Wspólnotowy System Ekozarządzania i Audytu - EMAS

EMAS
Spis treści
Wspólnotowy System
Ekozarządzania i Audytu
(EMAS)
PORADNIK DLA ORGANIZACJI
Listopad 2005
1
2
EMAS
Poradnik dla organizacji
Wydanie: Listopad 2005 r.
ISBN 83-921140-5-1
Autorzy:
Robert Pochyluk
Małgorzata Macniak
Jarosław Szymański
Michał Behnke
Harri Moora
Anne-Rose Bachmann
Nadzór techniczny:
Zbigniew Jędrzejewski
LEMTECH Konsulting sp. z o.o. Kraków
Współpraca: eko-net.pl
Skład:
DOMENA sp. z o.o. Kraków
Wydawca: Konsorcjum firm Royal Haskoning Rotterdam, SEI Tallinn oraz
LEMTECH Konsulting sp. z o.o. Kraków
Niniejszą publikację sfinansowano ze środków Unii Europejskiej i Rządu
Rzeczpospolitej Polskiej w ramach projektu Phare nr 2002/000 - 605.05.01
"Wdrażanie EMAS w Polsce - Asysta Techniczna" realizowanego przez konsorcjum
firm Royal Haskoning, Stockholm Environmental Institute Tallinn Centre oraz
LEMTECH Konsulting sp. z o.o.
EMAS
Spis treści
Spis treści
Stosowane terminy
5
1 Rozporządzenie EMAS
1.1 Rozporządzenie EMAS jako wynik ewolucji strategii ochrony środowiska
1.2 Wymagania Rozporządzenia EMAS
7
7
9
2 System EMAS w Polsce
15
3 Koncepcja systemu zarządzania środowiskowego
3.1 Historia i rozwój systemów zarządzania środowiskowego (SZŚ)
3.2 Zasady działania systemu zarządzania środowiskowego
3.3 Rozporządzenie EMAS a norma ISO 14001
17
17
18
21
4 Organizacje, które mogą się ubiegać o rejestrację w systemie EMAS
4.1 Organizacje działające tylko w jednym obiekcie
4.2 Organizacje mniejsze niż jeden obiekt
4.3.a Organizacje działające w różnych obiektach wytwarzające takie same lub
podobne wyroby lub usługi
4.3.b Organizacje działające w różnych obiektach wytwarzające różne wyroby
lub usługi
4.4 Niezależne organizacje działające na ograniczonym obszarze zarejestrowane
jako jedna wspólna organizacja
4.5 Organizacje sprawujące nadzór nad obiektami tymczasowymi
4.6 Organizacje, w przypadku których nie można prawidłowo określić konkretnego
obiektu
4.7 Małe organizacje działające na określonym obszarze produkujące takie same
lub podobne produkty lub usługi, starające się o indywidualną rejestrację
4.8 Instytucje publiczne
25
27
27
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem
EMAS
5.1 Proces wdrażania krok po kroku
5.2 Decyzja o wdrożeniu SZŚ
5.2.1 Korzyści
5.2.2 Koszty
5.2.3 Podsumowanie - norma ISO 14001 czy Rozporządzenie EMAS?
5.3 Przegląd środowiskowy
28
29
30
31
31
32
32
35
35
43
44
46
47
48
3
4
EMAS
Poradnik dla organizacji
5.4 Polityka środowiskowa
5.5 Aktualizacja informacji dotyczących aspektów środowiskowych
5.6 Aktualizacja informacji o wymaganiach prawnych i innych
5.7 Cele, zadania i program
5.7.1 Cele i zadania
5.7.2 Programy
5.8 Zasoby, role, odpowiedzialność i uprawnienia
5.9 Kompetencje, szkolenia i świadomość
5.10 Komunikacja
5.11 Zaangażowanie pracowników
5.12 Dokumentacja
5.13 Nadzór nad dokumentacją
5.14 Sterowanie operacyjne
5.15 Gotowość na wypadek awarii
5.16 Monitorowanie i pomiary
5.17 Ocena zgodności
5.18 Działania korygujące i zapobiegawcze
5.19 Nadzór nad zapisami
5.20 Audyty wewnętrzne
5.21 Przegląd zarządzania
5.22 Deklaracja środowiskowa
5.22.1 Opracowanie deklaracji
5.22.2 Planowanie
5.22.3 Opracowanie zawartości deklaracji środowiskowej
5.22.4 Publikacja i dalsze działania
57
60
63
65
65
67
70
72
76
79
80
83
85
88
90
92
94
96
98
103
105
105
106
108
113
6 Weryfikacja
115
7 Rejestracja, zawieszenie i wykreślenie z rejestru
7.1 Procedura rejestracji
7.2 Opłata rejestracyjna
7.3 Procedura zawieszania lub wykreślenia z rejestru
7.4 Przedłużenie rejestracji
121
121
124
124
126
8 Stosowanie logo EMAS
8.1 Stosowanie logo
8.2 Odpowiedzialność za nieuprawnione stosowanie logo EMAS
129
129
131
9 Źródła dodatkowych informacji
133
ZAŁĄCZNIK 1: Zbieranie danych do deklaracji środowiskowej
135
ZAŁĄCZNIK 2: Wymagania prawne w ochronie środowiska w Polsce
143
ZAŁĄCZNIK 3: Studium przypadku
195
EMAS
Spis treści
Stosowane terminy
Rozporządzenie EMAS
Rozporządzenie nr 761/2001 Parlamentu i Rady z dnia
19 marca 2001 r. dopuszczające dobrowolny udział
organizacji wsystemie ekozarządzania i audytu we
Wspólnocie (EMAS)
Ustawa EMAS
ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o krajowym systemie
ekozarządzania i audytu (EMAS) (Dz. U. Nr 70, poz.
631 z późn. zm.)
ISO 14001
PN-EN ISO 14001: 2005
Poradnik dla administracji Wspólnotowy system ekozarządzania i audytu (EMAS).
Poradnik dla administracji
Poradnik dla weryfikatorów Wspólnotowy system ekozarządzania i audytu (EMAS).
Poradnik dla weryfikatorów
5
6
EMAS
Poradnik dla organizacji
EMAS
1 Rozporządzenie EMAS
1 Rozporządzenie EMAS
1.1 Rozporządzenie EMAS jako wynik ewolucji strategii ochrony
środowiska
Podczas szczytu w Lizbonie w 2000 r. Rada
Unii Europejskiej ustaliła, że strategicznym
celem Unii jest przekształcenie jej do roku
2010 w najbardziej dynamiczne,
konkurencyjne oraz oparte na wiedzy
społeczeństwo na świecie. Aby to osiągnąć,
UE musi mocniej zaangażować się w
realizację
zadań
gospodarczych,
społecznych i środowiskowych. Z punktu
widzenia ochrony środowiska, oznacza to
konieczność uniezależnienia stopnia
degradacji środowiska od poziomu wzrostu
gospodarczego, wprowadzenie zasad
zrównoważonej produkcji i konsumpcji, jak
również ochronę zasobów naturalnych i zrównoważoną gospodarkę tymi zasobami.
Wzrost znaczenia ochrony środowiska w gospodarce jest wynikiem coraz wyższej
świadomości ekologicznej społeczeństwa. Świadomość ta przekłada się na presję
wywieraną na podmioty gospodarcze i organy administracji. Społeczeństwo wymaga
od przedsiębiorców stosowania praktyk bezpiecznych dla środowiska, a od
administracji skutecznego nadzoru nad przedsiębiorstwami. Klienci coraz częściej
interesują się wyrobami i usługami spełniającymi coraz wyższe standardy
środowiskowe, a administracja stale zaostrza wymagania prawne. Sytuacja ta zmusza
przedsiębiorców do systemowego poszukiwania sposobów osiągania coraz wyższych
standardów, a administrację do poszukiwania efektywnych metod ich egzekwowania.
Systemy zarządzania środowiskowego (SZŚ), którym w pierwszej połowie lat 90.
nadano formalne ramy poprzez opublikowanie szeregu standardów1, znakomicie
spełniają oczekiwania obu stron. Dzięki nim organizacje wypracowują spójną strategię
1
Najbardziej znanym z nich jest Norma Międzynarodowa ISO 14001.
7
8
EMAS
Poradnik dla organizacji
działań na rzecz ochrony środowiska a administracja może przenieść część
odpowiedzialności za egzekwowanie wymagań na zaangażowane organizacje.
Uwaga: Norma ISO 14001 i Rozporządzenie EMAS odnoszą termin "organizacje"
do wszystkich podmiotów wdrażających systemy zarządzania środowiskowego.
W określeniu tym mieszczą się zarówno przedsiębiorstwa prowadzące działalność
produkcyjną i usługową jak i organy administracji publicznej i instytucje pożytku
publicznego. Więcej informacji na temat organizacji, które mogą zarejestrować
się w systemie EMAS znajduje się w rozdziale 6.
Proces wprowadzania instrumentów stosowanych dobrowolnie przez organizacje
zastępujących do pewnego stopnia tradycyjny system nakazowo-zakazowy został
zapoczątkowany jeszcze w latach 80. Znalazło to swoje odzwierciedlenie
w dokumentach programowych UE, a mianowicie w 5. Programie działania na rzecz
środowiska: "Na drodze do zrównoważenia" opublikowanym w 1993 r. Program ten
podkreślał rolę przemysłu w kreowaniu wzrostu gospodarczego oraz konieczność
przejęcia przez przemysł odpowiedzialności za stan środowiska naturalnego. Zakładał
on poszerzenie spektrum stosowanych instrumentów w dziedzinie ochrony
środowiska, kładąc szczególny nacisk na mechanizmy rynkowe w celu zobowiązania
organizacji do przyjęcia aktywnej postawy w zakresie osiągania zgodności
z właściwymi wymaganiami prawnymi dotyczącymi środowiska. W tym samym roku
Parlament i Rada UE przyjęły pierwsze Rozporządzanie EMAS2. Rozporządzenie to
weszło w życie w kwietniu 1995 r. i nakładało na państwa członkowskie UE obowiązek
stworzenia infrastruktury administracyjnej umożliwiającej organizacjom rejestrację
w unijnym systemie EMAS. Warunkiem rejestracji było wdrożenie systemu zarządzania
środowiskowego zgodnego z wymaganiami określonymi w Rozporządzeniu EMAS,
opublikowanie deklaracji środowiskowej oraz poddanie obu tych elementów
niezależnej ocenie.
W 2001 r. opublikowano zweryfikowane Rozporządzenie nr 761/2001 Parlamentu
i Rady z dnia 19 marca 2001 r. dopuszczające dobrowolny udział organizacji
w systemie ekozarządzania i audytu we wspólnocie (EMAS)3. Zasadniczą zmianą
wprowadzoną w znowelizowanym Rozporządzeniu EMAS było dopuszczenie udziału
w systemie organizacji pozaprzemysłowych, a także zastąpienie dotychczasowej treści
Załącznika I do Rozporządzenia EMAS, zawierającego wymagania w stosunku do
SZŚ, tekstem normy międzynarodowej ISO 14001. Ponadto zmieniono definicję
podmiotu, który może zostać zarejestrowany. Zrezygnowano z zasady, że
rejestrowane są poszczególne obiekty. Obecnie możliwe jest rejestrowanie organizacji,
która może być częścią obiektu lub też składać się z kilku obiektów. W najbliższym
czasie spodziewane są kolejne zmiany, w ramach których Załącznik 1 zostanie
poddany aktualizacji ze względu na opublikowanie normy ISO 14001:20044.
Rozważana jest również możliwość dopuszczenia do rejestracji organizacji spoza
terenu UE.
2
Rozporządzenie nr 1836/1993 Parlamentu i Rady z dnia 29 czerwca 1993 r. dopuszczające dobrowolny
udział przedsiębiorstw sektora przemysłowego Wspólnoty w systemie ekozarządzania i audytu (EMAS).
3
Tłumaczenie tekstu Rozporządzenia EMAS na język polski jest dostępne na serwerach UE pod adresem:
http://europa.eu.int/eur-lex/pl/dd/docs/2001/32001R0761-PL.doc.
4
Treść niniejszego Poradnika odnosi się do nowej normy ISO 14001, mimo że w obowiązującej wersji
Rozporządzenia EMAS zmiany te nie zostały jeszcze oficjalnie wprowadzone
EMAS
1 Rozporządzenie EMAS
Obowiązujący obecnie 6. Program Działania Środowiskowego zatytułowany "Nasza
przyszłość, nasz wybór"5, przyjęty w 2002 r., podkreśla rolę systemu EMAS jako
narzędzia, które pomaga organizacjom w przestrzeganiu przepisów ochrony
środowiska, a także we wprowadzaniu niezbędnych zmian wzorców produkcji
i konsumpcji na bardziej zrównoważone. Jednym z priorytetowych zadań uznano
zachęcanie do szerszego korzystania z systemu EMAS m.in. w celu upowszechniania
skłonności do publikowania szczegółowej i niezależnie zweryfikowanej informacji o
oddziaływaniu na środowisko.
System EMAS nie zastępuje istniejących wspólnotowych lub krajowych przepisów
środowiskowych czy norm technicznych, jak również w żaden sposób nie zwalnia
organizacji z obowiązku przestrzegania wszystkich takich przepisów czy norm. Jego
zasadniczym założeniem jest dostrzeżenie i nagradzanie tych organizacji, które
dobrowolnie wychodzą poza zakres minimalnej zgodności z przepisami i w sposób
stały poprawiają efekty swojej działalności środowiskowej.
Obecnie w rejestrze EMAS znajduje się ok. 3200 organizacji (obejmujących ok. 4200
obiektów)6. Po chwilowym spadku liczby rejestracji, obserwowanym od przełomu
lat 2002 i 2003, liczba ta zaczęła znowu wzrastać. Niekwestionowanym liderem są
Niemcy, gdzie liczba zarejestrowanych organizacji sięga 1600 (ponad 2000 obiektów).
1.2
Wymagania Rozporządzenia EMAS
Rozporządzanie EMAS składa się z 18 artykułów i 8 załączników. W przeciwieństwie
do innych norm dotyczących systemów zarządzania, treść załączników jest wiążąca.
Poniżej przedstawiono krótki przegląd artykułów i załączników do Rozporządzenia
EMAS.
Artykuł 1: "System ekozarządzania i audytu oraz jego cele" - artykuł definiuje system
EMAS, jego nadrzędne cele i sposoby promowania stałej poprawy w zakresie efektów
działalności środowiskowej organizacji.
Artykuł 2: "Definicje" - artykuł wyjaśnia terminy stosowane do celów Rozporządzenia
EMAS, np. "polityka środowiskowa", "efekty działalności środowiskowej", "ciągłe
doskonalenie efektów działalności środowiskowej" etc.
Artykuł 3: "Udział w EMAS" - artykuł stanowi, że program jest otwarty dla każdej
organizacji, "która zamierza poprawić efekty działalności środowiskowej" oraz definiuje
warunki, na jakich organizacja może być zarejestrowana w systemie EMAS.
Artykuł 4: "System akredytacji" - artykuł przedstawia obowiązki państw członkowskich
w zakresie tworzenia i utrzymywania systemu do akredytacji przez niezależnych
weryfikatorów, wykonywania czynności weryfikacyjnych w innych państwach
członkowskich, jak również obowiązek Komisji w zakresie promowania współpracy
państw członkowskich. Akredytacja weryfikatorów środowiskowych i nadzór nad
ich działaniami muszą być zgodne z wymaganiami Załącznika V do Rozporządzenia
EMAS.
5
Sixth Community Environment Action Programme: Our Future, Our Choice - do pobrania ze strony
http://www.europa.eu.int/comm/environment/newprg/index.htm
6
Z pełną listą zarejestrowanych organizacji można zapoznać się na stronie http://europa.eu.int/comm/
environment/emas/about/participate/sites_en.htm
9
10
EMAS
Poradnik dla organizacji
Artykuł 5: "Właściwe organy" - artykuł przedstawia obowiązki państw członkowskich
w zakresie wyznaczania właściwego organu, zapewniania jego niezależności
i neutralności, posiadania wytycznych dla właściwych organów oraz odpowiedzialność
właściwego organu za rejestrację organizacji w systemie EMAS. Przewiduje się również
posiedzenia roczne właściwych organów w obecności przedstawiciela Komisji.
Artykuł 6: "Rejestracja organizacji" - artykuł określa warunki rejestracji organizacji
wsystemie EMAS oraz warunki odmowy, zawieszenia rejestracji lub wykreślenia
zrejestru przez właściwy organ.
Artykuł 7: "Wykaz zarejestrowanych organizacji i weryfikatorów środowiskowych" artykuł przedstawia obowiązki organu akredytującego w zakresie ustalania,
wprowadzania poprawek i aktualizacji listy weryfikatorów środowiskowych oraz zakres
akredytacji i warunki komunikowania się z Komisją. Właściwe władze są zobowiązane
do ustalenia i prowadzenia listy zarejestrowanych organizacji oraz jej aktualizacji
w trybie miesięcznym. Rejestr weryfikatorów środowiskowych i organizacji
zarejestrowanych w systemie EMAS prowadzony jest i podawany do wiadomości
publicznej przez Komisję.
Artykuł 8: "Logo" - artykuł określa warunki, w których organizacja posiadająca aktualną
rejestrację w systemie może używać logo EMAS, jak również warunki, gdy nie można
korzystać z logo. Bardziej szczegółowy opis logo EMAS przedstawiono w Załączniku
IV do Rozporządzenia EMAS.
Artykuł 9: "Związki z normami europejskimi i międzynarodowymi" - artykuł opisuje
sposób, w jaki rozpoznaje się zgodność organizacji z normami dotyczącymi zagadnień
środowiskowych na podstawie Rozporządzenia EMAS. Uznaje się, że organizacje
wdrażające normy europejskie lub międzynarodowe, dotyczące zagadnień
środowiskowych istotnych w kontekście Rozporządzenia EMAS, spełniają
odpowiednie wymagania Rozporządzenia EMAS. Odniesienie do uznanych norm
i wymagań akredytacyjnych opublikowano w Dzienniku Urzędowym Wspólnot
Europejskich.
Artykuł 10: "Związki z innymi aktami prawnymi z zakresu ochrony środowiska we
Wspólnocie" - artykuł stanowi, że Rozporządzenie EMAS pozostaje bez uszczerbku
dla prawa wspólnotowego lub prawa krajowego lub norm technicznych oraz
obowiązków organizacji wynikających z tego prawa oraz norm dotyczących ochrony
środowiska. Artykuł ten określa również obowiązki państw członkowskich w zakresie
znajdowania sposobu uwzględnienia faktu rejestracji w systemie EMAS we wdrażaniu
i egzekwowaniu prawa ochrony środowiska tak, by "uniknąć niepotrzebnego
powielania wysiłków zarówno organizacji, jak i właściwych organów wykonawczych".
Artykuł 11: "Wspieranie uczestnictwa organizacji, w szczególności małych i średnich
przedsiębiorstw" - artykuł określa obowiązki państw członkowskich w zakresie
wspierania uczestnictwa w systemie EMAS oraz sposobu, w jaki należy to robić. Inny
istotny warunek tego artykułu dotyczy uwzględniania rejestracji w systemie EMAS
przy ustalaniu kryteriów w zakresie strategii zamówień publicznych Komisji oraz innych
instytucji wspólnotowych. Jest to jednoznaczny sygnał dla władz państwowych, że
należy wprowadzić bardziej "przyjazne dla środowiska" procedury zamówień
publicznych.
EMAS
1 Rozporządzenie EMAS
Artykuł 12: "Informacja" - artykuł określa obowiązki państw członkowskich mające
na celu zapewnienie uzyskania przez organizacje i opinię publiczną informacji na
temat treści, celów i podstawowych elementów składowych systemu EMAS. Za
promocję systemu EMAS na szczeblu Wspólnoty odpowiada Komisja.
Artykuł 13: "Naruszenia" - artykuł określa obowiązek państw członkowskich w zakresie
podjęcia właściwych środków prawnych i administracyjnych w przypadku
nieprzestrzegania postanowień Rozporządzenia EMAS.
Artykuł 14: "Komitet" - artykuł określa przewidywane wsparcie dla Komisji Europejskiej
ze strony Komitetu zgodnie z artykułem 14 Rozporządzenia EMAS (organu
doradczego).
Artykuł 15: "Przegląd" - określa wymagania wobec Komisji w zakresie weryfikacji
Rozporządzenia EMAS nie później niż pięć lat po jego wejściu w życie, przyjęcie
Załączników do Rozporządzenia przez Komisję (z wyjątkiem Załącznika V do
Rozporządzenia EMAS) oraz przeprowadzenia oceny wykorzystania, uznawania
i interpretacji logo EMAS przez Komisję we współpracy z państwami członkowskimi.
Artykuł 16: "Koszty i opłaty" - daje państwom członkowskim prawo ustanowienia
systemu opłat na pokrycie kosztów rejestracji, akredytacji i innych czynności z tym
związanych.
Artykuł 17: "Uchylenie Rozporządzenia (EWG) Nr 1836/93" - artykuł stanowi, że
Rozporządzenie (EWG) Nr 1836/93 zostaje uchylone od daty wejścia w życie
znowelizowanego Rozporządzenia EMAS. Artykuł ten przedstawia również warunki
pozostających w mocy krajowych systemów akredytacji oraz właściwych organów
oraz możliwość kontynuowania działalności przez weryfikatorów oraz zarejestrowane
obiekty pozostające w rejestrze EMAS. Dotyczy to jedynie tych państw członkowskich,
które przyjęły i wdrożyły stare Rozporządzanie EMAS 1836/93.
Artykuł 18: "Wejście w życie" - w artykule stwierdza się, że Rozporządzenie EMAS
weszło w życie trzeciego dnia po jego opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym
Wspólnot Europejskich. Poniżej przedstawiono listę załączników do Rozporządzenia
EMAS:
·
A.
B.
·
·
·
·
·
·
·
Załącznik I:
Wymagania dotyczące systemu zarządzania środowiskowego
Kwestie kierowane przez organizacje wdrażające EMAS
Załącznik II: Wymagania dotyczące wewnętrznego audytu środowiskowego
Załącznik III: Deklaracja środowiskowa
Załącznik IV: Logo
Załącznik V: Akredytacja, nadzór i funkcje weryfikatorów środowiskowych
Załącznik VI: Aspekty środowiskowe
Załącznik VII: Przegląd środowiskowy
Załącznik VIII: Informacje do celów rejestracji
Komisja Europejska wydała również osiem dokumentów zawierających wytyczne
dotyczące wybranych elementów systemu EMAS. Należą do nich:
11
12
EMAS
Poradnik dla organizacji
Pierwsze trzy z wymienionych dokumentów mają charakter wiążących wytycznych.
Natomiast pozostałe mają charakter zaleceń stanowiących wskazówki interpretacyjne,
które winny być stosowane, jeżeli to możliwe.
Wymagania Rozporządzenia EMAS dotyczą państw członkowskich UE oraz
organizacji. W zakresie dotyczącym państw członkowskich wymagania są wiążące,
natomiast stosowanie wymagań przez organizacje jest dobrowolne. Państwa
członkowskie są zobowiązane do stworzenia infrastruktury administracyjnej, w skład
której wchodzą:
właściwy organ - odpowiedzialny za proces rejestracji i prowadzenie wykazów
zarejestrowanych organizacji i akredytowanych weryfikatorów,
organ akredytujący - odpowiedzialny za akredytacje weryfikatorów i nadzór nad
ich działalnością,
EMAS
1 Rozporządzenie EMAS
akredytowani weryfikatorzy - instytucje bądź osoby indywidualne odpowiedzialne
za weryfikację systemów zarządzania środowiskowego i zatwierdzanie deklaracji
środowiskowych.
Natomiast organizacje chcące uzyskać rejestrację w systemie EMAS muszą spełniać
następujące wymagania Rozporządzenia EMAS:
przeprowadzić przegląd środowiskowy biorąc pod uwagę wszystkie aspekty
środowiskowe swoich działań, wyrobów i usług, metody ich oceny, wymagania
prawne i inne oraz istniejące praktyki i procedury zarządzania środowiskowego.
uwzględniając wyniki przeglądu wdrożyć efektywny system zarządzania
środowiskowego ukierunkowany na osiąganie założeń polityki środowiskowej
zdefiniowanej przez kierownictwo najwyższego szczebla,
przeprowadzić wewnętrzny audyt środowiskowy oceniający w szczególności
istniejący system zarządzania środowiskowego oraz zgodność z polityką
i programem organizacji, jak również zgodność z wymaganiami prawnymi i innymi
dotyczącymi ochrony środowiska,
sporządzić deklarację środowiskową opisującą SZŚ oraz efekty działalności
środowiskowej.
Przegląd środowiskowy, system zarządzania środowiskowego oraz procedura audytu
są poddawane ocenie akredytowanego weryfikatora EMAS. Pozytywna ocena
weryfikatora skutkuje zatwierdzeniem deklaracji środowiskowej, która wraz
z odpowiednim wnioskiem jest następnie przesyłana do tzw. właściwego organu,
który dokonuje rejestracji oraz podaje ten fakt do publicznej wiadomości.
Zarejestrowane organizacje uzyskują prawo do stosowania logo EMAS, które powinno
się znaleźć m.in. na publicznie dostępnej deklaracji środowiskowej. Zasady stosowania
logo opisano w rozdziale 8.
13
14
EMAS
Poradnik dla organizacji
EMAS
2 System EMAS w Polsce
2 SYSTEM EMAS W POLSCE
Systemy zarządzania środowiskowego stanowią ważny instrument w zakresie
aktywizacji rynku do działań na rzecz środowiska. W Polityce Ekologicznej Państwa
na lata 2003 - 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010 znalazł się
zapis: "Duże nadzieje, jeżeli chodzi o kształtowanie świadomości ekologicznej
i współodpowiedzialności za stan środowiska wśród przedsiębiorców, sprzyjające
rozwiązywaniu problemów środowiskowych z wykorzystaniem partnerskiego dialogu
i współdziałania instytucji publicznych ze sferą biznesu, były i nadal są wiązane
z upowszechnianiem w przedsiębiorstwach, na zasadzie dobrowolności, systemów
zarządzania środowiskowego, spełniających wymagania stosownych,
międzynarodowych i krajowych norm lub uzgodnionych przez zainteresowane
podmioty uregulowań o charakterze programowym (przede wszystkim normy PNEN-ISO 14001 i norm związanych, Rozporządzenia Rady 761/2001/WE w sprawie
możliwości dobrowolnego udziału organizacji w systemie zarządzania
środowiskowego i przeglądów ekologicznych Wspólnoty (EMAS)..."
System zarządzania środowiskowego oparty na normie ISO 14001 wdrożyło w Polsce
niemal 1000 organizacji7. Przed akcesją do Unii Europejskiej norma ta stanowiła dla
polskich organizacji jedyną podstawę certyfikacji SZŚ. Z dniem 1 maja 2005 r. sytuacja
uległa zmianie. Rozporządzenie EMAS zaczęło obowiązywać również w naszym kraju.
Jego wymagania w stosunku do państw członkowskich zostały sformułowane na
poziomie ogólności dającym możliwość zbudowania infrastruktury administracyjnej
odpowiadającej specyfice każdego z państw. W Polsce system EMAS opiera się (poza
samym Rozporządzeniem EMAS) na ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o krajowym
systemie ekozarządzania i audytu (EMAS) (Dz. U. Nr 70, poz. 631 z późn. zm.) oraz
trzech aktach wykonawczych:
1. Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie wzoru
wniosku o wpis podmiotu do rejestru weryfikatorów środowiskowych oraz wzorów
dokumentów, formy, częstotliwości i terminów przekazywania informacji z rejestru
wojewódzkiego do rejestru krajowego (Dz. U. Nr 94, poz. 930).
7
Nieoficjalny wykaz organizacji posiadających certyfikat zgodności z ISO 14001 można znaleźć na stronie
http://www.eko-net.pl
15
16
EMAS
Poradnik dla organizacji
2. Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu
danych, które zawiera rejestr wojewódzki oraz wzoru wniosku o rejestrację
organizacji w rejestrze wojewódzkim. (Dz. U. Nr 94, poz.931)
3. Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie
współczynników różnicujących wysokość opłaty rejestracyjnej w krajowym systemie
ekozarządzania i audytu (EMAS) (Dz.U. Nr 94, poz. 932).
Wymieniona ustawa wskazuje organy odpowiedzialne za realizację zapisów
Rozporządzenia EMAS w Polsce. Rolę właściwego organu (organu rejestrującego)
pełni minister środowiska. W imieniu ministra w terenie działają wojewodowie, gdyż
to oni bezpośrednio rozpatrują wnioski organizacji o rejestrację i prowadzą tzw.
rejestr wojewódzki. Minister środowiska prowadzi rejestr krajowy organizacji oraz
przekazuje dane Komisji Europejskiej, która prowadzi rejestr wspólnotowy.
Rolę jednostki akredytującej przypisano Polskiemu Centrum Akredytacji (PCA), które
dotychczas akredytowało m.in. jednostki certyfikujące systemy zarządzania
środowiskowego na zgodność z normą ISO 14001. Weryfikatorzy działający w Polsce
muszą być akredytowani przez PCA lub też organ akredytujący innego państwa
członkowskiego. W skład polskiej infrastruktury wchodzi również Krajowa Rada
Ekozarządzania, będąca organem opiniodawczo-doradczym ministra środowiska. Do
zakresu jej kompetencji należą m.in. promowanie systemu EMAS, analizowanie
funkcjonowania systemu i opiniowanie związanych aktów prawnych. Elementy
polskiego systemu EMAS przedstawiono na rysunku 1.
Wymienione wyżej akty wykonawcze do ustawy EMAS określają szczegóły procedury
rejestracji organizacji opisanej w rozdziale 7.
Rysunek 1. Elementy systemu EMAS w Polsce
EMAS
3 Koncepcja systemu zarządzania środowiskowego
3 Koncepcja systemu zarządzania
środowiskowego
3.1 Historia i rozwój systemów zarządzania środowiskowego
(SZŚ)
Systemy zarządzania środowiskowego zostały opracowane jako narzędzie
samoregulacji w przemyśle. Pierwsza norma dotycząca programów zarządzania
środowiskowego, BS 7750, została wprowadzona w Wielkiej Brytanii w roku 1992.
U jej podstaw legły takie same zasady jak w przypadku obowiązujących norm
zarządzania jakością z serii ISO 9000, jak również charakteryzowała się ona taką
samą strukturą.
W tym samym czasie Komisja Europejska rozpoczęła opracowywanie propozycji
regulacji w Unii Europejskiej. Było nim wspomniane wcześniej Rozporządzenie
EMAS.
W międzyczasie Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna (ISO) rozpoczęła
prace nad normą w zakresie systemów zarządzania środowiskowego (SZŚ)
i wprowadziła w roku 1996 normę ISO 14001.
W 2001 r. Unia Europejska przyjęła znowelizowane Rozporządzenie EMAS, tzw. EMAS II.
Nową wersję ISO 14001:2004 opublikowano 15 listopada 2004 roku, wprowadzając
nowe wymagania w zakresie pewnych zagadnień (zgodności z wymaganiami prawa,
określenie aspektów, zadań i celów środowiskowych, jak również programów
środowiskowych, itp.)8.
Obecnie ISO 14001 i Rozporządzenie EMAS stanowią dwie najważniejsze normy
w zakresie zarządzania środowiskowego i prawdopodobnie utrzymają taki charakter
przez wiele lat. ISO 14001 jest normą międzynarodową, natomiast Rozporządzenie
EMAS jest aktem prawnym umożliwiającym rejestrację organizacji w państwach
członkowskich Unii Europejskiej. Zarówno rejestracja w systemie EMAS jak i uzyskanie
8
Szczegółowy opis zmian normy ISO 14001, jak również harmonogram wdrażania nowej normy
przedstawiono na stronie internetowej www.eko-net.pl.
17
18
EMAS
Poradnik dla organizacji
certyfikatu zgodności z normą ISO 14001 uznawane jest za dowód systemowego
podejścia do zagadnień ochrony środowiska.
3.2 Zasady działania systemu zarządzania środowiskowego
System zarządzania środowiskowego jest narzędziem pozwalającym na stałe
ograniczanie oddziaływań na środowisko przy jednoczesnej optymalizacji
wykorzystania zasobów organizacji. Skuteczny system zarządzania środowiskowego
w organizacji można porównać do dobrego systemu księgowego, który umożliwia
wczesną identyfikację problemów, sprawne wdrażanie działań doskonalących
i pośrednio poprawę wyników finansowych. Stosowanie SZŚ opartych na
wymaganiach normy ISO 14001 czy Rozporządzenia EMAS jest całkowicie
dobrowolne.
Rozporządzenie EMAS kładzie szczególnie duży nacisk na to, żeby funkcjonowanie
SZŚ było nakierowane na osiąganie wymiernych efektów w ochronie środowiska.
W Polityce ekologicznej państwa na lata 2003 - 2006 z uwzględnieniem perspektywy
na lata 2007-2010 znalazł się zapis, mówiący, że warunkiem urzeczywistnienia nadziei
związanych z zarządzaniem środowiskowym jest m.in. "zwracanie większej uwagi
przez podmioty wdrażające systemy oraz przez jednostki weryfikujące i certyfikujące
na spełnianie tych wymagań systemowych, które dotyczą uzyskiwania ciągłej poprawy
w zakresie oddziaływania organizacji na środowisko (a nie tylko tych, które odnoszą
się do zidentyfikowania istotnych problemów środowiskowych, wypracowania
i wdrożenia odpowiednich procedur postępowania oraz prowadzenia w ramach
systemu wymaganej dokumentacji)."
Rozporządzenie EMAS definiuje system zarządzania środowiskowego jako: "część
ogólnego systemu zarządzania, która obejmuje strukturę organizacyjną,
planowanie, zakres odpowiedzialności, zasady postępowania, procedury, procesy
i środki służące rozwijaniu, wykonywaniu, osiąganiu, przeglądaniu i utrzymaniu
polityki środowiskowej."
Definicja ta wskazuje, że SZŚ powinien być integralną częścią całego systemu
zarządzania organizacją, co oznacza powiązanie z pozostałymi innymi elementami
systemu zarządzania, np. planowaniem strategicznym i operacyjnym, zarządzaniem
finansami i informacją. Definicja odnosi się do polityki środowiskowej, w której
kierownictwo organizacji powinno zobowiązać się do przestrzegania trzech
podstawowych zasad, na których opiera się koncepcja SZŚ. Należą do nich:
utrzymanie zgodności z wymaganiami prawa w zakresie ochrony środowiska,
zapobieganie zanieczyszczeniom,
ciągłe doskonalenie.
Zasady te stanowią fundament, na którym powinien opierać się SZŚ.
Zgodność z wymaganiami prawa
Utrzymywanie zgodności z wymaganiami prawa stanowi wyznacznik poziomu
oddziaływania na środowisko, jaki jest akceptowany przez organizacje, które wdrożyły
EMAS
3 Koncepcja systemu zarządzania środowiskowego
SZŚ. W praktyce może to oznaczać
(uwzględniając ciągłe doskonalenie)
uzyskiwanie wyników lepszych niż wymaga
tego prawo. Organizacje ubiegające się
o rejestrację w systemie EMAS lub certyfikat
zgodności z normą ISO 14001 powinny być
w stanie wykazać, że znają i spełniają stosowne
wymagania prawa dotyczące ich działań,
wyrobów i usług. W świetle dynamicznych
zmian, jakie zachodzą w tym obszarze, system
zarządzania środowiskowego przyczyni się do
lepszego przygotowania organizacji do
nowych, zaostrzonych przepisów, jak również
pomoże śledzić najświeższe zmiany
w obowiązujących przepisach w zakresie
ochrony środowiska.
„Kochanie, po prostu wprowadź EMAS
i będziesz miał kłopoty z głowy”
Zapobieganie zanieczyszczeniom
Organizacja, która wdrożyła SZŚ powinna w swoich działaniach wybierać rozwiązania
zapobiegające powstaniu zanieczyszczeń, a nie tylko zatrzymujące powstałe
zanieczyszczenia przed przedostaniem się do środowiska.
Rozporządzenie EMAS definiuje "zapobieganie zanieczyszczeniom" jako:"stosowanie
procesów, sposobów postępowania, materiałów lub wyrobów, które pozwalają na
unikanie, zmniejszenie lub kontrolę zanieczyszczenia, do których można włączyć
recykling, oczyszczanie, zmiany w procesach, mechanizmy kontroli, racjonalne
wykorzystywanie zasobów i stosowanie materiałów zastępczych."
Zapobieganie zanieczyszczeniom koncentruje się na podstawowych przyczynach
problemów dotyczących środowiska, a nie na usuwaniu skutków ich powstania.
Oznacza to, że w ramach działań prewencyjnych podejmowane są przede wszystkim
próby wyeliminowania źródła zanieczyszczenia, aby nie dopuścić do powstania
problemu i rozwiązywania go po zakończeniu procesu produkcyjnego, czyli ogranicza
się znaczenie tzw. rozwiązań "końca rury". Rozwiązania "końca rury",
w przeciwieństwie do prewencji, skupiają się na oczyszczaniu zanieczyszczeń na
końcu procesu produkcyjnego, na przykład poprzez usuwanie zanieczyszczeń
w oczyszczalniach lub przy pomocy urządzeń zmniejszających emisje do atmosfery
itp. Rozwiązania "końca rury" są zwykle bardziej kosztowne, gdyż wymagają:
1. inwestycji w urządzenia do zmniejszania ilości/ usuwania zanieczyszczeń,
2. zagospodarowania odpadów po procesie oczyszczania (na przykład osadów
z oczyszczalni ścieków),
3. obsługi i konserwacji urządzeń wymagającej energii, zasobów i nakładów pracy.
Natomiast zapobieganie zanieczyszczeniom zapewnia często osiągnięcie znacznych
oszczędności. Metody te pozwalają na:
1. oszczędność energii i zasobów (np. surowców, wody),
2. zmniejszenie negatywnych skutków dla środowiska, wynikających z pozyskiwania
tych zasobów,
19
20
EMAS
Poradnik dla organizacji
3. poprawę zdrowia i bezpieczeństwa pracowników poprzez ograniczenie kontaktu
z materiałami toksycznymi czy niebezpiecznymi,
4. zmniejszenie kosztów kontroli zanieczyszczeń i gospodarki odpadami (które będą
wzrastać ze względu na zaostrzające się przepisy w zakresie ochrony środowiska)
oraz ewentualnej odpowiedzialności za zanieczyszczenie środowiska.
W praktyce zapobieganie zanieczyszczeniom oznacza optymalizację procesu,
zwiększanie efektywności energetycznej, właściwy dobór materiałów i surowców
oraz stosowanie surowców zastępczych, zmiany w projekcie wyrobu, stosowanie
recyklingu wewnętrznego i zewnętrznego, ograniczenie stosowania materiałów
toksycznych, itp.
Ciągłe doskonalenie
Rozporządzenie EMAS definiuje "ciągłe doskonalenie efektów działalności
środowiskowej" jako: "proces poprawy, z roku na rok, wymiernych efektów
działania systemu zarządzania środowiskowego związanych z prowadzonym
przez organizację zarządzaniem jej znaczącymi aspektami środowiskowymi,
opartym na polityce środowiskowej, celach i zadaniach; poprawa wyników nie
musi następować we wszystkich sferach działalności równocześnie."
Organizacja starająca się o rejestrację w systemie EMAS musi być w stanie wykazać,
że proces ciągłego doskonalenia ma charakter powtarzalny, tzn. nie jest działaniem
jednorazowym. Ciągłe doskonalenie dotyczy elementów SZŚ, ale musi skutkować
realnym ograniczeniem wpływu na środowisko.
Działania mające na celu ciągłe doskonalenie powinny koncentrować się na:
identyfikowaniu obszarów, dla których należy
opracować, poprawić i podnieść skuteczność systemu
zarządzania środowiskowego. Na przykład po kilku
latach przychodzi moment, gdy trzeba wyeliminować
pewne procedury i instrukcje, które nie mają już
zastosowania i zastąpić je innymi,
systematycznym poszukiwaniu możliwości
praktycznego ograniczenia oddziaływania na
środowisko i przyjmowaniu nowych celów w zakresie
ochrony środowiska,
systematycznym identyfikowaniu i eliminowaniu
niezgodności z wewnętrznymi i zewnętrznymi
wymaganiami,
systematycznym identyfikowaniu aspektów
środowiskowych wymagających nadzoru lub poprawy.
Przykładowo po wprowadzaniu udoskonaleń dotyczących aspektów bezpośrednich
(np. emisji do powietrza czy zrzutu ścieków z zakładu przemysłowego) można
zwracać większą uwagę na pośrednie oddziaływanie na środowisko wynikające z
eksploatacji wyrobów, transportu, działań dostawców, itp.
szkoleniu personelu, aby zwiększyć efektywność prac środowiskowych,
porównywaniu się z innymi firmami działającymi w tej samej branży.
EMAS
3 Koncepcja systemu zarządzania środowiskowego
Znormalizowane systemy zarządzania
środowiskowego (zgodne z normą
ISO14001 lub Rozporządzeniem
EMAS) opierają się na modelu
"planuj-wykonaj-sprawdź-działaj"
stanowiącym również podstawę wielu
innych norm zarządzania, na przykład
norm zarządzania jakością ISO 9000
oraz normy OHSAS 18001 dotyczącej zarządzania w zakresie BHP.
Każdy cykl rozpoczyna się od
planowania działań na rzecz
ograniczenia wpływu na środowisko.
W praktyce oznacza to identyfikację
problemów środowiskowych oraz
ustalenie celów środowiskowych
i opracowanie harmonogramu ich
realizacji. Ponieważ niemal każde
działanie przedsiębiorstwa ma lub
może mieć wpływ na środowisko, planowanie działań powinno obejmować wszystkie
aspekty działalności organizacji, w tym działania prowadzone poza jego lokalizacją,
takie jak zagospodarowywanie odpadów oraz oddziaływania powodowane przez
poddostawców.
SZŚ, aby był skuteczny, powinien umożliwiać realizację celów polityki organizacji,
które na ogół są ustanawiane przez jej kierownictwo. Zatem w fazie "wykonaj",
czynnikiem krytycznym dla skutecznego wdrożenia SZŚ jest zaangażowanie i wsparcie
ze strony kierownictwa. Równie ważne jest wzmacnianie zaangażowania
pracowników poprzez podnoszenie ich świadomości i kwalifikacji.
Pod koniec każdego cyklu przeprowadzany jest audyt systemu (faza sprawdź) oraz
przegląd wykonywany przez kierownictwo (faza popraw), w wyniku którego założenia
systemu zostają weryfikowane i dostosowywane do aktualnej sytuacji, a cykl
rozpoczyna się od nowa.
Na schemacie zaznaczono również ważny, dodatkowy instrument opisany
w Rozporządzeniu EMAS - deklarację środowiskową. Publikowanie deklaracji ma
na celu utrzymywanie dialogu z otoczeniem i przedstawienie osiągnięć organizacji
w zakresie ochrony środowiska.
Pierwszy cykl kończy się zazwyczaj weryfikacją SZŚ przez zewnętrznego,
akredytowanego weryfikatora, który zatwierdza deklarację środowiskową organizacji.
Zatwierdzenie deklaracji jest podstawą do złożenia wniosku o rejestrację w systemie
EMAS.
3.3
Rozporządzenie EMAS a norma ISO 14001
Organizacje wdrażające SZŚ często zadają pytanie, czy starać się o certyfikat zgodności
z normą ISO 14001, czy też o rejestrację w systemie EMAS. Odpowiedź na to pytanie
21
22
EMAS
Poradnik dla organizacji
wymaga uwzględniania podstawowych różnic i podobieństw między tymi
standardami. Na początek należy stwierdzić, że systemy zarządzania środowiskowego
zgodne zarówno z normą ISO 14001 jak i Rozporządzeniem EMAS oparte są na tym
samym założeniu: niektóre organizacje są skłonne do podejmowania działań
wybiegających poza obowiązki wynikające z przepisów prawa i mają ten sam cel:
stałe ograniczanie negatywnego oddziaływania na środowisko poprzez stały nadzór
nad działaniami, usługami i wyrobami związanymi ze znaczącymi aspektami
środowiskowymi oraz stawianie i osiąganie realnych celów w tym zakresie. Przed
nowelizacją Rozporządzenia EMAS w 2001 r. analizowano różnice wymagań
zawartych w obu dokumentach. Obecnie, ze względu na włączenie treści normy
ISO 14001 do Rozporządzenia EMAS, można ograniczyć się do identyfikacji
dodatkowych wymagań stawianych organizacjom w systemie EMAS. Wdrożenie SZŚ
w oparciu o wymagania normy ISO 14001 można więc traktować jako krok w kierunku
rejestracji w systemie EMAS. Wiele różnic między Rozporządzeniem EMAS a normą
ISO 14001 ma czysto formalny charakter. W praktyce większość systemów opartych
na normie ISO 14001 spełnia niemal wszystkie wymagania Rozporządzenia EMAS.
Rozporządzenie EMAS w sposób bardziej szczegółowy określa obowiązki dotyczące
przeprowadzenia wstępnego przeglądu środowiskowego, metodyki i częstotliwości
audytów wewnętrznych, nadzorowania dostawców i podwykonawców oraz
zaangażowania pracowników. W praktyce, różnica między Rozporządzeniem EMAS
a normą ISO 14001 polega na obowiązku publikowania deklaracji środowiskowej
oraz innym podejściu do zgodności z prawem. Ta ostatnia nie wynika zresztą
bezpośrednio z wymagań, ale z faktu, że w procedurę rejestracji w systemie EMAS
zaangażowane są organy administracji odpowiedzialne
za nadzór nad spełnianiem wymagań prawnych.
Organy te mają wpływ na decyzje o rejestracji oraz
ewentualnym zawieszeniu bądź wykreśleniu z rejestru.
W związku z tym organizacje starające się o rejestrację
w systemie EMAS przykładają większą wagę do
zgodności z prawem, a fakt rejestracji gwarantuje
w większym stopniu zgodność z wymaganiami
prawnymi. Ponadto udział w systemie EMAS daje
organizacjom skuteczne instrumenty promocji:
możliwość stosowania logo oraz wpis do wspólnotowego rejestru EMAS. Rejestr ten umożliwia wszystkim
zainteresowanym poszukiwanie partnerów spełniających wysokie standardy w zakresie ochrony
środowiska.
Organizacje, które poddały swój SZŚ certyfikacji na zgodność z normą ISO 14001,
starając się o rejestrację w systemie EMAS nie muszą rozpoczynać przygotowań od
zera. Ich system spełnia większość wymagań Rozporządzenia EMAS, a akredytowany
weryfikator będzie sprawdzał jedynie dodatkowe elementy nie wymagane przez
9
Liczba wydanych certyfikatów zgodności z ISO 14001 na świecie wynosi ok. 75 tys. z tego na terenie UE
- ok. 30 tys. Dane dotyczące rejestracji w systemie EMAS patrz rozdział 1.1.
EMAS
3 Koncepcja systemu zarządzania środowiskowego
normę ISO 14001. Organizacja może zastosować krótszą ścieżkę wdrażania
i weryfikacji w systemie EMAS, pod warunkiem że certyfikat ISO 14001 został wydany
przez jednostkę posiadającą akredytację zaakceptowaną przez Komisję Europejską.
Statystyki wskazują, że certyfikacja na zgodność z normą ISO 14001 jest wciąż
znacznie bardziej popularna niż rejestracja w systemie EMAS9. Trudno jednoznacznie
stwierdzić, w jakim stopniu wpływają na ten stan rzeczy dodatkowe wymagania
Rozporządzenia EMAS, a w jakim ograniczona do terenu państw członkowskich UE
możliwość stosowania Rozporządzenia EMAS.
Biorąc pod uwagę dodatkowe wymagania oraz bardziej szczelny system rejestracji,
wydaje się, że rejestracja w systemie EMAS stanowi interesującą alternatywę dla
najlepszych organizacji, tj. tych, które chcą osiągnąć więcej niż minimum wymagań
określonych w normie ISO 14001. System EMAS oferuje organizacjom także
dodatkowe możliwości w zakresie promocji, tj. wpis do unijnego rejestru oraz
możliwość korzystania z oficjalnego logo systemu.
23
24
EMAS
Poradnik dla organizacji
EMAS
4 Organizacje, które mogą się ubiegać o rejestrację w systemie EMAS
4 Organizacje, które mogą się ubiegać
o rejestrację w systemie EMAS
Nowelizacja Rozporządzenia EMAS z 2001 r. wprowadziła istotne zmiany w zakresie
określania podmiotu, który może zostać zarejestrowany w systemie. Przyjęto bardzo
szeroką definicję organizacji, która umożliwia rejestrowanie niemal wszystkich typów
działalności.
Zgodnie z definicją zawartą w artykule 2s) organizacja to "spółka, korporacja, firma,
przedsiębiorstwo, organ lub instytucja albo jakakolwiek ich część lub kombinacja,
posiadająca osobowość prawną lub nie, prawa publicznego lub prywatnego,
o własnych służbach i administracji"10.
Dla potrzeb rejestracji, Rozporządzenie EMAS definiuje również termin obiekt "cały grunt na geograficznie wydzielonym obszarze, podlegający kontroli zarządczej
organizacji, obejmującej działania, wyroby i usługi, łącznie z całą infrastrukturą,
wyposażeniem i materiałami"11.
Zgodnie z definicją zawartą w artykule 2s) Rozporządzenia EMAS najmniejszym
podmiotem12, który może zostać zarejestrowany, jest obiekt. Jednak w wyjątkowych
okolicznościach określonych przez Komisję w Wytycznych w sprawie podmiotów
odpowiednich dla rejestracji w systemie EMAS podmiot rozważany do rejestracji
w ramach systemu EMAS może być mniejszy od obiektu, np. część organizacji
pełniąca własne funkcje. Wspomniane wytyczne podają jeszcze kilka nietypowych
sytuacji związanych z rejestracją organizacji. W każdej z nich konieczne może się
okazać, aby organizacja skonsultowała możliwości rejestracji z weryfikatorem i/lub
właściwym organem.
Ważnym ograniczeniem wypływającym z definicji organizacji jest to, że rejestrowana
organizacja nie może wykraczać poza granice jednego kraju członkowskiego UE.
W przypadku organizacji działających na terenie kilku państw członkowskich,
10
Interpretację określenia "własne służby i administracja" należy przyjąć za Wytycznymi DAC-02/66 p
G.5.3.3.
11
artykuł 2 lit. t) Rozporządzenia EMAS
12
Termin "podmiot" należy zgodnie z Wytycznymi w sprawie podmiotów odpowiednich dla rejestracji
w systemie EMAS rozumieć jako: obiekt lub mniejszą jednostkę, organizację, część lub grupę organizacji,
ubiegające się o zarejestrowanie pod jednym numerem rejestracyjnym.
25
26
EMAS
Poradnik dla organizacji
konieczne jest więc osobne rejestrowanie części organizacji położonych w każdym
państwie członkowskim13.
Aby podmiot mógł uzyskać rejestrację w systemie EMAS, musi przede wszystkim
spełniać definicję organizacji zawartą w Rozporządzeniu EMAS.
W przypadku, gdy organizacja działa w jednym lub kilku obiektach, to poszczególne
obiekty mogą być rejestrowane jako oddzielne podmioty lub organizacja może
zarejestrować wszystkie obiekty jako jeden podmiot. Dopuszczalne jest rejestrowanie
pojedynczych obiektów, a następnie uzyskanie jednego numeru rejestracyjnego dla
całej organizacji. Warto również pamiętać, że organizacje rejestrujące kilka obiektów
jako jeden podmiot muszą się liczyć z utratą rejestracji w przypadku naruszenia
wymagań Rozporządzenia EMAS tylko w jednym obiekcie. Aby zminimalizować
ryzyko utraty rejestracji, organizacja może poddać wszystkie obiekty, dodatkowej,
oddzielnej weryfikacji i rejestracji.
Jeżeli organizacja zdecyduje się na zarejestrowanie wszystkich obiektów jako jeden
podmiot, należy pamiętać, że konieczne jest zachowanie zasady odpowiedzialności
lokalnej oraz publicznej, która mówi, że znaczące wpływy na środowisko każdego
obiektu powinny być wyraźnie zidentyfikowane i przedstawione we wspólnej
deklaracji środowiskowej. Informacje dotyczące znaczącego oddziaływania
poszczególnych obiektów powinny być, zgodnie z tą zasadą, elementem otwartego
dialogu ze społeczeństwem.
W odniesieniu do organizacji rejestrujących kilka obiektów jako jeden podmiot
obowiązuje zasada, że każdy z obiektów musi spełniać wszystkie wymagania
Rozporządzenia EMAS, włączając ciągłe doskonalenie działalności środowiskowej.
Jeżeli doskonalenie efektów działalności środowiskowej nie może zostać osiągnięte
we wszystkich obiektach jednocześnie, organizacja musi przedstawić odpowiednie
uzasadnienie dla takiej sytuacji. Zgodnie z definicją ciągłego doskonalenia poprawa
powinna być widoczna z roku na rok oraz powinna dotyczyć "wymiernych efektów
działania systemu zarządzania środowiskowego związanych z prowadzonym przez
organizację zarządzaniem swymi istotnymi aspektami środowiskowymi (...)"14.
Komisja Europejska zdefiniowała15 szereg rodzajów organizacji mogących się ubiegać
o rejestrację w systemie EMAS. Należą do nich:
1. organizacje działające tylko w jednym obiekcie,
2. organizacje mniejsze niż jeden obiekt,
3. organizacje działające w różnych obiektach:
a) wytwarzające takie same lub podobne wyroby lub usługi,
b) wytwarzające różne wyroby lub usługi;
4. niezależne organizacje działające na ograniczonym obszarze zarejestrowane jako
jedna wspólna organizacja,
13
Związane jest to m.in. z obowiązkiem właściwego organu do sprawdzenia zgodności z prawem. Przyjęto,
że organ właściwy jednego państwa nie może sprawdzać zgodności z prawem obowiązującym w innym
państwie.
14
artykuł 2 lit. b) Rozporządzenia EMAS
15
Wytyczne w sprawie podmiotów odpowiednich dla rejestracji w systemie EMAS
EMAS
4 Organizacje, które mogą się ubiegać o rejestrację w systemie EMAS
5. organizacje sprawujące nadzór nad obiektami tymczasowymi,
6. organizacje, w przypadku których nie można prawidłowo określić konkretnego
obiektu,
7. małe organizacje działające na określonym obszarze produkujące takie same lub
podobne produkty lub usługi, starające się o indywidualną rejestrację,
8. instytucje publiczne.
Szczegółowe zasady dotyczące każdego z wymienionych przypadków opisano
poniżej.
4.1 Organizacje działające tylko w jednym obiekcie
Jest to przypadek najbardziej typowy. W tym przypadku zakres systemu zarządzania
środowiskowego i lokalizacja geograficzna są tożsame.
4.2 Organizacje mniejsze niż jeden obiekt
Przykładami takich organizacji mogą być jeden z wydziałów dużego
przedsiębiorstwa, kantyna w zakładzie produkcyjnym itp.
Rejestrowanie podmiotów będących częścią obiektu należy zawsze traktować jako
wyjątek od ogólnej zasady. Organizacja powinna przedstawić przekonujące
uzasadnienie takiej decyzji. Podczas podejmowania decyzji o zarejestrowaniu
organizacji mniejszej niż jeden obiekt, należy wziąć pod uwagę następujące zasady.
Po pierwsze, rejestracja taka nie może służyć wybieraniu z całej organizacji części
o najmniejszym oddziaływaniu na środowisko czy tylko części działań w przypadku,
kiedy pozostałe części nie spełniają wymagań Rozporządzenia EMAS. Ponadto
organizacja mniejsza niż jeden obiekt musi spełniać definicję organizacji określoną
w Rozporządzeniu EMAS. W tym przypadku organizacja powinna zachować również
zasadę odpowiedzialności lokalnej oraz publicznej i zgodnie z nią powinna podać
do publicznej wiadomości, że jedynie część działań w danym obiekcie jest zarządzana
zgodnie w wymaganiami Rozporządzenia EMAS.
Na podstawie powyższych zasad, rejestracja organizacji mniejszej niż jeden obiekt
jest możliwa, jeżeli:
zdefiniowane zostały produkty, usługi lub działania specyficzne dla wydzielonej
części,
aspekty środowiskowe wydzielonej części zostały zidentyfikowane i można je
wyróżnić spośród aspektów środowiskowych części, która nie została
zarejestrowana,
wydzielona część ma własny zarząd i administrację, pozwalające na zapewnienie
działania systemu zarządzania środowiskowego, nadzorowania znaczących
aspektów oraz podejmowania działań korygujących,
w wydzielonej części zostały jasno określone obowiązki dotyczące
odpowiedzialności za zapewnienie zgodności z wymaganiami wynikającymi
z pozwoleń, które jej dotyczą.
Podział organizacji nie jest możliwy, jeżeli wydzielona część obejmuje tylko część
operacji prowadzonych przez organizację, które nie są charakterystyczne dla
27
28
EMAS
Poradnik dla organizacji
organizacji z punktu widzenia aspektów środowiskowych i wpływu całości działań
prowadzonych w danym obiekcie. Na przykład nie jest możliwe zarejestrowanie
jedynie części zakładu, w której wytwarzany jest wyrób końcowy, pomijając
podstawowy proces produkcyjny elementów składowych, który odbywa się w tym
samym obiekcie.
W przypadku rejestracji organizacji mniejszej niż jeden obiekt ważne jest, aby jasno
określić zakres organizacji objęty systemem zarządzania środowiskowego. System
powinien również obejmować aspekty środowiskowe związane ze wspólną
infrastrukturą (gospodarka odpadami, gospodarka wodno-ściekowa). Aspekty te
powinny zostać włączone do programu środowiskowego i procesu ciągłego
doskonalenia.
4.3.a Organizacje działające w różnych obiektach wytwarzające
takie same lub podobne wyroby lub usługi
Przykładami takich organizacji są banki, biura podróży, sieci sklepów detalicznych
lub zakładów usługowych prowadzące zbliżoną działalność w różnych
lokalizacjach. Jeżeli działalność jest prowadzona w różnych województwach,
organem rejestrującym będzie wojewoda właściwy dla siedziby organizacji
nadrzędnej.
Jeżeli organizacja tego typu chce uzyskać jeden numer rejestracyjny dla wszystkich
obiektów, to musi wykazać, że we wszystkich obiektach realizowana jest taka sama
polityka środowiskowa oraz stosowane są takie same procedury.
W przypadku ubiegania się o rejestrację pod jednym
numerem rejestracyjnym weryfikator może zastosować
wyrywkową weryfikację obiektów (próbkowanie), pod
warunkiem, że prowadzone działania mają takie same
aspekty środowiskowe, podlegają wspólnemu systemowi
zarządzania i prowadzone są w ramach takich samych
struktur.
Obiekty, które zostaną poddane weryfikacji, zostaną
wybrane w sposób zapewniający, że weryfikator będzie
miał dostęp do reprezentatywnych i wszechstronnych
informacji dotyczących efektów działalności
środowiskowej oraz, że będzie mógł stwierdzić
wiarygodność informacji oraz spełnienie zasady
odpowiedzialności lokalnej oraz publicznej.
Dokonując wyboru obiektów poddawanych weryfikacji,
weryfikator uwzględni:
politykę środowiskową i programy środowiskowe,
stopień złożoności SZŚ, znaczenie bezpośrednich i pośrednich aspektów
środowiskowych i wpływu na środowisko oraz ewentualne wzajemne
oddziaływanie ze szczególnie wrażliwym środowiskiem,
dojrzałość SZŚ funkcjonującego w danym obiekcie,
EMAS
4 Organizacje, które mogą się ubiegać o rejestrację w systemie EMAS
opinie zainteresowanych stron,
rozmieszczenie personelu organizacji w obiektach,
pracę zmianową,
dotychczasowe problemy środowiskowe,
wyniki poprzednich weryfikacji i audytów wewnętrznych.
Jeżeli w którymś z obiektów wymienione czynniki wskazują na większe niż w innych
obiektach zagrożenie dla środowiska lub słabszy nadzór nad znaczącymi aspektami,
zostaną one poddane weryfikacji w pierwszej kolejności lub zwiększona zostanie
częstotliwość ich weryfikacji.
Wszystkie obiekty zarejestrowane pod jednym numerem rejestracyjnym zostaną
objęte weryfikacją w danym cyklu weryfikacji16. Siedziba główna organizacji będzie
poddawana weryfikacji każdorazowo.
Niektóre z obiektów zostaną poddane indywidualnej weryfikacji, jeżeli:
występują znaczące wpływy na środowisko związane z lokalizacją geograficzną,
rozmiar, skala i charakter działań prowadzonych w danym obiekcie uznane zostaną
za znaczące,
audyty wewnętrzne i przeglądy wykonywane przez kierownictwo wykazały
potrzebę (znaczących) działań korygujących,
od czasu ostatniej weryfikacji zaszły znaczne zmiany w systemie zarządzania
środowiskowego lub w działaniach prowadzonych w obiekcie,
obiekt znacznie różni się od innych obiektów organizacji pod względem:
rozmiaru i praktyk pracy,
bezpośrednich i pośrednich aspektów środowiskowych (typ i znaczenie),
podatności i wrażliwości środowiska,
odnoszących się wymagań prawnych,
struktury systemu zarządzania środowiskowego lub systemu zarządzania,
rozmiaru, skali i charakteru prowadzonych w nim działań.
4.3.b Organizacje działające w różnych obiektach wytwarzające
różne wyroby lub usługi
Przykładem takiej organizacji jest przedsiębiorstwo produkujące w jednym
zakładzie stolarkę drzwiową a w innym stolarkę okienną. Jeżeli organizacja będzie
się rejestrować jako całość, a oba zakłady znajdują się w różnych województwach,
organem rejestrującym będzie wojewoda właściwy dla siedziby organizacji
nadrzędnej.
Jeżeli organizacja tego typu ubiega się o rejestrację pod jednym numerem
rejestracyjnym, to każdy obiekt zostanie poddany oddzielnej weryfikacji. W tym
przypadku nie ma możliwości zastosowania metody próbkowania. Organizacja
16
tj. w okresie nie dłuższym niż 36 miesięcy (p. 5.6. Załącznika V do Rozporządzenia EMAS).
29
30
EMAS
Poradnik dla organizacji
powinna zwrócić uwagę, czy wszystkie dane środowiskowe oraz znaczący lokalny
wpływ na środowisko dotyczące obiektów są wykazywane oddzielnie w deklaracji
środowiskowej.
Podczas weryfikacji, weryfikator weźmie pod uwagę:
zgodność polityki środowiskowej każdego obiektu z polityką korporacyjną,
wzajemne oddziaływanie aspektów środowiskowych pomiędzy poszczególnymi
obiektami,
korporacyjny nadzór nad systemem zarządzania środowiskowego w danym
obiekcie.
Organizacja rejestrująca kilka obiektów pod jednym numerem powinna zapewnić,
że systemy zarządzania środowiskowego w każdym obiekcie są ze sobą spójne,
a kierownictwo całej organizacji sprawuje nadzór nad całością.
4.4 Niezależne organizacje działające na ograniczonym obszarze
zarejestrowane jako jedna wspólna organizacja
Przykładem takiej sytuacji mogą być strefy ekonomiczne lub parki biznesowe,
na terenie których działa wiele podmiotów gospodarczych. Z reguły podmioty
te będą miały siedzibę na terenie jednego województwa. Jeżeli tak nie jest, to
i tak organem rejestrującym będzie wojewoda właściwy ze względu na miejsce
działania grupy.
W pewnych przypadkach, szczególnie mniejszych organizacji, może istnieć potrzeba
rejestracji kilku niezależnych podmiotów gospodarczych pod jednym numerem
rejestracyjnym.
Rejestracja niezależnych organizacji działających na jednym obszarze jako jednej
organizacji jest możliwa pod warunkiem, że organizacja taka spełnia wymagania
zawarte w definicji organizacji. Wszystkie organizacje zarejestrowane pod jednym
numerem rejestracyjnym muszą posiadać i realizować wspólną politykę środowiskową,
procedury służące do nadzorowania znaczących aspektów środowiskowych,
procedury służące do ustalania celów i zadań środowiskowych oraz podejmowania
działań korygujących i zapobiegawczych. Oznacza to, że niezależnie od tego, że
podmioty te są niezależne, wspólnie określają politykę środowiskową grupy i realizują
wspólne cele. W szczególnym przypadku członkiem grupy może być organizacja
zarejestrowana oddzielnie. Jednak przynajmniej część celów środowiskowych
powinna być wspólna dla rejestrowanej grupy, a polityka środowiskowa powinna
odnosić się do specyfiki wspólnych problemów.
W przypadku tego typu podmiotu, logo może być jedynie stosowane w taki sposób,
aby jasne było, że rejestracja dotyczy grupy podmiotów. Niedopuszczalne jest zatem
oznaczanie logo EMAS materiałów informacyjnych dotyczących jednego z podmiotów
będących częścią grupy bez powołania się na cała grupę.
EMAS
4 Organizacje, które mogą się ubiegać o rejestrację w systemie EMAS
4.5 Organizacje sprawujące nadzór nad obiektami tymczasowymi
Przykładami takich organizacji są m.in. przedsiębiorstwa budowlane, firmy
zajmujące się pracami porządkowymi oraz usuwające skutki skażeń. W określonej
lokalizacji działają przez stosunkowo krótki okres. Takie organizacje mogą
prowadzić działalność na terenie kilku województw. Organem rejestrującym
będzie w takim przypadku wojewoda właściwy ze względu na siedzibę organizacji.
W tym przypadku system zarządzania środowiskowego oraz efekty działalności
środowiskowej będą weryfikowane w wybranych obiektach tymczasowych, które są
reprezentatywne dla działalności organizacji. System zarządzania środowiskowego
organizacji powinien być elastyczny i umożliwiać dostosowanie się do różnych
lokalizacji. Organizacja będzie musiała posiadać dowody na istnienie i stosowanie
procedur i technologii dostosowanych do konkretnych obiektów, na których działa.
Procedury te powinny obejmować:
zastosowanie odpowiednich dla danej lokalizacji technologii oraz prowadzenie
związanych z nimi szkoleń pracowników,
wykonywanie odpowiednich analiz środowiskowych przed rozpoczęciem
działalności zapewniających zastosowanie rozwiązań optymalnych z punktu
widzenia środowiska,
badanie skutków dla środowiska związanych z prowadzonymi działaniami,
komunikację ze społecznością lokalną i administracją dotyczącą aspektów
środowiskowych prowadzonej działalności oraz stosowanych rozwiązań,
przygotowanie planów i rozwiązań zapewniających, że po zakończeniu działalności
środowisko na danym terenie zostanie doprowadzone do właściwego stanu.
W tym przypadku należy również zwrócić uwagę, że rejestracją objęta jest działalność,
a nie miejsce jej prowadzenia. W kolejnych audytach, weryfikator będzie tak dobierać
audytowane obiekty, aby uzyskać uzasadnione przekonanie, że procedury operacyjne
są dostosowywane do wszystkich realizowanych zadań.
4.6 Organizacje, w przypadku których nie można prawidłowo
określić konkretnego obiektu
Do takich organizacji zalicza się organizacje zajmujące się zbiórką odpadów,
transportem, dystrybucją ciepła, wody, gazu, energii elektrycznej oraz organizacje
z sektora telekomunikacyjnego. Takie organizacje mogą prowadzić działalność
na terenie kilku województw. Organem rejestrującym będzie w takim przypadku
wojewoda właściwy ze względu na siedzibę organizacji.
W tym przypadku najważniejsze jest, aby sfera działalności oraz infrastruktura
podlegające rejestracji zostały jasno zdefiniowane, uwzględnione w systemie
zarządzania środowiskowego oraz precyzyjnie opisane w deklaracji środowiskowej.
Organizacja powinna zapewnić, że zakresy odpowiedzialności za nadzór nad
znaczącymi aspektami środowiskowymi zostały jednoznacznie zdefiniowane. Wpływy
na środowisko tego typu organizacji mogą mieć bardzo duży zasięg. W związku
z tym organizacje tego typu będą musiały przedstawić dowody, że:
31
32
EMAS
Poradnik dla organizacji
procedury operacyjne zapewniają nadzór nad wszystkimi znaczącymi aspektami
środowiskowymi we wszystkich możliwych lokalizacjach,
rozważono ryzyko dla środowiska i ludności związane z prowadzoną działalnością,
przyjęte zostały odpowiednie plany informowania ludności o sposobach
postępowania w przypadku wystąpienia niebezpieczeństwa,
przygotowywane są systematyczne informacje o poziomie zanieczyszczeń,
prowadzony jest odpowiedni nadzór nad infrastrukturą.
W odróżnieniu od sytuacji opisanej w punktach 4.3.a., 4.3.b., 4.5. tego typu
organizacja nie może zostać podzielona na mniejsze organizacje, które mogłyby
zarejestrować się osobno. W związku z tym weryfikator podczas planowania audytu
zaplanuje wizyty obejmujące elementy infrastruktury różnych typów, w taki sposób,
aby zdobyć uzasadnione przekonanie, że procedury operacyjne obejmują cały zakres
rejestrowanych działań. Nie ma tu obowiązku audytowania wszystkich elementów
infrastruktury w ramach cyklu weryfikacji.
4.7 Małe organizacje działające na określonym obszarze
produkujące takie same lub podobne produkty lub usługi,
starające się o indywidualną rejestrację
Uwzględniając postanowienia artykułu 11 punkt 1 Rozporządzenia EMAS dotyczące
wspierania udziału małych i średnich organizacji w systemie EMAS, organy
administracji i/lub stowarzyszenia branżowe mogą podejmować inicjatywy mające
na celu identyfikację znaczących aspektów oraz opracowanie programów dla grupy
organizacji działających na danym terenie i prowadzących zbliżoną działalność. Takie
działania mogą przyjąć formę grupowego wdrażania SZŚ, co może mieć pozytywny
wpływ na koszty wdrażania i weryfikacji, a także lepszą koordynację działań
poszczególnych organizacji. Każda organizacja, która podjęła zobowiązanie do udziału
we wspólnej inicjatywie poprzez udział w realizacji wspólnej polityki środowiskowej
i wspólnych celów środowiskowych, może zostać indywidualnie zarejestrowana
w systemie EMAS. W takim przypadku weryfikator będzie sprawdzał, czy system
zarządzania środowiskowego organizacji zapewnia udział w realizacji wspólnych celów
oraz czy deklaracja środowiskowa opisuje we właściwy sposób rolę organizacji w całym
przedsięwzięciu. Aby móc się zarejestrować, weryfikowana organizacja powinna
wykazać realny udział we wspólnych przedsięwzięciach.
4.8 Instytucje publiczne
Instytucje publiczne (urzędy, szkoły, agencje rządowe itp.) rejestrują się
u wojewody właściwego terytorialnie. W przypadku, gdy rejestruje się urząd
wojewódzki, należy przyjąć zasadę, że procedurę rejestracji prowadzi wojewoda
wskazany przez Ministra Środowiska. UWAGA: Brak jednoznacznej podstawy
prawnej dla takiego rozwiązania!
W przypadku instytucji publicznych bardzo ważne są pośrednie aspekty
środowiskowe. System nie może ograniczać się do aspektów bezpośrednich
związanych z utrzymaniem pomieszczeń i prowadzeniem działalności biurowej.
EMAS
4 Organizacje, które mogą się ubiegać o rejestrację w systemie EMAS
Organizacja powinna nadać odpowiednią wagę aspektom pośrednim wynikającym
np. z podejmowanych decyzji lub realizowanych zadań. Ma to szczególne znaczenie
w przypadku organów administracji publicznej, wydających akty prawa miejscowego
lub plany i programy nie będące prawem lokalnym.
W szczególnych przypadkach dopuszczalna jest oddzielna rejestracja poszczególnych
wydziałów urzędu. Jednak system powinien uwzględniać działania związane
z działaniami rejestrowanego wydziału prowadzone przez inne wydziały, np.
zamówienia publiczne. W takim przypadku udostępniana informacja oraz stosowanie
logo musi się jasno odnosić do zarejestrowanego wydziału.
33
34
EMAS
Poradnik dla organizacji
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania
środowiskowego zgodnego
z rozporządzeniem EMAS
5.1 Proces wdrażania krok po kroku
Wdrażanie systemu zarządzania
środowiskowego i doprowadzenie go
do rejestracji w systemie EMAS jest
procesem składającym się z kilkunastu
zasadniczych kroków. Proces ten
w zależności od wielkości organizacji
i złożoności prowadzonej działalności
trwa zwykle od 6 do 18 miesięcy.
Kolejność realizacji poszczególnych
kroków jest podyktowana powiązaniami między poszczególnymi
elementami SZŚ. Zachowanie
właściwej kolejności jest jednym
z warunków właściwego powiązania poszczególnych elementów SZŚ w spójną całość.
Skuteczność systemu zarządzania zależy nie tylko od spełnienia każdego z wymagań
Rozporządzenia EMAS z osobna, ale również od zachowania właściwego ciągu
logicznego. Poniżej przedstawiono poszczególne kroki związane z wdrażaniem SZŚ
wraz z odniesieniami do poszczególnych wymagań Rozporządzenia EMAS.
Wymagania te zostały omówione szczegółowo w dalszej części rozdziału. Warto
podkreślić, że proces wdrażania SZŚ jest podobny, niezależnie od rodzaju działalności
organizacji. W przedsiębiorstwach produkcyjnych i tych, które świadczą usługi
materialne (np. budownictwo) różnice mogą wynikać z wielkości organizacji
(mierzonej np. liczbą zatrudnionych) oraz liczby znaczących aspektów
środowiskowych. Im więcej zatrudnionych i im bardziej złożone problemy
środowiskowe, tym proces będzie dłuższy. W organizacjach świadczących usługi
niematerialne (w tym instytucje pożytku publicznego) różnice będą widoczne głównie
w rodzaju identyfikowanych aspektów.
35
36
EMAS
Poradnik dla organizacji
Krok 1. Decyzja o wdrożeniu SZŚ
Decyzja o wdrożeniu SZŚ powinna
zostać podjęta na możliwie wysokim
szczeblu zarządzania organizacji.
W związku z tym, że zaangażowanie
pracowników często decyduje
o powodzeniu przedsięwzięcia
a zawsze o skuteczności systemu,
motywacja kierownictwa powinna
być przedstawiona przynajmniej
osobom bezpośrednio włączonym
w proces wdrażania, a jeszcze lepiej
wszystkim pracownikom. Próby
wdrożenia systemu bez zaangażowania najwyższego kierownictwa na
ogół kończą się niepowodzeniem.
Decyzja kierownictwa powinna być
w pełni świadoma, co oznacza, że
kierownictwo organizacji powinno
rozważyć wszystkie za i przeciw. Aby
tego dokonać, kierownictwo
powinno zdefiniować cel, jakiemu
wdrożenia systemu ma służyć,
określić niezbędne nakłady
i porównać je ze spodziewanymi
korzyściami. Pominięcie tego etapu
często skutkuje wdrożeniem
"martwego" systemu, którego
jedynym dowodem funkcjonowania
jest dokumentacja. Większość
organizacji w swojej decyzji będzie
uwzględniać zarówno kwestie
finansowe jak i te związane z budową pozytywnego wizerunku.
Bardziej szczegółowe rozważania na
ten temat można znaleźć w rozdziale
5.2.
Krok 2. Opracowanie planu działań
i dobór zespołu wdrażającego
Rysunek 3.
Proces wdrażania
systemu
zarządzania
środowiskowego
Planowanie procesu wdrażania SZŚ
powinno obejmować opracowanie harmonogramu wdrażania, oszacowanie
niezbędnych zasobów oraz dobór osób zaangażowanych w ten proces. Do osób
tych należą przedstawiciel kierownictwa, członkowie zespołu wdrażającego i szef
tego zespołu, jeżeli nie jest nim przedstawiciel kierownictwa. Na tym etapie należy
również określić zasady współpracy z konsultantami, jeżeli będą oni zaangażowani
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
w proces wdrażania SZŚ. Jeżeli organizacja ma zamiar zarejestrować się w systemie
EMAS, powinna również rozważyć wybór weryfikatora.
Bezpośrednio po podjęciu decyzji o wdrożeniu SZŚ powinny zostać podjęte pierwsze
decyzje personalne. Kierownictwo powinno powołać swojego przedstawiciela, który
będzie nadzorował proces wdrażania oraz przedstawiał sprawozdania ze swojej
działalności. Poza przedstawicielem kierownictwa, w większości przypadków
konieczne będzie powołanie również szerszego zespołu. Rozporządzenie EMAS
kładzie szczególny nacisk na zaangażowanie szerokiego grona pracowników
w działanie SZŚ. Dobrą praktyką jest przeszkolenie członków zespołu w zakresie
wymagań dotyczących systemu zarządzania środowiskowego.
Krok 3 Identyfikacja aspektów środowiskowych i wymagań zewnętrznych
Wdrożenie systemu zarządzania środowiskowego wymaga zidentyfikowania
problemów (zwanych aspektami środowiskowymi) związanych z działaniami,
wyrobami i usługami organizacji oraz wymagań odnoszących się do tych aspektów.
Krok ten składa się z trzech podstawowych czynności, które powinny być
przeprowadzone w przedstawionym niżej porządku:
1. identyfikacja wszystkich aspektów środowiskowych: bezpośrednich i pośrednich
(w tym związanych z potencjalnymi sytuacjami awaryjnymi),
2. identyfikacja wymagań prawnych i innych obowiązujących w organizacji,
3. ocena aspektów środowiskowych i wybór aspektów znaczących.
Kolejność ta wynika z faktu, że wymagania prawne i inne są ważnym kryterium
oceny aspektów środowiskowych. Dlatego ocena aspektów powinna nastąpić po
zakończeniu identyfikacji wymagań prawnych i innych.
Wymienione działania powinny być podjęte w początkowej fazie wdrażania systemu
tak, aby w dalszych krokach procesu można było opierać się na tych kluczowych
informacjach. Pierwsza identyfikacja aspektów środowiskowych i wymagań
zewnętrznych jest realizowana w formie przeglądu środowiskowego. Norma ISO
14001 nie wymaga przeprowadzania formalnego przeglądu środowiskowego,
a jedynie identyfikacji aspektów środowiskowych. Jednak w wielu przypadkach jego
przeprowadzenie przyczynia się do lepszego zrozumienia relacji między organizacją
a środowiskiem. Przeprowadzenie przeglądu jest jednym z podstawowych wymagań
Rozporządzenia EMAS, jednak te organizacje, które wcześniej uzyskały certyfikat
zgodności z normą ISO 14001 mogą być zwolnione z tego obowiązku.
W wyniku przeglądu środowiskowego na ogół opracowany zostaje wykaz aspektów
środowiskowych, choć to także nie jest wymagane. Przegląd środowiskowy,
w zależności od intensywności prac i wielkości organizacji, może trwać od tygodnia
do 2 miesięcy. Jest to jeden z tych etapów, w których zaangażowanie osób z zewnątrz
daje największe korzyści.
37
38
EMAS
Poradnik dla organizacji
Krok 4. Opracowanie polityki środowiskowej
Polityka środowiskowa jest publicznie dostępnym dokumentem określającym intencje
organizacji względem środowiska. Opracowanie polityki środowiskowej może
rozpocząć się wcześniej, jednak ze względu na to, że powinna ona uwzględniać
specyfikę organizacji, celowe jest wstrzymanie się z publikowaniem ostatecznej wersji
do zakończenia procesu identyfikacji znaczących aspektów środowiskowych. Treść
polityki środowiskowej stanowi bowiem fundament całego systemu. Bardzo istotne
jest, aby w opracowanie polityki włączyło się najwyższe kierownictwo organizacji.
Krok 5. Opracowanie procedur systemowych 1
Kolejnym krokiem jest opracowanie pierwszej grupy procedur systemowych.
Terminem tym określa się procedury wymienione bezpośrednio w Załączniku I-A
do Rozporządzenia EMAS. Procedury te nie muszą być udokumentowane, jeżeli
organizacja jest w stanie zapewnić, że mimo braku udokumentowania zostaną
skutecznie wdrożone. Jeżeli zostaną udokumentowane powinny podlegać
właściwemu nadzorowi. Do grupy procedur, które powinny zostać opracowane
w pierwszej kolejności należą:
1. procedura identyfikacji i oceny aspektów środowiskowych (w tym procedura
identyfikacji potencjalnych sytuacji awaryjnych);
2. procedura identyfikacji wymagań prawnych i innych
Uwaga: Pierwsza identyfikacja aspektów środowiskowych oraz wymagań
prawnych i innych powinna być przeprowadzona na etapie wstępnego przeglądu
środowiskowego. Opracowanie obu wymienionych wyżej procedur ma na celu
zapewnienie, że informacje o aspektach środowiskowych oraz wymaganiach
zewnętrznych są stale aktualizowane.
3. procedura identyfikacji potrzeb szkoleniowych i prowadzenia szkoleń
Procedura ma na celu zapewnienie, że pracownicy, których praca ma lub może
mieć wpływ na środowisko, posiadają niezbędne kompetencje.
4. procedura komunikacji
Procedura ta powinna zapewniać efektywny przepływ informacji między
poszczególnymi komórkami organizacyjnymi oraz między organizacją a jej
otoczeniem. Rozporządzenie EMAS kładzie szczególny nacisk na "otwarty dialog"
z otoczeniem.
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
5. procedura nadzoru nad dokumentacją
Procedura ma na celu określenie sposobu zarządzania dokumentami w systemie
zarządzania środowiskowego. Jej celem jest zapewnienie, że odpowiednie i aktualne
dokumenty są dostępne pracownikom, których dotyczą oraz, że dokumentacja jest
zabezpieczona przed zniszczeniem lub zagubieniem.
W ramach opracowania procedur określa się role, zakresy odpowiedzialności
i uprawnień pracowników. Muszą one zostać udokumentowane, niezależnie od tego,
jaka decyzja zostanie podjęta w odniesieniu do dokumentowania samych procedur.
Opracowanie procedur 1-5 ułatwi wdrażanie pozostałych elementów SZŚ. Dlatego
w krótkim czasie po ich opracowaniu należy je wdrożyć. Wdrożenie rozpoczyna się
od poinformowania lub przeszkolenia pracowników odpowiedzialnych za ich
realizację.
Krok 6. Planowanie
Ciągłe doskonalenie jest jedną z najważniejszych zasad funkcjonowania SZŚ.
Doskonalenie powinno prowadzić do wymiernych efektów w postaci ograniczania
negatywnego oddziaływania na środowisko. Ważnym elementem ciągłego
doskonalenia są cele i zadania środowiskowe a także program ich realizacji. Powinny
być one ściśle powiązane z wynikami oceny aspektów środowiskowych oraz treścią
polityki środowiskowej.
Ustalenie celów i zadań wymaga zaangażowania zespołu wdrażającego, którego
zadaniem jest wskazanie obszarów wymagających poprawy i zaproponowanie
konkretnych rozwiązań umożliwiających realizacje celów. Istotne jest, aby w proces
ten były zaangażowane osoby/służby uprawnione do podejmowania decyzji
finansowych. Cele, zadania i program powinny być udokumentowane, w związku
z czym powinny podlegać nadzorowi określonemu w procedurze nadzoru nad
dokumentacją.
Opracowanie programu jest związane z ustaleniem i udokumentowaniem ról,
zakresów odpowiedzialności i uprawnień.
39
40
EMAS
Poradnik dla organizacji
Krok 7. Opracowanie procedur środowiskowych
W tym kroku organizacja powinna opracować zestaw procedur bezpośrednio
związanych ze zidentyfikowanymi wcześniej aspektami środowiskowymi. Wymaga
to wskazania działań, wyrobów i usług organizacji będących źródłem tych aspektów.
Pierwszą grupą procedur są procedury operacyjne opisujące sposoby postępowania
przy realizacji operacji będących źródłem znaczących aspektów. Procedury te
powinny zawierać kryteria operacyjne, tj. dopuszczalne wartości kluczowych
charakterystyk. Kluczowe charakterystyki oznaczają parametry, utrzymywanie których
zapewni zgodność z polityką środowiskową oraz przyjętymi celami środowiskowymi.
Zgodność z polityką powinna być rozumiana również jako zgodność z wymaganiami
prawa. Procedury te mogą dotyczyć procesów technologicznych (np. spawanie,
malowanie) lub biznesowych (np. zaopatrzenie). Liczba procedur operacyjnych zależy
od liczby zidentyfikowanych znaczących aspektów środowiskowych oraz przyjętego
przez organizację układu dokumentacji. Na ogół jest ich kilka lub kilkanaście.
Procedury te powinny być udokumentowane17, w związku z czym powinny podlegać
nadzorowi określonemu w procedurze nadzoru nad dokumentacją.
Procedurą ściśle powiązaną z procedurami operacyjnymi jest procedura
monitorowania i pomiarów. Określa ona sposób i częstotliwość prowadzenia
pomiarów kluczowych charakterystyk procesów. Zakres monitorowania i pomiarów
zależy od zidentyfikowanych znaczących aspektów, a także przyjętych celów i zadań
środowiskowych. Poprzez monitorowanie i pomiary organizacja powinna zapewnić
sobie nadzór nad poziomem swojego wpływu na środowisko. Procedura nie musi
być udokumentowana, ale wyniki monitorowania i pomiarów będą podlegały
obowiązkowi zapisywania. Postępowanie z zapisami może zostać określone
bezpośrednio w tej procedurze lub w odrębnej procedurze nadzoru nad zapisami.
Z praktycznego punktu widzenia możliwe jest włączenie elementów monitorowania
i pomiarów do procedur operacyjnych.
Ostatnią z tej grupy procedur są procedury gotowości i reagowania na awarie. Mają
one na celu określenie nie tylko sposobu postępowania w przypadku wystąpienia
sytuacji awaryjnej, tak aby zminimalizować związane z nimi efekty środowiskowe,
ale również sposobu zapobiegania sytuacjom awaryjnym. Dokumentowanie tych
procedur jest na ogół uzasadnione.
Opracowanie wymienionych procedur wiąże się z określeniem ról, zakresów
odpowiedzialności i uprawnień pracowników.
17
Więcej informacji na temat dokumentowania procedur operacyjnych znajduje się w rozdziale 5.14.
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
Krok 8. Wdrożenie procedur środowiskowych
W tym kroku organizacja powinna wdrożyć elementy systemu zarządzania
środowiskowego, które zostały zaplanowane w kroku 7. Polega to na:
1. przeprowadzeniu identyfikacji potrzeb szkoleniowych niezbędnych do realizacji
opracowanych procedur,
2. przeprowadzeniu odpowiednich szkoleń,
3. zobowiązaniu odpowiednich pracowników do działania zgodnie z określonymi
sposobami postępowania.
W wyniku realizacji procedur będą powstawały zapisy stanowiące dowód wykonania
pewnych działań a jednocześnie źródło informacji wykorzystywanych w fazie
sprawdzania wyników i opracowania deklaracji środowiskowej. Nadzór na zapisami
powinien być prowadzony zgodnie z procedurą opisaną w kroku 9.
Krok 9 Opracowanie procedur systemowych 2
W tym kroku organizacja powinna przygotować kolejne procedury systemowe, które
będą niezbędne w kolejnych krokach procesu:
1. procedura nadzoru nad zapisami
Procedura ma na celu zapewnienie, że zapisy powstające w wyniku działania SZŚ są
łatwe do zidentyfikowania i zabezpieczone przed zniszczeniem bądź utratą.
2. procedura audytowania
Procedura określa sposób planowania i prowadzenia audytów wewnętrznych a także
ich częstotliwość i kryteria oceny.
3. procedura działań korygujących i zapobiegawczych
Procedura określa sposób postępowania z niezgodnościami oraz prowadzenia działań
korygujących i zapobiegawczych.
Procedury systemowe nie muszą być udokumentowane. W ramach opracowania
procedur określone zostaną role, zakresy odpowiedzialności i uprawnień
pracowników. Muszą one zostać udokumentowane, niezależnie od tego, jaka decyzja
zostanie podjęta w odniesieniu do dokumentowania samych procedur.
41
42
EMAS
Poradnik dla organizacji
Krok 10. Sprawdzanie i korygowanie
Po pewnym czasie od wdrożenia systemu (zalecany jest okres min. 3 miesięcy)
konieczne jest dokonanie oceny osiąganych wyników. Ocena składa się z dwóch
zasadniczych elementów:
1. okresowej oceny zgodności z wymaganiami prawnymi i innymi,
2. audytów wewnętrznych.
Okresowa ocena polega na porównaniu wyników uzyskanych w ramach
monitorowania i pomiarów ze zidentyfikowanymi wymaganiami prawnymi i innymi.
Jest ona zazwyczaj wykonywana przez osobę bezpośrednio odpowiedzialną za
funkcjonowanie SZŚ.
Audyty wewnętrzne mają na celu sprawdzenie, czy SZŚ działa zgodnie z założeniami
określonymi m.in. w procedurach. Przygotowanie do audytów wewnętrznych
obejmuje opracowanie programu audytów zapewniającego ich skuteczność.
W wyniku oceny zgodności i audytów wewnętrznych identyfikowane są tzw.
niezgodności, tj. obszary wymagające doskonalenia. Poza niezgodnościami
identyfikowane są również obszary, w których istnieje prawdopodobieństwo
zaistnienia niezgodności w przyszłości związane np. z niewystarczającym nadzorem.
Dla zidentyfikowanych niezgodności organizacja powinna określić plan działań
korygujących a dla potencjalnych niezgodności plan działań zapobiegawczych.
Sposób planowania działań korygujących i zapobiegawczych powinien być wcześniej
określony w odpowiedniej procedurze. Czas wprowadzenia działań korygujących
i zapobiegawczych zależy od ich charakteru. Niektóre niezgodności można usunąć
niemal natychmiast, inne mogą wymagać działań długofalowych.
Krok 11. Przegląd zarządzania
Przegląd zarządzania ma na celu dokonanie analizy skuteczności SZŚ w osiąganiu
założonych celów, w tym zgodności z prawem oraz ograniczania wpływów na
środowisko. Przegląd polega na analizie danych dostarczonych przez przedstawiciela
kierownictwa. Analiza ta powinna być przeprowadzona przez najwyższe
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
kierownictwo. W wyniku przeglądu mogą zostać podjęte decyzje dotyczące zmian
w polityce środowiskowej, modyfikacji celów i zadań bądź też innych istotnych
udoskonaleń.
Krok 12. Opracowanie deklaracji środowiskowej
Deklaracja środowiskowa jest elementem komunikacji zewnętrznej wymaganym przez
Rozporządzenie EMAS. Norma ISO 14001 nie wymaga publikacji deklaracji. Zgodnie
z wymaganiami Rozporządzenia EMAS deklaracja musi być corocznie aktualizowana
i przy każdej aktualizacji zatwierdzana przez akredytowanego weryfikatora.
Krok 13 Weryfikacja systemu i rejestracja organizacji
Organizacje, które chcą zarejestrować swój SZŚ w systemie EMAS, muszą poddać go
weryfikacji przez akredytowanego weryfikatora środowiskowego. W ramach
weryfikacji weryfikator sprawdzi również, czy dane zawarte w deklaracji
środowiskowej są wiarygodne i przedstawione w prawidłowy sposób. Jeżeli uzna, że
wszystkie wymagania w stosunku do SZŚ i deklaracji zostały spełnione, zatwierdzi
deklarację środowiskową.
Po pomyślnym zakończeniu weryfikacji organizacja powinna przygotować
odpowiedni wniosek o rejestrację i złożyć go wraz z zatwierdzoną deklaracją
środowiskową do wojewody właściwego ze względu na miejsce działania organizacji.
Wojewoda po przeprowadzeniu postępowania sprawdzającego wpisuje organizacje
do rejestru EMAS.
5.2 Decyzja o wdrożeniu SZŚ
Przedsięwzięcie mające wpływ na całe przedsiębiorstwo, jakim jest niewątpliwie
wdrożenie systemu zarządzania środowiskowego, musi być dokładnie zaplanowane.
Pierwszym krokiem powinna być analiza zasadności wdrożenia systemu. Prace nad
wdrożeniem z pewnością będą wymagały dodatkowej pracy i kosztów, dlatego
decyzja powinna opierać się na racjonalnych przesłankach. Z punktu widzenia
kierownictwa organizacji, najistotniejszą informacją wpływającą na decyzję o
wdrożeniu SZŚ jest koszt wdrożenia, czas wdrażania i potencjalne korzyści. Informacje
znajdujące się w tym rozdziale powinny pomóc kierownictwu podjąć właściwą
decyzję.
43
44
EMAS
Poradnik dla organizacji
5.2.1 Korzyści
Analizując potencjalne korzyści z wdrożenia SZŚ dla uproszczenia należy przyjąć, że
kierownictwo organizacji przy podejmowaniu decyzji o wdrożeniu SZŚ kieruje się
przede wszystkim rachunkiem ekonomicznym. Inne argumenty, jakkolwiek mają
pewne znaczenie, są znacznie rzadziej formułowane w jednoznaczny sposób. Nie
oznacza to, że decyzja o wdrożeniu SZŚ musi być podyktowana wyłącznie
perspektywą uzyskania dodatniego wyniku finansowego w krótkim okresie, jednak
w przypadku organizacji komercyjnych, pomijanie aspektów ekonomicznych może
być uznane za nieracjonalne. Innym argumentem za wdrożeniem SZŚ może być po
prostu dbałość o środowisko naturalne, ale nawet w tym przypadku argumenty
ekonomiczne nie tracą znaczenia, gdyż skuteczny SZŚ ułatwi osiągnięcie dobrych
wyników przy zaangażowaniu mniejszych środków, a jest to nie bez znaczenia dla
każdego typu organizacji.
W przypadku organizacji komercyjnych generowanie zysków jest podstawowym
obowiązkiem kierownictwa wobec właścicieli. Wzrost zysków można osiągnąć
poprzez ograniczenie kosztów przy stałym obrocie lub zwiększenie przychodów przy
stałych kosztach. Najkorzystniejszym rozwiązaniem byłby oczywiście wzrost
przychodów przy ograniczeniu kosztów.
Obniżenie kosztów
Poprzez wdrożenie systemu zarządzania środowiskowego teoretycznie można
ograniczyć następujące rodzaje kosztów:
koszty energii i materiałów,
koszty wyposażenia i inwestycji,
koszty opłat za korzystanie ze środowiska i ewentualnych kar,
koszty ubezpieczeń i kapitału,
koszty pracy.
Przed podjęciem decyzji o wdrażaniu SZŚ warto krytycznie ocenić, które z tych
kosztów organizacja jest w stanie obniżyć.
Wdrożenie systemu nie zapewnia automatycznie ograniczenia zużycia energii
i materiałów. W tym przypadku znajduje zastosowanie zasada "im gorzej tym lepiej".
Tzn. im mniej wagi przykładano dotychczas do działań oszczędnościowych w tym
zakresie, tym większa szansa na uzyskanie oszczędności. Innymi słowy, tam gdzie
zużycie energii i surowców jest wysokie, wdrożenie systemu może pomóc
zidentyfikować możliwości ograniczenia zużycia materiałów i energii, a co za tym
idzie, obniżenia kosztów. Szansa na uzyskanie tego typu korzyści jest większa
w przypadku organizacji, które wcześniej nie przykładały dużej wagi do tych
zagadnień.
SZŚ powinien zapewniać ograniczenie oddziaływania na środowisko poprzez
zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń. Przez zapobieganie można ograniczyć
potrzebę stosowania urządzeń ochrony środowiska - tzw. rozwiązań „końca rury”.
Im mniej ścieków powstaje w procesie technologicznym, tym oczyszczalnia ścieków
o mniejszej wydajności zapewni spełnienie standardów jakości środowiska. A zatem,
mniejszym kosztem można uzyskać ten sam efekt. Rozwiązania "końca rury" wymagają
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
bowiem nie tylko poniesienia znaczących nakładów inwestycyjnych, ale także stałych
kosztów eksploatacji.
System ochrony środowiska w Polsce obejmuje
opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska
naliczane na podstawie ilości substancji
zanieczyszczających oraz kary za przekroczenie
limitów emisyjnych określonych w decyzjach
administracyjnych. Ograniczenie emisji
i ograniczenie możliwości przekroczeń skutkuje
obniżeniem opłat i ewentualnych kar. Poza
codziennym oddziaływaniem na środowisko,
prowadzenie działalności często wiąże się z
ryzykiem wystąpienia sytuacji nadzwyczajnych lub
awarii. W takiej sytuacji organizacja może być
narażona nie tylko na kary administracyjne, ale
również na odpowiedzialność karną lub odszkodowawczą. Wdrożenie SZŚ może
ograniczyć to ryzyko i co za tym idzie zmniejszyć prawdopodobieństwo poniesienie
dodatkowych kosztów.
Obniżenie kosztów ubezpieczeń dotyczy w Polsce wyłącznie większych zakładów
przemysłowych, których działalność może prowadzić do poważnych awarii. W takich
przypadkach towarzystwa ubezpieczeniowe mogą premiować sprawny system
zarządzania środowiskowego niższą składką, ze względu na ograniczenie ryzyka.
W chwili obecnej nie jest to rozwiązanie często spotykane, ale z pewnością wraz ze
wzrostem poziomu odpowiedzialności za szkody spowodowane w środowisku,
stosowanie SZŚ z pewnością zostanie dostrzeżone jako czynnik ograniczający ryzyko.
Obniżenie kosztów pracy wskutek wdrożenia SZŚ jest możliwe wtedy, kiedy wpłynie
on na zaangażowanie i produktywność pracowników. SZŚ można zaprojektować
w taki sposób, że efektywność pracy wzrośnie. W jakim stopniu można uzyskać efekt
zależy od specyfiki organizacji i jakości systemu.
Wzrost przychodów
Wzrost przychodów można uzyskać poprzez wzrost sprzedaży lub podniesienie cen.
Ten drugi czynnik jest w warunkach polskich trudny do osiągnięcia ze względu na
stosunkowo niską skłonność klientów do płacenia wyższych cen za wyroby lub usługi,
których wytworzenie lub eksploatacja wiąże się z mniejszym oddziaływaniem na
środowisko. Dlatego w większości przypadków decyzja o wdrożeniu SZŚ opiera się
na oczekiwaniach związanych ze wzrostem sprzedaży, który również zależy od
zainteresowania klientów staraniami organizacji o zmniejszenie oddziaływań na
środowisko. Najczęściej spotykanym bodźcem do wdrożenia SZŚ w Polsce są
wymagania narzucone przez jednego z kluczowych klientów. Tendencję do
nakładania tego typu wymagań najwyraźniej można zaobserwować w wielu branżach.
W takim przypadku wdrożenie systemu jest warunkiem koniecznym do pozyskania
zamówień. Można więc powiedzieć, że wdrożenie systemu może prowadzić w takiej
sytuacji do wzrostu (lub uniknięcia spadku) sprzedaży.
Inną sytuacją, w której można liczyć na wzrost sprzedaży są zamówienia publiczne.
Z różnych względów w warunkach przetargów pojawiają się wymagania (częściej
45
46
EMAS
Poradnik dla organizacji
w formie premiowania dodatkowymi punktami) dotyczące posiadania certyfikatu
zgodności z normą ISO 14001 lub rejestracji w systemie EMAS. Jakiekolwiek przesłanki
kierowałyby zamawiającym, w takiej sytuacji wdrożenie SZŚ i posiadanie certyfikatu
daje szansę wzrostu sprzedaży, pod warunkiem, że działalność analizowanej
organizacji może być przedmiotem zamówień publicznych.
Inne korzyści
Wdrożenie SZŚ może być źródłem innych korzyści, które trudniej oszacować
w jednostkach pieniężnych. Do najbardziej istotnych należy budowanie korzystnego
wizerunku organizacji oraz poprawa relacji z administracją i społeczeństwem. Przy
odpowiednich założeniach można je również próbować sprowadzać do wartości
ekonomicznych, jednak jeżeli występują one jako dodatkowy bodziec do wdrożenia
SZŚ nie zawsze istnieje taka potrzeba. Gdyby jednak podjąć taka próbę, należałoby
przyjąć, że uzyskanie certyfikatu zgodności z ISO 14001 czy rejestracja w systemie
EMAS zwiększa wiarygodność organizacji nie tylko w oczach osób i podmiotów
zainteresowanych bezpośrednio ochroną środowiska. Jest dowodem sprawności
organizacyjnej i dojrzałości organizacji, co może przekładać się na wzrost
zainteresowania klientów. Poprawa stosunków z administracją i społeczeństwem
nierzadko skutkuje łatwiejszym przebiegiem procesów inwestycyjnych, które mogą
być blokowane w przypadku ograniczonego zaufania do inwestora. W tej sytuacji
korzyścią będzie skrócenie czasu realizacji inwestycji i ograniczenie kosztów
związanych z uczestnictwem w procedurze administracyjnej.
5.2.2 Koszty
Koszt wdrożenia SZŚ
Koszty wdrożenia systemu zależą w dużym stopniu od przyjętego modelu wdrażania.
Niektóre organizacje wdrażają system samodzielnie w oparciu o poradniki i własne
doświadczenia, inne z kolei cały proces opierają na współpracy z konsultantami
zewnętrznymi. Nakład pracy konsultantów i stawki zależą od wielu czynników, w tym
stopnia zaangażowania samej organizacji. Nakład pracy własnej, na ogół (niezależnie
od wielkości organizacji), wynosi ok. cztery razy więcej niż konsultantów
zewnętrznych. Planując koszty wdrożenia można je zaplanować mnożąc liczbę dni
roboczych konsultanta oraz pracy własnej przez odpowiednie stawki. Koszty te nie
będą oczywiście obejmowały żadnych kosztów inwestycyjnych związanych z realizacją
programu zarządzania ani kosztów związanych z dostosowaniem do wymagań
prawnych.
Poziom kosztów związanych z całkowicie samodzielnym wdrożeniem systemu jest
trudniejszy do oszacowania, gdyż w bardzo dużym stopniu zależy od przygotowania
merytorycznego zespołu. Nierzadko może się zdarzyć, że korzystanie z pracy
konsultantów zewnętrznych okazuje się tańszym rozwiązaniem ze względu na
skrócenie czasu wdrażania i unikanie błędów.
Do kosztów wdrożenia SZŚ można zaliczyć wspomniane wcześniej koszty uzyskania
odpowiednich decyzji administracyjnych. Dotyczy to oczywiście tylko tych organizacji,
które pomimo takiego obowiązku z pewnych względów nie ponosiły tych kosztów.
Dostosowanie się do wymagań prawnych może pociągać za sobą pewne koszty
inwestycyjne. Poziom kosztów związanych z tym zagadnieniem nie jest możliwy do
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
określenia na poziomie ogólnym. Kierownictwo powinno więc uzyskać informacje
dotyczące kosztów dla własnej organizacji przed podjęciem decyzji.
Koszt weryfikacji i rejestracji
Poza kosztem wdrożenia, należy uwzględnić koszty weryfikacji i rejestracji. Dotychczas
brak jest praktycznych doświadczeń związanych z weryfikacją systemów opartych
na wymaganiach Rozporządzenia EMAS, ale można się spodziewać, że nakład pracy
związany z weryfikacją będzie zbliżony do audytów certyfikujących na zgodność
z normą ISO 14001. Umowy z weryfikatorami bazują na przewidywanej liczbie
osobodni potrzebnych do weryfikacji systemu. Audyt weryfikacyjny w niewielkiej
organizacji (do 50 pracowników) zajmuje od jednego (organizacja zatrudniająca do
10 pracowników) do czterech osobodni. W większych organizacjach liczba osobo
dni będzie oczywiście wyższa. Na bazie doświadczeń zagranicznych można przyjąć,
że dodatkowe zadanie polegające na zatwierdzeniu deklaracji środowiskowej zabierze
dodatkowo 1 do 2 dni. Koszt weryfikacji można oszacować na podstawie informacji
o stawkach dziennych uzyskanych od weryfikatora.
Dodatkowym kosztem w przypadku rejestracji w systemie EMAS jest opłata
rejestracyjna. Jej wysokość nie przekracza 1000 zł. Więcej informacji na ten temat
znajduje się w punkcie 7.2.
5.2.3 Podsumowanie - norma ISO 14001 czy Rozporządzenie EMAS?
Na zakończenie rozważań na temat potencjalnych korzyści ekonomicznych i kosztów
wynikających z wdrożenia SZŚ, warto zwrócić uwagę na to, że niektóre z nich mogą
pojawić się dopiero po dłuższym czasie. Zatem w analizie korzyści i kosztów należy
uwzględnić to, kiedy będą one odczuwalne. Niektóre organizacje są w stanie planować
korzyści z bardzo dużym wyprzedzeniem, dla innych liczą się wyłącznie korzyści
osiągane bardzo szybko.
Kierownictwo organizacji powinno sprawdzić, czy opisane korzyści równoważą koszty
i podjąć właściwą decyzję.
Zupełnie odrębną decyzją jest wybór między certyfikacją na zgodność z normą ISO
14001 a rejestracją w systemie EMAS. Niezaprzeczalnie Rozporządzenie EMAS stawia
nieco wyższe wymagania, co z jednej strony podnosi koszt wdrażania SZŚ, jednak
może się przekładać na zaliczenie organizacji do wyższej kategorii wiarygodności.
Jako jeden z częściej przywoływanych argumentów za stosowaniem Rozporządzenia
EMAS, jest istnienie wykazu organizacji zarejestrowanych w systemie. Informacja ta
jest publicznie dostępna i na bieżąco aktualizowana, podczas gdy w przypadku
certyfikatów ISO 14001 nierzadko dla jej zdobycia konieczny jest bezpośredni kontakt
z posiadaczem certyfikatu. Obowiązek publikowania deklaracji środowiskowej
wnikający z Rozporządzenia EMAS może być natomiast trudnym zadaniem dla
organizacji, które z obiektywnych względów muszą zachować wysoki stopień
poufności danych. Również fakt, że Rozporządzenie EMAS nie jest rozpoznawalne
tak szeroko w świecie jak norma ISO 14001 może być pewnym utrudnieniem dla
organizacji działających na skalę globalną.
Na zakończenie warto dodać, że Rozporządzenie EMAS zobowiązuje państwa
członkowskie do promowania wdrażania SZŚ i wprowadzania odpowiednich zachęt.
47
48
EMAS
Poradnik dla organizacji
Można się więc spodziewać, że na terenie poszczególnych państw, jak i całej Unii
Europejskiej będą prowadzone działania zachęcające do korzystania z systemu EMAS.
Może to być szczególnie atrakcyjne dla organizacji w dużym stopniu regulowanych
prawnie, gdyż pojawiające się koncepcje coraz częściej wiążą system zarządzania
środowiskowego zgodny z Rozporządzeniem EMAS z realizacją innych obowiązków
prawnych, np. uzyskaniem pozwolenia zintegrowanego czy weryfikacji poziomu emisji
dwutlenku węgla. Dla organizacji, których te zagadnienia dotyczą, rejestracja
w systemie EMAS może ułatwić spełnianie innych wymagań.
5.3 Przegląd środowiskowy
Pierwsza identyfikacja aspektów środowiskowych i wymagań zewnętrznych
przeprowadzana jest w formie wstępnego przeglądu środowiskowego.
Uwaga: Rozporządzenie EMAS wymaga przeprowadzenia przeglądu
środowiskowego. W przypadku organizacji, które wdrożyły SZŚ i uzyskały
certyfikat zgodności z normą ISO 14001, a następnie starają się o rejestrację
w“systemie EMAS, przeprowadzenie formalnego przeglądu wstępnego nie jest
konieczne. Warunkiem rezygnacji z przeglądu jest jednak wykazanie, że wszystkie
informacje typowo zbierane w trakcie przeglądu są dostępne w ramach
funkcjonującego już SZŚ.
Niezależnie od tego, czy przegląd był przeprowadzony, czy nie, konieczne jest
okresowe aktualizowanie informacji. Wymaga to przyjęcia odpowiednich procedur.
Wymagania w stosunku do tych procedur zostały opisane w rozdziałach 5.5. i 5.6.
Rozporządzenie EMAS definiuje przegląd środowiskowy jako wstępną kompleksową
analizę zagadnień związanych ze środowiskiem i wpływów na środowisko oraz
efektów działalności środowiskowej związanej z działalnością organizacji18.
Wymaganie
Załącznik VII do Rozporządzenia EMAS zawiera wykaz pięciu kluczowych
obszarów, które powinny zostać objęte przeglądem:
wymagania ustawowe, wykonawcze i inne, do spełnienia których organizacja
się zobowiązała,
identyfikacja wszystkich aspektów środowiskowych mających znaczący wpływ
na środowisko,
opis kryteriów stosowanych do oceny znaczenia wpływu na środowisko,
badanie wszystkich istniejących praktyk i procesu zarządzania środowiskowego,
ocena informacji zwrotnej z badania wcześniejszych przypadków.
Spełnienie wymagania
Na przeprowadzenie przeglądu wstępnego składa się kilka czynności:
1. określenie zakresu przeglądu,
2. dobór zespołu,
18
artykuł 2 lit. e) Rozporządzenia EMAS
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
3. analiza wszystkich procesów, wyrobów i usług pod kątem oddziaływania na
środowisko,
4. analiza zdarzeń mających miejsce w przeszłości, które spowodowały zwiększony
wpływ na środowisko,
5. opracowanie wykazu aspektów środowiskowych,
6. identyfikacja wymagań prawnych i innych związanych ze zidentyfikowanymi
aspektami,
7. dobór kryteriów oceny aspektów,
8. opracowanie wykazu aspektów znaczących,
9. analiza praktyk stosowanych do nadzoru nad tymi aspektami,
10. opracowanie raportu z przeglądu.
Określenie zakresu przeglądu
Już na etapie przeprowadzania wstępnego przeglądu zalecane jest, aby organizacja
określiła i udokumentowała zakres swojego systemu zarządzania. Zakres przeglądu
powinien odpowiadać obszarowi, w którym planowane jest wdrożenie SZŚ.
Najczęściej obejmuje on całość działań, wyrobów lub usług realizowanych przez
organizację, ale w niektórych sytuacjach może on dotyczyć wydzielonej części
organizacji. Można rozważyć dwa podejścia do prowadzenia przeglądu - na podstawie
komórek organizacyjnych lub na podstawie operacji i procesów. Przy pierwszej opcji
wygodny w użyciu będzie plan zagospodarowania terenu, który podlega przeglądowi
ze wskazanymi wszystkimi budynkami i instalacjami. Drugie podejście jest
ukierunkowane na procesy w organizacji - tutaj przydatne będą mapy procesów (np.
schematy technologiczne), które uwzględniają wejścia i wyjścia z danego działania
(procesu). W przypadku podejścia procesowego nie należy zapominać
o nieprodukcyjnych procesach, takich jak np.: magazynowanie, transport. A także
operacjach, które mają miejsce poza terenem bezpośrednio nadzorowanym przez
organizację.
Dobór zespołu
Przegląd może być wykonywany przez kompetentnych pracowników organizacji
lub konsultantów zewnętrznych. Każde z tych rozwiązań ma swoje wady i zalety. Na
ogół pracownicy dysponują większą wiedzą na temat działań, wyrobów i usług,
natomiast konsultanci zewnętrzni mogą dysponować doświadczeniem z innych,
podobnych organizacji i na ogół są bardziej obiektywni. W niektórych organizacjach,
ze względu na brak wiedzy związanej z oddziaływaniem na środowisko,
zaangażowanie konsultantów z zewnątrz jest koniecznością. Jest to sytuacja dość
często spotykana w małych i średnich organizacjach.
Analiza wszystkich procesów, wyrobów i usług pod kątem oddziaływania na
środowisko
Podczas identyfikacji aspektów w organizacji można skorzystać z wielu metod - od
wizji lokalnych, wywiadów z pracownikami na różnych szczeblach (po wcześniejszym
49
50
EMAS
Poradnik dla organizacji
zapoznaniu ich z celem prowadzonego przeglądu), rozprowadzaniem ankiet lub
różnego rodzaju list lub bardziej zaawansowanych metod, jak na przykład analiz
cyklu życia produktów. Ilość czasu poświęcona na zebranie odpowiednich danych
i informacji umożliwi dogłębne rozpoznanie aspektów bezpośrednich i pośrednich
związanych z działalnością organizacji.
Uwaga: Praktycznym rozwiązaniem dla przeprowadzenia analizy działań i usług
organizacji jest podzielenie ich na mniejsze operacje i przypisanie im
odpowiednich aspektów środowiskowych metodą analizy "wejścia-wyjścia" (inputoutput). Oznacza to wypisanie wszystkich materiałów, surowców, strumieni
energii itp. wchodzących do procesu i wychodzących z procesu. Aspekty związane
z wyrobami mogą odnosić się do wpływów na środowisko związanych
z wytworzeniem kupowanych surowców i półproduktów lub wpływów
związanych z użytkowaniem i utylizacją po zakończeniu użytkowania wyrobów
oferowanych przez organizację.
Aspekty środowiskowe i oddziaływania na środowisko
Aspekt środowiskowy odnosi się do działalności organizacji, do jej wyrobów lub
usług. Oznacza te elementy działalności, wyrobów lub usług, z którymi związane są
oddziaływania na środowisko.
Czym jest aspekt i jaki jest jego związek z wpływem na środowisko najłatwiej
przedstawić na przykładzie:
Uwaga: Informacje o środowiskowych uwarunkowaniach funkcjonowania
organizacji można czerpać wprost z dokumentacji, która jest dostępna
w organizacji, jeśli np. była konieczność uzyskania jakiegoś uzgodnienia
środowiskowego, np. z wniosków o wydanie pozwoleń środowiskowych lub
raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko.
Przykład: Informacje, które powinien zawierać wniosek o pozwolenie na
wprowadzanie pyłów i gazów do powietrza na podstawie artykułu 184 ustawy
Prawo ochrony środowiska (wybór najważniejszych wymagań):
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
informacja o rodzaju instalacji, stosowanych urządzeniach i technologiach
oraz charakterystykę techniczną źródeł powstawania i miejsc emisji,
ocena stanu technicznego instalacji.
informacja o rodzaju prowadzonej działalności,
opis zakładanych wariantów funkcjonowania instalacji,
blokowy (ogólny) schemat technologiczny wraz z bilansem masowym
i rodzajami wykorzystywanych materiałów, surowców i paliw, istotnych
z punktu widzenia wymagań ochrony środowiska,
informacja o energii wykorzystywanej lub wytwarzanej przez instalację,
wielkość i źródła powstawania albo miejsca emisji - aktualnych
i proponowanych - w trakcie normalnej eksploatacji instalacji oraz w warunkach
odbiegających od normalnych, w szczególności takich, jak rozruch i wyłączenia,
informacja o planowanych okresach funkcjonowania instalacji w warunkach
odbiegających od normalnych,
informacja o istniejącym lub przewidywanym oddziaływaniu emisji na
środowisko,
wyniki pomiarów wielkości emisji z instalacji, jeżeli przeprowadzenie
pomiarów było wymagane,
zmiany wielkości emisji, jeżeli nastąpiły po uzyskaniu ostatniego pozwolenia
dla instalacji,
proponowane działania, w tym wyszczególnienie środków technicznych
mających na celu zapobieganie lub ograniczanie emisji [...],
proponowane procedury monitorowania procesów technologicznych istotnych
z punktu widzenia wymagań ochrony środowiska, w szczególności pomiaru
lub ewidencjonowania wielkości emisji,
deklarowany termin i sposób zakończenia eksploatacji instalacji lub jej
oznaczonej części, niestwarzający zagrożenia dla środowiska [...],
Rozporządzenie EMAS określa dwa rodzaje aspektów środowiskowych: bezpośrednie
i pośrednie.
Bezpośrednie aspekty środowiskowe są związane z tymi działaniami organizacji,
nad którymi sprawuje ona kontrolę zarządczą.
ZAŁĄCZNIK VI do Rozporządzenia EMAS
ASPEKTY ŚRODOWISKOWE
6.2. Bezpośrednie aspekty środowiskowe
Obejmują one działania organizacji, nad którymi sprawuje ona kontrolę zarządczą
i mogą obejmować, ale nie tylko:
a) emisje do powietrza;
b) uwalnianie do wód;
c) zapobieganie powstawaniu, recykling, ponowne użycie, transport i usuwanie
odpadów stałych i innych, w szczególności odpadów niebezpiecznych;
d) korzystanie z gruntów i ich zanieczyszczanie;
e) korzystanie z zasobów naturalnych i surowców (w tym energii);
51
52
EMAS
Poradnik dla organizacji
f) problemy lokalne (hałas, wibracje, odory, pył, efekt wizualny, itp.);
g) zagadnienia związane z transportem (towarów, usług i pracowników);
h) ryzyko wypadków środowiskowych i wpływów wynikających lub mogących
wynikać ze skutków wydarzeń, wypadków i potencjalnych sytuacji awaryjnych;
i) wpływ na bioróżnorodność.
Pośrednie aspekty środowiskowe to takie, które mogą powstać w związku
z działaniami, wyrobami i usługami organizacji, którymi nie może w pełni zarządzać.
ZAŁĄCZNIK VI do Rozporządzenia EMAS
ASPEKTY ŚRODOWISKOWE
6.3. Pośrednie aspekty środowiskowe
Działania organizacji, jej wyroby i usługi mogą skutkować znaczącymi aspektami
środowiskowymi, pozostającymi poza pełną kontrolą zarządczą organizacji. Mogą
one obejmować, ale nie tylko:
a) zagadnienia dotyczące wyrobów (projekt, rozwój, opakowanie, transport,
wykorzystanie oraz odzysk/usuwanie odpadów);
b) inwestycje kapitałowe, udzielanie pożyczek, świadczenie usług
ubezpieczeniowych;
c) nowe rynki;
d) wybór i strukturę usług (np. transport lub usługi w zakresie zaopatrywania
w żywność);
e) decyzje administracyjne i planistyczne;
f) strukturę oferty wyrobów;
g) efekty działalności środowiskowej oraz praktyki środowiskowe wykonawców,
podwykonawców i dostawców.
(...)
W przypadku wymienionych pośrednich aspektów środowiskowych, organizacja
rozważa, jak duży wpływ może mieć na te aspekty oraz jakie środki może podjąć
w celu zredukowania wpływu na środowisko.
Podczas identyfikacji aspektów pośrednich zaleca się:
przeprowadzenie wywiadów z wykonawcami i podwykonawcami (np. firmy
usługowe, dostawcy, właściciele nieruchomości),
przeprowadzenie wywiadów z klientami,
przeanalizowanie zużycia materiałów,
przeanalizowanie działalności podwykonawców na terenie organizacji,
przeanalizowanie kryteriów eko-znakowania.
Zgodnie z Rozporządzeniem EMAS, podczas opracowywania systemu zarządzania
środowiskowego należy uwzględnić zarówno aspekty bezpośrednie, jak i pośrednie.
Należy zwrócić uwagę, że zakwalifikowanie danego aspektu do jednej z tych kategorii
ma drugorzędne znaczenie. Ważne jest natomiast zapewnienie, że wszystkie aspekty
zostały zidentyfikowane i są odpowiednio nadzorowane.
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
Uwaga dla sektora amdministracji publicznej i usług: W przypadku organizacji
z sektora szeroko pojętych usług oraz administracji publicznej, czy też instytucji
finansowych lub edukacyjnych, kluczowe jest rozważenie zwłaszcza pośrednich
aspektów środowiskowych związanych z prowadzoną działalnością. W tych
przypadkach nie wystarczające będzie ograniczenie przeglądu aspektów
i oddziaływań do inwentaryzacji związanej z fizyczną lokalizacją organizacji.
Analiza zdarzeń mających miejsce w przeszłości, które spowodowały zwiększony
wpływ na środowisko
Analiza zdarzeń z przeszłości pozwala na zidentyfikowanie zanieczyszczeń, które
mogą wciąż przedostawać się do środowiska. Poza tym jest źródłem informacji na
temat potencjalnych sytuacji awaryjnych, które mogą powtórzyć się w przyszłości.
Uwaga: Identyfikacja obecności urządzeń zawierających PCB może zostać oparta
na bardzo pomocnym rozporządzeniu, które określa, gdzie potencjalnie można
się obecności PCB spodziewać:
Przykład: Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 26 września 2002 r.
w sprawie określenia urządzeń, w których mogły być wykorzystywane substancje
stwarzające szczególne zagrożenie dla środowiska. (Dz. U. Nr 173, poz. 1416)
"(…) § 1. Rozporządzenie określa:
1) urządzenia, w których mogły być wykorzystywane polichlorowane bifenyle
(PCB), które traktuje się jak urządzenia, w których były lub są wykorzystywane
te substancje;
2) rok produkcji i producentów urządzeń, o których mowa w pkt 1.
§ 2. 1. Kondensatory, w których mogły być wykorzystywane PCB, określa załącznik
nr 1 do rozporządzenia.
2. Transformatory, w których mogły być wykorzystywane PCB, określa załącznik
nr 2 do rozporządzenia.
3. Inne urządzenia elektroenergetyczne niebędące kondensatorami
i transformatorami, w których mogły być wykorzystywane PCB, określa załącznik
nr 3 do rozporządzenia. (…)"
Opracowanie wykazu aspektów środowiskowych
Wykaz wszystkich aspektów środowiskowych ułatwia dalszą pracę nad wdrożeniem
systemu. Zaleca się, aby nadać mu formę pozwalającą na łatwe powiązanie aspektów
z ich źródłem (czynność, wyrób). Przy opracowaniu wykazu należy agregować niektóre
dane zebrane wcześniej, w zależności od możliwości nadzoru nad poszczególnymi
aspektami środowiskowymi, na przykład: emisje z kilku podobnych operacji można
traktować łącznie, jeżeli sposób ich nadzorowania we wszystkich przypadkach jest
identyczny.
Identyfikacja wymagań prawnych i innych związanych ze zidentyfikowanymi
aspektami
Ustalenie, jakie wymagania prawne i inne są związane ze zidentyfikowanymi
aspektami środowiskowymi, ma bardzo istotne znaczenie dla oceny znaczenia
aspektów środowiskowych, a co za tym idzie, całości SZŚ. Wymagania prawne są
53
54
EMAS
Poradnik dla organizacji
bowiem jednym z najczęściej stosowanych
kryteriów oceny aspektów środowiskowych,
a zapewnienie zgodności z prawem jest
podstawowym celem wdrożenia SZŚ. Identyfikacja
wymagań zmusza do zdobycia dostępu do
przepisów prawa. Dużą pomocą są zbiory (również
te dostępne na stronach internetowych)
zawierające przepisy z danego obszaru prawa, np.
przepisy dotyczące ochrony środowiska.
Należy wziąć pod uwagę wszystkie wymagania
prawne, które dotyczą aspektów środowiskowych
(tj. bezpieczeństwo pożarowe, bezpieczeństwo substancji chemicznych, kontrolę
głównych zagrożeń i wypadków, bezpieczeństwo wyrobów, normy techniczne maszyn
i urządzeń, itp.). "Inne wymagania" oznaczają, że uwzględnione zostały wymagania
ze strony klientów, korporacyjne, dobrowolne porozumienia branżowe, decyzje,
normy, itp. Oznacza to również, że uwzględnia się wymagania wynikające
z kontraktów, na przykład z firmą zajmującą się gospodarką odpadami, oczyszczaniem
ścieków.
Wymagania w zakresie ochrony środowiska wynikają:
wprost z przepisów prawa krajowego i wspólnotowego,
z decyzji administracyjnych,
z umów cywilnoprawnych.
Zakres prawa środowiskowego zależy od zidentyfikowanych aspektów
środowiskowych. Przepisy prawne mające znaczenie czy wpływ na ochronę
środowiska są ujęte w wielu innych dziedzinach prawa, jak np.: prawo finansowe,
prawo administracyjne, prawo cywilne, prawo karne. Należy także pamiętać, iż do
zakresu prawa środowiskowego, odnoszącego się do danej organizacji, należy
stosowne prawo miejscowe. Przykładem takich regulacji są m.in.: miejscowe plany
zagospodarowania przestrzennego, akty o utworzeniu obszarów ograniczonego
użytkowania, stref przemysłowych, stref ochronnych, przestrzennych form ochrony
przyrody czy też programy ochrony powietrza lub ochrony przed hałasem.
Źródła informacji służące do identyfikacji istotnych przepisów:
Informacje na temat aktualnych przepisów można pozyskiwać na różne sposoby.
Jednym z najpopularniejszych sposobów jest prenumerata oficjalnych dzienników
(Dziennik Ustaw, Monitor Polski). Nie jest to jednak sposób najskuteczniejszy.
W miarę rozwoju technologii informacyjnych dużą popularnością cieszą się bazy
danych na płytach CD lub w Internecie. Bazy danych są udostępniane przez
instytucje publiczne i podmioty komercyjne. Najbardziej wyczerpujące informacje
można zaleźć na oficjalnych stronach sejmu: http://isip.sejm.gov.pl/prawo/
index.html
Baza unijnych wymagań prawnych znajduje się pod adresem:
http://europa.eu.int/eur-lex/pl/index.html
Trzeba jednak przyznać, że źródła komercyjne są znacznie bardziej przyjazne
dla użytkownika, częściej uaktualniane i oferują tekst ujednolicony oraz efektywne
mechanizmy wyszukiwania. Źródłami takimi są np.:
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
www.prawo.lex.pl
www.eko-net.pl
www.lexpress.pl
www.abc.com.pl
www.lexpolonica.pl
Dodatkowo przydatnymi źródłami wiedzy na temat aktualnie obowiązującego
prawa na pewno będą:
administracja publiczna - wydziały ochrony środowiska, inspektoraty ochrony
środowiska i inne władze lokalne,
codzienna prasa - informuje na bieżąco o zmianach lub planowanych zmianach
w legislacji,
stowarzyszenia zawodowe/branżowe.
Szczegółowych wymagań prawnych wynikających z przepisów należy również szukać
w istniejącej dokumentacji, takiej jak raporty oddziaływania na środowisko oraz
wszelkiego rodzaju analizy (gleb, ścieków, emisji do atmosfery, itp.).
Należy pamiętać o zapisie z Załącznika VI do Rozporządzenia EMAS, który określa
że: Organizacja analizuje wszystkie aspekty środowiskowe swoich działań wyrobów
i usług oraz decyduje na podstawie kryteriów uwzględniających prawodawstwo
wspólnotowe, które z jej aspektów mają znaczący wpływ na środowisko i przyjmie je
za podstawę formułowania celów i zadań środowiskowych.
Trzeba zwrócić szczególną uwagę na ten zapis, choć Polska podczas procesu
przystąpienia do Unii przetransponowała praktycznie wszystkie wymagania unijne,
co jednak nie zagwarantowało wdrożenia planowanych wymagań prawnych lub tych,
dla których ustanowiono okresy przejściowe.
Dobór kryteriów oceny aspektów
Po zidentyfikowaniu aspektów środowiskowych i związanych z nimi wpływów na
środowisko, spośród wyznaczonych aspektów środowiskowych, należy określić
najważniejsze, tak zwane znaczące aspekty środowiskowe.
Zgodnie z Rozporządzeniem EMAS organizacja jest zobowiązana do określenia
kryteriów oceny znaczenia aspektów środowiskowych swoich działań, wyrobów
i usług w celu stwierdzenia, które z nich oddziałują na środowisko w sposób znaczący.
Opracowane kryteria powinny być wyczerpujące, powinny dawać możliwość
niezależnego sprawdzenia, powinny być odtwarzalne i publicznie dostępne.
Rozporządzenie EMAS, Załącznik VI, punkt 6.4. Znaczenie aspektów
Organizacja jest odpowiedzialna za zdefiniowanie kryteriów oceny znaczenia
aspektów środowiskowych swoich działań, wyrobów i usług w celu ustalenia,
które z nich wywierają znaczący wpływ na środowisko.
Kryteria przyjęte przez organizację są wyczerpujące, możliwe do niezależnego
sprawdzenia, powielenia i publicznie dostępne.
Ustanawiając kryteria oceny znaczenia swoich aspektów środowiskowych,
organizacja może wziąć pod uwagę, ale nie tylko:
a) informacje o stanie środowiska w celu zidentyfikowania czynności, wyrobów
i usług organizacji, które mogą mieć wpływ na środowisko;
b) posiadane przez organizację dane, dotyczące nakładów materiałów i energii,
zrzutów, odpadów i emisji w kategoriach ryzyka;
55
56
EMAS
Poradnik dla organizacji
c) opinie zainteresowanych stron;
d) działania organizacji w dziedzinie środowiska, które podlegają regulacji;
e) działalność związaną z zamówieniami;
f) projektowanie, rozwój, wytwarzanie, dystrybucję, obsługę, użycie, ponowne
użycie, recykling i usuwanie wyrobów organizacji;
g) te działania organizacji, które są źródłem najbardziej znaczących kosztów
środowiskowych i korzyści dla środowiska.
Oceniając znaczenie wpływów na środowisko powstałych z działalności
organizacji bierze ona pod uwagę nie tylko normalne warunki działalności, ale
także warunki istniejące podczas rozruchu i zakończenia eksploatacji oraz warunki
nadzwyczajne, które można w rozsądny sposób przewidzieć.
Uwzględnia się działalność prowadzoną w przeszłości, aktualną i planowaną.
Istnieją różne sposoby i metody przeprowadzania oceny znaczenia zidentyfikowanych
aspektów środowiskowych. Każda organizacja powinna wypracować własny sposób
oceny. Jedyną zasadą, którą należy się kierować, jest jednakowe przeprowadzenie
oceny znaczenia dla każdego aspektu zidentyfikowanego w organizacji.
Do kryteriów oceny znaczenia aspektów środowiskowych mogą należeć, między
innymi:
skala oddziaływania,
waga oddziaływania,
prawdopodobieństwo wystąpienia,
czas trwania oddziaływania,
aspekty związane z prowadzeniem działalności, np. koszty lub wpływ na wizerunek
organizacji,
wymagania prawne (w tym planowane zmiany),
obawy zainteresowanych stron.
Więcej informacji na temat oceny aspektów środowiskowych znajduje się
w podrozdziale 5.5. niniejszego poradnika.
Opracowanie wykazu aspektów znaczących
Sporządzenie listy znaczących aspektów środowiskowych stanowi kluczowe działanie
podczas wdrażania systemu zarządzania środowiskowego (SZŚ) zgodnego
z wymaganiami Rozporządzenia EMAS, a lista istotnych aspektów środowiskowych
jest dokumentem kluczowym w SZŚ. System zarządzania środowiskowego funkcjonuje
w oparciu o znaczące aspekty środowiskowe, które bezpośrednio przekładają się na
pozostałe elementy systemu - politykę środowiskową, cele i zadania, monitorowanie
i pomiary oraz sterowanie operacyjne.
Analiza praktyk stosowanych do nadzoru nad tymi aspektami
Organizacja powinna przeanalizować stosowane przez nią narzędzia, metody
i sposoby nadzoru nad zidentyfikowanymi aspektami środowiskowymi. Celem
zebrania tych informacji jest dostosowanie kolejnych kroków wdrażania SZŚ do
istniejących praktyk. Jest to podejście znacznie bardziej efektywne niż budowanie
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
wszystkich procedur od nowa. Więcej na temat nadzoru i kontrolowania działań
związanych z aspektami środowiskowymi opisano w kroku 7, w części opisującej
sterowanie operacyjne.
Opracowanie raportu z przeglądu
Zakończenie przeglądu powinno zostać uwieńczone przygotowaniem odpowiedniego
raportu. Raport z przeglądu dokonanego na potrzeby wdrożenia SZŚ powinien
przedstawiać wszystkie informacje, których wymaga Rozporządzenie EMAS, a więc:
zestawienie wszystkich aspektów środowiskowych w powiązaniu ze źródłami
(działaniami, usługami lub wyrobami);
opis wpływów na środowisko związanych ze zidentyfikowanymi aspektami
środowiskowymi (opcjonalnie);
zestawienie wymagań prawnych i innych w powiązaniu ze zidentyfikowanymi
aspektami środowiskowymi;
propozycję kryteriów oceny aspektów środowiskowych;
zestawienie aspektów znaczących wybranych w oparciu o proponowane kryteria
oceny;
opis stosowanych praktyk w odniesieniu do znaczących aspektów środowiskowych..
cel oraz zakres przeglądu,
W wielu przypadkach zakres ten jest poszerzany o:
zestawienie danych związanych ze zidentyfikowanymi aspektami,
opis otoczenia organizacji i wrażliwości środowiska;
ocena zgodności działalności organizacji z wymaganiami prawnymi,
opis i wnioski dotyczące oddziaływań organizacji na środowisko wraz z działaniami
prowadzonymi w celu minimalizacji tych oddziaływań i oceną efektywności tych
działań,
Zebrane dane/informacje/zestawienia często okazują się przydatne w innych
działaniach, na przykład do wniosków o uzyskanie różnych pozwoleń lub decyzji.
Bardzo dobrym przykładem jest tutaj przedłożenie raportu z przeglądu wstępnego
do wniosku o wydanie pozwolenia zintegrowanego. Bardzo często, przed
przystąpieniem do uzyskania pozwolenia, przygotowuje się oddzielny raport
z przeglądu ekologicznego, który zakresem jest bardzo zbliżony do wstępnego
przeglądu wykonywanego w ramach wdrażania systemu zarządzania środowiskowego.
Jeżeli organizacja, w tym przypadku zakład eksploatujący dużą instalację przemysłową,
posiada już pozwolenie zintegrowane, może z łatwością przystąpić do przeglądu
wstępnego, mając większość wymaganych informacji posegregowanych i zebranych
w jednym dokumencie.
5.4 Polityka środowiskowa
Polityka środowiskowa określa ogólny kierunek działań środowiskowych organizacji
i ustala zasady, jakimi będzie kierować się organizacja w kwestiach dotyczących
środowiska. Polityka środowiskowa staje się punktem odniesienia, względem którego
oceniane będą wszystkie działania w ramach SZŚ.
57
58
EMAS
Poradnik dla organizacji
Polityka środowiskowa ma również niebagatelne znaczenie w procesie komunikacji
z pracownikami, dostawcami oraz społecznością lokalną, obrazując, jakie są priorytety
organizacji w zakresie ochrony środowiska. Poprzez politykę organizacja pokazuje
wszystkim zainteresowanym stronom, że jest świadoma swego oddziaływania na
środowisko oraz pobliskie otoczenie i zobowiązuje się dobrowolnie do
zminimalizowania negatywnego wpływu na środowisko.
Wymaganie
Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-A, punkt I-A.2.)
Najwyższe kierownictwo powinno określić politykę środowiskową organizacji
i zapewnić, że w określonym zakresie systemu zarządzania środowiskowego:
a) jest odpowiednia do charakteru, skali oraz wpływów na środowisko jej działań,
wyrobów i usług;
b) zawiera zobowiązanie do ciągłego doskonalenia oraz zapobiegania
zanieczyszczeniom;
c) zawiera zobowiązanie do spełniania mających zastosowanie wymagań
prawnych i innych wymagań, do których spełnienia organizacja się zobowiązuje
i które dotyczą jej aspektów środowiskowych;
d) stanowi ramy do ustalenia i przeglądu celów oraz zadań środowiskowych;
e) jest udokumentowana, wdrożona i utrzymywana;
f) jest zakomunikowana wszystkim osobom pracującym dla lub w imieniu
organizacji oraz
g) jest publicznie dostępna.
Spełnienie wymagania
Polityka środowiskowa organizacji powinna zostać opracowana z udziałem
i zatwierdzona przez kierownictwo najwyższego szczebla. Polityka powinna zawierać
zestaw konkretnych deklaracji. W praktyce powstaje projekt takiego dokumentu,
a następnie kolejne wersje polityki są konsultowane między zespołami
i zainteresowanymi stronami w organizacji. W projekcie dokumentu należy
uwzględnić kilka kluczowych obszarów:
opis działalności organizacji w kontekście jej działań, wyrobów i usług (zazwyczaj
jest to bardzo zwięzły opis),
szeroko pojęte oświadczenie o intencjach. Powinno ono określać zarówno rolę
organizacji oraz sposób, w jaki proponuje ona ograniczać negatywne oddziaływania
na środowisko poprzez zarządzanie środowiskowymi aspektami swoich działań;
polityka powinna zawierać trzy główne, wymagane stwierdzenia (są one
obowiązkowe w Rozporządzeniu EMAS): zobowiązanie do ciągłego doskonalenia,
zapobiegania zanieczyszczeniom oraz przestrzegania przepisów prawnych i innych.
Polityka środowiskowa powinna odpowiadać zakresem systemowi zarządzania
środowiskowego. Określenie zakresu systemu zarządzania odbywa się najczęściej
na etapie wstępnego przeglądu środowiskowego (rozdział 5.3.).
Należy pamiętać, żeby sformułowana polityka i zawarte w niej deklaracje były
czytelne, logiczne i możliwe do zrozumienia przez każdego pracownika
i współpracownika organizacji, a także dostępne dla opinii publicznej.
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
W celu przygotowania dobrej i logicznej polityki środowiskowej można zrobić
rozeznanie wśród organizacji o podobnym profilu działalności. Należy jednak unikać
kopiowania treści polityk innych organizacji. Częstym błędem jest tworzenie polityki
"bezpodmiotowej", tj. pasującej do każdego typu organizacji po wpisaniu
odpowiedniej nazwy. Każda organizacja jest inna, ma specyficzne wpływy na
środowisko, inny personel i kierownictwo, którego poglądy mogą się znacznie różnić
nawet od siostrzanej organizacji, w związku z tym zaleca się przygotowanie polityki
dostosowanej do konkretnej organizacji.
Poprawna polityka środowiskowa powinna ukazywać klarowny kierunek działań
organizacji oraz powinna być:
napisana zwięźle i przejrzyście,
wiarygodna i odpowiadać rzeczywistości,
motywująca pracowników do działania.
Polityka środowiskowa organizacji powinna być publicznie dostępna i przekazana
wszystkim pracującym w organizacji lub osobom działającym w imieniu organizacji
(tj. kontrahentom, podwykonawcom, pracownikom czasowym, itp.). Dobrym
sposobem jej publicznego udostępnienia jest opublikowanie jej na stronie internetowej
organizacji19.
Uwaga: Politykę środowiskową można wprost zbudować na zasadach zawartych
w podstawowych ustawach środowiskowych.
Przykład: Przykłady z ustawy - Prawo ochrony środowiska:
" (…) Art. 5. Ochrona jednego lub kilku elementów przyrodniczych powinna
być realizowana z uwzględnieniem ochrony pozostałych elementów.
Art. 6. 1. Kto podejmuje działalność mogącą negatywnie oddziaływać na
środowisko, jest obowiązany do zapobiegania temu oddziaływaniu.
2. Kto podejmuje działalność, której negatywne oddziaływanie na środowisko
nie jest jeszcze w pełni rozpoznane, jest obowiązany, kierując się
przezornością, podjąć wszelkie możliwe środki zapobiegawcze.
Art. 7. 1. Kto powoduje zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty usunięcia
skutków tego zanieczyszczenia.
2. Kto może spowodować zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty
zapobiegania temu zanieczyszczeniu.
Art. 8. Polityki, strategie, plany lub programy dotyczące w szczególności
przemysłu, energetyki, transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej,
gospodarki odpadami, gospodarki przestrzennej, leśnictwa, rolnictwa,
rybołówstwa, turystyki i wykorzystywania terenu powinny uwzględniać zasady
ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju.
Art. 9. Każdy ma prawo do informacji o środowisku i jego ochronie na
warunkach określonych ustawą.
Przykłady z ustawy o odpadach:
Art. 6. Wytwórca odpadów jest obowiązany do stosowania takich sposobów
19
Przykłady polityk środowiskowych można znaleźć w deklaracjach środowiskowych - patrz
http://www.eko-net.pl/be0ccce22608534e11b8a83adfd6b43e
59
60
EMAS
Poradnik dla organizacji
produkcji lub form usług oraz surowców i materiałów, które zapobiegają
powstawaniu odpadów lub pozwalają utrzymać na możliwie najniższym
poziomie ich ilość, a także ograniczają negatywne oddziaływanie na
środowisko lub zagrożenie życia lub zdrowia ludzi.
Art. 7. 2. Posiadacz odpadów jest obowiązany w pierwszej kolejności do
poddania ich odzyskowi, a jeżeli z przyczyn technologicznych jest on
niemożliwy lub nie jest uzasadniony z przyczyn ekologicznych lub
ekonomicznych, to odpady te należy unieszkodliwiać w sposób zgodny
z wymaganiami ochrony środowiska oraz planami gospodarki odpadami.
3. Odpady, których nie udało się poddać odzyskowi, powinny być tak
unieszkodliwiane, aby składowane były wyłącznie te odpady, których
unieszkodliwienie w inny sposób było niemożliwe z przyczyn
technologicznych lub nieuzasadnione z przyczyn ekologicznych lub
ekonomicznych. (…)
Art. 9. 1. Odpady powinny być w pierwszej kolejności poddawane odzyskowi
lub unieszkodliwiane w miejscu ich powstawania.
Art. 10. 1. Odpady powinny być zbierane w sposób selektywny. (…)
Art. 11. 1. Zakazuje się mieszania odpadów niebezpiecznych różnych
rodzajów oraz mieszania odpadów niebezpiecznych z odpadami innymi niż
niebezpieczne, z zastrzeżeniem ust. 2.
Art. 12. Unieszkodliwianiu poddaje się te odpady, z których uprzednio
wysegregowano odpady nadające się do odzysku. (…)"
Przykłady z ustawy - Prawo wodne:
"Art. 31. (…) 2. Korzystanie z wód nie może powodować pogorszenia stanu
wód i ekosystemów od nich zależnych, a także marnotrawstwa wody,
marnotrawstwa energii wody, ani wyrządzać szkód. (…)
Uwaga dla małych organizacji: W małej organizacji, dla zakomunikowania polityki,
może wystarczyć umieszczenie jej treści w widocznym miejscu. W dużej organizacji
możne zaistnieć potrzeba zastosowania bardziej wyszukanych rozwiązań, np.
przekazanie treści polityki w kopercie razem wydrukiem składników wynagrodzenia
(jeżeli taka forma jest przyjęta).
Dokumentacja
Polityka środowiskowa powinna być dokumentem zatwierdzonym przez najwyższe
kierownictwo. Często polityka jest drukowana w ozdobnej formie i eksponowana
w sposób umożliwiający zapoznanie się z jej treścią każdemu, kto przebywa na terenie
organizacji. Proces komunikacji polityki można udokumentować, ale nie jest to
wymagane.
5.5 Aktualizacja informacji dotyczących aspektów
środowiskowych
Aspekty środowiskowe zidentyfikowane w ramach wstępnego przeglądu powinny
być regularnie weryfikowane/ aktualizowane (np. okresowo raz w roku oraz
każdorazowo w przypadku zmiany działalności, procesów lub wyrobów).
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
Wymaganie
Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-A, punkt I-A.3.1.
Organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymywać procedurę(-y):
a) identyfikowania aspektów środowiskowych - związanych z jej działaniami,
wyrobami i usługami w ramach określonego zakresu systemu zarządzania
środowiskowego - które może nadzorować i na które może wpływać, biorąc
pod uwagę planowane lub nowe przedsięwzięcia albo nowe lub
modyfikowane działania, wyroby i usługi oraz
b) określenia tych aspektów środowiskowych, które mają lub mogą mieć
znaczący(-e) wpływ(-y) na środowisko (tzn. znaczących aspektów
środowiskowych).
Organizacja powinna dokumentować i stale aktualizować te informacje.
Organizacja powinna zapewnić, aby znaczące aspekty środowiskowe były
uwzględniane przy ustanawianiu, wdrażaniu i utrzymywaniu jej systemu
zarządzania środowiskowego.
Spełnienie wymagania
Identyfikacja aspektów środowiskowych oraz ich ocena jest po raz pierwszy
przeprowadzana na etapie wstępnego przeglądu środowiskowego. Celem tego
wymagania Rozporządzenia EMAS jest zapewnienie, że po wdrożeniu systemu,
wszystkie aspekty środowiskowe związane z planowanymi lub nowymi inwestycjami,
nowymi lub zmodyfikowanymi działaniami, wyrobami i usługami zostaną
zidentyfikowanie.
Rozporządzenie EMAS wymaga, aby organizacja opracowała procedurę oceny
aspektów środowiskowych. Przykładowa procedura oceny aspektów środowiskowych
przedstawiona została na rysunku 4.
Rysunek 4. Procedura oceny aspektów środowiskowych20
20
Przykłady polityk środowiskowych można znaleźć w deklaracjach środowiskowych - patrz
http://www.eko-net.pl/be0ccce22608534e11b8a83adfd6b43e
61
62
EMAS
Poradnik dla organizacji
Metody oceny aspektów polegają na doborze odpowiednich kryteriów, według
których ocenia się znaczenie wpływu na środowisko. Rozporządzenie EMAS nie
określa kryteriów, które należy stosować podczas oceny. O znaczeniu aspektu mogą
decydować nie tylko kryteria środowiskowe, ale również inne, np. wpływ na
wizerunek organizacji.
W poniższej tabeli przedstawiono przykładową metodę oceny znaczenia aspektów
środowiskowych. W przykładzie zastosowano następującą metodę oceny wpływu
aspektu:
skala dla każdej kategorii: od 1 (najmniejsze znaczenie) do 3 (największe znaczenie),
aspekt uznany jest za znaczący, jeżeli suma punktów ze wszystkich kategorii dla
danego aspektu jest większa lub równa 6 lub wymagania prawne i inne oceniono
na 2 lub 3,
W ocenie wymagań prawnych przyjęto następujące kryteria:
1. 3 punkty w przypadku, gdy dla danego aspektu wymagana jest decyzja
administracyjna (np. pozwolenie na emisję gazów lub pyłów do powietrza,
pozwolenie na wytwarzanie odpadów) zawierająca limity emisyjne.
2. 2 punkty w przypadku, gdy wymagane są zgłoszenia, rejestracje, wnoszenie opłat
lub zawarte zostały umowy cywilno-prawne (np. z odbiorcą ścieków).
3. 1 punkt, gdy nie ma żadnych wymagań prawnych.
Przykładowa ocena aspektów środowiskowych może więc wyglądać następująco:
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
Dokumentacja
Rozporządzenie EMAS nie wymaga udokumentowania procedur identyfikacji
aspektów oraz ich oceny. Nie określa również, czy powinna być to jedna procedura
czy dwie. W praktyce wiele organizacji decyduje się więc na stworzenie
udokumentowanej procedury identyfikacji i oceny aspektów, zawierającej kryteria
oceny znaczących aspektów.
Ponadto punkt 6.4. Załącznika VI do Rozporządzenia EMAS wymaga, aby kryteria
oceny aspektów przyjęte przez organizację były publicznie dostępne, co w praktyce
znaczy, że muszą być udokumentowane.
Zapisy
Dokumentowaniu muszą natomiast podlegać wszelkie informacje wynikające ze
stosowania procedury (lub procedur) identyfikacji aspektów. Oznacza to, że
udokumentowany musi być proces identyfikacji, czyli prowadzenie i aktualizacja
rejestru znaczących aspektów środowiskowych.
5.6 Aktualizacja informacji o wymaganiach prawnych i innych
Informacje dotyczące wymagań prawnych i innych, których spełnianie jest
obowiązkiem organizacji, muszą być stale aktualizowane.
Wymaganie
Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-A, punkt I-A.3.2.
Organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymywać procedurę:
identyfikowania i posiadania dostępu do mających zastosowanie wymagań
prawnych i innych wymagań, do których spełniania organizacja się zobowiązała
i które są związane z jej aspektami środowiskowymi oraz
określenia, jak te wymagania stosują się do jej aspektów środowiskowych.
Organizacja powinna zapewnić, że mające zastosowania wymagania prawne
i inne, do których spełnienia organizacja się zobowiązała, zostały wzięte pod
uwagę przy ustanawianiu, wdrażaniu utrzymywaniu jej systemu zarządzania
środowiskowego.
Spełnienie wymagania
Spełnienie tego wymagania polega na opracowaniu procedury identyfikowania
wymagań prawnych oraz sposobu wykorzystania informacji o tych wymaganiach
w funkcjonowaniu SZŚ.
Przedmiotem procedury powinno być ustalenie sposobu:
identyfikowania obwiązujących oraz nowych wymagań prawnych i innych
w obszarze ochrony środowiska,
uzyskiwania i aktualizacji wszelkich dokumentów regulujących stan formalnoprawny obowiązujący organizację.
Procedura powinna obejmować następujące punkty określające:
63
64
EMAS
Poradnik dla organizacji
zakres odpowiedzialności dotyczący monitorowania wymagań prawnych
(wytypowanie konkretnych pracowników/stanowisk, którzy będą odpowiedzialni
za identyfikowanie wymagań),
sposób (wraz z przypisaniem odpowiedzialności) aktualizacji i rejestrowania
wymagań prawnych,
sposób, w jaki odpowiednie osoby będą zdobywać istotne informacje dotyczące
dokumentów prawnych i innych regulacji (dostęp do wymagań ustawowych,
prenumerata wydawnictw, dostęp do mediów, szkolenia, itp.),
zakres wymagań prawnych i innych obowiązujących organizację,
sposób oceny i analizy zidentyfikowanych wymagań prawnych,
sposób, w jaki wymagania prawne będą odnoszone do aspektów środowiskowych,
sposób dostępu do odpowiednich wymagań i przepisów oraz sposób ich dystrybucji
do konkretnych komórek organizacyjnych.
Stworzenie odpowiedniej procedury oraz ewentualnego rejestru wymagań prawnych
musi być początkiem procesu aktualizacji i weryfikacji wymagań prawnych i innych.
Wypracowana procedura powinna zapewniać dostęp do przepisów prawnych
obowiązujących organizację oraz umożliwiać w sposób ciągły śledzić zmiany w prawie.
Procedura powinna także uwzględniać potrzebę dostosowania działań organizacji
do zmian w prawie.
Podsumowując, organizacja powinna:
zapewnić odpowiedni poziom szczegółowości identyfikacji wymagań, który będzie
pozwalał na skuteczne uwzględnienie tych wymagań w innych obszarach
systemowych oraz umożliwi wiarygodną ocenę zgodności z tymi wymaganiami,
zapewnić, aby wymagania prawne i inne wynikające z przepisów, pozwoleń itp.,
poddawane były stałemu nadzorowi uwzględniając zmiany związane z nowymi
lub zmodyfikowanymi wymaganiami oraz zmianami dotyczącymi funkcjonowania
organizacji,
zapewnić, że proces identyfikacji wymagań objął wszystkie wymagania prawne
w odniesieniu do każdego aspektu.
W przypadku problemów z oceną lub analizą zidentyfikowanego wymagania
prawnego można zwrócić się z prośbą do właściwego organu administracji
o interpretację.
Dokumentacja
Nie ma obowiązku dokumentowania procedury identyfikacji wymagań prawnych.
Weryfikator będzie sprawdzał znajomość obowiązków wynikających z wymagań
prawnych i innych. Dopiero kiedy uzna, że jest ona niewystarczająca, może uznać
udokumentowanie procedury za właściwe działanie korygujące.
Zapisy
Z wymagania nie wynika jednoznacznie obowiązek prowadzenia zapisów
dotyczących zidentyfikowanych wymagań prawnych i innych. Jednak uwzględniając
mnogość przepisów trudno sobie wyobrazić skuteczne zarządzanie tą informacją
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
bez prowadzenia jakichkolwiek zapisów. Dobrą praktyką jest stosowanie zapisów
z procesu identyfikacji i aktualizacji wymagań prawnych w postaci rejestru wymagań
prawnych lub w postaci tabeli/formularza przedstawionego poniżej.
W przedstawionym przykładzie identyfikowane są nie tylko tytuły aktów prawnych,
ale również konkretne wymagania wynikające z tych aktów. Takie podejście będzie
pomocne w budowie innych elementów SZŚ, np. procedur operacyjnych i oceny
zgodności. Wykaz tytułów aktów prawnych jest nierzadko akceptowany przez
audytorów/weryfikatorów, ale z punktu widzenia skuteczności działania systemu bywa
niewystarczający.
5.7 Cele, zadania i program
Cele i zadania środowiskowe pozwalają na stopniowe zmniejszanie negatywnego
oddziaływania na środowisko i są narzędziem ciągłego doskonalenia. Natomiast
program zarządzania środowiskowego stanowi całościowy plan roboczy będący
przełożeniem polityki środowiskowej organizacji na codzienną praktykę
5.7.1 Cele i zadania
Cele i zadania środowiskowe są instrumentem pozwalającym na realizację zobowiązań
zawartych w polityce środowiskowej.
65
66
EMAS
Poradnik dla organizacji
Wymaganie
Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-A, punkt I-A.3.3.
Organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymywać udokumentowane cele
i zadania środowiskowe dla odpowiednich służb oraz na odpowiednich
szczeblach organizacji.
Cele i zadania powinny być mierzalne, jeżeli jest to możliwe, oraz spójne
z polityką środowiskową, łącznie ze zobowiązaniami do zapobiegania
zanieczyszczeniom, zgodności z mającymi zastosowanie wymaganiami prawnymi
i innymi wymaganiami, do których spełnienia organizacja się zobowiązała oraz
do ciągłego doskonalenia.
Ustanawiając cele i zadania, oraz dokonując ich przeglądu organizacja powinna
uwzględnić wymagania prawne i inne, do których spełnienia się zobowiązała,
oraz swoje znaczące aspekty środowiskowe. Powinna również wziąć pod uwagę
opcje technologiczne, wymagania finansowe, operacyjne i biznesowe oraz punkt
widzenia stron zainteresowanych.
Definicje
(wg. normy PN-EN ISO 14001:2005)
Spełnienie wymagania
Cele i zadania powinny być czytelnie opisane, regularnie uaktualniane i przekazywane
zainteresowanym stronom. Określanie celów i zadań jest zakorzenione w podejściu
prewencyjnym, tj. zajmowaniu się przyczynami problemu, nie jego skutkami. Cele
i zadania środowiskowe powinny nawiązywać do postanowień polityki
środowiskowej. Mogą one obejmować następujące obszary:
zmniejszenie ilości odpadów i zużycia zasobów,
zmniejszenie lub wyeliminowanie emisji zanieczyszczeń do środowiska,
przeprojektowanie wyrobów celem maksymalnego zmniejszenia ich oddziaływania
na środowisko w czasie produkcji, wykorzystania i usuwania,
promowanie świadomości środowiskowej pracowników i społeczności zewnętrznej.
Przy ustalaniu celów organizacje powinny uwzględnić:
zidentyfikowane znaczące aspekty środowiskowe,
stosowne wymagania prawne i inne,
trendy i możliwości technologiczne, a także finansowe,
ewentualne informacje pochodzące od zainteresowanych stron.
Powiązanie między polityką środowiskową organizacji, a celami i zadaniami
przedstawiono w poniższej tabeli:
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
Mogą występować różne rodzaje celów i/lub zadań. Zwykle są one ukierunkowane
na ograniczenie oddziaływania na środowisko, takie jak zmniejszenie emisji do
atmosfery o określony procent w stosunku do wielkości produkcji. Istnieje również
możliwość obrania celu (lub zadania) w postaci zbadania określonego zagadnienia
i/lub zapewnienia porządku i właściwego utrzymania. Na przykład trzeba dowiedzieć
się przede wszystkim, gdzie przypada największe zużycie energii na linii produkcyjnej
przed podjęciem jakichkolwiek konkretnych działań. Aby zapewnić realizację celów
i zadań, jak również monitorowanie postępów zaleca się, aby każdy cel i zadanie
miały przynajmniej jeden wskaźnik efektów działania środowiskowego.
Cele i zadania środowiskowe powinny być wyznaczane dla zidentyfikowanych
znaczących aspektów środowiskowych. Nie jest to jednak sztywna reguła. Jeżeli
organizacja określiła obszary do doskonalenia dotyczące aspektów innych niż
znaczące, to może wyznaczyć konkretne cele i zadania. Trzeba jednak spełnić kilka
warunków:
wprowadzenie celów dla aspektów innych niż znaczące nie może ograniczyć
możliwości realizacji celów w zakresie znaczących aspektów środowiskowych,
nie można wyznaczać celów i zadań tylko dla aspektów nieznaczących.
Ocena i modyfikacja celów i zadań prowadzona jest zwykle raz w roku w ramach
aktualizacji przeglądu środowiskowego, natomiast wyniki w zakresie osiągnięcia celów
i realizacji zadań powinny zostać uwzględnione w przeglądzie zarządzania oraz
analizowane w ramach przeprowadzania audytów wewnętrznych.
5.7.2 Programy
Program określa osoby odpowiedzialne i zasoby niezbędne do osiągnięcia
zdefiniowanych celów i zadań w ustalonych terminach.
Wymaganie
Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-A, punkt I-A.3.3.
Organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymywać program(-y) osiągania
swoich celów i zadań.
Program(-y) powinien (powinny) obejmować:
a) przypisanie odpowiednim służbom oraz odpowiednimi szczeblom organizacji
odpowiedzialności za osiąganie celów i zadań oraz
b) środki i terminy, w których mają być one osiągnięte.
Program środowiskowy dostarcza odpowiedzi na pytania: kto co robi, kiedy, w jaki
sposób, przy pomocy jakich środków i w jakich terminach.
67
68
EMAS
Poradnik dla organizacji
Program zarządzania środowiskowego musi być powiązany z ogólną strukturą
i planowaniem strategicznym w celu zapewnienia efektywności tych działań. Program
powinien być dynamiczny, regularnie uaktualniany i weryfikowany w miarę zmian
wprowadzanych do nadrzędnych celów i zadań organizacji.
Poniżej przedstawiono przykład programu realizacji celów i zadań środowiskowych.
Uwaga: Mechanizm ustalania celów i zadań jest zbieżny z niektórymi
instrumentami funkcjonującymi w polskim prawie.
Przykład: W odniesieniu do kwestii osiągania zgodności z wymaganiami
najlepszych dostępnych technik, co zostało opisane w artykule 208 ustawy Prawo
ochrony środowiska:
" (…) 2b. Jeżeli spełnienie wymagań najlepszych dostępnych technik wiąże się
z realizacją działań w okresie, na który ma być wydane pozwolenie, informacja,
o której mowa w artykule 184 ust. 2 pkt. 15, zawiera:
1) wskazanie i opis proponowanych działań,
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
2) harmonogram realizacji działań w okresie obowiązywania pozwolenia;
w przypadku planowanej realizacji określonego działania w okresie dłuższym
niż rok jest wymagane wskazanie etapów tego działania w okresach nie
dłuższych niż roczne oraz terminów realizacji tych etapów,
3) przewidywane koszty realizacji poszczególnych działań,4) plan finansowania
poszczególnych działań,5) wskazanie uwarunkowań technicznych
i ekonomicznych uzasadniających proponowany harmonogram realizacji
działań. (…)"
Podobne mechanizmy funkcjonują w odniesieniu do programów
dostosowawczych (artykuły 422-427 ustawy - Prawo ochrony środowiska) lub
też odroczenia opłaty za korzystanie ze środowiska oraz administracyjnej kary
pieniężnej (artykuł 317 tej samej ustawy).
Rozporządzenie EMAS posługuje się definicją "ciągłego doskonalenia efektów
działalności środowiskowej": Proces poprawy, z roku na rok, wymiernych efektów
działania systemu zarządzania środowiskowego związanych z prowadzonym przez
organizację zarządzaniem jej znaczącymi aspektami środowiskowymi, opartym
na polityce środowiskowej, celach i zadaniach.
Rozporządzenie EMAS określa, że poprawa ta powinna być widoczna z roku na rok.
W praktyce oznacza to, że Rozporządzenie EMAS kładzie nieco większy nacisk na
osiąganie w określonym czasie celów środowiskowych będących podstawowym
instrumentem realizacji zobowiązania do ciągłego doskonalenia zawartego w polityce
środowiskowej.
Zgodnie z przytoczoną powyżej definicją ciągłego doskonalenia nie jest konieczne
doskonalenie się we wszystkich obszarach objętych polityką środowiskową. Tak więc,
organizacja nie musi wyznaczać sobie celów i zadań dla wszystkich znaczących
aspektów środowiskowych. W takim wypadku organizacja musi wykazać, że
zidentyfikowane znaczące aspekty są należycie nadzorowane oraz, że na przykład w
wyniku przeprowadzenia oceny możliwości ekonomicznych i technicznych nie
wymagają doskonalenia w tym obszarze.
Należy unikać formułowania celów środowiskowych mających na celu uzyskanie
zgodności z wymaganiami prawnymi w zakresie ochrony środowiska, ponieważ
w takich wypadkach będzie to traktowane jako niespełnienie wymagań
Rozporządzenia EMAS uniemożliwiające rejestrację w systemie EMAS. Wyjątkiem
jest sytuacja, w której organizacja stawia sobie cele związane z wymaganiami, które
dopiero zaczną obowiązywać. Realizacja działań mających na celu uzyskanie
zgodności z obowiązującym prawem, np. realizacja zarządzeń pokontrolnych WIOŚ
powinna mieć status działań korygujących. Wyjątek stanowi ujęcie w celach
środowiskowych programu dostosowawczego ustalonego na bazie ustawy Prawo
ochrony środowiska.
Dokumentacja
Rozporządzenie EMAS jednoznacznie wymaga udokumentowania celów i zadań
środowiskowych. Z treści wymagań nie wynika jednoznacznie, że trzeba
69
70
EMAS
Poradnik dla organizacji
udokumentować programy środowiskowe, jednakże z praktycznego punktu widzenia
jest to konieczne i powszechnie stosowane.
5.8 Zasoby, role, odpowiedzialność i uprawnienia
Sukces i efektywność wdrożenia oraz działania systemu zarządzania środowiskowego
zgodnego z Rozporządzeniem EMAS wymagają jednoznacznego określenia ról
i wyznaczenia spośród wszystkich pracowników osób odpowiedzialnych za konkretne
działania. Fundamentem organizacyjnym systemu zarządzania środowiskowego (SZŚ)
jest określenie i zapewnienie niezbędnych zasobów, w tym: zasobów ludzkich, czasu,
finansów oraz technologii. Już we wczesnym stadium wdrażania systemu należy jasno
sprecyzować odpowiedzialność poszczególnych pracowników, którzy będą
"zarządzać" systemem. Struktura ta powinna być wykorzystywana podczas tworzenia
dokumentacji systemowej i określaniu sposobu postępowania odnośnie spełniania
poszczególnych wymagań Rozporządzenia EMAS. Przejrzysta struktura organizacyjna
ułatwi w kolejnych etapach wdrażania systemu przypisanie konkretnych zadań
i działań w ramach systemu.
Wymaganie
Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-A, punkt I-A.4.1.
Kierownictwo powinno zapewnić dostępność zasobów niezbędnych do
ustanowienia, wdrożenia, utrzymywania i doskonalenia systemu zarządzania
środowiskowego. Zasoby te obejmują zasoby ludzkie i specjalistyczne
umiejętności, infrastrukturę organizacyjną, technologię i zasoby finansowe.
W celu umożliwienia skutecznego zarządzania środowiskowego, role,
odpowiedzialność i uprawnienia należy określić, udokumentować
i zakomunikować.
Najwyższe kierownictwo organizacji powinno wyznaczyć specjalnego(-ych)
przedstawiciela(-li) kierownictwa, który(-rzy) niezależnie od innych
odpowiedzialności, powinien (powinni) mieć określone zadania, zakres
odpowiedzialności i uprawnienia w celu:
a) zapewnienia, że system zarządzania środowiskowego jest ustanowiony,
wdrożony i utrzymywany zgodnie z wymaganiami niniejszej normy
międzynarodowej,
b) przedstawienia najwyższemu kierownictwu sprawozdań z wyników
funkcjonowania systemu zarządzania środowiskowego w celu dokonania
przeglądu, łącznie z zaleceniami dotyczącymi doskonalenia.
Spełnienie wymagania
Wymaganie to ma na celu zapewnienie, że istnieje struktura organizacyjna, w której
są kompetentni ludzie mający dostęp do zasobów (finansowych, osobowych, itp.),
którzy są w stanie wypełnić konkretne role w ramach SZŚ.
Przykład: Ustawa Prawo ochrony środowiska zawiera ogólne wymagania
praktycznie zbieżne z wymaganiami normy ISO 14001:
" (…) Art. 140. 1. Podmiot korzystający ze środowiska jest obowiązany zapewnić
przestrzeganie wymagań ochrony środowiska, w szczególności przez:
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
1) odpowiednią organizację pracy,
2) powierzanie funkcji związanych z zapewnieniem ochrony środowiska
osobom posiadającym odpowiednie kwalifikacje zawodowe,
3) zapoznanie pracowników, których zakres czynności wiąże się z kwestiami
ochrony środowiska, z wymaganiami w tym zakresie, gdy nie jest konieczne
odpowiednie przygotowanie zawodowe w tym zakresie,
4) podejmowanie działań w celu wyeliminowania lub ograniczenia szkód
w środowisku wynikających z nieprzestrzegania wymagań ochrony
środowiska przez pracowników, a także podejmowanie właściwych
środków w celu wyeliminowania takich przypadków w przyszłości.
2. Pracownicy są obowiązani postępować w sposób zapewniający ochronę
środowiska."
Przykłady różnych funkcji zawodowych związanych z odpowiedzialnością za
środowisko:
Wdrażając system zarządzania środowiskowego najwyższe kierownictwo powinno
powołać specjalnego przedstawiciela (zwanego często pełnomocnikiem),
kierownictwa do spraw systemu zarządzania środowiskowego, o czym wspomniano
także w opisie Kroku 2. wdrażania SZŚ. Powołana osoba będzie reprezentować
kierownictwo organizacji we wszystkich sprawach związanych z systemem i będzie
łącznikiem między zespołem wdrażającym system (a w późniejszym okresie
z zespołem prowadzącym SZŚ) a kierownictwem.
Można rozważyć kilka możliwości powołania przedstawiciela kierownictwa, biorąc
pod uwagę strukturę organizacyjną:
scentralizowanie odpowiedzialności: powołanie na przedstawiciela jednego
z członków najwyższego kierownictwa, osoba ta będzie pełniła funkcje
przedstawiciela zespołu wdrażającego, a także będzie kierownikiem tego zespołu,
rozdzielenie odpowiedzialności: powołanie na przedstawiciela członka najwyższego
kierownictwa, ale funkcja kierownika zespołu wdrażającego zostanie przeniesiona
na kierownika działu ochrony środowiska lub też głównego specjalistę,
przeniesienie odpowiedzialności na niższy szczebel kierowniczy: powołanie na
przedstawiciela kierownika działu ochrony środowiska lub wydziału, pod który
71
72
EMAS
Poradnik dla organizacji
podlega ochrona środowiska i przeniesienie funkcji kierownika zespołu na
specjalistę.
Jak widać kombinacji organizacyjnych jest wiele i zależy ona od specyficznych
uwarunkowań w danej organizacji. Należy przy tym zaznaczyć, że powołanie na
pełnomocnika osoby z najwyższego kierownictwa może mieć pozytywny wpływ na
prace zespołu wdrożeniowego oraz na późniejsze sprawne funkcjonowanie systemu,
poprzez fakt posiadania odpowiedniej mocy decyzyjnej.
Uwaga dla małych organizacji: Alternatywnym rozwiązaniem stosowanym przez
mniejsze organizacje jest zatrudnienie osoby z zewnątrz. Przeniesienie
odpowiedzialności pełnomocnika na konsultanta zewnętrznego nie koliduje ze
strukturą organizacyjną oraz zakresem zadań i obowiązków pracowników.
Z drugiej strony, także w małych organizacjach logiczne może się wydawać
przejęcie obowiązków pełnomocnika systemu przez dyrektora/właściciela.
Pełnomocnik powinien zdefiniować role i zakres odpowiedzialności, a także
uprawnienia poszczególnych pracowników w zakresie SZŚ. Decyzja, o tym, kto
zostanie powołany na pełnomocnika, zależy od osób będących w dyspozycji
kierownictwa organizacji. Każde rozwiązanie będzie korzystne, jeżeli osoba, ta
posiadają stosowne umiejętności w zakresie zarządzania, jak również wystarczający
poziom wiedzy dotyczącej zagadnień związanych ze środowiskiem.
Uwaga: Dla kluczowych stanowisk związanych z SZŚ należy wskazać osoby
zastępujące głównych odpowiedzialnych. Zapewni to właściwe funkcjonowanie
SZŚ w przypadku nieobecności lub odejścia pracownika odpowiedzialnego za
dany obszar.
Dokumentacja
Rozporządzenie EMAS wymaga udokumentowania ról, zakresów obowiązków
i odpowiedzialności.
Ogólne zapisy odnoszące się do generalnych i ramowych działań w ramach SZŚ nie
są tutaj wystarczające. Należy określić zadania i odpowiedzialności poszczególnych
osób (stanowisk) w ramach systemu i je udokumentować.
Najczęściej spotykaną formą dokumentowania są zapisy w dokumentach osobowych
pracowników lub umieszczenie odpowiednich informacji w procedurach
i instrukcjach. W drugim z wymienionych przypadków należy pamiętać, że brak
obowiązku dokumentowania niektórych procedur nie zwalnia z obowiązku
dokumentowania zakresów obowiązków, odpowiedzialności i uprawnień. Zakresy
te powinny być określone w sposób zapewniający, że odpowiedni pracownicy mają
pełen obraz swojej roli w ramach SZŚ. Dokumentowanie ma na celu umożliwienie
jednoznacznego przekazywania informacji pracownikom oraz przyjęcie stałego punktu
odniesienia niezbędnego np. przy analizie przyczyn niezgodności.
5.9 Kompetencje, szkolenia i świadomość
Faktyczne włączenie pracowników w proces wdrażania oraz funkcjonowania systemu
zarządzania środowiskowego wymaga odpowiedniego poziomu świadomości, wiedzy
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
i kompetencji w zakresie ochrony środowiska, podstaw działania systemu oraz
wpływów na środowisko związanych z prowadzonymi działaniami.
Wymaganie
Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-A, punkt I-A.4.2.
Organizacja powinna zapewnić, że każda osoba wykonująca dla organizacji lub
w jej imieniu zadania, które mogą mieć znaczący wpływ na środowisko
zidentyfikowane przez organizację, jest kompetentna dzięki odpowiedniemu
wykształceniu, szkoleniu lub doświadczeniu oraz powinna zachowywać związane
z tym zapisy.
Organizacja powinna zidentyfikować potrzeby szkoleniowe związane z jej
aspektami środowiskowymi i systemem zarządzania środowiskowego. Powinna
ona zapewnić szkolenia lub podjąć inne działania, aby spełnić te potrzeby oraz
powinna zachowywać związane z tym zapisy.
Organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymywać procedurę, w celu
uświadomienia osobom pracującym dla organizacji lub w jej imieniu:
a) znaczenia zgodności z polityką środowiskową i procedurami oraz wymaganiami
systemu zarządzania środowiskowego,
b) znaczących aspektów środowiskowych i związanych z nimi rzeczywistych lub
potencjalnych wpływów ich pracy na środowisko oraz korzyści dla środowiska
wynikających z poprawy ich indywidualnego działania,
c) ich zadań i odpowiedzialności w osiąganiu zgodności z wymaganiami systemu
zarządzania środowiskowego oraz
d) potencjalnych konsekwencji odstępstwa od ustalonych procedur.
Spełnienie wymagania
Skuteczny system zarządzania środowiskowego wymaga, aby
osoby zaangażowane w działania, które mają lub mogą mieć
wpływ na środowisko, miały odpowiednie kompetencje.
Kompetencje te mogą być wynikiem odpowiedniego
wykształcenia, doświadczenia bądź przeszkolenia. Jeżeli
pracownicy nie mają wystarczających kompetencji
uzyskanych wskutek wykształcenia lub doświadczenia,
konieczne jest zidentyfikowanie potrzeb szkoleniowych
i przeprowadzenie szkoleń.
Podczas określania potrzeb szkoleniowych można zadać
sobie następujące pytania:
Jakie kompetencje wymagane są na różnych stanowiskach
pracy w organizacji?
Jaki jest poziom wykształcenia i doświadczenia kadry?
Czy zostały wprowadzone nowe lub zmienione instrukcje stanowiskowe lub
eksploatacyjne?
73
74
EMAS
Poradnik dla organizacji
Dzięki powyższej identyfikacji możliwe jest wykrycie braków w wymaganych
kompetencjach poszczególnych pracowników i określenie potrzeb szkoleniowych,
aby uzupełnić kompetencje czy też wiedzę personelu.
W poniższej tabeli przedstawiono przykłady programu szkoleniowego (bez podanych
terminów):
Należy pamiętać, że szkolenie wszystkich pracowników nie jest formalnym
wymaganiem. Szkolenia wymagane są tylko wtedy, kiedy ich brak może się przyczynić
do powstania niezgodności lub złego nadzorowania aspektów środowiskowych.
Jednak podczas wdrażania systemu zarządzania środowiskowego można rozważyć
przeszkolenie całej kadry w celu podniesienia świadomości pracowników na temat
zarządzania środowiskowego i działań organizacji w zakresie ochrony środowiska.
Wymagane poziomy kompetencji w zakresie zagadnień środowiskowych różnią się
naturalnie na poszczególnych stanowiskach. Niektóre stanowiska i/lub funkcje
(zwłaszcza te, które mogą powodować znaczące oddziaływanie na środowisko)
wymagają dogłębnej znajomości przepisów prawa i systemu zarządzania
środowiskowego (SZŚ), w przypadku innych wystarczy wiedzieć, jak organizacja działa
w zakresie zagadnień dotyczących środowiska. W związku z tym organizacja powinna
dokonać identyfikacji poziomów wiedzy w zakresie zagadnień środowiskowych
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
potrzebnych na poszczególnych stanowiskach i dla poszczególnych osób,
a w konsekwencji, jakie są wymogi szkoleniowe pozwalające osiągnąć takie poziomy
kompetencji. Tak więc, należy rozważyć dwa poziomy szkoleniowe:
szkolenie standardowe - przeznaczone dla całej organizacji, które będzie
poświęcone zagadnieniom znaczenia systemu zarządzania środowiskowego, roli
i odpowiedzialności pracowników w trakcie wdrażania i utrzymania systemu oraz
konsekwencji odstępstwa od wymagań,
szkolenie specjalistyczne - dla poszczególnych pracowników lub komórek, których
działanie związane jest ze znaczącymi aspektami środowiskowymi.
Uwaga: Przepisy ochrony środowiska w niektórych przypadkach wprost wymagają
formalnych uprawnień potwierdzających kwalifikacje do prowadzenia
określonych działań.
Przykład: Ustawa o substancjach zubożających warstwę ozonową w artykule 9.
zawiera wymagania kompetencyjne w stosunku do osób prowadzących
działalność polegającą na obsłudze technicznej, demontażu oraz naprawie
urządzeń i instalacji zawierających substancje kontrolowane, a także na odzysku
substancji kontrolowanych, ich recyklingu, regeneracji, przekazywaniu do
ponownego użytkowania oraz obrocie tymi substancjami. Ustawa o odpadach
(artykuły 49 i 62 i związane) zawiera wymagania w stosunku do kierowników
spalarni odpadów oraz do kierowników składowisk.
Większość szkoleń może być przeprowadzonych przez pracowników/specjalistów
z własnej organizacji. Należy także pamiętać o przygotowaniu materiałów
szkoleniowych oraz uwzględnieniu różnych metod szkoleniowych. Najczęściej
stosowanymi metodami są:
wykłady - najbardziej przydatne na szkolenia ogólne i przedstawianie generalnych
założeń, kwestii i idei, aczkolwiek jest to najmniej efektywna metoda,
dyskusje grupowe - osoby prowadzące szkolenie bardziej integrują się i łatwiej
docierają do odbiorców,
pokazy wideo/multimedialne - skuteczna metoda, rzadko stosowana w oderwaniu
od innych metod,
warsztaty oparte na przykładach (case study) - doskonalenie i kształcenie na
praktycznych przykładach,
instruktaże stanowiskowe - szkolenie łączące wiedzę techniczną i specjalistyczną.
Uwaga: Zapewnienie odpowiednich kompetencji dotyczy również osób
pracujących dla lub w imieniu organizacji. W zależności od sytuacji szkolenia
mogą obejmować podwykonawców i dostawców - przede wszystkich tych, którzy
działają na terenie organizacji.
Dokumentacja
Nie jest konieczne dokumentowanie procedury identyfikacji potrzeb szkoleniowych
i planowania i prowadzenia szkoleń. Weryfikator będzie sprawdzał poziom
kompetencji i świadomości pracowników Dopiero, kiedy uzna, że jest on
niewystarczający, może uznać udokumentowanie procedury za właściwe działanie
korygujące.
75
76
EMAS
Poradnik dla organizacji
Zapisy
Konieczne jest prowadzenie zapisów poświadczających kompetencje pracowników
zatrudnionych na stanowiskach, gdzie brak odpowiednich kompetencji mógłby
doprowadzić do zwiększonego negatywnego oddziaływania na środowisko. Zapisy
te mogą obejmować zapisy z odbytych szkoleń oraz inne dowody uzyskania
wymaganego doświadczenia (np. świadectwa pracy) lub wykształcenia.
Zapisy dotyczące szkoleń wewnętrznych na ogół obejmują listy obecności i program
szkolenia.
5.10 Komunikacja
Komunikacja, czyli przepływ informacji, przebiega zarówno na poziomie
wewnętrznym (wewnątrz organizacji), jak i zewnętrznym (w przypadku
zainteresowanych osób z zewnątrz np. władz, udziałowców, sąsiadów). Komunikacja
ma duże znaczenie dla skuteczności SZŚ, ponieważ służy:
motywowaniu pracowników, zwiększaniu ich zaangażowania w system zarządzania środowiskowego,
wyjaśnianiu polityki środowiskowej (zarówno wewnętrznie,
jak i zewnętrznie),
zapewnieniu zrozumienia ról i zakresu odpowiedzialności
(w kwestiach dotyczących środowiska),
wykazywaniu zaangażowania kierownictwa,
monitorowaniu i przekazywaniu informacji o efektach
działania,
identyfikowaniu potencjalnych możliwości ulepszeń,
przekazywaniu informacji o efektach i osiągnięciach
w zakresie działań środowiskowych osobom zainteresowanym i grupom interesu,
zapewnianiu efektywnej i dokładnej informacji w sytuacjach awaryjnych (odgrywa
to istotną rolę przy informowaniu mediów o wypadkach, itp.),
komunikowaniu się z urzędami ds. ochrony środowiska/ sprawozdawczości
kierowanej do tych urzędów,
zapewnianiu efektywnie działającego systemu obsługi skarg, zapytań, itp. w zakresie
środowiska.
Wymaganie
Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-A, punkt I-A.4.3.
Uwzględniając aspekty środowiskowe i system zarządzania środowiskowego,
organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymywać procedurę(-y):
a) wewnętrznej komunikacji między różnymi szczeblami i służbami organizacji,
b) otrzymywania, dokumentowania i udzielania odpowiedzi w procesie
komunikowania się z zewnętrznymi stronami zainteresowanymi.
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
Spełnienie wymagania
Rozporządzenie EMAS wymaga, aby organizacja ustanowiła, wdrożyła i utrzymywała
procedurę komunikowania informacji związanych ze znaczącymi aspektami
środowiskowymi zarówno wewnątrz organizacji, tj. między poszczególnymi
komórkami organizacyjnymi, jak i na zewnątrz organizacji. Procedura komunikacji
powinna dotyczyć uzyskiwania, dokumentowania i reagowania na informacje
przekazywane przez zainteresowane strony, w tym pracowników. Efektywny proces
komunikacji stwarza możliwości wszystkim pracownikom do wykazania swojej
kreatywności i motywuje do większego zaangażowania się w działania środowiskowe.
Przykładami komunikacji wewnętrznej są np. tablice informacyjne, wydawnictwa
wewnętrzne, spotkania pracowników z osobami odpowiedzialnymi za ochronę
środowiska oraz ustalone metody pozyskiwania informacji od pracowników.
Procedura komunikacji zewnętrznej winna umożliwić wszystkim zainteresowanym
stronom możliwości wyrażania swoich opinii, uwag lub skarg. Uzyskane informacje
powinny być uwzględniane przez organizację przy ocenie aspektów środowiskowych.
Praktycznymi rozwiązaniami są np. publicznie dostępne numery telefonów służące
do zgłaszania skarg i wniosków przez zainteresowanych.
Uwaga: Warto zwrócić uwagę na dwa przepisy zawarte w ustawie Prawo ochrony
środowiska:
"(…) Art. 19. 1. Organy administracji są obowiązane udostępniać każdemu
informacje o środowisku i jego ochronie, znajdujące się w ich posiadaniu. (…)"
Fakt, że wszystkie wnioski o pozwolenia, pozwolenia a także sprawozdania
dotyczące wielkości emisji oraz skali oddziaływania na środowisko są
udostępniane przez organy administracji publicznej, nie zwalnia organizacji
z prowadzenia komunikacji zewnętrznej. Przeciwnie, jakość przekazywanych
informacji musi być wyższa, bo zainteresowane strony mogą łatwiej zweryfikować
przekazywane informacje.
"(…) Art. 31. Każdy ma prawo składania uwag i wniosków w postępowaniu
prowadzonym z udziałem społeczeństwa.
Art. 32. 1. Przed wydaniem decyzji wymagających udziału społeczeństwa organ
administracji właściwy do ich wydania:
1) podaje do publicznej wiadomości informację o zamieszczeniu w publicznie
dostępnym wykazie danych o wniosku o wydanie decyzji oraz o możliwości
składania uwag i wniosków, wskazując jednocześnie miejsce i 21-dniowy
termin ich składania, a w przypadku, o którym mowa w art. 60 ust. 1 pkt 1,
także informację o prowadzonym postępowaniu dotyczącym transgranicznego
oddziaływania na środowisko,
2) może przeprowadzić rozprawę administracyjną, otwartą dla społeczeństwa [...],
3) rozpatruje zgłoszone uwagi i wnioski. (…)"
Jak zatem widać, jeśli dana organizacja występuje o wydanie decyzji, którą wydaje
się w procesie, w którym konieczny jest udział społeczeństwa, wówczas już na
etapie wnioskowania o tę decyzję może spotkać się z koniecznością
komunikowania się ze stronami zewnętrznymi. Mechanizmy wypracowane
w systemie zarządzania środowiskowego mogą to znacznie ułatwić.
77
78
EMAS
Poradnik dla organizacji
Rozporządzenie EMAS wychodzi poza wymagania normy ISO 14001 w zakresie
komunikacji wewnętrznej i zewnętrznej. Rozporządzenie EMAS nakłada wymóg
aktywnego uczestnictwa pracowników, które jest warunkiem koniecznym i kluczowym
do ciągłego doskonalenia działalności środowiskowej. Warunkiem aktywnego
uczestnictwa jest sprawna komunikacja wewnętrzna. Dlatego też sposoby komunikacji
wewnętrznej powinny zapewniać, aby informacje wychodzące od kierownictwa
trafiały do niższych szczebli pracowniczych, a także, aby wszelkie uwagi i opinie
pracowników były przekazywane do odpowiednich osób z kierownictwa. Należy
pamiętać, że pracownicy, bez znaczenia, na jakim szczeblu organizacyjnym działają,
są bardzo ważnym źródłem informacji i wiedzy na temat szczegółów funkcjonowania
organizacji. Kwestie dotyczące zaangażowania pracowników zostały opisane
w punkcie 5.11.
Uwaga: W zakresie komunikacji zewnętrznej istnieje istotna różnica między
ISO 14001 a Rozporządzeniem EMAS. Norma ISO 14001 dopuszcza podjęcie
przez organizacje decyzji o wstrzymaniu się od komunikowania na zewnątrz
zagadnień dotyczących znaczących aspektów środowiskowych. Warunkiem
zastosowania takiego podejścia jest, zgodnie z ISO 14001, udokumentowanie
tej decyzji. Rozporządzenie EMAS nie dopuszcza takiego rozwiązania. Kładzie
nacisk (Załącznik I część B) na prowadzenie przez organizację otwartego dialogu
z zainteresowanymi stronami dotyczącego wpływów na środowisko związanych
z prowadzonymi działaniami, wyrobami i usługami.
Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-B, punkt 3.
Organizacje są w stanie wykazać prowadzenie otwartego dialogu z opinią
publiczną oraz innymi zainteresowanymi stronami, w tym społecznością lokalną
i klientami, w odniesieniu do wpływu na środowisko ich działań, wyrobów i usług.
Dialog ten ma na celu identyfikację obaw społeczeństwa i innych
zainteresowanych stron.
Dokumentacja
Rozporządzenie EMAS nie wymaga tworzenia
udokumentowanych procedur komunikacji wewnętrznej czy
zewnętrznej. Weryfikator będzie sprawdzał skuteczność
komunikacji. Dopiero kiedy uzna, że jest ona niewystarczająca,
może uznać udokumentowanie procedury za właściwe
działanie korygujące. Sposoby komunikowania się wewnątrz
organizacji są często opisywane w innych procedurach
systemowych.
Zapisy
Należy prowadzić rejestr procesu komunikacji zewnętrznej, tj.:
wymiany informacji z zainteresowanymi stronami poprzez
stosowanie: zapisów z przyjętych skarg, uwag lub informacji
oraz decyzji organizacji związanych z postępowaniem odnośnie
przyjętej informacji.
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
5.11 Zaangażowanie pracowników
Zgodnie z zapisami Rozporządzenia EMAS, założeniem systemu zarządzania
środowiskowego jest promocja ciągłej poprawy działalności środowiskowej organizacji
poprzez czynny udział pracowników organizacji.
Istotne jest, aby pracownicy spostrzegali działania na rzecz ochrony środowiska jako
możliwość, spośród wielu innych, poprawiającą warunki i organizację pracy.
Wymaganie
Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-B, punkt 4.
W uzupełnieniu wymagań sekcji A niniejszego załącznika, należy dążyć do
zaangażowania pracowników w proces ciągłej poprawy efektów działalności
środowiskowej organizacji. W tym celu należy stosować odpowiednie formy
uczestnictwa, takie jak system ksiąg z sugestiami lub praca zespołowa nad
poszczególnymi projektami lub komitety środowiskowe. Organizacje
uwzględniają wytyczne Komisji w sprawie stosowania najlepszej praktyki w tej
dziedzinie. Przedstawiciele pracowników są włączani w realizację procesu, jeśli
wyrażają takie życzenie.
Spełnienie wymagania
Zapewnienie zaangażowania pracowników wymaga odpowiedniego przeszkolenia
oraz systemu informowania. Udział pracowników powinien być utrzymywany na
wszystkich szczeblach struktury organizacyjnej.
Organizacja posiadająca wdrożony i funkcjonujący system zarządzania
środowiskowego powinna być w stanie przedstawić, jakie środki zastosowała do
aktywnego zaangażowania pracowników. Takimi narzędziami mogą być na przykład:
spotkania ze związkami zawodowymi, narady robocze lub inne spotkania
w organizacji,
możliwość podnoszenia swoich kwalifikacji i wiedzy,
wyposażenie pozwalające i ułatwiające pracownikom przedstawianie swoich
sugestii,
powołanie komisji/zespołu kierowniczego dotyczącego spraw środowiskowych,
wspólne spotkania kierownictwa z pracownikami oraz z przedstawicielami działu
ochrony środowiska,
utworzenie zespołów zajmujących się środowiskiem, grup warsztatowych lub
projektowych,
kontakty z konsultantami, weryfikatorami, audytorami i pracownikami,
czynny udział oraz przepływ informacji pomiędzy specjalistą ds. ochrony środowiska
a przedstawicielem kierownictwa i pracowników.
Uwaga: Słabe zaangażowanie pracowników jest bolączką wielu polskich
organizacji. Istotnym czynnikiem ułatwiającym udział pracowników jest przykład
z góry oraz premiowanie np. propozycji usprawnień poprawiających
oddziaływanie na środowisko. Międzynarodowe koncerny działające w Polsce
twierdzą, że polscy pracownicy często przewyższają kreatywnością pracowników
79
80
EMAS
Poradnik dla organizacji
z innych krajów. Zagadnieniem podstawowej wagi jest znalezienie sposobu
wyzwalającego tą aktywność. Wydaje się, że stworzenie systemu nagród dla
pracowników, którzy osiągają ponadprzeciętne osiągnięcia lub zaproponują jakieś
udoskonalenie prowadzące do zmniejszenia wpływów na środowisko jest jednym
z dobrych rozwiązań.
Stworzenie podstaw do czynnego zaangażowania się pracowników należy rozważyć
już w pierwszych etapach wdrażania systemu zarządzania środowiskowego. Dobrą
praktyką jest włączenie personelu do pracy nad systemem na wszystkich poziomach
i etapach, m.in. do:
formułowania polityki środowiskowej organizacji,
wstępnego przeglądu środowiskowego i analiz związanych z aspektami
środowiskowymi,
wdrożenia praktyk i procedur mających na celu poprawę wyników działań na
rzecz środowiska,
udziału w pracach zespołów środowiskowych ustanowionych do gromadzenia
informacji,
udziału w pracach zespołu opracowującego cele, zadania i programy środowiskowe,
opracowania deklaracji środowiskowej.
Dokumentacja i zapisy
Rozporządzenie EMAS nie nakłada konkretnych obowiązków związanych
z dokumentowaniem i prowadzeniem zapisów w związku z zaangażowaniem
pracowników. Jeżeli jednak zwiększanie zaangażowania jest prowadzone poprzez
określenie ról, zakresów odpowiedzialności i uprawnień lub też szkolenia, należy
stosować zasady opisane w we wcześniejszych punktach.
5.12 Dokumentacja
Zagadnienia związane z dokumentowaniem są często utożsamiane z systemem
zarządzania jako takim. Obecnie obserwuje się trend odchodzenia od zbyt obszernej,
sformalizowanej dokumentacji na rzecz praktycznych i łatwych do zastosowania
rozwiązań. Zarówno treść dokumentacji, jak i sposób jej nadzorowania nie powinny
przesłaniać ostatecznego celu wdrożenia SZŚ, jakim jest skuteczne ograniczanie
negatywnych oddziaływań na środowisko.
Dokumentacja jest opracowywana dla wielu elementów SZŚ. Jej przygotowanie jest
częścią większości kroków wdrażania. Wymagania Rozporządzenia EMAS są
stosunkowo elastyczne w odniesieniu do dokumentacji. W związku z tym, przed
rozpoczęciem opracowania dokumentacji, należy zaplanować, jakie dokumenty są
niezbędne dla funkcjonowania systemu, a dopiero później rozpocząć
dokumentowanie.
Dokumentacja ma stanowić narzędzie dla właściwego prowadzenia działań
związanych z oddziaływaniem na środowisko, a nie dodatkowe, zbędne obciążenie.
Dokumentacja może być bardzo przydatna dla nowych pracowników, aby mogli
poznać nowe miejsca pracy, a także dla innych pracowników, którym przypadła
praca w innym niż codziennym zakresie.
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
Wymaganie
Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-A, punkt I-A.4.4.
Dokumentacja systemu zarządzania środowiskowego powinna zawierać:
a) politykę, cele i zadania środowiskowe,
b) opis zakresu systemu zarządzania środowiskowego,
c) opis głównych elementów systemu zarządzania środowiskowego i ich
wzajemnego oddziaływania a także odniesienia do dokumentów związanych,
d) dokumenty, w tym zapisy wymagane postanowieniami niniejszej normy
międzynarodowej oraz
e) dokumenty, w tym zapisy określone przez organizację jako niezbędne do
zapewnienia skutecznego planowania, przebiegu i nadzorowania procesów,
które są związane z jej znaczącymi aspektami środowiskowymi.
Spełnienie wymagania
Norma PN-EN ISO 14001:2005 wprowadziła trzy nowe definicje, które mają wpływ
na rozumienie wymagań przedstawionych powyżej:
Z powyższych definicji wynika, że:
wymaganie ustanowienia, wdrożenia i utrzymywania procedur nie oznacza
obowiązku dokumentowania,
zapisy są szczególnym rodzajem dokumentu (spełniają definicję dokumentu),
dokument w wersji tradycyjnej (drukowanej) nie jest jedyną akceptowalną formą
dokumentowania.
Obok polityki, celów i zadań środowiskowych dokumentacja wymagana przez
Rozporządzenie EMAS obejmuje zakres systemu oraz opis głównych elementów
systemu i ich powiązania.
Chociaż nie jest to wprost wymagane przez Rozporządzenie EMAS, to organizacje
dokumentują zakres systemu oraz opis podstawowych elementów systemu
i powiązania między nimi w postaci Księgi systemu.
Księga systemu powinna być skonstruowana tak, aby łatwo było z niej korzystać
pracownikom oraz weryfikatorom. Niektóre organizacje decydują się na umieszczenie
81
82
EMAS
Poradnik dla organizacji
procedur w księdze, inne natomiast przygotowują procedury oddzielnie, a w księdze
opisują jedynie elementy systemu zarządzania środowiskowego.
Dokumentacja systemowa obejmuje również procedury oraz zapisy wymagane wprost
przez Rozporządzenie EMAS.
Procedury najczęściej dzieli się na systemowe oraz operacyjne. Ponadto do
dokumentacji systemu zarządzania zalicza się również instrukcje stanowiskowe,
specyfikacje i inne.
Procedury systemowe odnoszą się do jednego lub kilku elementów systemu
zarządzania środowiskowego i wynikają bezpośrednio z wymagań Rozporządzenia
EMAS. Zaleca się, aby procedury systemowe w jak najprostszy sposób określały tryb
postępowania oraz wskazywały osoby odpowiedzialne za realizację poszczególnych
obowiązków.
Procedury operacyjne dotyczą operacji związanych ze znaczącymi aspektami
środowiskowymi, np. gospodarki odpadami czy procesów odprowadzania
i oczyszczania ścieków. Procedury te zawierają konkretne parametry, których trzeba
dotrzymać na poszczególnych stanowiskach i dla poszczególnych urządzeń.
Oprócz procedur do dokumentacji systemu zarządzania środowiskowego zalicza się
również zapisy. Rozporządzenie EMAS wymaga prowadzenia zapisów dotyczących:
wykształcenia, szkoleń i doświadczenia pracowników,
prowadzenia szkoleń,
wyników monitorowania i pomiarów,
wzorcowania i sprawdzania urządzeń pomiarowych,
wyników oceny zgodności z wymaganiami prawa i innymi,
wyników podjętych działań korygujących i zapobiegawczych,
wyników audytów wewnętrznych,
wyników przeglądu zarządzania
Ponadto wymagane są również inne zapisy niezbędne do wykazania zgodności
z wymaganiami systemu zarządzania środowiskowego i Rozporządzenia EMAS oraz
zapisy określone przez organizację jako niezbędne do zapewnienia skutecznego
planowania, przebiegu i nadzorowania procesów, które są związane z jej znaczącymi
aspektami środowiskowymi.
Zapisami nie wymaganymi wprost przez Rozporządzenie EMAS, ale niezbędnymi
do prawidłowego funkcjonowania systemu zarządzania środowiskowego, mogą być
m.in.:
protokoły powypadkowe i poawaryjne,
zapisy wniosków i opinii z zewnątrz oraz podjętych działań,
rejestry informacji o dostawcach i podwykonawcach,
raporty z inspekcji, konserwacji i napraw,
rejestry danych z badań surowców i produktów,
rejestry danych z pomiarów i testów.
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
Księga i inna dokumentacja mogą być opracowane w różnych formach, w tym
elektronicznej. Powinny być one jednak łatwe do wyszukania, zrozumienia
i stosowania.
Uwaga: Podczas wdrażania systemu zarządzania środowiskowego oraz we
wstępnym okresie utrzymywania systemu zasadne może być zastosowanie
obszerniejszej dokumentacji systemowej, tj. bardziej szczegółowych procedur
systemowych. W późniejszym czasie, kiedy sposób postępowania będzie
zakorzeniony i część procedur będzie odbywała się automatycznie, można
zaktualizować dokumentacje i skrócić do należytych rozmiarów. Nie jest to jednak
regułą, część organizacji po jakimś czasie dochodzi do wniosku, że procedury są
zbyt mało szczegółowe (z różnych względów, przykładowo stwarzają sytuacje,
w których nie ma jasno określonego toku postępowania) i decydują się na
poszerzenie dokumentacji.
Uwaga dla małych organizacji: W małych organizacjach należy pamiętać
o następujących zagadnieniach, które pomogą opracować i skutecznie
zminimalizują dokumentację systemową:
nie wszystkie procedury muszą być udokumentowane - ustne procedury,
instruktaże stanowiskowe czy szkolenia podczas wykonywania pracy mogą być
stosowane, należy przy tym zapewnić, że przekazane sposoby postępowania są
zrozumiałe, stosowane i prowadzone w należyty i zgodny sposób,
procedury powinny być proporcjonalne - przy tworzeniu procedur należy
brać pod uwagę rozmiar i złożoność działań, występujące oddziaływanie na
środowisko oraz kompetencje zaangażowanych pracowników. Dzięki temu
procedury mogą mieć formę notatki lub schematu, które będą czytelne
i skuteczne.
Uwaga dla jednostek administracji publicznej: W przypadku jednostek
administracji publicznej należy zwrócić szczególną uwagę na obowiązujące już
procedury, bardzo często wynikające z przepisów prawa. Opracowując
dokumentację systemu zarządzania środowiskowego wskazane jest dokonanie
przeglądu istniejących procedur i przeanalizowanie, w jakim stopniu mogą być
one wykorzystane w systemie zarządzania środowiskowego i w jakim zakresie
powinno się je zmienić bądź uzupełnić. Dzięki takiemu podejściu system
zarządzania środowiskowego będzie spójny z przyjętymi procedurami
postępowania dotyczącymi innych zagadnień.
5.13 Nadzór nad dokumentacją
Skuteczne działanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnie z wymaganiami
Rozporządzenia EMAS wymaga nie tylko udokumentowania jego głównych
elementów, ale również odpowiedniego nadzoru nad dokumentacją.
Głównym celem nadzoru nad dokumentacją jest:
zapewnienie, że stosowana dokumentacja jest zatwierdzona przez kompetentne
osoby,
83
84
EMAS
Poradnik dla organizacji
przekazanie aktualnych informacji wszystkim, dla których są one ważne
i wykorzystywane,
wyłączenie nieaktualnych informacji z obiegu.
Zapewnia to rzetelność systemu zarządzania oraz unikanie mieszania aktualnych
dokumentów z nieaktualnymi.
Wymaganie
Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-A, punkt I-A.4.5.
Dokumenty wymagane przez system zarządzania środowiskowego i niniejszą
normę międzynarodową powinny być nadzorowane. Zapisy są szczególnym
rodzajem dokumentu i należy je nadzorować zgodnie w wymaganiami podanymi
w I-A.4.5.
Organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymywać procedurę(-y):
a) zatwierdzania dokumentów pod kątem ich adekwatności, zanim zostaną
wydane,
b) przeglądu dokumentów i ich aktualizowania w razie potrzeby oraz ponownego
zatwierdzania,
c) zapewnienia, że zmiany i status aktualnych wydań dokumentów są dostępne
w miejscach ich użytkowania,
d) zapewnienia, że dokumenty są zawsze czytelne i łatwe do zidentyfikowania,
f) zapewnienia, że dokumenty pochodzące z zewnątrz, określone przez
organizację jako niezbędne do planowania i działania systemu zarządzania
środowiskowego, są zidentyfikowane i ich rozpowszechnianie jest
nadzorowane oraz
g) zapobiegania niezamierzonemu stosowaniu nieaktualnych dokumentów
i odpowiedniego ich oznaczenia, jeżeli z jakichkolwiek powodów są
zachowane.
Spełnienie wymagania
W ramach nadzoru nad dokumentacją należy wykonać cztery podstawowe działania:
zdefiniować zakres dokumentacji, która zostanie objęta nadzorem,
wypracować system autoryzacji i zatwierdzania dokumentów (kto jest upoważniony
do podpisywania) oraz dystrybucji,
zapewnić, że tylko aktualne wersje dokumentów są dostępne na stanowiskach
pracy,
zidentyfikować nieaktualne wersje dokumentów, które należy archiwizować.
Podczas definiowania zakresu dokumentacji do nadzorowania można skorzystać
z rozwiązania różnicującego rodzaj nadzoru nad różnymi kategoriami dokumentów.
Przykładowo procedury i instrukcje muszą mieć formalną akceptację oraz
nadzorowaną listę dystrybucyjną, natomiast lista aspektów środowiskowych bądź
wymagań prawnych tylko nadzorowany obieg w organizacji.
Uwaga: W Załączniku A normy ISO 14001 znalazła się wskazówka, aby
organizacja skupiła się przede wszystkim na skutecznym wdrożeniu systemu
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
zarządzania środowiskowego oraz na efektach działalności środowiskowej, a nie
na złożonym systemie nadzorowania dokumentów. Oznacza to, że poziom
nadzoru nad dokumentacją powinien być odpowiedni do realnych potrzeb i nie
przysłaniał zasadniczego celu wdrażania SZŚ.
Podstawą nadzoru nad dokumentacją jest pewność, że odpowiednie dokumenty są
w posiadaniu tych osób, które ich potrzebują. Małe organizacje mogą stosować proste
listy (wykazy) zawierające wszystkie dokumenty wraz z listą pracowników, którzy te
dokumenty posiadają.
Uwaga: Praktyką, która staje się coraz bardziej popularna, jest stosowanie
dokumentacji w formie elektronicznej. Zastosowanie takiego rozwiązania daje
więcej możliwości, a także prostsze metody nadzoru nad dokumentacją.
Przykładowe korzyści z wprowadzenia elektronicznego obiegu dokumentacji
to:
brak wielokrotnego, nienadzorowanego powielania,
proste możliwości wprowadzania zmian i ich autoryzacji,
wiarygodność stosowania i dostępu do aktualnych wersji dokumentów,
lepsza dystrybucja.
Dokumentacja
Nie jest wymagana udokumentowana procedura nadzoru nad dokumentacją.
Weryfikator będzie sprawdzał skuteczność nadzoru nad dokumentacją. Dopiero kiedy
uzna, że jest ona niewystarczająca, może uznać udokumentowanie procedury za
właściwe działanie korygujące.
5.14 Sterowanie operacyjne
W ramach skutecznego systemu zarządzania środowiskowego organizacja musi
zapewnić nadzorowanie i realizowanie w określonych warunkach wszystkich działań
i procesów powiązanych ze znaczącymi aspektami środowiskowymi poprzez
sterowanie operacyjne.
Sterowanie operacyjne sprowadza się do zarządzania i nadzoru nad procesami,
wyrobami lub usługami związanymi ze znaczącymi aspektami środowiskowymi w celu
wyeliminowania lub ograniczenia u źródła wpływu na środowisko.
Wymaganie
Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-A, punkt I-A.4.6.
Organizacja powinna zidentyfikować i planować te operacje, które są związane
ze zidentyfikowanymi, znaczącymi aspektami środowiskowymi zgodnie z jej
polityką, celami i zadaniami środowiskowymi w celu zapewnienia, że są one
prowadzone w ustalonych warunkach przez:
a) ustanowienie, wdrożenie i utrzymywanie udokumentowanej(-ych) procedury
(procedur) w celu nadzorowania sytuacji, gdy jej (ich) brak mógłby doprowadzić
do odchyleń od polityki, celów i zadań środowiskowych oraz
b) określenie w procedurze(-ach) kryteriów operacyjnych oraz
85
86
EMAS
Poradnik dla organizacji
c) ustanowienie, wdrożenie i utrzymywanie procedur dotyczących
zidentyfikowanych znaczących aspektów środowiskowych związanych
z wyrobami i usługami, wykorzystywanymi przez organizację, a także
informowanie dostawców, w tym wykonawców, o procedurach
i wymaganiach, które mają zastosowanie.
Spełnienie wymagania
Sterowanie operacyjne można zdefiniować jako zespół narzędzi stosowanych do
stałego nadzorowania procesów, działań, operacji, wyrobów lub usług, będących
źródłem znaczących aspektów środowiskowych. Zastosowanie tych narzędzi
zapewnia, że oddziaływania środowiskowe związane z tymi procesami, działaniami,
operacjami, wyrobami i usługami jest zgodne z ustalonymi założeniami. Sterowanie
operacyjne jest najczęściej realizowane przez prowadzenie operacji zgodnie
z ustalonymi kryteriami operacyjnymi, opracowanie i utrzymanie procedur / instrukcji,
zapewnienie właściwego poziomu świadomości, wiedzy i kompetencji pracowników.
Kryterium operacyjne jest to dopuszczalna wartość parametrów związanych
z procesem, operacją lub wyrobem, którego dotrzymanie zapewnia, że oddziaływanie
na środowisko nie będzie wyższe niż jest to konieczne. Parametry te są nazywane
kluczowymi charakterystykami. Kluczowe charakterystyki podlegają monitorowaniu
i pomiarom.
Przykład: Zawartość siarki w paliwie - kluczowa charakterystyka 0,8 % siarki - kryterium
operacyjne. Dzięki sterowaniu zawartością siarki w paliwie można kontrolować emisję
dwutlenku siarki podczas procesu spalania paliwa, tak więc jest to sterowanie źródłem
powstawania aspektu środowiskowego (emisja SO2).
W celu spełnienia wymagania należy zrealizować trzy podstawowe zadania:
zidentyfikować operacje, działania i procesy, które są bezpośrednio związane ze
znaczącymi aspektami środowiskowymi,
opracować procedury i kryteria operacyjne dla tych działań i operacji,
zakomunikować procedury i kryteria operacyjne dostawcom i wykonawcom
zewnętrznym, którzy mają styczność z tymi operacjami bądź działaniami.
Uwaga: Wiele przepisów prawnych określa bezpośrednio parametry dotyczące
procesów lub wyrobów. Mogą być one bezpośrednio stosowane jako kryteria
operacyjne. Przykład: Niektóre przepisy prawa wymagają stosowania określonych
sposobów postępowania lub też zobowiązują do opracowania procedury, np.
program gospodarki odpadami niebezpiecznymi (artykuł 20 ustawy o odpadach).
Program ten doskonale odpowiada wymaganiom, jakie powinna spełnić
procedura operacyjna dotycząca gospodarki odpadami. Nie ma więc potrzeby
sporządzania odrębnego dokumentu.
Podczas określania obszarów (operacji bądź działań) związanych ze znaczącymi
aspektami, należy upewnić się:
Czy ustalone są warunki prowadzenia operacji (związanych ze znaczącymi
aspektami) poprzez:
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
zastosowanie odpowiednich środków technicznych;
zapewnienie odpowiednich umiejętności i kompetencji personelu prowadzącego
dane operacje;
wprowadzenie do stosowania procedur/instrukcji?
Czy zidentyfikowano obszary szczególnie wrażliwe, w których może dojść do
problemów z utrzymaniem zgodności z polityką (w szczególności może tu chodzić
o zgodność z wymaganiami prawnymi i innymi), celami lub zadaniami i czy
w związku z tym stosowane są w tych obszarach stosowne procedury?
Następnie należy ustalić kryteria operacyjne w ramach wszystkich wymaganych
procedur. Utrzymywanie ustalonych parametrów w granicach określonych kryteriami
operacyjnymi powinno gwarantować zgodność z prawem i innymi ustaleniami.
Należy pamiętać, że udokumentowane procedury mogą mieć różną formę, np.:
prostego schematu lub piktogramu, wyciągu lub specyfikacji dla dostawcy. Celem
ustanowienia sterowania operacyjnego nie jest stworzenie tysięcy stron procedur,
które określałyby szczegółowo, jak prowadzić każdą operację czy działanie.
Założeniem jest, aby wszystkie działania mające związek z aspektami środowiskowymi
były wykonywane zgodnie z polityką i przyjętymi celami. Poprzez wdrożenie
standardowych procedur i praktyk organizacja będzie w stanie planować, prowadzić
i nadzorować wszystkie znaczące dla środowiska operacje i działania.
W praktyce sterowanie operacyjne nie oznacza tylko opracowania
udokumentowanych procedur operacyjnych dla procesów bezpośrednio związanych
ze znaczącymi aspektami środowiskowymi organizacji, np. procesów produkcyjnych.
Procedury mogą być również niezbędne dla procesów pomocniczych, np.
projektowanie wyrobów, nadzór nad dzierżawcami czy podwykonawcami.
W odniesieniu do aspektów pośrednich, zgodnie z wymaganiami Załącznika VI do
Rozporządzenia EMAS, sterowanie operacyjne powinno obejmować miedzy innymi:
1. działania mające wpływ na cechy produktu lub usługi, np. projektowanie, sposoby
wykonania, pakowania, transportu, eksploatacji i utylizacji,
2. działania mające wpływ na inwestycje kapitałowe, przyznawane kredyty i warunki
ubezpieczeń (dotyczy organizacji takich, jak banki czy towarzystwa
ubezpieczeniowe),
3. planowanie wprowadzania istniejących produktów lub usług na nowe rynki (może
to być przyczyną powstania nowych aspektów środowiskowych),
4. dobór podwykonawców i usług, z których korzysta organizacja a także produktów,
które wykorzystuje we własnej działalności,
5. sposób przygotowania decyzji administracyjnych, planów i strategii (dotyczy głównie
organów administracji),
6. dobór gamy oferowanych wyrobów (dotyczy głównie organizacji prowadzących
działalność handlową),
7. ocenę działań i praktyk stosowanych przez podwykonawców i dostawców oraz
wpływanie na nie.
87
88
EMAS
Poradnik dla organizacji
Dokumentacja
Organizacja powinna opracować udokumentowane procedury operacyjne, w tym
procedury ogólne oraz instrukcje szczegółowe, w których zamieszczone będą kryteria
operacyjne do sterowania procesami. Należy zwrócić uwagę, że dokumentowanie
procedur powinno dotyczyć tych obszarów, gdzie brak udokumentowanych procedur
mógłby spowodować, że działania nie będą prowadzone we właściwy sposób i nie
będą przestrzegane kryteria operacyjne, co w konsekwencji doprowadzi do
niezgodności w prawem lub uniemożliwi osiągnięcie zamierzonych celów.
Uwaga dla małych organizacji: Im mniejsza organizacja, tym mniejsza potrzeba
dokumentowania procedur. W małych i średnich organizacjach można
zastosować jedną ujednoliconą procedurę do sterowania operacyjnego, która
będzie obejmowała wszystkie obszary związane ze znaczącymi aspektami
środowiskowymi.
5.15 Gotowość na wypadek awarii
Większe wypadki i incydenty (pożary, wycieki niebezpiecznych substancji
chemicznych, przestoje) mogą doprowadzić do zniszczenia środowiska oraz wpływać
na zdrowie i bezpieczeństwo pracowników organizacji i osób na zewnątrz. Mogą
negatywnie oddziaływać na sytuację ekonomiczną i pozycję rynkową organizacji.
Jednym z celów wdrożenia systemu zarządzania środowiskowego jest zapobieganie
występowaniu sytuacji awaryjnych, zapewnienie przygotowania do takich sytuacji
oraz zaplanowanie właściwego usuwania skutków w przypadku ich wystąpienia. Ma
to zasadnicze znaczenie dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników, zapobiegania
ryzyku uszkodzenia wyrobu i instalacji oraz ochrony środowiska.
Wymaganie
Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-A, punkt I-A.4.7.
Organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymywać procedurę(-y)
identyfikowania możliwych sytuacji niebezpiecznych i awarii, które mogą mieć
wpływ(-y) na środowisko, oraz reagowania na nie.
Organizacja powinna reagować na występujące sytuacje niebezpieczne i awarie
oraz zapobiegać lub ograniczać związane z nimi niekorzystne wpływy na
środowisko.
Organizacja powinna okresowo przeglądać i jeżeli to niezbędne, aktualizować
swoje procedury gotowości i reagowania na awarie, w szczególności po zaistnieniu
awarii lub sytuacji niebezpiecznych.
Organizacja powinna również okresowo sprawdzać takie procedury, jeżeli jest
to wykonalne.
Spełnienie wymagania
W celu uniknięcia sytuacji awaryjnych organizacja musi przede wszystkim je
zidentyfikować. Pierwsza identyfikacja odbywa się na etapie przeglądu
środowiskowego (patrz podrozdział 5.3.). Informacje te powinny być regularnie
aktualizowane.
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
Uwaga: Należy pamiętać, że identyfikacja sytuacji awaryjnych wykonana na
potrzeby bhp może nie zawierać wystarczających informacji dotyczących
zagrożeń dla środowiska. W SZŚ należy uwzględnić sytuacje, które nie zostałyby
uznane za zagrożenie z punktu widzenia bhp - np. awarię urządzeń odpylających.
W odniesieniu do sytuacji awaryjnych zidentyfikowanych w ramach bhp, należy
przeprowadzić ponowną analizę z uwzględnieniem potencjalnych zagrożeń dla
środowiska. Przykładowo dla sytuacji awaryjnej polegającej na wystąpieniu pożaru
w magazynie (np. substancji niebezpiecznych), procedury postępowania bhp
będą skupiały się na ewakuacji personelu oraz ludności mieszkającej w pobliżu
i zabezpieczeniu miejsca awarii. W kontekście środowiskowym należałoby
ponadto uwzględnić potencjalną emisję niezorganizowaną do powietrza, zrzut
wód pogaśniczych, itp.
Rozporządzenie EMAS nie definiuje pojęcia awarii, jednak można założyć, że awarią
nazywamy każde nagłe zdarzenie wynikające z odbiegającego od normalnego
funkcjonowania urządzeń lub instalacji, które może mieć wpływ na środowisko lub
zdrowie ludzkie. Stosując taką interpretację można łatwiej
zdefiniować potencjalne sytuacje awaryjne.
Sytuacje awaryjne w instalacjach przemysłowych obejmują
głównie pożary, wycieki substancji chemicznych oraz
niekontrolowane odprowadzanie ścieków lub emisji do
powietrza. Jednak inne sytuacje, takie jak uszkodzenia
urządzeń ochrony środowiska, należy również traktować jako
awarie.
Zazwyczaj opracowuje się plany działania w sytuacji
awaryjnej, informuje pracowników o potencjalnych
sytuacjach awaryjnych i szkoli ich w tym zakresie. Gotowość
na wypadek awarii, procedury i plany reagowania muszą
podlegać okresowej weryfikacji i w razie konieczności, muszą
zostać wprowadzone poprawki. Istnieją również wymagania
ustawowe nakładające na organizacje podwyższonego ryzyka
wystąpienia wypadków wymóg sporządzenia oceny ryzyka
i planów gotowości.
Uwaga: Inspiracją do opracowania planów działania w sytuacji awaryjnej mogą
być wymagania dotyczące poważnych sytuacji awaryjnych (patrz Załącznik 2,
Rozdz. X), mimo że obowiązki te dotyczą wprost tylko wybranych rodzajów
organizacji.
Podczas wdrażania systemu zarządzania środowiskowego należy uwzględnić wszystkie
te wymagania w formie ujednoliconej procedury przygotowania na wypadek
wystąpienia awarii i planu reagowania. Przy opracowywaniu procedury przygotowania
na wypadek wystąpienia awarii, należy również wziąć pod uwagę zagadnienia BHP,
ponieważ często łączą się one nierozerwalnie z zagrożeniami dla środowiska.
Rozporządzenie EMAS wymaga także okresowego przeprowadzania symulacji
stosowania procedur awaryjnych, co pozwala na zwiększenie świadomości
pracowników oraz większe wyczulenie na potencjalne zagrożenia. Zalecane jest także
89
90
EMAS
Poradnik dla organizacji
przeprowadzanie ćwiczeń symulacyjnych razem z jednostkami ratowniczymi
zdefiniowanymi w procedurach awaryjnych. Dzięki temu jednostki ratownicze
w przypadku wystąpienia zagrożenia/awarii będą sprawniej poruszać się po terenie
organizacji, a także, co najważniejsze, efektywniej i skuteczniej wykonają swoją pracę.
Dokumentacja
Rozporządzenie EMAS nie zawiera jednoznacznych wymagań dotyczących
dokumentowania w tym obszarze. Można uznać, że dokumentowanie procedury
identyfikowania potencjalnych sytuacji awaryjnych nie jest konieczne. W praktyce
organizacje często włączają tę procedurę do procedury identyfikacji aspektów
środowiskowych. Jednak w odniesieniu do planów działania na wypadek awarii należy
stosować zasadę obowiązującą w zakresie sterowania operacyjnego, tj.
udokumentowane procedury są konieczne tam, gdzie ich brak mógłby doprowadzić
do zwiększonego oddziaływania na środowisko. Niektóre organizacje będą
zobowiązane do przygotowania specjalnych programów na mocy przepisów ustawy
Prawo ochrony środowiska.
Zapisy
Należy pamiętać, iż każda zaistniała sytuacja awaryjna powinna być udokumentowana
w formie zapisów. W praktyce przyjęło się także stosowanie rejestru potencjalnych
sytuacji awaryjnych (często uwzględnionych w rejestrze aspektów środowiskowych).
5.16 Monitorowanie i pomiary
Po wdrożeniu systemu zarządzania należy zapewnić, że efekty działalności, znaczące
aspekty środowiskowe oraz operacje związane z nimi będą monitorowane.
Monitorowanie i pomiary w systemie zarządzania środowiskowego zapewniają
informację zwrotną w kwestiach celów i zadań środowiskowych oraz zgodności
z wymaganiami prawa.
Wymaganie
Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-A, punkt I-A.5.1.
Organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymywać procedurę(-y) w celu
regularnego monitorowania i wykonywania pomiarów kluczowych charakterystyk
swoich operacji, które mogą mieć znaczący wpływ na środowisko. Procedura(y) ta (te) powinna(-y) obejmować dokumentowanie informacji w celu
monitorowania efektów, stosowanych środków sterowania operacyjnego oraz
zgodności z celami i zadaniami środowiskowymi organizacji.
Organizacja powinna zapewnić, że stosowane i utrzymywane wyposażenie do
monitorowania i pomiarów jest wzorcowane lub sprawdzane oraz, że są
zachowywane zapisy z tym związane.
W celu zapewnienia spełniania tego wymagania organizacja powinna przeprowadzić
następujące działania:
opracować procedury monitorowania i przeprowadzania pomiarów, które obejmą
wszystkie kluczowe charakterystyki (patrz podrozdział 5.14.) specyficzne dla
działań, usług i wyrobów organizacji,
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
zapewnić (przykładowo poprzez opracowanie procedury), aby wyniki
monitorowania i pomiarów były dokumentowane, ewidencjonowane
i przechowywane,
zapewnić, że zapisy dotyczące wyników monitorowania i pomiarów są analizowane
pod kątem śledzenia poprawy efektywności działań środowiskowych, osiągania
celów środowiskowych oraz nadzorowania znaczących aspektów środowiskowych,
wykonać przegląd urządzeń wykorzystywanych do monitorowania i pomiarów
oraz zapewnić, że są nadzorowane w sposób wymagany przez odrębne przepisy
lub w sposób zapewniający wiarygodność wyników,
opracować procedurę zapewniającą wiarygodność zapisów dotyczących nadzoru
nad urządzeniami do monitorowania i pomiarów,
zdefiniować i określić wskaźniki lub parametry efektów działalności środowiskowej.
Monitorowanie i pomiary kluczowych charakterystyk bezpośrednio związane są ze
sterowaniem operacyjnym. Dzięki prowadzeniu pomiarów tych parametrów
organizacja nadzoruje swoje znaczące aspekty środowiskowe, co w rezultacie daje
podstawę do utrzymywania prowadzonych procesów i działań zgodnie
z wymaganiami prawnymi, które mają zastosowanie do danych aspektów.
Monitorowanie i pomiary umożliwiają nadzór nad realizacją działań związanych ze
znaczącymi aspektami środowiskowymi, dla których organizacja wyznaczyła cele
i zadania.
Przykład: Konkretne wymagania dotyczące prowadzenia pomiarów zostały
określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie wymagań w zakresie
prowadzenia pomiarów wielkości emisji. W rozporządzeniu tym określono
wymagania w zakresie pomiarów wielkości emisji, do prowadzenia których są
obowiązani prowadzący instalację oraz użytkownicy urządzeń, w tym
w szczególności:
1) przypadki, w których jest wymagany ciągły pomiar emisji z instalacji;
2) przypadki, w których są wymagane okresowe pomiary emisji z instalacji albo
urządzenia, oraz częstotliwości prowadzenia tych pomiarów;
3) referencyjne metodyki wykonywania pomiarów;
4) sposób ewidencjonowania przeprowadzonych pomiarów.
Warto przy tym pamiętać, że niektóre obowiązki prowadzenia pomiarów mogą
wynikać nie bezpośrednio z przepisów prawa, ale z wymagań określonych
w decyzji administracyjnej (np. pozwolenie) albo w umowie (np.
z przedsiębiorstwem wodociągowo-kanalizacyjnym).
Ważne jest, aby nie ograniczać wykonywania pomiarów i prowadzenia monitoringu
tylko do tego zakresu, który jest regulowany wymaganiami prawnymi (wynikającymi
z decyzji administracyjnych, pozwoleń, umów, itp.). W większości organizacji
znaczące oddziaływanie na środowisko dotyczy także tych obszarów, które nie są
regulowane prawnie, np. zaopatrzenie czy zużycie surowców. Jest to zwłaszcza istotne
w sytuacjach, kiedy dla tego typu aspektów zostały ustanowione cele i zadania
środowiskowe.
91
92
EMAS
Poradnik dla organizacji
W każdym przypadku należy zapewnić, że wyposażenie służące do monitorowania
i pomiarów posiada aktualne świadectwa zatwierdzenia typu, legalizacji, wzorcowania
i sprawdzenia zgodnie z przepisami prawnymi, instrukcjami eksploatacji, Polskimi
Normami i innymi wytycznymi. W przypadku wykonywania pomiarów przez
wykonawcę zewnętrznego należy uzgodnić metodykę i sposób wykonywania
pomiarów.
Uwaga: Nie zawsze konieczne, ani też możliwe, jest prowadzenie fizycznych
pomiarów. Organizacja w wielu przypadkach nie musi koniecznie instalować
kosztownych urządzeń pomiarowych, może natomiast skorzystać z metod
obliczeniowych, np. na bazie danych dotyczących wielkości zakupów lub składu
kupowanych materiałów.
Dokumentacja
Procedura dotycząca prowadzenia pomiarów i monitorowania nie musi być
udokumentowana. W praktyce jednak stosuje się udokumentowane procedury
dotyczące:
prowadzenia pomiarów i monitorowania, której celem jest zapewnienie
monitorowania efektów działalności środowiskowej,
nadzoru nad przyrządami pomiarowymi, której celem jest zapewnienie
prawidłowego użytkowania oraz nadzoru przyrządów pomiarowych stosowanych
do sterowania operacyjnego (kontrolowanie, monitorowanie i pomiar kluczowych
charakterystyk procesów, operacji, usług lub wyrobów mogących mieć znaczący
wpływ na środowisko), monitorowania i pomiarów znaczących aspektów
środowiskowych.
Często wymienione wyżej elementy procedur są umieszczane w procedurach
operacyjnych dotyczących konkretnych procesów lub obszarów działania.
Zapisy
W celu spełnienia wymagań w tym obszarze, organizacja powinna utrzymywać zapisy
z prowadzonych pomiarów i monitorowania parametrów operacyjnych, a także
prowadzić zapisy z nadzoru nad przyrządami pomiarowymi.
5.17 Ocena zgodności
Organizacja jest zobowiązana do przeprowadzenia cyklicznej oceny zgodności
z wymaganiami prawnymi i innymi. Wdrożony system zarządzania środowiskowego
powinien umożliwić organizacji utrzymanie zgodności z prawem oraz spełnianie
przyszłych wymagań prawnych.
Wymaganie
Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-A, punkt I-A.5.2.
Zgodnie ze zobowiązaniem do zgodności organizacja powinna ustanowić,
wdrożyć i utrzymywać procedurę(-y) okresowej oceny zgodności z mającymi
zastosowanie wymaganiami prawnymi.
Organizacja powinna utrzymywać zapisy wyników okresowych ocen.
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
Organizacja powinna oceniać zgodność z innymi wymaganiami, do których
spełnienia się zobowiązała. Organizacja może połączyć tę ocenę zgodności
z wymaganiami prawnymi lub ustanowić odrębną(-e) procedurę(-y).
Artykuł 3 Rozporządzenia EMAS mówi, że organizacja, która chce zarejestrować się
w systemie EMAS musi wdrożyć system zarządzania środowiskowego spełniający
wszystkie wymagania zawarte w Aneksie I, oraz zapewnić, że działa w zgodzie
z odpowiednimi wymaganiami prawa środowiskowego. W artykule 6 Rozporządzenia
EMAS zaznaczono jednoznacznie, że warunkiem rejestracji organizacji przez organ
kompetentny jest pozytywna opinia (informacja) wydana przez organ kontrolny,
dotycząca spełniania przez organizację wymagań prawnych w zakresie ochrony
środowiska.
Spełnienie wymagania
Rozporządzenie EMAS wymaga, aby organizacja opracowała procedurę prowadzenia
okresowej oceny zgodności z wymaganiami prawnymi i innymi, które jej dotyczą.
Ocena zgodności polega na porównaniu wyników monitorowania oraz pomiarów
z wymaganiami prawa dotyczącymi aspektów środowiskowych organizacji.
Należy przeprowadzić ocenę zgodności z każdym wymaganiem prawnym
odnoszącym się do aspektów środowiskowych organizacji.
Uwaga: Odpowiednia identyfikacja wymagań prawnych i innych (patrz
podrozdział 5.6.) wskazująca konkretne wymagania, a nie tylko tytuły aktów
prawnych znakomicie łatwia przeprowadzenie oceny zgodności.
Rozporządzenie EMAS nie określa częstotliwości, z jaką powinny odbywać się
okresowe oceny zgodności. Należy przyjąć, że ocena, która odbywa się rzadziej niż
raz do roku (np. przed przeglądem zarządzania), nie zapewni utrzymania zgodności,
co jest warunkiem rejestracji w systemie EMAS. Przynajmniej jedna ocena zgodności
powinna być przeprowadzona przed pierwsza weryfikacją.
Uwaga: Wymaganie sporządzania wykazów związanych z korzystaniem ze
środowiska (co pół roku w odniesieniu do wprowadzania pyłów i gazów do
powietrza, odprowadzania ścieków, poboru wody), czy też sprawozdań rocznych
(m.in. zestawienia dotyczące odpadów, odpadów opakowaniowych i uzyskanego
poziomu recyklingu/odzysku) narzuca swoisty minimalny rytm sprawdzania
zgodności z przepisami. Ponadto sankcja ponoszenia zwiększonych opłat
w przypadku korzystania ze środowiska bez wymaganego pozwolenia powinna
być dodatkowym bodźcem do skonstruowania mechanizmu okresowego
sprawdzania, czy wszystkie pozwolenia są ważne, czy nie trzeba rozpocząć działań
aktualizacyjnych.
Niezależnie od tego, jak bardzo efektywny jest system zarządzania środowiskowego,
istnieje możliwość wystąpienia tymczasowej niezgodności z wymaganiami prawnymi.
Przyczyną takiego zdarzenia może być awaria lub inny stan odbiegający od
normalnego. Należy jednak podkreślić, że tymczasowa niezgodność wynikająca
93
94
EMAS
Poradnik dla organizacji
z sytuacji awaryjnej lub innego zbiegu okoliczności nie musi być przyczyną zawieszenia
rejestracji lub wykreślenia z rejestru EMAS 21 . Rolą systemu zarządzania
środowiskowego w sytuacjach tymczasowego odstępstwa od zgodności
z wymaganiami jest szybka identyfikacja przyczyny problemu oraz wdrożenie
odpowiednich działań korygujących najszybciej jak to możliwe. W zależności od
ustaleń z weryfikatorem, każda sytuacja, w której znaleziono odstępstwo, może
również wymagać poinformowania go o tym fakcie. W określonych prawem
przypadkach niezbędne będzie również poinformowanie odpowiedniego organu
ochrony środowiska.
Dokumentacja
Rozporządzenie EMAS wymaga opracowania procedury prowadzenia okresowej
zgodności w wymaganiami prawa. Weryfikator będzie sprawdzał sposób, w jaki się
ona odbywa. Dopiero kiedy uzna, że jest on niewystarczający, może uznać
udokumentowanie procedury za właściwe działanie korygujące.
Zapisy
Wymagane są zapisy potwierdzające wykonaną ocenę zgodności. Dokumentem takim
może być na przykład protokół z oceny zawierający porównanie wymagań z wynikami
monitorowania i pomiarów i audytów wewnętrznych.
5.18 Działania korygujące i zapobiegawcze
Niezgodność jest definiowana w normie ISO 14001 jako "niespełnienie wymagania".
Niezgodności są identyfikowane w wyniku oceny zgodności, audytów wewnętrznych
lub też innych sytuacjach. Zidentyfikowanie niezgodności w jakiejkolwiek
z wymienionych sytuacji powinno skutkować zainicjowaniem działań korygujących.
działanie korygujące - działanie w celu wyeliminowania przyczyny wykrytej
niezgodności (PN EN ISO 14001:2005).
Z przytoczonej definicji wynika, ze działania korygujące mają za zadanie nie tylko
usunięcie skutków niezgodności, ale również (a w zasadzie przede wszystkim) jej
przyczyn.
Bywa, że w ramach oceny zgodności lub audytów wewnętrznych są identyfikowane
sytuacje, które nie są niezgodnościami, ale w określonych okolicznościach mogłyby
wywołać niezgodność. W takiej sytuacji powinny zostać podjęte działania
zapobiegawcze.
działanie zapobiegawcze - działanie podjęte w celu wyeliminowania przyczyny
potencjalnej niezgodności (PN EN ISO 14001:2005).
Wymaganie
Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-A, punkt I-A.5.3.
Organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymywać procedurę(-y)
postępowania z występującymi i potencjalnymi niezgodnościami oraz
21
Więcej na temat zawieszania oraz wykreślania z rejestru EMAS znajduje się w rozdziale 6.
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
podejmowania działań korygujących i zapobiegawczych. Procedura(-y)
powinna(-y) określać wymagania dotyczące:
a) identyfikowania i korygowania niezgodności oraz podejmowania działania
(działań) w celu ograniczenia jej (ich) wpływu na środowisko,
b) badania niezgodności, określania ich przyczyn (przyczyny) i podejmowania
działań w celu uniknięcia ich ponownego wystąpienia,
c) oceny potrzeby podjęcia działania (działań) mającego(-ych) na celu
zapobieganie niezgodnością i wdrażanie odpowiednich działań w celu
uniknięcia ich wystąpienia,
d) zapisywania wyników podjętego(-ych) działania (działań) korygującego(-ych)
i zapobiegawczego(-ych), oraz
e) przeglądu skuteczności podjętego(-ych) działania (działań) korygującego(-ych)
i zapobiegawczego(-ych).
Podjęte działania powinny być odpowiednie do skali problemu oraz do
wywołanego wpływu na środowisko.
Spełnienie wymagania
Rozporządzenie EMAS wymaga od organizacji opracowania procedury określającej
sposób postępowania w przypadku zidentyfikowania faktycznych lub potencjalnych
niezgodności. Kluczowe znaczenie przy usuwaniu niezgodności ma znalezienie
źródłowej przyczyny jej wystąpienia. Bez analizy przyczyn nie jest możliwe całkowite
i trwałe usunięcie niezgodności. Niezgodne z wymaganiami postępowanie pracownika
może być spowodowane jego niedbałością, brakiem znajomości procedur, błędnymi
instrukcjami lub brakiem kompetencji. Działania korygujące muszą się odnieść do
prawdziwej przyczyny, w przeciwnym razie usunięte zostaną wyłącznie skutki,
a niezgodność z dużym prawdopodobieństwem wystąpi w przyszłości ponownie.
Istotnym elementem procedury powinien być sposób zapisywania decyzji i działań
podjętych w wyniku zidentyfikowania niezgodności. Jeżeli po przeprowadzeniu
działań korygujących lub zapobiegawczych niezgodność wystąpi ponownie, zapisy
te umożliwiają znalezienie błędów w przeprowadzonych działaniach.
Dokumentacja
Rozporządzenie EMAS nie wymaga, aby procedura działań korygujących
i zapobiegawczych była udokumentowana. Weryfikator będzie badał skuteczność
identyfikacji i prowadzenia działań korygujących i zapobiegawczych. Dopiero kiedy
uzna, że jest ona niewystarczająca, może uznać udokumentowanie procedury za
właściwe działanie korygujące.
Zapisy
Wymagane są zapisy opisujące podjęte działania korygujące i zapobiegawcze. Typowo
rolę tą pełnią tzw. karty niezgodności. Obejmują one całość informacji dotyczącej
zidentyfikowanej niezgodności, zaplanowanych i przeprowadzonych działań
korygujących, a także oceny ich skuteczności. Karty te powinny umożliwiać
prowadzenie zapisów dotyczących potencjalnych niezgodności i podjętych działań
zapobiegawczych.
95
96
EMAS
Poradnik dla organizacji
5.19 Nadzór nad zapisami
W ramach działań prowadzonych w systemie zarządzania powstają różnego rodzaju
zapisy (więcej na ten temat w podrozdziale 5.12.). Aby zapewnić ich wiarygodność
niezbędne jest ich nadzorowanie.
Wymaganie
Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-A, punkt I-A.5.4.
Organizacja powinna ustanowić i utrzymywać zapisy niezbędne do wykazania
zgodności z wymaganiami systemu zarządzania środowiskowego i niniejszej
normy międzynarodowej, oraz zapisy osiągniętych wyników.
Organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymywać procedurę(-y)
identyfikowania, przechowywania, zabezpieczania, wyszukiwania i zachowywania zapisów przez określony czas i ich likwidacji.
Zapisy powinny być czytelne, możliwe do zidentyfikowania i prześledzenia.
System zarządzania środowiskowego oparty na Rozporządzeniu EMAS powinien
generować dane wykorzystywane później w deklaracji środowiskowej. Informacje
te są zazwyczaj prowadzone w formie zapisów. Z tego względu sposób ich
utrzymywania ma kluczowe znaczenie dla jakości deklaracji. Wymienione
w Załączniku I-A czynności dotyczące nadzoru nad zapisami mają na celu
zapewnienie, że zbierane dane są wiarygodne, łatwo dostępne i nie budzą wątpliwości
co do źródeł ich pochodzenia. W praktyce oznacza to określenie osób uprawnionych
do prowadzenia zapisów i odpowiedzialnych za ich przechowywanie, a także
sposobu, formy, miejsca i czasu ich przechowywania.
Uwaga: W wielu przypadkach forma i czas przechowywania zapisów jest
regulowane wymaganiami prawnymi. Wiele aktów wykonawczych zawiera
w swojej treści gotowe procedury prowadzenia zapisów na podanych
formularzach lub same formularze (ich forma), które wymuszają postępowanie
zgodne z zamierzoną procedurą (patrz podrozdział 5.12.).
Przykład: Poniżej zestawiono przykładowe rozporządzenia zawierające m.in.
formularze do prowadzenia wymaganych prawem zapisów:
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 czerwca 2002 r. w sprawie
wzorów wykazów zawierających informacje i dane o zakresie korzystania ze
środowiska i sposobu ich przedstawiania. (Dz. U. Nr 100, poz. 920) (Zmiany:
Dz. U. z 2003 r. Nr 113, poz. 1075 oraz z 2005 r. Nr 53, poz. 481)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 r. w sprawie
wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów (Dz. U. Nr
152, poz. 1736)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 sierpnia 2004 r. w sprawie
wzoru formularza przyjęcia odpadów metali (Dz. U. Nr 197, poz. 2033)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 r. w sprawie
zakresu informacji oraz wzorów formularzy służących do sporządzania
i przekazywania zbiorczych zestawień danych (Dz. U. Nr 152, poz. 1737)
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 czerwca 2005 r. w sprawie
wzoru rocznego sprawozdania o wysokości należnej opłaty za brak sieci
zbierania pojazdów (Dz. U. Nr 109, poz. 917)
Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 11 sierpnia 2004 r.
w sprawie ewidencji substancji kontrolowanych (Dz. U. Nr 185, poz. 1911)
Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 6 sierpnia 2004 r. w sprawie
wzoru karty urządzenia i instalacji zawierających substancje kontrolowane
(Dz. U. Nr 184, poz. 1903)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 grudnia 2003 r. w sprawie
wzoru rocznego sprawozdania o wysokości należnej opłaty produktowej (Dz.
U. Nr 220, poz. 2189)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2003 r. w sprawie
wzoru sprawozdania o wielkościach wprowadzonych na rynek krajowy
opakowań i produktów, osiągniętych wielkościach odzysku i recyklingu
odpadów opakowaniowych i poużytkowych oraz wpływach z opłat
produktowych (Dz. U. Nr 232, poz. 2342)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 31 marca 2005 r. w sprawie
dokumentów potwierdzających odrębnie odzysk i odrębnie recykling (Dz. U.
Nr 58, poz. 510)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 grudnia 2001 r. w sprawie
wzorów druków informacji dotyczącej opłaty eksploatacyjnej za wydobytą
kopalinę ze złoża (Dz. U. Nr 153, poz. 1773)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 czerwca 2005 r. w sprawie
wzorów druków informacji dotyczących bezzbiornikowego magazynowania
substancji oraz składowania odpadów (Dz. U. Nr 116, poz. 980) (Zmiany:
Dz. U. Nr 134, poz. 1129)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie
wzoru rocznego sprawozdania o wysokości należnej opłaty za substancje
kontrolowane (Dz. U. Nr 17, poz. 157)
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury oraz Ministra Spraw Wewnętrznych
i Administracji z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie wzoru formularza rocznego
sprawozdania z działalności w zakresie przewozu drogowego towarów
niebezpiecznych oraz sposobu jego wypełniania (Dz. U. Nr 240, poz. 2072)
Zapisy związane z opłatami za gospodarcze korzystanie ze środowiska podlegają
przepisom ustawy Ordynacja podatkowa (wynika to z artykułu 281 ustawy Prawo
ochrony środowiska). W związku z tym zapisy muszą być przechowywane przez
5 lat od końca roku, którego dotyczyły.
Dane będące podstawą funkcjonowania i oceny SZŚ powinny być właściwie
zabezpieczone i możliwe do odzyskania. Możliwość odnalezienia i odtworzenia musi
dotyczyć zarówno wyników przeprowadzonych pomiarów, jak również przetwarzania
wyników pomiarów w informacje na temat oddziaływania na środowisko.
97
98
EMAS
Poradnik dla organizacji
Uwaga: Coraz częściej zapisy są przechowywane w formie elektronicznej.
Prowadzenie zapisów w formie elektronicznej wymaga spełnienia tych samych
wymagań. Szczególnie istotne jest nadanie uprawnień do wprowadzanie danych,
zabezpieczenie przed możliwością nieautoryzowanej modyfikacji oraz tworzenie
kopii zapasowych, pozwalających na odzyskanie danych w przypadku awarii
systemu komputerowego.
Dokumentacja
Procedura nadzoru nad zapisami nie musi być udokumentowana. Weryfikator będzie
sprawdzał bezpieczeństwo i dostęp do zapisów. Dopiero kiedy uzna, że są one
niewystarczające, może uznać udokumentowanie procedury za właściwe działanie
korygujące. Często wymagania odnośnie stosowania zapisów są umieszczane
w procedurach systemowych lub operacyjnych. Odniesienia w procedurach definiują
w tym przypadku, kto, jak, kiedy i w jaki sposób ma prowadzić zapisy. Najczęściej
stosuje się także specjalne formularze do wykorzystania przy konkretnych
procedurach, które służą do prowadzenia zapisów w jednolitej formie.
Zapisy
Zapisy związane z nadzorem nad zapisami mogą obejmować np. wszelkiego rodzaju
zestawienia/ewidencje ułatwiające odszukanie właściwej informacji.
5.20 Audyty wewnętrzne
Po wprowadzeniu systemu zarządzania środowiskowego organizacja powinna zadbać,
aby system ten działał i funkcjonował poprawnie. Proces sprawdzania poprawności
działania systemu nazywany jest audytem wewnętrznym. Prawie każdy pracownik
organizacji będzie brał udział pośrednio lub bezpośrednio w audytach. Organizacja
musi realizować okresowe audyty w planowanych odstępach czasu. Audyt
wewnętrzny systemu zarządzania środowiskowego jest systematycznym,
udokumentowanym procesem gromadzenia i oceny obiektywnych dowodów
przestrzegania przez organizację wszystkich wymagań systemowych. Audyt
wewnętrzny ocenia zgodność systemu zarządzania środowiskowego i efektów
działalności środowiskowej z:
procedurami/ instrukcjami wewnętrznymi,
wymaganiami Rozporządzenia EMAS,
polityką środowiskową, celami, zadaniami i programami,
wymaganiami prawa.
Wymaganie
Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-A, punkt I-A.5.4.
Organizacja powinna zapewnić, że audyty wewnętrzne systemu zarządzania
środowiskowego są prowadzone w zaplanowanych odstępach czasu w celu:
a) określenia, czy system zarządzania środowiskowego jest:
1) zgodny z zaplanowanymi ustaleniami związanymi z zarządzaniem środowiskowym,
łącznie z wymaganiami niniejszej normy międzynarodowej oraz
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
2) właściwie wdrożony i utrzymywany, oraz
b) dostarczenia kierownictwu informacji o wynikach audytów.
Organizacja powinna zaplanować, ustanowić i utrzymywać program(-y) audytów
biorąc pod uwagę środowiskowe znaczenie rozważanych działań oraz wyniki
wcześniejszych audytów.
Należy ustanowić, wdrożyć i utrzymywać procedurę(-y) audytowania, która(-e)
ustala(-ją):
odpowiedzialność i wymagania dotyczące planowania i przeprowadzania
audytów, przedstawiania wyników i zachowywania związanych zapisów,
określenie kryteriów audytów, zakresu, częstości i metod.
Wybór audytorów i prowadzenia audytów powinny zapewniać obiektywność
i bezstronność procesu audytu.
Spełnienie wymagania
Zanim organizacja będzie mogła efektywnie przeprowadzić audyty wewnętrzne
należy:
zapewnić odpowiednie środki i zasoby do wypełniania założonych działań
związanych z prowadzeniem cyklu audytów w organizacji,
przygotować procedurę audytów wewnętrznych oraz niezbędne formularze
zapewniające jednolitą formę zapisów,
wybrać odpowiednich pracowników, którzy zostaną przeszkoleni na audytorów
wewnętrznych.
Celem procedury audytów jest znalezienie obszarów doskonalenia wdrożonego
systemu zarządzania środowiskowego poprzez ocenę zgodności prowadzonych w jego
ramach działań z zaplanowanym sposobem postępowania oraz określenie
efektywności tych działań, a także ocenę, czy system zarządzania środowiskowego
jest zgodny z wymaganiami Rozporządzenia EMAS.
Procedura audytów powinna określać tok postępowania przy planowaniu
i wykonywaniu audytów, a także zasady dokumentowania całego procesu. Tak więc,
w procedurze powinny zostać określone częstotliwość prowadzenia audytów, sposób
sporządzania z nich raportów, kryteria dla audytorów oraz kryteria audytu, itp. Audyty
systemu zarządzania środowiskowego realizuje się zwykle w cyklu rocznym.
Rozporządzenie EMAS nakłada obowiązek, aby w ciągu trzech lat wszystkie elementy
wymagane do rejestracji w systemie EMAS były sprawdzone. Jednakże zalecane jest
także, aby elementy lub działania, które mogą wywierać znaczące oddziaływania na
środowisko, były audytowane częściej - co najmniej w rocznych odstępach. Pomoże
to w wykazaniu kierownictwu oraz zewnętrznym audytorom lub weryfikatorom, że
organizacja zarządza i efektywnie kontroluje swoje znaczące aspekty środowiskowe.
W czasie wdrażania systemu zarządzania środowiskowego warto dodatkowo
przeprowadzać audyty częściej, co pomoże w wykryciu przypadków niezgodności
i usprawni działania już na samym początku.
W celu właściwego zorganizowania audytu organizacja powinna opracować
i utrzymywać harmonogram (program) audytów uwzględniający następujące
elementy:
99
100
EMAS
Poradnik dla organizacji
datę i długość (liczbę dni) planowanego audytu,
cele, zakres i kryteria audytu,
identyfikację jednostek organizacyjnych i funkcjonalnych, które zostaną objęte
audytem,
listę członków zespołu audytorskiego.
Uwaga: Popularnym formatem programu audytu jest macierz zawierająca
pionowe wykazy wszystkich elementów systemu zarządzania środowiskowego
oraz poziome wykazy wszystkich obszarów organizacji, których te wymagania
dotyczą. W miejscach, w których elementy i obszary się krzyżują, można wpisać
planowane daty audytu lub, jeżeli dana czynność nie jest istotna dla określonego
obszaru, kratkę można wykreślić. Taki format zapewnia przeprowadzenie audytu
wszystkich obszarów, bez pominięcia żadnego z nich.
Program audytów sporządzany jest także w oparciu o przegląd dokumentów, zapisów
oraz działań realizowanych w ramach systemu zarządzania środowiskowego, w tym
między innymi:
wyniki monitorowania i pomiarów oraz oceny zgodności z wymaganiami prawnymi,
realizację celów i zadań środowiskowych,
środowiskową wagę rozważanych obszarów (z naciskiem na znaczące aspekty
środowiskowe) oraz poziom stosowania metod sterowania operacyjnego, wyniki
poprzednich audytów oraz analizę zidentyfikowanych niezgodności,
wyniki audytów zewnętrznych oraz kontroli zewnętrznych wraz z czynnościami
kontrolnymi realizowanymi przez organy administracji,
uwagi i wnioski zainteresowanych stron (z zewnątrz).
W pewnych sytuacjach mogą być prowadzone audyty pozaplanowe. Audyt
pozaplanowy może zostać przeprowadzony w przypadku wystąpienia istotnych zmian
technicznych lub organizacyjnych, które mogą mieć wpływ na funkcjonowanie
systemu zarządzania środowiskowego, oraz także w przypadkach niezadowalających
wyników wcześniej przeprowadzonych audytów.
Liczba audytorów wewnętrznych w każdej organizacji będzie zależała od wielkości
organizacji i złożoności prowadzonych przez nią działań. Audytorem może zostać
każdy pracownik posiadający odpowiednie kwalifikacje, kompetencje i doświadczenie
pozwalające na prowadzenie audytów wewnętrznych.
Wybór odpowiednich osób do pełnienia roli audytorów wewnętrznych ma duży
wpływ na funkcjonowanie systemu i tego jak jest on odbierany przez cały personel
organizacji. Kandydaci na audytorów powinni być odpowiednio przeszkoleni. Zakres
szkolenia powinien obejmować wymagania Rozporządzenia EMAS oraz procedurę
prowadzenia audytu.
Przy wyborze audytorów wchodzących w skład zespołu audytującego należy brać
pod uwagę:
odpowiednie dla obszaru audytu kwalifikacje zawodowe,
znajomość systemu zarządzania środowiskowego, a szczególnie obszaru
audytowanego,
niezależność służbową od osoby odpowiedzialnej za obszar audytowany,
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
brak jakiegokolwiek rzeczywistego lub potencjalnego konfliktu interesów z osobą
odpowiedzialną za audytowany obszar.
Przed rozpoczęciem audytu audytorzy powinni uzyskać wszelkie niezbędne
informacje i dokumenty. Na podstawie otrzymanych dokumentów audytorzy
przygotowują się do audytu, a także przygotowują plan audytu. Mniej doświadczeni
audytorzy przygotowują listy kontrolne z pytaniami, jakie będą chcieli zadać podczas
wykonywania swoich czynności. Plan audytu powinien być dostępny i uzgodniony
z przedstawicielem (kierownikiem) audytowanej komórki i powinien zawierać:
określenie obszaru audytu (zakresu), czyli opis fizycznych lokalizacji, jednostek
organizacyjnych lub procesów,
określenie osoby odpowiedzialnej na audytowany obszar,
skład zespołu audytującego,
datę oraz przynajmniej czas rozpoczęcia i zakończenia audytu,
kryteria audytu - elementy, do których odnosi się zastany w trakcie audytu stan
rzeczy np. polityka środowiskowa, procedury, wymagania prawne lub wymagania
Rozporządzenia EMAS.
Uwaga: Zgodnie z wymaganiami Rozporządzenia EMAS przedmiotem audytów
wewnętrznych powinno być także sprawdzenie zgodności z wymaganiami
prawnymi. Wymaga to od audytorów w również wiedzy w tym zakresie.
W trakcie audytów audytorzy prowadzą obserwacje prowadzonych działań, rozmowy
z pracownikami różnych szczebli w danej jednostce organizacyjnej, sprawdzają
warunki działania sprzętu oraz prowadzą przegląd zapisów, procedur oraz innych
dokumentów. Należy pamiętać, że choć celem
audytu jest badanie zgodności prowadzonych
działań z wymaganiami oraz ich efektywności to
nadrzędnym celem audytu powinno być szukanie
dowodów na to, że system zarządzania
środowiskowego funkcjonuje i jest efektywny.
Wskazane jest, aby podczas prowadzenia audytu
dokumentować wszystkie obserwacje i uzyskane
odpowiedzi i informacje. Prowadzenie na bieżąco zapisów z audytu ułatwi późniejsze
opracowywanie raportu z audytu.
Dowody zebrane podczas audytu powinny być oceniane względem przyjętych
kryteriów audytu (czyli dokumentów i punktów odniesienia) w celu opracowania
ustaleń i wniosków z audytu.
Ustalenia z audytu możemy podzielić na:
zgodności lub niezgodności z kryteriami audytu,
zidentyfikowane możliwości doskonalenia, czyli obserwacje.
Obserwacja jest to spostrzeżenie audytora, które nie może być sklasyfikowane jako
niezgodność, natomiast daje możliwość doskonalenia efektywności
w zaobserwowanym zakresie.
101
102
EMAS
Poradnik dla organizacji
Po zakończeniu audytu, audytor lub zespół audytujący powinien przygotować
sprawozdanie z audytu w celu przedstawienia wyników i wniosków z audytu. Zaleca
się, aby raport zawierał:
cele i zakres audytu,
listę przedstawicieli jednostki organizacyjnej podlegającej audytowi oraz zespół
audytorów,
potwierdzenie, że cele audytu zostały osiągnięte zgodnie z planem,
uzgodnione plany działań poaudytowych.
Proces audytu wewnętrznego kończy się przygotowaniem i wdrożeniem planu działań
korygujących lub zapobiegawczych. Należy pamiętać, że audyt zostanie formalnie
zamknięty dopiero wtedy, kiedy zaobserwowana niezgodność zostanie usunięta dzięki
zaleconym działaniom korygującym.
Uwaga: Rozporządzenie EMAS wymaga, aby w trakcie pierwszej weryfikacji
organizacja posiadała w pełni zaplanowany program audytu. Realizacja tego
programu powinna być na tyle zaawansowana, że przynajmniej dziedziny
o najbardziej znaczącym wpływie na środowisko zostały już poddane audytom
wewnętrznym.
W organizacjach, gdzie audytorami wewnętrznymi są wybrani pracownicy spośród
całej kadry, podczas przygotowywania harmonogramu audytów należy pamiętać,
aby audytorzy byli niezależni od audytowanej komórki. Czyli na przykład pracownik
z działu administracji będzie audytował komórkę produkcyjną i odwrotnie. Trzeba
przy tym pamiętać, że każdy z wewnętrznych audytorów będzie posiadał różny
poziom wiedzy na temat audytowanej komórki. Dobrą praktyką jest wpisanie
w harmonogram szkoleń, szkolenia udoskonalającego dla audytorów. Takie spotkania
(np. dwa razy do roku) byłyby bardzo dobrą okazją na wymianę doświadczeń
z audytów, pewnych spostrzeżeń z różnych komórek w danej organizacji, itp. Na
takie szkolenia organizacja może zaprosić audytora zewnętrznego lub konsultanta.
Uwaga dla małych organizacji: W większości małych organizacji możliwe będzie
wyznaczenie kogoś z pracowników, kto mógłbym pełnić rolę niezależnego
(obiektywnego) audytora. Jednakże w bardzo małych organizacjach (mikro
organizacjach) może to być niemożliwe. W takiej sytuacji zalecane jest
skorzystanie z audytorów z zewnątrz, np. z organizacji branżowych lub innych,
podobnych organizacji. Ta druga opcja może być zorganizowana w sposób nie
wymagający ponoszenia dodatkowych kosztów - poprzez wzajemne prowadzenie
audytów przez 2 lub więcej organizacji. W przypadku bardzo małych organizacji
dopuszczalne jest także łączenie audytów z przeglądami systemu, dzięki czemu
zyskuje się czas i oszczędza pracę personelu22.
Dokumentacja
Nie jest wymagane udokumentowanie procedury audytów. Weryfikator będzie
sprawdzał skuteczność audytów. Dopiero kiedy uzna, że jest on niewystarczający,
22
Źródło - Wytyczne dla weryfikatorów w sprawie weryfikacji małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP),
a w szczególności mikroprzedsiębiorstw
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
może uznać udokumentowanie procedury za właściwe działanie korygujące.Dobrą
praktyką jest jednak przygotowanie udokumentowanej procedury zawierającej np.
formularze ułatwiające prowadzenie audytu.
Zapisy
Obowiązkiem organizacji jest prowadzenie zapisów będących wynikiem
przeprowadzonych audytów wewnętrznych, w tym pisemnego sprawozdania z audytu
oraz harmonogramów zawierających cele audytów.
5.21 Przegląd zarządzania
System zarządzania środowiskowego według Rozporządzenia EMAS jest narzędziem
do ciągłego doskonalenia. W związku z tym konieczna jest regularna ocena
funkcjonującego systemu. Przegląd zarządzania jest jednym z elementów tej oceny.
Aby zapewnić zbieżność systemu zarządzania środowiskowego z aktualną
działalnością organizacji przegląd zarządzania powinien być wykonywany regularnie
(zwykle jest to okres roczny). Przegląd zarządzania musi być wykonany przez
najwyższe kierownictwo, które posiada moc decyzyjną oraz odpowiedni dystans do
zagadnień operacyjnych.
Wymaganie
Rozporządzenie EMAS, Załącznik I-A, punkt I-A.6.
Najwyższe kierownictwo powinno przeprowadzać przegląd systemu zarządzania
środowiskowego organizacji w zaplanowanych odstępach czasu w celu
zapewnienia jego stałej przydatności, adekwatności i skuteczności. Przeglądem
tym należy objąć ocenianie możliwości doskonalenia i potrzebę zmian w systemie
zarządzania środowiskowego, łącznie z polityką środowiskową oraz celami
i zadaniami środowiskowymi. Należy zachowywać zapisy z przeglądu
zarządzania.
Dane wejściowe do przeglądu zarządzania powinny obejmować:
a) wyniki audytów wewnętrznych i ocen zgodności z wymaganiami prawnymi
i innymi wymaganiami, do których spełnienia organizacja się zobowiązała,
b) komunikację z zewnętrznymi stronami zainteresowanymi, w tym skargi,
c) efekty działalności środowiskowej organizacji,
d) stopień osiągnięcia celów i zadań,
e) status działań korygujących i zapobiegawczych,
f) działania podjęte w następstwie wcześniejszych przeglądów zarządzania,
g) zmieniające się okoliczności, w tym zmiany wymagań prawnych i innych,
związanych jej aspektami środowiskowymi oraz
h) zalecanie dotyczące doskonalenia.
Dane wyjściowe z przeglądu zarządzania powinny obejmować wszelkie decyzje
i działania związane z możliwymi zmianami polityki środowiskowej, celów i zadań
oraz innych elementów systemu zarządzania środowiskowego, zgodnie ze
zobowiązaniem do ciągłego doskonalenia.
103
104
EMAS
Poradnik dla organizacji
Spełnienie wymagania
Rozporządzenie EMAS nie określa, w jaki sposób powinien być przeprowadzony
przegląd zarządzania. Z zakresu zadań przedstawiciela kierownictwa (patrz
podrozdział 5.8.) wynika, że powinien on przedstawić najwyższemu kierownictwu
sprawozdanie będące podstawą do przeprowadzenia przeglądu.
W celu wykonania przeglądu kierownictwa należy wykonać dwa następujące zadania:
zebrać stosowne informacje (przedstawiciel kierownictwa),
przeprowadzić ocenę systemu zarządzania środowiskowego, z uwzględnieniem
potrzeb wprowadzenia zmian do polityki, celów i zadań oraz innych elementów
systemu (najwyższe kierownictwo).
Najczęściej przegląd zarządzania przyjmuje formę spotkania, w trakcie którego
przedstawiciel referuje przygotowane wcześniej sprawozdanie i odpowiada na pytania
kierownictwa.
Przegląd zarządzania powinien obejmować następujące zagadnienia:
zakres, w jakim zrealizowano cele i zadania,
komunikację ze stronami zewnętrznymi,
efekty działania systemu zarządzania środowiskowego,
wyniki audytów wewnętrznych oraz ocenę zgodności z przepisami prawa,
stan działań korygujących i zapobiegawczych,
status działań wynikających z poprzednich przeglądów zarządzania,
zmieniające się okoliczności, w tym zmiany wymagań prawnych i innych
związanych z aspektami środowiskowymi,
uczestnictwo pracowników w funkcjonowaniu systemu zarządzania
środowiskowego,
uwagi i sugestie pracowników,
działania i zasoby konieczne do realizacji podjętych ustaleń.
W ramach przeglądu najwyższe kierownictwo ocenia, czy zaistniały przesłanki do
wprowadzenia zmian w polityce środowiskowej, celach i zadaniach i innych
elementach SZŚ a także ocenia z własnej perspektywy skuteczność SZŚ. Przegląd
zarządzania stanowi zamkniecie cyklu ciągłego doskonalenia, dlatego przedstawiciel
kierownictwa powinien zapewnić, że przed przeglądem dokonane zostaną inne
okresowe oceny, np. identyfikacja i ocena aspektów środowiskowych, ocena
zgodności i audyty wewnętrzne. Ich wyniki stanowią ważną część danych wejściowych
do przeglądu.
Uwaga: Rozporządzenie EMAS wymaga, aby w trakcie pierwszej weryfikacji
organizacja przedstawiła dowody na przeprowadzenie przynajmniej jednego
przeglądu zarządzania.
Rozporządzenie EMAS nie określa częstotliwości, z jaką powinny odbywać się
przeglądy. Mając na względzie częstotliwości, z jakimi odbywają się audyty
wewnętrzne oraz aktualizacja deklaracji środowiskowej, wydaje się, że
przeprowadzanie ich rzadziej niż raz do roku nie zapewni wystarczającej skuteczności
i może świadczyć o niewystarczającym zaangażowaniu kierownictwa.
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
Uwaga dla małych organizacji: W małych organizacjach można połączyć ze
sobą audyty wewnętrzne z przeglądami zarządzania w celu oszczędności czasu
pracy personelu. Jednak nie wolno mieszać tych dwóch działań, ponieważ audyty
wewnętrzne oraz przegląd zarządzania posiadają odmienne role w systemie.
Dokumentacja
Rozporządzenie EMAS nie wymaga udokumentowanej procedury dotyczącej
przeglądu zarządzania.
Zapisy
Wymagane jest prowadzenie odpowiednich zapisów dotyczących przeglądów
zarządzania. Zapisy te powinny między innymi zawierać: wyniki oceny systemu
zarządzania, opis podjętych działań, decyzji bądź planów działania.
5.22 Deklaracja środowiskowa
5.22.1 Opracowanie deklaracji
Rozporządzenie EMAS wymaga zastosowania dodatkowej metody komunikacji
zewnętrznej - deklaracji środowiskowej. Celem deklaracji jest poinformowanie
społeczeństwa i innych zainteresowanych stron o osiągnięciach i efektach działalności
organizacji w zakresie ochrony środowiska. Publikowanie deklaracji stwarza również
możliwość zbudowania pozytywnego wizerunku organizacji w oczach klientów,
dostawców, sąsiadów, podwykonawców i pracowników. Publikowanie deklaracji
jest elementem otwartego dialogu wymaganego przez Rozporządzenie EMAS.
Deklaracja środowiskowa zawiera informacje ogólne dotyczące organizacji oraz
związane z ochroną środowiska. Powinna ona przedstawiać działania organizacji
zmierzające do osiągnięcia ciągłej poprawy efektów działalności środowiskowej i musi
być publicznie dostępna.
Deklaracja środowiskowa powinna być:
zweryfikowana i zatwierdzona przez akredytowanego weryfikatora
środowiskowego,
opublikowana dopiero po zatwierdzeniu,
publikowana zgodnie z cyklem audytu, to znaczy, co najmniej raz na trzy lata. Co
roku organizacja powinna publikować aktualizację deklaracji.
Przed pierwszą rejestracją, organizacja jest zobowiązana do opracowania deklaracji,
która powinna być zatwierdzona przez weryfikatora środowiskowego. Zatwierdzona
deklaracja powinna zostać przedłożona wojewodzie, a następnie udostępniona
publicznie.
Opracowanie deklaracji środowiskowej może być podzielone na trzy główne fazy:
Faza 1 - planowanie
Faza 2 - opracowanie treści
Faza 3 - opublikowanie
105
106
EMAS
Poradnik dla organizacji
5.22.2 Planowanie
Podział zadań i odpowiedzialności
Na początku należy zdecydować, kto będzie odpowiedzialny za:
zaplanowanie prac nad deklaracją,
opracowanie jej treści,
koordynację prac przygotowawczych wykonywanych przez innych pracowników.
Za przygotowanie deklaracji środowiskowej oraz organizację jej dystrybucji
odpowiedzialny powinien być zespół składający się z przedstawicieli z różnych działów
organizacji (maksimum 5-6 osób z takich wydziałów, jak BHP, ochrona środowiska,
dział prawny i inne).
Opracowanie harmonogramu działań
Przed rozpoczęciem pisania deklaracji środowiskowej należy opracować
harmonogram obejmujący następujące działania:
wybranie osoby odpowiedzialnej za sporządzenie deklaracji i powołanie grupy
roboczej,
poinformowanie pracowników o planach oraz zachęcenie do przedstawiania na
piśmie lub zbierania pomysłów związanych z różnymi zagadnieniami poruszanymi
w deklaracji,
określenie zainteresowanych stron oraz zdefiniowanie zainteresowań
poszczególnych grup,
opracowanie listy ewentualnych tematów i określenie treści, którą deklaracja
powinna zawierać oraz rozdzielenie odpowiedzialności za gromadzenie informacji,
przygotowanie projektu deklaracji,
sprawdzenie i korekta,
druk i opublikowanie wersji końcowej,
rozpowszechnianie deklaracji.
Przygotowanie budżetu
Należy przeanalizować koszty przygotowania treści, opracowania graficznego, druku
i dystrybucji deklaracji środowiskowej. W ramach tej analizy należy uwzględnić
zarówno koszt pracy osób zatrudnionych w organizacji jak i koszty zewnętrzne.
Sprawdzenie informacji już dostępnych
Należy zebrać wszystkie informacje i dane już dostępne, obejmujące:
politykę środowiskową,
schematy przepływu materiałów i energii,
rejestry emisji i raporty z wypadków,
program środowiskowy i cele środowiskowe,
wyniki przeprowadzonych audytów.
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
Wybór docelowej grupy odbiorców
Zainteresowane strony wymagają różnego rodzaju informacji. Istotne jest wczesne
zastanowienie się nad ich potrzebami, aby zdecydować, jakie informacje powinny
zostać ujęte w deklaracji, jaką formę powinna ona przyjąć i w jaki sposób informacje
powinny zostać przedstawione. Na przykład, mieszkańcy sąsiadujący z zakładem
chemicznym będą bardzo zainteresowani informacjami związanymi
z niebezpieczeństwem wystąpienia awarii. Z kolei najważniejszymi odbiorcami
deklaracji środowiskowej producenta ubrań będą jego klienci. Dlatego więc, istotne
jest ustalenie, które grupy docelowe są kluczowe dla organizacji. Organizacje mogą
uznać za stosowne opublikowanie deklaracji środowiskowych specjalnie
opracowanych dla poszczególnych zainteresowanych stron.
Należy wziąć pod uwagę poniżej przedstawione grupy zainteresowanych stron:
Administracja - organy administracji posiadają fragmentaryczne informacje na temat
oddziałania organizacji na środowisko, które wynikają z pozwoleń, które wydają.
Dzięki deklaracji środowiskowej stanowiącej przegląd działań, osiągnięć i efektów
działania środowiskowego organizacji będzie im łatwiej zrozumieć problemy
środowiskowe, przed jakimi staje organizacja.
Klienci i dostawcy - klienci i dostawcy stanowią bardzo wpływową grupę docelową.
Należy pamiętać, że z czasem klienci mogą wypracować swoją własną środowiskową
politykę zakupów. Dostarczenie wiarygodnych informacji na temat produktów,
procesów oraz społecznego zachowania się organizacji może być decydującym
czynnikiem przy składaniu zamówień.
Pracownicy - wiele organizacji postrzega swoich własnych pracowników jako ważną
grupę odbiorców deklaracji środowiskowej. Przejrzyste przedstawienie obecnej
sytuacji środowiskowej, zadań i planowanych działań jest szczególnie istotne, jeżeli
chce się zaangażować pracowników w proces doskonalenia. Do własnych
pracowników można dotrzeć w różny sposób:
przedstawiając to, co zostało już osiągnięte i wykorzystując osiągnięte sukcesy do
zachęcania do większego zaangażowania,
podając informacje na temat istniejących problemów, takich jak sytuacja
środowiskowa i warunki pracy; zadając pytania zachęcające do wniesienia
własnego wkładu i propozycji ewentualnych rozwiązań,
informując o przykładowych działaniach poszczególnych pracowników,
zwracając uwagę na wyniki prac różnych zespołów roboczych, jeżeli ich działania
środowiskowe są istotne dla organizacji.
Sąsiedzi oraz społeczność lokalna - sąsiedzi oraz społeczność lokalna są zazwyczaj
świadomi wielu działań organizacji, np. zauważają wzmożony ruch samochodów na
styku zmian roboczych. Jednak oprócz widocznych uciążliwości związanych
z działalnością organizacji są również takie, które są niewidoczne, np.
niebezpieczeństwo wypadków związanych ze składowaniem niebezpiecznych
substancji i towarów. Sąsiedzi oraz społeczność lokalna są najczęściej zainteresowani
informacjami dotyczącymi poziomów emisji i zagrożenia wypadkami. Budowanie
zaufania wśród społeczności lokalnej może być korzystne przy ubieganiu się o kolejne
pozwolenia.
107
108
EMAS
Poradnik dla organizacji
Instytucje finansowe / inwestorzy - coraz większa
grupa inwestorów, banków oraz towarzystw
ubezpieczeniowych wykazuje zainteresowanie
strategią środowiskową oraz środowiskowymi
działaniami organizacji. Pełne i uczciwe
oświadczenie dotyczące zgodności z prawem,
zależności pomiędzy informacjami środowiskowymi a finansowymi oraz zarządzania bezpieczeństwem, itp. pozwala udziałowcom, bankom
i towarzystwom ubezpieczeniowym nabrać
zaufania do organizacji.
Media - ważne jest, aby być postrzeganym przez media w sposób pozytywny.
Deklaracja środowiskowa, będąca źródłem informacji w zakresie ochrony środowiska,
powinna kreować pozytywny, ale wiarygodny wizerunek organizacji,
Inne zainteresowane strony - jest wiele innych zainteresowanych stron, które powinny
być uwzględnione w procesie opracowywania deklaracji środowiskowej, np.
stowarzyszenia środowiskowe, konsumenckie lub biznesowe, jak również
pozarządowe organizacje ekologiczne, które są często zainteresowane efektami
działalności środowiskowej organizacji.
5.22.3 Opracowanie zawartości deklaracji środowiskowej
Elementy podstawowe
Ponieważ deklaracja środowiskowa jest dokumentem publicznie dostępnym, powinna
być ona napisana jasno i zwięźle. Deklaracje środowiskowe nie muszą być długimi
dokumentami. Krótka, dobrze przedstawiona deklaracja również może przekazać
czytelnikowi wszystkie informacje.
Rozpoczynając proces opracowywania deklaracji środowiskowej, organizacje powinny
uwzględnić fakt, że informacje zawarte w deklaracji powinny być zgodnie z punktem
3.5. Załącznika III do Rozporządzenia EMAS:
dokładne i niewprowadzające w błąd,
uzasadnione i możliwe do sprawdzenia,
właściwe i stosowane we właściwym kontekście lub okolicznościach,
reprezentatywne dla ogólnej działalności środowiskowej organizacji,
nie dające podstaw do mylnej interpretacji,
znaczące w stosunku do ogólnego wpływu wywieranego na środowisko naturalne
i odniesione do ostatniej deklaracji środowiskowej organizacji, na której zostały
oparte.
Opracowanie zawartości
Punkt 3.2. Załącznika III do Rozporządzenia EMAS wymaga, aby deklaracja
środowiskowa zawierała jako minimum następujące elementy:
wyraźny i jednoznaczny opis organizacji rejestrującej się w ramach EMAS oraz
podsumowanie jej działań, produktów i usług jak również jej związków
z jakąkolwiek organizacją macierzystą, jeżeli taka istnieje,
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
politykę środowiskową oraz krótki opis systemu zarządzania środowiskowego
organizacji,
opis wszystkich znaczących pośrednich i bezpośrednich aspektów
środowiskowych, które wywołują istotne skutki środowiskowe w działaniu
organizacji oraz wyjaśnienie charakteru tych skutków związanych z aspektami
środowiskowymi,
opis środowiskowych zadań i celów w nawiązaniu do znaczących aspektów
i skutków środowiskowych,
podsumowanie dostępnych danych na temat działania organizacji na tle jej
celów i zadań środowiskowych w stosunku do wywieranych przez nią istotnych
środowiskowych skutków,
inne czynniki dotyczące działalności środowiskowej, łącznie z działalnością na
tle regulacji prawnych w stosunku do istotnych środowiskowych skutków,
nazwę oraz numer akredytacyjny weryfikatora środowiskowego oraz datę
zatwierdzenia.
Komisja Europejska opublikowała Wytyczne w sprawie deklaracji środowiskowej
EMAS, które podają szczegółowe wskazówki na temat tego, w jaki sposób należy
opracowywać deklaracją środowiskową.
Rozporządzenie EMAS dopuszcza opracowanie jednej deklaracji środowiskowej dla
całej korporacji, obejmującej różne lokalizacje geograficzne. W takim przypadku
należy pamiętać o zachowaniu zasady odpowiedzialności lokalnej oraz publicznej,
która mówi, że znaczące wpływy na środowisko każdego obiektu powinny być
wyraźnie zidentyfikowane i przedstawione we wspólnej deklaracji środowiskowej.
Aby zapewnić, że informacje środowiskowe będą zrozumiałe, a także przedstawić
efekty działalności środowiskowej na przestrzeni czasu (zużycie surowców, poziom
emisji, tworzenie odpadów itp.), zaleca się stosowanie tabel, wykresów, schematów
technologicznych i innych elementów wizualizacyjnych.
Bardzo istotną częścią przygotowania deklaracji środowiskowej są zestawienia danych,
które umożliwiają przegląd efektów działań środowiskowych organizacji na tle jej
celów i zadań odnoszących się do istotnych aspektów środowiskowych. Zestawienia
te mogą zawierać informacje dotyczące wielkości zanieczyszczeń, ilości wytwarzanych
odpadów, poziomów zużycia surowców, energii i wody czy poziomu hałasu. Dane
powinny umożliwić porównanie ze sobą poszczególnych lat i w ten sposób umożliwić
sumaryczną ocenę efektów działań środowiskowych organizacji. Dlatego też, zaleca
się stosowanie tego samego zestawu wskaźników w kolejnych deklaracjach
środowiskowych.
Rozporządzenie EMAS nie podaje struktury deklaracji środowiskowej, ani porządku,
w jakim wymienione zagadnienia powinny być przedstawione. Każda organizacja
musi sama podjąć decyzję o strukturze deklaracji środowiskowej i sposobie prezentacji
informacji. Opracowując deklarację środowiskową, można zastosować poniższą
strukturę i przedstawić następujące zagadnienia:
109
110
EMAS
Poradnik dla organizacji
Przykładowa struktura i treść deklaracji środowiskowej23
1. Informacje ogólne - nazwa organizacji, lokalizacja, wielkość zatrudniania,
prowadzone procesy, produkty i usługi.
2. Polityka środowiskowa
a) Treść polityki środowiskowej
b) Słowo wstępne ze strony kierownictwa - zwiększy wiarygodność deklaracji.
Wstęp powinien odnosić się do polityki środowiskowej, kluczowych elementów
systemu zarządzania środowiskowego oraz podsumowywać główne zadania
stojące przed organizacją. Warto również we wstępie wspomnieć
o wyróżnieniach i nagrodach środowiskowych, jeżeli organizacja takie otrzymała.
c) Historia działań związanych z ochroną środowiska - zaprezentowanie już
przeprowadzonych działań na rzecz środowiska.
3. Cele i program środowiskowy - przedstawienie celów i zadań środowiskowych
przyjętych przez organizację. Cele i zadania powinny być wyrażone ilościowo
tam, gdzie jest to możliwe. Aby zwiększyć wiarygodność deklaracji powinna ona
zawierać również program środowiskowy ukazujący priorytety nadane celom
środowiskowym oraz terminy osiągnięcia poszczególnych celów.
4. System zarządzania środowiskowego
a) Opis systemu zarządzania środowiskowego
b) Struktura organizacyjna i podział odpowiedzialności w zakresie systemu
zarządzania środowiskowego - służy lepszemu zrozumieniu podziału
obowiązków w ramach systemu zarządzania środowiskowego przez
zainteresowane strony oraz pracowników.
5. Najważniejsze zagadnienia środowiskowe
a) Znaczące aspekty środowiskowe oraz związane z nimi wpływy na środowisko informacje te należy przedstawić w odniesieniu do prowadzonych procesów,
wyrobów i usług. Zaleca się stosowanie różnego rodzaju schematów, np.
schematów procesu z naniesionymi aspektami środowiskowymi.
b) Zakres gromadzenia danych oraz kryteria oceny - przedstawienie obszaru, do
którego prezentowane dane się odnoszą oraz określenie metody zbierania
prezentowanych danych (dane z pomiarów czy szacunkowe).
6. Środowiskowa ocena obiektu i produkcji - szczegółowy opis wpływu na środowisko
a) Zużycie surowców - ilości zużywanych surowców, materiałów pomocniczych
oraz eksploatacyjnych. Można również podać procentowy udział surowców
odnawialnych i nieodnawialnych oraz zużycie materiałów niebezpiecznych.
b) Zużycie energii - rodzaje oraz ilości zużywanej energii, obszary zużycia (procesy
produkcyjne, ogrzewanie, oświetlenie itp.)
c) Zużycie wody - rodzaje oraz ilości zużywanej wody oraz najważniejsze obszary
zużycia.
23
Przykłady deklaracji środowiskowych - patrz
http://europa.eu.int/comm/environment/emas/es_library/library_en.htm
oraz www.eko-net.pl/be0ccce22608534e11b8a83adfd6b43e
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
d) Budynki, maszyny, grunt - informacje dotyczące skażenia gruntu, izolacji cieplnej
budynków, wprowadzania nowych rozwiązań technologicznych.
e) Odpady - rodzaje i ilości wytwarzanych odpadów, obszary, w których
wytwarzane są odpady, sposoby zagospodarowywania odpadów oraz sposoby
minimalizacji odpadów.
f) Emisje do atmosfery, hałas i uciążliwe zapachy - rodzaje i wielkości emisji do
powietrza, emisja hałasu oraz uciążliwych zapachów.
g) Ścieki - ilości i rodzaje wytwarzanych ścieków, sposoby ich odprowadzania,
dane dotyczące obciążenia dla środowiska.
h) Awarie i zapobieganie awariom - informacje dotyczące awarii, które miały
miejsce, przyczyny awarii oraz działania podjęte w celu usunięcia skutków awarii.
Zaleca się również przedstawienie wniosków wyciągniętych z awarii i działania
mające na celu zapobieganie awariom.
i) Transport - rodzaje wykorzystywanego transportu oraz zużycia i emisje z nimi
związane.
j) Inne istotne zagadnienia środowiskowe - ochrona przyrody, fauny, flory itp.
Uwaga: Zaleca się, aby informacje dotyczące zużycia lub wielkości emisji
przedstawiane były za pomocą wskaźników, np. zużycie energii elektrycznej na
jednostkę produkcji
7. Cechy środowiskowe produktów i usług
a) Produkty i usługi - proporcje wykorzystywanych materiałów oraz ich
oddziaływanie na środowisko, kryteria środowiskowe produktów i usług,
informacje o etykietach środowiskowych, jeżeli produkty takie posiadają.
b) Cykl życia produktu - czas życia produktu, charakterystyka jego użytkowania,
sposoby utylizacji po zakończeniu eksploatacji (system zwrotów, recykling).
c) Rozwój produktów i usług - zakres kryteriów środowiskowych uwzględniany
w pracach badawczo-rozwojowych.
8. Wpływ wprowadzenia systemu zarządzania środowiskowego na zyski
i konkurencyjność - przedstawienie analizy kosztów i korzyści związanych
z wprowadzeniem systemu, informacje dotyczące zysków związanych
z wprowadzeniem produktów przyjaznych środowisku a także przyczyn
ewentualnych niepowodzeń.
9. Komunikowanie się z grupami docelowymi - przedstawienie opinii pracowników,
partnerów biznesowych oraz innych zainteresowanych stron na temat działań
środowiskowych. Zwrócenie się z prośbą o przekazanie uwag, opinii zapytań.
Należy również podać dane osób do kontaktów.
10. Wnioski, różne - oświadczenie weryfikatora środowiskowego, termin publikacji
następnej deklaracji, słowniczek pojęć technicznych.
Często organizacje mają problemy z opracowaniem rzetelnych danych oraz
wskaźników środowiskowych, które najlepiej odzwierciedlają sposób, w jaki
organizacja nadzoruje swoje znaczące aspekty środowiskowe oraz związane z nimi
111
112
EMAS
Poradnik dla organizacji
wpływy na środowisko. Schemat opracowywania danych do deklaracji środowiskowej
znajduje się w załączniku 1: "Zbieranie danych do deklaracji środowiskowej".
Dla porównania i monitorowania osiąganych efektów działania, zaleca się
ustanowienie zbioru wskaźników efektywności. Można wyróżnić trzy rodzaje
wskaźników:
Wskaźniki efektywności środowiskowej - koncentrują się na aspektach związanych
z funkcjonowaniem organizacji. Typowe przykłady to między innymi: zużycie
energii, ilość odpadów na jednostkę produkcji oraz wskaźniki dotyczące budynków
i wyposażenia (np. tereny zielone). Wskaźniki te są także narzędziem
wykorzystywanym do komunikacji informacji środowiskowych poprzez
uwzględnienie ich w deklaracji środowiskowej oraz innych raportach.
Wskaźniki efektywności systemu zarządzania - prezentują podjęte działania. Liczba
godzin szkoleń środowiskowych, liczba przeprowadzonych audytów, liczba
przeprowadzonych ocen dostawców. Wskaźniki te służą przede wszystkim jako
narzędzie wewnętrznej kontroli oraz źródło informacji, ale samodzielnie nie
odzwierciedlają w pełni działań środowiskowych organizacji.
Wskaźniki warunków środowiskowych - określają stan jakości środowiska wokół
organizacji, jednak stosowanie takich wskaźników ma tylko sens wtedy, kiedy
dana organizacja jest odpowiedzialna za większość oddziaływań na danym terenie.
Wskaźniki efektywności środowiskowej powinny spełniać następujące wymagania:
przekazywać precyzyjną ocenę realizacji zadań organizacji,
być zrozumiałe i jednoznaczne,
umożliwiać coroczne dokonanie porównania,
umożliwiać porównanie ze wskaźnikami odpowiednimi do danego sektora lub na
poziomie krajowym lub regionu,
umożliwiać porównanie zgodności osiąganych wyników z wymaganiami prawnymi.
Organizacje powinny wybrać takie wskaźniki, które umożliwią wykazanie poprawy
efektywności działań środowiskowych.
Zbiór opracowanych wskaźników powinien być okresowo aktualizowany
i weryfikowany. Podczas weryfikacji można kierować się następującymi kwestiami:
Czy opracowane wskaźniki odzwierciedlają oddziaływania na środowisko
organizacji?
Czy można zastosować lub opracować nowe lub ulepszyć stosowane wskaźniki?
Czy wskaźniki określane są wystarczająco często, aby stanowić stały instrument
kontrolny?
Więcej na temat wskaźników efektywności działań środowiskowych można znaleźć
w Wytycznych doboru i stosowania wskaźników efektywności działań
środowiskowych zgodnie z rozporządzeniem EMAS wydanych przez Komisję
Europejską.
Opinie zainteresowanych stron
Po zebraniu wszystkich informacji i sporządzeniu propozycji deklaracji, powinna
ona zostać przekazana wszystkim członkom zespołu powołanego do jej opracowania.
EMAS
5 Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z rozporządzeniem EMAS
Propozycja deklaracji powinna zostać również przekazana pracownikom oraz osobom
zewnętrznym w celu uzyskania ich opinii na temat treści i kompleksowości informacji.
Etap końcowy
Uzyskane opinie powinny być wzięte pod uwagę podczas tworzenia ostatecznej
wersji deklaracji. Ponadto, przynajmniej dwie osoby powinny dokonać korekty
deklaracji. Gdy gotowa jest już wersja ostateczna, zaleca się jej ponownie sprawdzenie,
aby zweryfikować kompletność informacji. Kiedy już ostateczna treść jest
zadowalająca, można przystąpić do opracowania szaty graficznej, układu oraz
wydrukowania deklaracji.
5.22.4 Publikacja i dalsze działania
Publikowanie i rozpowszechnienie
Już na etapie planowania, warto zastanowić się nad sposobami publikowania
i rozpowszechniania deklaracji oraz możliwościami efektywnego jej wykorzystania
do prowadzenia dialogu i współpracy z grupami odbiorców.
Uwaga: Jeżeli organizacja zdecyduje się opublikować deklarację przed
uzyskaniem pełnej rejestracji, nie może jej oznaczać logo EMAS, nawet jeśli
została ona zatwierdzona przez akredytowanego weryfikatora..
Podczas przygotowywania się do publikacji deklaracji środowiskowej, należy
pamiętać o następujących sprawach:
W jaki sposób określone grupy docelowe otrzymają deklarację?
Kto jest odpowiedzialny za publikowanie oraz rozpowszechnianie deklaracji?
Ile egzemplarzy należy wydrukować?
Kto jest odpowiedzialny za odpowiadanie na pytania związane z deklaracją
środowiskową i ile czasu może poświęcić na to zadanie?
Należy również rozważyć, w jaki sposób informacje mogą być najlepiej dopasowane
do grup docelowych - czy w jednym dokumencie, czy w wyciągach z zatwierdzonej
deklaracji. Podczas przygotowywania wyciągów należy pamiętać, że zgodnie
z punktem 3.5. Załącznika III do Rozporządzenia EMAS, informacje zawarte
w wyciągach z deklaracji muszą spełniać te same wymagania, co informacje zawarte
w deklaracji środowiskowej oraz muszą zostać zatwierdzone przez weryfikatora
środowiskowego.
Można wykorzystać następujące kanały dystrybucji drukowanej wersji deklaracji:
prezentacja i dystrybucja na spotkaniach personelu i na konferencjach prasowych,
rozsyłanie pocztą do klientów, dostawców, stowarzyszeń sektorowych, izb
handlowych, mieszkańców, władz, itp.,
dystrybucja na targach,
dystrybucja poprzez przedstawicieli handlowych lub poprzez kontakty biznesowe,
wykładanie deklaracji w punktach sprzedaży i budynkach użyteczności publicznej,
prezentacja i dystrybucja w trakcie lokalnych lub regionalnych dyskusji na tematy
ochrony środowiska z przedstawicielami władz, mieszkańcami, sąsiadującymi
przedsiębiorstwami itp.,
113
114
EMAS
Poradnik dla organizacji
wysyłka pocztą do mieszkańców i władz.
Rozporządzenie EMAS wymaga, żeby deklaracja środowiskowa została udostępniona
w formie wydrukowanej. Jednakże zachęca się organizacje do wykorzystywania
wszelkich dostępnych metod publicznego udostępnienia deklaracji środowiskowej.
Na przykład, dokumenty w formie elektronicznej, witryny internetowe, stanowią
efektywne kosztowo sposoby udostępniania informacji dla dużej liczby odbiorców.
Pozyskiwanie opinii zainteresowanych stron i aktualizacja deklaracji
Organizacje muszą przygotowywać i zatwierdzać uaktualnioną i wydrukowaną wersję
deklaracji środowiskowej co trzy lata. Ponadto, organizacja musi corocznie uaktualniać
wszelkie zmiany informacji zawartych w deklaracji. Uaktualnione informacje również
muszą być zatwierdzone przez weryfikatora. Aby zapewnić, że deklaracja
środowiskowa zawiera informacje odpowiednie dla grup docelowych, ważne jest,
aby przyjmować i uwzględniać reakcje zwrotne (zapytania, sugestie poprawy,
krytyki), które organizacja otrzymuje jako odpowiedź na deklarację.
EMAS
6 Weryfikacja
6 Weryfikacja
Formalną podstawą dla wymagań dotyczących prowadzenia procesu weryfikacji jest
artykuł 4 Rozporządzenia EMAS odnoszący się do systemu akredytacji weryfikatorów
oraz Załącznik V opisujący wymagania w stosunku do systemu akredytacji, procesu
weryfikacji oraz zakresów obowiązków i odpowiedzialności weryfikatorów
środowiskowych. Rozporządzenie EMAS nakłada na państwa członkowskie obowiązek
ustanowienia systemu akredytacji i nadzoru nad weryfikatorami, dając im jednocześnie
prawo do uwzględnienia własnej specyfiki.
W Polsce zdecydowano się na akredytacje zarówno weryfikatorów instytucjonalnych
jak i indywidualnych. Najważniejszą grupą weryfikatorów instytucjonalnych są
jednostki certyfikujące, te same, które wydają certyfikaty na zgodność z normą ISO
14001. Weryfikatorzy indywidualni to osoby fizyczne prowadzące weryfikację
osobiście bez udziału innych weryfikatorów lub ekspertów technicznych. W związku
z tym audyt weryfikacyjny dużej organizacji prowadzony przez weryfikatora
indywidualnego będzie trwał dłużej niż audyt tej samej organizacji prowadzony przez
weryfikatora instytucjonalnego dysponującego odpowiednim zespołem.
Wymagania kompetencyjne wobec weryfikatorów indywidualnych i instytucjonalnych
są takie same, mają oni również takie same uprawnienia. Decyzja o dopuszczeniu
akredytacji weryfikatorów indywidualnych wynika z przekonania, że ich usługi będą
bardziej dostępne dla małych i średnich organizacji.
Weryfikacja SZŚ jest usługa komercyjną. Przy wyborze weryfikatora należy kierować
się zarówno ceną usługi i jej jakością. Korzystanie z usług dobrych weryfikatorów
pozwoli zidentyfikować więcej niezgodności i doskonalić SZŚ. Wbrew potocznej
opinii, korzystanie z usług weryfikatora o wyższych kwalifikacjach, potrafiącego
wskazać więcej obszarów wymagających doskonalenia, jest dla organizacji bardziej
korzystne.
Proces weryfikacji
Proces weryfikacji rozpoczyna się od złożenia do weryfikatora odpowiedniego
wniosku. Większość weryfikatorów instytucjonalnych dysponuje odpowiednimi
formularzami. Z pewnością weryfikatorzy indywidualni będą dysponować podobnymi
dokumentami. Generalnie wniosek taki ma na celu przedstawienie weryfikatorowi
115
116
EMAS
Poradnik dla organizacji
podstawowych informacji o organizacji i jej systemie zarządzania, np. ogólne
informacje o przedsiębiorstwie (lokalizacja, personel, produkty), zakres systemu
zarządzania środowiskowego, opis zasad funkcjonowania przedsiębiorstwa, wykaz
głównych aspektów środowiskowych, zestawienie środowiskowych wymagań
prawnych (w tym decyzji administracyjnych) oraz innych zobowiązań, którym podlega
działalność przedsiębiorstwa, opis powiązania SZŚ z innymi systemami zarządzania
(np. jakością, bezpieczeństwem i higieną pracy).
Na bazie informacji przedstawionych we wniosku weryfikator dokonuje oceny, czy
ma uprawnienia i dysponuje zasobami do przeprowadzania weryfikacji. Na zasoby
składają się przede wszystkim osoby, które mają wystarczające kwalifikacje do
przeprowadzenia weryfikacji w danej organizacji.
Uwaga: Akredytacja weryfikatora dotyczy konkretnych sektorów, w których ma on
uprawnienia do prowadzenia weryfikacji. Są one określone na bazie kodów PKD lub
NACE. W związku z tym, że rejestr akredytowanych weryfikatorów jest publicznie
dostępny, zaleca się, aby organizacje już w fazie poszukiwania weryfikatora zwróciły
uwagę na to, który z branych pod uwagę weryfikatorów ma akredytację w sektorze,
w którym działa organizacja.
Na tym etapie weryfikator przygotowuje też ofertę finansową. Oferta jest na ogół
oparta na szacowanej liczbie osobodni niezbędnych do dokonania weryfikacji SZŚ
i zatwierdzenia deklaracji środowiskowej. Weryfikator dokonuje tej oceny na bazie
własnego doświadczenia, w odniesieniu do SZŚ opartego na Rozporządzeniu EMAS,
nie ma bowiem formalnych wytycznych dotyczących czasu trwania tego procesu24.
Koszt weryfikacji jest więc iloczynem szacowanej liczby osobodni i stawki za
osobodzień stosowanej przez weryfikatora.
Akredytowani weryfikatorzy mają prawo prowadzić weryfikację na terenie wszystkich
państw członkowskich UE. W związku z tym polskie organizacje mogą korzystać
z usług weryfikatorów zagranicznych. Zgodnie z Rozporządzeniem EMAS
weryfikatorzy zagraniczni powinni poinformować PCA o planowanej weryfikacji.
Uwaga: Poinformowanie PCA jest obowiązkiem zagranicznego weryfikatora. Jednak
ze względu na to, że niespełnienie tego wymagania może skutkować odmową
rejestracji, zaleca się, aby organizacje zawierając umowę z weryfikatorem
zagranicznym zastrzegły sobie odpowiednie warunki związane z tym wymaganiem.
Rozporządzenie EMAS wymaga sporządzenia pisemnej umowy dotyczącej
prowadzenia weryfikacji między organizacją a weryfikatorem.
Pierwsza weryfikacja składa się typowo z audytu wstępnego oraz audytu zasadniczego.
Oba etapy powinny być przeprowadzone na terenie, na którym weryfikowana
organizacja prowadzi działalność, chyba że można uzasadnić rozwiązanie
alternatywne. Dotyczy to w zasadzie tylko małych organizacji, w których proporcje
między nakładem pracy niezbędnym do przeprowadzenia audytu wstępnego a całego
24
W praktyce można się spodziewać, że weryfikatorzy będą korzystać z Załącznika I do Wytycznych
DAC-02/66 (dokument dostępny na stronie internetowej Polskiego Centrum Akredytacji). Podaje on
szacunkowy czas trwania audytu dla organizacji o różnej wielkości i różnym poziomie skomplikowania
działalności. Z doświadczeń z innych państw członkowskich UE wynika, że zatwierdzenie deklaracji
zajmie dodatkowo 1-2 osobodni.
EMAS
6 Weryfikacja
procesu powodują, że dwie wizyty weryfikatora byłyby nieuzasadnione ekonomicznie.
W takim przypadku audyt wstępny ograniczony jest do przeglądu dokumentacji.
Audyt wstępny
Celem audytu wstępnego jest sprawdzenie, czy fundamenty systemu zarządzania
środowiskowego są przyjęte w sposób właściwy. Istotnym elementem audytu
wstępnego jest przegląd dokumentacji. Podczas audytu wstępnego weryfikator
sprawdza czy SZŚ bazuje na trafnej identyfikacji aspektów środowiskowych czyli,
czy system zbudowany jest na właściwych podstawach. Sprawdza również, czy SZŚ
został zaprojektowany w taki sposób, ażeby osiągnąć:
zgodność z prawem,
zgodność z celami i polityką środowiskową,
ciągłe doskonalenie.
Jeżeli wyniki audytu wstępnego są pozytywne, weryfikator proponuje termin audytu
zasadniczego. Termin powinien być dobrany tak, aby organizacja miała czas na
wdrożenie zaleceń płynących z audytu wstępnego. Audyt wstępny może zakończyć
się również wnioskiem, że SZŚ wymaga jeszcze na tyle dużo udoskonaleń, ze
planowanie audytu zasadniczego jest niecelowe.
Uwaga: W przypadku małych organizacji weryfikator może ograniczyć audyt
wstępny do przeglądu przekazanej mu wcześniej dokumentacji. W takiej sytuacji
pierwsza weryfikacja będzie obejmować tylko jedną wizytę na terenie działania
organizacji.
Audyt zasadniczy
Zgodnie z Wymaganiami zawartymi w Załączniku V do Rozporządzenia EMAS
weryfikator sprawdzi czy:
1. wstępny przegląd środowiskowy (jeżeli był konieczny - patrz Krok 3, podrozdział
5.1.) został przeprowadzony i czy spełnia wymagania określone w Załączniku VI;
2. SZŚ spełnia wszystkie wymagania Rozporządzenia EMAS (zgodność z Załącznikiem
I), w tym czy:
audyty wewnętrzne i ich wyniki spełniają wymagania określone w Załączniku II
(przy pierwszej weryfikacji organizacja powinna wykazać, ze w pełni zaplanowała
program audytu i realizacja programu została rozpoczęta tak, że przynajmniej
dziedziny o najbardziej znaczącym wpływie na środowisko zostały już poddane
audytom.
przeprowadzono przynajmniej jeden przegląd zarządzania na poziomie
kierownictwa organizacji.
3. deklaracja środowiskowa spełnia wymagania określone w Załączniku III, w tym,
czy dane w niej zawarte są rzetelne, wiarygodne i prawidłowe.
4. inne informacje podlegające zatwierdzeniu spełniają te same wymagania
Ponadto weryfikator sprawdzi skuteczność procedur zapewniających utrzymanie
zgodności z wymaganiami prawa oraz (na zasadzie próbkowania) stwierdzi, czy
zgodność z tymi wymaganiami jest utrzymywana.
117
118
EMAS
Poradnik dla organizacji
Typowymi metodami stosowanymi przez weryfikatorów w trakcie weryfikacji są:
analiza dokumentów (w tym zapisów),
rozmowy z pracownikami,
obserwacje.
Poza tymi typowymi działaniami weryfikator może np. poprosić o zademonstrowanie
przygotowania do sytuacji awaryjnych. Zatwierdzenie deklaracji środowiskowej
wymaga od weryfikatora dogłębnej analizy danych źródłowych. Organizacja powinna
mu je udostępnić.
Jeżeli którekolwiek z wymagań nie jest spełnione, weryfikator środowiskowy nie
zatwierdzi deklaracji środowiskowej, co uniemożliwia rejestrację w systemie.
Kolejne audyty weryfikacyjne
Rozporządzenie EMAS wymaga, aby
weryfikator środowiskowy przygotował
program
audytów
weryfikacyjnych
gwarantujący, że wszystkie wymagane obszary
są weryfikowane nie rzadziej niż co 36
miesięcy. Jednocześnie organizacja powinna
opublikować aktualizację deklaracji
środowiskowej i poddać ją zatwierdzeniu
przez weryfikatora nie rzadziej niż co 12
miesięcy. Oznacza to w praktyce, że odstępy
między kolejnymi wizytami weryfikatora nie
powinny przekroczyć 12 miesięcy.
Odstępstwa od tej zasady mogą być zastosowane w przypadku małych organizacji25,
dla których dopuszczalne jest przeprowadzenie audytu weryfikacyjnego raz na trzy
lata, pod warunkiem, że nie wpłynie to negatywnie na funkcjonowanie SZŚ.
W praktyce będzie to miało zastosowanie tylko wtedy, gdy jednocześnie weryfikator
uzna, że możliwe jest również zmniejszenie częstotliwości publikowania aktualizacji
deklaracji środowiskowej. Wytyczne dla weryfikatorów w sprawie weryfikacji,
zatwierdzania i częstotliwości audytu opublikowane przez Komisję Europejską
dopuszczają taką możliwość pod warunkiem, że:
z działalnością, produktami lub usługami małej organizacji nie wiąże się poważne
zagrożenia dla środowiska,
nie miały miejsca znaczące zmiany w systemie zarządzania środowiskowego
w małej organizacji,
25
Zgodnie z przepisami obowiązującymi w UE zatrudnienie w średnim przedsiębiorstwie (organizacji) nie
może przekraczać 249 osób, a roczny obrót 50 mln EUR i/lub wartość całkowitego bilansu rocznego
nie przekracza 43 mln EUR. Małe przedsiębiorstwa (organizacje) muszą spełniać łącznie następujące
warunki: zatrudnienie do 49 osób, roczny obrót i/lub wartość całkowitego bilansu rocznego nie większy
niż 10 milionów EUR. Do mikroprzedsiębiorstw zaliczają się organizacje zatrudniające mniej niż 10
osób, mające obroty nie większe niż 2 mln EUR. Dodatkowym warunkiem dla wszystkich kategorii jest
ograniczenie do 25% udziału innych podmiotów w kapitale lub prawie głosu (źródło: Zalecenie Komisji
2003/361/WE z dnia 6 maja 2003 r. dotyczące definicji małych i średnich przedsiębiorstw (Dz.U. L
124 z 20.5.2003).
EMAS
6 Weryfikacja
z działalnością, produktami lub usługami małej organizacji nie są związane znaczące
wymagania prawne,
z działaniami, produktami i usługami małej organizacji nie są związane ważne
kwestie lokalne.
W takim przypadku weryfikator powinien wymagać od organizacji publikowania
aktualnej wersji deklaracji nie rzadziej niż raz na 3 lata.
W przypadku istotnych modyfikacji systemu zarządzania środowiskowego lub innych
zmian w działalności organizacji może pojawić się konieczność przeprowadzenia
dodatkowych audytów weryfikacyjnych. Kolejne audyty weryfikacyjne mają zapewnić
zachowywanie przez organizację ciągłości w zakresie zgodności z wymaganiami
Rozporządzenia EMAS. Oznacza to, że deklaracje środowiskowe muszą być
zatwierdzane tak często, jak są aktualizowane.
W trakcie kolejnych audytów weryfikacyjnych weryfikator zwróci szczególną uwagę
na te elementy, które nie były całkowicie zgodne z wymaganiami podczas
wcześniejszego audytu. Sprawdzi też, czy logo EMAS było wykorzystywane zgodnie
z obowiązującymi zasadami.
Sprawozdania
Zgodnie z wymaganiami Rozporządzenia EMAS weryfikator środowiskowy jest
zobowiązany do przygotowania sprawozdania dla kierownictwa organizacji.
Organizacja powinna dokładnie przeanalizować sprawozdanie, gdyż zawiera ono
cenne informacje umożliwiające podjęcie działań doskonalących.
Należy podkreślić, że nawet niewielkie niezgodności powtarzające się przy kolejnych
weryfikacjach będą uznane za istotne.
Proces weryfikacji został szczegółowo opisany w Poradniku dla weryfikatorów.
119
120
EMAS
Poradnik dla organizacji
EMAS
7 Rejestracja, zawieszenie i wykreślenie z rejestru
7 Rejestracja, zawieszenie i wykreślenie
z rejestru
7.1 Procedura rejestracji
Podstawy procedury rejestracji organizacji w systemie EMAS zostały opisane w artykule
6 Rozporządzenia EMAS. Artykuł 5 punkt 3. Rozporządzenia EMAS nakłada na
państwa członkowskie UE obowiązek przyjęcia wytycznych dotyczących zawieszenia
i wykreślenia organizacji z rejestru. Szczegóły polskiej procedury zostały opisane
w aktach prawnych wprowadzających Rozporządzenie EMAS w Polsce26. Z punktu
widzenia organizacji najistotniejsze są te elementy, w których pośrednio lub
bezpośrednio uczestniczy. Bardziej szczegółowy opis procedury rejestracji można
znaleźć w Poradniku dla administracji.
Procedura rejestracji rozpoczyna się od złożenia przez organizację wniosku
o rejestrację wraz z zatwierdzoną deklaracją środowiskową do właściwego
wojewody27. Po otrzymaniu wniosku wojewoda poddaje go (wraz z załączoną
deklaracją środowiskową) analizie formalnej. W pierwszej kolejności sprawdza, czy
wniosek jest kompletny. Wniosek o rejestrację powinien być zgodny ze wzorem
określonym w rozporządzeniu Ministra Środowiska z 23 kwietnia 2004 r. w sprawie
zakresu danych, które zawiera rejestr wojewódzki oraz wzoru wniosku o rejestrację
organizacji w rejestrze wojewódzkim. Następnie wojewoda sprawdza, czy:
załączona do wniosku deklaracja środowiskowa została zatwierdzona przez
akredytowanego weryfikatora (numer akredytacji),
dane dotyczące zakresu rejestracji oraz aspektów środowiskowych zawarte
w deklaracji są spójne z danymi podanymi we wniosku,
naliczona została odpowiednia opłata rejestracyjna.
W przypadku gdy wniosek nie jest kompletny lub występują w nim błędy, wojewoda
wzywa organizację do złożenia wyjaśnień lub uzupełnienia wniosku. Trzeba zwrócić
uwagę, że w polskiej procedurze nie przewiduje się udziału weryfikatora
w opracowaniu wniosku.
26
Patrz rozdział 2.
27
Szczególne przypadki omówiono w rozdziale 4.
121
122
EMAS
Poradnik dla organizacji
Drugim etapem procedury rejestracji jest sprawdzenie statusu weryfikatora.
W przypadku weryfikatora akredytowanego w Polsce, wojewoda sprawdza w rejestrze
prowadzonym przez ministra środowiska, czy akredytacja jest aktualna i czy jej zakres
pokrywa się z zakresem rejestrowanej działalności. W przypadku weryfikatora
akredytowanego w innym kraju członkowskim, te same dane wojewoda sprawdza
w rejestrze prowadzonym przez Komisję Europejską.
W przypadku, gdy akredytacja jest nieaktualna lub jej zakres nie pokrywa się
z zakresem rejestrowanej działalności, wojewoda odmawia rejestracji. Taka sytuacja
może być podstawą do roszczeń odszkodowawczych organizacji wobec weryfikatora.
W trzecim etapie wojewoda sprawdza, czy organizacja działa zgodnie z prawem.
W tym celu wojewoda zwraca się do właściwego wojewódzkiego inspektora ochrony
środowiska, właściwego marszałka województwa, starosty/wójta burmistrza/
prezydenta z zapytaniem, czy nie istnieją przesłanki wskazujące na brak zgodności.
Przyjmuje się, że za warunek wystarczający do rejestracji wojewoda uznaje brak
informacji o niezgodności z prawem.
W przypadku stwierdzenia niezgodności wojewoda odmawia rejestracji (w przypadku
pierwszej rejestracji) lub też zawiesza lub wykreśla organizację z rejestru (patrz kolejny
podpunkt).
Jeżeli wszystkie etapy analizy zakończą się pozytywnym wynikiem, wojewoda
informuje organizację o pozytywnym rozpatrzeniu wniosku oraz wzywa do wniesienia
opłaty rejestracyjnej. Po wniesieniu odpowiedniej opłaty rejestracyjnej, wojewoda
nadaje numer rejestracyjny i wpisuje organizację do rejestru wojewódzkiego.
O dokonaniu wpisu wojewoda informuje organizację oraz ministra środowiska.
Ponadto wojewoda podaje do publicznej wiadomości informację o umieszczeniu
w rejestrze deklaracji środowiskowej organizacji. Schemat procesu rejestracji został
przedstawiony na rysunku 5.
Po otrzymaniu informacji od wojewody o zmianach w rejestrze wojewódzkim,
minister środowiska dokonuje zmian w rejestrze krajowym. W przypadku nowego
wpisu nadaje organizacji numer, umieszcza w rejestrze krajowym i informuje na
piśmie organizację o nadanym numerze.
Uwaga: Dopiero po otrzymaniu informacji od ministra środowiska o nadanym
numerze w rejestrze krajowym organizacja może zacząć stosować logo EMAS
np. na deklaracji.
Minister środowiska powiadamia Komisję Europejską o wszystkich zmianach
w rejestrze krajowym.
EMAS
7 Rejestracja, zawieszenie i wykreślenie z rejestru
Rysunek 5. Procedura rejestracji organizacji w systemie EMAS
123
124
EMAS
Poradnik dla organizacji
7.2 Opłata rejestracyjna
Wojewoda dokonuje wpisu organizacji do rejestru wojewódzkiego po uiszczeniu
przez nią opłaty rejestracyjnej. Opłata jest wnoszona na specjalne konto bankowe
urzędu wojewódzkiego. Przychody związane z rejestracją organizacji w systemie
EMAS traktowane są jako środki specjalne zgodnie z ustawą o finansach publicznych
z dnia 26 listopada 1998 roku.
Podstawowa opłata rejestracyjna wynosi 1000 zł. Mając
jednak na uwadze postanowienia Rozporządzenia EMAS,
minister środowiska przedstawił współczynniki różnicujące
wysokość opłaty rejestracyjnej, uwzględniając formę prawną
lub liczbę pracowników oraz biorąc pod uwagę fakt, że
opłata nie powinna stanowić bariery dla małych i średnich
przedsiębiorstw w procesie ubiegania się o rejestrację
w systemie EMAS. Współczynniki różnicujące opłatę
określone zostały w Rozporządzeniu Ministra Środowiska
z dnia 23 kwietnia 2004 roku w sprawie współczynników
różnicujących wysokość opłaty rejestracyjnej w krajowym
systemie ekozarządzania i audytu (EMAS).
Dla organizacji pożytku publicznego, placówek oświatowo-wychowawczych,
jednostek sektora finansów publicznych współczynnik wynosi 0,005, w związku
z czym wysokość opłaty rejestracyjnej wynosi 5 zł. W przypadku podmiotów
gospodarczych współczynnik zależy od liczby pracowników i wynosi odpowiednio:
do 5 osób - współczynnik wynosi 0,10
od 6 do 20 - 0,15
od 21 do 50 - 0,25
od 51 do 250 - 0,35
od 251 do 500 - 0,50
Wszystkie pozostałe organizacje płacą kwotę podstawową, o ile rejestracja nie dotyczy
kilku obiektów stanowiących część jednej organizacji. W takim przypadku opłaty
obliczone dla poszczególnych obiektów sumuje się, jednak łączna kwota nie może
przekroczyć sumy pięciu pojedynczych opłat podstawowych.
7.3 Procedura zawieszania lub wykreślenia z rejestru
Podstawową sankcją dla organizacji nie spełniającej wymagań Rozporządzenia EMAS
jest zawieszenie lub wykreślenie z rejestru. W przypadku zawieszenia, rejestracja
organizacji może być przywrócona na podstawie dowodów wprowadzenia
skutecznych działań korygujących. W przypadku wykreślenia z rejestru, organizacja,
chcąca ponownie się zarejestrować, musi ponownie przejść cała procedurę rejestracji.
W obu przypadkach organizacja musi wstrzymać stosowanie logo EMAS28. Podstawą
do zawieszenia lub wykreślenia organizacji z rejestru może być otrzymanie przez
wojewodę:
1. informacji o działaniu organizacji niezgodnym z prawem,
28
Więcej na ten temat znajduje się w rozdziale 8.
EMAS
7 Rejestracja, zawieszenie i wykreślenie z rejestru
2. informacji od PCA o niewłaściwie przeprowadzonej weryfikacji,
3. informacji od weryfikatora o znacznych niezgodnościach z wymaganiami
Rozporządzenia EMAS.
Rozporządzenie EMAS nie określa szczegółowo, w jakiej sytuacji organizacja powinna
być zawieszona a w jakiej wykreślona z rejestru. Decyzję w tej kwestii podejmuje
właściwy wojewoda. Generalnie należy przyjąć, że wojewoda może się ograniczyć
do zawieszenia rejestracji organizacji, jeżeli przedstawi ona wiarygodny plan działań
korygujących, którego realizacja nie przekroczy 6 miesięcy. Organizacja jest
wykreślana z rejestru, jeżeli nie dostarczy w terminie 3 miesięcy od daty zaistnienia
takiego obowiązku29 zatwierdzonej aktualizacji deklaracji środowiskowej wraz
z formularzem wniosku.
Wojewoda może otrzymać informację o niezgodnym z prawem działaniu organizacji
od weryfikatora, od wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska, innego organu
administracji lub innych osób lub podmiotów. Po otrzymaniu takiej informacji
wojewoda przeprowadza konsultacje z zainteresowanymi stronami mające na celu
wyjaśnienie otrzymanych informacji. Zainteresowanymi stronami są przede wszystkim
organizacja i osoby, podmioty lub instytucje, które wniosły skargę. W uzasadnionych
przypadkach stroną jest również weryfikator. Za niezgodność z prawem należy uznać:
prowadzenie działalności bez wymaganych prawem pozwoleń i zgłoszeń
(inwentaryzacji),
przekroczenie wymagań zawartych w pozwoleniach i zezwoleniach,
przekroczenie standardów,
nałożenie kary przez WIOŚ,
prawomocny wyrok sądu cywilnego w sprawie związanej z ochroną środowiska.
W przypadku sytuacji awaryjnej decyzja o zawieszeniu rejestracji powinna
uwzględniać okoliczności: np. skutek dla środowiska, przewidywalność awarii,
wcześniejsze zdarzenia, reakcję organizacji na zdarzenie.
Jeżeli wojewoda uzna, że informacja o niezgodności z prawem nie powinna skutkować
zawieszeniem lub wykreśleniem organizacji z rejestru EMAS, informuje
zainteresowane strony o odrzuceniu skargi.
Jeżeli informacja ma wpływ na rejestrację lub wystąpiły przypadki 2. i 3., wojewoda
analizuje, czy możliwe jest wprowadzenie działań korygujących w okresie 6 miesięcy.
Jeżeli działania korygujące są możliwe, to wojewoda zawiesza organizację na określony
czas, lecz nie dłużej niż na 6 miesięcy, a następnie informuje ministra środowiska
oraz organizację o przyczynach zawieszenia i wzywa ją do przeprowadzenia działań
korygujących. Przed podjęciem decyzji o możliwości przeprowadzenia działań
korygujących wojewoda powinien zasięgnąć opinii weryfikatora lub organu
stwierdzającego niezgodność.
29
Obowiązek opublikowania aktualizacji deklaracji powstaje w terminie 12 miesięcy od zatwierdzenia
wcześniejszej deklaracji. W szczególnych przypadkach (małe organizacje) weryfikator może podjąć
decyzję o wydłużeniu tego okresu do 36 miesięcy. Termin publikacji kolejnej deklaracji jest wpisywany
do wniosku o rejestrację.
125
126
EMAS
Poradnik dla organizacji
Po wprowadzeniu działań korygujących, organizacja informuje wojewodę, który
sprawdza skuteczność ich przeprowadzenia. Potwierdzeniem skutecznego
wprowadzenia działań korygujących może być:
potwierdzenie zgodności ze strony akredytowanego weryfikatora,
informacja od marszałka województwa o wniesieniu zaległych opłat i kopie
sprawozdań,
informacja od WIOŚ o usunięciu przyczyny przekroczeń standardów oraz decyzji
o wstrzymaniu naliczania kar,
informacja od starosty o uzyskaniu wymaganych pozwoleń,
informacja od wójta/burmistrza/prezydenta o dokonaniu wymaganych zgłoszeń
lub zaprzestaniu uciążliwej działalności,
informacja od PCA o prawidłowym przeprowadzeniu weryfikacji.
Skuteczne wprowadzenie działań korygujących obejmuje również terminowość ich
wprowadzenia. Jeżeli organizacja nie zrealizuje działań w zakładanym terminie,
wojewoda wykreśla organizację z rejestru i przekazuje informację o wykreśleniu
ministrowi środowiska.
W przypadku skutecznego wprowadzenia działań korygujących wojewoda przywraca
rejestrację i informuje o tym ministra środowiska.
Schemat procesu zawieszania lub wykreślania z rejestru został przedstawiony na
rysunku 6.
7.4 Przedłużenie rejestracji
Rejestracja w systemie EMAS jest bezterminowa, ale wymaga od organizacji składania
okresowych wniosków o przedłużenie rejestracji. Częstotliwość składania tych
wniosków wynika z częstotliwości, z jaką organizacja aktualizuje deklarację30. Wzór
wniosku jest identyczny jak w przypadku pierwszej rejestracji. Do wniosku organizacja
powinna dołączyć zatwierdzoną aktualizację deklaracji środowiskowej 31 .
Postępowanie wojewody po złożeniu wniosku o przedłużenie rejestracji jest
analogiczne do postępowania w przypadku pierwszej rejestracji. W polskim systemie
nie przewidziano opłat za przedłużenie rejestracji.
30
Obowiązek opublikowania aktualizacji deklaracji powstaje w terminie 12 miesięcy od zatwierdzenia
wcześniejszej deklaracji. W szczególnych przypadkach (małe organizacje) weryfikator może podjąć
decyzję o wydłużeniu tego okresu do 36 miesięcy. Termin publikacji kolejnej deklaracji jest wpisywany
do wniosku o rejestrację.
31
Nie rzadziej niż raz na 3 lata organizacja powinna przygotować pełną wersję deklaracji środowiskowej.
EMAS
7 Rejestracja, zawieszenie i wykreślenie z rejestru
Rysunek 6. Procedura zawieszania i wykreślania z rejestru
127
128
EMAS
Poradnik dla organizacji
EMAS
8 Stosowanie logo EMAS
8 Stosowanie logo EMAS
Rozporządzenie EMAS wprowadziło istotny element zwiększający atrakcyjność
rejestracji w systemie - logo EMAS. Jego zasadniczym celem jest ułatwienie
zarejestrowanym organizacjom przekazania zainteresowanym stronom (w tym
klientom i konsumentom) łatwego w odbiorze komunikatu o tym, że organizacja
spełnia wymagania prawne w zakresie ochrony środowiska, wdrożyła system
zarządzania środowiskowego zgodny z wymaganiami Rozporządzenia EMAS
i prowadzi działania mające na celu ograniczanie oddziaływania na środowisko.
8.1 Stosowanie logo
Logo EMAS jest znakiem urzędowym systemu EMAS i pełni następujące funkcje:
informuje, że dane dotyczące wyników działalności środowiskowej organizacji
związane z jej działalnością, produktami lub usługami są rzetelne i wiarygodne,
informuje o zobowiązaniu organizacji do doskonalenia wyników działalności
środowiskowej oraz zarządzania swoimi aspektami środowiskowymi,
podnosi znajomość systemu EMAS w społeczeństwie, wśród zainteresowanych
stron oraz innych organizacji, które chcą poprawić swoje wyniki działalności
środowiskowej.
Zasady stosowania logo EMAS zostały określone w artykule 8. Rozporządzenia EMAS.
Prawo do stosowania logo EMAS mają wyłącznie organizacje zarejestrowane
w systemie EMAS oraz publikujące zatwierdzoną deklarację środowiskową.
Zgodnie z tym artykułem stosowanie logo jest dopuszczalne w celu:
wykazania rejestracji organizacji w systemie EMAS (wersja 1),
wykazania, że produkty, działania i usługi zostały wytworzone w organizacji
zarejestrowanej w systemie EMAS (wersja 1),
nadania wiarygodności potwierdzonym informacjom bezpośrednio lub pośrednio
powiązanym z produktami, działaniami i usługami organizacji (wersja 2).
Rozporządzenie EMAS ustala 2 wersje logo. Mogą być one używane wyłącznie
w powiązaniu z numerem rejestracyjnym organizacji.
129
130
EMAS
Poradnik dla organizacji
wersja 1
wersja 2
(dopuszczalne jest stosowanie czarno-białej wersji logo)
Logo w wersji 1 świadczy o tym, że w organizacji wdrożony został system zarządzania
środowiskowego zgodny z wymaganiami Rozporządzenia EMAS. Zatem ta wersja
logo dotyczy konkretnej organizacji. Może być ona stosowana w celach promocyjnych
na papierze firmowym, zaproszeniach, na stronach internetowych, tablicach
informacyjnych, pojazdach, plakatach, bilbordach, budynkach, środkach transportu,
flagach itp.
Logo w wersji 2 świadczy o tym, że informacja oznaczona tym logo została sprawdzona
i zatwierdzona przez weryfikatora środowiskowego. Zatem ta wersja logo dotyczy
konkretnej informacji - stanowi sygnał, że spełnia ona wymagania w zakresie
reprezentatywności i obiektywności oraz dotyczy organizacji zarejestrowanej
w systemie EMAS. Może być stosowana na deklaracji środowiskowej, na opisach
produktów, w instrukcjach obsługi, w drukowanych materiałach reklamowych
wyrobów. W takim przypadku wybrane informacje muszą jednak spełniać wymagania
punktu 3.5 Załącznika III do Rozporządzenia EMAS oraz muszą zostać zatwierdzone
przez weryfikatora. Wybrane informacje mogą mieć formę prospektów
informacyjnych, zestawień danych dostarczanych jednostkom administracji, ulotek,
reklamy prasowej czy telewizyjnej oraz rozdziałów dotyczących środowiska
w publikacjach nie związanych z ochroną środowiska, np. raportach rocznych.
Jeśli zatwierdzona informacja stanowi część innej publikacji lub jeśli została
umieszczona wraz z inną informacją środowiskową, która nie została zatwierdzona
przez weryfikatora, należy ją odróżnić od pozostałego tekstu np. innym układem
graficznym, kolorem, ramką czy rozmiarem czcionki itp. W przypadku gdy cała treść
informacji jest zgodna z deklaracją środowiskową i została zatwierdzona przez
weryfikatora, logo może być użyte w każdy właściwy sposób, np. na okładce,
w nagłówku lub tle ("znak wodny").
Żadna z wersji logo nie może być stosowana na wyrobach lub ich opakowaniach
oraz łącznie z informacjami mającymi na celu porównanie z innymi wyrobami,
działaniami i usługami.
EMAS
8 Stosowanie logo EMAS
Poza dwiema wersjami logo przedstawionymi w Rozporządzeniu EMAS stosowany
jest jeszcze trzeci wariant, który może być wykorzystywany do promocji systemu
przez podmiot, który nie jest zarejestrowany w systemie EMAS. Ta wersja logo może
być stosowana na materiałach promocyjnych, publikacjach i książkach o tematyce
związanej z systemem EMAS itp.
Wersja ta nie może być stosowana w połączeniu z nazwą żadnej organizacji oraz
w sposób, który mógłby dawać do zrozumienia lub sprawiać wrażenie rejestracji
w systemie EMAS.
Szczegółowe zasady stosowania logo EMAS zostały określone w Wytycznych w sprawie
używania logo EMAS wydanych przez Komisję Europejską. Wytyczne zawierają wiele
przykładów prawidłowego i nieprawidłowego stosowania logo EMAS.
Uwaga: W tabeli 4.2. zawartej w Wytycznych KE znalazł się błąd wynikający
z błędu w angielskiej wersji wytycznych. Poniższa korekta dokonana została na
podstawie francuskiej I niemieckiej wersji wytycznych. W wersji polskiej
i angielskiej jest:
A powinno być:
Wytyczne w sprawie używania logo EMAS stanowią pomoc dla organizacji przy
ustalaniu, czy można stosować logo EMAS w dany sposób. W przypadku wątpliwości
organizacja powinna zwrócić się do weryfikatora lub właściwego organu z pytaniem
czy planowany sposób korzystania z logo jest zgodny z wymaganiami Rozporządzenia
EMAS.
8.2 Odpowiedzialność za nieuprawnione stosowanie logo EMAS
Zgodnie z artykułem 8 punkt 1. Rozporządzenia EMAS, logo EMAS mogą stosować
tylko te organizacje, które posiadają ważną rejestrację w systemie EMAS. Oznacza
to, że organizacja, której rejestrację zawieszono lub też która została wykreślona nie
może posługiwać się logo EMAS.
131
132
EMAS
Poradnik dla organizacji
Uwaga: Obowiązek wstrzymania korzystania może być w praktyce najistotniejszą
uciążliwością wynikającą z zawieszenia rejestracji lub wykreślenia z rejestru EMAS.
Może oznaczać na przykład wycofanie materiałów promocyjnych oznaczonych
logo EMAS lub nawet usunięcia go z opakowań, pojazdów i innych miejsc, gdzie
było stosowane. Operacja taka może wiązać się ze znaczącymi kosztami.
Rozporządzenie EMAS nie określa sankcji za niewłaściwe lub nieuprawnione
stosowanie logo przez organizacje. W związku z tym obowiązują tu zasady określane
w poszczególnych państwach członkowskich. W Polsce nieuprawnione stosowanie
logo jest wykroczeniem i zgodnie z artykułem 351b. ustawy Prawo ochrony środowiska
podlega karze grzywny. Orzekanie w sprawach o nieuprawnione stosowanie logo
następuje na podstawie przepisów Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia
(Dz. U. z 2001 r. Nr 106, poz. 1148 z późn. zm.). Wniosek o ukaranie wnosi policja
na żądanie pokrzywdzonego. Wniosek wnoszony jest do sądu grodzkiego.
Pokrzywdzonym jest ten, czyje dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub
zagrożone przez wykroczenie.
Również organy administracji rządowej i samorządowej oraz organy kontroli
państwowej i kontroli samorządu terytorialnego, które w zakresie swojego działania
ujawniły wykroczenie (artykuł 17 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia),
mogą wystąpić z wnioskiem o ukaranie.
Zgodnie z artykułem 24 Kodeksu wykroczeń (Dz. U. z 1971 r. Nr 12, poz. 114,
z późn. zm.) wysokość grzywny może wynosić od 20 do 5000 zł.
Oprócz wyżej wymienionych sankcji,
stosowanie logo EMAS przez organizacje do tego
nieuprawnione może być potraktowane jako
czyn nieuczciwej konkurencji zgodnie z artykułem 14. ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 roku o
zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst
jednolity Dz. U z 2003 r. Nr 153, poz. 1503
z późn. zm.). Zgodnie z tą ustawą każdy
przedsiębiorca, którego interes został zagrożony
lub naruszony wskutek nieuprawnionego
stosowania logo przez innego przedsiębiorcę,
może w trybie postępowania cywilnego,
zgodnie z artykułem 18. wyżej wymienionej ustawy żądać m.in. zaniechania
niedozwolonych działań, usunięcia skutków niedozwolonych działań, złożenia
jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej
formie, zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny
związany ze wspieraniem kultury polskiej lub ochrony dziedzictwa narodowego jeżeli czyn nieuczciwej konkurencji był zawiniony. Sąd może również orzec
o zniszczeniu materiałów, na których logo zostało bezprawnie umieszczone.
To rozwiązanie może być zastosowane jedynie w przypadku przedsiębiorców, którymi
w rozumieniu ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji są osoby fizyczne, osoby
prawne oraz jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, które
prowadząc, chociażby ubocznie, działalność zarobkową lub zawodowo uczestniczą
w działalności gospodarczej.
EMAS
9 Źródła dodatkowych informacji
9 Źródła dodatkowych informacji
Poradniki
1. Wspólnotowy system ekozarządzania i audytu (EMAS). Przewodnik. Royal
Haskoning, SEI, LEMTECH Konsulting Sp. z o.o., 2005 r.
2. Wspólnotowy system ekozarządzania i audytu (EMAS). Poradnik dla weryfikatorów.
Royal Haskoning, SEI, LEMTECH Konsulting Sp. z o.o., 2005 r.
3. Wspólnotowy system ekozarządzania i audytu (EMAS). Poradnik dla administracji.
Royal Haskoning, SEI, LEMTECH Konsulting Sp. z o.o., 2005 r.
4. Zasady wdrażania systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z wymaganiami
normy ISO 14001. Podręcznik. R. Pochyluk, J. Szymański, P. Grudowski, Biblioteka
Ocen Środowiskowych Eko-Konsult 1999 r..
5. Efektywność funkcjonowania wdrożonego systemu zarządzania środowiskowego
wg normy ISO 14001. red. J. Lemański, A. Matuszak-Fejszman, S. Zabawa
Wydawnictwo: PZITS, Poznań, 2000 r.
6. Jak wdrażać system zarządzania środowiskowego wg normy ISO 14001. Alina
Matuszak-Flejszman, Wydawnictwo: PZITS, Poznań, 2001 r.
7. Jak opracować raport środowiskowy. Poradnik dla małych i średnich
przedsiębiorstw, red. Tadeusz Borys, Piotr Rogala, Wydawnictwo: Fundacja
Karkonoska, Jelenia Góra 2002 r.
Materiały udostępnione na stronie internetowej eko-net.pl
1. System zarządzania środowiskowego w przemyśle meblarskim. Envirowise. Wersja
polskojęzyczna.
2. Zmiany w normie ISO 14001.
3. Normy serii ISO 14000.
4. ISO 14001 - badanie i ocena polskich organizacji w zakresie efektywności
zarządzania środowiskowego, Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska,
Warszawa 2004.
5. EMAS w Polsce, opracowanie własne.
6. Po prostu EMAS, Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, Warszawa 2004.
133
134
EMAS
Poradnik dla organizacji
7. Wdrażanie SZŚ w Zespole Elektrociepłowni Wybrzeże SA - podstawy, przyczyny,
problemy, S. Krakowiak.
8. Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego wg PN-EN 14001 w Zespole
Elektrowni Dolna Odra, A. Chorzępa-Pasik.
9. Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego w Koksowni Huty Stali
Częstochowa, B. Biłka.
10. Niedomagania SZŚ w polskich przedsiębiorstwach, R. Pochyluk.
11. Wymagania normy ISO 14001, R. Pochyluk, J. Szymański.
Zasoby internetowe
1. Oficjalna
strona
systemu
EMAS:
www.emas.mos.gov.pl
2. Strona internetowa projektu „Wdrożenia EMAS
w Polsce: www.EMAS-polska.pl
3. Internetowy portal dla specjalistów ochrony
środowiska: www.eko-net.pl
4. Stowarzyszenie Polski Klub Forum ISO 14000
(INEM Polska): www.pfiso14000.org.pl
5. Ministerstwo Środowiska: www.mos.gov.pl
6. Strona Unii Europejskiej poświęcona EMAS:
www.europa.eu.int/comm/environment/EMAS/
index_en.htm
7. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości:
www.parp.gov.pl
EMAS
9 Źródła dodatkowych informacji
9 Źródła dodatkowych informacji
Poradniki
1. Wspólnotowy system ekozarządzania i audytu (EMAS). Przewodnik. Royal
Haskoning, SEI, LEMTECH Konsulting Sp. z o.o., 2005 r.
2. Wspólnotowy system ekozarządzania i audytu (EMAS). Poradnik dla weryfikatorów.
Royal Haskoning, SEI, LEMTECH Konsulting Sp. z o.o., 2005 r.
3. Wspólnotowy system ekozarządzania i audytu (EMAS). Poradnik dla administracji.
Royal Haskoning, SEI, LEMTECH Konsulting Sp. z o.o., 2005 r.
4. Zasady wdrażania systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z wymaganiami
normy ISO 14001. Podręcznik. R. Pochyluk, J. Szymański, P. Grudowski, Biblioteka
Ocen Środowiskowych Eko-Konsult 1999 r..
5. Efektywność funkcjonowania wdrożonego systemu zarządzania środowiskowego
wg normy ISO 14001. red. J. Lemański, A. Matuszak-Fejszman, S. Zabawa
Wydawnictwo: PZITS, Poznań, 2000 r.
6. Jak wdrażać system zarządzania środowiskowego wg normy ISO 14001. Alina
Matuszak-Flejszman, Wydawnictwo: PZITS, Poznań, 2001 r.
7. Jak opracować raport środowiskowy. Poradnik dla małych i średnich
przedsiębiorstw, red. Tadeusz Borys, Piotr Rogala, Wydawnictwo: Fundacja
Karkonoska, Jelenia Góra 2002 r.
Materiały udostępnione na stronie internetowej eko-net.pl
1. System zarządzania środowiskowego w przemyśle meblarskim. Envirowise. Wersja
polskojęzyczna.
2. Zmiany w normie ISO 14001.
3. Normy serii ISO 14000.
4. ISO 14001 - badanie i ocena polskich organizacji w zakresie efektywności
zarządzania środowiskowego, Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska,
Warszawa 2004.
5. EMAS w Polsce, opracowanie własne.
6. Po prostu EMAS, Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, Warszawa 2004.
133
134
EMAS
Poradnik dla organizacji
7. Wdrażanie SZŚ w Zespole Elektrociepłowni Wybrzeże SA - podstawy, przyczyny,
problemy, S. Krakowiak.
8. Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego wg PN-EN 14001 w Zespole
Elektrowni Dolna Odra, A. Chorzępa-Pasik.
9. Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego w Koksowni Huty Stali
Częstochowa, B. Biłka.
10. Niedomagania SZŚ w polskich przedsiębiorstwach, R. Pochyluk.
11. Wymagania normy ISO 14001, R. Pochyluk, J. Szymański.
Zasoby internetowe
1. Oficjalna
strona
systemu
EMAS:
www.emas.mos.gov.pl
2. Strona internetowa projektu „Wdrożenia EMAS
w Polsce: www.EMAS-polska.pl
3. Internetowy portal dla specjalistów ochrony
środowiska: www.eko-net.pl
4. Stowarzyszenie Polski Klub Forum ISO 14000
(INEM Polska): www.pfiso14000.org.pl
5. Ministerstwo Środowiska: www.mos.gov.pl
6. Strona Unii Europejskiej poświęcona EMAS:
www.europa.eu.int/comm/environment/EMAS/
index_en.htm
7. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości:
www.parp.gov.pl
Załącznik 1
Zbieranie danych do deklaracji środowiskowej
Załącznik 1
Zbieranie danych do deklaracji środowiskowej
Organizacja może wykorzystywać przedstawiony poniżej schemat dla każdego
zidentyfikowanego znaczącego aspektu środowiskowego. Podejście takie zapewni,
że informacje w deklaracji środowiskowej będą powiązane:
ze znaczącymi aspektami środowiskowymi,
wymaganiami prawnymi i celami ustanowionymi przez organizację,
metodami i sposobami stosowanymi w monitoringu,
obliczeniami i założeniami służącymi do przedstawiania wartości liczbowych.
Krok 1:
Podstawowym założeniem systemu zarządzania środowiskowego jest prowadzenie
nadzoru nad znaczącymi aspektami środowiskowymi. Wszystkie znaczące aspekty
środowiskowe powinny zostać zidentyfikowane podczas wstępnego przeglądu
środowiskowego.
Przykład:
W wyniku przeprowadzenia wstępnego przeglądu środowiskowego
i przeprowadzonej oceny znaczenia aspektów, w pewnej organizacji jako
znaczący aspekt środowiskowy uznano emisję NOX do powietrza.
Krok 2:
Dla każdego istotnego aspektu należy określić podstawowe wymagania z nim
związane. Wymagania te są określone albo poprzez wymagania prawne (na przykład
wynikające z pozwoleń) lub wynikają z ustalonych celów środowiskowych.
Przykład:
W związku z emisją NOX do powietrza, organizacja powinna spełnić następujące
wymagania:
wynikające z pozwolenia na emisję: maksymalne dopuszczalne stężenie
wynosi 10 mg/m3,
wynikające z programu środowiskowego: emisja NOX na tonę produkcji
zostanie obniżona o 10%.
135
136
EMAS
Poradnik dla organizacji
Schemat przedstawiający kroki od identyfikacji aspektu znaczącego do zamieszczenia informacji
w deklaracji środowiskowej
Krok 3:
Dla każdego wymagania, organizacja musi określić, czy i w jaki sposób spełnienie
wymagań może być zmierzone.
Istnieje różnica pomiędzy opracowaniem informacji dotyczących:
wymagań lub celów, których realizacja może być wykazana za pomocą wyników
bezpośrednich pomiarów (krok 4) i
Załącznik 1
Zbieranie danych do deklaracji środowiskowej
wymagań lub celów, których realizacja nie może być wykazana za pomocą wyników
bezpośrednich pomiarów. Prowadzi to często do prowadzenia wielu pomiarów
oraz dokonywania obliczeń (krok 7).
Przykład:
W przypadku emisji NOX i związanych z nią wymagań, monitoring może być
prowadzony w następujący sposób:
maksymalne dopuszczalne stężenie (10 mg/m 3) może być mierzone
w przewodzie odprowadzającym gazy odlotowe. Dla tego wymagania należy
postępować zgodnie z krokiem 4.
10% redukcja emisji NOX na tonę produkcji może być wykazana na
podstawie dwóch odrębnych pomiarów oraz obliczeń. Dla tego wymagania
należy postępować zgodnie z krokiem 7.
Krok 4:
Dla każdego wymagania, którego spełnienie może zostać wykazane w wyniku
prowadzenia bezpośrednich pomiarów, należy określić odpowiednie działania
monitorujące. Przygotowanie takich działań obejmuje odpowiedź na następujące
pytania:
Kto jest odpowiedzialny za prowadzenie pomiarów?
Jakie wyposażenie pomiarowe jest stosowane?
Jaka jest częstotliwość pomiarów?
W jaki sposób wyniki są dokumentowane?
Z jaką częstotliwością należy kalibrować urządzenia?
Przykładami monitoringu bezpośredniego mogą być następujące działania:
monitoring jakości emisji do powietrza i wody,
monitoring ilości emisji i ilości powstających odpadów,
monitoring poziomu hałasu,
monitoring maksymalnej ilości substancji niebezpiecznych przechowywanych
w obiekcie.
Przykład:
Maksymalne dopuszczalne stężenie (10 mg/m3) będzie mierzone w przewodzie
wylotowym. Ponieważ są dwa przewody wylotowe, potrzebne będą dwa
urządzenia pomiarowe. Przygotowano następujący program monitoringu:
za prowadzenie pomiarów odpowiedzialny jest kierownik działu technicznego,
stosowane wyposażenie: automatyczne urządzenia pomiarowe zainstalowane
w przewodach wylotowych,
częstotliwość pomiarów: ciągłe
prowadzenie zapisów: elektronicznie w systemie zarządzania danymi.
137
138
EMAS
Poradnik dla organizacji
Krok 5:
Dla każdego wymagania, należy prowadzić monitoring zgodnie z programem.
Szczególną uwagę należy zwrócić na następujące elementy:
właściwe szkolenie oraz świadomość personelu prowadzącego monitoring,
zarządzanie danymi (w wypadku systemów elektronicznych należy regularnie
sporządzać kopie zapasowe),
sposób postępowania w przypadku, jeżeli pomiary wykazują niezgodność
z wymaganiami?
Przykład:
Maksymalne dopuszczalne stężenie (10 mg/m 3) będzie mierzone zgodnie
z programem monitoringu. Specjalną uwagę należy zwrócić na następujące
elementy:
właściwe szkolenie i podnoszenie świadomości personelu wydziału
technicznego,
zarządzanie danymi: kopie zapasowe danych będą sporządzane co tydzień,
co pół roku będzie przeprowadzany test sprawdzający, czy istnieje możliwość
wprowadzenia kopii danych do systemu,
personel wydziału technicznego będzie również przeszkolony w działaniach,
które muszą być podjęte w przypadku wykazywania przez pomiary
niezgodności z wymaganiami dotyczącymi poziomu emisji NOX.
Krok 6:
Wszystkie zbierane dane powinny być analizowane i przedstawiane w sposób
umożliwiający stwierdzenie stopnia zgodności z wymaganiami. Dla każdego aspektu
znaczącego należy przedstawić co najmniej:
wymagania ustalone przez prawo (na przykład przez pozwolenia) lub wynikające
z celów przyjętych przez organizację (zgodnie z ustaleniami w programie
środowiskowym),
metodę pomiaru,
wszelkie odchylenia od programu monitoringu,
wyniki z ostatniego roku,
wyniki z poprzednich lat.
Przykład:
Organizacja zdecydowała, że wyniki monitoringu maksymalnego
dopuszczalnego stężenia NOX (10 mg/m3) będą przedstawiane w formie
wykresu. Wykres będzie przedstawiał najwyższe wartości stężenia w danym
miesiącu oraz dopuszczalną wartość stężenia (w tym wypadku 10 mg/m3).
Załącznik 1
Zbieranie danych do deklaracji środowiskowej
Najwyższe stężenie NOX (w mg/m 3) w danym miesiącu (wymóg prawny:
10 mg/m3)
Organizacja powinna przedstawić również informacje dotyczące sposobu
prowadzenia pomiaru.
Kolejne kroki odnoszą się tylko do tych aspektów środowiskowych, których nie da
się monitorować bezpośrednio.
Krok 7:
Dla każdego wymagania, którego spełnienie może zostać wykazane poprzez
prowadzenie obliczeń wykonywanych na podstawie wyników pomiarów pośrednich,
należy zidentyfikować następujące elementy:
sposób prowadzenia obliczeń,
dane wejściowe konieczne do przeprowadzenia obliczeń,
sposób zbieranie potrzebnych danych.
Przykład:
Podczas kroku 3, stwierdzono, że wielkość emisji NOX na tonę produkcji nie
może być monitorowana bezpośrednio, lecz będzie obliczana na podstawie
wyników innych pomiarów.
Po pierwsze, potrzebne będą dane konieczne do obliczenia rocznej wielkości
emisji NOX
Metoda stosowana do obliczenia całkowitej emisji NOX polega na dokonaniu
pomiarów zarówno stężenia jak i prędkości przepływu w przewodach
wylotowych. A więc, oprócz istniejącego systemu ciągłego pomiaru NO X
w przewodach wylotowych (patrz kroki 4 - 6), konieczne będzie również
prowadzenie pomiaru prędkości przepływu w przewodach wylotowych w m3
na godzinę. Na podstawie wyników pomiarów stężenia, obliczone zostanie
średnie stężenie NOX w danej godzinie.
Wartość ta zostanie pomnożona przez prędkość przepływu w danej godzinie,
dając w ten sposób bezwzględną wartość godzinowego stężenia NOX.
Te wielkości godzinowe zostaną zsumowane jako obciążenia tygodniowe oraz
roczne.
139
140
EMAS
Poradnik dla organizacji
Po drugie, potrzebne będą dane konieczne do obliczenia wielkości rocznej
produkcji w tonach
Wydział produkcji prowadzi rejestr produkcji w tonach na dzień. Roczna wielkość
produkcji może być więc w łatwy sposób obliczona.
Na podstawie rocznych wielkości emisji oraz wielkości produkcji można podać
roczną emisję NOX na tonę produkcji.
Krok 8:
W celu uzyskania odpowiednich wyników pomiarów należy przygotować program
monitoringu obejmujący:
podział odpowiedzialności za prowadzenie pomiarów,
stosowane wyposażenie pomiarowe,
częstotliwość pomiarów,
dokumentowanie wyników,
częstotliwość kalibrowania urządzeń pomiarowych.
Przykład:
Do obliczenia rocznej wielkości emisji NOX na tonę produkcji, potrzebne jest
prowadzenie trzech działań monitorujących:
stężenia NOX,
prędkości przepływu w przewodach wylotowych,
wielkości produkcji w tonach.
W tym przykładzie, stężenie NOX jest mierzone tak jak w krokach 4-6.
Aby zmierzyć również prędkość przepływu w przewodach wylotowych w m3
na godzinę, konieczne będzie wprowadzenie do programu monitoringu
następujących dodatkowych zadań:
za pomiar prędkości przepływu odpowiedzialny jest kierownik działu
technicznego,
stosowane wyposażenie: automatyczne mierniki prędkości przepływu
zainstalowane w przewodach wylotowych,
częstotliwość pomiarów: pomiary ciągłe
prowadzenie zapisów: elektronicznie, w systemie zarządzania danymi,
System zarządzania danymi będzie zmieniony w taki sposób, aby umożliwić
obliczenie:
średniego stężenia NOX dla każdej godziny,
całkowitej godzinowej prędkości przepływu w m3,
przez pomnożenie tych dwu wielkości: bezwzględną wartość godzinowego
stężenia NOX,
przez zsumowanie tych wielkości w ciągu tygodnia: bezwzględną wartość
tygodniowego stężenia NOX.
Załącznik 1
Zbieranie danych do deklaracji środowiskowej
Zbieranie danych tygodniowych przez wydział produkcji będzie również
włączone do programu monitoringu, a dane będą przechowywane w systemie
zarządzania danymi.
Na koniec, wydział ochrony środowiska będzie miał zadanie opracowania
cotygodniowych sprawozdań na temat wielkości emisji NOX na tonę produkcji.
Wyniki będą sumowane, aby uzyskać roczną wielkość emisji.
Krok 9 (taki sam jak krok 5):
Dla każdego wymagania należy prowadzić monitoring zgodnie z programem.
Szczególną uwagę należy zwrócić na następujące elementy:
właściwe szkolenie oraz świadomość zaangażowanego personelu,
zarządzanie danymi (w wypadku systemów elektronicznych należy regularnie
sporządzać kopie zapasowe),
sposób postępowania w przypadku, jeżeli pomiary wykazują niezgodność
z wymaganiami?
Przykład:
Do obliczenia rocznej wielkości emisji NOX na tonę produkcji, potrzebne jest
prowadzenie trzech działań monitorujących:
stężenie NOX,
prędkość przepływu w przewodach wylotowych,
wielkość produkcji w tonach.
Szczególną uwagę należy zwrócić na następujące elementy:
właściwe przeszkolenie i świadomość personelu działu technicznego oraz
produkcyjnego,
zarządzanie danymi - kopie zapasowe danych będą sporządzane co tydzień,
co pół roku będzie przeprowadzany test sprawdzający, czy istniej możliwość
wprowadzenia kopii danych do systemu,
personel wydziału ochrony środowiska zostanie przeszkolony do prowadzenia
działań, które muszą być podjęte w przypadku, jeżeli tygodniowe wielkości
wykazują, że ogólny cel nie będzie osiągnięty. W tym wypadku, będą oni
musieli poinformować o tym kierownictwo.
Krok 10:
Dla każdego wymagania, którego spełnienie może zostać wykazane poprzez
prowadzenie obliczeń wykonywanych na podstawie wyników pomiarów pośrednich,
wykorzystywane będą wyniki monitoringu.
Jeżeli jakieś dane są niekompletne należy wyjaśnić, w jaki sposób wpływa to na
ogólny wynik. Gdyby, na przykład, urządzenia monitorujące zawiodły w ciągu jednego
miesiąca, organizacja musi wyjaśnić, jak postępuje w takiej sytuacji. Weryfikator
będzie sprawdzał słuszność założeń.
141
142
EMAS
Poradnik dla organizacji
Przykład:
W trakcie kroku 3 stwierdzono, że wielkość emisji NOX na tonę produkcji będzie
obliczana w oparciu o następujące dane:
stężenie NOX,
przepływu w przewodach wylotowych,
wielkość produkcji w tonach.
Zainstalowany system zarządzania danymi podaje wielkości dotyczące:
bezwzględnej wielkości tygodniowych emisji NOX ,
tygodniowej produkcji wyrażonej w tonach.
Wielkości te mogą być łatwo zsumowane przez wydział ochrony środowiska,
aby uzyskać roczne obciążenie na tonę produkcji.
Załącznik 2
Wymagania prawne w ochronie środowiska w Polsce
Załącznik 2
Wymagania prawne w ochronie środowiska
w Polsce
Wstęp
Niniejszy Załącznik kierowany jest do organizacji wdrażających SZŚ w oparciu
o wymagania Rozporządzenia EMAS. Ze względu na ograniczoną objętość może on
nie spełnić oczekiwań dużych przedsiębiorstw przemysłowych dysponujących
wyspecjalizowanymi służbami ochrony środowiska, korzystających z usług
renomowanych firm doradczych. W opracowaniu dokonano pewnych uproszczeń,
mając na myśli typowego przedsiębiorcę prowadzącego działalność produkcyjną lub
świadczącego usługi.
W związku z tym nie uwzględniono m.in. takich zagadnień, jak:
hodowla ryb,
komunalne osady ściekowe,
prowadzenie składowiska odpadów lub spalarni odpadów,
promieniowanie elektromagnetyczne,
organizmy modyfikowane genetycznie,
kontrola substancji zubażających warstwę ozonową,
zagadnienia istotne w fazie planowania i realizacji nowych inwestycji
(przedsięwzięć).
Nie omówiono wymagań wynikających z ustawy o substancjach i preparatach
chemicznych, jako że jest to osobny pion wymagań, który wiąże się bardzo mocno,
ale nie jest wprost identyfikowany jako przepis z dziedziny ochrony środowiska.
Natomiast stosunkowo szczegółowo odniesiono się do zagadnień związanych
z gospodarką odpadami.
Informacje przedstawione w dalszej części Załącznika opracowano wg stanu prawnego
na 1 września 2005.
Ustawy, czy ogólnie - przepisy dotyczące ochrony środowiska - wprowadzają wiele
bardzo ważnych definicji, bez zrozumienia których trudno jest operować tekstem
143
144
EMAS
Poradnik dla organizacji
tych przepisów. W razie niejasności niniejszego tekstu - należy odnieść się do definicji
zawartych w przede wszystkim w ustawach:
prawo ochrony środowiska,
o odpadach,
prawo wodne.
W tabeli przedstawionej poniżej zestawiono listę typowych problemów, z jakimi
mogą spotkać się organizacje starające się o rejestrację w systemie EMAS.
Załącznik 2
Wymagania prawne w ochronie środowiska w Polsce
Uwaga: Na stronie internetowej Ministerstwa Środowiska w sekcji EMAS znajdują
się szczegółowe listy kontrolne ułatwiające ocenę zgodności z wymaganiami
prawnymi w zakresie ochrony środowiska.
I. Źródła obowiązków z zakresu ochrony środowiska
Na każdym przedsiębiorcy spoczywa szereg obowiązków w zakresie ochrony
środowiska. Wymagania środowiskowe, którym muszą się oni podporządkować,
wynikać mogą z trzech głównych źródeł:
bezpośrednio z przepisów prawa (głównie aktów prawnych rangi ustawy
i rozporządzenia);
z decyzji administracyjnych (m.in. wymaganych prawem pozwoleń i zezwoleń);
z umów cywilnoprawnych.
Uwarunkowania środowiskowe mogą wynikać również z:
innych niż typowo "środowiskowych" decyzji administracyjnych, jak np. z decyzji
o pozwoleniu na budowę,
prawa lokalnego, jakim jest np. miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego,
programu ochrony środowiska wraz z planem gospodarki odpadami.
0) Wymagania środowiskowe wynikające wprost z przepisów prawa
Są to obowiązki, które można odczytać bezpośrednio z treści ustaw i rozporządzeń.
Wśród nich najważniejsze to m.in.:
32
chodzi o instalacje określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 26 lipca 2002 r. w sprawie
rodzajów instalacji mogących powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów
przyrodniczych albo środowiska jako całości. (Dz. U. Nr 122, poz. 1055)
145
146
EMAS
Poradnik dla organizacji
obowiązek uzyskania odpowiednich decyzji administracyjnych: pozwoleń,
zezwoleń, uzgodnień itp.,
obowiązek ponoszenia opłat za korzystanie ze środowiska (np. w związku z
wprowadzaniem pyłów lub gazów do powietrza lub odprowadzaniem ścieków
do odbiornika),
obowiązek prowadzenia ewidencji rodzaju i wielkości korzystania ze środowiska
(np. ewidencja odpadów),
obowiązek prowadzenia pomiarów emisji (zróżnicowany w zakresie w zależności
od rodzaju prowadzonej działalności),
obowiązek opracowania dokumentów związanych z możliwością wystąpienia
poważnych awarii.
NAJWAŻNIEJSZE USTAWY ŚRODOWISKOWE
a) ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz.U. Nr 62,
poz.627, z późn. zm.)
b) ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. Nr 62, poz.628 z późn.
zm.)
c) ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych
(Dz.U. Nr 63, poz.638 z późn. zm.)
d) ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie
gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie
depozytowej (Dz.U. Nr 63, poz.639 z późn. zm.)
e) ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym
odprowadzaniu ścieków (Dz.U. Nr 72, poz.747)
f) ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (Dz.U. Nr 115, poz.1229 z. późn.
zm.)
g) ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska,
ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 100, poz. 1085)
h) ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach
(Dz.U. Nr 132, poz. 622 z późn. zm.)
1) Decyzje administracyjne, z których wynikają obowiązki środowiskowe
Przepisy nakładają na przedsiębiorców obowiązek uzyskania odpowiednich decyzji
administracyjnych, pozwalających na wprowadzanie substancji lub energii do
środowiska lub na inne rodzaje korzystania ze środowiska. Są to pozwolenia:
na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza,
wodnoprawne na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi,
na wytwarzanie odpadów,
zintegrowane.
Pozwoleń lub zezwoleń wymagają także:
pobór wód z własnych ujęć wód powierzchniowych lub podziemnych,
prowadzenie działalności w zakresie:
zbierania,
Załącznik 2
Wymagania prawne w ochronie środowiska w Polsce
transportu,
odzysku lub
unieszkodliwiania odpadów.
Obowiązki wynikać mogą też z:
innych decyzji, tak więc np. z:
decyzji (starosty lub wojewody) zatwierdzającej program gospodarki odpadami
niebezpiecznymi,
decyzji starosty nakazującej ograniczenie negatywnego oddziaływania albo
zagrożenia dla środowiska,
faktu złożenia informacji o zamierzonym sposobie postępowania, tak więc np. z:
przedłożenia informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach
gospodarowania wytworzonymi odpadami,
przedłożenie przez prowadzącego zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym
ryzyku programu zapobiegania awariom.
Z faktu wydania decyzji administracyjnej i adresowania jej do konkretnego podmiotu
czy przedsiębiorcy wynikają określone obowiązki środowiskowe - indywidualne dla
każdego przypadku i zawarte w treści decyzji.
Przepisy określają sytuacje, w których uzyskanie pozwoleń, zezwoleń czy innych
decyzji jest konieczne, ale określają również warunki/sytuacje, przy spełnieniu których
nie ma zastosowania generalna zasada działania na podstawie pozwolenia.
1) Umowy cywilnoprawne związane z zagadnieniami środowiskowymi
Do najczęściej spotykanych tego typu umów cywilno-prawnych należą umowy
zawierane z przedsiębiorstwami wodociągowo-kanalizacyjnymi oraz z firmami
zajmującymi się odbiorem odpadów, ich zagospodarowywaniem, czy też
unieszkodliwianiem. Przepisy narzucają elementy takich umów, np. najwyższe
dopuszczalne stężenia zanieczyszczeń w ściekach lub dozwolone sposoby
zagospodarowania odpadów.
II. Organy ochrony środowiska
Organami ochrony środowiska są organy administracji powołane do wykonywania
zadań publicznych z zakresu ochrony środowiska. Są to :
1) wójt, burmistrz lub prezydent miasta,
2) starosta,
3) wojewoda,
4) minister właściwy do spraw środowiska.
1) Kompetencje wójta, burmistrza lub prezydenta miasta (poziom gminy) dotyczą
przede wszystkim planowania przestrzennego oraz rozpatrywania wszelkich
drobnych spraw nie należących do kompetencji starosty lub powiązanych
z korzystaniem ze środowiska przez osoby fizyczne nie będące przedsiębiorcami.
Rodzaje zezwoleń środowiskowych, które wydaje wójt, burmistrz lub prezydent
miasta:
147
148
EMAS
Poradnik dla organizacji
decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu (decyzja ta stanowi obok miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego - podstawowy
instrument, poprzez który organ gminy może regulować wiele zagadnień lokalnych,
w tym sprawy ochrony środowiska. Jest to zatem decyzja o bardzo szerokim
spektrum regulacji, jednak umieszczono ją tutaj wśród decyzji środowiskowych
z uwagi na jej wagę w tej dziedzinie),
zezwolenie na usunięcie drzew lub krzewów z terenu nieruchomości,
zezwolenie na prowadzenie przez przedsiębiorców działalności w zakresie
odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości,
zezwolenie na prowadzenie przez przedsiębiorców działalności w zakresie
opróżniania zbiorników bezodpływowych i transportu nieczystości ciekłych,
decyzja w sprawie zatwierdzenia ugody zawartej między właścicielami gruntów
w sprawie zmiany stanu wody na gruntach.
2) Kompetencje starosty33 dotyczą wydawania decyzji administracyjnych, przede
wszystkim pozwoleń na wprowadzanie substancji lub energii do środowiska, dla
przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, dla których
sporządzenie raportu o oddziaływaniu na środowisko może być wymagane. Jemu
również zgłasza się instalacje, z których emisja co prawda nie wymaga pozwolenia,
ale może negatywnie oddziaływać na środowisko. Staroście ponadto podlegają
wszystkie pozostałe inwestycje/przedsięwzięcia, które na mocy przepisów nie
podlegają innym organom.
Rodzaje decyzji środowiskowych, które wydaje starosta:
pozwolenie na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza,
decyzja uzgadniająca zakres, sposób i termin zakończenia rekultywacji,
pozwolenie zintegrowane,
decyzja o dopuszczalnym poziomie hałasu,
pozwolenie wodnoprawne na szczególne korzystanie z wód,
pozwolenie wodnoprawne na wykonanie urządzeń wodnych,
pozwolenie wodnoprawne na rolnicze wykorzystanie ścieków, w zakresie
nieobjętym zwykłym korzystaniem z wód,
pozwolenie wodnoprawne na wprowadzanie do urządzeń kanalizacyjnych ścieków
zawierających substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego,
pozwolenie wodnoprawne na długotrwałe obniżenie zwierciadła wody podziemnej,
pozwolenie wodnoprawne na odwadnianie obiektów lub wykopów budowlanych
oraz zakładów górniczych,
pozwolenie wodnoprawne na wydobywanie kamienia, żwiru, piasku, innych
materiałów oraz ich składowanie,
pozwolenie na wytwarzanie odpadów,
decyzja zatwierdzająca program gospodarki odpadami niebezpiecznymi,
zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania
odpadów,
33
prezydent miasta na prawach powiatu jednocześnie pełnią rolę organu gminy i powiatu
Załącznik 2
Wymagania prawne w ochronie środowiska w Polsce
zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie zbierania lub transportu
odpadów,
koncesja na poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin pospolitych
(np. żwir lub piasek), bez użycia materiałów wybuchowych, na powierzchni nie
przekraczającej 2 ha i przewidywanym rocznym wydobyciu nie przekraczającym
20 000 m3,
zatwierdzenie projektu prac geologicznych, których wykonanie nie wymaga
koncesji.
3) Wojewoda wydaje decyzje analogiczne do starosty, z tym że w odniesieniu do
przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, dla których
sporządzenie raportu o oddziaływaniu na środowisko jest obowiązkowe oraz
w związku z eksploatacją instalacji na terenach zakładów zaliczanych do tych
przedsięwzięć, wydaje również decyzje dotyczące przedsięwzięć i zdarzeń na
terenach zamkniętych (np. wojskowych).
4) Minister środowiska (www.mos.gov.pl).
Poza sprawami, które nie będą omawiane, gdyż nie mają szczególnego zastosowania
dla przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą34 - MŚ należy traktować
przede wszystkim, jako organ odwoławczy oraz jako organ wydający interpretacje
przepisów prawa ochrony środowiska.
III. Przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko
Podział kompetencji starostów i wojewodów wynika z podziału przedsięwzięć
dokonanego na potrzeby postępowania w sprawie oceny oddziaływania na
środowisko planowanych przedsięwzięć. Właśnie w związku z tą procedurą
podzielono przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko na takie,
dla których sporządzenie raportu o oddziaływaniu na środowisko:
może być wymagane,
jest obligatoryjne.
Podział ten dokonany jest w:
Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia
rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz
szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia
do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz. U. Nr 257, poz.
2573 z późn. zm.).
Ze względu na długie, uciążliwe do stosowania określenia, na potrzeby niniejszego
poradnika proponuje się używanie uproszczonych nazw:
przedsięwzięcia A - przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko
wymagające sporządzenia raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko
(podlegające WOJEWODZIE);
34
zezwolenia na pozyskiwanie roślin i zwierząt chronionych oraz na wykonywanie innych czynności
podlegających zakazom, nakazom lub ograniczeniom, zezwolenia na przeprowadzanie badań
i wydawanie opinii w zakresie organizmów modyfikowanych genetycznie (GMO), zgoda na
149
150
EMAS
Poradnik dla organizacji
przedsięwzięcia B - przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko,
które mogą wymagać sporządzenia raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na
środowisko (podlegające STAROŚCIE).
Pozostałe przedsięwzięcia (działalności), tzn. takie, które nie są zaliczane ani do
przedsięwzięć A, ani do przedsięwzięć B, podlegają w obszarze pozwoleń
środowiskowych STAROŚCIE.
IV. Wymagania w zakresie ochrony powietrza
Ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości, w szczególności
przez:
utrzymanie poziomów substancji w powietrzu w stężeniu nie wyższym niż
dopuszczalne;
zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych,
gdy nie są one zachowane.
Realizacji tej ochrony służą konkretne wymagania prawne. Przepisy o ochronie
środowiska, w szczególności ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony
środowiska ustanawiają standardy oraz obowiązki w odniesieniu do powietrza.
Emisja gazów lub pyłów do powietrza, powodowana przez przedsiębiorców, jest
w zależności od jej rodzaju określana jako:
natężenie przepływu masy substancji (w kg/h),
stężenie substancji w gazach odlotowych (w mg/m3 gazów odlotowych w stanie
suchym w temperaturze 273 K i ciśnieniu 101,3 kPa).
Emisję określa się w przepisach za pomocą standardów emisyjnych w odniesieniu
do kilku wybranych procesów:
procesu energetycznego spalania paliw,
procesu spalania i współspalania odpadów,
procesu produkcji lub obróbki wyrobów azbestowych,
procesu produkcji dwutlenku tytanu w przypadku stosowania do rafinacji dwutlenku
tytanu, reakcji sulfonowania lub chlorowania,
procesów, w których używane są rozpuszczalniki organiczne.
Standardy emisyjne z wyżej wymienionych instalacji zawarte są w Rozporządzeniu
Ministra Środowiska z dnia 4 sierpnia 2003 r. w sprawie standardów emisyjnych
z instalacji (Dz. U. Nr 163, poz. 1584) (Zmiany: Dz. U. z 2005 r. Nr 113, poz. 954).
W pozostałym zakresie o dopuszczalności i wielkości emisji decyduje zasadniczo
lokalny, aktualny stan jakości powietrza, na podstawie którego ustalane są warunki
pozwoleń na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza.
Podstawowe, mające zastosowanie dla większości przedsiębiorców, wymagania w
zakresie ochrony powietrza kształtują się następująco:
zasadą jest, że wprowadzanie pyłów lub gazów do powietrza wymaga
pozwolenia;
Załącznik 2
Wymagania prawne w ochronie środowiska w Polsce
w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 22 grudnia 2004 r. w sprawie
przypadków, w których wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza z instalacji
nie wymaga pozwolenia (Dz. U. Nr 283, poz. 2840) zostały określone przypadki,
w których wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza nie wymaga pozwoleń;
w przypadku, gdy nie jest wymagane pozwolenie na wprowadzanie gazów lub
pyłów do powietrza, ale instalacja może negatywnie oddziaływać na środowisko,
wymagane może być zgłoszenie staroście faktu wprowadzania gazów lub pyłów
do powietrza. Rodzaje instalacji, z których emisja nie wymaga pozwolenia,
a których eksploatacja wymaga zgłoszenia zostały określone w Rozporządzeniu
Ministra Środowiska z dnia 20.11.2001 r. w sprawie rodzajów instalacji, których
eksploatacja wymaga zgłoszenia (Dz.U. Nr 140, poz. 1585).
W przypadku obowiązku zgłoszenia:
należy dokonać zgłoszenia instalacji poprzez przekazanie do starosty albo wojewody
informacji zawierającej:
oznaczenie prowadzącego instalację, jego adres zamieszkania lub siedziby,
adres zakładu, na którego terenie prowadzona jest eksploatacja instalacji,
rodzaj i zakres prowadzonej działalności, w tym wielkość produkcji lub wielkość
świadczonych usług,
czas funkcjonowania instalacji (dni tygodnia i godziny),
wielkość i rodzaj emisji,
opis stosowanych metod ograniczania wielkości emisji,
informacja, czy stopień ograniczania wielkości emisji jest zgodny z obowiązującymi
przepisami;
zgłoszenie powinno zostać dokonane co najmniej na 30 dni przed rozpoczęciem
eksploatacji instalacji nowych; do rozpoczęcia eksploatacji instalacji można
przystąpić, jeżeli starosta albo wojewoda w terminie 30 dni od dnia doręczenia
zgłoszenia nie wniesie sprzeciwu w drodze decyzji;
zgłoszeniu podlega również rezygnacja z rozpoczęcia albo zakończenia eksploatacji
instalacji lub zmiana danych objętych zgłoszeniem; zgłoszenia takiego należy
dokonać w terminie 14 dni od dnia rezygnacji z podjęcia działalności albo
zaprzestania działalności lub zmiany danych;
zgłoszeniu towarzyszyć musi wniesienie opłaty skarbowej w wysokości 5,00 zł od
każdego wniosku o zgłoszenie oraz w wysokości 0,50 zł od załącznika do wniosku.
W przypadku obowiązku uzyskania pozwolenia:
jeżeli pozwolenie na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza jest wymagane,
w celu jego uzyskania należy złożyć wniosek o wydanie pozwolenia na
wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza.
Wniosek o wydanie pozwolenia na wprowadzanie pyłów i gazów do powietrza
często wiąże się z koniecznością dokonania obliczeń oraz przeprowadzenia
procesów modelowania rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń, których
dokonywanie bez posiadania odpowiedniego oprogramowania jest stosunkowo
trudne. W związku z tym wnioski te zwykle wykonują wyspecjalizowane
151
152
EMAS
Poradnik dla organizacji
przedsiębiorstwa (lub osoby), które na co dzień zajmują się opracowywaniem
tego rodzaju dokumentacji.
Wniosek powinien spełniać wymagania określone przede wszystkim w artykułach
184 i 221 ustawy Prawo ochrony środowiska.
Informacje, które powinien zawierać wniosek o pozwolenie na wprowadzanie
pyłów i gazów do powietrza na podstawie artykułu 184 ustawy Prawo ochrony
środowiska (wybór najważniejszych wymagań):
informacja o rodzaju instalacji, stosowanych urządzeniach i technologiach oraz
charakterystykę techniczną źródeł powstawania i miejsc emisji,
ocena stanu technicznego instalacji,
informacja o rodzaju prowadzonej działalności,
opis zakładanych wariantów funkcjonowania instalacji,
blokowy (ogólny) schemat technologiczny wraz z bilansem masowym i rodzajami wykorzystywanych materiałów, surowców i paliw, istotnych
z punktu widzenia wymagań ochrony środowiska,
informacja o energii wykorzystywanej lub wytwarzanej przez instalację,
wielkość i źródła powstawania albo miejsca emisji - aktualnych
i proponowanych - w trakcie normalnej eksploatacji instalacji oraz
w warunkach odbiegających od normalnych, w szczególności takich jak rozruch
i wyłączenia,
informacja o planowanych okresach funkcjonowania instalacji w warunkach
odbiegających od normalnych,
informacja o istniejącym lub przewidywanym oddziaływaniu emisji na
środowisko,
wyniki pomiarów wielkości emisji z instalacji, jeżeli przeprowadzenie pomiarów
było wymagane,
zmiany wielkości emisji, jeżeli nastąpiły po uzyskaniu ostatniego pozwolenia
dla instalacji,
proponowane działania, w tym wyszczególnienie środków technicznych
mających na celu zapobieganie lub ograniczanie emisji, a jeżeli działania mają
być realizowane w okresie, na który ma być wydane pozwolenie - również
proponowany termin zakończenia tych działań,
proponowane procedury monitorowania procesów technologicznych istotnych
z punktu widzenia wymagań ochrony środowiska, w szczególności pomiaru
lub ewidencjonowania wielkości emisji,
deklarowany termin i sposób zakończenia eksploatacji instalacji lub jej
oznaczonej części, niestwarzający zagrożenia dla środowiska, jeżeli
zakończenie eksploatacji jest przewidywane w okresie, na który ma być
wydane pozwolenie,
deklarowany łączny czas dalszej eksploatacji instalacji, jeżeli ma on wpływ na
określenie wymagań ochrony środowiska, oraz deklarowany sposób
dokumentowania czasu tej eksploatacji,
deklarowany termin oddania instalacji do eksploatacji w przypadku, gdy
wniosek dotyczy noworealizowanej instalacji.
Załącznik 2
Wymagania prawne w ochronie środowiska w Polsce
Uwaga!: Wymagania te dotyczą wszystkich innych wniosków o pozwolenia,
których posiadanie wynika z przepisów o ochronie środowiska, tak więc dotyczą
one również pozwoleń wodnoprawnych, jak i pozwoleń na wytwarzanie
odpadów.
Informacje, które powinien zawierać wniosek o pozwolenie na wprowadzanie
pyłów i gazów do powietrza na podstawie artykułu 221 ustawy Prawo ochrony
środowiska (wybór najważniejszych wymagań):
czas pracy źródeł powstawania i miejsc wprowadzania gazów lub pyłów do
powietrza w ciągu roku,·
określenie wprowadzanych do powietrza
rodzajów i ilości gazów lub pyłów przypadających na jednostkę
wykorzystywanego surowca, materiału, paliwa lub powstającego produktu,
opis terenu w zasięgu pięćdziesięciokrotnej wysokości najwyższego miejsca
wprowadzania gazów lub pyłów do powietrza,
określenie aerodynamicznej szorstkości terenu,
aktualny stan jakości powietrza,
określenie warunków meteorologicznych,
wyniki obliczeń stanu jakości powietrza, z uwzględnieniem metodyk
modelowania wraz z graficznym przedstawieniem tych wyników.
Złożenie wniosku oraz wydanie pozwolenia wiążą się z wniesieniem opłat
skarbowych.
Opłata skarbowa od wniosku wynosi 5,00 zł, a opłata skarbowa od każdego
załącznika do wniosku wynosi 0,50 zł.
Opłata skarbowa od pozwoleń wydawanych w związku z wykonywaną
działalnością gospodarczą wynosi 2000 zł, ale dla mikroprzedsiębiorców oraz
małych i średnich przedsiębiorców opłata ta jest zredukowana do kwoty 500 zł
za wydanie pozwolenia.
W związku z wprowadzaniem pyłów lub gazów do powietrza na przedsiębiorcy
ciąży obowiązek wnoszenia półrocznych opłat za korzystanie ze środowiska na
rachunek urzędu marszałkowskiego właściwego ze względu na miejsce korzystania
ze środowiska (miejsce lokalizacji zakładu, gdzie są prowadzone instalacje).
W przypadku wprowadzania gazów lub pyłów do powietrza, wynikającego
z eksploatacji urządzeń (np. samochodów), opłaty te wnosi się na rachunek urzędu
marszałkowskiego właściwego ze względu na miejsce rejestracji podmiotu
korzystającego ze środowiska (adres siedziby).
W terminie wniesienia opłaty, marszałkowi województwa (oraz wojewódzkiemu
inspektorowi ochrony środowiska) należy również przedstawić wykaz danych, na
podstawie których została wyliczona opłata. Wykaz ten powinien zostać
sporządzony na urzędowych formularzach określonych w przepisach wydanych
na podstawie ustawy Prawo ochrony środowiska. Obecnie obowiązujące wykazy
zawarte są w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 26 czerwca 2002 r.
w sprawie wzorów wykazów zawierających informacje i dane o zakresie
korzystania ze środowiska i sposobu ich przedstawiania. (Dz. U. Nr 100, poz.
920) (Zmiany: Dz.U. 2003.113.1075 i 2005.53.481)
153
154
EMAS
Poradnik dla organizacji
W razie korzystania ze środowiska bez uzyskania wymaganego pozwolenia lub
innej decyzji, korzystający ze środowiska ponosi opłatę podwyższoną o 100%
(przy czym wartość ta z biegiem czasu będzie się zwiększać do 500%),
a w przypadku korzystania ze środowiska z przekroczeniem lub naruszeniem
warunków określonych w pozwoleniu lub innej decyzji, oprócz opłaty ponosi on
także karę pieniężną.
Przedsiębiorcy obowiązani są również do przeprowadzania wstępnych, okresowych
i ciągłych pomiarów wielkości emisji. Wstępnych pomiarów wielkości emisji
dokonuje się w przypadku instalacji nowo zbudowanej lub zmienionej w istotny
sposób, z której emisja wymaga pozwolenia. Przypadki, w których jest wymagany
ciągły pomiar emisji z instalacji, oraz przypadki, w których są wymagane okresowe
pomiary emisji z instalacji albo urządzenia, oraz częstotliwości prowadzenia tych
pomiarów określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 czerwca 2003
r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji (Dz.U.
Nr 110, poz. 1057). Jednak w przypadku, gdy wymagane jest pozwolenie na
wprowadzanie pyłów i gazów odpowietrza, wówczas obowiązki związane
z pomiarami są zwykle określane w pozwoleniu lub przynajmniej opisane są we
wniosku o to pozwolenie.
V. Wymagania w zakresie gospodarki odpadami
Podstawowym aktem prawnym regulującym to zagadnienie jest ustawa z dnia 27
kwietnia 2001 r. o odpadach.
Obowiązek uzgodnienia gospodarki odpadami:
Zasadą jest, że na tym, kto wytwarza odpady, spoczywa obowiązek:
uzyskania pozwolenia na wytwarzanie odpadów (jeżeli wytwarza powyżej 1 Mg35
odpadów niebezpiecznych rocznie lub powyżej 5 tys. Mg odpadów innych niż
niebezpieczne rocznie oraz jeśli wytwarzanie tych odpadów związane jest
z prowadzeniem instalacji36),
albo
uzyskania decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi
(jeżeli wytwarza odpady niebezpieczne w ilości powyżej 0,1 Mg rocznie),
lub
przedłożenia informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach
gospodarowania wytworzonymi odpadami (jeżeli wytwarza odpady niebezpieczne
w ilości do 0,1 Mg rocznie albo powyżej 5 Mg rocznie odpadów innych niż
niebezpieczne).
35
1 Mg = 1000 kg = 1 t
36
Z typowych przypadków, ten ostatni warunek jest istotny dla podmiotów prowadzących budowy. Plac
budowy nie jest instalacją, w związku z tym nie ma obowiązku uzyskania pozwolenia na wytwarzanie
odpadów w związku z prowadzeniem prac budowlanych, natomiast konieczne może się okazać
uzyskanie decyzji… oraz przedłożenie informacji… Z kolei typowy przedsiębiorca prowadzący
działalność w jakimś obiekcie (zakładzie) będzie zazwyczaj kwalifikował się jako prowadzący instalację.
Załącznik 2
Wymagania prawne w ochronie środowiska w Polsce
Kilka przykładów różnego konfigurowania się obowiązków:
Jeśli przedsiębiorca wytwarza rocznie 4 tony odpadów opakowaniowych, to nie
ma obowiązku uzyskiwania decyzji, czy zgłaszania tego faktu.
Jeśli przedsiębiorca wytwarza rocznie 50 kg olejów oraz 4 tony odpadów
opakowaniowych, to powinien przedłożyć informację o wytwarzanych odpadach
oraz o sposobach gospodarowania wytworzonymi odpadami.
Jeśli przedsiębiorca nie wytwarza odpadów niebezpiecznych, ale wytwarza
rocznie 6 ton odpadów opakowaniowych, to powinien przedłożyć informację o
wytwarzanych odpadach oraz o sposobach gospodarowania wytworzonymi
odpadami.
Jeśli przedsiębiorca wytwarza rocznie 140 kg olejów oraz 4 tony odpadów
opakowaniowych, to powinien uzyskać decyzję zatwierdzającą program
gospodarki odpadami niebezpiecznymi.
Jeśli przedsiębiorca wytwarza rocznie 140 kg olejów oraz 6 ton odpadów
opakowaniowych, to powinien uzyskać decyzję zatwierdzającą program
gospodarki odpadami niebezpiecznymi w odniesieniu do odpadów olejów oraz
powinien przedłożyć informację o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach
gospodarowania wytworzonymi odpadami w odniesieniu do odpadów
opakowaniowych.
Powyższe obowiązki nie dotyczą wytwórców odpadów prowadzących instalację,
na której prowadzenie wymagane jest pozwolenie zintegrowane, o którym mowa
w przepisach o ochronie środowiska. W przypadku tych wytwórców - odpowiednie
obowiązki związane z gospodarką odpadami będą uregulowane w pozwoleniu
zintegrowanym.
W celu uzyskania pozwolenia na wytwarzanie odpadów należy złożyć wniosek.
Wniosek ten musi spełniać wymagania określone w ustawie Prawo ochrony
środowiska (artykuł 184)37 i ustawie o odpadach (artykuł 18).
W celu uzyskania decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami
niebezpiecznymi należy złożyć wniosek. Do wniosku tego należy załączyć
program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, odpowiadający wymaganiom
określonym w artykule 20 ustawy o odpadach.
Informację o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach gospodarowania
wytworzonymi odpadami należy w terminie 30 dni przed rozpoczęciem
działalności powodującej powstanie odpadów lub zmianą tej działalności
wpływającą na ilość lub rodzaj wytwarzanych odpadów lub sposobów
gospodarowania nimi, przedłożyć staroście (przedsięwzięcie B). Informacja ta
powinna zawierać dane określone w artykule 24 ustawy o odpadach.
37
Przedstawione w skrócie w rozdziale o ochronie powietrza..
155
156
EMAS
Poradnik dla organizacji
Wymagania dotyczące:
wniosku o pozwolenie na wytwarzanie odpadów,
programu gospodarki odpadami niebezpiecznymi,
informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach gospodarowania
wytworzonymi odpadamisą zbliżone co do zakresu, różnią się przede
wszystkim wymaganiami co do stopnia szczegółowości.
Wymagania te można sprowadzić do kilku zagadnień. We wniosku/programie/
informacji należy zamieścić:
wyszczególnienie rodzajów odpadów przewidzianych do wytwarzania
(z uwzględnieniem ich podstawowego składu chemicznego i właściwości),
określenie ilości odpadów poszczególnych rodzajów przewidzianych do
wytwarzania w ciągu roku,
wskazanie sposobów zapobiegania powstawaniu odpadów lub ograniczania
ilości odpadów i ich negatywnego oddziaływania na środowisko,
szczegółowy opis sposobów gospodarowania odpadami, z uwzględnieniem
zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów,
wskazanie miejsca i sposobu magazynowania odpadów,
określenie czasu prowadzenia działalności związanej z wytwarzaniem
odpadów.
Jeszcze raz warto powtórzyć, że wniosek o pozwolenie na wytwarzanie odpadów
musi dodatkowo spełniać wymagania artykułu 184 ustawy Prawo ochrony
środowiska, a wymagań tych nie muszą spełnić pozostałe dwa dokumenty.
Opracowania dotyczące odpadów w większości typowych przypadków mogą
być sporządzone siłami własnymi w zakładzie i zwykle nie wymagają angażowania
zewnętrznych specjalistów, którzy muszą wspierać pracowników zakładu, jak to
zwykle ma miejsce w przypadku wniosku o pozwolenie na wprowadzanie pyłów
i gazów do powietrza.
Złożenie wniosku oraz wydanie pozwolenia lub decyzji wiążą się z wniesieniem
odpowiednich opłat skarbowych. W przypadku pozwolenia na wytwarzanie
odpadów:
Opłata skarbowa od wniosku wynosi 5,00 zł, a opłata skarbowa od każdego
załącznika do wniosku wynosi 0,50 zł.
Opłata skarbowa od pozwoleń wydawanych w związku z wykonywaną
działalnością gospodarczą wynosi 2000 zł, ale dla mikroprzedsiębiorców oraz
małych i średnich przedsiębiorców opłata ta jest zredukowana do kwoty 500 zł
za wydanie pozwolenia.
W przypadku decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami
niebezpiecznymi:
Opłata skarbowa od wniosku wynosi 5,00 zł, a opłata skarbowa od każdego
załącznika do wniosku wynosi 0,50 zł.
Załącznik 2
Wymagania prawne w ochronie środowiska w Polsce
W przypadku informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach gospodarowania
wytworzonymi odpadami nie ponosi się opłat skarbowych.
Obowiązek odpowiedniego postępowania z odpadami - korzystanie z usług
podmiotów uprawnionych do gospodarowania odpadami
W ustawie o odpadach wymienione są preferowane, dozwolone i zakazane sposoby
postępowania z odpadami. W praktyce większości przedsiębiorców gospodarka
odpadami polega na tym, że wytworzone w procesach produkcyjnych odpady zbiera
się i magazynuje w odpowiednio przygotowanych miejscach czy pomieszczeniach.
Następnie przekazuje się je odbiorcom odpadów, którzy niejako w imieniu wytwórcy
zajmą się zagospodarowaniem odpadu. Taka sytuacja zostanie omówiona
w niniejszym poradniku.
Przedsiębiorca wytwarzający odpady może zlecić wykonanie obowiązku
gospodarowania odpadami innemu posiadaczowi (odbiorcy) odpadów.
Obowiązek ten można jednak zlecać wyłącznie podmiotom, które uzyskały
zezwolenie właściwego organu (starosty - dla przedsięwzięć A, wojewody - dla
przedsięwzięć B)38 na prowadzenie działalności w zakresie gospodarki odpadami
polegające na:
odzysku odpadów,
unieszkodliwianiu odpadów,
zbieraniu odpadów,
transporcie odpadów.
zezwolenie to może być wydane jako osobna decyzja administracyjna, bądź też
może być zawarte:
w pozwoleniu na wytwarzanie odpadów, lub
w decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi
Jeżeli odpad zostanie przekazany podmiotowi, który nie posiada wymaganego
zezwolenia, to przekazujący odpady (np. mały zakład produkcyjny) ponosi dalej
odpowiedzialność za przekazane odpady i za działania podmiotu, który przejął
odpady. Przekazujący odpady zakład może w takiej sytuacji (przy zajściu określonych
okoliczności - np. składowaniu przekazanych odpadów w miejscu do tego
nieprzeznaczonym) być traktowany jako podmiot korzystający ze środowiska
obowiązany do uiszczenia na rzecz marszałka województwa opłat za korzystanie ze
środowiska, które przy działaniu zgodnym z przepisami nie są wymagane. Poza tym
przekazujący odpady może być odpowiedzialny za wszelkie szkody w środowisku,
które wiązałyby się z niewłaściwym zagospodarowaniem odpadów przez podmiot
odbierający odpady. Odpowiedzialności tej nie ponosi się, jeśli przekazało się odpady
podmiotowi posiadającemu odpowiednie zezwolenie.
38
Przedsięwzięcie A lub B dotyczy w tym przypadku kwalifikacji działalności prowadzonej przez podmiot
odbierający odpady, a nie przez wytwórcę odpadów. Wytwórca odpadów uzyskał swoje uzgodnienia
odpadowe również zgodnie z kwalifikacją A/B odpowiednio albo od wojewody albo od starosty.
157
158
EMAS
Poradnik dla organizacji
Uwaga: Istnieją sytuacje, w których posiadanie takiego zezwolenia nie jest
wymagane!
Sytuacja 1:
Posiadacz odpadów może przekazać określone rodzaje odpadów w celu ich
wykorzystania osobie fizycznej lub jednostce organizacyjnej, niebędącym
przedsiębiorcami, na ich własne potrzeby. Prowadzenie działalności w zakresie
wykorzystania odpadów na własne potrzeby przez osoby fizyczne lub jednostki
organizacyjne, niebędące przedsiębiorcami, nie wymaga zezwolenia na
prowadzenie działalności w zakresie odzysku. Sytuacja ta dotyczy wyłącznie
odpadów określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 28 maja
2002 r. w sprawie listy rodzajów odpadów, które posiadacz odpadów może
przekazywać osobom fizycznym lub jednostkom organizacyjnym, niebędącym
przedsiębiorcami, do wykorzystania na ich własne potrzeby. (Dz.U. Nr 74,
poz. 686).
Sytuacja 2:
Posiadacz odpadów może przekazać określone rodzaje odpadów w celu ich
wykorzystania innemu posiadaczowi odpadów, który prowadzi działalność:
w zakresie zbierania lub transportu odpadów,
w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, przy czym w tej sytuacji
odbiorca odpadów ma obowiązek zgłoszenia do rejestru:
prowadzonego przez starostę właściwego ze względu na miejsce prowadzenia
zbierania, odzysku lub unieszkodliwiania odpadów,
a w przypadku transportu odpadów - przez starostę właściwego ze względu
na miejsce siedziby lub zamieszkania prowadzącego działalność w zakresie
transportu odpadów.
W okresie opracowywania niniejszego poradnika sytuacja ta dotyczy wyłącznie
odbiorców zbierających lub transportujących odpady, gdyż tylko dla tych
działalności zostało wydane odpowiednie Rozporządzenie Ministra Gospodarki,
Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 grudnia 2003 r. w sprawie rodzajów
odpadów, których zbieranie lub transport nie wymagają zezwolenia na
prowadzenie działalności (Dz. U. z 2004 r. Nr 16, poz. 154) pozwalające na
korzystanie z omówionych w ustawie możliwości:Tak więc w tej drugiej sytuacji
można przekazywać określone rodzaje odpadów, odpowiednim odbiorcom
zarejestrowanym w odpowiednim rejestrze.
W przypadku, gdy przedsiębiorca korzysta z usługi podmiotu świadczącego usługę
transportu odpadów (przy czym podmiot ten musi posiadać zezwolenie na transport
odpadów), to zlecając usługę transportu, przedsiębiorca ma obowiązek wskazać
usługodawcy:
miejsce odbioru odpadów,
posiadacza odpadów, do którego należy dostarczyć te odpady.
Z drugiej strony usługodawca jest obowiązany dostarczyć te odpady do posiadacza
odpadów, który został mu wskazany przez zlecającego usługę.
Załącznik 2
Wymagania prawne w ochronie środowiska w Polsce
Opisana wyżej sytuacja dotyczy przypadku, gdy usługa polega wyłącznie na
transporcie. W przypadku korzystania z usługi odbiorcy odpadów, który posiada
zezwolenie na transport, odzysk/unieszkodliwianie decyzję o tym, jak dalej postąpić
z odebranymi i transportowanymi odpadami, podejmuje usługodawca.
Ewidencja odpadów
Posiadacz odpadów jest obowiązany na bieżąco prowadzić ich ilościową
i jakościową ewidencję, a przekazując odpady odbiorcy odpadów musi za każdym
razem wypełnić odpowiedni formularz karty przekazania odpadu.
Do końca marca musi również sporządzić zestawienie dotyczące ilości odpadów
wytworzonych w minionym roku.
Wzory dokumentów, które należy stosować w ewidencji odpadów, zostały
przedstawione w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 r.
w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów
(Dz. U. Nr 152, poz. 1736).
Na wytwarzających odpady spoczywa obowiązek ponoszenia następujących opłat:
opłaty za składowanie odpadów (za umieszczenie odpadów na składowisku
odpadów); dotyczy to jednak wyłącznie zarządzających składowiskami odpadów,
tak więc bardzo małej grupy podmiotów;
opłaty podwyższone za nieprawidłowe magazynowanie odpadów
w przedsiębiorstwach, gdyż wówczas takie magazynowanie traktowane jest jako
nieuzgodnione składowanie'
opłaty podwyższone za składowanie odpadów w miejscu na ten cel
nieprzeznaczonym, gdyż wówczas, podobnie jak w powyższym przypadku,
traktowane jest jako nieuzgodnione składowanie.
Inne zagadnienia dotyczące gospodarki odpadami
Poza zagadnieniami opisanymi powyżej jest jeszcze wiele kwestii regulowanych przez
ustawę o odpadach. Warto zapoznać się w całości z brzmieniem ustawy o odpadach
oraz z następującymi rozporządzeniami:
rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie rodzajów
odpadów medycznych i weterynaryjnych, których poddawanie odzyskowi jest
zakazane (Dz. U. z 2003 r. Nr 8, poz. 103);
rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie
dopuszczalnych sposobów i warunków unieszkodliwiania odpadów medycznych
i weterynaryjnych (Dz. U. z 2003 r. Nr 8, poz. 104 );
rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 4 sierpnia 2004 r. w sprawie
szczegółowego sposobu postępowania z olejami odpadowymi (Dz. U. Nr 192,
poz. 1968 );
rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 29 stycznia 2002 r. w sprawie rodzajów
odpadów innych niż niebezpieczne oraz rodzajów instalacji i urządzeń, w których
dopuszcza się ich termiczne przekształcanie (Dz. U. Nr 18, poz. 176).
159
160
EMAS
Poradnik dla organizacji
VI. Gospodarka wodno-ściekowa
Podstawowymi aktami prawnymi w tym zakresie są:
ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne,
ustawa z 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym
odprowadzaniu ścieków.
Sytuacja 1: Pobór wody z rzeki/jeziora lub studni lub zrzut ścieków do rzeki/
jeziora lub gruntu
Zastosowanie ma przede wszystkim ustawa - Prawo wodne.
ZASADY GOSPODARKI WODNO-ŚCIEKOWEJ
Wymagania w zakresie gospodarki wodno-ściekowej wiążą się przede wszystkim z
korzystaniem z wód. Korzystanie to, niezależnie od celu i zakresu, nie może
powodować pogorszenia stanu ekologicznego wód i ekosystemów od nich zależnych,
a także marnotrawstwa wody, marnotrawstwa energii wody, ani wyrządzać szkód.
Musi ono również pozostawać w zgodzie z ustaleniami miejscowych planów
zagospodarowania przestrzennego oraz wymaganiami ochrony środowiska, ochrony
zdrowia i ochrony dóbr kultury wpisanych do rejestru zabytków.
UZYSKANIE POZWOLENIA WODNOPRAWNEGO
Korzystanie z wód przez przedsiębiorców ma status szczególnego korzystania z wód
i wymaga pozwolenia wodnoprawnego. Korzystaniem takim jest w szczególności
(podkreślono te, które dotyczyć mogą większej liczby przedsiębiorców):
1. pobór oraz odprowadzanie wód powierzchniowych lub podziemnych,
2. wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi,
3. przerzuty wody oraz sztuczne zasilanie wód podziemnych,
4. piętrzenie oraz retencjonowanie śródlądowych wód powierzchniowych,
5. korzystanie z wód do celów energetycznych,
6. korzystanie z wód do celów żeglugi oraz spławu,
7. wydobywanie z wód kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów, a także
wycinanie roślin z wód lub brzegu,
8. rybackie korzystanie ze śródlądowych wód powierzchniowych.
Pozwolenie wodnoprawne na szczególne korzystanie z wód jest jednocześnie
pozwoleniem na wykonanie urządzeń wodnych służących do tego korzystania.
Nie zwalnia to jednak od obowiązku uzyskania pozwolenia na budowę urządzeń
wodnych, jeśli jest ono wymagane przez przepisy prawa budowlanego. Pozwolenie
wodnoprawne należy uzyskać zanim będzie się ubiegać o pozwolenie na budowę.
Urządzeniem wodnym według prawa wodnego jest każde urządzenie służące
kształtowaniu zasobów wodnych oraz korzystaniu z nich, a w szczególności:
a) budowle:
piętrzące,
upustowe,
Załącznik 2
Wymagania prawne w ochronie środowiska w Polsce
przeciwpowodziowe i regulacyjne,
kanały i rowy,
b) obiekty zbiorników i stopni wodnych,
c) stawy,
d) obiekty służące do ujmowania wód powierzchniowych oraz podziemnych,
e) obiekty energetyki wodnej,
f) wyloty urządzeń kanalizacyjnych służące do wprowadzania ścieków do wód,
g) stałe urządzenia służące do połowu ryb lub do pozyskiwania innych organizmów
wodnych,
h) mury oporowe, bulwary, nabrzeża, pomosty, przystanie, kąpieliska,
i) stałe urządzenia służące do dokonywania przewozów międzybrzegowych.
Istnieją jednak sytuacje, gdy pozwolenie wodnoprawne nie jest wymagane.
Pozwolenie wodnoprawne nie jest wymagane na:
1) uprawianie żeglugi na śródlądowych drogach wodnych,
2) holowanie oraz spław drewna,
3) wydobywanie kamienia, żwiru, piasku, innych materiałów oraz wycinanie roślin
w związku z utrzymywaniem wód, szlaków żeglownych oraz remontem urządzeń
wodnych,
4) wykonanie pilnych prac zabezpieczających w okresie powodzi,
5) wykonanie studni o głębokości do 30 m na potrzeby zwykłego korzystania z wód
(upraszczając - studnia na własnym terenie wykorzystywana na potrzeby własnego
gospodarstwa domowego; tak więc sytuacja ta nie dotyczy przedsiębiorców),
6) odwadnianie obiektów lub wykopów budowlanych, jeżeli zasięg leja depresji nie
wykracza poza granice terenu, którego zakład jest właścicielem (np. poza granice
placu budowy),
7) rybackie korzystanie ze śródlądowych wód powierzchniowych.
WNIOSEK O UZYSKANIE POZWOLENIA WODNOPRAWNEGO
Pozwolenie wodnoprawne wydaje się na wniosek, do którego należy dołączyć:
2) operat wodnoprawny, zwany "operatem",
3) decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, jeżeli na podstawie
odrębnych przepisów jest ona wymagana; jeżeli decyzja ta nie jest wymagana wypis i wyrys z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, jeżeli
plan ten został sporządzony,
4) opis prowadzenia zamierzonej działalności sporządzony w języku
nietechnicznym.
Podobnie jak w przypadku pozwolenia na wprowadzanie pyłów i gazów do powietrza
lub w przypadku pozwolenia na wytwarzanie odpadów, wniosek musi spełniać pewne
wymagania, które określone są w ustawie Prawo wodne. Wybrane wymagania
dotyczące operatu wodnoprawnego zostały przedstawione poniżej:
161
162
EMAS
Poradnik dla organizacji
Operat sporządza się w formie opisowej i graficznej.
Część opisowa operatu zawiera:
oznaczenie zakładu ubiegającego się o wydanie pozwolenia, jego siedziby
i adresu,
wyszczególnienie:
celu i zakresu zamierzonego korzystania z wód, o rodzaju urządzeń pomiarowych oraz znaków żeglugowych,
stanu prawnego nieruchomości usytuowanych w zasięgu oddziaływania
zamierzonego korzystania z wód lub planowanych do wykonania urządzeń
wodnych, z podaniem siedzib i adresów ich właścicieli,
obowiązków ubiegającego się o wydanie pozwolenia w stosunku do osób
trzecich,
charakterystykę wód objętych pozwoleniem wodnoprawnym,
ustalenia wynikające z warunków korzystania z wód regionu wodnego,
określenie wpływu gospodarki wodnej zakładu na wody powierzchniowe oraz
podziemne,
planowany okres rozruchu i sposób postępowania w przypadku rozruchu,
zatrzymania działalności bądź wystąpienia awarii lub uszkodzenia urządzeń
pomiarowych oraz rozmiar, warunki korzystania z wód i urządzeń wodnych
w tych sytuacjach,
informację o formach ochrony przyrody utworzonych lub ustanowionych na
podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody,
występujących w zasięgu oddziaływania zamierzonego korzystania z wód lub
planowanych do wykonania urządzeń wodnych.
Część graficzna operatu zawiera:
plan urządzeń wodnych i zasięg oddziaływania zamierzonego korzystania
z wód lub planowanych do wykonania urządzeń wodnych, z oznaczeniem
nieruchomości wraz z ich powierzchnią, naniesiony na mapę sytuacyjnowysokościową terenu,
zasadnicze przekroje podłużne i poprzeczne urządzeń wodnych oraz koryt
wody płynącej w zasięgu oddziaływania tych urządzeń,
schemat rozmieszczenia urządzeń pomiarowych oraz znaków żeglugowych,
schemat funkcjonalny lub technologiczny urządzeń wodnych.
Operat, na którego podstawie wydaje się pozwolenie wodnoprawne na pobór
wód, oprócz ww. odpowiednich danych, zawierać powinien:
określenie wielkości poboru wody maksymalnego godzinowego i średniego
dobowego,
opis techniczny urządzeń służących do poboru wody,
określenie rodzajów urządzeń służących do rejestracji oraz pomiaru poboru
wody,
określenie zakresu i częstotliwości wykonywania wymaganych analiz pobieranej
wody.
Załącznik 2
Wymagania prawne w ochronie środowiska w Polsce
Operat, na podstawie którego wydaje się pozwolenie wodnoprawne na
wprowadzanie ścieków do wód, ziemi lub do urządzeń kanalizacyjnych, oprócz
ww. odpowiednich danych, zawierać powinien:
schemat technologiczny wraz z bilansem masowym i rodzajami
wykorzystywanych materiałów, surowców i paliw istotnych z punktu widzenia
wymagań ochrony środowiska,
określenie ilości, stanu i składu ścieków lub minimalnego procentu redukcji
zanieczyszczeń w ściekach lub - w przypadku ścieków przemysłowych dopuszczalnych ilości zanieczyszczeń, w szczególności ilości substancji
szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, wyrażone w jednostkach
masy przypadających na jednostkę wykorzystywanego surowca, materiału,
paliwa lub powstającego produktu oraz przewidywany sposób i efekt ich
oczyszczania,
wyniki pomiarów ilości i jakości ścieków, jeżeli ich przeprowadzenie było
wymagane,
opis instalacji i urządzeń służących do gromadzenia, oczyszczania oraz
odprowadzania ścieków,
określenie zakresu i częstotliwości wykonywania wymaganych analiz
odprowadzanych ścieków oraz wód podziemnych lub wód powierzchniowych
powyżej i poniżej miejsca zrzutu ścieków,
opis urządzeń służących do pomiaru oraz rejestracji ilości, stanu i składu
odprowadzanych ścieków,
opis jakości wody w miejscu zamierzonego wprowadzania ścieków,
informację o sposobie zagospodarowania osadów ściekowych.
Operat, na podstawie którego wydaje się pozwolenie wodnoprawne na rolnicze
wykorzystanie ścieków, oprócz odpowiednich ww. danych powinien zawierać
określenie:
ilości, składu i rodzaju ścieków,
jednostkowych dawek ścieków i okresów ich stosowania,
powierzchni i charakterystyki gruntów przeznaczonych do rolniczego
wykorzystania ścieków.
Jak widać, w większości typowych przypadków (podobnie jak w sprawie wniosku
o pozwolenie na wprowadzanie pyłów i gazów do powietrza), sporządzenie operatu
wodnoprawnego przedsiębiorcy muszą w praktyce zlecać wyspecjalizowanym
firmom, gdyż zakres informacji potrzebnej do zamieszczenia we wniosku wymaga
odpowiedniej wiedzy eksperckiej oraz znajomości metodyk obliczeniowych.
Dwoma najbardziej typowymi sposobami korzystania z wód przez przedsiębiorców
jest ich pobór oraz odprowadzanie ścieków do wód. Warunki korzystania z wód
będą w każdym przypadku indywidualnie określone w pozwoleniu wodnoprawnym,
które jest wymagane, a które będzie oparte na informacjach przedstawionych we
wniosku o pozwoleniu (wraz z operatem wodnoprawnym). W szczególności
pozwolenie takie będzie musiało uwzględniać wymagania wynikające z następujących
przepisów szczegółowych:
163
164
EMAS
Poradnik dla organizacji
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie
dopuszczalnych mas substancji, które mogą być odprowadzane w ściekach
przemysłowych (Dz. U. Nr 180, poz. 1867)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 lipca 2004 r. w sprawie warunków,
jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz
w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U.
Nr 168, poz. 1763)
Złożenie wniosku oraz wydanie pozwolenia wodnoprawnego wiążą się
z wniesieniem opłat skarbowych.
Opłata skarbowa od wniosku wynosi 5,00 zł, a opłata skarbowa od każdego
załącznika do wniosku wynosi 0,50 zł.
Opłata skarbowa od pozwolenia wodnoprawnego wynosi 190 zł.
OPŁATY / WYKAZY
Pobór wód z własnych ujęć (ujęcie wód powierzchniowych »jezioro, rzeka« lub
podziemnych »studnia«) oraz odprowadzanie ścieków do środowiska (do rzeki,
jeziora, ziemi) podlega opłatom za korzystanie ze środowiska. Opłaty wnoszone
są raz na pół roku na rachunek urzędu marszałkowskiego właściwego ze względu
na miejsce korzystania ze środowiska (pobór wody/zrzut ścieków).
Wysokość opłat za korzystanie ze środowiska zależy od ilości i jakości pobranej wody
oraz od tego, czy pobrano wodę powierzchniową czy podziemną, a także od jej
przeznaczenia. Wysokość opłaty za wprowadzanie ścieków zależy od rodzaju
substancji zawartych w ściekach i ich ilości, rodzaju ścieków, a w wypadku wód
chłodniczych - od temperatury tych wód.
Przedsiębiorca powinien prowadzić, aktualizowaną co pół roku, ewidencję
zawierającą odpowiednio:
informacje o ilości i jakości pobranej wody powierzchniowej i podziemnej,
informacje o ilości, stanie i składzie ścieków wprowadzanych do wód lub do ziemi.
W terminie wniesienia opłaty marszałkowi województwa (oraz wojewódzkiemu
inspektorowi ochrony środowiska) należy również przedstawić wykaz danych, na
podstawie których została wyliczona opłata. Wykaz ten powinien zostać sporządzony
na urzędowych formularzach określonych w przepisach wydanych podstawie ustawy
Prawo ochrony środowiska. Obecnie obowiązujące wykazy zawarte są
w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 26 czerwca 2002 r. w sprawie
wzorów wykazów zawierających informacje i dane o zakresie korzystania ze
środowiska i sposobu ich przedstawiania. (Dz. U. Nr 100, poz. 920) (Zmiany:
Dz.U. z 2003r. Nr 113, poz. 1075 i Dz. U. z 2005 r. Nr 53, poz.481).
W razie korzystania ze środowiska bez uzyskania wymaganego pozwolenia lub innej
decyzji, korzystający ze środowiska ponosi opłatę podwyższoną o 100% (przy czym
wartość ta z biegiem czasu będzie się zwiększać do 500%), a w przypadku korzystania
ze środowiska z przekroczeniem lub naruszeniem warunków określonych
w pozwoleniu lub innej decyzji, oprócz opłaty ponosi on także karę pieniężną.
Sytuacja 2: Korzystanie z wodociągu komunalnego lub z komunalnego systemu
odbioru ścieków (kanalizacja komunalna)
Załącznik 2
Wymagania prawne w ochronie środowiska w Polsce
Zastosowanie ma przede wszystkim ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę
i zbiorowym odprowadzaniu ścieków.
Przepisy i obowiązki oraz terminy w obszarze zbiorowego zaopatrzenia w wodę
i zbiorowego odprowadzania ścieków
Sfera korzystania z wodociągów i odprowadzania ścieków do kanalizacji zasadniczo
wyłączona została z ustawy Prawo wodne, na rzecz uregulowań zawartych w ustawie
z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym
odprowadzaniu ścieków (Dz.U. Nr 72, poz.747), która weszła w życie z dniem
14.01.2002 r.
W myśl przepisów tej ustawy zasady zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków
określane są w:
regulaminach dostarczania wody i odprowadzania ścieków, uchwalonych przez
rady gmin;
zezwoleniach dla przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych (PWiK) na
prowadzenie zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania
ścieków;
umowach w sprawie zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków.
Umowy w sprawie zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków
Dotychczasowe umowy winny były zostać dostosowane do wymagań nowej ustawy
w terminie 12 miesięcy od dnia uzyskania zezwolenia przez PWiK, a więc najpóźniej
14.01.2004 r. W tym terminie PWiK był obowiązany również do zainstalowania u
odbiorców brakujących wodomierzy głównych.
Umowa w sprawie zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków winna być zawarta
na piśmie i zawierać w szczególności postanowienia dotyczące:
ilości i jakości świadczonych usług wodociągowych lub kanalizacyjnych oraz
warunków ich świadczenia,
sposobu i terminów wzajemnych rozliczeń,
praw i obowiązków stron umowy,
procedur i warunków kontroli urządzeń wodociągowych i urządzeń
kanalizacyjnych,
ustaleń zawartych w zezwoleniu PWiK na prowadzenie zbiorowego zaopatrzenia
w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków,
okresu obowiązywania umowy oraz odpowiedzialności stron za niedotrzymanie
warunków umowy, w tym warunków wypowiedzenia.
Przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne jest obowiązane do zawarcia umowy
o zaopatrzenie w wodę lub odprowadzanie ścieków z osobą, której nieruchomość
została przyłączona do sieci i która wystąpiła z pisemnym wnioskiem o zawarcie
umowy
Zakazy wynikające wprost z przepisów prawa
Zgodnie z wymaganiami ustawy oraz innych przepisów wydanych na podstawie
ustawy, które są przywoływane w ww. regulaminach i umowach, zabrania się:
165
166
EMAS
Poradnik dla organizacji
wprowadzania ścieków bytowych i ścieków przemysłowych do urządzeń
kanalizacyjnych przeznaczonych do odprowadzania wód opadowych, a także
wprowadzania ścieków opadowych i wód drenażowych do kanalizacji sanitarnej;
wprowadzania do urządzeń kanalizacyjnych:
odpadów stałych, które mogą powodować zmniejszenie przepustowości
przewodów kanalizacyjnych, a w szczególności żwiru, piasku, popiołu, szkła,
wytłoczyn, drożdży, szczeciny, ścinków skór, tekstyliów, włókien, nawet jeżeli
znajdują się one w stanie rozdrobnionym,
odpadów płynnych niemieszających się z wodą, a w szczególności sztucznych
żywic, lakierów, mas bitumicznych, smół i ich emulsji, mieszanin cementowych,
substancji palnych i wybuchowych, których punkt zapłonu znajduje się
w temperaturze poniżej 85°C, a w szczególności benzyn, nafty, oleju opałowego,
karbidu, trójnitrotoluenu,
substancji żrących i toksycznych, a w szczególności mocnych kwasów i zasad,
formaliny, siarczków, cyjanków oraz roztworów amoniaku, siarkowodoru
i cyjanowodoru,
odpadów i ścieków z hodowli zwierząt, a w szczególności gnojówki, gnojowicy,
obornika, ścieków z kiszonek,
ścieków zawierających chorobotwórcze drobnoustroje pochodzące z:
- obiektów, w których są leczeni chorzy na choroby zakaźne,
- stacji krwiodawstwa,
- zakładów leczniczych dla zwierząt, w których zwierzęta są leczone stacjonarnie
na choroby zakaźne,
- laboratoriów prowadzących badania z materiałem zakaźnym pochodzącym od
zwierząt,
- rozcieńczania ścieków przemysłowych wodą w celu uzyskania dopuszczalnych
stężeń zanieczyszczeń.
Warunki odprowadzania ścieków przemysłowych do kanalizacji
Dodatkowo, ścieki przemysłowe mogą być wprowadzane do urządzeń
kanalizacyjnych, jeżeli:
nie stanowi to zagrożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia osób obsługujących
urządzenia kanalizacyjne, stanu konstrukcji budowlanych i prawidłowego działania
tych urządzeń oraz oczyszczalni ścieków, a także spełnienia przez przedsiębiorstwo
wodociągowo-kanalizacyjne warunków pozwolenia wodnoprawnego na
odprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi i stosowania osadów ściekowych,
spełnione są przez dostawcę ścieków warunki posiadanego pozwolenia
wodnoprawnego, gdy takie pozwolenie jest wymagane na podstawie odrębnych
przepisów; (dotyczy to sytuacji, gdy w ściekach przemysłowych wprowadzanych
do urządzeń kanalizacji komunalnej zawarte są substancje szczególnie szkodliwe
dla środowiska wodnego; zagadnienie to zostanie jeszcze odrębnie wyjaśnione).
Jakość ścieków przemysłowych, jakie mogą być odprowadzane do urządzeń
kanalizacyjnych, określana jest w umowie przy uwzględnieniu parametrów
wynikających z rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 20 lipca 2002 r.
Załącznik 2
Wymagania prawne w ochronie środowiska w Polsce
w sprawie sposobu realizacji obowiązków dostawców ścieków przemysłowych
oraz warunków wprowadzania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych (Dz.U. Nr
129, poz. 1108) (Zmiany: Dz. U. 2003.163.1585). Zgodnie z rozporządzeniem
wartości wskaźników zanieczyszczenia w ściekach przemysłowych powinny być
ustalane przez przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne na podstawie:
bilansu ilości i jakości ścieków komunalnych, odprowadzanych do oczyszczalni
ścieków,
faktycznej przepustowości oczyszczalni i stosowanej technologii oczyszczania
ścieków oraz uzyskiwanego stopnia redukcji zanieczyszczeń i sposobu stosowania
osadów ściekowych,
uzgodnionej z dostawcą ścieków przemysłowych możliwości zastosowania
w zakładzie najlepszych dostępnych technologii w produkcji i podczyszczaniu
tych ścieków, w celu zmniejszenia ładunków zanieczyszczeń w ściekach
przemysłowych wprowadzanych do kanalizacji [nowość w przepisach wodnościekowych!].
Sposoby poboru miarodajnych próbek
Wartości wskaźników zanieczyszczenia powinny być spełnione w próbce
średniodobowej, proporcjonalnej do przepływu, zmieszanej z próbek pobranych
ręcznie lub automatycznie w odstępach co najmniej dwugodzinnych. W przypadku
odczynu i temperatury wartości odnoszą się do próbek jednorazowych pobranych
losowo. Pobór kontrolnych próbek ścieków przemysłowych wprowadzanych do
urządzeń kanalizacyjnych powinien być wykonywany w obecności dostawcy tych
ścieków z miejsc umożliwiających ocenę ogólnej ilości zanieczyszczeń w ściekach
przemysłowych z całego zakładu.
Obowiązki dostawcy ścieków przemysłowych
Dostawca ścieków przemysłowych, wprowadzanych do urządzeń kanalizacyjnych,
jest obowiązany nadto do:
niezwłocznego powiadomienia właściciela urządzeń kanalizacyjnych o awarii
powodującej zrzut niebezpiecznych substancji do urządzeń kanalizacyjnych, w celu
podjęcia odpowiednich przedsięwzięć zmniejszających skutki awarii,
instalowania niezbędnych urządzeń podczyszczających ścieki przemysłowe
i prawidłowej eksploatacji tych urządzeń,
umożliwienia właścicielowi urządzeń kanalizacyjnych dostępu w każdym czasie
do miejsc kontroli ilości i jakości ścieków przemysłowych wprowadzanych do
tych urządzeń oraz przeprowadzania kontroli sieci i urządzeń do podczyszczania
ścieków będących własnością odbiorcy usług,
wewnętrznej kontroli przestrzegania dopuszczalnych ilości i natężeń dopływu
ścieków przemysłowych oraz ich wskaźników zanieczyszczenia, w szczególności
gdy wprowadzane ścieki przemysłowe stanowią więcej niż 10% wszystkich ścieków
komunalnych dopływających do oczyszczalni oraz gdy zanieczyszczenie w ściekach
przemysłowych może stwarzać zagrożenia dla bezpieczeństwa lub zdrowia osób
obsługujących urządzenia kanalizacyjne lub bezpieczeństwa konstrukcji
167
168
EMAS
Poradnik dla organizacji
budowlanych i wyposażenia technicznego urządzeń kanalizacyjnych lub procesu
oczyszczania ścieków,
udostępniania wyników wewnętrznej kontroli właścicielowi urządzeń
kanalizacyjnych oraz informacji na temat posiadanych urządzeń podczyszczających
ścieki, a także rodzaju i źródeł substancji niebezpiecznych wprowadzanych do
ścieków,
zainstalowania urządzeń pomiarowych służących do określania ilości i jakości
ścieków przemysłowych, na żądanie właściciela urządzeń kanalizacyjnych, jeżeli
takie wymaganie jest uzasadnione możliwością wystąpienia zagrożeń dla
bezpieczeństwa lub zdrowia osób obsługujących urządzenia kanalizacyjne lub
bezpieczeństwa konstrukcji budowlanych i wyposażenia technicznego urządzeń
kanalizacyjnych lub procesu oczyszczania ścieków,
zapewnienia:
ograniczenia lub eliminacji substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska
(polichlorowane bifenyle i związki pochodne, azbest),
równomiernego ich odprowadzania, odpowiednio do przepustowości kanałów
i dopuszczalnego obciążenia oczyszczalni ścieków,
ograniczenia tych zanieczyszczeń, które niekorzystnie wpływają na pracę
oczyszczalni ścieków,
udostępnienia przedsiębiorstwu wodociągowo-kanalizacyjnemu niezbędnych
danych o rodzaju i wielkości produkcji i stosowanych procesach technologicznych
oraz o gospodarce ściekowej w zakładzie, w celu określenia ilości i czasowego
rozkładu dopływu ścieków przemysłowych oraz rodzaju ich zanieczyszczenia.
Kiedy istnieje konieczność uzyskania pozwolenia wodnoprawnego na
wprowadzanie ścieków do kanalizacji
Poza zawarciem umowy z PWiK może zaistnieć obowiązek uzyskania pozwolenia
wodnoprawnego na wprowadzanie ścieków do kanalizacji. W tym przypadku warto
zacytować dosłownie fragment artukułu 122 ustawy Prawo wodne:
"Art. 122. 1. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, pozwolenie wodnoprawne jest
wymagane na: (…)
10) wprowadzanie do urządzeń kanalizacyjnych, będących własnością innych
podmiotów, ścieków przemysłowych zawierających substancje szczególnie szkodliwe
dla środowiska wodnego określone w przepisach wydanych na podstawie art. 45a
ust. 1."
Wymaganie to ewoluowało od 2001 roku. W czasie opracowywania niniejszego
poradnika stan jest taki, że nie zostały wydane przepisy na podstawie artykułu 45a
ust. 1 ustawy Prawo wodne, czyli nie zostały określone substancje szczególnie
szkodliwe dla środowiska wodnego, których wprowadzanie w ściekach
przemysłowych do urządzeń kanalizacyjnych wymaga uzyskania pozwolenia
wodnoprawnego. Można się spodziewać (projekt rozporządzenia już się ukazał), że
katalog tych substancji to będzie swego rodzaju wyciąg z katalogu zawartego
w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 8 lipca 2004 r. w sprawie warunków,
jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz
w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U.
Załącznik 2
Wymagania prawne w ochronie środowiska w Polsce
Nr 168, poz. 1763). Z przepisów przejściowych do ustawy Prawo wodne oraz ze
stanu prac legislacyjnych można domniemywać, że starania o uzyskanie tych pozwoleń
będą mogły i musiały być przez przedsiębiorców zainicjowane najpóźniej pod koniec
2005 roku.
Kiedy PWiK może odciąć dostawę wody lub zamknąć przyłącze kanalizacyjne
Przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne może odciąć dostawę wody lub
zamknąć przyłącze kanalizacyjne, jeżeli:
przyłącze wodociągowe lub przyłącze kanalizacyjne wykonano niezgodnie
z przepisami prawa,
odbiorca usług nie uiścił należności za pełne dwa okresy obrachunkowe,
następujące po dniu otrzymania upomnienia w sprawie uregulowania zaległej
opłaty,
jakość wprowadzanych ścieków nie spełnia wymagań określonych w przepisach
prawa lub stwierdzono celowe uszkodzenie albo pominięcie urządzenia
pomiarowego,
został stwierdzony nielegalny pobór wody lub nielegalne odprowadzanie ścieków,
to jest bez zawarcia umowy, jak również przy celowo uszkodzonych albo
pominiętych wodomierzach lub urządzeniach pomiarowych.
Sytuacja 3: Odprowadzanie wód opadowych (deszczowych) i roztopowych
Zastosowanie ma zasadniczo ustawa Prawo wodne.
Dokąd można odprowadzać wody opadowe lub roztopowe?
Każda działka budowlana, na której znajdują się budynki, powinna być wyposażona
w kanalizację umożliwiającą odprowadzenie wód opadowych lub roztopowych do
sieci kanalizacji:
deszczowej (którą odprowadzane są wyłącznie wody deszczowe/opadowe)
lub ogólnospławnej (którą odprowadzana jest mieszanina ścieków bytowych ze
ściekami przemysłowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi).
W razie braku możliwości przyłączenia do sieci kanalizacji deszczowej lub
ogólnospławnej, dopuszczalne jest odprowadzanie tych wód:
na własny teren nieutwardzony,
do dołów chłonnych
lub do zbiorników retencyjnych.
Wody opadowe lub roztopowe, jak również wody drenażowe nie mogą być
odprowadzane do kanalizacji sanitarnej.
Użytkownik nieruchomości nie może odprowadzać wód oraz ścieków na grunty
sąsiednie, jak też nie może zmieniać stanu wody na gruncie ze szkodą dla gruntów
sąsiednich.
Zabronione jest również dokonywanie zmiany naturalnego spływu wód opadowych
w celu kierowania ich na teren sąsiedniej nieruchomości.
Zakazem objęte jest także spławianie do wód śniegu wywożonego z terenów
zanieczyszczonych, a w szczególności z:
169
170
EMAS
Poradnik dla organizacji
centrów miast,
terenów przemysłowych,
terenów składowych,
baz transportowych,
dróg o dużym natężeniu ruchu wraz z parkingami,
oraz jego składowanie:
na terenach położonych między wałem przeciwpowodziowym a linią brzegu wody
lub w odległości mniejszej niż 50 m od linii brzegu wody.
Kiedy wody opadowe lub roztopowe są traktowane jako ścieki?
Ściekami są wprowadzane do wód lub do ziemi wody opadowe lub roztopowe, ujęte
w systemy kanalizacyjne, pochodzące z powierzchni zanieczyszczonych, w tym z:
centrów miast,
terenów przemysłowych i składowych,
baz transportowych
dróg i parkingów o trwałej nawierzchni.
Ponieważ "powierzchnie zanieczyszczone" nie są ustawowo zdefiniowane,
wyznaczenie takich powierzchni w granicach nieruchomości należy do właściciela
lub innego użytkownika nieruchomości.
Mieszanina ścieków bytowych (ścieki z budynków przeznaczonych na pobyt ludzi,
z osiedli mieszkaniowych oraz z terenów usługowych, powstające w szczególności
w wyniku ludzkiego metabolizmu oraz funkcjonowania gospodarstw domowych)
z wodami opadowymi lub roztopowymi ma status ścieków komunalnych.
W jakim stopniu należy oczyszczać wody opadowe lub roztopowe?
W przypadku niżej wymienionych dwóch przypadków wody opadowe i roztopowe
powinny być oczyszczone przed wprowadzeniem do wód lub do ziemi w taki sposób,
aby w odpływie:
zawartość zawiesin ogólnych nie była większa niż 100 mg/l,
zawartość substancji ropopochodnych - nie większa niż 15 mg/l.
Te dwa przypadki to wody opadowe i roztopowe ujęte w szczelne, otwarte lub
zamknięte systemy kanalizacyjne:
1) z powierzchni szczelnej terenów:
przemysłowych,
składowych,
baz transportowych,
portów,
centrów miast,
dróg ekspresowych,
dróg krajowych i wojewódzkich,
parkingów.
Załącznik 2
Wymagania prawne w ochronie środowiska w Polsce
natężeniu odpływu co najmniej 15 l na sekundę, na 1 hektar powierzchni szczelnej,
a) z powierzchni szczelnej obiektów magazynowania i dystrybucji paliw
natężeniu odpływu wyższym od spowodowanego opadem o częstości
występowania jeden raz w roku i czasie trwania 15 minut.
Nie wymagają oczyszczania wody opadowe z dachów obiektów na ww. terenach
odprowadzane bezpośrednio do wód lub do ziemi.
Oceny spełnienia przez wody opadowe oraz zrzuty burzowe stawianych im wymagań
dokonuje się na podstawie kontroli eksploatacji urządzeń oczyszczających (łapacze
olejów, piaskowniki i in.), przeprowadzanych co najmniej raz na sześć miesięcy.
Kiedy trzeba mieć zezwolenie na odprowadzanie wód opadowych lub roztopowych
z nieruchomości?
Odprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi jest klasyfikowane prawnie jako tzw.
szczególne korzystanie z wód i wymaga pozwolenia wodnoprawnego.
Podstawą dla uzyskania pozwolenia jest tzw. operat wodnoprawny, sporządzany
wedle wymagań ustawy Prawo wodne.
Upraszczając, pozwolenie będzie wymagane, gdy wody opadowe lub roztopowe
mają status ścieków i jednocześnie w gestii użytkownika nieruchomości leży wylot
kanalizacji ujmującej te wody do środowiska (do wód lub do ziemi). Jeśli zatem
wody opadowe/roztopowe odprowadzane są do kanalizacji, ale wylot z tej kanalizacji
do odbiornika nie jest we władaniu danego przedsiębiorcy, wówczas nie ma
obowiązku uzyskania pozwolenia wodnoprawnego, gdyż to właściciel wylotu ścieków
do odbiornika jest tym podmiotem, który powinien uzyskać pozwolenie
wodnoprawne.
Odprowadzanie ścieków bez pozwolenia stanowi wykroczenie zagrożone karą
grzywny.
Czy za wody opadowe lub roztopowe trzeba płacić?
Wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi podlega opłatom za korzystanie ze
środowiska, o jakich mowa w ustawie Prawo ochrony środowiska:
w przypadku, gdy wody opadowe lub roztopowe ujmowane są w urządzenia
kanalizacji ogólnospławnej, innymi słowy - kiedy można im przypisać status ścieku
komunalnego, opłata ponoszona jest od rodzaju substancji zawartych w ściekach
i ich ilości; podobnie, jak w opisanym już przypadku odprowadzania ścieków do
środowiska;
w przypadku, gdy ścieki opadowe lub roztopowe odprowadzane są do środowiska
za pomocą kanalizacji deszczowej, opłata ponoszona jest w postaci ryczałtu, w
zależności od wielkości, rodzaju i sposobu zagospodarowania terenu, z którego te
ścieki są odprowadzane. Przed 2002 r. drugi z wyżej opisanych przypadków objęty
był zwolnieniem z opłat.
Podmiotem korzystającym ze środowiska obowiązanym do ponoszenia opłaty jest
podmiot obowiązany do posiadania pozwolenia wodnoprawnego, a więc generalnie
obowiązek samodzielnego naliczania opłaty powstanie tylko wtedy, gdy jest się
posiadaczem wylotu kanalizacji do środowiska.
171
172
EMAS
Poradnik dla organizacji
W przypadku odprowadzania wód opadowych lub roztopowych do kanalizacji
administrowanej przez gminę lub przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne,
obowiązek poniesienia opłaty spoczywa na tych administratorach. Dla użytkownika
nieruchomości, z której zbierana jest woda opadowa lub roztopowa opłata ta ma
takie znaczenie, iż uwzględniana jest w umowach dotyczących korzystania
z infrastruktury gminnej.
Informację sporządzaną według urzędowych wzorów wnosi się do urzędów
marszałkowskich (oraz do wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska) do końca
miesiąca następującego po każdym półroczu. Wykaz ten musi zawierać informacje
o wielkości, rodzaju i sposobie zagospodarowania terenu, z którego odprowadzane
są ścieki opadowe i roztopowe. Opłatę wnosi się na rachunek urzędu
marszałkowskiego również do końca miesiąca następującego po każdym półroczu.
VII. Wymagania związane z wprowadzaniem na rynek towarów
w opakowaniach lub wybranych produktów, które stają się
odpadami poużytkowymi
Źródło obowiązku odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych
Obowiązek odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i odpadów
poużytkowych ma w polskim ustawodawstwie swoje źródło w:
ustawie z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych39,
ustawie z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie
gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie
depozytowej40.
Obie z przywołanych wyżej ustaw dokonują w zakresie swojej regulacji
wdrożenia:
1) dyrektywy 94/62/WE z dnia 20 grudnia 1994 r. w sprawie opakowań
i odpadów opakowaniowych (Dz. Urz. WE Nr 365, 31.12.1994).
Ponadto ustawa o obowiązkach przedsiębiorców... transponuje do polskiego
porządku prawnego przepisy:
1) dyrektywy 75/439/EWG z dnia 16 czerwca 1975 r. w sprawie unieszkodliwiania
olejów odpadowych (Dz. Urz. WE L 194 z 25.07.1975),
2) dyrektywy 75/442/EWG z dnia 15 lipca 1975 r. w sprawie odpadów (Dz.
Urz. WE L 194 z 25.07.1975),
3) dyrektywy 91/156/EWG z dnia 18 marca 1991 r. zmieniającej dyrektywę
75/442/EWG w sprawie odpadów (Dz. Urz. WE L 78 z 26.03.1991),
4) dyrektywy 91/157/EWG z dnia 18 marca 1991 r. w sprawie baterii
i akumulatorów zawierających niektóre substancje niebezpieczne (Dz. Urz.
WE L 78 z 26.03.1991).
W sprawach dotyczących gospodarowania odpadami opakowaniowymi i odpadami
poużytkowymi, nieuregulowanych powyższymi ustawami, stosuje się przepisy
39
Dz.U. Nr 63, poz.638, z 2003 r. Nr 7, poz. 78, z 2004 r. Nr 11, poz.97, Nr 96, poz. 959;
40
Dz.U. Nr 63, poz.639, zm. z 2002 r. Nr 113, poz. 984, z 2003 r. Nr 7, poz. 78, z 2004 r Nr 96, poz.
959; Nr 121, poz. 1263
Załącznik 2
Wymagania prawne w ochronie środowiska w Polsce
o odpadach, przede wszystkim ustawę z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach.
Z ustawy tej pochodzą kluczowe dla oceny realizacji obowiązków ustawowych
definicje:
odzysku - rozumie się przez to wszelkie działania, niestwarzające zagrożenia dla
życia, zdrowia ludzi lub dla środowiska, polegające na wykorzystaniu odpadów
w całości lub w części, lub prowadzące do odzyskania z odpadów substancji,
materiałów lub energii i ich wykorzystania, określone w załączniku nr 5 do ustawy
(który zamieszczony jest w niniejszym poradniku w p. XV: EWIDENCJA
ODPADÓW);
recyklingu - rozumie się przez to taki odzysk, który polega na powtórnym
przetwarzaniu substancji lub materiałów zawartych w odpadach w procesie
produkcyjnym w celu uzyskania substancji lub materiału o przeznaczeniu
pierwotnym lub o innym przeznaczeniu, w tym też recykling organiczny,
z wyjątkiem odzysku energii.
Zakres obowiązku i podmioty obowiązane do prowadzenia odzysku i recyklingu
odpadów opakowaniowych i poużytkowych
Omawiane przepisy mają stosunkowo skomplikowaną konstrukcję, w związku z tym
wymagają omówienia w podziale na pewne segmenty logiczne, przy czym trzeba
odnosić się do odpowiednich załączników ustawy o obowiązkach przedsiębiorców
w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie
depozytowej.
1. Kogo dotyczą obowiązki
Obowiązki odzysku i recyklingu dotyczą:
1) przedsiębiorcy:
a) wprowadzającego na terytorium kraju produkty w opakowaniach, których
rodzaje określa załącznik nr 1 do ustawy,
b) wprowadzającego na terytorium kraju produkty wymienione w załącznikach nr
2 i 3,
Przedsiębiorca ten może być wytwórcą produktów, importerem lub dokonującym
wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów, związanych z wprowadzeniem na
terytorium kraju produktów w opakowaniach, których rodzaje określa załącznik
nr 1 do ustawy i produktów wymienionych w załącznikach nr 2 i 3 do ustawy
o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi
odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej.
c) pakującego produkty wytworzone przez innego przedsiębiorcę
i wprowadzającego je na rynek krajowy,
d) który zlecił wytworzenie produktu lub produktu w opakowaniu oraz którego
oznaczenie zostało umieszczone na produkcie lub produkcie w opakowaniu
i który wprowadza produkt lub produkt w opakowaniu na rynek krajowy,
2) przedsiębiorcy prowadzącego jednostkę lub jednostki handlu detalicznego
o powierzchni handlowej powyżej 500 m2, sprzedającego produkty tam pakowane,
173
174
EMAS
Poradnik dla organizacji
3) przedsiębiorcy prowadzącego więcej niż jedną jednostkę handlu detalicznego
o łącznej powierzchni handlowej powyżej 5000 m2, bez względu na powierzchnię
pojedynczej jednostki, sprzedającego produkty w tych jednostkach pakowane,
4) przedsiębiorcy wprowadzającego na terytorium kraju w drodze importu lub
wewnątrzwspólnotowego nabycia towary, których częściami składowymi lub
przynależnościami są produkty wymienione w załącznikach nr 2 i 3 do ustawy.
Uwaga: Przed omówieniem obowiązków wynikających z ustawy warto już w tym
miejscu zauważyć, że obowiązki te mogą być realizowane przez przedsiębiorcę
w trójnasób:
samodzielnie,
za pośrednictwem organizacji odzysku,
przez zapłatę opłaty produktowej.
Dla większości typowych przedsiębiorców będących podmiotami obowiązków
wymienionych w ustawie naturalną drogą realizacji obowiązków będzie
skorzystanie z pośrednictwa tzw. organizacji odzysku. W takiej sytuacji opisane
poniżej informacje na temat wypełniania obowiązków wynikających z ustawy
można w praktyce pominąć, ponieważ w zasadzie wszystkie organizacje odzysku
działają na tyle profesjonalnie, że prowadzą usługę asystowania przedsiębiorcom
w procesie prowadzenia odpowiedniej ewidencji i sprawozdawczości.
Listę działających w Polsce organizacji odzysku można znaleźć m.in. w serwisie
internetowym Ministerstwa Środowiska pod adresem:
http://www.mos.gov.pl/odpady/lista.html
Dane tam przedstawione zostały przekazane przez Urzędy Marszałkowskie
w okresie od listopada 2004 r. do 7 lutego 2005 r. Z uwagi na obowiązki
zgłoszenia działalności i obowiązki sprawozdawcze - najbardziej aktualne
informacje na temat organizacji odzysku można uzyskać poprzez samodzielne
kontakty z Urzędami Marszałkowskimi.
2. Strumienie produktów w opakowaniach / odpadów poużytkowych
Dla prawidłowego określenia podstawy dla obliczenia wymaganego poziomu odzysku
i recyklingu istotne znaczenie posiadają strumienie:
wprowadzenie na rynek krajowy - przez co rozumie się przez wprowadzenie na
terytorium kraju (tak w wyniku wytworzenia, jak i importu lub wewnątrzwspólnotowego nabycia),
import produktów, którym jest przywóz produktów lub produktów
w opakowaniach z terytorium państwa trzeciego w celu wprowadzenia na
terytorium kraju,
wewnątrzwspólnotowe nabycie produktów lub produktów w opakowaniach,
którym jest przemieszczanie produktów lub produktów w opakowaniach
z terytorium innego państwa członkowskiego w celu wprowadzenia na terytorium
kraju.
Warto zauważyć, że tzw. strumień surowcowy, czyli np. nabycie w opakowaniach
produktów potrzebnych do produkcji, również zalicza się do kategorii wprowadzenia
na rynek krajowy produktów w opakowaniach, których rodzaje określa załącznik nr
Załącznik 2
Wymagania prawne w ochronie środowiska w Polsce
1 do ustawy lub produktów wymienionych w załącznikach nr 2 i 3. Jest tak dlatego,
ponieważ z ustawy wynika, że:
przez importera rozumie się również importującego produkty lub produkty
w opakowaniach na potrzeby własne; nie uważa się za importera produktów lub
produktów w opakowaniach przedsiębiorcy, który dokonuje eksportu lub
wewnątrzwspólnotowej dostawy uprzednio importowanych produktów lub
produktów w opakowaniach.
przez wewnątrzwspólnotowego nabywcę rozumie się także przedsiębiorców
dokonujących wewnątrzwspólnotowego nabycia produktów lub produktów
w opakowaniach na potrzeby własne; nie uważa się za wewnątrzwspólnotowego
nabywcę produktów lub produktów w opakowaniach przedsiębiorcy, który
dokonuje eksportu lub wewnątrzwspólnotowej dostawy uprzednio
wewnątrzwspólnotowo nabytych produktów lub produktów w opakowaniach.
Dla ewentualnego zmniejszenia podstawy obliczeń istotne są:
eksport produktów, którym jest potwierdzony przez urząd celny wyjścia wywóz
produktów lub produktów w opakowaniach z terytorium kraju poza terytorium
Wspólnoty,
wewnątrzwspólnotowa dostawa produktów lub produktów w opakowaniach,
którą jest wywóz produktów lub produktów w opakowaniach z terytorium kraju
na terytorium innego państwa członkowskiego.
W definicjach powyższych przez:
terytorium kraju - rozumie się terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
terytorium państwa członkowskiego - rozumie się terytorium państwa
wchodzącego w skład terytorium Wspólnoty Europejskiej,
terytorium państwa trzeciego - rozumie się terytorium niewchodzące w skład
terytorium Wspólnoty Europejskiej,
terytorium Wspólnoty Europejskiej - rozumie się terytoria państw członkowskich
Wspólnoty Europejskiej, z tym że następujące terytoria poszczególnych państw
członkowskich są wyłączone z terytorium Wspólnoty Europejskiej:
a) wyspa Heligoland, terytorium Buesingen - z Republiki Federalnej Niemiec,
b) Ceuta, Melilla, wyspy Kanaryjskie - z Królestwa Hiszpanii,
c) Livigno, Campione d'ltalia, włoska część jeziora Lugano - z Republiki Włoskiej,
d) departamenty zamorskie Republiki Francuskiej - z Republiki Francuskiej,
e) Góra Athos - z Republiki Greckiej,
f) wyspy Alandzkie - z Republiki Finlandii.
3. Zakres obowiązków
Zakres obowiązków został określony w artykule 3 ustawy o obowiązkach
przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie
produktowej i opłacie depozytowej. Przedsiębiorcy podlegający tym przepisom są
zobowiązani do:
zapewnienia odzysku, a w szczególności recyklingu odpadów opakowaniowych
i poużytkowych;
175
176
EMAS
Poradnik dla organizacji
osiągnięcia do końca 2007 roku docelowego poziomu odzysku i recyklingu
odpadów opakowaniowych i poużytkowych, co najmniej w wysokości określonej
w załączniku nr 4 do ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie
gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie
depozytowej - z wyłączeniem poziomu odzysku odpadów z opakowań, których
rodzaje określa załącznik nr 1 do ustawy;
· osiągnięcia w roku 2007 co najmniej 50% poziomu odzysku odpadów
opakowaniowych łącznie dla wszystkich rodzajów opakowań, w których
wprowadził produkty - dotyczy wyłącznie przedsiębiorców wprowadzających na
terytorium kraju produkty w opakowaniach, których rodzaje określa załącznik nr
1 do ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania
niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej.
4. Jakie kroki należy podjąć, aby być w zgodzie z przepisami
4.a. Rozliczanie wykonania obowiązku prowadzenia odzysku i recyklingu odpadów
opakowaniowych i poużytkowych
Wymagane poziomy odzysku lub recyklingu odpadów opakowaniowych
i poużytkowych określają w odniesieniu do odpadów każdego rodzaju opakowania
lub rodzaju produktu objętego obowiązkiem odzysku lub recyklingu:
docelowe: załącznik nr 4 do ustawy o obowiązkach przedsiębiorców…,
dostosowawcze, do dnia 31 grudnia 2007 r.: Rozporządzenie Ministra Środowiska
z dnia 24 maja 2005 r. w sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklingu
odpadów opakowaniowych i poużytkowych.
Osiągnięty poziom odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych
stanowi wyrażona w procentach wartość ilorazu masy lub ilości odpadów
opakowaniowych i poużytkowych poddanych odpowiednio odzyskowi lub
recyklingowi oraz masy lub ilości wprowadzonych na rynek opakowań lub produktów,
w określonym czasie.
Rozliczenie realizacji obowiązku następuje w okresach rocznych.
Nieosiągnięcie wymaganych poziomów odzysku lub recyklingu skutkuje obowiązkiem
zapłaty opłaty produktowej, który staje się wymagalny z końcem roku kalendarzowego.
Opłata ta stanowi koszt uzyskania przychodów w rozumieniu przepisów o podatku
dochodowym.
Można nie wnosić opłaty produktowej, której łączna roczna wysokość dla opakowań
wymienionych w załączniku nr 1 do ustawy oraz produktów wymienionych
w załącznikach nr 2 i 3 do ustawy nie przekracza 50 zł.
Załącznik 2
Wymagania prawne w ochronie środowiska w Polsce
Obowiązek zapewnienia odzysku, a w szczególności recyklingu odpadów
opakowaniowych i poużytkowych, może być realizowany przez przedsiębiorcę
w trójnasób:
1) samodzielnie,
2) za pośrednictwem organizacji odzysku,
3) przez zapłatę opłaty produktowej.
Z wyjaśnień Ministerstwa Środowiska sformułowanych w odniesieniu do sposobu
realizacji obowiązku odzysku i recyklingu wynika, iż:
Ustawa nie zabrania wykonywania części obowiązku (dla danego rodzaju odpadów)
samodzielnie, przy zleceniu innej części (dla innego rodzaju odpadów) organizacji
odzysku.
Jeżeli przedsiębiorca zobowiązany do odzysku/recyklingu odpadów, który przez
pewien czas w danym roku kalendarzowym wykonywał odzysk/recykling
samodzielnie, a następnie, jeszcze w tym samym roku kalendarzowym, zawarł
umowę z organizacją odzysku, może on w drodze umowy cywilnoprawnej, o której
mowa w artykule 4 ust.2 ustawy, "przekazać" organizacji odzysku masę odpadów
poddanych samodzielnie odzyskowi/recyklingowi.
Dopóki organizacja odzysku istnieje (nawet będąc w stanie likwidacji), obowiązek
pozostaje na niej. Z chwilą gdy organizacja przestanie istnieć, przedsiębiorca musi
samodzielnie realizować obowiązek lub podpisać umowę z inną organizacją
odzysku.
Organizacja odzysku - jako jedyna - może przejąć obowiązek recyklingu odpadów,
a nie tylko odpady do recyklingu. Nie oznacza to, że staje się posiadaczem odpadów
obowiązanym do zebrania odzysku lub unieszkodliwienia odpadów pozostających
w faktycznym władaniu podmiotu, który z tą organizacją zawarł umowę.
Poszczególne czynności związane z odzyskiem i recyklingiem odpadów mogą być
zlecane osobom trzecim, w tym również podmiotom prowadzącym skup surowców
wtórnych w zakresie selektywnej zbiórki danego rodzaju odpadów. Jednakże
przekazanie odpadów pośrednikowi nie stanowi samoistnie wywiązania się przez
przedsiębiorcę z nałożonych na niego obowiązków wynikających z ustawy
o obowiązkach przedsiębiorców...
4.b. Obliczanie masy lub ilości opakowań lub produktów wprowadzonych na
terytorium kraju
Masę i ilość opakowań wprowadzanych na rynek ustala się w oparciu o ewidencję
prowadzoną przez przedsiębiorcę zawierającą dane o:
1) odpowiednio masie lub ilości opakowań, wymienionych w załączniku nr 1 do
ustawy, w których wprowadził na rynek krajowy produkty, lub wprowadzonych
na rynek krajowy produktów wymienionych w załącznikach nr 2 i 3 do ustawy,
z podziałem na poszczególne ich rodzaje,
2) odpowiednio masie lub ilości odzyskanych i poddanych recyklingowi odpadów
opakowaniowych i poużytkowych, z podziałem na poszczególne ich rodzaje.
Ewidencja prowadzona przez organizacje odzysku zawierać ma:
1) wykaz przedsiębiorców, w imieniu których działa,
177
178
EMAS
Poradnik dla organizacji
2) dane o odpowiednio masie lub ilości opakowań, wymienionych w załączniku nr 1
do ustawy, w których przedsiębiorcy wymienieni w wykazie wprowadzili na rynek
krajowy produkty, lub wprowadzonych na rynek krajowy przez przedsiębiorców
produktów, wymienionych w załącznikach nr 2 i 3 do ustawy, z podziałem na
poszczególne ich rodzaje.
Ustawa, ani przepisy wykonawcze, nie określają wzoru ewidencji, w konsekwencji
może ona być prowadzona w dowolnej formie, w taki sposób, by możliwe było
ustalenie uzyskanych poziomów odzysku i recyklingu oraz obliczenie opłaty
produktowej.
Przedsiębiorca jest obowiązany do prowadzenia dodatkowej ewidencji,
obejmującej następujące informacje:
nazwa i siedziba lub imię i nazwisko oraz adres przedsiębiorcy,
odpowiednio masa lub ilość opakowań, wymienionych w załączniku nr 1 do
ustawy, w których wprowadził na rynek krajowy produkty, lub
wprowadzonych na rynek krajowy produktów wymienionych w załącznikach
nr 2 i 3 do ustawy, z podziałem na poszczególne ich rodzaje.
Informacje co do odpowiednio masy lub ilości odzyskanych i poddanych
recyklingowi odpadów opakowaniowych i poużytkowych, z podziałem na
poszczególne ich rodzaje są ustalane na podstawie dokumentów
potwierdzających odrębnie odzysk i odrębnie recykling.
Masę lub ilość odpadów poddanych odzyskowi lub recyklingowi ustala się na
podstawie dokumentów potwierdzających odrębnie odzysk i odrębnie
recykling, które prowadzący odzysk lub recykling jest obowiązany wydać na
wniosek przedsiębiorcy lub organizacji, przekazujących odpady do odzysku
lub recyklingu, w terminie 7 dni od dnia wpływu wniosku.
Prowadzący odzysk lub recykling sporządza dokumenty potwierdzające
odrębnie odzysk i odrębnie recykling w trzech egzemplarzach, przy czym
jeden egzemplarz jest przeznaczony dla przekazującego odpad do odzysku
i recyklingu, drugi egzemplarz dla przyjmującego odpad do odzysku
i recyklingu, natomiast trzeci egzemplarz dla wojewódzkiego inspektora
ochrony środowiska.
W przypadku gdy przedsiębiorca lub organizacja korzysta z usług innego
posiadacza odpadów w przekazaniu odpadów do odzysku i recyklingu,
wniosek o wydanie dokumentów potwierdzających odrębnie odzysk i odrębnie
recykling przedsiębiorca lub organizacja przekazuje temu posiadaczowi
odpadów, który w imieniu przedsiębiorcy lub organizacji przedkłada go
prowadzącemu odzysk lub recykling.
Egzemplarze dokumentów potwierdzających odrębnie odzysk i odrębnie
recykling wystawionych na wniosek przedsiębiorcy lub organizacji
przekazujących odpady do odzysku i recyklingu, prowadzący odzysk lub
recykling jest obowiązany przekazać do wojewódzkiego inspektora ochrony
środowiska właściwego dla swojej siedziby lub miejsca zamieszkania,
a w przypadku braku siedziby lub miejsca zamieszkania na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej do mazowieckiego wojewódzkiego inspektora
ochrony środowiska, w terminie 30 dni od dnia wpływu tego wniosku.
Załącznik 2
Wymagania prawne w ochronie środowiska w Polsce
Wzory dokumentów potwierdzających odrębnie odzysk i odrębnie recykling
oraz szczegółowe zasady wystawiania tych dokumentów zostały określone w
Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 31 marca 2005 r. w sprawie
dokumentów potwierdzających odrębnie odzysk i odrębnie recykling (Dz.
U. Nr 58, poz. 510).
W przypadku eksportu odpadów lub wewnątrzwspólnotowej dostawy
odpadów w celu poddania odzyskowi lub recyklingowi, masę lub ilość
odpadów ustala się na podstawie dokumentu potwierdzającego ten eksport
lub faktury potwierdzającej wewnątrzwspólnotową dostawę odpadów.·
W przypadku gdy przedsiębiorca samodzielnie dokonuje odzysku lub
recyklingu odpadów, masę lub ilość odpadów poddanych odzyskowi lub
recyklingowi ustala się na podstawie ewidencji odpadów prowadzonej przez
tego przedsiębiorcę.
Ewidencje oraz inne dokumenty, na podstawie których ustalono masę lub ilość
odpadów poddanych odzyskowi lub recyklingowi, należy przechowywać przez 5 lat,
licząc od końca roku kalendarzowego, którego dotyczą.
Przy określaniu masy opakowań bierze się pod uwagę cały system pakowania
(opakowania jednostkowe, zbiorcze i transportowe, jeżeli odnosi się do nich załącznik
nr 1 do ustawy), w którym wyrób trafia do obrotu; nie ewidencjonuje się jedynie
wyrobów wytworzonych w kraju wprowadzanych na rynek w opakowaniach
wtórnych.
Za opakowania uważa się wprowadzone do obrotu wyroby wykonane z jakichkolwiek
materiałów, przeznaczone do przechowywania, ochrony, przewozu, dostarczania
lub prezentacji wszelkich produktów, od surowców do towarów przetworzonych.
Kwalifikacja opakowań winna uwzględniać opracowane przez Ministerstwo
Środowiska: "Wytyczne w celu interpretacji definicji opakowań w ramach
stosowanych przepisów prawnych dotyczących gospodarki odpadami w Polsce",
obejmujące:
listę typowych opakowań i elementów opakowań w poszczególnych grupach
materiałowych, które objęte są obowiązkiem recyklingu,
katalog wyrobów, które traktowane są jako asortymenty opakowaniowe.
Wytyczne te dostępne są pod adresami:
http://www.mos.gov.pl/1wyjasnienia_do_przepisow/wyjasnienia/obowiazki/
opakowania/lista.pdf
http://www.mos.gov.pl/1wyjasnienia_do_przepisow/wyjasnienia/obowiazki/
opakowania/katalog.pdf
http://www.mos.gov.pl/1wyjasnienia_do_przepisow/wyjasnienia/obowiazki/
opakowania/cz1.pdf
http://www.mos.gov.pl/1wyjasnienia_do_przepisow/wyjasnienia/obowiazki/
opakowania/cz2.pdf
http://www.mos.gov.pl/1wyjasnienia_do_przepisow/wyjasnienia/obowiazki/
opakowania/cz3.pdf
179
180
EMAS
Poradnik dla organizacji
Uwaga: W przypadku wprowadzenia na rynek krajowy produktu w opakowaniu
wielomateriałowym, całą masę tego opakowania uwzględnia się w masie
opakowań, których rodzaje wymieniono w załączniku nr 1 do ustawy, według
rodzaju materiału, którego zawartość w masie opakowania wielomateriałowego
jest największa; przy czym wedle nowej definicji przez opakowanie
wielomateriałowe rozumie się opakowanie wykonane z co najmniej dwóch
różnych materiałów, tak że nie można ich rozdzielić w sposób ręczny lub przy
zastosowaniu prostych metod mechanicznych.
Asortyment opakowań oraz produktów, których odpady objęte są obowiązkiem
odzysku lub recyklingu został zmieniony:
z dniem 1 stycznia 2004 r. przez ustawę z dnia 19 grudnia 2002 r. o zmianie
ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw41, która nadała nowe brzmienie
załącznikom do ustawy,
a następnie, z dniem 15 czerwca 2004 r., przez ustawę o substancjach zubożających
warstwę ozonową.
Obowiązek osiągania wymaganych poziomów odzysku lub recyklingu nie dotyczy:
a) od 1 stycznia 2004 r.: opakowań mających bezpośredni kontakt z produktami
leczniczymi określonymi w przepisach Prawa farmaceutycznego, jeżeli powstające
z nich odpady opakowaniowe są odpadami niebezpiecznymi w rozumieniu ustawy
o odpadach, oraz opakowań po środkach niebezpiecznych w rozumieniu
przepisów ustawy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych.
b) od 1 stycznia 2004 r.: palet drewnianych.
c) od 15 czerwca 2004 r. takich urządzeń, jak:
urządzenia klimatyzacyjne zawierające substancje zubożające warstwę ozonową
(CFC i HCFC)
urządzenia chłodnicze i zamrażające oraz pompy ciepła poza urządzeniami dla
gospodarstw domowych zawierające substancje zubożające warstwę ozonową
(CFC i HCFC)
chłodziarki i zamrażarki typu domowego zawierające substancje zubożające
warstwę ozonową (CFC i HCFC)
Uwaga: Warto zwrócić uwagę na fakt, że obowiązek recyklingu będzie wkrótce
znowu dotyczył również palet drewnianych. Informację o tym można znaleźć
w serwisie internetowym Ministerstwa Środowiska:
http://www.mos.gov.pl/1wyjasnienia_do_przepisow/wyjasnienia/index.shtml
"PEie-023-OP-24/05
Warszawa, dnia 24 marca 2005 r.dot. załącznika nr 4 do ustawy z dnia 11
maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania
niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej (Dz. U.
Nr 63, poz. 639, z późn. zm.)
Zgodnie ze zmianami wprowadzonymi dyrektywą Parlamentu Europejskiego
i Rady 2004/12/WE z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie zmiany dyrektywy
41
Dz.U. Nr 7, poz.78.
Załącznik 2
Wymagania prawne w ochronie środowiska w Polsce
o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. Urz. WE L 047) w ustawie o
obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami
oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej wprowadzony zostanie
obowiązek uzyskiwania począwszy od 2008 roku odpowiednich poziomów
odzysku i recyklingu w odniesieniu do wszystkich opakowań z drewna w tym
i palet drewnianych.
Informujemy również, że poprzez recykling rozumie się - zgodnie z art. 3 ust.
2 pkt 14) ustawy o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628 z późn. zm.) - taki odzysk,
który polega na powtórnym przetwarzaniu substancji lub materiałów zawartych
w odpadach w procesie produkcyjnym w celu uzyskania substancji lub materiału
o przeznaczeniu pierwotnym lub o innym przeznaczeniu, w tym też recykling
organiczny, z wyjątkiem odzysku energii. W związku z powyższym recyklingiem
odpadów opakowaniowych powstałych z opakowań drewnianych może być np.
produkcja płyt pilśniowych, brykietów lub kompostowanie (recykling organiczny)."
Dyrektor Departamentu
Polityki Ekologicznej
Marek Sobiecki"
Kwalifikacja "wprowadzenia" do okresu obliczeniowego następować winna przy
zastosowaniu następujących reguł:
wprowadzenie na rynek opakowań lub produktów następuje w dacie ich wydania
z magazynu w celu ostatecznego wprowadzenia do obrotu.
w przypadku importu produktów lub produktów w opakowaniach uważa się, że
importer wprowadza na terytorium kraju produkty lub produkty w opakowaniach
w dacie ich dopuszczenia do obrotu na terytorium kraju.
w przypadku wewnątrzwspólnotowego nabycia produktów lub produktów
w opakowaniach uważa się, że przedsiębiorca wprowadza na terytorium kraju
produkty lub produkty w opakowaniach w dacie wystawienia faktury
potwierdzającej wewnątrzwspólnotowe nabycie produktów lub produktów
w opakowaniu.
Opakowania lub produkt uważa się za wprowadzone do obrotu tylko raz.
Podstawę dla określenia wymaganego do osiągnięcia poziomu odzysku lub recyklingu
zmniejsza się o opakowania lub produkty, które staną się odpadem poza terytorium
kraju. Oznacza to, że:
przy obliczaniu poziomu odzysku i recyklingu nie uwzględnia się produktów, które
są częściami składowymi lub przynależnościami towarów wyeksportowanych lub
wywiezionych z terytorium kraju w drodze wewnątrzwspólnotowej dostawy;
przy obliczaniu poziomu odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych
i poużytkowych, do masy lub ilości wprowadzonych na rynek opakowań lub
produktów nie wlicza się produktów i produktów w opakowaniach, które zostały
wyeksportowane lub opuściły terytorium kraju w drodze wewnątrzwspólnotowej
dostawy, dokonanej przez przedsiębiorcę innego niż wytwórca tych produktów
lub produktów w opakowaniach, na podstawie dokumentów potwierdzających
ten eksport lub wewnątrzwspólnotową dostawę produktów lub produktów
w opakowaniach;
181
182
EMAS
Poradnik dla organizacji
nie uwzględnia się eksportu lub wewnątrzwspólnotowej dostawy uprzednio
importowanych produktów lub produktów w opakowaniach.
Uzasadnieniem dla takiego definiowania obowiązku jest okoliczność, iż zakresem
normowania ustawy oraz przedmiotem obowiązków objęta ma być całkowita masa
odpadów opakowaniowych i odpadów poużytkowych funkcjonujących na terytorium
kraju.
4.c. Obliczanie masy lub ilości odpadów opakowaniowych i poużytkowych
poddanych odpowiednio odzyskowi lub recyklingowi
Rozliczenie wykonania obowiązku odzysku lub recyklingu odpadów opakowaniowych
lub poużytkowych, następuje na koniec roku kalendarzowego. Oceny w zakresie
wykonania tego obowiązku dokonuje się oddzielnie dla każdego z ww. procesów
oraz każdego rodzaju opakowań wymienionych w załączniku nr 1 do ustawy
i produktów wymienionych w załączniku nr 2 do ustawy (z wyłączeniem
akumulatorów ołowiowych »kwasowych«) oraz w załączniku nr 3 do ustawy.
"O tym, czy dany proces jest recyklingiem, czy nie, decydują jego efekty, czyli uzyskany
produkt. Ocena powinna być przeprowadzona poprzez analizę możliwości
wykorzystania dla oznaczonego celu. (..) W procesie "zwykłego" odzysku odpady
tracą charakter odpadów po ich wykorzystaniu. Natomiast w procesie odzysku
"kwalifikowanego", czyli recyklingu, mamy do czynienia z przekształceniem odpadów,
bezpośrednio w tym procesie, w nowy pełnoużyteczny produkt, który dopiero później
jest odpowiednio wykorzystywany.42"
Przy obliczaniu osiągniętych poziomów odzysku przez danego przedsiębiorcę do
masy odpadów opakowaniowych i poużytkowych poddanych odzyskowi dodaje
się:
1) masę opakowań wielokrotnego użytku użytych powtórnie,
2) masę opon zebranych i zregenerowanych (bieżnikowanych) na terytorium kraju,
3) masę olejów bazowych pochodzących z regeneracji zebranych na terytorium kraju
olejów odpadowych, zużytych do wytworzenia wprowadzonych na terytorium
kraju olejów smarowych, z zastrzeżeniem spełnienia warunków określonych
w artykule 3 ust. 12 i 13 ustawy.
W świetle ww. zastrzeżenia, przedsiębiorca produkujący w kraju oleje smarowe
z udziałem wytworzonych w kraju olejów bazowych pochodzących z regeneracji
może je włączyć do rzeczywiście uzyskanego poziomu recyklingu, jeżeli:
posiada specjalistyczną instalację umożliwiającą prowadzenie procesu regeneracji,
posiada zezwolenie wymagane przepisami o ochronie środowiska,
uzyskane produkty spełniają normy określone w przepisach odrębnych,
spełnia warunki określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 6 listopada
2001 r. w sprawie szczegółowych warunków, jakie powinien spełnić przedsiębiorca
produkujący w kraju oleje smarowe z udziałem wytworzonych w kraju olejów
42
J.Jerzmański, M.Górski, w: J.Jerzmański (red.) Ustawa o odpadach. Komentarz, Centrum Prawa
Ekologicznego, Wrocław 2002, komentarz do artykułu 3 i załącznika nr 5 ustawy.
Załącznik 2
Wymagania prawne w ochronie środowiska w Polsce
bazowych pochodzących z regeneracji, w celu włączenia ich do rzeczywiście
uzyskanego poziomu recyklingu43.
Przy obliczaniu osiągniętych poziomów recyklingu przez danego przedsiębiorcę do
masy olejów odpadowych poddanych recyklingowi dodaje się masę olejów bazowych
pochodzących z regeneracji zebranych na terytorium kraju olejów odpadowych,
zużytych do wytworzenia wprowadzonych na terytorium kraju olejów smarowych,
z zastrzeżeniem spełnienia warunków określonych w artykule 3 ust. 12 i 13 ustawy.
U podstaw takiej metody obliczeń leży okoliczność, że działania powyższe prowadzą
bądź do zredukowania całkowitej masy odpadów opakowaniowych i poużytkowych
funkcjonujących na terenie kraju, bądź do eliminacji szczególnie uciążliwych kategorii
odpadów.
Do rzeczywiście osiągniętego poziomu odzysku i recyklingu odpadów
opakowaniowych i poużytkowych nie wlicza się importu odpadów opakowaniowych
i poużytkowych, które poddaje się odzyskowi i recyklingowi w kraju. Odzysk i recykling
zebranych na terytorium kraju odpadów opakowaniowych i poużytkowych może
być dokonywany za granicą.
Począwszy od rozliczenia za rok 2003 przedsiębiorca albo organizacja, którzy wykonali
obowiązek w wielkości przekraczającej wymagany w danym roku poziom odzysku
lub recyklingu, mogą rozliczyć masę lub ilość odpadów opakowaniowych lub
poużytkowych przekraczającą wymagany poziom odzysku lub recyklingu
w następnym roku kalendarzowym.
4.d. Dokumentowanie odzysku lub recyklingu odpadów opakowaniowych
i poużytkowych
Przedsiębiorca ma obowiązek dokumentować informacje dotyczące odpowiednio
masy lub ilości odzyskanych i poddanych recyklingowi odpadów opakowaniowych
i poużytkowych, z podziałem na poszczególne ich rodzaje są ustalane na podstawie
dokumentów potwierdzających odrębnie odzysk i odrębnie recykling.
W Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 31 marca 2005 r. w sprawie
dokumentów potwierdzających odrębnie odzysk i odrębnie recykling (Dz. U. Nr
58, poz. 510) określono wzory dokumentów potwierdzających odrębnie odzysk
i odrębnie recykling oraz szczegółowe zasady wystawiania tych dokumentów.
Prowadzący odzysk lub recykling jest obowiązany wydać dokumenty potwierdzające
odrębnie odzysk i odrębnie recykling na wniosek przedsiębiorcy przekazującego
odpady do odzysku lub recyklingu, w terminie 7 dni od dnia wpływu wniosku.
Prowadzący odzysk lub recykling sporządza dokumenty potwierdzające odrębnie
odzysk i odrębnie recykling w trzech egzemplarzach, przy czym jeden egzemplarz
jest przeznaczony dla przekazującego odpad do odzysku i recyklingu, drugi egzemplarz
dla przyjmującego odpad do odzysku i recyklingu, natomiast trzeci egzemplarz dla
wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska. W przypadku, gdy przedsiębiorca
korzysta z usług innego posiadacza odpadów w przekazaniu odpadów do odzysku
i recyklingu, wniosek o wydanie dokumentów potwierdzających odrębnie odzysk
i odrębnie recykling przedsiębiorca przekazuje temu posiadaczowi odpadów, który
w imieniu przedsiębiorcy przedkłada go prowadzącemu odzysk lub recykling.
43
Dz.U. z 2001 r. Nr 131, poz. 1475
183
184
EMAS
Poradnik dla organizacji
W przypadku eksportu odpadów lub wewnątrzwspólnotowej dostawy odpadów w
celu poddania odzyskowi lub recyklingowi, masę lub ilość odpadów ustala się na
podstawie dokumentu potwierdzającego ten eksport lub faktury potwierdzającej
wewnątrzwspólnotową dostawę odpadów. W przypadku gdy przedsiębiorca
samodzielnie dokonuje odzysku lub recyklingu odpadów, masę lub ilość odpadów
poddanych odzyskowi lub recyklingowi ustala się na podstawie ewidencji odpadów
prowadzonej przez tego przedsiębiorcę.
Przedsiębiorca realizujący obowiązek odzysku i recyklingu samodzielnie lub przy
pomocy podmiotów innych niż organizacja odzysku oraz organizacja odzysku są
obowiązani do złożenia marszałkowi województwa rocznego sprawozdania o
wysokości należnej opłaty produktowej, z podziałem na poszczególne rodzaje
opakowań lub produktów i określeniem odpowiednio ich masy lub ilości, w terminie
do dnia 31 marca roku kalendarzowego następującego po roku, którego opłata
dotyczy. Sprawozdanie winno być składane na formularzu OŚ-OP1, którego wzór
określony został w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 15 grudnia 2003 r.
w sprawie wzoru rocznego sprawozdania o wysokości należnej opłaty produktowej44.
Obowiązki sprawozdawcze w sferze gospodarki opakowaniami oraz odpadami
opakowaniowymi i poużytkowymi przedstawiają się następująco (źródło: Krajowy
Plan Gospodarki Odpadami):
4.e. Obliczanie opłaty produktowej
Z dniem 1 kwietnia 2005 r. wprowadzony został nowy model obliczania opłaty
produktowej, który przedstawia się następująco:
gdzie:
OPodzysk- oznacza wysokość należnej opłaty produktowej w zł;
M z indeksem liczbowym - oznacza odpowiednio masę w kg danego rodzaju opakowania
wprowadzoną przez przedsiębiorcę w roku sprawozdawczym na terytorium kraju,
przy czym:
M1 - dotyczy opakowań z tworzyw sztucznych,
M2 - dotyczy opakowań z aluminium,
M3 - dotyczy opakowań ze stali, w tym z blachy stalowej,
M4 - dotyczy opakowań z papieru i tektury,
M5 - dotyczy opakowań ze szkła gospodarczego, poza ampułkami,
M6 - dotyczy opakowań z materiałów naturalnych (drewna i tekstyliów);
OP z indeksem liczbowym - oznacza odpowiednio stawkę jednostkową opłaty produktowej
w zł za kg dla danego rodzaju opakowania, określoną w obowiązującym w danym
42
Dz.U. Nr 220, poz.2189.
Załącznik 2
Wymagania prawne w ochronie środowiska w Polsce
roku rozliczeniowym rozporządzeniu w sprawie stawek opłat produktowych, przy
czym:
OP1 - dotyczy opakowań z tworzyw sztucznych,
OP2 - dotyczy opakowań z aluminium,
OP3 - dotyczy opakowań ze stali, w tym z blachy stalowej,
OP4 - dotyczy opakowań z papieru i tektury,
OP5 - dotyczy opakowań ze szkła gospodarczego, poza ampułkami,
OP6 - dotyczy opakowań z materiałów naturalnych (drewna i tekstyliów);
Podzysku - wyrażony ułamkiem dziesiętnym wymagany w danym roku poziom odzysku;
Mcałkowita- oznacza sumę mas w kg wszystkich rodzajów opakowań wprowadzonych
przez przedsiębiorcę w roku sprawozdawczym na terytorium kraju;
Modzyskana- oznacza sumę mas w kg wszystkich rodzajów odpadów opakowaniowych
poddanych odzyskowi w roku sprawozdawczym.
5. Podsumowanie obowiązków
Ważniejsze obowiązki przedsiębiorców:
1. Zgłoszenie marszałkowi województwa, właściwemu ze względu na siedzibę
przedsiębiorcy, rozpoczęcia działalności objętej przepisami ustawy w terminie 30
dni od dnia rozpoczęcia tej działalności oraz zgłaszanie zmian danych zawartych
w zgłoszeniu oraz zgłoszenie likwidacji działalności.
2. Prowadzenie tzw. ewidencji dodatkowej w sposób umożliwiający ustalenie ilości
wprowadzonych na rynek opakowań i produktów wymienionych w załącznikach
do ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie
gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie
depozytowej, uzyskanych poziomów odzysku i recyklingu oraz obliczenie opłaty
produktowej.
3. Uzyskanie wymaganego przepisami prawa poziomu odzysku i recyklingu.
4. Złożenie właściwemu marszałkowi, w terminie do dnia 31 marca za poprzedni
rok kalendarzowy, rocznego sprawozdania dotyczącego ilości wprowadzonych
na rynek opakowań i produktów, wielkości osiągniętych poziomów odzysku
i recyklingu i jeżeli nie uzyskano wymaganego poziomu odzysku i recyklingu,
naliczenie opłaty produktowej.
5. Wniesienie opłaty produktowej na konto właściwego urzędu marszałkowskiego
do 31 marca następnego roku kalendarzowego.
Przedsiębiorca może realizować obowiązek uzyskiwania odpowiedniego poziomu
odzysku i recyklingu samodzielnie lub za pośrednictwem organizacji odzysku.
Przedsiębiorca samodzielnie realizujący obowiązek uzyskiwania odpowiedniego
poziomu odzysku i recyklingu wykonuje wszystkie obowiązki wynikające z ustawy.
Przedsiębiorca, który zlecił realizację tego obowiązku organizacji odzysku, jest
zobowiązany jedynie do zgłoszenia rozpoczęcia działalności objętej przepisami ustawy
i prowadzenia ewidencji.
185
186
EMAS
Poradnik dla organizacji
VIII. Wymagania w zakresie ochrony gleby i ziemi
Najważniejsze przepisy w tym zakresie znajdują się w ustawie z dnia 27 kwietnia
2001 r. Prawo ochrony środowiska oraz ustawie o ochronie gruntów rolnych
i leśnych z 1995 r. Sankcjonują one działania polegające na:
niekorzystnym przekształceniu ukształtowania terenu,
zanieczyszczeniu gleby lub ziemi,
spowodowaniu utraty albo ograniczenia wartości użytkowej gruntów rolnych.
Prawo ochrony środowiska wprowadza ogólną zasadę, że władający powierzchnią
ziemi, na której występuje:
zanieczyszczenie gleby lub ziemi
albo niekorzystne przekształcenie naturalnego ukształtowania terenu
jest obowiązany do przeprowadzenia ich rekultywacji.
Za usunięcie zanieczyszczenia odpowiada więc każdoczesny właściciel
nieruchomości, a jeżeli w ewidencji gruntów i budynków ujawniono inny podmiot
władający gruntem, ten podmiot.
Władający powierzchnią ziemi może się zwolnić od odpowiedzialności tylko w takiej
sytuacji, w której wykaże, że ww. zanieczyszczenie albo niekorzystne przekształcenia
spowodował inny, wskazany podmiot. Jeżeli jednak do takiego niedozwolonego
zanieczyszczenia czy przekształcenia doszło za wiedzą lub zgodą władającego
powierzchnią ziemi, będzie on obowiązany do rekultywacji na równi ze sprawcą.
Rekultywacja w związku z niekorzystnym przekształceniem naturalnego
ukształtowania terenu polega na jego przywróceniu do stanu poprzedniego.
Rekultywacja zanieczyszczonej gleby lub ziemi polega na ich przywróceniu do
stanu wymaganego standardami jakości.
Standardy te określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002
r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz.U. Nr
165, poz. 1359).
Zgodnie z tym rozporządzeniem pożądane normy jakościowe gleby i ziemi określone
zostały osobno dla terenów:
chronionych,
rolnych,
mieszkaniowych,
związanych z ochroną zdrowia i rekreacją,
przemysłowych.
Normy te odnoszą się do zanieczyszczeń, takich jak:
metale,
substancje nieorganiczne,
węglowodory,
węglowodory chlorowane,
środki ochrony roślin,
Załącznik 2
Wymagania prawne w ochronie środowiska w Polsce
inne (np. fenol)
Przedsiębiorca zobowiązany do rekultywacji ma obowiązek wystąpienia do starosty,
a w przypadku przedsięwzięć z listy A - do wojewody, o jej uzgodnienie, wskazując:
obszar wymagający rekultywacji,
funkcje pełnione przez wymagającą rekultywacji powierzchnię ziemi,
planowany zakres i sposób rekultywacji oraz termin jej zakończenia.
Pozostałe wymagania w tym zakresie kształtują się następująco:
Na etapie inwestycyjnym przedsiębiorca powinien zadbać o to, żeby zapobiegać
zanieczyszczeniom gruntu.
Prowadząc działalność należy dbać, by nie doszło do zanieczyszczenia gruntu
i podejmować działania inwestycyjne i organizacyjne, które przyczynią się do
zgodności z zasadą zapobiegania zanieczyszczeniu gruntu.
Zgodnie z zasadą dobrej praktyki, niezależnie od wyników badań, w przypadku
podejrzenia o możliwości zanieczyszczenia gruntu lub wód gruntowych,
przedsiębiorca powinien zaprojektować i zainstalować sieć piezometrów, która
umożliwi obserwację ewentualnego przemieszczania się zanieczyszczenia starego
i nowego.
IX. Ochrona przed hałasem
Zasadnicze znaczenie dla tej materii mają przepisy ustawy Prawo ochrony
środowiska z 2001 r., która definiuje hałas jako dźwięki o częstotliwości od 16 Hz
do 16 000 Hz. Traktowany jest on na gruncie tej ustawy jako emisja rozumiana jako
wprowadzana bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do
powietrza energia.
Podstawowym wymaganiem w tym zakresie jest nieprzekraczanie dopuszczalnych
poziomów hałasu poza terenem objętym tytułem prawnym (prawo własności,
użytkowanie wieczyste, dzierżawa, trwały zarząd etc.), w związku z eksploatacją
urządzeń technicznych i obiektów budowlanych.
Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku określane są dla terenów związanych
z pobytem ludzi, osobno dla pory nocy i pory dnia, a wyrażane są równoważnym
poziomem hałasu A45 w dB.
(Dygresja: W środowisku pracy i na stanowiskach pracy obowiązują odrębne normy,
określone na podstawie Kodeksu pracy.)
Dla zrozumienia przepisów dotyczących hałasu warto zapoznać się z czterema
podstawowymi wskaźnikami hałasu, którymi operuje się w tych przepisach. Wskaźniki
hałasu to parametry hałasu określone poziomem dźwięku A wyrażonym w decybelach
(dB), w tym:
45
równoważny poziom hałasu - wartość poziomu ciśnienia akustycznego ciągłego ustalonego dźwięku,
skorygowaną według charakterystyki częstotliwościowej A, która w określonym przedziale czasu
odniesienia jest równa średniemu kwadratowi ciśnienia akustycznego analizowanego dźwięku
o zmiennym poziomie w czasie; równoważny poziom hałasu wyraża się wzorem zgodnie z Polską
Normą.
187
188
EMAS
Poradnik dla organizacji
wskaźniki hałasu mające zastosowanie do prowadzenia długookresowej polityki
w zakresie ochrony środowiska przed hałasem, w szczególności do sporządzania
map akustycznych oraz programów ochrony środowiska przed hałasem:
LDWN - długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w decybelach (dB),
wyznaczony w ciągu wszystkich dób w roku, z uwzględnieniem pory dnia
(rozumianej jako przedział czasu od godz. 6:00 do godz. 18:00), pory wieczoru
(rozumianej jako przedział czasu od godz. 18:00 do godz. 22:00) oraz pory nocy
(rozumianej jako przedział czasu od godz. 22:00 do godz. 6:00),
LN - długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w decybelach (dB),
wyznaczony w ciągu wszystkich pór nocy w roku (rozumianych jako przedział
czasu od godz. 22:00 do godz. 6:00),
wskaźniki hałasu mające zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania
ze środowiska w odniesieniu do jednej doby (i te są najważniejsze z punktu
widzenia codziennej praktyki przedsiębiorcy):
LAeq D - równoważny poziom hałasu dla pory dnia (rozumianej jako przedział czasu
od godz. 6:00 do godz. 22:00),
LAeq N - równoważny poziom hałasu dla pory nocy (rozumianej jako przedział czasu
od godz. 22:00 do godz. 6:00).
Jeżeli działalność nie powoduje przekroczeń dopuszczalnych poziomów hałasu
w środowisku, to emisja hałasu nie wymaga pozwolenia i nie rodzi obowiązków
finansowych.
Obowiązujące obecnie dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku określone zostały
w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 29 lipca 2004 r. w sprawie
dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku. (Dz. U. Nr 178, poz. 1841).
Na etapie inwestycyjnym przedsiębiorca powinien zadbać, aby w fazie planowania
i budowy swojego zakładu zagadnienia związane z hałasem zostały uwzględnione
przez projektanta, który powinien zapewnić, że poziom hałasu nie będzie przekraczał
dopuszczalnych norm (norm środowiskowych).
Na etapie eksploatacji, przedsiębiorca nie musi z góry uzyskiwać pozwolenia na
emitowanie hałasu.
(Dygresja: Na etapie eksploatacji przedsiębiorca powinien dbać o odpowiedni poziom
hałasu w środowisku pracy, czyli o ten poziom hałasu, który ma przede wszystkim
wpływ na pracowników.)
Przedsiębiorca powinien również dbać o to, by poziom hałasu "na granicy działki
zakładu" nie przekraczał limitów określonych dla różnego rodzaju terenów
(zasadniczo ciszej musi być tam, gdzie mieszkają ludzie, a głośniej może być tam,
gdzie ludzie pracują, handlują, jeżdżą samochodami - limity te określone zostały
w ww. rozporządzeniu w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku).
W przypadku stwierdzenia przez organ ochrony środowiska, na podstawie pomiarów
własnych, pomiarów dokonanych przez wojewódzkiego inspektora ochrony
środowiska lub pomiarów podmiotu obowiązanego do ich prowadzenia, że poza
zakładem, w wyniku jego działalności, przekroczone są dopuszczalne poziomy hałasu,
organ ten wydaje decyzję o dopuszczalnym poziomie hałasu. Za przekroczenie
Załącznik 2
Wymagania prawne w ochronie środowiska w Polsce
dopuszczalnego poziomu hałasu uważa się przekroczenie wskaźnika hałasu LAeq D
lub LAeq N.
W decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu mogą być określone wymagania mające
na celu nieprzekraczanie poza zakładem dopuszczalnych poziomów hałasu,
a w szczególności:
rozkład czasu pracy źródeł hałasu dla całej doby, wraz z przewidywanymi
wariantami,
zakres i sposób prowadzenia pomiarów poziomu hałasu,
sposób postępowania w przypadku uszkodzenia aparatury służącej do pomiarów
poziomu hałasu, jeżeli jej zastosowanie jest wymagane,
sposób i częstotliwość przedkładania pomiarów.
Decyzja o dopuszczalnym poziomie hałasu wywołuje skutki prawne po upływie
6 miesięcy od dnia, w którym stała się ostateczna. Najbardziej dotkliwym skutkiem
prawnym wydania decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu jest fakt, że za
przekroczenie warunków określonych w tej decyzji przedsiębiorca może ponosić
administracyjną karę pieniężną. Wysokość kary zależy od pory doby i wielkości
przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu. Jednostkowa (dzienna) stawka kary
za przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu przenikającego do środowiska
może wynosić nawet 48 zł za 1 dB przekroczenia.
Decyzja o dopuszczalnym poziomie hałasu może ulec zmianie w przypadku:
uchwalenia albo utraty mocy obowiązującej miejscowego planu zagospodarowania
przestrzennego dotyczącego terenów objętych oddziaływaniem hałasu z zakładu,
zmiany faktycznego zagospodarowania i wykorzystania nieruchomości, na które
oddziałuje hałas z zakładu, nieobjętych miejscowym planem zagospodarowania
przestrzennego,
zmiany obowiązujących dopuszczalnych poziomów hałasu.
X. Poważne awarie przemysłowe
Zagadnienie poważnych awarii przemysłowych dotyczy z punktu widzenia wymagań
prawa wyłącznie takich sytuacji, w których na terenie zakładu znajdują się określone
substancje niebezpieczne w określonych, stosunkowo dużych ilościach.
A zatem z formalnego punktu widzenia rozdział ten powinien interesować wyłącznie
te zakłady, które spełniają kryteria określone w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki
z dnia 9 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych,
których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu
o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii
przemysłowej. (Dz. U. Nr 58, poz. 535)
Uwaga: Z informacji zawartych w tym punkcie może skorzystać każdy
z przedsiębiorców, który poszukuje metodyki podejścia do problemu awarii w ogóle.
Przepisy ustawy oraz rozporządzeń wykonawczych mogą stanowić doskonałą inspirację
dla objęcia odpowiednimi procedurami sytuacji awaryjnych nie kwalifikujących się
formalnie do kategorii poważnych awarii przemysłowych.
189
190
EMAS
Poradnik dla organizacji
Zgodnie z rozporządzeniem zakłady można klasyfikować do trzech kategorii:
zakłady nie podlegające przepisom o poważnych awariach,
zakłady o zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej,
zakłady o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej.
Obowiązki w zakresie poważnych awarii adresowane są do dwóch ostatnich grup
zakładów.
Na wstępie warto określić kompetencje właściwych organów Państwowej Straży
Pożarnej:
komendant powiatowy PSPoż. jest właściwym organem Państwowej Straży Pożarnej
- w sprawach dotyczących zakładów o zwiększonym ryzyku,
komendant wojewódzki PSPoż. jest właściwym organem Państwowej Straży
Pożarnej - w sprawach dotyczących zakładów o dużym ryzyku.
W zależności od klasyfikacji różne mogą być wymagania dotyczące odpowiednich
uzgodnień związanych z poważnymi awariami przemysłowymi. Należą do nich
następujące obowiązki/uzgodnienia:
Obowiązki związane z zakładami o zwiększonym lub dużym
ryzyku
ZGŁOSZENIE
Prowadzący zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym yzyku jest obowiązany do
zgłoszenia zakładu właściwemu organowi Państwowej Straży Pożarnej. Zgłoszenie
to powinno zawierać m.in. następujące dane:
charakter prowadzonej lub planowanej działalności,
rodzaj instalacji i istniejące systemy zabezpieczeń,
rodzaj, kategorię i ilość oraz charakterystykę fizykochemiczną, pożarową
i toksyczną substancji niebezpiecznej,
charakterystykę terenu w bezpośrednim sąsiedztwie zakładu, ze szczególnym
uwzględnieniem czynników mogących przyczynić się do zwiększenia zagrożenia
awarią przemysłową lub pogłębienia jej skutków.
SPORZĄDZENIE PROGRAMU ZAPOBIEGANIA POWAŻNYM AWARIOM
PRZEMYSŁOWYM
Prowadzący zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku sporządza program
zapobiegania poważnym awariom przemysłowym, w którym przedstawia system
zarządzania zakładem gwarantujący ochronę ludzi i środowiska.
UZGODNIENIE Z PSPoż. oraz WIOŚ
Prowadzący zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku przedkłada program
zapobiegania awariom właściwemu organowi Państwowej Straży Pożarnej przed
uruchomieniem zakładu oraz przekazuje go równocześnie do wiadomości
wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska.
Załącznik 2
Wymagania prawne w ochronie środowiska w Polsce
Uruchomienie zakładu o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku może nastąpić
po upływie 14 dni od dnia otrzymania przez właściwy organ Państwowej Straży
Pożarnej programu zapobiegania awariom, jeśli w tym terminie organ ten nie wniesie
sprzeciwu w drodze decyzji.
OBOWIĄZKI ZWIĄZANE Z ZAKŁADAMI O DUŻYM RYZYKU
Prowadzący zakład o dużym ryzyku jest obowiązany do:
opracowania i wdrożenia systemu bezpieczeństwa stanowiącego element
ogólnego systemu zarządzania organizacji zakładu,
do opracowania raportu o bezpieczeństwie. Raport o bezpieczeństwie powinien
wykazać, że m.in.:
- prowadzący zakład o dużym ryzyku jest przygotowany do stosowania programu
zapobiegania awariom i do zwalczania awarii przemysłowych,
- zakład spełnia warunki do wdrożenia systemu bezpieczeństwa,
- zostały przeanalizowane możliwości wystąpienia awarii przemysłowej i podjęto
środki konieczne do zapobieżenia im,
- rozwiązania projektowe instalacji, w której znajduje się substancja niebezpieczna,
jej wykonanie oraz funkcjonowanie zapewniają bezpieczeństwo,
- zostały opracowane wewnętrzne plany operacyjno-ratownicze oraz dostarczono
informacje do opracowania zewnętrznych planów operacyjno-ratowniczych.
Raport o bezpieczeństwie musi spełniać wymagania określone w Rozporządzeniu
Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 maja 2003 r. w sprawie
wymagań, jakim powinien odpowiadać raport o bezpieczeństwie zakładu o dużym
ryzyku (Dz. U. Nr 104, poz. 970).
Prowadzący zakład o dużym ryzyku jest obowiązany, przed uruchomieniem
zakładu, do przedłożenia raportu o bezpieczeństwie komendantowi
wojewódzkiemu Państwowej Straży Pożarnej i wojewódzkiemu inspektorowi
ochrony środowiska.
Raport o bezpieczeństwie oraz jego zmiany zatwierdzane są w drodze decyzji
przez komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej, po uzyskaniu
opinii wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska.
Rozpoczęcie ruchu zakładu o dużym ryzyku może nastąpić po zatwierdzeniu
raportu o bezpieczeństwie.
Prowadzący zakład o dużym ryzyku jest obowiązany do:
opracowania wewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego, a w razie zagrożenia
awarią przemysłową lub jej wystąpienia - do niezwłocznego przystąpienia do
jego realizacji,
dostarczenia komendantowi wojewódzkiemu Państwowej Straży Pożarnej
informacji niezbędnych do opracowania zewnętrznego planu operacyjnoratowniczego, z uwzględnieniem transgranicznych skutków awarii
przemysłowych.
Sporządzenie wewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego i dostarczenie ww.
informacji następuje przed uruchomieniem zakładu o dużym ryzyku.
191
192
EMAS
Poradnik dla organizacji
Komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej, na podstawie informacji
przedstawionych przez prowadzącego zakład stwarzający zagrożenie wystąpienia
awarii przemysłowej, sporządza zewnętrzny plan operacyjno-ratowniczy dla terenu
narażonego na skutki awarii przemysłowej, położonego poza zakładem o dużym
ryzyku.
Koszty sporządzenia zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego ponosi
prowadzący zakład o dużym ryzyku.
Zewnętrzny plan operacyjno-ratowniczy sporządza się przed uruchomieniem
zakładu.
Plany operacyjno-ratownicze muszą spełniać wymaganie określone
w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 17
lipca 2003 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać plany operacyjnoratownicze (Dz. U. Nr 131, poz. 1219).
XI. Pozwolenia zintegrowane
Obowiązkiem uzyskania pozwolenia zintegrowanego objęte są tylko niektóre rodzaje
instalacji. Zostały one określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 26
lipca 2002 r. w sprawie rodzajów instalacji mogących powodować
zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska
jako całości (Dz. U. Nr 122, poz. 1055).
Pozwolenie zintegrowane, w odróżnieniu od innych pozwoleń środowiskowych, jest
niejako koncesją (licencją) na prowadzenie instalacji. Na podstawie artykułu 365
ustawy Prawo ochrony środowiska, wojewódzki inspektor ochrony środowiska jest
zobowiązany wstrzymać działanie instalacji eksploatowanej bez wymaganego
pozwolenia zintegrowanego lub eksploatowanej z naruszeniem warunków pozwolenia
zintegrowanego przez okres przekraczający 6 miesięcy.
Obowiązek uzyskania pozwolenia zintegrowanego obejmuje eksploatację wyłącznie
ww. instalacji. Uzyskanie pozwolenia zintegrowanego zastępuje w przypadku tych
instalacji konieczność uzyskiwania tzw. pozwoleń sektorowych (omówionych
w poprzednich rozdziałach, np. pozwolenie wodnoprawne, pozwolenie na
wprowadzanie pyłów i gazów do powietrza, pozwolenie na wytwarzanie odpadów).
Instalacje, których eksploatacja wymaga uzyskania zintegrowanego pozwolenia,
powinny spełniać wymagania ochrony środowiska, wynikające z najlepszych
dostępnych technik. Jest to nowy instrument regulowania emisji (który nie będzie
omawiany w niniejszym poradniku), który zapewnia z jednej strony elastyczność
w podejściu do ochrony środowiska (z biegiem czasu wymagania mogą się zaostrzać),
a z drugiej strony elastyczność w podejściu do różnego rodzaju instalacji i lokalizacji
(jeśli instalacja jest stara lub otoczenie środowiskowe nie jest szczególnie wrażliwe to
można pozwolić na więcej emisji, niż w przypadku instalacji nowej lub w przypadku
bardzo wrażliwego środowiska, na które oddziałuje instalacja). Zachowane być muszą
oczywiście fundamentalne zasady nieprzekraczania standardów emisji i standardów
jakości środowiska.
Wniosek o uzyskanie pozwolenia zintegrowanego jest swego rodzaju połączeniem
wniosków o pozyskanie pozwoleń sektorowych (co zostało pokrótce omówione
Załącznik 2
Wymagania prawne w ochronie środowiska w Polsce
w poprzednich rozdziałach), w którym dodatkowo trzeba rozważyć kwestię spełniania
wymagań wynikających z najlepszych dostępnych technik oraz trzeba określić
dodatkowe wymagania dla instalacji, jeśli jest to konieczne dla osiągnięcia wysokiego
poziomu ochrony środowiska jako całości.
Ostatecznym terminem wprowadzenia wszystkich postanowień Dyrektywy IPPC
(będącej źródłem przepisów o pozwoleniach zintegrowanych) jest 30 października
2007 r. Nie oznacza to jednak, że dopiero w tym terminie powstanie obowiązek
uzyskania pozwolenia zintegrowanego. Dla nowych instalacji (dla których pozwolenia
na budowę wydano po 1 października 2001 a użytkowanie rozpoczęto przed 30
czerwca 2003) obowiązek uzyskania pozwolenia zintegrowanego powstał z dniem
akcesji Polski do Unii Europejskiej (1 maja 2004 r.). Natomiast dla instalacji istniejących
wcześniej minister środowiska, biorąc pod uwagę sytuacje w poszczególnych sektorach
oraz możliwości organów ochrony środowiska, ustalił harmonogram uzyskiwania
pozwoleń zintegrowanych. Konkretne terminy zostały określone w Rozporządzeniu
Ministra Środowiska z dnia 26 września 2003 r. w sprawie późniejszych terminów
do uzyskania pozwolenia zintegrowanego46.
XII. Kary za niewykonywanie obowiązków ochrony środowiska
Odpowiedzialność za nieprzestrzeganie wymagań w zakresie ochrony środowiska
istnieje niezależnie od wystąpienia skutku w postaci zanieczyszczenia środowiska.
Już sam fakt spowodowania zagrożenia dla środowiska (w tym zdrowia ludzi)
w następstwie działań lub zaniechań przedsiębiorców może skutkować skumulowaną
odpowiedzialnością:
cywilną (np. żądanie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i podjęcia środków
zapobiegawczych, w szczególności przez zamontowanie instalacji lub urządzeń
zabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem),
administracyjną (np. nakaz wstrzymania działalności przedsiębiorstwa),
karną.
Jeżeli chodzi o odpowiedzialność karną, to należy zauważyć, że nowe przepisy
z zakresu ochrony środowiska znacznie zwiększyły katalog obowiązków zagrożonych
karami, a w obowiązującym Kodeksie Karnym znalazł się rozdział obejmujący
przestępstwa przeciwko środowisku.
Do najważniejszych przestępstw przeciwko środowisku, które powiązane są
z działalnością gospodarczą, należą:
składowanie, usuwanie, przerabianie, unieszkodliwianie albo przewóz wbrew
przepisom, choćby nieumyślnie, odpadów lub substancji w takich warunkach lub
w taki sposób, że może to zagrozić życiu lub zdrowiu wielu osób lub spowodować
zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach; także
- dopuszczanie wbrew obowiązkowi do popełnienia ww. czynu,
wywóz wbrew przepisom za granicę odpadów niebezpiecznych,
42
Dz. U. Nr 177, poz. 1736.
193
194
EMAS
Poradnik dla organizacji
sprowadzanie wbrew przepisom z zagranicy, choćby nieumyślnie, odpadów lub
substancji zagrażających środowisku bądź też dopuszczanie wbrew obowiązkowi
do popełnienia ww. czynu,
nie utrzymywanie w należytym stanie lub nie używanie wbrew obowiązkowi,
choćby nieumyślnie, urządzeń zabezpieczających wodę, powietrze lub ziemię
przed zanieczyszczeniem,
powodowanie, choćby nieumyślnie, zniszczenia w świecie roślinnym lub
zwierzęcym w znacznych rozmiarach,
wznoszenie nowego lub powiększanie wbrew przepisom istniejącego obiektu
budowlanego na terenie objętym ochroną ze względów przyrodniczych lub
krajobrazowych albo w otulinie takiego terenu, albo prowadzenie tam działalności
gospodarczej zagrażającej środowisku,
uniemożliwianie lub utrudnianie korzystania z wody do zwalczania poważnych
awarii, klęsk żywiołowych, pożarów albo innych miejscowych zagrożeń lub do
zapobieżenia poważnemu niebezpieczeństwu grożącemu życiu, zdrowiu osób
lub mieniu znacznej wartości,
wykonywanie w pobliżu urządzeń wodnych robót lub czynności zagrażających
tym urządzeniom,
niszczenie lub uszkadzanie brzegów śródlądowych wód powierzchniowych,
tworzących brzeg wody budowli lub murów nie będących urządzeniami wodnymi
oraz gruntów pod śródlądowymi wodami powierzchniowymi albo utrudnianie
przepływu wody w związku z wykonywaniem lub utrzymywaniem urządzeń
wodnych.
Czyny powyższe zagrożone są karą pozbawienia wolności najczęściej w rozmiarze
od 3 miesięcy do lat 5,
a w razie ich nieumyślności - do lat 2.
Jeżeli jednak wyrządzana jest szkoda w znacznych rozmiarach zagrożenie karne
wzrasta często do przedziału
od 6 miesięcy do lat 8.
Najwyższa kara przewidziana jest w przypadku, gdy następstwem nieprawidłowej
gospodarki odpadami jest śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu
osób
od lat 2 do 12.
Załącznik 3
Studium przypadku
Studium przypadku
195
196
EMAS
Poradnik dla organizacji
Załącznik 3
Studium przypadku
Studium przypadku 1
Szkoła "Berufskolleg Neuss"
Niemcy
Działalność: jednostka edukacyjna
Zasoby ludzkie: 110 nauczycieli, 3000 studentów
1. Opis szkoły
Szkoła "Berufskolleg Neuss" znajduje się w Niemczech w landzie Nadrenia PółnocnaWestfalia. Jest to jednostka oświatowa, kształcąca w dziedzinie ekonomii i informatyki,
licząca obecnie 3 000 studentów studiów dziennych i wieczorowych oraz
zatrudniająca 110 nauczycieli (stan z maja 2005). Osoby uczęszczające na zajęcia
mają od 16 do 25 lat.
Właścicielem szkoły jest gmina Neuss.
Szkoła wykorzystuje pięć budynków o powierzchni użytkowej około 14.900 m2,
Po zakończeniu zajęć szkolnych niektóre z budynków użytkowane są przez firmy
prywatne lub handlowe.
2. Dlaczego EMAS?
Od wielu lat szkoła "Berufskolleg Neuss" kształci studentów w dziedzinie ochrony
środowiska, co stanowi istotny aspekt kształcenia komercyjnego. Edukacja
środowiskowa jest również realizacją konstytucyjnego zalecenia, aby szkoły kształciły
w zakresie "ochrony środowiska naturalnego". Jednostka ta od wielu lat prowadzi
projekty oraz zajęcia środowiskowe, dlatego też w porozumieniu ze swoim
właścicielem postanowiła wdrożyć system zarządzania środowiskowego (SZŚ) oparty
na Rozporządzeniu EMAS. Szkoła została zarejestrowana w systemie EMAS w 2000
roku.
3. Jak przebiegał proces wdrożenia EMAS?
3.1 Przygotowanie
Zebranie danych i przygotowanie dokumentacji SZŚ zostało poprzedzone
następującymi działaniami:
197
198
EMAS
Poradnik dla organizacji
powołanie zespołu wdrażającego SZŚ;
zaplanowanie procesu, zaangażowanie kierownictwa, rady pedagogicznej,
pracowników obsługi technicznej, właściciela szkoły;
zorganizowanie lekcji w ekoklasie w zakresie "specjalnej gospodarki komercyjnej"
dotyczącej SZŚ;
złożenie wniosku o pozyskanie środków;
pozyskanie wsparcia ze strony zewnętrznego konsultanta;
zapoznanie się z odpowiednimi narzędziami pomocnymi przy wdrażaniu EMAS
(spisy kontrolne, listy działań kontrolnych itp.)
3.2 Przegląd środowiskowy
Zespół wdrażający i studenci z ekoklasy przeprowadzili przegląd środowiskowy.
Źródłem informacji były:
pomiary przeprowadzone w pomieszczeniu lekcyjnym ekoklasy (np. temperatury
pomieszczenia);
wywiady (z administracją, nauczycielami, studentami);
szczegółowe kwestionariusze (objęto nimi 911 studentów i 55 nauczycieli);
rachunki, decyzje dotyczące opłat (energia elektryczna, woda, odpady);
mapy (obiektu, plany sytuacyjne budynków);
spis inwentarza (spis posiadanych sprzętu).
Zebrane dane były oceniane poprzez:
ocenę wyników pomiarów;
porównanie ze standardami środowiskowymi (np. komunalnymi przepisami
o odpadach, kryteriami "Błękitnego Anioła, normami technicznymi DIN),
porównanie z innymi szkołami (poprzez przyjęte wskaźniki),
subiektywne oceny (aspekty atrakcyjności szkoły).
3.3 Określenie znaczących aspektów środowiskowych
Do bezpośrednich aspektów środowiskowych zaliczono: eksploatację budynków,
uszczelnienie, zużycie materiału, energii i wody, wytwarzanie ścieków, odpadów,
emisje do powietrza i hałas. Pośrednie aspekty środowiskowe obejmowały: edukację
ekologiczną, transport i dostawców.
Do oceny znaczących aspektów środowiskowych zastosowano kryteria takie, jak
wymogi stawiane przez studentów i firmy szkoleniowe, oczekiwania zainteresowanych
stron oraz potencjał oddziaływania na środowisko w skali globalnej i lokalnej, wielkość
oddziaływania i częstotliwość występowania danego aspektu.
Potrzebę doskonalenia w odniesieniu do każdego z aspektów środowiskowych
określono w skali trzystopniowej (niska, średnia, wysoka). Następnie określono
Załącznik 3
Studium przypadku
możliwość nadzorowania każdego z aspektów środowiskowych (por. poniższy
wykres).
Powyższa ocena wynikała z następujących znaczących aspektów środowiskowych:
edukacji środowiskowej (aspekt pośredni);
zużycie energii i związane z tym emisje (bezpośredni).
W czasie dwudniowych warsztatów przedstawiono wyniki przeglądu środowiskowego
i określono dalsze działania, uwzględniając w nich udział studentów jak i nauczycieli.
Decyzją kierownictwa szkoły i rady pedagogicznej wyniki warsztatów stały się wiążące.
3.4 Polityka środowiskowa, cele i program
Polityka środowiskowa została opracowana przez zarząd najwyższego szczebla, tj.
radę pedagogiczną szkoły i jej dyrektora.
Przyjęte zasady to między innymi:
szerzenie wiedzy na temat środowiska jest jednym z celów działalności oświatowej
szkoły,
zwiększenie świadomości środowiskowej oraz postaw proekologicznych w życiu
prywatnym, szkolnym i zawodowym,
tematyka środowiskowa powinna stanowić integralną część każdej lekcji i być
konsekwentnie realizowana.
By właściwie określić cele, sposób ich realizacji i ocenić wykonanie opracowano
bilans wejścia i wyjścia dla wszystkich aspektów środowiskowych.
199
200
EMAS
Poradnik dla organizacji
Dla wszystkich znaczących aspektów środowiskowych, jak również kilku innych, nie
należących do tej grupy, opracowano cele (np. pogłębianie wiedzy na temat
środowiska, zmniejszenie zużycia energii »cieplnej i elektrycznej« na osobę o 2%).
3.5 Efekty działania w zakresie środowiska
Opracowano wskaźniki odniesione do osoby lub powierzchni budynku celem
określenia oddziaływania na środowisko.
3.6 Organizacja środowiskowa
W szkole powołano komitety ds. środowiska oraz ustanowiono funkcje związane ze
środowiskiem (np. przedstawiciel kierownictwa, przedstawiciel ds. środowiska,
ekozespół, grupy aktywności studenckiej) Głównym komitetem konsultacyjnym w
sprawie wszystkich kwestii i działań związanych ze środowiskiem jest ekozespół.
Składa się on z 15 osób i odpowiada za wdrażanie oraz kształt SZŚ.
3.7 Deklaracja środowiskowa
W celu poinformowania osób trzecich o działaniach środowiskowych oraz o innych
związanych z nimi kwestiach, sporządzono deklarację środowiskową.
3.8 Komunikacja zewnętrzna
Szkoła utrzymuje kontakty z wieloma zainteresowanymi stronami, do których zaliczają
się miejscowy wydział ochrony środowiska, lokalne urzędy administracji, kościoły
miasta Neuss, organizacje pozarządowe oraz inne jednostki edukacyjne kształcące
w zakresie nauk środowiskowych.
4. Problemy zaistniałe podczas wdrażania EMAS
Na etapie wdrażania zidentyfikowano następujące problemy:
stworzenie programu środowiskowego o zbyt szerokim zakresie, określającego
cele i zadania dla wszystkich aspektów środowiskowych. W praktyce okazało się,
że program środowiskowy nie może być realizowany w pełni ze względu na brak
Załącznik 3
Studium przypadku
odpowiednich środków. Program poddano weryfikacji i w obecnej wersji położono
nacisk na znaczące aspekty środowiskowe;
niemożność zaangażowania całego grona pedagogicznego, co przyczyniło się do
nadmiernego obciążenia niektórych nauczycieli, podczas gdy inni nie identyfikowali
się z systemem w pożądanym stopniu;
niemożność samodzielnego podejmowania decyzji finansowych przez szkołę
(decyzji dotyczących zakupu materiałów, rozwiązań konstrukcyjnych itp.).
Ponieważ szkoła podlega gminie Neuss i z jej budżetu dostaje pieniądze na swoją
działalność, wszelkie decyzje finansowe muszą być uzgadniane wspólnie.
Niezbędne jest przeprowadzenie wielu rozmów i duży wkład pracy w dokonanie
stosownych ustaleń.
5. Korzyści
Mimo obciążenia pracą i wynikłych problemów, SZŚ przyniósł następujące korzyści:
duże zaangażowanie nauczycieli i studentów w funkcjonowanie SZŚ;
możliwość wywarcia większego wpływu na gminę Neuss w zakresie realizacji
nowych inwestycji budowlanych;
otrzymanie wsparcia finansowego i osobowego ze względu na udział szkoły
w projekcie dla szkół zorientowanych proekologicznie;
osiągnięcie oszczędności poprzez zmniejszenie zużycia energii, ilości
wykorzystanych surowców i wytwarzanych odpadów. Zaoszczędzone pieniądze
mogą być przeznaczone na utrzymanie SZŚ;
uznanie i wsparcie ze strony społeczeństwa i administracji gminy Neuss w zakresie
realizacji projektów ekologicznych;
poprawa wizerunku szkoły poprzez realizację projektu związanego z wdrażaniem
EMAS.
201
202
EMAS
Poradnik dla organizacji
Załącznik 3
Studium przypadku
Studium przypadku 2
Laserland SA
Francja
Działalność: recykling urządzeń do drukowania
Stan zatrudnienia: 17 osób
1. Opis firmy
Laserland zajmuje się demontażem i recyklingiem elementów drukarek. Firma
zatrudnia 17 pracowników, jej siedziba znajduje się w strefie przemysłowej. Została
założona w roku 1991, a z pierwotnej siedziby przeniosła się do obecnego miejsca
w 1997 r. Jej główna działalność polega na wymianie i montażu zużytych elementów
urządzeń drukujących w taki sposób, aby jakość produktu końcowego była zbliżona
do produktu oryginalnego. Zajmuje się wkładami z tonerem do drukarek, fotokopiarek
i faksów laserowych, drukarek i faksów atramentowych oraz zestawami tonerów
z fotoprzewodnikami organicznymi (OPC). Klientami firmy Laserland są zarówno
firmy odbierające zużyte wkłady od konsumentów i sprzedające je po regeneracji
lub wielkie firmy dostarczające firmie Laserland zużyte kartridże.
W odniesieniu do zużytych elementów, którymi zajmuje się Laserland, stosowane są
trzy rozwiązania:
materiał w pełni nadaje się do ponownego wykorzystania i przeprowadza się analizę
rynkową dotyczącą opcji ponownej sprzedaży;
należy go rozmontować i wyczyścić, tak by nadawał się do sprzedaży w celu
ponownego wykorzystania;
jedynym rozwiązaniem jest spalenie odpadu i odzysk energii z tego procesu.
W roku 1996 obroty wyniosły 7 milionów FRF (około 1,17 mln USD). W roku 1995
wprowadzono we Francji przepis zobowiązujący konsumentów wytwarzających
ponad 1 100 litrów odpadu tygodniowo do uruchomienia na miejscu systemu
segregacji odpadów. W ślad za tą ustawą w roku 1996 UE wydała Dyrektywę
nakładającą wymóg, aby przynajmniej 60% odpadów było usuwanych w sposób
inny niż spalanie czy składowanie. Ten wymóg przyczynił się do dalszego poszerzenia
rynku firmy Laserland.
203
204
EMAS
Poradnik dla organizacji
2. Dlaczego EMAS?
Od samego początku kierownictwo firmy Laserland inicjowało działania dotyczące
ochrony środowiska, która wiąże się nierozerwalnie z jej działalnością. Działanie
spółki opiera się na siedmiu zasadach, wśród których wymienia się ochronę
środowiska. Opiera się ona na następujących założeniach:
wytwarzający odpady powinni usuwać je u źródła;
kraje rozwinięte nie powinny wykorzystywać krajów rozwijających się jako miejsca
składowania swoich odpadów;
najpierw myślimy o innych, potem o sobie;
świadomość przekładamy na działanie.
Biorąc pod uwagę podejście firmy Laserland do kwestii środowiskowych, wdrożenie
formalnego systemu zarządzania środowiskowego (SZŚ) stanowiło kolejny krok
potwierdzający wysoki poziom świadomości środowiskowej. Fakt posiadania
certyfikowanego SZŚ przynosi firmie dwie zasadnicze korzyści: oficjalne uznanie
w sektorze swojej działalności oraz zapewnienie zgodności z przepisami ochrony
środowiska.
3. Jak przebiegał proces wdrożenia EMAS?
Innowacyjne podejście technologiczne firmy Laserland w powiązaniu z ograniczeniami
rynkowymi doprowadziło do wypracowania podejścia zorientowanego na jakość
produktu, a w rezultacie przyczyniło się do stworzenia kompleksowego podejścia
do jakości. W czerwcu 1996 r. firma postanowiła równolegle wdrożyć system
zarządzania jakością (SZJ) według normy ISO 9002 oraz SZŚ według normy ISO
14001. Firma uzyskała certyfikat ISO 14001 w styczniu 1997 r., a ISO 9002 w lutym
1997 r. Podczas wdrażania ISO 14001 Laserland stosowała poradnik środowiskowy
opracowany przez Ośrodek Szkoleń i Dokumentacji Środowiskowej (CFDE),
inicjatywę Izby Handlowo-Przemysłowej, a Francuska Agencja Środowiska
i Gospodarki Energetycznej (ADEME) opracowała dla firmy plan w zakresie działań
środowiskowych. Laserland została zarejestrowana w EMAS w grudniu 1997 roku.
3.1 Oddziaływanie na środowisko
Od chwili rozpoczęcia działalności, Laserland prowadzi monitoring swoich
oddziaływań na środowisko. Wstępny przegląd środowiskowy objął:
plan sytuacyjny zakładu;
historię zakładu;
różne etapy w cyklu produkcyjnym;
przepływ materiałów;
różne rodzaje zanieczyszczeń, np. wody, powietrza, gleby, hałas;
zagrożenia.
Firma Laserland prowadzi ciągłe prace zmierzające do maksymalnego zmniejszenia
oddziaływania na środowisko. Największe zagrożenie dla środowiska stanowi zużyty
toner, który zaliczany jest do grupy odpadów specjalnych i jest spalany
w cementowniach.
Załącznik 3
Studium przypadku
Przepływ materiałów w firmie Laserland
* Zużyte puste wkłady
1: System obiegu zamkniętego
2: Zastosowanie sanitarne, nie stosuje się do celów przemysłowych
Laserland identyfikuje wszystkie rozwiązania w zakresie ponownego wykorzystania,
recyklingu i odzysku materiałów lub energii z materiałów odpadowych. Pracuje
również nad opracowaniem rozwiązań w zakresie usuwania odpadów na poziomie
zbiorczym w ramach współpracy z innymi firmami. Ponowne wykorzystanie kartridży
przekłada się bezpośrednio na ograniczenie negatywnego oddziaływania na
środowisko, gdyż ilość powstałych odpadów ulega zmniejszeniu. Tworzywa sztuczne,
metale i karton są sprzedawane innym firmom do ponownego wykorzystania. Palety
są miażdżone i oddawane do recyklingu. Odsprzedaż odpadów nadających się do
ponownego wykorzystania powinna równoważyć koszt gospodarki odpadami
i pozwalać firmie przewidzieć wymogi prawne i rynkowe, zmniejszając równocześnie
koszty składowania.
Laserland stara się znajdować proekologiczne rozwiązania dla wszystkich aspektów
swojej działalności. Obejmują one emisje do powietrza, gospodarkę wodno-ściekową,
gospodarkę odpadami oraz zużycie energii.
Emisje do powietrza
W celu ograniczenia emisji do powietrza Laserland zastosował filtry HEPA
(wykorzystywane również na salach operacyjnych i w stacjach nuklearnych) o
sprawności 99,9% dla wszystkich pyłów większych niż 0,3 mikrona oraz zaprojektował
procesy produkcyjne w taki sposób, by przechwytywanie i filtrowanie tonera było
optymalne. Oprócz tego firma korzysta z zamkniętego obiegu powietrza, nie występują
więc emisje do powietrza.
205
206
EMAS
Poradnik dla organizacji
Gospodarka wodno-ściekowa
W celu wyeliminowania zużycia wody i środków chemicznych, do czyszczenia
wkładów stosuje się wyłącznie sprężone powietrze. Jedyny rodzaj ścieków
odprowadzany z terenu firmy to woda wykorzystana do celów sanitarnych.
Gospodarka odpadami
Laserland w ogóle nie składuje odpadów, gdyż wszelkie opakowania, które stosuje
nadają się do recyklingu.
Zużycie energii
Gospodarka energetyczna w firmie Laserland obejmuje trzy elementy: 1) monitoring
zużycia energii; 2) szkolenie, informowanie i angażowanie pracowników w zakresie
zmniejszenia zużycia energii; 3) wybór odpowiednich źródeł energii i inwestycje
w energooszczędne technologie.
Na obiektach produkcyjnych wykonano podwójną izolację, by zapobiec stratom
ciepła. Do celów magazynowych wykorzystuje się antresolę na hali, co zwiększa
efektywność energetyczną obiektów. Biorąc pod uwagę zużycie energii na odzysk
pojedynczego wkładu, to w okresie 1995 - 1997 zmalało ono o 8,4%.
3.2 Zgodność z przepisami
Firma opracowała rejestr przepisów, który nadzoruje i aktualizuje menadżer ds. jakości
i środowiska. Oprócz tego Laserland prenumeruje różne pisma prawne, w których
publikowane są nowe lub uaktualnione przepisy oraz pisma techniczne. W zakresie
przepisów odnoszących się do branży, w której działa Laserland, firma ta korzysta
z pomocy Francuskiej Federacji Specjalistów Sektora Rekuperacji i Recyklingu
(FEDEREC).
3.3 Struktura organizacyjna
Wdrażaniem SZŚ zajmuje się menadżer ds. jakości i środowiska. Ustala on również
cele, kieruje tworzeniem planów działania i odpowiada za dokumentację systemu.
Należy zauważyć, iż zagadnienia dotyczące środowiska są integralną częścią
większości obszarów działalności firmy.
3.4 Szkolenie
W 1997 roku wszyscy pracownicy firmy Laserland wzięli udział w 15-godzinnym
szkoleniu, które dotyczyło normy ISO 14001, dokumentacji systemu i segregacji
odpadów. Osobą odpowiedzialną był menadżer ds. jakości i środowiska, który został
również zobowiązany do przeszkolenia trzech pracowników w zakresie audytu
wewnętrznego. Oprócz tego w miarę potrzeb prowadzone są dodatkowe szkolenia
np. przy wprowadzaniu nowych procedur. Ponadto każdy nowy pracownik
zatrudniony w Laserland musi wziąć udział w szkoleniu na temat kwestii
środowiskowych i otrzymuje pakiet szkoleniowy.
3.5 Komunikacja wewnętrzna
Zaangażowanie pracowników w działania firmy odbywa się poprzez szkolenia,
wywieszanie informacji na tablicy ogłoszeń oraz poprzez dostarczanie pracownikom
Załącznik 3
Studium przypadku
przystosowanych do ich potrzeb zestawów zawierających różne informacje na temat
SZJ i SZŚ, jak również procedury i instrukcje właściwe dla poszczególnych stanowisk.
Jednym z najbardziej udanych szkoleń było szkolenie pracowników w zakresie
segregacji odpadów na stanowisku pracy. Według pierwotnych założeń szkolenie
miało składać się z jednej sesji szkoleniowej i dotyczyć usuwania odpadów w miejscu
pracy. Niestety po jego zakończeniu nie wszyscy przestrzegali procedur i konieczne
było przeprowadzenie drugiego szkolenia mówiącego o znaczeniu segregacji
odpadów. Po kolejnym szkoleniu procedury były już przestrzegane.
3.6 Dokumentacja
System dokumentacji w firmie Laserland zorganizowany jest w sposób zapewniający
możliwość dostosowania go do zaistniałych zmian. Dla SZŚ i SZJ opracowano wspólną
księgę, z którą musieli zapoznać się wszyscy pracownicy. Oprócz tego każdy pracownik
posiada własny zestaw dokumentów dotyczących tych systemów i omawiających
kwestie odpowiednie do charakteru wykonywanej pracy.
Początkowo Laserland wydał jeden zestaw dokumentów zawierający wszystkie
informacje o firmie, działaniach podejmowanych w zakresie ochrony środowiska,
formie złożenia zamówienia itp. Po pewnym czasie podjęto decyzję, że powinno się
wydać osobne publikacje. Pierwsza z nich powinna zawierać ogólną prezentację
firmy, opis zagadnień handlowych i publikacje prasowe, druga ma opisywać proces
demontażu, a trzecia skupiać się na kwestiach środowiskowych, opisując między
innymi system EMAS i ISO 14001 oraz korzyści z jego wdrożenia, a także przepisy
dotyczące środowiska i ich oddziaływanie na firmę.
3.7 Audyt SZŚ
Wewnętrzne audyty środowiskowe przeprowadza menadżer ds. jakości i środowiska
w odstępach od trzech do osiemnastu miesięcy w zależności od wymagań procesów
i zapisów procedur. Po zakończeniu szkolenia w zakresie audytów wewnętrznych
obowiązki te przejmie częściowo troje pracowników.
3.8 Koszty
Zamontowanie systemu filtracji HEPA kosztowało Laserland 200 000 FRF (około 33
400 USD). Wdrożenie SZJ i SZŚ (zarówno EMAS, jak i ISO 14001) kosztowało 35
000 EUR w 1996 roku i 30 000 EUR w 1997 roku. Sumy te objęły koszt szkolenia,
czas poświęcony przez pracowników, opłaty za weryfikację i rejestrację w EMAS,
prenumeratę stosownych publikacji, materiały szkoleniowe. Firmie udało się uzyskać
wsparcie finansowe w wysokości 5 000 EUR z z regionalnego funduszu FRAC,
administrowanego przez Regionalny Urząd ds. Przemysłu, Badań i Środowiska
(DRIRE).
3.9 Komunikacja zewnętrzna
Oprócz zaopatrzenia dostawców i klientów w publikację dotyczących kwestii
środowiskowych, Laserland prezentuje również swoje działania i SZŚ w czasie szkoleń
i wizyt organizowanych dla klientów. Firma prowadzi otwartą politykę komunikacji.
W 1997 roku firma gościła w miejscowym ratuszu i przedstawiła burmistrzowi
deklarację dotyczącą działań w zakresie środowiska. Dokument ten jest obecnie
207
208
EMAS
Poradnik dla organizacji
wywieszony w ratuszu i osoby odwiedzające to miejsce mogą się zapoznać z jego
treścią.
Oprócz tego Laserland regularnie uczestniczy w targach i konferencjach, podczas
których przedstawia swoją działalność w zakresie ochrony środowiska. W prasie
lokalnej i ogólnokrajowej opublikowano wiele artykułów na ten temat, a firma została
poproszona o napisanie artykułu do biuletynu dotyczącego ISO 9000.
3.10 Dalsze działania
Chociaż firma Laserland dokonała znacznych postępów, wciąż postrzega SZŚ i bieżące
działania badawcze jako narzędzie do ciągłej samooceny, identyfikacji słabych stron,
które należy wyeliminować oraz mocnych stron, które należy dalej rozwijać. Ciągła
poprawa pomoże Laserland utrzymać pozycję lidera w swoim sektorze. Najważniejszą
kwestią w zakresie poprawy efektów działania jest opracowanie sposobu na
przedłużenie okresu użytkowania zregenerowanych wkładów i podniesienie ich
jakości, tak by coraz więcej wkładów było poddawanych recyklingowi i ponownie
wykorzystywanych, co pozwoli zmniejszyć ilość powstających odpadów.
4. Korzyści
Firma Laserland jest znana we Francji i w innych krajach. Otrzymała bardzo pozytywne
opinie w publikacjach krajowych i regionalnych. W 1997 r. przyznano jej francuską
nagrodę w zakresie przedsiębiorczości i ochrony środowiska (the French Enterprise
and Environment Trophy). Była również nominowana do europejskiej nagrody
w zakresie poprawy stanu środowiska (the European Better Environment Awards).
Nagrody te pomogły wykreować pozytywny wizerunek firmy Laserland. Ponadto
fakt, iż Laserland posiada zarówno rejestrację w EMAS, jak i certyfikat ISO 14001,
pomógł w przyciągnięciu nowych klientów. Jeden z potencjalnych klientów
skontaktował się z firmą w celu uzyskania informacji, czy firma posiada wdrożony
SZŚ. Obecnie jest to jeden z najpoważniejszych klientów Laserlandu.
Do innych osiągnięć firmy należy zaliczyć poprawę warunków pracy i zwiększenie
efektywności energetycznej i produkcyjnej. Wdrożenie EMAS zapewnia firmie
zgodność z przepisami prawa. Firma posiada dobre stosunki z władzami lokalnymi
i nie została dotychczas poddana kontroli w zakresie efektów działalności
środowiskowej. Francuskie Ministerstwo Środowiska wydało władzom lokalnym
polecenie łagodniejszego traktowania firm posiadających certyfikowany SZŚ.
5. Ocena końcowa
Najważniejsze wnioski dla firmy Laserland związane z wdrożeniem SZŚ są
następujące:
zaangażowanie pracowników na wszystkich etapach SZŚ ma kluczowe znaczenie;
zobowiązanie do ograniczania wpływów na środowisko i wytyczenie kierunku
pracy nad wdrożeniem SZŚ musi pochodzić z najwyższego szczebla firmy;
SZŚ musi być skonstruowany w przejrzysty sposób.
Jedną z trudności, na jakie napotkała firma Laserland przy wdrażaniu SZŚ, jest brak
francuskich firm posiadających doświadczenie w tym zakresie. Najprawdopodobniej
Załącznik 3
Studium przypadku
wynika to z powszechnego przekonania, że MŚP przechodzące przez ten proces nie
powinny się spieszyć, ale krok po kroku przechodzić każdy etap wdrażania SZŚ.
6. Plany na przyszłość
Cele firmy Laserland możliwe do ujęcia ilościowego na lata 1998 i 1999 przestawiają
się następująco:
zwiększenie o 25% ilości zebranego sprzętu przeznaczonego do regeneracji;
utrzymanie istniejącego zerowego poziomu składowania odpadów;
zmniejszenie zużycia energii na tonę otrzymanego materiału o 5%.
209
210
EMAS
Poradnik dla organizacji
Załącznik 3
Studium przypadku
Studium przypadku 3
Pierwsza w prestiżowym systemie -
BOT Elektrownia Opole SA
1. Wprowadzenie
BOT Elektrownia Opole SA, jako pierwsza firma w Polsce, uzyskała wpis do
wojewódzkiego, a następnie do krajowego rejestru organizacji spełniających wymogi
europejskiego systemu ekozarządzania i audytu EMAS. Podkreślił ten fakt minister
środowiska, który w liście gratulacyjnym, skierowanym do prezesa zarządu BOT
Elektrowni Opole dr. inż. Henryka Majchrzaka, napisał: "Mam przyjemność
poinformować o umieszczeniu Państwa organizacji na pierwszej pozycji w krajowym
rejestrze organizacji zarejestrowanych w systemie EMAS, z numerem PL 2.16-0011. (…) Proszę przyjąć wyrazy uznania i życzenia wytrwałości oraz sukcesów
w realizowaniu planów działań minimalizujących oddziaływanie na środowisko,
umożliwiających harmonizację celów ekonomicznych z celami ochrony środowiska".
EMAS adresowany jest do organizacji działających w Unii Europejskiej (UE). Cechą
charakterystyczną standardu jest dobrowolność wdrożenia, a także współudział
pracowników w realizację wyznaczonych celów ekologicznych. Istotna jest również
ocena wpływu firmy na środowisko wydawana przez eksperta zewnętrznego.
Najważniejszym obowiązkiem firm stosujących europejski system ekozarządzania
i ekoaudytów EMAS jest informowanie opinii publicznej o tym, jakie działania firma
podejmuje, aby zminimalizować swój wpływ na środowisko naturalne.
2. Dlaczego EMAS?
Zasadniczym celem wdrożenia EMASu było podniesienie prestiżu firmy na rynku
krajowym i europejskim.
"...Nasi kontrahenci oczekują od nas nie tylko nowoczesnej usługi, świetnego
produktu, ale chcą mieć pewność, że nasze produkty są wytwarzane w zgodności
ze środowiskiem naturalnym, i właśnie taką rękojmię stwarza nam, zgodny ze
standardami Unii Europejskiej, system EMAS - system ekozarządzania i audytu,
którego wdrożenie w Elektrowni Opole zostało potwierdzone przez niezależnego
audytora zewnętrznego.
Gwarancje działania według najwyższych standardów ochrony środowiska daje
nam wpisana w EMAS transparentność naszej firmy. Ta transparentność przejawia
211
212
EMAS
Poradnik dla organizacji
się obowiązkiem informowania społeczeństwa o wszystkich aspektach
środowiskowych. I wreszcie otwartość na społeczny audyt. Właśnie takie podejście
sprzyja dobrym relacjom z naszym otoczeniem, z naszymi sąsiadami,
z mieszkańcami gminy - relacjom, które muszą być budowane na wzajemnym
zaufaniu. System EMAS to jednak nie tylko utrwalony w świadomości klientów
dobry wizerunek naszej firmy, to również wiarygodność biznesowa firmy działającej
już w ramach Unii Europejskiej, i wreszcie skuteczne narzędzie walki konkurencyjnej
na rynku..."
Henryk Majchrzak - prezes zarządu
3. Jak przebiegał proces wdrożenia EMAS?
3.1. Zmiany w SZŚ
1 września 2004 roku w BOT Elektrowni Opole rozpoczęto wdrażanie systemu
ekozarządzania i audytu EMAS. Aby proces dostosowawczy przebiegał optymalnie,
podjęto z firmą konsultingową realizację projektu pod nazwą "Rozbudowa systemu
zarządzania środowiskowego w BOT Elektrowni Opole SA o wymagania
Rozporządzenia Unii Europejskiej Nr 761/2001 systemu EMAS". Podstawą wdrożenia
EMAS był system zarządzania środowiskowego według normy ISO 14001.
EMAS to jednak coś więcej niż ISO 14001 (Elektrownia posiada taki certyfikat już od
2001 roku). Do najważniejszych zmian w istniejącym systemie zarządzania
środowiskowego należały:
zidentyfikowanie aspektów pośrednich wynikających z działalności kontrahentów
i dostawców.
umożliwienie pracownikom udziału w procesie ciągłej poprawy efektów działalności
środowiskowej, który został określony w procedurach.
Ponadto opracowano deklarację środowiskową (można się z nią zapoznać na
internetowej stronie elektrowni: www.elopole.bot.pl), która informuje
zainteresowanych o oddziaływaniu Elektrowni na środowisko. Zawiera ona m.in.:
opis działalności przedsiębiorstwa, opis problemów środowiskowych oraz znaczących
aspektów środowiskowych i związanych z nimi oddziaływań na środowisko, politykę
środowiskową, cele i zadania, realizacje obowiązków wynikających z przepisów prawa
oraz podsumowanie wyników w zakresie ochrony środowiska. Dane te będą
porównywane w przyszłości z wynikami Elektrowni w kolejnych latach. Publiczne
udostępnienie deklaracji poprzez Internet powoduje, że nie tylko mieszkańcy
Opolszczyzny, ale każdy klient firmy ma wgląd w to, jak BOT Elektrownia Opole
S.A. wywiązuje się z przepisów chroniących środowisko.
Szczegółowy harmonogram prac został przedstawiony na końcu opisu.
3.2. Weryfikacja i zatwierdzenie deklaracji
W dniach 25 do 27 lipca 2005 roku w BOT Elektrowni Opole BSI (British Standards
Institution) Management Systems przeprowadziła weryfikację Systemu Zarządzania
Środowiskowego, według normy ISO 14001, na zgodność z rozporządzeniem Unii
Europejskiej nr 761/2001 (EMAS).
Załącznik 3
Studium przypadku
Weryfikacja objęła wszystkie elementy systemu zarządzania środowiskowego,
deklaracji środowiskowej oraz zgodności z wymaganiami prawa w zakresie ochrony
środowiska. Deklaracja środowiskowa została sprawdzona nie tylko przez weryfikatora,
ale również przez wojewodę opolskiego, który badanie zgodności działania
z Rozporządzeniem EMAS i publikowaną deklaracją skonsultował z marszałkiem
województwa opolskiego, starostą opolskim, opolskim wojewódzkim inspektorem
ochrony środowiska i z wójtem gminy Dobrzeń Wielki (na jej terenie zlokalizowany
jest zakład).
Pozytywna weryfikacja była podstawą do wpisania BOT Elektrowni Opole w rejestrze
wojewódzkim, a następnie w krajowym rejestrze firm posiadających System
Zarządzania Środowiskowego zgodny z wymaganiami Rozporządzenia EMAS.
4. Problemy zaistniałe podczas procesu wdrażania
Spełnienie dodatkowych wymagań EMAS nie przysporzyło większych problemów.
Firma obawiała się trudności z rejestracją, gdyż była pierwszą organizacją w kraju
wnioskującą o rejestrację w systemie EMAS. Obyło się bez większych problemów,
mimo że administracja nie była jeszcze w pełni gotowa. Urząd Wojewódzki w Opolu
wykazał dużą operatywność, aby zarejestrować nas nie mając specjalnego programu
i odpowiedniego konta, na który należało wpłacić opłatę rejestracyjną. Proces
konsultacji naszej deklaracji z pozostałymi organami, tj. z Gminą, marszałkiem, WIOŚ
i starostą przebiegł szybko i również bez problemów.
5. Korzyści
Zdaniem kierownictwa Elektrowni Opole istnieją dwie podstawowe korzyści
z posiadania EMASu:
opinia publiczna uzyskuje pełny i szczegółowy wgląd w wywiązywanie się
Elektrowni z obowiązków związanych z ochroną środowiska a więc także zdrowie
mieszkańców Opolszczyzny,
Elektrownia wzmacnia swój pozytywny wizerunek społeczny,
Elektrownia zwiększa swoją wiarygodność biznesową także w oczach klientów
z Unii Europejskiej (podpisano już wiele umów międzynarodowych).
W opinii kierownictwa Elektrowni Opole, EMAS może być w Polsce atrakcyjną
alternatywą dla certyfikacji systemów zarządzania środowiskowego. Dzięki
zwiększonej przejrzystości i włączeniu do procesu weryfikacji kilku dodatkowych
elementów, daje szansę na poprawę wiarygodności dobrowolnych zobowiązań
i poprawy ekologicznego bilansu.
213
214
EMAS
Poradnik dla organizacji
Załącznik 3
Studium przypadku
215
216
EMAS
Poradnik dla organizacji
Załącznik 3
Studium przypadku
217
218
EMAS
Poradnik dla organizacji
Załącznik 3
Studium przypadku
Studium przypadku 4
Duża jednostka usługowa
1. Opis jednostki:
Firma ubezpieczeniowa VICTORIA została założona około 150 lat temu i ma swoją
centralę w Düsseldorfie w Niemczech.
Trzy jednostki usługowe Grupy VICTORIA są objęte systemem zarządzania
środowiskowego (SZŚ) opartym na wymaganiach Rozporządzenia EMAS:
VICTORIA Insurance AG (VICTORIA Ubezpieczenia),
VICTORIA Health Insurance AG (VICTORIA Ubezpieczenia Zdrowotne) i
VICTORIA Life Insurance AG (VICTORIA Ubezpieczenia na Życie).
Trzy spółki prowadzą działalność w pięciu lokalizacjach w Niemczech, zatrudniają
około 5 500 pracowników i generują około 4,5 miliarda EUR przychodów.
W 1998 r. VICTORIA Insurance AG wdrożyła i z powodzeniem utrzymuje system
zarządzania środowiskowego zgodny z EMAS, a potem EMAS II. Warto zauważyć, iż
była to pierwsza firma ubezpieczeniowa w Europie, która zarejestrowała się w systemie
EMAS. W roku 2001 uzyskała również certyfikat na zgodność z normą ISO 14001.
W roku 2002 i 2003 VICTORIA Health Insurance AG oraz VICTORIA Life Insurance
AG uzyskały swoje rejestracje EMAS.
2. Dlaczego EMAS?
Od roku 1995 firma VICTORIA uwzględniała w swojej działalności aspekty
środowiskowe, głównie w celu ograniczenia kosztów działalności. Udane połączenie
postaw ekologicznych i ekonomicznych zachęciło firmę, by pójść tą ścieżką jeszcze
dalej. Poza tym coraz więcej organizacji i klientów zadawało pytania dotyczące
zagadnień związanych z ochrona środowiska w działalności ubezpieczeniowej
i inwestycyjnej.
Firma VICTORIA chciała stać się wzorem dla swoich klientów, zwracając się do nich
z prośbą o podjęcie działań proekologicznych i wdrożenia zachowań ograniczających
negatywne oddziaływanie na środowisko. Niektóre z tych oddziaływań, jak na
przykład skażenie gleby i wód gruntowych w wyniku pożaru, są objęte
ubezpieczeniami oferowanymi przez VICTORIĘ.
219
220
EMAS
Poradnik dla organizacji
Zdaniem kierownictwa VICTORII, we wszystkich dziedzinach, w tym w działalności
ubezpieczeniowej i inwestycyjnej należy kierować się zasadą "zapobiegać zamiast
naprawiać" oraz zasadami zrównoważonego rozwoju.
Potencjalne korzyści z wdrożenia SZŚ w firmie VICTORIA zostały zidentyfikowane w
okresie, kiedy firma brała udział w niemieckim projekcie badawczo-rozwojowym
mającym na celu wdrożenie EMAS w firmie ubezpieczeniowej. Projekt ten
finansowany był przez Ministerstwo Środowiska i Agencję Środowiskową i przekonał
kierownictwo do uczestnictwa w EMAS. W rezultacie w roku 1998 VICTORIA
Insurance AG została zarejestrowana w tym systemie, jako pierwsza firma
ubezpieczeniowa w Niemczech.
3. Ważne działania przy wdrażaniu i utrzymywaniu systemu
3.1 Określenie znaczących aspektów środowiskowych:
Po zidentyfikowaniu oraz analizie wszystkich działań, produktów i usług świadczonych
przez firmę, a także zebraniu i ocenie danych o stanie środowiska, określono
następujące aspekty środowiskowe:
zużycie materiałów (aspekt bezpośredni);
zużycie energii (aspekt bezpośredni);
zużycie wody (aspekt bezpośredni);
wytwarzanie odpadów (aspekt bezpośredni);
emisje do powietrza (aspekt bezpośredni);
podróże służbowe (aspekt pośredni);
produkty ubezpieczeniowe i finansowe firmy VICTORIA (aspekt pośredni).
Z uwagi na rodzaj prowadzonej działalności, kierownictwo VICTORII zidentyfikowało
cztery obszary, które powinny zostać zintegrowane w ramach SZŚ:
Ekologia operacyjna:
Obszar ten obejmuje czynniki bezpośrednio oddziałujące na środowisko, do których
zaliczono: zużycie energii w budynkach, wykorzystanie materiałów czy też
wytwarzanie odpadów.
Załącznik 3
Studium przypadku
Ekologia produktu:
Ten obszar odnosi się do czynników pośrednio oddziałujących na środowisko poprzez
produkty ubezpieczeniowe i finansowe organizacji. Ekologia produktu uwzględnia
powiązania między działaniami podejmowanymi w ramach świadczonych usług,
oferowanych produktów oraz oddziaływaniem klienta na środowisko.
Oto przykłady działań w tej dziedzinie:
Konsultacje z klientami dotyczące zapobiegania powstawaniu szkód.
Uwzględnienie działań zapobiegawczych podczas opracowywania zakresu
ubezpieczenia.
Opracowanie ogólnych warunków wdrożenia i wykorzystania technologii przyjaznej
dla środowiska (np. wykorzystanie energii wiatrowej czy geotermalnej)
Włączenie funduszy inwestujących w przedsięwzięcia przyjazne dla środowiska
do produktów ubezpieczenia na życie.
Komunikacja wewnętrzna i zewnętrzna
Ten obszar dotyczy zakresu informacji odnoszących się do środowiska i sposobu
przekazywania ich pracownikom, klientom, opinii publicznej oraz zainteresowanym
stronom.
Narzędziami komunikacji wewnętrznej są gazetka firmowa, sieć intranet, regularne
spotkania z pracownikami oraz spotkania wprowadzające dla nowych pracowników
i stażystów.
Komunikacja zewnętrzna obejmuje publikowanie deklaracji środowiskowej,
uczestnictwo w lokalnych projektach środowiskowych oraz członkostwo
w organizacjach zajmujących się ochrona środowiska. Należy wspomnieć, że dla
niektórych odbiorców i produktów opracowano informację zatwierdzoną zgodnie
z EMAS.
Kwalifikacje w zakresie ochrony środowiska:
Ten obszar dotyczy głównie szkolenia i podnoszenia świadomości pracowników, tak
by zapewnić zgodność z wymogami SZŚ oraz poprawić postawy proekologiczne nie
tylko w organizacji, ale również poza nią.
3.2 Struktura organizacyjna
W celu ułatwienia koordynacji zadań środowiskowych oraz połączenia prac różnych
departamentów w pięciu lokalizacjach, opracowano następującą strukturę
organizacyjną w zakresie kwestii środowiskowych:
221
222
EMAS
Poradnik dla organizacji
Dyrektorzy oraz administracja regionalna w każdej z pięciu siedzib firmy przejęli
odpowiedzialność za SZŚ. Odpowiedzialność za zagadnienia związane ze
środowiskiem została przekazana w formie pisemnej dyrektorom regionalnym i
okręgowym, którzy są jednocześnie członkami różnych roboczych grup
środowiskowych. Celem stworzenia grup roboczych jest zapewnienie ciągłej poprawy
wyników działań w zakresie ochrony środowiska, jak również wymiany informacji
między różnymi departamentami i pionami.
Grupa robocza "Ekologia produktu" zajmuje się, na przykład, badaniem możliwości
w zakresie ulepszenia produktów i usług ubezpieczeniowych tak, by spełniały one
wymagania w zakresie ochrony środowiska, a przede wszystkim, by pomagały
klientowi poprawić jego wizerunek środowiskowy. Może przejawiać się to np. poprzez
poparcie działań zapobiegających powstawaniu szkód.
W skład komitetu ds. środowiska wchodzi kilku członków z różnych departamentów
oraz członkowie rad pracowniczych. Komitet regularnie informuje zarząd
i pracowników o kwestiach środowiskowych.
Jednostka Koordynująca ds. Ochrony Środowiska realizuje następujące zadania:
monitoring SZŚ;
opracowywanie programu środowiskowego w ścisłej współpracy z departamentami
operacyjnymi;
wspieranie różnych departamentów w realizacji programu środowiskowego;
monitoring zgodności prawnej;
gromadzenie i ocena danych środowiskowych;
planowanie i prowadzenie spotkań grup roboczych;
przygotowywanie i aktualizacja dokumentacji SZŚ;
przeprowadzanie wewnętrznych audytów środowiskowych;
analiza i raportowanie kierownictwu danych dotyczących.
3.4 Polityka, cele i program środowiskowy
Politykę środowiskową opracowuje zarząd. Odzwierciedla ona związek między wizją
prowadzonej działalności, a zasadami dotyczącymi środowiska realizowanymi przez
firmę VICTORIA. Przyjęto, między innymi, następujące zasady:
Załącznik 3
Studium przypadku
"Poprzez ekologiczny projekt produktu pragniemy osiągać pozytywne efekty w zakresie
ochrony środowiska u naszych klientów i dostawców."
"VICTORIA zobowiązuje się do wprowadzania i w miarę możliwości udoskonalania
elementów części ekologicznych, jak również efektów ekologicznych, istniejących
oraz planowanych produktów ubezpieczeniowych".
Dla wszystkich znaczących oraz niektórych innych aspektów środowiskowych przyjęto
cele środowiskowe (np. obniżenie zużycia energii w biurach o 5 %, zmniejszenie
ilości wykonywanych kopii oraz zużycia drukarek o 5%, wsparcie dla klientów w
zakresie technologii przyjaznych dla środowiska).
3.5 Efekty działalności środowiskowej
W celu właściwej oceny wyników działalności środowiskowej, określono wskaźniki
odnoszące się do liczby osób przebywających w pomieszczeniu lub do wykorzystanej
powierzchni biurowej. Wskaźniki te mają na celu również umożliwienie porównania
efektów działalności środowiskowej między różnymi biurami (por. przykład na
poniższym wykresie, Deklaracja Środowiskowa 2003).
3.7 Deklaracja środowiskowa
W deklaracji środowiskowej zamieszczono opis SZŚ uwzględniający cele, programy
oraz efekty działań na rzecz środowiska odnoszące się do każdego z uczestniczących
biur.
Firma ubezpieczeniowa VICTORIA opracowała na podstawie deklaracji
środowiskowej zestaw informacji dotyczący aspektów środowiskowych swoich
produktów. Tak samo jak deklaracja środowiskowa został on opatrzony klauzulą
"informacja zatwierdzona" i logiem EMAS w wersji 2. (por. Załącznik IV rozporządzenia
EMAS).
4. Problemy
Podczas wdrażania SZŚ wystąpiła tylko jedna kwestia sporna. Dotyczyła ona zakresu,
jaki powinien obejmować SZŚ. Od samego początku firma VICTORIA postanowiła,
że każde z uczestniczących biur powinno zostać zarejestrowanie osobno. W związku
z tym powielono SZŚ we wszystkich biurach i zaangażowano dużo większe w stosunku
do potrzeb zasoby finansowe i ludzkie. Ostatecznie w 2004 roku kierownictwo
podjęło decyzję o uzyskaniu wspólnej rejestracji dla wszystkich placówek VICTORII
223
224
EMAS
Poradnik dla organizacji
z uwzględnieniem trzech niezależnych organizacji usługowych (por. p. 1). Oznacza
to, że wszystkie biura muszą spełniać wymogi ustalone w dokumentacji SZŚ
opracowanej dla firmy VICTORIA. Dzięki temu porównywanie różnych biur jest
łatwiejsze, niż w przeszłości
5. Korzyści
Wdrożenie SZŚ przyniosło następujące korzyści:
1 zmniejszenie zużycia energii, ilości wykorzystywanych materiałów i wytwarzanych
odpadów;
2 uznanie ze strony ważnych instytucji krajowych i międzynarodowych. Należy
wspomnieć, że w czerwcu 2002 roku Komisja Europejska przyznała po raz pierwszy
"Nagrodę Najlepsza Praktyka w EMAS" 12 organizacjom, wśród których VICTORIA
była jedyną firmą z Niemiec;
3 podniesienie odpowiedzialności za własną organizację;
4 podniesienie motywacji pracowników.
Załącznik 3
Studium przypadku
Studium przypadku 5
Urząd Miasta Leeds,
Wielka Brytania
Działalność: administracja publiczna
1. Opis
Leeds jest jednym z najbardziej zróżnicowanych i aktywnych miast europejskich.
Rada Miasta postrzega zalety ekologiczne miasta jako ważny kapitał, który czyni
z niego miejsce atrakcyjne dla mieszkańców i biznesu. Jednocześnie uznaje fakt, że
środowisko jest jednym z elementów wpływających na dalszy rozwój miasta.
Miasto Leeds położone jest w północnej części Wielkiej Brytanii w hrabstwie West
Yorkshire. Urząd miasta zatrudnia ok. 14 tys. Osób (dodatkowo ok. 1500 osób
w szkolnictwie), jest więc ważnym pracodawcą. Urząd obsługuje ok. 725 tys. osób.
2. Dlaczego EMAS?
Wszystkie organizacje oddziałują w jakimś stopniu na środowisko. Jednostki
samorządu terytorialnego nie różnią się niczym w tym względzie i mają nawet tę
przewagę, że ich pozycja umożliwia wiele działań w zakresie poprawy jakości
środowiska na obszarze, którym administrują. Zachowanie standardów w zakresie
jakości powietrza, wody czy gleby uważane za coś absolutnie oczywistego, wymaga
odpowiedniego podejścia pozwalającego na zachowanie środowiska
w niezmienionym stanie dla przyszłych pokoleń. Duże aglomeracje, takie jak Leeds,
zwiększają swoją konkurencyjność nie tylko w zakresie właściwego zarządzania
miastem, ale również w zakresie poprawy jakości życia mieszkańców poprzez należytą
troskę o środowisko.
W 1991 roku Rada Miasta Leeds przyjęła tzw. "Zieloną strategię", mającą na celu
integrację zagadnień dotyczących ochrony środowiska z codziennymi pracami Rady.
Dwa lata później miasto Leeds otrzymało nagrodę "Ekologiczne Miasto". W 2002
roku Urząd Miasta Leeds zarejestrował się w systemie EMAS, stając się tym samym
największą organizacją sektora publicznego w Europie, która wdrożyła EMAS.
W 1996 r. Urząd Miasta Leeds rozpoczął przygotowania do wdrożenia systemu
zarządzania środowiskowego w oparciu o wymagania Rozporządzenia EMAS. Urząd
był postrzegany jako lider we wdrażaniu EMAS wśród organów administracji,
225
226
EMAS
Poradnik dla organizacji
w związku z tym postanowiono, że prace nad wdrożeniem systemu będą prowadzone
własnymi siłami. Jednym z największych zadań okazał się przegląd wszystkich
wydziałów urzędu pod kątem działań w zakresie ochrony środowiska, opracowanie
programów działania oraz przygotowanie pierwszej polityki środowiskowej. Polityka
opublikowana w 1999 r. objęła okres kolejnych 15 lat.
W marcu 2002 r. Urząd Miasta Leeds zaprosił niezależnego weryfikatora do
przeprowadzenia oceny systemu zarządzania i deklaracji środowiskowej. W wyniku
pozytywnej oceny urząd stał się największym organem administracji w Wlk. Brytanii
i Europie zarejestrowanym w systemie EMAS.
Obecnie Leed dzieli się swoimi doświadczeniami np. w ramach projektu EMAS Peer
Review for Cities przeprowadzonym w 2004 r.
3. Jak przebiegał proces wdrożenia EMAS?
W celu uzyskania zgodności z wymaganiami Rozporządzenia EMAS, Urząd Miasta
Leeds musiała przeanalizować sposób, w jaki radzi sobie z wszystkimi znaczącymi
aspektami środowiskowymi z uwzględnieniem gospodarki odpadami, gospodarki
energetycznej oraz ochrony terenów wiejskich.
Urząd Miasta Leeds przyznaje, że usługi, które świadczy, mają bezpośredni wpływ
na środowisko, dlatego też niezbędne okazało się przeprowadzenie oceny
oddziaływania na środowisko i podjęcie działań mających na celu poprawę istniejącej
sytuacji. W przyszłości, tam gdzie będą pozwalały na to zasoby, w stosunku do
wszystkich nowych działań, produktów i procesów planuje się wykonanie takiej samej
oceny.
3.1. Aspekty środowiskowe
Urząd Miasta Leeds zidentyfikował szereg istotnych kwestii środowiskowych, do
których zalicza się między innymi:
zorganizowane i niezorganizowane emisje do atmosfery;
zorganizowane i niezorganizowane zrzuty ścieków do wód i kanalizacji;
wytwarzanie odpadów stałych i innych, w szczególności odpadów niebezpiecznych;
skażenie gruntu;
użytkowanie terenów, zużycie wody, paliw, energii oraz innych zasobów
naturalnych;
wprowadzanie energii, hałasu, uciążliwych zapachów, wibracji i oddziaływanie
wizualne;
wpływ na poszczególne ekosystemy.
3.2 Struktura organizacyjna i komunikacja wewnętrzna
Urząd powołał specjalną komórkę zajmującą się zrównoważonym rozwojem.
Jednocześnie wszystkim wydziałom przypisano konkretne zakresy odpowiedzialności
za działania w tym obszarze.
Urząd stara się podnosić świadomość środowiskową wśród mieszkańców miasta, jak
również wśród swoich pracowników. W związku z tym listy płac pracowników
Załącznik 3
Studium przypadku
wykorzystuje się do promowania korzystania ze środków transportu publicznego.
Oprócz tego w kilku departamentach przeprowadzono szkolenie na temat
efektywnego wykorzystywania energii.
3.3 Szkolenia
Urząd uznaje, że ludzie zatrudniani przez jednostki samorządowe są najcenniejszym
zasobem. Dlatego opracowano strategię szkoleń, która ma za zadanie przekonać
personel do poszerzania wiedzy z zakresu ochrony środowiska, zapewniając tym
samym dostęp do narzędzi pozwalających osiągnąć zgodność z Polityką Środowiskową
Miasta Leeds. Informacje na temat kampanii podnoszenia świadomości lokalnej Leeds
są dostępne na stronie: www.wiseupleeds.net.
3.4 Koszty
Aby obniżyć koszty zarządzania środowiskowego, Urząd Miasta Leeds planuje
współpracę z innymi miastami, np. Kirklees, które jest również zarejestrowane w
systemie EMAS, oraz Bradford, które pracuje nad wdrożeniem systemu. Współpraca
ta powinna umożliwić osiągnięcie korzyści poprzez wspólne prowadzenie audytów,
szkoleń oraz współpracę przy doborze podwykonawców.
3.5 Komunikacja zewnętrzna
Urząd miasta zapewnia, że informacje dotyczące działań prowadzonych przez władze
i wpływu tych działań na środowisko są udostępniane opinii publicznej i czy
prowadzony jest otwarty dialog z sektorem publicznym i prywatnym;
Opublikowano deklarację środowiskową zawierającą informacje o stanie środowiska
w Leeds. Jej celem jest informowanie i zapewnienie praktycznej pomocy wszystkim
odpowiedzialnym za działania mogące mieć wpływ na środowisko, w tym
mieszkańcom i przedsiębiorcom.
Deklaracja środowiskowa EMAS Urzędu Miasta Leeds jest dostępna na stronie
www.leeds.gov.uk. W celu wykazania zaangażowania miasta w ochronę środowiska
zaprojektowano specjalną flagę opatrzoną logo EMAS i herbem Leeds.
3.6 Polityka środowiskowa
Urząd Miasta Leeds zmierza do ciągłej poprawy efektów swojej działalności
środowiskowej oraz zintegrowania różnych dziedzin najbardziej oddziałujących na
środowisko w jeden system zarządzania, który będzie kontrolowany przez
zewnętrznego weryfikatora.
Działania urzędu są poddawane regularnym audytom, a sprawozdania roczne są
udostępniane opinii publicznej, by mogła śledzić postępy Rady w zakresie poprawy
efektów działalności środowiskowej.
Polityka nakreśla następujące kierunki działania:
1. prowadzenie oceny stanu środowiska i sterowanie oddziaływaniem na środowisko
w systemowy sposób:
zapewnienie, że system zarządzania środowiskowego jest utrzymywany zgodnie
z wymaganiami standardów,
227
228
EMAS
Poradnik dla organizacji
identyfikacja wymagań prawnych i utrzymywanie zgodności z nimi;
promowanie troski o środowisko i podnoszenie świadomości środowiskowej.
2. promowanie zrównoważonego rozwoju:
zapewnienie ochrony zasobów środowiskowych miasta;
współpraca z partnerami mająca na celu poprawę stanu kanalizacji i urządzeń
przeciwpowodziowych;
monitorowanie działań dostawców i podwykonawców oraz zapewnienie, że
spełniają oni wymagania prawne w zakresie ochrony środowiska,
promowanie zasad zrównoważonego rozwoju w ramach działalności
gospodarczej i innej.
3. Poprawa efektywności energetycznej i ograniczenie udziału w zmianach
klimatycznych:
miasto wdroży szereg działań mających na celu ograniczenie emisji gazów
cieplarnianych. Dalekosiężnym celem jest ograniczenie emisji dwutlenku węgla
z własnych działań o 60% do roku 2050;
wdrażając Program transportu lokalnego, urząd miasta będzie promował
działania mające na celu zmniejszenie zużycia energii na potrzeby transportu
oraz emisji CO2 z pojazdów prywatnych i należących do urzędu;
Urząd miasta będzie respektował wymagania prawne dotyczące zapewnienia
właściwej efektywności energetycznej.
4. poprawa gospodarki odpadami:
współpraca z innymi podmiotami mająca na celu ograniczenie ilości
wytwarzanych odpadów, zwiększenie poziomu odzysku poprzez recykling
i kompostowanie oraz ograniczenie ilości odpadów przeznaczonych do
składowania,
działania mające na celu osiągnięcie celów ustalonych przez administrację
rządową, a gdzie to możliwe osiągnięcie lepszych wyników;
analiza programu gospodarki odpadami pod katem powstawania gazów
cieplarnianych i zapewnienie, że podejmowane działania uwzględniają ten
problem;
wspieranie lokalnych przedsiębiorców do podjęcia działań mających na celu
stworzenie rynku dla wyrobów wytwarzanych z materiałów z odzysku I
zachęcanie do stosowanie wyrobów umożliwiających zmniejszenie ilości
odpadów.
5. monitorowanie zanieczyszczenia i zapobieganie zanieczyszczeniom:
Urząd będzie spełniał wymagania prawne w zakresie monitorowania jakości
powietrza i wód, a także realizował obowiązki dotyczące nadzoru nad
zanieczyszczonymi gruntami i działalnością przemysłową powodującą
zanieczyszczenia;
Urząd będzie zapobiegał zanieczyszczeniu wód, powietrza i gruntu, które mogą
być spowodowane jego działalnością, np. rozlewom paliw, olejów lub innych
substancji chemicznych;
Załącznik 3
Studium przypadku
Urząd będzie uwzględniał zagadnienia związane z jakością powietrza
w przygotowywanych programach rozwoju i strategii transportowych;
Urząd wprowadzi działania mające na celu ograniczenie poziomu hałasu
komunikacyjnego, z przemysłu i budownictwa.
6. promocja i wspieranie przyjaznych środowisku metod transportu:
współpraca z innymi podmiotami mająca na celu wprowadzenie przyjaznych
środowisku rozwiązań technicznych i infrastruktury w zakresie transportu, np.
zwiększenie udziału ruchu pieszego, korzystania z rowerów oraz komunikacji
miejskiej;
zapewnienie, że wszystkie propozycje dotyczące zmian w istniejącym systemie
komunikacji miejskiej będą podlegały ocenie środowiskowej w celu
zidentyfikowania i minimalizacji negatywnych oddziaływań na środowisko;
poszukiwanie rozwiązań technicznych i innych pozwalających na ograniczenie
wpływu na środowisko związanego z podróżami służbowymi pracowników
urzędu, wykorzystaniem pojazdów należących do urzędu oraz dojazdami
pracowników do pracy.
7. poprawa jakości otoczenia:
wprowadzenie programów rozwoju i rewaloryzacji zapewniających efektywne
wykorzystanie zasobów i naturalnych oraz ochronę dóbr historycznych,
architektonicznych i naturalnych na terenie miasta;
Urząd będzie współpracował i wspierał lokalne inicjatywy mające na celu
zapewnienie możliwie wysokiej jakości życia mieszkańców oraz promował
obszary, w których mieszkańcy maja zapewniony dostęp do terenów zielonych
i które są wolne od zanieczyszczeń, hałasu I innych uciążliwości;
8. Ograniczenie wpływów na środowisko związanych z wykorzystywanymi wyrobami
i materiałami
ograniczenie wpływu na środowisko związanego z wykorzystywanymi wyrobami
i materiałami poprzez ustanowienie procedur zamówień uwzględniających
kryteria środowiskowe;
współpraca z dostawcami i podwykonawcami mająca na celu ograniczenie
wpływów społecznych I środowiskowych związanych z zakupywanymi wyrobami
i usługami;
ograniczenie ilości wody zużywanej w budynkach urzędu do poziomu niższego
niż średnie wartości w kraju;
współpraca w przedsiębiorstwami wodno-kanalizacyjnymi i innymi w zakresie
promowania efektywne wykorzystanie wody w mieście;
9. Utrzymanie obecnego poziom bioróżnorodności i promowanie ochrony przyrody:
Urząd będzie prowadził działania mające na celu zachowanie ważnych siedlisk,
gatunków zwierząt i roślin oraz formacji geologicznych na terenie miasta oraz
wdroży Program zachowania bioróżnorodności;
Urząd będzie prowadził działania mające na celu zapewnienie mieszkańcom
dostępu do zasobów przyrodniczych;
229
230
EMAS
Poradnik dla organizacji
Urząd zapewni utrzymanie zgodności z przepisami prawnymi dotyczącymi
ochrony gatunków i siedlisk oraz nadzoru nad gatunkami wprowadzanymi do
środowiska;
10. Zapewnienie wysokiego poziomu edukacji w zakresie ochrony środowiska
i zrównoważonego rozwoju w mieście:
zapewnienie strategicznej wagi edukacji w działaniach mających na celu
zapewnienie zrównoważonego rozwoju oraz uwzględnienie narodowych,
regionalnych i lokalnych priorytetów;
wspieranie szkół w zrozumieniu ich roli w upowszechnianiu wiedzy na temat
zrównoważonego rozwoju;
współpraca z organizacjami promującymi wiedzę na temat zrównoważonego
rozwoju zarówno w szkołach jak i poza nimi.
4. Korzyści
Wśród korzyści wynikających z wdrożenia EMAS urząd miasta Leeds wymienia:
Zmniejszenie ilości odpadów i recykling
Leeds wprowadził innowacyjny program recyklingu, w ramach którego:
około 40 tysięcy ton materiału odpadowego z budowy autostrady wykorzystano
do naprawy uszkodzonych chodników;
zużyty papier pochodzący z biur Rady Miasta oddawany jest do recyklingu
Departament Informatyki Rady Miasta oddaje zużyty sprzęt elektroniczny do
recyklingu, korzystając przy tym z usług organizacji działającej w tym sektorze
i zatrudniającej, po odpowiednim przeszkoleniu, osoby niepełnosprawne.
"Ekologizacja" zamówień publicznych
Urząd Miasta opracował poradnik pt. "Paszport do środowiska", omawiający
zagadnienia środowiskowe w firmach i organizacjach świadczących usługi użyteczności
publicznej. Aby zachęcić wykonawców do przejmowania odpowiedzialności za
pośrednie oddziaływanie na środowisko ich usług, Departament Prawny rozważa
możliwość wprowadzenia poprawek uwzględniających zagadnienia środowiskowe
w obowiązujących kontraktach.
Informacja i komunikacja
Urząd Miasta Leeds stara się podnosić świadomość środowiskową wśród mieszkańców
miasta, jak również wśród swoich pracowników. Departament Planowania
i Środowiska opracował poradnik dotyczący "ekologicznych" zakupów dla obywateli
oraz rozpoczęta została lokalna kampania dotycząca podnoszenia świadomości
w zakresie kwestii środowiskowych i zasad zrównoważonego rozwoju.
Ograniczenie emisji CO2 i wody
Emisja CO2 z budynków została ograniczona o 22% w stosunku do roku 1990, a do
roku 2008 planowane jest obniżenie emisji o kolejne 15%. Jest to bardzo poważne
osiągnięcie. Ocenia się, że roczne oszczędności wody zużywanej w budynkach
Załącznik 3
Studium przypadku
stanowią odpowiednik 10 basenów pływackich. Osiągnięcia te zaowocowały
przyznaniem urzędowi miasta szeregu znaczących nagród.
5. Promocja
Urząd Miasta Leeds przeprowadził dwie kampanie informacyjne: jedna dla
przedsiębiorców, instytucji i mieszkańców, a druga dla pracowników urzędu.
W kampanii urząd nie wykorzystywał logo EMAS. Uznano, że logo EMAS nie spełni
swojej roli, w zamian wykorzystują do promocji herbu miasta. Logo EMAS jest
stosowane na papierze firmowym w niektórych wydziałach, ale nie jest to
obowiązkowe.
Druga kampania rozpoczęła się w 2005 r. Ma na celu ułatwienie mieszkańcom
podejmowanie działań na rzecz środowiska. Jej początek zbiegł się ze Światowym
Dniem Ziemi (5 czerwca). Przygotowane ulotki i strona internetowa zawierają
praktyczna informacje dotyczące tego, jak chronić środowisko w ramach codziennych
czynności: robienia zakupów i podróży, jak oszczędzać energię i wodę i ograniczać
ilość odpadów.
231
232
EMAS
Poradnik dla organizacji
Załącznik 3
Studium przypadku
Studium przypadku 6
Retrival,
Belgia
Działalność: recykling odpadów przemysłowych
Liczba pracowników: 30
1. Opis firmy
Retrival jest typową firmą z grupy MŚP zajmującą się recyklingiem odpadów
przemysłowych. Została ona założona w 1997 roku i zatrudnia 30 pracowników.
Siedziba firmy znajduje się w Couillet koło Charleroi w południowo-zachodniej Belgii.
Retrival chce być firmą odpowiedzialną społecznie. Jest członkiem sieci przedsięwzięć
gospodarki społecznej, Ressources asbl, i została uznana przez Recupel (organizację
typu "non-profit" koordynującą odbiór i recykling zużytych urządzeń elektrycznych
i elektronicznych w Belgii). Retrival zarządza trzema składowiskami o łącznej
powierzchni 1,9 ha. W 2003 przerobiła 12560 ton odpadów, z których 97,4 %
zostało poddane recyklingowi, 0,1% wykorzystano ponownie, a reszta została
umieszczona na składowisku.
Firma działa w kilku obszarach przemysłowych w Walonii w następujących sektorach:
recykling i zarządzanie odpadami innymi niż niebezpieczne.
upiększanie i zazielenianie terenu obszarów przemysłowych,
rozbiórka obiektów i rekultywacja obszarów przemysłowych.
Obroty firmy w 2003 r. wyniosły 1,3 mln Euro.
2. Dlaczego EMAS?
Tak jak wszystkie firmy zajmujące się gospodarką odpadami, Retrival musi przestrzegać
rygorystycznych przepisów prawa. W dziedzinie gospodarki odpadami bardzo istotną
rolę odgrywa posiadanie wiarygodnego wizerunku. Dla wszystkich firm tej branży
w Belgii posiadanie potwierdzonego certyfikatem systemu zarządzania nabiera
niezwykłego znaczenia. Hasłem firmy Retrival mogłoby być "jesteśmy przyjaźni
środowisku i społecznie odpowiedzialni".
233
234
EMAS
Poradnik dla organizacji
Retrival tworzy miejsca pracy w sektorze ochrony środowiska, kierując się zasadami
ekonomii społecznej oraz zrównoważonego rozwoju. Podjęcie decyzji o wdrożeniu
EMAS podparte było przede wszystkim znajomością i realizacją powyższych zasad,
a dodatkowym czynnikiem okazała się możliwość wzięcia udziału w projekcie
Managens. Projekt Managens finansowany jest przez rząd belgijski i ma na celu
zachęcać MŚP działające w dziedzinie gospodarki odpadami do rejestracji w EMAS,
co umożliwi realizację wspólnych szkoleń, przeglądów środowiskowych i prowadzenie
wspólnej dokumentacji środowiskowej. Wdrożenie systemu zarządzania
środowiskowego trwało 2 lata. Retrival uzyskał również certyfikat zgodności z normą
ISO 14001.
3. Jak przebiegał proces wdrożenia EMAS?
3.1 Metoda EMAS Easy
Retrival wdrożył EMAS za pomocą metody EMAS Easy opartej na procesie
ekomapingu, która została opracowana celem uproszczenia procesu wdrażania.
Ekomaping wykorzystuje mapy przedstawiające plan zakładu, na których umieszcza
się krótką notatkę odnoszącą się do określonego problemu środowiskowego. Metoda
ekomapingu pozwala na:
zidentyfikowanie praktyk i problemów;
stworzenie podstawy dla dokumentacji;
przeprowadzenie przeglądów zarządzania;
podnoszenie świadomości i zwiększanie udziału pracowników i udziałowców.
Więcej informacji na temat ekomapingu można znaleźć na stronie internetowej (http:/
/www.inem.org/current/emas_easy.html) prowadzonej przez INEM (Międzynarodowe
Stowarzyszenie Zarządzania Środowiskowego. INEM prowadziło kilka projektów,
w ramach których organizacje z sektora MŚP grupowo wdrażały system zarządzania
środowiskowego metodą ekomapingu43. Dzięki tej metodzie ilość niezbędnej
dokumentacji została maksymalnie zmniejszona, a MŚP biorące udział w projekcie
zostały połączone w grupy skupiające firmy o podobnym charakterze, dzięki czemu
mogły wspólnie podejmować niektóre kluczowe działania niezbędne do wdrożenia
procesu, takie jak np. szkolenie pracowników w zakresie zagadnień dotyczących
zarządzania środowiskowego.
EMAS Easy jest łatwym i twórczym procesem pozwalającym analizować procesy
oraz działania prowadzone na terenie zakładu i ich wpływ na środowisko. Ta prosta
metoda wymaga jedynie obserwacji, właściwej komunikacji, cierpliwości, niewielkiej
ilości dokumentacji, a wszystko zaczyna się od analizy planu zakładu. EMAS Easy
pomaga w ustaleniu celów i zadań, stworzeniu systemu monitorowania postępów
w zakresie działań środowiskowych, podnoszeniu kwalifikacji poprzez szkolenia czy
też podnoszeniu świadomości środowiskowej kierownictwa oraz pracowników.
System zarządzania środowiskowego firmy Retrival skonstruowany jest w taki sposób,
że obejmuje jej wszelkie działania. Osobą odpowiedzialną za planowanie,
prowadzenie i kontrolę SZŚ jest kierownik ds. środowiska. SZŚ opiera się na aktywnym
43
W Polsce projekt był realizowany w województwie pomorskim przez eko-net.pl.
Załącznik 3
Studium przypadku
uczestnictwie wszystkich pracowników, wymaga ich ciągłego szkolenia
i rygorystycznego przestrzegania ustalonych zasad.
3.2 Aspekty środowiskowe
Retrival zidentyfikował swoje znaczące bezpośrednie i pośrednie aspekty
środowiskowe stosując następujący zestaw kryteriów:
ilość materiałów i zasobów;
wymagania prawne;
oddziaływanie na środowisko;
praktyki stosowane w firmie,
opinie pracowników.
Zidentyfikowano następujące aspekty:
zużycie energii (paliwo, olej opałowy, gaz ziemny, energia elektryczna),
odpady (zapobieganie powstawaniu, zbieranie, i zagospodarowanie);
zanieczyszczenie gruntu i magazynowanie;
zanieczyszczenie powietrza, emisja pyłów, odorów i hałasu,
zagrożenia środowiskowe;
zagadnienia bezpieczeństwa i higieny pracy.
Poniżej przedstawiono kilka przykładów działań mających na celu ograniczenie
wpływu na środowisko:
teren zakładu i budynki będą utrzymywane w porządku i czystości;
wprowadzony zostanie system segregacji odpadów w biurach i pomieszczeniach
dla pracowników;
zostanie ustanowiony stały dialog z głównymi klientami, aby zwiększyć poziom
odzysku i recyklingu odpadów.
3.3 Polityka środowiskowa
Polityka środowiskowa firmy odnosi się do planowanych działań w zakresie ochrony
środowiska. Retrival zobowiązuje się do utrzymywania zgodności z wymaganiami
prawnymi, a także do ciągłego doskonalenia w zakresie aspektów środowiskowych
swojej działalności. Firma planuje skoncentrować swoje działania na:
lepszej integracje terenów firmy z otaczającym środowiskiem;
poprawie sposobu magazynowania substancji chemicznych;
podniesieniu świadomości pracowników w zakresie działań przez nich
wykonywanych i ich wpływu na środowisko;
zwiększeniu uwagi poświęcanej odzyskowi i recyglingowi materiałów;
stosowaniu zasady zapobiegania we wszystkich działaniach firmy;
ograniczeniu zagrożeń poprzez ich identyfikację, informowanie i komunikację;;
dawaniu przykładu otoczeniu;
Polityka środowiskowa została podpisana przez najwyższe kierownictwo firmy.
235
236
EMAS
Poradnik dla organizacji
3.4 Cele środowiskowe
W swojej polityce środowiskowej firma zobowiązała się do działań nakierowanych
na ochronę środowiska, zapobieganie zanieczyszczeniom i spełniania wymagań
wykraczających poza minimum określone wymaganiami prawnymi. Poniżej
przedstawiono niektóre cele środowiskowe firmy:
ograniczenie o 5% zużycia paliwa przez pojazdy firmy;
zwiększenie o 30% ilości odbieranych odpadów;
zwiększenie udziału ekologicznych produktów do 20% wartości zakupów;
ograniczenie o 10% ilości odpadów kierowanych na składowisko;
aktywne i stałe współdziałanie z klientami w celu poprawy sposobu
zagospodarowanie odpadów
zwiększenie o 30% liczby godzin szkoleń w przeliczeniu na pracownika.
3.5 Struktura organizacyjna i komunikacja wewnętrzna
Retrival opracował metodę angażowania pracowników, który pozwala na pełniejsze
wykorzystanie możliwości i kreatywności pracowników a także ułatwił nadzór nad
działalnością firmy. Organizowane są regularne spotkania z pracownikami.
Kierownictwo wyznaczyło swojego przedstawiciela ds. SZŚ i powołało jednego
audytora wewnętrznego.
3.6 Szkolenie
Ocenia się, że wdrożenie podstawowych elementów SZŚ w oparciu o wymagania
Rozporządzenia EMAS wymagało średnio 1 dnia szkolenie w przeliczeniu na każdego
pracownika. Poszczególne wymagania EMAS zostały udostępnione pracownikom
w prosty i zrozumiały sposób, głównie przy wykorzystaniu środków wizualnych.
Również procedury dotyczące m.in. sposobu bezpiecznego demontażu elementów
z tworzyw sztucznych, obwodów drukowanych i zbierania gazów znajdujących się
w kineskopach monitorów zostały przedstawione w formie graficznej.
Szkolenia są regularnie powtarzane.
3.7 Dokumentacja
Metoda EMAS Easy wymaga znacznie mniejszej ilości dokumentacji niż metoda
klasyczna. Deklaracja środowiskowa Retrival zmieściła się na 2 stronach A4, podczas
gdy w podobnych firmach objętość deklaracji sięga nawet 50 stron.
3.8 Audyty wewnętrzne
Audytor wewnętrzny uzyskał wsparcie ze strony Ressources asbl w zakresie metod
prowadzenia audytów I przeglądów zarządzania.
3.9 Komunikacja zewnętrzna
Większość informacji w zakresie ochrony środowiska jest publikowanych na stronie
internetowej www.retrivel.be. Na stronie i oficjalnych dokumentach Retrival korzysta
z logo EMAS.
Załącznik 3
Studium przypadku
4. Problemy zaistniałe podczas wdrażania EMAS
Podczas wdrażania znormalizowanych systemów zarządzania Retrival napotkał takie
same trudności jak większość innych MŚP. Firma miała przede wszystkim kłopoty
z wyasygnowaniem wystarczającej ilości zasobów, zarówno ludzkich, jak
i finansowych, do wdrożenia procesu. Większość kadry kierowniczej była zbyt zajęta
swoimi codziennymi obowiązkami. W zdecydowanej większości pracownikom
brakowało umiejętności i poczucia odpowiedzialności za środowisko. Ponadto
w początkowej fazie procesu wdrażania trudno było również pozyskać ich
zaangażowanie oraz zapobiec kontynuacji złych praktyk.
Wobec powyższych problemów bardzo ważna okazał się pomoc z zewnątrz. EMAS
został wdrożony przy stałej współpracy z Ressources asbl oraz Walloon Federation
of Social Economy Recycling Organisations (Walońską Federacją Organizacji
Recyklingu i Gospodarki Społecznej). Federacja oferuje możliwość korzystania ze
wspólnego system dokumentacji w siec komputerowej. Ressources asbl regularnie
wspiera firmę Retrival w celu zachowania zgodności z przepisami oraz pomaga
w przeprowadzaniu audytów wewnętrznych, szkoleń i przeglądów zatwierdzanych
przez kierownictwo. Za komunikację zewnętrzną odpowiadają wspólnie Retrival
i Ressources asbl.
5. Korzyści
Wdrożenie EMAS pomogło firmie Retrival w poprawieniu systemu zarządzania.
Opracowano model uwzględniający wkład wszystkich pracowników pozwalający
na pełne wykorzystanie zdolności i pomysłowości personelu oraz zapewniający
kontrolę nad działalnością firmy. Stworzenie wizerunku firmy zachowującej
przejrzystość odnośnie praktyk społecznych i w zakresie środowiska oraz zobowiązanej
do ciągłej poprawy w tych dziedzinach, stwarza dużą szansę przyciągnięcia
potencjalnych klientów i inwestorów, a także otwiera dostępu do rynku, na którym
działają firmy kierujące się zasadami ekonomii społecznej.
Dzięki wdrażaniu EMAS firma ściągnęła na siebie uwagę różnych grup interesu,
urzędów itp. i poprawiła swój wizerunek.
Proces wdrożenia EMAS według metodologii EMAS Easy okazał się również ciekawym
przykładem współdziałania wielu firm. Kontakty w ramach sieci przedsiębiorstw
wdrażających EMAS pomogły firmie Retrival lepiej zrozumieć i wypracować
porozumienie w niektórych kwestiach, a także stworzyć silniejsze więzy partnerskie.
237
238
EMAS
Poradnik dla organizacji