański – on the Tuga. The lay of the land around the lagoon is characterized by great variety. Flat Żuławy situated the lowest (to 1.8 m below the sea level), neighbour with hilly, dune Vistula Spit from one side and sharp forms of features of the landscape of high Elbląg Upland (nearly 197 m over the sea level.) with strongly cut edge zone. The Upland turns quite smoothly into the monotonous Warmia Plain. In the centre of such spatially outlined sequences of mesoforms spread the waters of the Vistula Lagoon. All that contributes to the landscape attractiveness of the lagoon region, conditioned mainly on the land form. The complement is a great view potential characterized by far views from many perspectives. The climate of the Vistula Spit and partly of Elbląg Upland is definitely favourable, a considerable part of the area lies within the reach of the sea aerosol impingement which has a 88 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 favourable influence on the human organism. A penisula part of the Spit is characterized (according to some sources) by the most numerous sunny days in Poland, the average speed of wind on the large part of the area is favourable, among others, for sailing. The Lagoon is used for economic purposes (fishery and transport of goods) and for tourist purposes. At the lagoon there are fishing ports, marinas and harbours of different sizes and different equipment. The rivers Nogat, Szkarpawa, Wisła Królewiecka (Royal Vistula), Elbląg, Jagielloński Canal and Pasłęka below Braniewo have good conditions for tourism and water transport. Because of great natural value of the area a legal protection has been established for the areas: NATURA 2000 Paneuropean Ecologic Network (bird directive) the areas of NATURA 2000 are being designed ( habitat directive) nine nature reserves have been established , two landscape parks have been set up („Vistula Spit” and „Elbląg Upland”); a great part of that territory lies within the boundaries of the areas of protected landscape. Besides there is a key area of the national ecologic network ECONET PL of international importance (3M area – The Vistula estuary); ecologic corridors of ECONET PL a network of national and international importance; CORINE nature refuges of international importance. A modern age covering a period from the Middle Ages to Enlightment (XIII – XVIII centuries, over 500 years) decided about the cultural variety where six objects created a diverse landscape and human attitudes. Those were: a free city of Gdańsk (setting a mark on the communes of Stegna, Sztutowo and Krynica Morska – up to the times of tourism development), a free city of Elbląg (a commune and town of Elbląg, partly a commune of Tolkmicko, Krynica Morska – in a stage of summer-resort function development), historic Warmia (communes of Braniewo and Frombork, a town of Braniewo and Frombork), Royal Prussia (a commune and town of Tolkmicko, a commune and town of Nowy Dwór Gdański), Monastic Prussia then Ducal Prussia (a part of Braniewo commune) and the settlers from the Netherlands mainly Mennonits, popularly called „olenders” (majority of Żuławy polders in a western part of the region). 89 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 3. SWOT ALYSIS As a result of conditions analysis the problems that are most important for the development of tourism and complementary sectors of economy related to tourism have been chosen. A synthetical summary of the assessment of the initial state for building a strategy document is presented in the following tables. Internal factors STRENGTHS WEAKNESSES a Border and seaside location creating the chances for economic cooperation with the Baltic Sea countries situated on the northern side of the Polish border Lack of consistent concept of tourism development on the area at the lagoon. b Modern port infrastructure in Elbląg and ports at the Vistula Lagoon in Frombork, Krynica Morska, Tolkmicko and Kąty Rybackie A short tourist season contingent on the weather conditions. c Existing road, railway and water border crossings facilitating flow of people and goods. Lack of complex tourist products for the whole area or products built on the rich natural resources and material culture resources.. d High natural values of the body of water and lands around the Vistula Lagoon that are characterized by great bio-variety. Inadequate promotion of the values possessed and also the inhabitants` lack of knowledge of foreign languages . e Landscape diversity from seaside areas (Vistula Spit) through lowlands of Żuławy, Elbląg Upland and Old Prussian Lowland. Insufficiently developed infrastructure of small ports at the lagoon. f Cultural resources of the area in a form of preserved archeological stands, objects of material culture: sacral, secular and technical and hydrotechnical objects Low level of space esthetization including problems with public areas cleanliness. g Wide sandy seaside beaches being an asset of the Vistula Spit. Social problems on the peripheral areas that were previously agricultural farms and then have been transformed. h Existing tourist objects and increasing standard Not satisfying cleanliness of the Vistula Lagoon of tourist and similar to tourist services in water offers for foreign and domestic tourists. i Increasing awareness of local governments concerning advantages of tourism development and exhibiting tourism development in commune strategies Not enough investments in infrastructure of environment protection including waste and sewage management of small settlements of Elbląg Upland communes and Żuławy communes. j Elbląg as an existing strong subregional centre and assisting centres: Nowy Dwór Gdański in a western part and Braniewo in a north-eastern part of the area. Poor quality water supplied by the Central Żuławy Water Supply System and a water supply network detrimental for health (asbestos pipes) k Convenient road system ensuring access to ports and a service of the area. Generally a poor technical condition of road infrastructure. 90 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 l A lot of water supply systems and sewage systems in towns and communes on the lagoon area. Lack of sufficient transport connections between Vistula Spit – Elbląg Upland and Vistula Spit – Old Prussian Lowland. . m Existing economic, service and manufacturing potential. Not using railway infrastructure for transporting people and goods, including attractive tourist routes. n Existance of documented mineral and thermal waters and peloids on Vistula Spit and near Frombork and peat and silt deposits near Biedkowo to be used in physical therapy. Flood risk on the areas near the lagoon and on Żuławy. o Very active and constantly growing nongovernmental organizations. Lack of sensible fishing economy and using the Vistula Lagoon for fishery in a poor way. p Institutions of higher education in Elbląg and the vicinity of university centres in Tri-City and Olsztyn I. r Large water areas, rivers and canals that can be used for tourism and fishery. External factors CHANCES THREATS a International cooperation developing on the areas of Baltic Euroregion The lagoon area is divided between two countries: Poland and Russia and on the Polish side between two provinces: Pomerania and Warmia-Mazury b Existing and being constructed road, water and railway border crossings giving an opportunity for the flow of people and goods. Lack of direct access to sea from the Vistula Lagoon on the Polish side. c Active regional policy supporting local development (public funds, national funds, structural funds and cohesion fund of the EU) Ceasing ferry connections, passenger and goods navigation with Kaliningrad District. d Improving international traffic by building an express road (road no 7) and a main road (road no 22 from A1 motorway to the border) including a construction of a border crossing in Grzechotki). Lack of law regulations on free navigation on the lagoon. e Opening of Poland and the region for economic development based on tourist services. Young, educated, enterprising people leaving for work in EU countries. f Investment limits resulting from protecting the lagoon and the area around it by NATURA 2000 g Insufficient guarantee of financial funds for carrying out a long standing „Żuławy” programme 91 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 4. DEVELOPMENT STRATEGY FOR LAGOON COMMUNES especially taking into consideriation natural and cultural resources till 2020 VISION We are a well educated society, enterprising and self-governed Thanks to an efficient, well developed transport system, uniform with an international system we fully take adavantage of our geographical location being the gates to Europe We possess technical infrastructure implementations for environment protection on the highest level in accordance with the highest European standards. We live on the area of great natural and cultural values in clean environment. We have competitive tourist products, and tourism makes one of the main fields of economic growth. 4.1.AIMS AND PRIORITIES The overriding aim ACHIEVING A HIGH STANDARD AND QUALITY OF LIFE OF THE INHABITANTS BY TAKING ADVANTAGE OF THE ECONOMIC POTENTIAL OF THE AREA The main aim BALANCED SOCIAL AND ECONOMIC DEVELOPMENT TAKING ADVANTAGE OF RICH NATURAL AND CULTURAL ENVIRONMENT OF THE LAGOON AREA Development priorities Priority 1. STRENGTHENING THE COMPETITIVENESS OF TOURIST PRODUCTS OF THE LAGOON COMMUNES AREA Priority 2. COHESION OF MANAGEMENT SYSTEM Priority 3. TRANSPORT ACCESSIBILITY Each priority has direct aims that guarantee achieving the main aim by activities and tasks assigned to it. 92 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 4.1.1. PRIORITIES, DIRECT AIMS, ACTIONS Priority 1. Strengthening the competitiveness of tourist products of the Lagoon communes area. Gaining a stron position of the lagoon area in a national and Europe scale by improving tourist, investment attractiveness, and activating local community. Aim 1 Strenghtening the competitiveness of lagoon ports and harbours and inland ones. Actions: 1. Construction and modernization of existing ports and harbours and building new ports, harbours and marinas along with necessary infrastructure. 2. Using ports for economic purposes. 3. Enriching port tourist offer. Aim 2 Taking advantage of natural, landscape and cultural values for tourism, agrotourism and recreation Actions: 1. Preparing grounds for economic investments based on tourist and recreation values 2. Building new beaches at the lagoon and rivers and modernization of existing ones. 3. Building new roads and tourist routes or marking them out on the basis of existing ones that connect unique natural areas and places of great cultural values. 4. Constructing and fully developing approach paths to the beaches on Vistula Spit connecting seaside with tourist and recreaction buildings. 5. Tourist promotion of the area, including its natural, landscape and cultural values. 6. Tourist growth on the basis of material culture resources. 7. Enriching tourist offer and taking advantage of all attractions of the area for the sake of tourism development by modernizing existing tourist facilities and building new ones. 8. Supporting new economic initiatives aiming at tourism innovations and extending tourist season. 9. Marking out new tourist routes and maintaining the existing ones based on natural and cultural values. 10. Building seaside and lagoon promenades and water fronts. Aim 3 Achieving high standard of culture of a local community Actions: 1. Fostering the most valuable monuments and setting up permanent events related to them. 2. Renovation, revitalization and reconstruction of the monuments of culture. 93 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 3. Displaying a tradition of distinctness of particular areas, strengthening their identity. 4. Supporting existing cultural institutions and creating new ones on the rural areas. 5. Supporting the initiatives related to local patriotism development and cultivating local traditions. 6. Restoring port traditions in places located by the water. 7. Supporting inhabitants` initiatives of collecting, protecting and exhibiting cultural heritage tokens of particular areas.. 8. Improvig esthetics of towns, villages and particular settlements. Aim 4 Achieving a high level of economic development by taking advantage of modern technologies and human potential , natural resources and geographic location. Actions: 1. Development of ecologic food production on rural areas. 2. Maintaining fishery – historically connected with that area. 3. Backing up the opening of facilities related to storing and processing. 4. Construction of Technologic Park in Elbląg. 5. Creating a system of economic incentives for economic entities , especially for local people. 6. Raising business people`s qualifications. Aim 5 Ecology the basis of clean environment Actions: 1. Preserving and maintainig in a good condition natural resources by constantly enriching the programme of environment protection and enforcing the realization in all communes and towns. 2. Selective waste management. 3. General settlement of water-sewage management, that is obeying a rule that where water is supplied there waste must be neutralized. 4. Improving the quality of drinking water from a water supply system. 5. Protecting air against emitting gases, dust and fumes. 6. Improving the quality of water cleanness of rivers, streams, drainage ditches and the Vistula Lagoon water. 7. Preserving and maintaining in a good condition natural resources and raising people`s civic and ecological awareness . PRIORITY 2. – COHESION OF MANAGEMENT SYSTEM 94 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 Improving the state of health, standard of living, social development and economic development by increasing the activity and integrating the society. Aim 1 Healthy, well educated, active and integrated society Actions: 1. Educating and improving human resources. 2. Supporting prophylactic health programmes. 3. Supporting individual sports based on local human resources. 4. Enriching an offer of mass events that help to promote a slogan „ A sound mind in a sound body” 5. Initiating and developing cultural activity in smaller communities. 6. Creating public space. 7. Supporting non-governmental organisations. Aim 2 Integrating communes for organising common actions Actions: 1. Activation of local community. 2. Organising inter-commune and international events. 3. Taking up common investment tasks. 4. Cooperation of communes in solving common problems. 5. Common promotion of the area values and common promotion of ground for investment. Aim 3 Improvement of the lagoon population living standard Actions:: 1. Taking up actions for minimizing the unemployment. 2. Expanding care for children from the poorest families. 3. Counteracting the marginalization of peripheral areas. Aim 4 Ceasing flood risk on the areas at the lagoon and on Żuławy Actions : 1. Keeping the existing land improvement equipment efficient. 2. Carrying out effective protection against sea water in a long-term period. 3. Restoring and maintaining patency of all natural and artificial watercourses and drainage systems on building grounds and agriculture land. 95 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 4. Construction of a navigation canal through Vistula Spit 5. Creating an efficient system of monitoring a state of flood control safety. PRIORITY 3. – TRANSPORT ACCESSIBILITY Providing safe and efficient transport of people and goods. Protecting the environment aginst pollution. Quick spatial information. Aim 1 Making good use of sea and inland waters for international and domestic water transport Actions: 1. Modernization of existing water routes and building new ones on the Vistula Lagoon. 2. Modernization of inland water routes by deepening them and liquidation of obstacles on watercourses. 3. Construction of crossings connecting both sides of the Vistula Lagoon (Vistula Spit and Elbląg Upland)) such as ferry connection, cable railway, passenger navigation. Aim 2 Good transport connection of the lagoon area with the region, Poland and Europe and efficient organization of carriage Actions: 1. Construction of a navigation canal through Vistula Spit in order to connect the Vistula Lagoon with ports in Gdańsk, Gdynia, Hel and the Baltic countries with a watercourse. 2. Construction and modernization of national, provincial, district, commune roads, including construction of new stretches of ground roads, construction of crossings (bridges or ferries). 3. Starting ferry crossing across the Vistula Lagoon from Tolkmick to Krynica Morska (or/and Kąty Rybackie), from Frombork do Krynica Morska from Elbląga to Russian ports and ports at the lagoon. 4. Building border crossings. 5. Revitalization of an international inland water route E-70 Berlin – Kaliningrad – Kleipeda 6. Improvement of air transport of the lagoon region. Aim 3 Efficient communication between people on international, national and local level Actions: 1. Using the Internet as a means of basic information and communication of 21st century. 2. Knowledge of foreign languages as a basis for foreign tourist service. 3. Improving tourist information system. 5. STRATEGY IMPLEMENTATION 96 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 5.1. Realization of tasks Realizations of tasks included in the Strategy will take place by: 1. Province Operational Programmes, 2. National Operational Programmes, 3. Communes projects, 4. Projects of joint ventures, 5. Projects of institutions, companies and natural persons 5.2.Leading role of Communes A leading role in implementation of the Strategy is played by the communes authorities who in this field cooperate with: 1. other Union members, 2. district and province self-governments, 3. government units and those realizing a national programme, 4. companies and MiŚP firms, 5. Individual investors, 6. foreign and national partners, 7. non-governmental organisations, 8. trade unions, 9. local communities ( action groups), 10. other services and units 5.3. Monitoring and periodic assessment of „ the Strategy” Implementation of “the Strategy” needs monitoring and periodic assessment in order to: 1. support and promote tasks and action, 2. observe and assess the effects, 3. constantly verify the tasks and actions, The tasks within the framework of monitoring will be performed by: 3. Communes, 4. The Municipal Union of Communes with particpation of Communes for the benefit of the Union members. 97 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 6. SOURCES OF FINANCING A DEVELOPMENT STRATEGY FOR LAGOON COMMUNES AREA TILL 2020 1. Operational Programme Infrastructure and Environment for years 2007-2013, 2. Operational Programme for Development of Eastern Poland for years 2007-2013. 3. Regional Operational Programme for Pomeranian province for years na 2007-2013, 4. Regional Operational Programme - Warmia and Mazury for years 2007 – 2013, 5. Programme of Development of Rural Areas 2007-2013 (PROW 2007-2013), 6. Transborder Cooperation programmes, 7. European Instrument of Neighbourhood and Partnership (EISP) 8. Other sources of financing. They include the means of: - Commune, district and province self-governments; - Central and province budgets and budget units, - Earmarked funds, - Business people, cooperatives, unions, associations and foundations, - population The number of objects financing the tasks results form addressing the tasks to all organizational units and people. 1. Tourist products The strategy is accompanied by 22 sketches (suggestions) of new tourist products for lagoon areas taking advantage of water and cultural resources. 98 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 ANEKSY ANEKS NR 1. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA STRATEGII ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 Opracowanie specjalistów z Wydziału Strategii Urzędu Miejskiego w Elblągu. 1.Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko na lata 2007-2013 Głównym celem programu jest podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej. Działania w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ) są komplementarne do działań realizowanych w ramach 16 regionalnych programów operacyjnych, a także innych programów operacyjnych przygotowanych na lata 2007-2013. POIiŚ wspiera inwestycje w sześciu obszarach – transportu, środowiska, energetyki, kultury, ochrony zdrowia i szkolnictwa wyższego poprzez następujące priorytety: Priorytet I: Gospodarka wodno-ściekowa Głównymi beneficjentami będą przede wszystkim jednostki samorządu terytorialnego i ich związki oraz podmioty świadczące usługi wodno-ściekowe w ramach realizacji obowiązków własnych gmin. Gospodarka wodno – ściekowa w aglomeracjach powyżej 15 tys. RLM. Priorytet II: Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi Głównymi beneficjentami będą przede wszystkim jednostki samorządu terytorialnego i ich związki, wojsko, wojewodowie, PGL Lasy Państwowe i jego jednostki organizacyjne oraz Urzędy Morskie. Kompleksowe przedsięwzięcia z zakresu gospodarki odpadami komunalnymi ze szczególnym uwzględnieniem odpadów niebezpiecznych. Przywracanie terenom zdegradowanym wartości przyrodniczych i ochrona brzegów morskich. Priorytet III: Zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska Głównymi beneficjentami będą przede wszystkim regionalne zarządy gospodarki wodnej, wojewódzkie zarządy melioracji i urządzeń wodnych, urzędy morskie, Morska Służba Poszukiwania i Ratownictwa, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, jednostki samorządu terytorialnego i ich związki, PGL Lasy Państwowe i jego jednostki organizacyjne, Komenda Główna i komendy wojewódzkie Państwowej Straży Pożarnej, Główny Inspektor Ochrony Środowiska oraz wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska. Retencjonowanie wody i zapewnienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego. Zapobieganie i ograniczanie skutków zagrożeń naturalnych oraz przeciwdziałanie poważnym awariom. Monitoring środowiska. Priorytet IV: Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony Środowiska 1 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 Beneficjentami będą przede wszystkim duże przedsiębiorstwa Wsparcie systemów zarządzania środowiskowego. Racjonalizacja gospodarki zasobami i odpadami. Wsparcie dla przedsiębiorstw w zakresie wdrażania najlepszych dostępnych technik (BAT). Wsparcie dla przedsiębiorstw w zakresie gospodarki wodno – ściekowej. Wsparcie dla przedsiębiorstw w zakresie ochrony powietrza. Wsparcie dla przedsiębiorstw w zakresie odzysku i unieszkodliwiania odpadów poużytkowych lub niebezpiecznych. Priorytet V: Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych Głównymi beneficjentami będą przede wszystkim: jednostki sprawujące nadzór nad obszarami chronionymi, parki narodowe, parki krajobrazowe i ich zespoły, nadleśnictwa i ich grupy, organizacje pozarządowe, instytucje naukowe. Wspieranie kompleksowych projektów z zakresu ochrony siedlisk przyrodniczych (ekosystemów) na obszarach chronionych oraz zachowanie różnorodności gatunkowej. Zwiększenie drożności korytarzy ekologicznych. Opracowanie planów ochrony. Kształtowanie postaw społecznych sprzyjających ochronie środowiska, w tym różnorodności biologicznej. Priorytet VIII: Bezpieczeństwo transportu i krajowe sieci transportowe Głównymi beneficjentami będą przede wszystkim: podmioty zarządzające drogami krajowymi oraz lotniskami, podmioty odpowiedzialne za bezpieczeństwo ruchu drogowego i lotniczego, jednostki samorządu terytorialnego, podmioty związane z obsługą podróżnych i zarządzaniem transportem publicznym, Urzędy Morskie i zarządy portów morskich. Bezpieczeństwo ruchu drogowego. Drogi krajowe poza siecią TEN-T. Rozwój Inteligentnych Systemów Transportowych. Bezpieczeństwo i ochrona transportu lotniczego. Krajowy korytarz morsko-rzeczny poza siecią TEN-T. Priorytet IX: Infrastruktura drogowa w Polsce wschodniej Głównymi beneficjentami będą przede wszystkim: podmioty zarządzające drogami krajowymi znajdującymi się w sieci TEN-T. Zapewnienie sprawnego dostępu drogowego do największych ośrodków miejskich na terenie wschodniej Polski. Priorytet XII: Kultura i dziedzictwo kulturowe 2 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 Głównymi beneficjentami będą przede wszystkim: instytucje kultury (państwowe, samorządowe oraz współprowadzone z ministrem właściwym ds. kultury i ochrony dziedzictwa narodowego), organizacje pozarządowe ze sfery kultury działające w interesie publicznym, kościoły i związki wyznaniowe, archiwa państwowe, jednostki samorządu terytorialnego, szkoły i uczelnie artystyczne Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego o znaczeniu ponadregionalnym. Rozwój oraz poprawa stanu infrastruktury kultury o znaczeniu ponadregionalnym. Rozwój infrastruktury szkolnictwa artystycznego. Priorytet XIII: Bezpieczeństwo zdrowotne i poprawa efektywności systemu ochrony zdrowia Głównymi beneficjentami mogą być m.in. niepubliczne oraz publiczne zakłady opieki zdrowotnej udzielające świadczeń zdrowotnych w zakresie ratownictwa medycznego, dla których organami założycielskimi są m.in. jednostki samorządu terytorialnego, organy administracji rządowej, kolumny transportu sanitarnego, a także publiczne zakłady opieki zdrowotnej o znaczeniu ponadregionalnym, świadczące specjalistyczne usługi medyczne, utworzone przez ministra lub centralny organ administracji rządowej, publiczną uczelnię medyczną lub inną publiczną uczelnię prowadzącą działalność dydaktyczną i badawczą w dziedzinie nauk medycznych. Rozwój systemu ratownictwa medycznego. Inwestycje w infrastrukturę ochrony zdrowia o znaczeniu ponadregionalnym. Priorytet XIV: Infrastruktura szkolnictwa wyższego Głównymi beneficjentami w ramach priorytetu mogą być szkoły wyższe. Infrastruktura szkolnictwa wyższego. Priorytet XVII: Konkurencyjność regionów Głównymi beneficjentami będą przed wszystkim jednostki samorządu terytorialnego. Konkurencyjność regionów. 2. Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej na lata 2007-2013. Stanowi dodatkowy element wsparcia z funduszy strukturalnych, który wzmocni działanie innych programów na obszarze pięciu następujących województw: warmińsko-mazurskiego, podlaskiego, lubelskiego, podkarpackiego oraz świętokrzyskiego. Celem głównym Programu jest: „przyspieszenie tempa rozwoju społeczno – gospodarczego Polski Wschodniej w zgodzie z zasadą zrównoważonego rozwoju”. Cel główny Programu osiągany będzie przez realizację celów szczegółowych, którymi są: a) Stymulowanie rozwoju konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy. b) Zwiększenie dostępu do Internetu szerokopasmowego w Polsce Wschodniej. c) Rozwój wybranych funkcji metropolitalnych miast wojewódzkich. d) Poprawa dostępności i jakości powiązań komunikacyjnych województw Polski Wschodniej. e) Zwiększenie roli zrównoważonej turystyki w gospodarczym rozwoju makroregionu. 3 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 f) Optymalizacja procesu wdrażania PO Rozwój Polski Wschodniej. Finansowane będą przede wszystkim inwestycje w zakresie infrastruktury wspierającej działalność naukową i badawczą oraz zakładające modernizację miejskich lub regionalnych systemów komunikacyjnych, a także realizowane będą przedsięwzięcia zwiększające atrakcyjność inwestycyjną i turystyczną tego obszaru. 1) Obszary wsparcia w ramach programu: Oś priorytetowa I: Nowoczesna gospodarka I.1.Infrastruktura uczelni; I.2.Wsparcie powstawania i dokapitalizowanie instrumentów inżynierii finansowej; I.3.Wspieranie innowacji; I.4.Promocja i współpraca. Oś priorytetowa II: Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego II.1.Sieć szerokopasmowa Polski Wschodniej. Oś priorytetowa III: Wojewódzkie ośrodki wzrostu III.1.Systemy miejskiego transportu zbiorowego; III.2.Infrastruktura turystyki kongresowej i targowej. Oś priorytetowa IV: Infrastruktura transportowa IV.1 Infrastruktura drogowa. Oś priorytetowa V: Zrównoważony rozwój potencjału turystycznego opartego o warunki naturalne V.1. Promowanie zrównoważonego rozwoju turystyki; V.2. Trasy rowerowe. Oś priorytetowa VI: Pomoc techniczna VI.1. Wsparcie procesu wdrażania oraz promocja Programu. 2) Beneficjenci: a) szkoły wyższe; b) jednostki samorządu terytorialnego oraz związki i stowarzyszenia z ich udziałem; c) jednostki naukowe, w tym podstawowe jednostki organizacyjne szkół wyższych; d) jednostki badawczo-rozwojowe, w tym jednostki Polskiej Akademii Nauk; e) przedsiębiorcy; f) organizacje pozarządowe; g) Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad; h) Instytucja Zarządzająca Programem oraz Instytucja Pośrednicząca i inne instytucje wyznaczone do wdrażania Programu; i) organy administracji rządowej; j) instytucje ważne dla regionów z punktu widzenia rozwoju regionalnego, w tym: urzędy statystyczne, biura planowania przestrzennego, organizacje turystyczne, 4 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 instytucje otoczenia biznesu i innowacji (agencje i fundacje rozwoju regionalnego i lokalnego, kluby biznesu, centra obsługi inwestorów, izby gospodarcze, centra transferu technologii, parki technologiczne, parki przemysłowe; inkubatory przedsiębiorczości). 3. Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Pomorskiego na lata 2007-2013. Regionalny Program Operacyjny (RPO) na lata 2007-2013 jest dokumentem, zgodnie z którym w najbliższych 10 latach, realizowane będą przedsięwzięcia rozwojowe jednostek samorządu terytorialnego, organizacji pozarządowych, uczelni, przedsiębiorstw oraz innych instytucji i organizacji publicznych i prywatnych, jest też dokumentem spajającym całość przedsięwzięć i działań o charakterze rozwojowym realizowanych w województwie i wspieranych zarówno ze środków UE, jak i ze środków krajowych, w tym prywatnych. RPO WP stanowi największy w historii, skoordynowany, wieloletni i ustabilizowany finansowo program przedsięwzięć rozwojowych w województwie pomorskim. Jego celem strategicznym jest: poprawa konkurencyjności gospodarczej, spójności społecznej i dostępności przestrzennej województwa przy zrównoważonym wykorzystaniu specyficznych cech potencjału gospodarczego i kulturowego regionu oraz przy pełnym poszanowaniu jego zasobów przyrodniczych. Regionalny Program Operacyjny Województwa Pomorskiego na lata 2007-2013 obejmuje następujące Priorytety, w ramach których zawierają się poszczególne działania, których realizacja umożliwić ma osiągnięcie celu strategicznego Programu: Priorytet 1. Rozwój i innowacje w MŚP. Priorytet 2. Społeczeństwo wiedzy. Priorytet 3. Funkcje miejskie i metropolitalne. Priorytet 4. Regionalny system transportowy. Priorytet 5. Środowisko i energetyka przyjazna środowisku. Priorytet 6. Turystyka i dziedzictwo kulturowe. Priorytet 7. Ochrona zdrowia i system ratownictwa. Priorytet 8. Lokalna infrastruktura podstawowa. Priorytet 9. Lokalna infrastruktura społeczna i inicjatywy obywatelskie. Priorytet 10. Pomoc techniczna. RPO WP zakłada, że beneficjantami poszczególnych działań programu mogą być m.in. jednostki samorządu terytorialnego (JST) oraz ich jednostki organizacyjne, związki, porozumienia i stowarzyszenia JST, agencje rozwoju regionalnego, przedsiębiorstwa, stowarzyszenia, fundacje, kościoły, spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe, szkoły, spółki prawa handlowego i inne. 4. Regionalny Program Operacyjny - Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013. 5 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury na lata 2007-2013 (RPO WiM 2007-2013) jest dokumentem planistycznym o charakterze wykonawczym, którego cel główny: „Wzrost konkurencyjności gospodarki oraz liczby i jakości powiązań sieciowych” oraz cele szczegółowe wynikają ze Strategii rozwoju społeczno-gospodarczego województwa warmińskomazurskiego do roku 2020 – podstawowego dokumentu planowania strategicznego, stanowiąc kolejny już instrument jej wdrażania. Cele Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury na lata 2007-2013 osiągane będą poprzez realizację działań w ramach siedmiu „merytorycznych” osi priorytetowych, wsparte środkami pomocy technicznej. Osie priorytetowe i działania Programu: 1) Przedsiębiorczość; 2) Turystyka; 3) Infrastruktura społeczna; 4) Rozwój, restrukturyzacja i rewitalizacja miast; 5) Infrastruktura transportowa regionalna i lokalna; 6) Środowisko przyrodnicze; 7) Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego; 8) Pomoc techniczna. RPO Warmia i Mazury zakłada, że beneficjantami poszczególnych działań programu mogą być m.in. przedsiębiorcy, instytucje otoczenia biznesu, jednostki naukowe, szkoły wyższe, osoby prawne i fizyczne będące organami prowadzącymi szkoły i placówki, organizacje pozarządowe, jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia. 5. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 (PROW 2007-2013). Zgodnie z założeniami reformy polityki wobec obszarów wiejskich od roku 2007, wsparcie rozwoju obszarów wiejskich jest finansowane w ramach Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW), utworzonego na mocy Rozporządzenia Rady (WE) 1290/2005 w sprawie finansowania wspólnej polityki rolnej. PROW 2007-2013 określa zakres i formę wsparcia obszarów wiejskich w Polsce w kolejnym okresie programowania to jest w latach 2007-2013. W wyniku utworzenia EFRROW nastąpiło połączenie dotychczasowych instrumentów finansowych rozwoju obszarów wiejskich (PROW 2004-2006 i Sektorowego Programu Operacyjnego). Jednocześnie dotychczasowa Inicjatywa Wspólnotowa LEADER+, która wymagała odrębnych dokumentów programowych, została włączona do programu rozwoju obszarów wiejskich. Nastąpiło także oddzielenie polityki rozwoju obszarów wiejskich od polityki spójności. W dniu 24 lipca 2007 r. na posiedzeniu Komitetu Rozwoju Obszarów Wiejskich Unii Europejskiej PROW 2007-2013 został zaakceptowany. Łączna kwota środków na PROW 2007-2013 to 6 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 około 17,2 mld euro, z czego ponad 13,2 mld euro będzie pochodzić z budżetu UE (EFRROW), a około 4 mld stanowić będą krajowe środki publiczne. Instrumenty PROW 2007-2013 podzielono na osie, których realizacja ma przyczynić się do osiągnięcia następujących celów: poprawa konkurencyjności rolnictwa i leśnictwa przez wspieranie restrukturyzacji, rozwoju i innowacji, poprawa środowiska naturalnego i terenów wiejskich przez wspieranie gospodarowania gruntami, poprawa jakości życia na obszarach wiejskich oraz popierania różnicowania działalności gospodarczej. Działania Osi 3 – Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej są następujące: 1) Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej. 2) Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw. 3) Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej. 4) Odnowa i rozwój wsi. 6. Programy współpracy transgranicznej. 6.1. Europejska Współpraca Terytorialna (EWT) W latach 2007-2013 współpraca w wymiarze transgranicznym, transnarodowym i międzyregionalnym będzie realizowana w ramach odrębnego celu polityki spójności Unii Europejskiej – Cel Europejska Współpraca Terytorialna (EWT). Wyodrębnienie współpracy terytorialnej jako osobnego celu polityki spójności, potwierdza duże znaczenie wspólnych przedsięwzięć podejmowanych przez partnerów unijnych. W latach 2007-2013 na rozwój współpracy terytorialnej z budżetu Unii Europejskiej przeznaczonych zostanie łącznie 7,75 mld euro. Polska alokacja na realizację programów w ramach Europejskiej Współpracy Terytorialnej wyniesie 557,8 mln euro. Dodatkowe 173,3 mln euro zostanie przeznaczonych przez Polskę na współpracę transgraniczną z państwami nie należącymi do Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa (EISP). Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej oraz Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa zastąpią przedsięwzięcia realizowane w ramach Inicjatywy Wspólnotowej INTERREG III 2004-2006. Europejska Współpraca Terytorialna służy wspieraniu, promocji i realizacji wspólnych projektów o charakterze międzynarodowym na terytorium całej Unii Europejskiej. Stanowi kontynuację programów współpracy transgranicznej, transnarodowej i międzyregionalnej realizowanych w ramach Inicjatywy Wspólnotowej INTERREG III 2004-2006. Europejska Współpraca Terytorialna wdrażana będzie za pomocą 3 typów programów operacyjnych: 7 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 współpracy transgranicznej, której celem jest rozwijanie wspólnych inicjatyw lokalnych i 1) regionalnych, współpracy transnarodowej, ukierunkowanej na integrację terytorialną Unii Europejskiej poprzez 2) wspieranie dostępności, zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich, innowacyjność i ochronę środowiska naturalnego, współpracy międzyregionalnej, umożliwiającej wymianę doświadczeń i najlepszych praktyk w 3) zakresie m.in. wspierania innowacyjności i gospodarki opartej na wiedzy oraz ochrony środowiska. Polska będzie uczestniczyła w następujących programach operacyjnych w ramach poszczególnych komponentów Europejskiej Współpracy Terytorialnej: 6.2. Współpraca transgraniczna: Polska (Województwo Zachodniopomorskie) - Niemcy (Meklemburgia/Pomorze WschodnieBrandenburgia), Polska (Województwo Lubuskie) - Niemcy (Brandenburgia), Polska (Województwo Lubuskie i Województwo Dolnośląskie) - Niemcy (Saksonia), Polska – Republika Czeska, Polska – Republika Słowacka, Polska – Litwa, Polska – Szwecja – Dania - Litwa - Niemcy (Południowy Bałtyk) – 25 mln EUR. Ogólnym celem Programu Południowego Bałtyku jest wzmocnienie zrównoważonego rozwoju Regionu poprzez wspólne działania zmierzające do poprawy jego konkurencyjności oraz lepszą integrację społeczności i instytucji. Cel 1 - Konkurencyjność gospodarcza, ze szczególnym uwzględnieniem działań promujących integrację rynków gospodarczych i pracy Regionu, współpracę instytucji kształcenia wyższego oraz technicznego, transfer wiedzy i know-how między aktorami sektora publicznego i prywatnego oraz lepsze połączenia transportowe. Działania: Rozwój przedsiębiorczości, Integracja instytucji kształcenia wyższego oraz rynków pracy, Dostępność transportowa. Cel 2 - Atrakcyjność i wspólna tożsamość, ze szczególnym uwzględnieniem zarządzania zagrożeniami środowiskowymi oraz działań promujących zrównoważone wykorzystanie zasobów dziedzictwa naturalnego i kulturowego, a zwłaszcza turystyki, rozwoju źródeł energii odnawialnej i metod oszczędności energii, jak również lokalnych inicjatyw wspierających kontakty międzyludzkie. Działania: Zarządzanie środowiskiem Morza Bałtyckiego, Oszczędzanie energii oraz energia odnawialna, Zrównoważone wykorzystanie dziedzictwa naturalnego i kulturowego na rzecz rozwoju regionalnego, Inicjatywy społeczności lokalnych. 7. Europejski Instrument Sąsiedztwa i Partnerstwa (EISP) 8 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 W latach 2007-2013 będą również realizowane programy współpracy transgranicznej na graniach zewnętrznych UE, w ramach których dofinansowanie będą mogły uzyskać projekty z udziałem beneficjentów państw trzecich, sąsiadujących ze Wspólnotą. Tego typu przedsięwzięcia będą współfinansowane ze środków Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa (EISP). Z udziałem Polski w ramach EISP realizowane będą programy współpracy transgranicznej z Ukrainą, Białorusią oraz obwodem kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej. Na te działania w ramach EISP przekazane zostanie 173,32 mln EUR. Przewiduje się realizację dwóch programów współpracy transgranicznej z udziałem Polski: Polska – Białoruś – Ukraina, Polska – Obwód Kaliningradzki Federacji Rosyjskiej (lub Polska – Litwa – Obwód Kaliningradzki FR) - budżet - 132,13 mln Euro (+środki ze współfinansowania-10%). Obszar wsparcia: Polska (podregiony NUTS III) – ełcki, olsztyński, elbląski, białostocko-suwalski, łomżyński, Gdańsk-Gdynia-Sopot, gdański, słupski, bydgoski, toruńsko-włocławski, ciechanowsko-płocki, ostrołęcko-siedlecki, Litwa (regiony) - Marijampole, Taurage, Kłajpeda, Alytus, Kaunas, Telsiu, Siauliu, Rosja – cały obszar Obwodu Kaliningradzkiego. Priorytety będą skoncentrowane wokół czterech głównych tematów określonych w dokumentach programowych: 1) Rozwój ekonomiczny i społeczny. 2) Wspólne wyzwania (np.: ochrona środowiska naturalnego, kwestie ochrony zdrowia, ochrona dziedzictwa kulturalnego). 3) „Bezpieczne granice” (poprawa funkcjonowania przejść granicznych, znoszenie ograniczeń administracyjnych i instytucjonalnych w swobodnym przepływie ludzi; poprawa infrastruktury granicznej). 4) Kontakty międzyludzkie (people-to-people) – wymiany kulturowe i edukacyjne, wsparcie inicjatyw społeczności lokalnych. 8. Inne źródła finansowania. Realizacja zadań strategii będzie się odbywać w ramach wielu innych programów, w tym np.: 1) „Innowacyjna Gospodarka na lata 2007 – 2013” w zakresie infrastruktury internetowej; 2) „Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2007 – 2013”; 3) „Kapitał Ludzki na lata 2007 – 2013”; 4) „Program Rewitalizacji Gospodarczej Obszaru Delty Wisły i Zalewu Wiślanego”. Przedsięwzięcia przyjęte w strategii, będą realizowane przy zaangażowaniu także licznych innych środków niż dotąd zasygnalizowano. Będą to środki: samorządów gminnych, powiatowych i wojewódzkich, 9 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 budżetów centralnych i wojewódzkich, funduszy celowych, jednostek organizacyjnych finansowanych przez budżet, fundacji, stowarzyszeń i związków itp., przedsiębiorstw i spółdzielni, przedsiębiorców. własne ludności. Ta wielość podmiotów finansujących zadania wynika z faktu zaadresowania wszelkich działań wynikających ze strategii do wszystkich, którzy zechcą na obszarach nadzalewowych inwestować, dobrze prosperować, lepiej żyć i godnie wypoczywać. 10 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 ANEKS NR 2. ZARYS PROJEKTÓW PRODUKTÓW TURYSTYCZNYCH Produkt 1. Historyczne Miasto Elbląg – wycieczka piesza z przewodnikiem długość trasy wycieczki: ok. 3 km czas trwania: ok. 5 godz. historia od początków miasta poprzez zniszczenia II wojny światowej do dziś; wymagana obsługa przewodnika Wycieczka zaczyna się przy nieczynnej fontannie na Placu Słowiańskim: 1) Punkt przy skrzyżowaniu ulic Giermków i Rycerskiej; 2) Dom Mincerza; 3) Dom z 1598 r. – przykład renesansu niderlandzkiego; 4) Bulwar Zygmunta Augusta; 5) Ścieżka Kościelna; 6) Podzamcze; 7) Muzeum; 8) Dziedziniec Muzeum – punkt przy Stelli mennonickiej; 9) Katedra (nad rzeką Elbląg, naprzeciw Katedry, wejście główne do katedry, wyjście z katedry – punkt od strony południowego portalu, ściana wschodnia przy katedrze); 10) Dom bractwa św. Jerzego; 11) Ulica Garbary; 12) Kompleks podominikański – Galeria EL; 13) Brama Targowa; 14) Punkt przy dawnych zakładach Schichaua; 15) Punkt przy I LO im. J. Słowackiego; 16) Ulica Garbary; 17) Zakończenie wycieczki przy dębie naprzeciwko budynku poczty głównej. Produkt 2. Wycieczki: Jeden, dwa, trzy, cztery, pięć dni w Elblągu i wokół Elbląga wstęp: historia miasta i okolic – opis Wysoczyzny Elbląskiej oraz szlaków pieszych, rowerowych i wodnych plan miasta z wizualizacją ciekawszych obiektów, wymagana obsługa przewodnika. Dzień pierwszy – wycieczka piesza z przewodnikiem Najważniejsze obiekty Starego Miasta: a) Brama Targowa łącznie z legendą o Piekarczyku i daty, opisy wydarzeń historycznych; b) Galeria El – znaczenie historyczne i obecne; c) Porty: śródlądowy, Żeglugi Gdańskiej, morski – znaczenie historyczne i obecne; d) Stary Rynek – historyczny i obecny; e) Katedra Św. Mikołaja, ulic Rybacka, Mostowa i Ścieżka Kościelna; f) Ul. Św. Ducha, Wigilijna i Zamkowa; g) Muzeum i dziedziniec zamkowy. 1) Dzień drugi – wycieczka piesza z przewodnikiem a) Nowe Miasto: Plac Słowiański, Planty, ul. 1-Maja, Giermków, Pasaż, Plac Konstytucji, Park Traugutta; b) Aleja Grunwaldzka; c) Kościół Błogosławionej Doroty i Kalwarii Żuławskiej; d) Kościół Św. Wojciecha; e) Kościół Ojców Franciszkanów – izba pamięci Ojca Klimuszko; f) Miejski basen kąpielowy, spacerkiem po parku miejskim „Dolinka” i „Traugutta”. 11 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 2) Dzień trzeci – Walory i osobliwości przyrodnicze – wycieczka rowerowa a) Najniżej położony punkt w Polsce – Raczki Elbląskie; b) Park Bażantarnia. 3) Dzień czwarty – Najważniejsze osiągnięcia kulturowe techniki – wycieczka statkiem a) Pochylnie na Kanale Elbląskim – odcinek do Buczyńca; b) Jezioro Drużno. 4) Dzień piąty – wycieczka statkiem, dalej piesza z przewodnikiem, w powrotnej trasie – samochodem a) Statkiem do Fromborka, zwiedzanie Wzgórza Katedralnego, Muzeum Kopernika, oglądanie widoków z wieży na okolicę, powrót drogą nadzalewową przez Tolkmicko, Kadyny do Elbląga (Wysoczyzna Elbląska). Produkt 3. Wycieczka historyczna po Wysoczyźnie Elbląskiej – wycieczka autokarem trasa: Elbląg – Jagodna – Kamienica – Nadbrzeże – Suchacz – Kadyny – Łęcze – Próchnik – Elbląg długość trasy wycieczki: ok. 50 km czas trwania: ok. 8 godzin (np. od 8.00 – 16.00) wymagana obsługa przewodnicka 1) Elbląg – Nadbrzeże: pomnik na miejscu filii podobozu Stutthof Hopehill – zapoznanie uczestników z historią podobozu i ludzi w nim więzionych przez hitlerowców; 2) Suchacz: pomnik – zapoznanie uczestników z historią bitwy morskiej z Krzyżakami na wodach Zalewu Wiślanego; 3) Kadyny: zwiedzanie stadniny koni, pałacu i parku przypałacowego, spacer na wzgórze klasztorne – spotkanie z Franciszkanami, zwiedzanie klasztoru i kościoła, spotkanie przy ognisku – gawęda na temat historii Kadyn, historii klasztoru i jego odbudowy, zwiedzanie wytwórni ceramiki; 4) Przejazd do miejscowości Łęcze: kontynuacja opowieści o Prusach, wskazanie świętego miejsca Prusów, omówienie historii powstania kościoła w Łęczu i roli Kompanii Wschodniej z XVI w., wskazanie jednego z nielicznych już domów podcieniowych i omówienie stylu zabudowy wiejskiej; w drodze powrotnej omówienie typów wiatraków przy wskazaniu ruin wiatraka holenderskiego; 5) Próchnik – zwiedzanie zespołu chat podcieniowych oraz zwiedzanie kościoła, powrót do Elbląga. Produkt 4. Romantyczna Wysoczyzna Elbląska – wycieczka piesza trasa: Elbląg – Bażantarnia – Elbląg czas trwania wycieczki: ok. 5 godz. punkt zbiórki przy pętli tramwajowej linii nr 2 1) Start przy mostku na Kumieli w miejscu rozpoczęcia szlaku żółtego – „Okólnego” wędrówka szlakiem żółtym koło młyna „Leśne Oko” aż do skrzyżowania ze szlakiem niebieskim „Okrężnym”; 2) Przejście do wiaty „Ewa” do skrzyżowania ze szlakiem czerwonym „Kopernikowskim”; 3) Powrót szlakiem czerwonym na polanę – boisko obok restauracji „Myśliwska”; 4) W czasie przejścia dla sprawnych i lubiących chodzić po górach propozycja wejścia na wzniesienie „Belweder” (123 m n.p.m.); 5) Na koniec wędrówki wejście na Górę Chrobrego skąd roztacza się piękny widok na panoramę miasta i okolicę; 6) Powrót na polanę – boisko, gdzie przy ognisku następuje zakończenia wędrówki po szlakach Bażantarni. Produkt 5. Najciekawsze i najpiękniejsze miejsca Wysoczyzny Elbląskiej – wycieczka autokarem. 12 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 trasa: Elbląg – Milejewo – Ogrodniki – Pagórki – Łęcze – Suchacz – Kadyny – Tolkmicko – Św. Kamień – Chojnowo – Pogrodzie – Milejewo – Elbląg długość trasy: ok. 70 km czas trwania: ok. 8 godz. wymagana obsługa przewodnicka 1) Wyjazd z Elbląga, przejazd do Suchacza: zwiedzanie miejscowości, obejrzenie pomnika upamiętniającego bitwę morską na Zalewie Wiślanym w 1463 r., przejazd na Wzgórze Klepacza (punkt widokowy); 2) Przejazd do Kadyn: zwiedzanie miejscowości, przemarsz z Kadyn szlakiem Kopernikowskim do grodziska pruskiego zwanego „Wałami Tolkmita” (zwiedzanie grodziska); 3) Przejazd do Tolkmicka: zwiedzanie miasteczka, kościoła z XIV w. oraz portu rybackiego; 4) Przejazd do Leśnictwa Nowy Wiek: spotkanie przy ognisku z leśniczym – gawęda na temat zwierząt zamieszkujących miejscowy las, spacer nad brzegiem Zalewu Wiślanego do miejsca gdzie leży głaz narzutowy zwany „Świętym Kamieniem”; 5) Przejazd do miejscowości Chojnowo: zwiedzanie miejscowości – jedyne na tym terenie zachowane kapliczki z XVIII i XIX w. oraz „Narzędzia Męki Pańskiej”; 6) Przejazd do miejscowości Pogrodzie: zwiedzanie zabytkowego kościoła oraz zabudowy wiejskiej, powrót do Elbląga. Produkt 6. Śladami Mikołaja Kopernika – wycieczka samochodem trasa: Elbląg – Milejewo – Frombork – Chruściel – Zaporowo – Elbląg (powrót „Berlinką” do Elbląga) długość trasy: ok. 80 km czas trwania: ok. 9 godz. 1) Zwiedzanie Wzgórza Katedralnego we Fromborku: katedra, Muzeum Mikołaja Kopernika, Wieża Radziejowskiego, Wieża Mikołaja Kopernika i planetarium, spacer po mieście, pobyt w porcie; 2) Przejazd do miejscowości Chruściel: zwiedzanie kościoła z XVII w., elektrowni wodnej, oraz skansenu archeologicznego w Zaporowie (kurhany z V – I w. p.n.e., a także ścieżki dydaktycznej nad jeziorem. Produkt 7. Fauna i flora Bałtyku – wycieczka samochodem. trasa: Elbląg – Stegna – Krynica Morska – Piaski – Elbląg długość trasy: ok. 160 km czas trwania: ok. 10 godz. 1) Przejazd z Elbląga do Stegny: zwiedzanie kościoła z końca XVII w. o konstrukcji szkieletowej, dom holenderski; 2) Przejazd do wsi Jantar, zwiedzanie fermy strusi afrykańskich; 3) Przejazd do Mikoszewa wycieczka do Ujścia Wisły do rezerwatu „Mewia Łacha”; 4) Przejazd do Rezerwatu „Kąty Rybackie”: miejsce lęgowe i osiedleńcze czapli siwej i kormorana – gawęda na temat życia ptaków na Mierzei Wiślanej oraz znaczenia sieci Natura 2000; 5) Przejazd do Krynicy Morskiej: zwiedzanie miasteczka, wejście na wieżę latarni morskiej, rajd pieszy ok. 2 km na najwyższą wydmę Mierzei Wiślanej zwaną Wielbłądzim Garbem (48 m n.p.m.), zwiedzanie portu rybackiego na Zalewie Wiślanym; 6) Przejazd do miejscowości Piaski (zwiedzenie wybrzeża klifowego od strony Zalewu Wiślanego, Zielonej Szkoły w Piaskach (ognisko na wskazanym miejscu przy szkole), pieczenie kiełbasek oraz gry, zabawy, konkursy dotyczące wiedzy o morzu, spacer nad morze i zwiedzanie rybaczówki. 7) Powrót do Elbląga. Produkt 8. Poznajemy Szwajcarię Próchnicką – rajd gwiaździsty do Próchnika (pieszy). Trasa nr 1: Krasny Las – leśną drogą – Próchnik – zakończenie rajdu (6 km). Trasa nr 2: Rubno Wlk. – droga przez Modrzewinę – Próchnik – zakończenie rajdu (4km). Trasa nr 3: Kamienica Elbląska – Kamionek – Kolonia Kamionek Wlk. – Próchnik – zakończenie rajdu 13 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 (6km). Trasa nr 4 (dla osób na wózkach): Przystanek autobusowy Jelenia Dolina – szosą Próchnik – zwiedzanie zespołu chat podcieniowych – zwiedzanie kościoła – zakończenie rajdu (3 km). Produkt 9. Rowerem po Wysoczyźnie Elbląskiej w 7 dni. 1) Dzień pierwszy a) Zakwaterowanie na placu biwakowym w Elblągu (przy Jachtklubie „Bryza” z własnym sprzętem biwakowym), b) Zwiedzanie z przewodnikiem Starego Miasta i Muzeum, c) Spacer po parku leśnym Bażantarnia, d) Wspólne ognisko. 2) Dzień drugi a) Zwiedzanie najniższego punktu w Polsce w Raczkach Elbląskich, b) Zwiedzenie Żuław oraz miejsc widokowych, c) Zwiedzenie pochylni kanału Elbląskiego w Całunach Nowych i w Jeleniach. 3) Dzień trzeci a) Wyjazd na szlak czerwony: Bielany – Jagodnik – Próchnik – Łęcze – Pagórki – Ostrobrzeg – Kadyny – Suchacz – Kamienica – Elbląg. 4) Dzień czwarty a) Dzień wolny – wycieczki indywidualne: rejs statkiem na pochylnie, rejs statkiem do Krynicy Morskiej, możliwość kąpieli w basenie miejskim. 5) Dzień piąty a) Zmiana miejsca zakwaterowania – (kemping) we Fromborku, b) Zwiedzanie miasta i portu, c) Możliwość kąpieli w basenie miejskim. 6) Dzień szósty a) Zwiedzanie Wzgórza Katedralnego, Muzeum Mikołaja Kopernika, planetarium, b) Wycieczka do Braniewa. 7) Dzień siódmy a) Dzień wolny, możliwość wycieczek statkiem do Krynicy Morskiej, wodolotem do Kaliningradu, rowerem do Pieniężna (Muzeum księży Werbistów). Produkt 10. Hanzeatycki Miesiąc Kultury termin: koniec maja – połowa czerwca czas trwania: trzy tygodnie / cztery weekendy 1) I weekend a) Piątek pierwszy odcinek Sagi Elbląskiej (cztery spektakle – elbląska rodzina w różnych okresach dziejowych – te same problemy, inny wiek, sceneria) – realizacja Teatr dramatyczny, Światowid, spektakl filmowy przez TV Elbląską, emisja w sieciach kablowych, noc z duchami – Muzeum, Galeria El. b) Sobota Początek festiwalu wikińskiego – osada Truso, muzeum, Przybycie łodzi Wikingów, Wystawa tematyczna, Koncert jazzowy – galeria El, Jarmark staroci – Stary Rynek, Kino letnie – noc na dziedzińcu Muzeum (realizacja Światowid), Dzień Hanzy. c) Niedziela Festiwal archeologiczny, Jarmark staroci. 14 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 d) W tygodniu: festiwal archeologiczny, mniejsze imprezy. 2) II weekend a) Piątek drugi odcinek Sagi Elbląskiej, noc z duchami – Muzeum, Galeria El, wieczorne koncerty muzyki dawnej. b) Sobota Wjazd Kazimierza Jagiellończyka do Elbląga – parada miejska, Piknik średniowieczny – zakończenie festiwalu archeologicznego, Targi kolekcjonerów, Koncert bluesowy – galeria El. c) Niedziela Uliczny teatr szekspirowski – Stary Rynek. d) W tygodniu – Elbląg hanzeatycki – wystawy, wykłady, pokazy tańców średniowiecznych, koncerty muzyki średniowiecznej, imprezy miejskie. 3) III weekend a) Piątek trzeci odcinek Sagi Elbląskiej, kino letnie – dziedziniec Muzeum, noc z duchami – Muzeum, Galeria El. b) Sobota Najazd Szwedów, Pokazy walk, tańce, rzemiosło, Targi kolekcjonerów, Koncert – Galeria El, Teatr Letni – dziedziniec muzeum – realizacja Teatr Dramatyczny. c) Niedziela Targi kolekcjonerów i mniejsze imprezy dzienne na Starym Mieście. d) W tygodniu – festiwal czarnego humoru „Lek na depresję” – realizacja Światowid. 4) IV weekend a) Piątek Czwarty (ostatni) odcinek Sagi Elbląskiej, Rozpoczęcie „Dni Elbląga” – koncerty. Produkt 11. Zawody żeglarskie o puchar „Williama Ramsaya”, postaci historycznej która zainicjowała żeglugę po zalewie o znaczeniu wykraczającym poza ramy lokalne (pomysłodawca żeglugi turystycznej po zalewie). trasa: Elbląg – Tolkmicko – Frombork – Nowa Pasłęka – Piaski – Krynica Morska – Kąty Rybackie – Elbląg długość trasy: ok. 70 km czas trwania: ok. 8 godz. Start przy „Andzi” w kierunku portu w Tolkmicku i dalej wokół Zalewu Wiślanego do mety w Elblągu przy porcie jachtowym. Produkt 12. Od Elbląga po Bałtijsk - międzynarodowe zawody żeglarskie. trasa: Elbląg – Bałtijsk – Elbląg długość trasy: ok. 180 km czas trwania: ok. 8 godz. Na zakończenie parada żaglówek i rozdanie nagród. 15 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 Produkt 13. Od Elbląga do Krynicy Morskiej - zawody bojerowe o puchar Prezesa Elbląskiego Okręgowego Związku Żeglarskiego. trasa: Krynica Morska – Elbląg – Krynica Morska Na zakończenie imprezy towarzyszące. Produkt 14. Regaty bojerowe klasy DN o mistrzostwo Flotylli Północnej na Zalewie Wiślanym trasa: Tolkmicko – Krynica Morska – Tolkmicko. co drugi rok cyklicznie zmiana miejsca rozpoczęcia zawodów trasa: Krynica Morska – Tolkmicko – Krynica Morska Wprowadzenie imprezy w cykl zawodów Stowarzyszenia Floty Polskiej DN w Olsztynie (ul. Kołobrzeska 1 pok. 2; 10-442 Olsztyn; tel./fax (+4889) 527 46 01; [email protected]) Wszystkie regaty winny być rozegrane zgodnie z przepisami żeglarstwa lodowego w różnych kategoriach wiekowych: a) Senior (S) ukończone 18 lat, b) Junior (J) do ukończenia 17 lat, c) Junior Młodszy (Jmł) do ukończenia 16 lat, d) Ice Optimist do ukończenia 14 lat. Na zakończenie program towarzyszący. Produkt 15. Międzynarodowy Maraton Pływacki o bursztynową Latarnię Zalewu Wiślanego. Maraton pływacki - co drugi rok cyklicznie zmiana miejsca rozpoczęcia zawodów. trasa: Tolkmicko – Krynica Morska – Tolkmicko Krynica Morska – Tolkmicko – Krynica Morska Start z plaży w Tolkmicku (Krynicy Morskiej) – meta plaża w Tolkmicku (Krynicy Morskiej) Program towarzyszący: możliwość zwiedzania Tolkmicka (Krynicy Morskiej), koncert muzyczny na plaży, zawody dla małych dzieci w pływaniu na krótszych dystansach. Bursztynowa Latarnia fundowana przez Burmistrzów miast: Tolkmicka i Krynicy Morskiej przy udziale sponsorów. Produkt 16. Festiwal Zalewu Wiślanego w Tolkmicku Festiwal szant – amatorska impreza ogólnodostępna dla zespołów i solistów nie zajmujących się „zawodowo” śpiewaniem w amfiteatrze miejskim. Program towarzyszący: zwiedzanie Tolkmicka i jego zabytków, wystawa narzędzi pracy rybaków, wystawa rękodzieła artystów regionalnych, zwiedzanie Kadyn. Produkt 17. Zawody w poławianiu kamieni Zawody w łowieniu kamieni z dna Zalewu Wiślanego przez wyspecjalizowane załogi na jednostkach pływających, z nurkiem w składzie. Miejsce organizacji imprezy – Tolkmicko i teren Zalewu Wiślanego. Program towarzyszący: możliwość zwiedzania Tolkmicka, koncert muzyczny na plaży, zawody dla małych dzieci w „puszczaniu kamieni” po tafli zalewu itp. Produkt 18. Spływ na byle czym. Zawody w pływaniu na nietypowych, własnoręcznie skonstruowanych urządzeniach, dętkach itp. nie wykonanych na bazie gotowych elementów łodzi, kajaków, pływaków. Start przy wodospadzie przy ul. Botanicznej. Trasa (ok. 2 km) spływu wiedzie rzeką Pasłęką od wodospadu do granicy miasta przy Kościele pw. św. Krzyża. Nagrody w kategorii: za najszybsze dopłynięcie do mety, za najciekawszy 16 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 model pływający, za najbardziej rekreacyjne przepłynięcie trasy spływu. Program towarzyszący: możliwość zwiedzania Braniewa i okolic. Produkt 19. Spływ kajakiem na rzece Pasłęce. Zawody w pływaniu na kajakach. Start przy elektrowni w Pierzchałach. Trasa spływu wiedzie rzeką Pasłęką do wodospadu w Braniewie. Produkt 20. Wypoczynek z historią w tle. Oferta skierowana głównie do turystów stacjonarnych na Mierzei Wiślanej. Wycieczka jednodniowa statkiem i pieszo. Wymagany udział przewodnika Wariant I - Krynica Morska (lub Kąty Rybackie) – Fromborka i powrót. Cel: zwiedzanie i poznawanie unikalnej wartości historycznej licznych zabytków we Fromborku, muzeum, wieży widokowej, planetarium, obserwatorium astronomicznego i innych. Wariant II - Krynica Morska (lub Kąty Rybackie) – Tolkmicko i powrót. Cel: zwiedzanie Tolkmicka i Kadyn, w tym przede wszystkim niezwykle cennych zabytków architektury, zwiedzanie rezerwatu przyrody, stadniny koni. Możliwy przejazd powozami po okolicznych lasach. Produkt 21. Wypoczynek z aglomeracja Gdańską w tle. Oferta skierowana głównie do turystów stacjonarnych na Mierzei Wiślanej. Punkt początkowy kanał żeglugowy przez Mierzeję Wiślaną (Skowronki) lub alternatywnie Mikoszewo albo Krynica Morska. Wycieczka jednodniowa statkiem i pieszo. wymagany udział przewodnika Wariant I - Mierzeja Wiślana – Gdańsk i powrót. Cel: zwiedzanie Gdańska, Starego Miasta, muzeów i innych ciekawych miejsc (np. związanych z „Solidarnością”). Okresowo Jarmark Dominikański. Wariant II - Mierzeja Wiślana – Gdynia i powrót. Cel: zwiedzanie miasta, portu, oceanarium, udział w imprezach, zwiedzanie statku. Możliwy jest dojazd do Oliwy, zwiedzanie katedry. Wariant III -Mierzeja Wiślana – Hel i powrót. Cel: zwiedzanie Helu, okrętów i innych ciekawych miejsc. Uwaga! – wariant II i III może być łączony. Produkt 22. Mistrzostwa Świata w Poławianiu Bursztynu Zawody w poławianiu bursztynu – plaża w Stegnie, Jantarze, Sztutowie oraz Krynicy Morskiej. Finał zawodów z rozdaniem nagród w Stegnie. Program towarzyszący: koncerty muzycznew na plaży, itp. Zaproponowane przez miasta i gminy oraz zespół roboczy propozycje produktów turystycznych mają podtrzymać lub wzbogacić już istniejące. Ich lista jest i ciągle będzie otwarta. Czytelniku – jeżeli masz pomysł na inny produkt prosimy zapisz go i prześlij do KZGN. GŁÓWNI WYKONAWCY PROJEKTU Zespół autorski 17 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 „Strategię rozwoju obszaru gmin nadzalewowych do roku 2020” na zlecenie Komunalnego Związku Gmin Nadzalewowych w Elblągu opracowano w „Pracowni Studiów Architektonicznych i Planowania Przestrzennego „ATA” w Elblągu. Kierownictwo Zespołu: Anna Talaga przy udziale Jolanty Celej i Dagmary Kownackiej. W opracowaniu uczestniczyli liderzy samorządów gminnych oraz członkowie zespołu roboczego, w skład którego wchodzili przedstawiciele gmin: m. Elbląga, gm. Elbląga, m. Braniewa, m. i gm. Fromborka, m. Krynicy Morskiej, m. i gm. Nowego Dworu Gdańskiego, gm. Stegny, gm. Sztutowa, m. i gm. Tolkmicka oraz KZGN: Dariusz Barton, Jacek Boruszka, Irena Derewecka, Aldona Godeć, Ewa Gorczyca, Krzysztof Grycewicz, Marzena Jaroszewska, Stanisław Majchrzak, Danuta Mrówka, Kryspin Osielski, Roman Pawłowski, Tomasz Rusinowicz, Agata Rynkowska, Wojciech Sobczak, Magdalena Streich, Karol Tomaszewski, Ewa Wiśniewska, Robert Wojtusiak, Eugeniusz Wyrzykowski, Józef Zamojcin. Kierownik Projektu: Michał Oliwiecki. 18 STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU GMIN NADZALEWOWYCH DO ROKU 2020 KOMUNALNY ZWIĄZEK GMIN NADZALEWOWYCH 82-300 Elbląg, ul. Portowa 1, tel. (055) 232-95-03, fax. (055) 234-46-31 www.zalew.org.pl e-mail: [email protected] Gminy położone w otoczeniu Zalewu Wiślanego utworzyły w 1996 roku Komunalny Związek Gmin Nadzalewowych (KZGN). W jego skład wchodzą: miasta Elbląg, Braniewo, Krynica Morska, miasta i gminy Frombork, Tolkmicko, Nowy Dwór Gdański oraz gminy Elbląg, Stegna, Sztutowo. Związek podejmuje działania zmierzające m.in. do lepszego wykorzystania tego bardzo atrakcyjnego terenu dla celów turystycznych, ochrony i przywracania pierwotnych walorów środowiska naturalnego oraz aktywizacji gospodarczej całego obszaru i wspólnej promocji. Dla obszaru Zalewu Wiślanego Związek przygotował i przyjął „Strategię Rozwoju …” na lata 2000-2015. W 2007 r. strategię znowelizowano , a jej okres obowiązywania wydłużono do 2020 r. Przewodniczący Zgromadzenia: Eugeniusz Wyrzykowski Zarząd Związku: - Witold Wróblewski – Przewodniczący - Grzegorz Nowaczyk – Członek - Stanisław Kochanowski – Członek Kierownik Biura: Michał Oliwiecki PUBLIKACJE Komunalnego Związku Gmin Nadzalewowych 1. PERŁY TURYSTYCZNE OBSZARÓW NADZALEWOWYCH (album, obszerny tekst w 4 językach,) 2. SPOTKANIA Z PRZYRODĄ (przewodnik po unikalnych zasobach przyrody nadzalewowej, liczne zdjęcia, str. 88) 3. TURYSTYKA WODNA NA ZALEWIE WIŚLANYM I OBSZARACH PRZYZALEWOWYCH (przewodnik po szlakach wodnych, liczne zdjęcia, mapy, str. 46) 4. ROWEREM WOKÓŁ ZALEWU WIŚLANEGO (opis szlaków rowerowych wokół Zalewu Wiślanego, liczne zdjęcia, mapy, str. 46) 5. FILMY: - „ W krainie Zalewu Wiślanego – miasta i gminy”, - „W krainie Zalewu Wiślanego – przyroda z historią w tle”, - „W krainie Zalewu Wiślanego – historia * przyroda * turystyka” (promocja zasobów przyrody, kultury materialnej, gospodarki, w języku: polskim, angielskim, niemieckim i rosyjskim). 19
