skały żyłowe - geoinformator

MUSKOWIT
Muskowit - minerał z gromady krzemianów należący do grupy mik. Minerał bardzo pospolity,
szczególnie szeroko rozpowszechniony. Nazwa pochodzi od łac. vitrum muscoviticum
= szkło moskiewskie, gdyż w przeszłości przezroczyste płyty muskowitu wkładano
w otwory okienne w domach i na statkach. W tamtych czasach Moskwa była największym ośrodkiem,
w którym handlowano muskowitem wydobywanym na Uralu.
Właściwości:
Chemizm: KAl2(OH, F)2AlSi3O10.- zasadowy glinokrzemian potasu i glinu
Układ krystalograficzny - jednoskośny;
Twardość w skali Mohsa - 2 - 2,5
Łupliwość - doskonała, jednokierunkowa; Rysa - biała
Przełam - blaszkowy; Gęstość - 2,76 do 3 g/cm3
Barwa - bezbarwny, różne zabarwienia;
Połysk - perłowy
Muskowit tworzy kryształy o pokroju tabliczkowym, płytkowym lub krótkosłupowym.
Często przyjmują postać pseudoheksonalną (sześcioboczną).
Występuje w skupieniach zbitych, blaszkowych, łuskowych i rozetowych. Jest miękki, sprężysty i przezroczysty. Niekiedy zawiera :
chrom - (fuchsyt), mangan - (alurgit), magnez i żelazo - (fengit); a także sód, lit, wapń, tytan. Zdarzają się w nim także wrostki
cyrkonu, hematytu, rutylu. Niektóre minerały wykazują zjawisko asteryzmu w postaci sześcioramiennej gwiazdy.
Występowanie
Muskowit jest pospolitym minerałem skałotwórczym. Występuje w skałach magmowych i metamorficznych. Znany jest także ze skał
osadowych, gdzie występuje jako składnik allogeniczny, w postaci drobnych łusek i blaszek. W skałach magmowych pojawia się
głównie w dwumikowych granitach i granodiorytach. W skałach wulkanicznych jest nieobecny. W utworach pegmatytowych
kryształy muskowitu osiągają niekiedy znaczne rozmiary, tworząc złoża o znaczeniu gospodarczym. Muskowit jest również
pospolitym składnikiem skał metamorficznych, głównie łupków łyszczykowych (mikowych) oraz gnejsów. Jest on ważnym
komponentem materiału glebowego, gdzie występuje w postaci pojedynczych ziaren.
Miejsca występowania: Indie - okolice Madrasu, Andhra Pradesh, stan Bengal i Bihar, Rosja - Syberia, Ural, Kanada - Ontario, USA Dakota Południowa, Connecticut, Kalifornia, Brazylia - Minas Gerais, Madagaskar, Australia - Tasmania, Włochy, Szwajcaria,
Niemcy, Austria., Szwecja.
W Polsce - duże kryształy są spotykane w pegmatytach w okolicach Dzierżoniowa, Strzelina, Szklar, Na Pogórzu Izerskim i w Tatrach.
BIOTYT
Minerał należący do grupy mik (łyszczyków).
Nazwa pochodzi od nazwiska francuskiego fizyka Jeana Baptiste'a Biota.
Właściwości:
Chemizm: Ka(Mg, Fe,Mn)3(OH,F)2AlSi3O10
- zasadowy glinokrzemian potasu, magnezu, żelaza i manganu.
Układ krystalograficzny - jednoskośny
Twardość w skali Mohsa - 2,5 do 3
Łupliwość - doskonała, jednokierunkowa
Rysa - biała
Przełam - nierówny, blaszkowy
Gęstość - 2,7 do 3,1 g/cm3
Barwa - brązowa, czarna; wietrzejąc uzyskuje barwę złocistą (kocie złoto)
Połysk - szklisty, perłowy
Jest minerałem giętkim, łamliwym, sprężystym. Zawiera domieszki: tytanu, sodu, litu, baru, strontu, cezu, manganu (manganofyllit).
Bywa zasobny w magnez (meroksen); a niekiedy w żelazo (lepidomelan, syderofyllit). Często zawiera wrostki cyrkonu, a także rutylu.
Wykazuje silny pleochroizm o barwach : zielonej, brunatnej i czerwonawej. Jest bardzo pospolity, szczególnie szeroko
rozpowszechniony.
Występowanie
Biotyt jest najbardziej pospolitym minerałem wśród łyszczyków, posiadającym duże znaczenie skałotwórcze. Podobnie jak muskowit
występuje głównie w granitach i granodiorytach, ale również tonalitach; znany jest również z ciemnych skał żyłowych i
wulkanicznych. Biotyt powszechnie występuje w niektórych skałach metamorficznych, takich jak łupki łyszczykowe (mikowe) czy
gnejsy. W budowie skał osadowych odgrywa znacznie mniejszą rolę niż muskowit, ponieważ charakteryzuje się mniejszą
odpornością na wietrzenie chemiczne. Obecność biotytu w glebach zaznacza się jedynie tam, gdzie procesy wietrzenia zachodzą
bardzo powoli. Przyjmuje tam postać wydłużonych, blaszkowatych ziarn.
Miejsca występowania: Kanada - Ontario, USA - Kalifornia, Kolorado,; Brazylia , Rosja - Góry Ilmeńskie; Indie, Norwegia, Szwecja.
W Polsce - na Dolnym Śląsku, w Tatrach, na Suwalszczyźnie.
PLAGIOKLAZ
Plagioklazy jest to szereg minerałów skałotwórczych o składzie mieszanym z grupy skaleni
(skalenie sodowo-wapniowe).
Nazwa pochodzi z gr. plagios = ukośny i klao = łamię (lub klan = łamać), co nawiązuje do kąta
między płaszczyznami łupliwości w tych minerałach, który jest nieco mniejszy od 90 stopni.
Plagioklazy mają skomplikowaną budowę wewnętrzną, w związku z czym ich podział
na poszczególne minerały ma charakter umowny. Na podstawie ilości i wzajemnych proporcji
albitu i anortytu w poszczególnych plagioklazach wyróżnia się kolejno
(w miarę stopniowego ubywania albitu i jednoczesnego zwiększania się zawartości anortytu)
następujące minerały: Albit; Oligoklaz; Andezyn; Labrador; Bytownit; Anortyt
Czyste skalenie sodowe noszą nazwę albitu (wszystkie plagioklazy sodowe) i peryklinu
( perykliny są albitami hydrotermalnymi, odpowiednikami adularów z grupy skaleni potasowych).
Właściwości:
Układ krystalograficzny - trójskośny
Twardość w skali Mohsa - 6 do 6,5
Łupliwość - doskonała
Rysa - biała
Gęstość - 2,61 do 2,7 g/cm3
Barwa - przezroczysty lub różne barwy
Połysk - szklisty lub perłowy
We wszystkich kryształach plagioklazów powszechna jest budowa bliźniacza. Plagioklazy bogate w anortyt iryzują niebieskawą barwą.
Mają podobną postać i zbliżone własności fizyczne - mechaniczne.
Różnią się wzajemnie m.in. składem chemicznym, gęstością (od 2,61 - 2,76) niektórymi własnościami optycznymi.
Występowanie
Plagioklazy są składnikami większości skał magmowych. Zarówno w skałach magmowych i metamorficznych są dobrym wskaźnikiem
warunków krystalizacji.
Miejsca występowania:
perykliny - okolice Rauris k. Salzburga Austria - Tyrol, Szwajcaria - Graubunden,
albit - druzy pegmatytowe granitoidów strzegomskich i strzelińskich k. Jeleniej Góry. Włochy - Dolomity; Pireneje
labrador - gabro Bożkowa i Woliborza (duże kryształy anorytu), k/Nowej Rudy, Dolny Śląsk, Kanada - Labrador, Finlandia - Ojamo,
Korsyka, Włochy - Wyspa Cyklopów.
LABLADOR
ALBIT
AMFIBOLE
Duża grupa minerałów skałotwórczych, krzemianów, czasami też
glinokrzemianów.
Właściwości:
Chemizm: krzemiany lub glinokrzemiany wapnia, magnezu, glinu, żelaza i sodu,
manganu, tytanu, potasu z niewielką zawartością wody.
Układ krystalograficzny: najczęściej rombowy oraz jednoskośny
Gęstość – 2,85-3,5 g/cm³,
Twardość – 5-6.
Barwa przeważnie zielona, brunatna lub czarna.
Rysa: biała, szara, jasnobrunatna
Przełam: najczęściej nierówny lub muszlowy
Połysk: najczęściej szklisty, tłusty bądź perłowy
Łupliwość: doskonała, dwukierunkowa, krzyżująca się pod kątem 124o – (ta
cecha pozwala je odróżnić od podobnych piroksenów).
Bardzo często tworzą pomiędzy sobą roztwory stałe (kryształy mieszane) co
wpływa na bardzo duże ich zróżnicowanie. Najczęściej wykazują pokrój
słupkowy, igiełkowy lub włóknisty (azbest amfibolowy). Kryształy odznaczają
się sześciobocznym przekrojem. Występują w skupieniach ziarnistych i
zbitych. Niektóre amfibole po oszlifowaniu wykazują efekt kociego oka.
Występowanie
Ważne minerały skałotwórcze wielu skał magmowych i metamorficznych.
Spotykane są też w skałach okruchowych: piaskach i żwirach.
Do amfiboli należą między innymi: aktynolit; antofyllit; niektóre azbesty naturalne:
cummingtonit; gedryt; glaukofan; hornblenda; krokidolit; nefryt; richteryt;
riebeckit; tremolit
kwarc
termolit
hornblenda
PIROKSEN
Nazwę wprowadził R.J.Hauy od słów greckich pyr = ogień i xenos = obcy. Uważał bowiem, że
pirokseny nie tworzą się w chwili erupcji, lecz później.
- grupa bardzo rozpowszechnionych minerałów skałotwórczych o strukturze wewnętrznej
odpowiadającej krzemianom łańcuchowym i ogólnym wzorze:
AB[Si2O6] - gdzie:
A - to najczęściej; wapń, sód, lit;
B - to najczęściej; magnez, żelazo, glin.
Cechą wspólną dla tej grupy są dwa systemy łupliwości, krzyżujące się pod kątem prawie
prostym. Układ łupliwości odróżnia pirokseny od amfiboli.
Krystalizują w układzie jednoskośnym lub rombowym.
mają znaczenie naukowe i kolekcjonerskie. bywają stosowane do wyrobu ozdób i artystycznej
biżuterii.
Najczęściej mają barwę żółtawą, zielonawą, biało szarą, brunatną lub czarną, w zależności od
zawartości żelaza i tytan u oraz domieszek.
Obejmują wiele izomorficznych szeregów kryształów mieszanych, należących do układu
jednoskośnego, z wyjątkiem szeregu, którego członkami skrajnymi są enstatyt i hipersten (układ rombowy).
Jego jednoskośnym odpowiednikiem jest szereg klinoenstatyt - klinohipersten.
Do piroksenów należą także szeregi:
diopsyd - hedenbergit
spodumen - jadeit - egiryn
diallag - augit] - fassait
Obszary między nimi wypełniają kryształy mieszane. Minerały będące członami skrajnymi są
dość rzadkie, w związku z czym ich wzory chemiczne mają znaczenie głównie teoretyczne.
Do najbardziej rozpowszechnionych piroksenów należą:
augit, diallag, enstatyt, hedenbergit, diopsyd, bronzyt.
Z mniej znanych wymienić warto:
egiryn, jadeit, kunzyt, omfacyt, spodumen, hipersten, diallag.
augit
diopsyd
hedenbergit
kunzyt
SKALEŃ
Skalenie są glinokrzemianami przestrzennymi potasu, sodu, wapnia, rzadziej baru. Zawierają
izomorficzne domieszki litu, rubidu, cezu, strontu i żelaza.
Grupa skaleni obejmuje szereg minerałów o zróżnicowanym składzie chemicznym i różnej postaci
kryształów. Tworzą one kryształy mieszane, w których wzajemnemu podstawieniu ulega jedna lub
dwie pary jonów.
Właściwości
Barwa: biała, białoszara lub z odcieniem czerwonawym, kremowożółty lub niebieskoszary
Układ krystalograficzny: jednoskośny lub trójskośny
Łupliwość: doskonała w dwóch kierunkach
Twardość w skali Mohsa: 6-6,5
Gęstość: 2,54-2,76 g/cm3
Podział skaleni
Ze względu na skład chemiczny skalenie dzielą się na:
plagioklazy - skalenie sodowo-wapniowe. Pospolite są plagioklazy będące mieszaninami tych dwóch
skaleni: oligoklaz, andezyn, labrador, bytownit, celesjan - skaleń barowy (bardzo rzadki).
albit - skaleń sodowy
anortyt - skaleń wapniowy
skalenie potasowe
Ortoklaz; adular; sanidyn; mikroklin; amazonit
Występowanie
Są obok kwarcu najważniejszymi minerałami skałotwórczymi większości skał magmowych (przeważnie
jako składniki jasne, wyjątkowo tylko mają barwę ciemną), stanowią bowiem blisko 60% objętości
ich składu mineralnego. Ważną rolę skałotwórczą odgrywają także w pospolitych skałach
metamorficznych. Skalenie występują również w skałach osadowych, głównie jednak jako składnik
allogeniczny. Są też ważnymi komponentami materiału glebowego. Można znaleźć je również w
pegmatytach i żyłach hydrotermalnych.
Szlachetne odmiany skaleni: adularowy kamień księżycowy; amazonit; kamień słoneczny, czyli kamień
awenturynowy; labrador
KWARC
SiO2 - dwutlenek krzemu, występuje w dwóch odmianach
krystalicznych.
 która krystalizuje się od 573 0C
 poniżej 573 0C
WŁASNOŚCI:
Postać kryształu:
 krystalizuje się w układzie heksaponalnym
 w trygonalnym
Pokrój:
 izometryczny
 słupkowy
Łupliwość: NIE WYKAZUJE
Przełam: muszlowy lub nierówny
Twardość: 7 w skali Mohsa
Barwa: przeważnie bezbarwny, domieszki powodują
powstanie form o różnorodnych barwach czysty kryształ
– kryształ górski; biały kwarc- mleczny; szaroczarny –
zadymiony; czarny-morion; zółty-cytryn; fioletowy
ametyst
Połysk: na ścianach szklisty, na powierzchni przełamania
tłusty, widoczne prążkowanie
Rozpoznawanie: wysoka twardość i brak łupliwości;
można pomylić ze skaleniem – posiada łupliwość
kwarc
jaspis
ametryn
Kryształ góórski
cytryn
OLIWIN
Minerał z gromady krzemianów, zaliczany do grupy oliwinów. Tworzy szereg izomorficzny: forsteryt –
fajalit. Nazwa pochodzi od łacińskiego słowa oliva – oliwka, co ma sugerować podobieństwo
barwy tego minerału.Jest minerałem pospolitym i szeroko rozpowszechnionym, ale czyste, duże,
ładnie wykształcone kryształy należą do rzadkości.
Właściwości
Wzór chemiczny: (Mg, Fe)2[SiO4] – krzemian magnezu i żelaza.
Układ krystalograficzny: rombowy; Barwa: zazwyczaj odcienie zieleni też: brunatną; Połysk: szklisty, na
przełomie tłusty; Przełam: muszlowy, kruchy; Gęstość: 3,27-4,2 g/cm3; Twardość w skali Mohsa:
6-7,6; Łupliwość: słabo dostrzegalna; Rysa – biała
Tworzy kryształy o pokroju słupkowym lub grubotabliczkowym według (100) lub (010). Kryształ nieco
wydłużony według osi Z. Występuje w skupieniach zbitych, ziarnistych, w formie nieregularnych
ziaren. W bazaltach często tworzy nagromadzenia zwane „bombami oliwinowymi”. Jest kruchy,
przezroczysty. Wszystkie oliwiny są idiochromatyczne, co oznacza, że ich barwa jest warunkowana
składem chemicznym i strukturą wewnętrzną. Niektóre wykazują efekt kociego oka a czasami
asteryzm. Jest izostrukturalny z chryzoberylem. Współwystępuje z magnetytem, chromitem,
ilmenitem, apatytem, piroksenem.
Występowanie
Rozpowszechniony składnik zasadowych skał magmowych głębinowych i wylewnych: perydotytów,
dunitów, bazaltów oliwinowych, gabr, diabazów, melafirów. W postaci czystej występują rzadko.
Bywa spotykany w niektórych meteorytach i serpentynitach. Miejsca występowania: Antarktyda
(Wyspa Rossa), RPA, Rosja – materiał o zastosowaniu jubilerskim; Australia, Birma – duże, dobrze
wykształcone, przezroczyste kryształy o ciemnozielonym lub oliwkowym zabarwieniu; Kenia –
duże kryształy o zabarwieniu brązowym; Egipt – kryształy duże, czyste, o soczystej zieleni; źródło
oliwinów znane w czasach starożytnych; Włochy, Niemcy, Norwegia – materiał jubilerski o
cytrynowozielonej barwie; Meksyk – kryształy duże, oliwkowobrązowe; USA – materiał jubilerski
występujący zwykle w postaci skupień ziarnistych; Hawaje – oliwiny o zielonej barwie; Perydot
jest wydobywany w celach komercyjnych w Arabii Saudyjskiej.
Polska – dość częste skupienia kryształów oliwinu, tzw bomby oliwinowe w wielu bazaltach na Śląsku;
drobne kryształy pospolite w bazaltach oraz serpentynitach
Odmiany: fajalit, forsteryt, chryzolit, knebelit, tefroit, liebenbergit, perydot
HEMATYT
Nazwa pochodzi od gr. haema (haima) = krew oraz haimatites = krwisty; nawiązując do czerwonej barwy
tego minerału po jego sproszkowaniu. Jest minerałem bardzo pospolitym.
Właściwości:
Chemizm: Fe2O3 (tlenek żelaza [III])
Układ krystalograficzny: trygonalny
Twardość w skali Mohsa : 6 - 6,5
Gęstość: 4,95 –5,26 g/cm3 - najczęściej 5,20
Rysa: wiśniowoczerwona, brunatnoczerwona
Barwa: stalowoszary, czarna (błyszcz żelaza); czerwonawa do krwistoczerwonej (krwawnik)
Przełam: nierówny, drzazgowy
Połysk: metaliczny, matowy
Łupliwość: brak
Tworzy kryształy izometryczne, krótkosłupowe, grubobeczułkowate, tabliczkowe, płytkowe, a niekiedy
igiełkowe. Zazwyczaj przyjmuje postać romboedru.
Występuje w skupieniach: zbitych i skrytokrystalicznych (żelaziak czerwony), grubokrystalicznych (błyszcz
żelaza – Rio Marina na Elbie Włochy), drobnoziarnistych , cienkotabliczkowych (mika żelazna),
skorupowych i naciekowych (krwawnik), groniastych, kulistych i nerkowatych (szklane głowy –
Cumbria w Wielkiej Brytanii; do 15 kg), rozetowych (róża hematytowa – Minas Gerais Brazylia ;
średnica do 15 cm i Szwajcaria – do 7 cm), oraz proszkowych, ziemistych i pylastych (śmietana
hematytowa). Niekiedy tworzy pseudomorfozy po magnetycie (martyt).
Jest kruchy, nieprzezroczysty. Czasami zawiera domieszki glinu – hematyt glinowy, alumohematyt; oraz
manganu.
Występowanie:
Jest rozpowszechniony we wszystkich głównych typach skał, w których tworzy większe nagromadzenia lub
jako minerał poboczny barwi je na różowo lub czerwono. Występuje jako spoiwo w niektórych
skałach osadowych, okruchowych. Towarzyszy magnetytowi i pirytowi.
Miejsca występowania: USA – okolice J.Górnego, Tennesse; Kanada – Quebec; Meksyk, Wenezuela,
Brazylia, Liberia, Indie, Ukraina – Krzywy Róg, Kazachstan, Australia, Francja – kryształy do 10 cm,
Niemcy, Szwecja, Japonia – kryształy do 6 cm..
W Polsce – w okolicach Nowej Słupi (Góry Świętokrzyskie), w Tatrach, w Kotlinie Kłodzkiej, Górach
Kaczawskich, spotykany jest na Kujawach.
PIRYT
Iskrzyk - Nazwa pochodzi od gr. pyr = ogień oraz pyrites = iskrzący, gdyż minerał ten iskrzy się
pod wpływem uderzeń krzesiwa (kawałkiem stali, młotkiem).
To pospolity minerał należący do grupy siarczków
Właściwości
Chemizm: FeS2 (disiarczek żelaza (II))
Układ krystalograficzny - regularny
Twardość w skali Mohsa - 6,5
Łupliwość - brak
Rysa - czarna
Przełam - muszlowy
Gęstość - 4,95 do 5,10 g/cm3
Barwa - mosiężnożółta, złota
Połysk - metaliczny
Jest zmineralizowanym kryształem, który występuje w odcieniach od jasnozłotego do odcieni
miedzianych lub zielonych. Tworzy kryształy przyjmujące najczęściej postać sześcianów.
Czasmi tworzy charakterystyczne bliźniaki zwane "krzyżami żelaznymi". Występuje też w
skupieniach zbitych, ziarnistych, skorupowych, kulistych i groniastych. Obok markasytu jest
odmianą poliformiczną siarczku żelaza.
Często zawiera domieszki niklu, kobaltu, cynku, srebra, złota, miedzi.
Ze względu na podobieństwo do złota nazywany jest też "złotem głupców", ale jest twardszy od
złota - nie można zarysować go nożem. Nigdy nie należy podpalać w zamkniętym
pomieszczeniu, ponieważ wydziela dużo dwutlenku siarki.
Występowanie
Występuje we wszystkich typach skał. Należy do minerałów bardzo pospolitych i szeroko
rozpowszechnionych.
Miejsca występowania: Włochy - Rio Marina, Elba, Campiano, Toskania, Hiszpania- Rio Tinto,
Tharsis, Huelva, Grecja - Xante, Norwegia - Grong Lokken, Szwecja - Gallivare, Klefva,
Rosja - Ural, Kaukaz, Dalniegorsk, USA - Kolorado, Pensylwania, Tennessee, Utah, Peru,
Meksyk, Uganda.
W Polsce - na Dolnym Śląsku, także w okolicach Strzegomia i Turoszowa, w G.Świętokrzyskich.
GRANAT
grupa minerałów zaliczana do gromady krzemianów. Nazwa pochodzi od łacińskiego słowa granatus = granat, owoc granatu,
co wskazuje na podobieństwo kamieni do ziaren owocu granatu.
Właściwości
Wzór chemiczny: Bardzo powszechna w przyrodzie grupa krzemianów. tworzy zwykle kryształy mieszane o podobnej
strukturze i ogólnym wzorze chemicznym: X3Y2(SiO4)3:
gdzie: X oznacza wapń, magnez, dwuwartościowe żelazo lub mangan; Y oznacza glin, trójwartościowe żelazo, chrom, tytan,
cyrkon, wanad.
Chemizm niektórych granatów:
almandyn - Fe3Al2[SiO4]3
andradyt - Ca3Fe2[SiO4]3
grossular - Ca3Al2[SiO4]3
pirop - Mg3Al2[SiO4]3
spessartyn - Mn3Al2[SiO4]3
uwarowit - Ca3Cr2[SiO4]3
Barwa - w grupie granatów można napotkać wszystkie odcienie barw z wyjątkiem barwy niebieskiej. Najczęściej spotykanymi
są odcienie barwy pomarańczowoczerwonej, czerwonej i fioletowoczerwonej, zwykle kojarzone z piropem i
almandynem.
Układ krystalograficzny : regularny.
Twardość:7 - 7,5
Łupliwość: niewyraźna
Przełam: nierówny, muszlowy
Rysa: biała
Połysk: szklisty , tłusty
Granaty bardzo często tworzą między sobą kryształy mieszane, stąd tak duże ich zróżnicowanie. Wszystkie krystalizują w
układzie regularnym - najbardziej rozpowszechniona jest postać dwunastościanów rombowych i
dwudziestoczterościanów deltoidowych. Tworzą skupienia ziarniste, zbite, i naskorupienia. Są przezroczyste,
przeświecające. Niektóre kryształy wykazują specjalne efekty optyczne: asteryzm, efekt kociego oka. Część zmienia
barwę w zależności od rodzaju oświetlenia. Są kruche, ale stosunkowo twarde. Część granatów wykazuje też znaczne
zawartości sodu, itru i tytanu.
Ze względu na skład chemiczny dzielą się na: glinowe: - pirop, grossular, hessonit, spessartyn, almandyn, rodolit. żelazowe andradyt: (melanit,schorlomit,ivaaryt), demantoid, majoryt, calderyt. chromowe - uwarowit, knorringit wanadowe goldmanit, yamatoit) cyrkonowe - (kimzeyit) Rzadkie odmiany granatu to: - goldmanit, henritermieryt, hydrogrossular,
kimzeyit, knorringit, majoryt
Występowanie
Granaty są grupą minerałów charakterystyczną dla skał metamorficznych: gnejsów, łupków mikowych, zmetamorfizowanych
wapieni i dolomitów.
Miejsca występowania: RPA - typowy "produkt odpadowy" przy eksploatacji diamentów, Czechy – Żulova, Vapenna k.Jesenika
, Brazylia, Indie, Madagaskar Norwegia – największe kryształy granatu (największy okaz miał średnicę 2,5 m i wagę 37
ton), USA – stan Nowy Jork (największy kryształ miał masę 1500kg), Arizona (topazolity).
Polska - Grupa Śnieżnika, Góry Sowie.
GIPS
minerał z gromady siarczanów. niemal monomineralna skała osadowa, siarczanowa (chemiczna).
Nazwa pochodzi od gr. gypsos (łac.gypsum) oznaczającego czynność gipsowania, a także kredę lub cement. Należy do
minerałów pospolitych, szeroko rozpowszechnionych.
Właściwości
Chemizm: CaSO4×2H2O – uwodniony siarczan wapnia
Układ krystalograficzny: jednoskośny
Twardość w skali Mohsa: 2,3 do 2,4
Łupliwość: doskonała jednokierunkowa
Rysa: biała
Przełam: zadziorowaty, muszlowy
Pokrój: tabliczkowy, rzadziej słupkowy
Gęstość: 2,31 do 2,33 g/cm³
Barwa: bezbarwny lub różne zabarwienia (biały, szary, różowy, miodowożółty)
Połysk: szklisty, perłowy, jedwabisty
Tworzy kryształy o pokroju tabliczkowym, słupkowym, igiełkowym. Niektóre z nich charakteryzują się podłużnym
prążkowaniem. Często wytwarza zbliźniaczenia szczególnie tzw. jaskółcze ogony. Odznacza się wyjątkową
różnorodnością postaci (znanych około 70). Występuje w skupieniach zbitych , ziarnistych, grubokrystalicznych
łuskowych, rozetowych, włóknistych i proszkowych. Jest plastyczny, miękki, nieco giętki, przezroczysty. Można go
łatwo kroić, dobrze rozpuszcza się w gorącej wodzie. Często zawiera inkluzje różnych minerałów, substancji
bitumicznych lub węglistych. Niekiedy wykazuje luminescencję – żółtą lub zieloną.
Występowanie:
Tworzy się jako produkt ewaporacji (odparowania) wód słonych jezior lub mórz poniżej 42oC; ( w wyższej krystalizuje jako
anhydryt). Powstaje tez jako produkt uwodnienia anhydrytu, wietrzenia minerałów siarczkowych a także działalności
roztworów hydrotermalnych. W klimatach suchych i gorących występuje w formie wykwitów; szczególną formą są tzw.
róże pustyni. Zazwyczaj występuje w towarzystwie anhydrytu, halitu, kalcytu, dolomitu, aragonitu, celestynu, barytu,
siarki.
Miejsca występowania: Kanada – Nowy Brunszwik, Nowa Szkocja, Usa – Kolorado, Utah, Michigan, Nowy Meksyk, Kalifornia,
Teksas. Meksyk, Chile, Rosja, Francja, Włochy, Niemcy, Hiszpania, Czechy.
W Polsce - największe jego złoża znajdują się w dolinie Nidy, na Pogórzu Kaczawskim, w Górach Świętokrzyskich, Na Ziemi
Lubuskiej i Śląsku Opolskim.
Gips – skała
Niemal monomineralna skała osadowa, siarczanowa (chemiczna), zaliczana jest do ewaporatów , tworząca się głównie
wskutek odparowania wód słonych jezior lub mórz, czasami też wskutek uwodnienia anhydrytu. Jest biała, szara,
żółtawa, kremowa, rzadziej różowa, brunatna, zielonawa lub czarna.
bardzo drobnoziarnista, biała odmiana nosi nazwę – alabaster,
odmiana włóknista to – gips włóknisty.
Składa się głównie z minerału o tej samej nazwie, ale może zawierać: anhydryt (oraz inne minerały siarczanowe), minerały
ilaste, węglany. Zazwyczaj tworzy warstwy, przeławicenia oraz soczewy wśród anhydrytów, skał solnych, margli,
wapieni i dolomitów.
Występowanie gipsu jest analogiczne do minerału – gipsu.
GRANITOID
granitoidy (granitoid) – skały plutoniczne, kwaśne (bogate w krzemionkę)
SiO2).
Zbudowane są z widocznych gołym okiem kryształów minerałów
skałotwórczych: kwarcu, skaleni potasowych, plagioklazów i
łyszczyków.
Struktura granitoidów jest fanerytowa, zwykle średnioziarnista lub
gruboziarnista, niekiedy porfirowata. Tekstura zbita, bezładna, lub
lekko kierunkowa. Ze względu na stosunkowo małą zawartość
minerałów ciemnych, barwa granitoidów jest jasna. Do granitoidów
należą: granity, granodioryty, sjenity, tonality.
Zespół cech strukturalnych oraz obecność dużej ilości kwarcu, jasne
zabarwienie pozwalają łatwo odróżnić tę grupę skał od innych skał
magmowych.
Zawartość skaleni decyduje o nazwie i przynależności systematycznej
skał w obrębie granitoidów.
Granitoidy powstają podczas powolnego krzepnięcia gorącej magmy w
głębi ziemi na głębokości od kilku do kilkunastu tysięcy metrów.
DIORYT
dioryt – obojętna skała plutoniczna, składająca się
głównie z plagioklazów (zwykle andezynu i oligoklazu)
i amfiboli (hornblenda), niekiedy z dodatkiem piroksenów
(augit, hipersten), biotytu oraz skaleni potasowych
(ortoklaz, mikroklin). Niektóre odmiany zawierają
niewielkie ilości kwarcu bądź oliwinu. Jej nazwa pochodzi od gr. dioridzein =
odróżniać, rozdzielać.
Dioryt jest koloru szarego, ciemnoszarego, szaroczarnego, lub rzadziej
ciemnoszarozielonego – zawiera do 50% minerałów ciemnych. Ma strukturę
jawnokrystaliczną: średnio- lub gruboziarnistą.
Występowanie
Francja – Korsyka, Norwegia – Laugendal, Szwecja – Orno, Finlandia, Włochy,
Wielka Brytania, Niemcy, Czechy, Peru – Andy, USA – Kalifornia.
Występuje w Polsce na Dolnym Śląsku - okolice Kłodzka, Gromnik oraz na Wyż.
Krakowsko-Wieluńskiej - okolice Myszkowa.
GABRO
gabro - obojętna skała magmowa
gruboziarnista lub średnioziarnista, o
barwie czarnej, szarej, brązowej lub
zielonoszarej.
W jej skład wchodzą: plagioklazy, pirokseny i
amfibole oraz w mniejszych ilościach
oliwin, biotyt, apatyt, ilmenit, spinele i
magnetyt.
W Polsce na Dolnym Śląsku koło Sobótki
(Ślęża), Braszowic i Nowej Rudy.
RYOLIT
Ryolit, liparyt, riolit (z gr.) to kwaśna skała magmowa
wylewna lub subwulkaniczna, o składzie podobnym do
granitu (jest to wylewny odpowiednik granitu - powstał z
magmy o tym samym składzie chemicznym, tylko
odmienne były warunki powstawania, które zapisały się w
jego wyglądzie, strukturze i wytrztmałości). Jest złożona w
największej części z kwarcu i skaleni, zwłaszcza
potasowych oraz sodowych. Struktura liparytu jest
częściowokrystaliczna, porfirowa lub afanitowa, tekstura
bezładna i masywna lub porowata. Ryolit występuje
najczęściej jako kopuły lawowe, sille, pokrywy lawowe, ale
nie tworzy dużych potoków lawowych, co jest
spowodowane jego dużą lepkością.
Ryolity starsze niż alpejskie, np. karbońskie i permskie,
nazywane są porfirami.
Skała ta ma odczyn kwaśny. W ryolitach często występują
agaty, cenne kamienie półszlachetne. Ryolity najczęściej
maja kolor szary, czerwonawy lub różowawy.
W Polsce można go znaleźć w południowej części Wyżyny
Krakowskiej (w okolicach Krzeszowic) i w Sudetach, w
Górach Kaczawskich, na Pogórzu Kaczawskim i Pogórzu
Izerskim - (niecka śródsudecka) oraz w Górach
Kamiennych, Górach Wałbrzyskich i na Pogórzu
Wałbrzyskim - (niecka śródsudecka). Jest to riolit
paleozoiczny (permski), eksploatowany do budowy dróg.
ANDEZYT
Andezyt - skała magmowa (wylewna) o strukturze
porfirowej o odczynie obojętnym. Głębinowym
odpowiednikiem andezytu jest dioryt.
W skład andezytu wchodzą: plagioklazy, biotyt,
pirokseny i amfibole. Andezyt ma barwę szarą,
brunatną, zieloną lub czarną.
Rozpowszechniony w ubiegłych epokach
geologicznych, jest równocześnie jedną z
najpospolitszych współczesnych skał
wulkanicznych. Występuje zwłaszcza na
wybrzeżach i wyspach Oceanu Spokojnego (linia
andezytowa ).
W Polsce - w Pieninach (m.in. góra Wżar koło
Czorsztyna). Znajduje zastosowanie jako materiał w
budownictwie i dekoratorstwie, również jako
materiał kwasoodporny.
Skały andezytowe stosunkowo łatwo wietrzeją, dając
gleby gliniaste, zasobne w składniki pokarmowe dla
roślin (głównie wapń i magnez).
BAZALT
Bazalt - skała lita pochodzenia wulkanicznego lub
żyłowego (magmowego) o strukturze bardzo
drobnoziarnistej, drobnoziarnistej, porfirowej i
barwie czarnej, szarej lub zielonej, powstała
podczas orogenezy alpejskiej.
Głębinowym odpowiednikiem bazaltu jest gabro.
Starsze odpowiedniki bazaltów nazywane są
melafirami (permskie, karbońskie) lub
diabazami (paleozoiczne). wietrzejąc ulega
zgorzeli i rozpada się na drobne kawałki.
DIABAZ
Diabaz - magmowa skała żyłowa o składzie mineralnym
bazaltu ale o grubszym ziarnie. Zawiera dużo wapnia,
plagioklazu i piroksenu.Posiada strukturę ofitową.
Skała jest zwykle wtórnie zmieniona wskutek
przeobrażenia piroksenu w chloryt i plagioklazu w
epidot, czym różni się od dolerytu. Te zmiany nadają
skale barwę zielonawą.
Diabaz jest skałą pospolitą - w Polsce występuje w
Sudetach i Górach Świętokrzyskich. Wykorzystywany
jest jako materiał budowlany i drogowy.
Dawniej tą nazwą określano bazalty
przedtrzeciorzędowe, zwykle znacznie przeobrażone.
APLIT
głębinowa, najczęściej kwaśna skała, tworząca żyły
czasem gniazda, występuje w granitoidach oraz
skałach ich osłony.
Jest to jasna skała magmowa o budowie drobno i
równoziarnistej.
Główne minerały, które wchodzą w skład aplitu to:
kwarc, skalenie, a podrzędnie muskowit i rzdziej
biotyt.
PEGMATYT
Pegmatyt - skała magmowa (ogniowa), żyłowa (subwulkaniczna, hipabysalna).
Powstaje w wyniku krystalizacji bogatej
w składniki lotne magmy w szczelinach i pustkach skalnych.
Charakterystyka:
Składem i właściwościami fizyko-chemicznymi podobna do granitu, od którego różni się głównie
wykształceniem i wielkością kryształów minerałów stanowiących jej główne składniki (kwarc, skalenie,
miki).
W pegmatytach stwierdzono występowanie ponad 270 różnych minerałów. Między innymi występują:
turmaliny, spodumen, columbit, granaty, fluoryt, apatyt, cyrkon, kasyteryt, korund, wolframit, apatyt,
topaz, .... . Może zawierać domieszkę związków żelaza (głównie hematytu), który często barwi
skalenie w pegmatytach na kolor czerwony.
Występowanie:
Pegmatyty powstają najczęściej na głębokości do 7 km, w temperaturze nie przekraczającej 700 –800
stopni C i towarzyszą wielu intruzjom magmowym.
Miejsca występowania:
W Polsce występuje w Sudetach, w okolicach Strzegomia (Dolny Śląsk) oraz w Tatrach. Oprócz tego
pojedyncze bloki i otoczaki (materiał polodowcowy) można znaleźć praktycznie wszędzie na terenie
naszego kraju, dokąd siegał lodowiec.
Na świecie największe wystąpienia to Finlandia, zachodnia część USA.Brazylia – Minas Gerais, Rosja –
Ural, Płw. Kolski, Madagaskar. Znane są pegmatyty o kryształach kilkumetrowej wielkości (np. ważący
5 ton kryształ berylu z USA lub kryształ skalenia o objętości kilkunastu tysięcy metrów sześciennych z
Finlandii).
KALCYT
Kalcyt – minerał z gromady węglanów. Bardzo rozpowszechniony minerał skałotwórczy.
Nazwa pochodzi od gr. chalix = wapno oraz łac. calx (calcis) = wapno;
i nawiązuje do tradycyjnego zastosowania tego minerału.
Właściwości
Chemizm: CaCO3 (węglan wapnia)
Układ krystalograficzny: trygonalny
Twardość w skali Mohsa: 3, bardzo kruchy
Łupliwość: doskonała (trójkierunkowa)
Przełam: muszlowy
Rysa: biała
Gęstość: 2,6-2,8 g/cm³
Barwa: bezbarwny lub różne barwy (biały, szary)
Połysk: szklisty, perłowy
Pokrój: słupkowy, tabliczkowy
polany kwasem solnym HCl – burzy się
wykazuje dwójłomność, o współczynikach załamania no = 1,658 i ne = 1,486 (długość fali ~ 590nm)
Tworzy kryształy izomeryczne, tabliczkowe, słupkowe, igiełkowe. Często wykształca bliźniaki oraz zrosty wielokrotne.
Odznacza się bogactwem postaci – znanych jest ponad 2000 form jego kryształów i kombinacji. Najczęściej przyjmuje
postać romboedrów i skalenoedrów. Często tworzy naskorupienia, naloty, żyły. Jest izostrukturalny z magnezytem,
rodochrozytem, syderytem. Jest kruchy, przezroczysty, często zawiera domieszki: manganu – manganokalcyt; żelaza i
magnezu – kalcyt magnezowy; strontu – stroncjokalcyt; baru i kobaltu – kobaltokalcyt; ołowiu – plumbokalcyt. W czystych
kryształach kalcytu (szpat islandzki) można zaobserwować zjawisko podwójnego załamania światła.
Występowanie
Stanowi powszechny składnik skałotwórczy . Kryształy kalcytu przybierają bardzo różne postacie i są elementem wielu
różnych skał – wapienie, marmury, nacieki jaskiniowe (stalaktyty, stalagmity i stalagnaty), oolity.
Miejsca występowania to głównie: Wielka Brytania – Cumbria, Kornwalia,Islandia, Niemcy, USA, Czechy.
W Polsce – występuje na Wyżynie Śląskiej i Krakowsko – Wieluńskiej, w Pieninach, Tatrach, na Górnym i Dolnym Śląsku.
IŁ
skała osadowa, drobnoziarnista, zbudowana jest
z minerałów ilastych, takich jak kaolinit
i illit z domieszką łyszczyków oraz pyłu kwarcowego.
Iły zawierają nie mniej niż 50% frakcji ilastej
(ziarna o średnicy do 0,002 mm) i nie więcej niż 10% frakcji piaskowej (ziarna o
średnicy od 0,05 mm do 2,0 mm). Grunty ilaste należą do gruntów spoistych.
Ich wytrzymałość na obciążenie zależy przede wszystkim od stopnia
wilgotności gruntu.
Ił w połączeniu z wodą charakteryzuje się dużą plastycznością. W związku z
zawartością związków żelaza może mieć barwę niebieskozieloną bądź
czerwoną.
Znajduje zastosowanie w przemyśle ceramicznym jako surowiec do produkcji
cegieł, dachówek czy klinkieru, także w przemyśle budowlanym i
papierniczym.
Iły powszechnie występują na terenie Polski.
DOLOMIT
Minerał z gromady węglanów.
Niemal monomineralna skała osadowa, węglanowa, zbudowana głównie z minerału o tej samej nazwie.
Nazwa pochodzi od nazwiska Francuskiego badacza Alp,
mineraloga D.Dolomieu, który w 1791r. po raz pierwszy wyodrębnił ten minerał.
Właściwości:
Chemizm: CaMg[CO3]2 - węglan wapnia i magnezu
układ krystalograficzny - trygonalny,
twardość w skali Mohsa - 3,5 - 4,
gęstość - 2,8 -2,9
barwa – biała, szara, żółtawa, bezbarwny
rysa - biała,
przełam - muszlowy
łupliwość - 3-kierunkowa, doskonała, zgodnie ze ścianami romboedru,
połysk - szklisty, czasami perłowy
Tworzy kryształy izometryczne (romboedry siodełkowato wygięte do góry), czasami tabliczkowe lub słupkowe. Występuje w
skupieniach ziarnistych, zbitych, naskorupień, żyłek i szczotek krystalicznych. Tworzy pseudomorfozy po innych
minerałach. Jest kruchy, przezroczysty, wykazuje luminescencję: pomarańczową, zieloną, żółtą, brązową, białą,
kremową. Zawiera domieszki: manganu, kobaltu, ołowiu, cynku. Opornie rozpuszcza się w zimnym kwasie solnym; po
sproszkowaniu i podgrzaniu silnie reaguje („burzenie”). Główny składnik skały osadowej o tej samej nazwie.
Występowanie:
Występuje w niskotemperaturowych utworach hydrotermalnych, żyłach kruszcowych, w skałach metamorficznych (marmurach
dolomitowych). Produkt metasomatozy (dolomityzacji) skał wapiennych oraz sedymentacji chemicznej i biologicznej.
Skały dolomitowe powstały z morskich wapieni, które zostały przeobrażone przez bogatą w magnez wodę (atomy
magnezu zastąpiły część atomów wapnia). Współwystępuje z kalcytem, kwarcem, pirytem, sfalerytem, galeną
Miejsca występowania: Austria, Niemcy, Szwajcaria, Rumunia, Jugosławia, Kanada, USA, Meksyk,
W Polsce – występuje w Tatrach (Dolina Białego, Dolina Chochołowska), w Górach Świętokrzyskich, na Dolnym Śląsku. Duże
wystapienia są na Wyżynie Krakowsko – Wieluńskiej.
KRZEMIONKA
nazwa zwyczajowa tlenku krzemu, SiO2, bezwodnika kwasów
krzemowych (krzemiany).
Bezbarwne ciało stałe o temperaturze topnienia 1710°C,
nierozpuszczalne w wodzie i kwasach (oprócz kwasu
fluorowodorowego).
Tworzy liczne minerały (ametyst, kwarc, trydymit, krystobalit).
Stosowane m.in. do wyrobu szkła, produkcji materiałów
budowlanych.
ZLEPIENIEC
konglomerat – grubookruchowa skała osadowa
o różnych barwach, złożona z ziaren żwiru
spojonych lepiszczem. Różni się od żwiru tylko
obecnością lepiszcza.Podobnie jak żwiry
zlepieńce mogą być: polimiktyczne
(zawierające wiele różnych rodzajów otoczaków).
oligomiktyczne (ubogie lub zubożałe)
W Polsce – przykładem zlepieńca polimiktycznego jest:
"zlepieniec zygmuntowski": jest to zlepieniec powstały podczas wkraczania (transgresji) morza
cechsztyńskiego, w górach Świętokrzyskich. Skład jego jest zależny od typów skał
wystepujących w jego podłożu (od budowy terenu), na który wkraczała transgresja.
Przeważają w nim: w okolicach Kielc – wapienie, dolomity dewońskie, rogowce; w rejonie
Łysogór – kwarcyty kambryjskie; spoiwo jest wapnisto-detrytyczne.
"zlepieniec myślachowicki": jest to dolnopermski osad typu piedmontowego (przedgórskiego)
znany z okolic Krakowa. Składa się z otoczaków, wapieni dewońskich i karbońskich, w
mniejszym stopniu z innych skał, np. kwarców żyłowych, lidrytów. Spoiwo jest najczęściej
wapniste.
Zlepieniec powstał w wyniku scementowania okruchów różnych skał i minerałów (najczęściej
otoczaków) skał takich jak granity, wapienie, dolomity, marmury czy skał krzemionkowych za
pomocą spoiwa krzemionkowego, ilastożelazistego lub węglanowego.
Między zlepieńcami a brekcjami nie można poprowadzić wyraźnej granicy, gdyż istnieje szereg
skał pośrednich, które stanowią przejścia od brekcji do zlepieńca.
PIASKOWIEC
Piaskowiec to drobnoziarnista, lita skała osadowa powstała w
wyniku scementowania ziaren kwarcu, miki oraz innych skał i
minerałów o średnicy 0,02-2 mm za pomocą spoiwa ilastego,
krzemionkowego, wapiennego lub żelazistego. Przyjmuje różne
zabarwienia od szarego po żółte, czerwone i białe. Piaskowce
są zwykle relatywnie miękkie i łatwe w obróbce, zwłaszcza tuż
po wydobyciu, natomiast po wyschnięciu twardnieją. Z tego
względu są często stosowane w budownictwie jako materiał
konstrukcyjny lub zdobniczy.
Z piaskowców zbudowane są niektóre partie Sudetów, przede
wszystkim Góry Stołowe, a także niewielkie części Pogórza
Izerskiego, Pogórza Kaczawskiego, Gór Kaczawskich, Gór
Wałbrzyskich, Gór Kamiennych, Gór Bystrzyckich oraz Kotliny
Kłodzkiej, prawie całe Beskidy, czyli Karpaty Zewnętrzne oraz
Podhale, Kotlina Zakopiańska i niewielkie skrawki Tatr, a także
spore partie Gór Świętokrzyskich i ich otoczenia.
Formacje skalne złożone w przeważającej części z piaskowca są
porowate, co pozwala na perkolację (przesączanie) i
zatrzymywanie dużych ilości wody. Z tego względu mogą być
wykorzystywane jako efektywne filtry oczyszczające wodę z
zanieczyszczeń.
BREKCJA
Brekcja (druzgot, okruchowiec) – ostrokrawędziowa skała okruchowa składająca się z fragmentów innych skał i minerałów scementowanych ze
sobą przy pomocy spoiwa krzemionkowego, wapiennego, żelazistego, iłowego lub in.
Niekiedy brekcje tworzą się w miejscu, w którym odbywał się proces wietrzenia, powstają w wyniku nagromadzenia się (sedymentacji)
fragmentów skalnych w pobliżu lub w miejscu skały pierwotnej. Drobniejsze produkty zostają z czasem wypłukane przez deszcze albo
wywiane przez wiatr, większe odłamki i okruchy ulegają cementacji przez spoiwo. Przyczyny powstania brekcji są bardzo różne.
Brekcje powstałe w środowisku lądowym
brekcja tektoniczna – jest efektem kruszenia skał podczas ruchów tektonicznych, i wtórne spojenie okruchów, zwykle przez substancje
krystalizujące z roztworów wodnych.
brekcja wulkaniczna – powstaje w wyniku aktywności wulkanicznej, kiedy to materiał piroklastyczny wyrzucany na powierzchnię Ziemi w wyniku
erupcji wulkanu scementowany zostaje popiołem wulkanicznym;
brekcje osadowe – powstają dzięki niszczącemu działaniu takich czynników jak: wietrzenie, erozja wód płynących i lodowców, falowanie wód
stojących.... Najczęściej spotykane brekcje osadowe:
brekcja piargowa – ma zwykle urozmaicony skład okruchów odpowiadający budowie zbocza ponad miejscem jej osadzenia się. Selekcja
materiału w niej jest słaba, ułożenie materiału jest podobne jak w stożku nasypowym. W spoiwie może wystepować materiał ilasty.
Powstaje przez scementowanie stożków piargowych; jest charakterystyczna dla terenów górskich.
brekcja krasowa – składa się z okruchów skał węglanowych spojonych najczęściej kalcytem. Zazwyczaj zawiera wkładki mulaste pochodzące z
namulisk jaskiniowych. Wielkość okruchów jest różnorodna. Powstaje przez scementowanie zapadających się stropów jaskiń krasowych.
brekcja kostna – odmiana brekcji osadowej, tworzą ją nagromadzony materiał mineralny w postaci kości i zębów ssaków (sedymentacja
organogeniczna); w Polsce występuje w Wężach k. Działoszyc.
brekcja intruzyjna – spoiwem jest tu magma.
Brekcje powstałe w środowisku wodnym
brekcja klifowa – ma urozmaicony skład litologiczny, uzależniony od budowy brzegu klifowego. Materiał jest na ogół lepiej posegregowany niż w
poprzednich typach.
brekcja śródwarstwowa – utworzona jest z okruchów identycznych z materiałem warstwy podścielającej; spoiwo jest zbliżone składem do
warstwy leżącej nad brekcją. Miąższość takiej brekcji nie przekracza 0,5 m, rozciągłość może być znaczna. Przyczyną powstania jest
skruszenie osadu np. przez wyjątkowo silne falowanie.
brekcja rafowa – składa się z okruchów rafy koralowej zlepionej spoiwem węglanowym z domieszką piasku wapiennego. W brekcji mogą
występować okruchy np. muszli.
MUŁOWIEC
skała zwięzła, zdiagenezowany (scementowany) muł, zawiera głównie kwarc.
LESS
pylasta skała osadowa pochodzenia eolicznego. "Less to węglanowy utwór średnio pylasty, przeważnie żółtawoszary o miążzości co najmniej 1-4 m,
skłonny do osiadania pod wpływem zawilgocenia względnie dodatkowego obciążenia. W stanie suchym wykazuje skłonności do pękania i tworzenia
pionowych obrywisk, które zanikają gdy less jest wilgotny i nasycony wodą. Dominuje w nim frakcja (0,05-0,02 mm) wyselekcjonowana i deponowana
głównie na drodze eolicznej, a więc w warunkach względnie suchego klimatu na co wskazuje między innymi rozmieszczenie strefowe lub związek lessu
z określonym piętrem hipsometrycznym.
Do czynienia z lessami właściwymi mamy wówczas gdy frakcja 0,05-0,02 mm stanowi powyżej 50% analizowanej próby. Wyróżnia się ponadto lessy
właściwe piaszczyste oraz less właściwy gliniasty ....(H. Maruszczak). Do utworów lessopodobnych zalicza się te, które w fazie sedymentacji były
kształtowane m.in. przy udziale czynników eolicznych, ale ich rola była mniejsza niż w przypadku lessów właściwych.
Geneza
Eoliczna geneza lessu, rozpowszechniona przez Ferdinanda von Richthofena w XIX wieku jest obecnie akceptowana przez wielu badaczy. Nie
wyjaśniony jest do dzisiaj problem źródła materiału pyłowego, długości transportu i kierunku wiatrów lessotwórczych. Obecnie nie jest brana pod uwagę
teoria o dalekim transporcie pyłu lessowego, lecz przyjmuje się transport na małe odległości. O autochtoniźmie lessu polskiego świadczą wyniki
porównawczych analiz właściwości fizycznych, składu chemicznego i mineralogicznego lessów.
Źródłem materiału pyłowego według jednej grupy badaczy były różne osady czwartorzędowe i starsze. Według drugiej grupy źródłem pyłu lessowego
były osady rzeczne. Pył lessowy był wywiewany z tych osadów na okoliczne tereny, nieraz na odległość kilkudziesięciu kilometrów. Na wysoczyznach
zalega less pierwotny akumulowany eolicznie, natomiast w dolinach oprócz lessu eolicznego występują wtórne pokrywy lessowe powstałe w wyniku
przemieszczania lessów pierwotnych. Z tego powodu lessy dzieli się dodatkowo na 3 topofacje: lessy wysoczyznowe; lessy stokowe; lessy dolinne
Występowanie
W Polsce lessy występują dysjunktywnie w obrębie Wyżyn Polskich, Niziny Śląskiej, Wzgórz Trzebnickich, na Podkarpaciu i Pogórzu Karpackim. Płaty
lessów wyciągnięte są w kierunku WNW-ESE. Zbudowane są one z różnowiekowych warstw, niekiedy poprzedzielanych glebami
kopalnymi.Rozmieszczenie lessów w Polsce wykazuje szereg prawidłowości m.in. wzrost miąższości platów lessowych z zachodu na wschód,
występowanie platów tylko na określonych wysokościach nad poziomem morza tj. od 170 do 450 m n.p.m. Pokrywy lessowe o największej powierzchni i
miąższości występują na terenie Chin, gdzie ich grubość dochodzi nawet do kilkuset metrów. Występują one także m.in. na terenie Kazachstanu,
Ukrainy, USA, Węgier, Bułgarii, Czech.
Czas tworzenia się lessu
Pokrywy lessowe tworzyły się w piętrach zimnych zlodowaceń tzw. glacjałach. W okresach ociepleń tzw. interstadiałach tworzenie się pokryw
lessowych ustawało. W okresie interstadiałów pokłady pyłu lessowego były przekształcane przez procesy glebowe tzw. lessivage. Lessivage
powodował to, że pokłady pyłu zaczęły nabierać cechy dzisiejszych lessów. W okresach ciepłych tworzyły się na pokrywach lessowych gleby. Typ
tworzącej się gleby uzależniony był od warunków klimatycznych, a co za tym idzie typu roślinności. Na pokrywach lessowych tworzyły się m.in.
czarnoziemy, gleby brunatne i inne. W okresie każdego zlodowacenia było kilka pięter zimnych i kilka ciepłych, stąd w pokładach lessów obecność gleb
kopalnych.
Formy lessowe: Parowy; wąwozy; doliny odwadniane okresowo; płaskowyże
BOKSYT
ilasta skała osadowa składająca się głównie z wodorotlenków glinu
(hydrargilitu, bemitu lub diasporu).
Zawiera też minerały ilaste, krzemionkę, tlenki i wodorotlenki żelaza.
Nazwa boksyt pochodzi od francuskiego miasta Les Beaux-de-Provence
w południowej Francji, gdzie w 1821 roku po raz pierwszy odkryto złoża.
Boksyt jest najczęściej koloru czerwonego lub brunatnego, drobnoziarnisty, miękki, słabo spojony lub
zwięzły i twardy. W największych ilościach powstaje na miejscu wietrzenia skał glinokrzemianowych w
klimacie gorącym. Jest podstawową rudą glinu. Używany też w metalurgii (jako topnik) oraz do wyrobu
materiałów ogniotrwałych i szybko twardniejących cementów. Odmianą boksytu jest lateryt.
Górnictwo boksytów jest najlepiej rozwinięte w Australii - jej udział w 1995 roku w światowej produkcji
sięgał aż 39%. Największe złoża, o dużej zawartości tlenku glinu (do 60%), są eksploatowane w
rejonie Weipa nad Zatoką Karpentaria, a mniejsze w rejonie Perth. Ponad 30% światowej produkcji
boksytów przypada na kraje Ameryki Łacińskiej, zwłaszcza na Jamajkę (9,9%) i Brazylię (8%), a także
na Wenezuelę, Surinam i Gujanę. W Afryce wielkim ich producentem jest Gwinea (12% światowego
wydobycia). Udział pozostałych państw wynosi poniżej 20%, a są wśród nich - między innymi - Chiny,
Indie, Rosja, Kazachstan. W Europie najwięcej boksytów wydobywa się w Grecji (1,7%) i na Węgrzech
(1%). Znikomą produkcją charakteryzuje się obecnie Francja, która jeszcze 10 lat temu należała do
liczących się producentów tego surowca. W Polsce boksyt występuje m.in. koło Nowej Rudy na
Dolnym Śląsku.
LATERYT
Skocz do: nawigacji, szukajLateryt - produkt
intensywnego wietrzenia skał w klimacie wilgotnym i
gorącym.
Lateryt składa się głównie z tlenków żelaza i glinu
pozostałych po odprowadzeniu krzemionki i innych
składników, wskutek czego ma barwę czerwoną
przechodzącą w ciemnobrązową.
Lateryty mogą mieć nawet dziesiątki metrów grubości i
dużą twardość, zwłaszcza w górnych warstwach dzięki temu są wykorzystywane w budownictwie.
Ze względu na zawartość żelaza, stosowany też jako
odżywcze podłoże w akwariach roślinnych.
WAPIENIE
Skała osadowa (chemogeniczna lub organogeniczna) zbudowana głównie z węglanu wapnia, przede
wszystkim w postaci kalcytu.
Powstają z luźnego osadu wapiennego, który w wyniku różnych procesów ulega lityfikacji. Najbardziej
istotnym z tych procesów jest proces cementacji. Współcześnie tworzą się m.in. na Bahamach.
Skład mineralny
Współczesne skały wapienne zawierają, oprócz kalcytu i kalcytu magnezowego, także znaczne ilości
aragonitu. Z biegiem czasu minerały te ulegają przeobrażeniu w kalcyt o nieznacznej zawartości
magnezu. W związku z tym wapień łatwo ulega wietrzeniu chemicznemu (zjawiska krasowe):
Wapienie pozbawione domieszek chemicznych są białe, jednak stosunkowo często mamy do
czynienia z wapieniami zabarwionymi, które reprezentować mogą pełną gamę kolorów. Głównymi
składnikami wapienia są masa podstawowa zbudowana z mikrytu lub sparytu składniki ziarniste
(elementy szkletowe organizmów, ooidy, onkoidy, intraklasty, grudki i gruzełki) wapienne szczątki
organizmów (bioklasty)
Zastosowania
Jest używany głównie w budownictwie, przemyśle wapienniczym, cementowym, chemicznym,
cukrowniczym, w hutniczym (jako topnik, do wyrobu szkła) oraz w rolnictwie (jako nawóz).
Wykorzystanie w budownictwie jest widoczne szczególnie na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej,
gdzie skały tej używano szczególnie często do budowy zarówno twierdz (np. Ogrodzieniec), jak i
zwykłych domów mieszkalnych. Wiele zabytków architektury lub ich fragmenty, np. Brama Floriańska i
Maszkarony w Sukiennicach w Krakowie, a także zamki na szlaku Orlich Gniazd, zostały zbudowane z
wapieni. W kamieniarstwie niektóre odmiany wapieni błędnie przyjęło się nazywać marmurem.
W Polsce powierzchniowo odsłaniają się głównie w rejonach Kielc, Częstochowy, Lublina a także
miejscowo w Tatrach i Pieninach.
MARGLE
skały osadowe zaliczane do grupy skał chemicznych. Powstają w
zbiornikach morskich lub jeziornych (margle jeziorne), w
wyniku nagromadzenia dużych ilości węglanu wapnia z
domieszką substancji ilastych (głównie minerałów ilastych).
Stanowią formację przejściową pomiędzy skałami
węglanowymi a ilastymi.
Przy zawartości węglanu wapnia powyżej 67% przechodzą w
wapienie margliste, natomiast przy jego spadku poniżej 33% w iły margliste. Margle wzbogacone dużą ilością ziaren kwarcu
nazywa się marglami piaszczystymi.
Barwa biała, brunatna lub szara. Zdarzają się także margle o
zabarwieniu zielonkawym, spowodowanym obecnością
glaukonitu. Stosowane do wyrobu cementu i jako nawóz
mineralny. W Polsce spotykane są na Wyżynie Lubelskiej oraz
w Karpatach.
OPOKA
Opoka - skała mieszana zbudowana z krzemionki (opal, chalcedon) i węglanu wapnia. Może zawierać niwielkie
ilości glaukonitu i substancji ilastych. W wyniku wietrzenia chemicznego może ulec odwapnieniu, powstaje
wtedy tak zwana opoka lekka.
W Polsce opoki są pospolite w osadach górnej kredy pozakarpackiej, zaś opoki lekkie występują na Wyżynie
Lubelskiej i w obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich.
RADIOLARYT
jest skałą osadową skałą krzemionkową pochodzenia organicznego.
Spotykana jest w barwach czerwonej, zielonej lub czarnej.
Jej budowa jest drobnoziarnista i zwięzła, przełam muszlowy.
Radiolaryty tworzą się najczęsciej w strefach głebokowodnych.
W skład wchodzą głównie krzemionkowe skorupki promienic.
LIDYT
osadowa skała krzemowa należąca do grupy skał organogenicznych barwy czarnej lub
ciemnoszarej, skrytokrystaliczna lub bardzo drobno krystaliczną. Składa się
głównie z chalcedonu i mikrokrystalicznego kwarcu i substancji organicznych oraz
często pirytu. Zawartość minerałów ilastych oraz składników piroklastycznych
powoduje warstwowanie. Podczas diagenezy, wskutek rekrystalizacji chalcedonu
powstają żyłki kwarcu przecinające skałę w różnych kierunkach. Substancja
organiczna znajdująca się w lidytach, jest substancją węglistą o wysokim stopniu
uwęglenia. Skała drobnoziarnista, zwięzła i twarda, krucha, pospolita wśród
osadów paleozoicznych .
Występowanie
W Polsce spotykany na obszarze Karpat fliszowych, na Dolnym Śląsku i w Górach
Świętokrzyskich.
KRZEMIEŃ
Krzemień (skrzemieniałe drewno) - skała osadowa, krzemionkowa (biochemiczna lub chemiczna), występująca w formie kulistych,
bulwiastych, bochenkowatych lub soczewkowatych konkrecji w obrębie skał niekrzemionkowych reprezentowanych przez
wapienie, margle, dolomity. Z utworami otaczającymi tworzy ostre granice. Zwykle jest pokryty jasną korą krzemionkową,
bardziej miękką do samego krzemienia.
Jest skrzemieniałym drewnem o składzie mineralnym jaspisu, chalcedonu, rzadziej opalu, składa się głównie z krzemionki,
niekiedy zawiera krzemionkowe szczątki różnych organizmów.
Właściwości
Wzór chemiczny: SiO2
Układ krystalograficzny: trygonalny; mikrokrystaliczne skupienia
Barwa: brązowa, szara, czerwona, czarna.
Rysa: biała, żółtawa, brązowa.
Twardość w skali Mohsa: 5,5-7
Gęstość: 2,58-2,91
Łupliwość: brak
Przełam: muszlowy
Jest skamieliną, drewnem przemienionym w kamień, jak nie całkiem poprawnie mówi się w kręgach laików. Krzemienie były już
wykorzystywane w epoce kamienia czyli paleolicie.
Organiczne części drewna nie zostają nigdy przekształcone w kamień; przekazane zostają jedynie kształty i elementy struktury
drewna. Specjaliści mówią o pseudomorfozie chalcedonu (jaspisu, opalu). Dobrze zachowane skamieliny istnieją tylko
wówczas, gdy drewno po obumarciu szybko zostanie przykryte drobnoziarnistą skałą osadową lub popiołami wulkanicznymi
- jego zewnętrzna struktura pozostaje zakonserwowana w otaczającej go skale; jak w negatywie.
Krążąca woda rozpuszcza w niektórych miejscach składniki organiczne, zastępując je substancjami mineralnymi (proces
wymiany). Znacznie większą rolę w jego powstaniu odgrywają skrzemienienia materiału komórkowego i wypełnienia pustek.
Barwy są niepozorne: czarne, szare, brunatne, niekiedy czerwone, różowe, żółte - wskutek polerowania i szlifowania nasilają się.
Występowanie
Najbardziej znanym złożem jest "Skamieniały Las" koło Holbrook w Arizonie (USA). Można tam znaleźć skrzemieniałe pnie drzew
rodzaju Araukaria do 65 m długości i 3 m średnicy ( sprzed około 200 mln lat). Nigdzie indziej skrzemieniałe drewno nie jest
tak pięknie ubarwione. Obszar "Skamieniałego Lasu" w 1962r. został ogłoszony parkiem narodowym.
Dobrej jakości krzemienia dostarczają: Egipt (Dżebel Moka), Argentyna (Patagonia), Kanada (Alberta), USA (Alaska, Wyoming),
Australia.
Polska - na Pogórzu Iłżeckim. Znane odmiany to: krzemień czekoladowy występujący w paśmie między Orońskiem i Ożarowem,
pasiasty- na północ i wschód od Ostrowca Świętokrzyskiego, krzemień ożarowski - okolice Ożarowa, krzemień świeciechowski Świeciechów i krzemień gościeradowski - Gościeradów (woj lubelskie). Odmiany różnią się barwą i deseniem.
GNEJS
Gnejs to skała metamorficzna o składzie granitu, najczęściej
powstała z jego przeobrażenia.
Gnejsy mogą powstać również ze skał osadowych. Gnejsy
powstałe ze skał osadowych nazywamy paragnejsami,
pochodzenia magmowego ortognejsami.
Ma kolor jasnoszary, ciemnoszary, różowy i inny, często pasiasty.
Jego tekstura (ze względu na ułożenie ziarn w przestrzeni)
może być drobnolaminowana - najczęściej biało-czarne
naprzemianległe laminy, warstewkowa, oczkowa, pręcikowa,
rzadziej słabo kierunkowa; struktura (ze względu na wielkość
ziarna) drobno-, średnio- lub gruboziarnista.
Składa się z kwarcu, skaleni - plagioklazu lub skalenia
potasowego, biotytu, muskowitu. W niektórych odmianach
mogą występować amfibol, piroksen, granat, kordieryt,
andaluzyt, sylimanit, dysten,staurolit oraz minerały
akcesoryczne: apatyt, turmalin, cyrkon, monacyt i in.
Spotykana na całym świecie, jedynie na kontynentach (tarczach
kontynentalnych), głównie na obszarach tarcz krystalicznych.
W Polsce występują w Sudetach, Tatrach Zachodnich oraz w
podłożu północno-wschodniej Polski.
ZIELEŃCE
Skały cienko lub grubo złupkowane powstałe w wyniku płytkiej metamorfozy facji zieleńcowej
(relatywnie niskie ciśnienie i temperatury) bazaltów i pokrewnych im skał wylewnych.
Wietrzeją stosunkowo łatwo, dając gleby gliniaste o dość dobrej zasobności w składniki
pokarmowe dla roślin.
Struktura: zbita, bezładna.
Tekstura : homeoblastyczna, drobno-, średnioblastyczna.
Skład : dominują chloryty, plagioklazy i epidot.
Barwa :skały zieleńcowe odznaczają się charakterystyczną ciemnozielonkawą barwą z
odcieniem niebieskawym.
Występowanie: W Polsce zieleńce występują licznie w Górach Kaczawskich, gdzie tworzą
serię zieleńcową, powstałą wskutek metamorfozy grubego kompleksu bazaltów wieku
staropaleozoicznego.
MIKA
grupa minerałów zaliczana do gromady krzemianów. Nazwa pochodzi od łac. mica = ziarno bądź micare =
błyszczeć. Znane są również pod nazwą "łyszczyków".
Właściwości:
Chemizm: AB2-3(OH,F)2(Si,Al4O10) – zasadowe glinokrzemiany potasu, sodu, wapnia, glinu, magnezu, żelaza,
manganu rzadziej rubidu, cezu, baru, cynku, wanadu, litu, tytanu, chromu.
gdzie: A - potas, sód, wapń B - żelazo, fluoru, magnez, mangan, lit, glin
Układ krystalograficzny: jednoskośnym.
pokrój: tabliczkowy, krótkosłupowy, płytkowy, blaszkowy.
Barwa: bezbarwne ,srebrzystobiałe, żółtawe – miki jasne; ciemnoszare, brunatne, czarne – miki ciemne.
Rysa: biała
Połysk: szklisty, jedwabisty
Łupliwość: doskonała, jednokierunkowa
Przełam: nierówny
Twardość: około 2-3
Gęstość: waha się od 2,75 do 3,4
Tworzą one tabliczkowe kryształy o pokroju pseudoheksagonalnym. dobre właściwości dielektryczne, niepalna,
odporna na temperaturę, odporna na czynniki chemiczne, odporna na starzenie.
Tworzą skupienia zbite, ziarniste, blaszkowe, czasami rozetowe. Tworzą kryształy wrosłe i narosłe w druzach –
szczotki krystaliczne. Są giętkie, elastyczne i sprężyste. Tylko niewiele wśród nich jest wyraźnie kruche oraz
łamliwe (są to: margaryt, clintonit, ksantofyllit).
Występowanie:
Łyszczyki występują powszechnie w wielu skałach. Należą do głównych minerałów skał magmowych. Są ważnymi
składnikami skał metamorficznych i często występują w skałach osadowych. Dzięki doskonałej łupliwości
często spotykane w postaci cienkich, elastycznych blaszek o różnym zabarwieniu (tzw. kocie złoto).
Miejsca występowania: Indie, Rosja, Kanada.
W Polsce – są spotykane w pegmatytach na Dolnym Śląsku.
Ze względu na zabarwienie wyróżniamy: miki jasne: (np.muskowit, serecyt, paragonit, fengit); Miki ciemne:
(np.biotyt, flogopit).
2. ze względu na skład chemiczny: miki litowe (lepidolit, zinnwaldyt); biotyt ; potasowa - muskowit, ; potasowo
magnezowa -flogopit, ; syntetyczna - fluoroflogopit,
EKLOGIT
skała metamorficzna powstała w wyniku
metamorfizmu regionalnego w zakresie facji
eklogitowej.
Składa się głównie z piroksenów (omfacyt) i
granatów (pirop).
W Polsce występuje np. w okolicach Zagórza
Śląskiego i Międzygórza w Sudetach.
SERPENTYNIT
Serpentynit - skała metamorficzna zbudowana głównie z minerałów,
grupy serpentynów (antygorytu, chryzotylu) z małym udziałem
minerałów jak: piroksen, oliwin, hornblenda, będących reliktami
pierwotnej skały magmowej. Często bywa poprzecinany żyłkami
mineralnymi chalcedonu, opalu, magnezytu, dolomitu, sepiolitu.
Powstanie: w wyniku metamorficznego przeobrażenia ultrazasadowych skał
magmowych, a szczególnie perydotytów, piroksenitów, harzburgitów, iherzolitów i
dunitów.
• Barwa: zielonooliwkowa, zielonoszara do czarnej z białymi pasemkami.
• Struktura: zbita, często poprzecinana żyłkami talku albo magnezytu.
• Zastosowanie:
Materiał drogowy, materiał dekoracyjny, materiał do wyrobu produktów kwasoodpornych i ogniotrwałych .
Występowanie:
Złoża bardzo często występują razem ze złożami miedzi, żelaza, niklu, azbestu, talku, magnezytu,
chryzoprazu.
Polska: Dolny Śląsk Góry Sowie, Masyw Ślęży, okolice Niemczy i Ząbkowic.
KWARCYT
Skała metamorficzna.
Powstał przez przeobrażenie piaskowców i mułowców
zbudowanych niemal wyłączne z okruchów kwarcu. W
Polsce kwarcyty występują głównie w masywach
metamorficznych Sudetów.
Obok kwarcytów metamorficznych wyróżniane są także
kwarcyty osadowe (piaskowce kwarcytowe), będące
skałami okruchowymi, te kwarcyty złożone są w 95% z
ziaren kwarcu bardzo ściśle do siebie przylegających,
spojonych krzemionką. Do kwarcytów osadowych należą
kambryjskie kwarcyty Gór Świętokrzyskich, tworzące
gołoborza w paśmie Łysogór.
Kwarcyty bywają jasnoszare, szaroniebieskie, brązowe lub
żółtoczerwone.
Budowa ich jest tak zbita, że oddzielnych ziaren kwarcu nie
zobaczymy gołym okiem, ani nie wyczujemy pod palcami.
Kwarcyty są niesłychanie odporne na obróbkę
mechaniczną. Na tym polu mają one przewagę nad tak
twardą skałą jak np. granit.
Mają zastosowanie w przemyśle materiałów ogniotrwałych oraz
jako tłuczeń w budownictwie drogowym.
MARMUR
Marmur (z gr. μάρμαρος marmaros) – skała metamorficzna
powstała z przeobrażenia wapieni, rzadziej dolomitów. Składa
się głównie z krystalicznego kalcytu lub dolomitu - marmur
dolomitowy.
Marmur - skała
Techniczną nazwą marmur określa się wszystkie wapienie dające
się polerować i używane w budownictwie, zarówno
zmetamorfizowane jak i osadowe, np. czarne marmury
Dębnickie z rejonu Krakowa oraz wszystkie tzw. marmury
kieleckie.
Znane marmury wydobywa się w Carrara we Włoszech i na
wyspie Brač na Chorwacji.
AMFIBOLIT
(z grec. amphibolos = narzucony, lithos = kamień) - to skała
metamorficzna powstająca relatywnie średnich temperaturach i
relatywnie średnich ciśnieniach w skład której wchodzą przede
wszystkim z amfiboli - hornblendy, aktynolitu, tremolitu oraz
plagioklazu. Niewielką domieszkę może stanowić kwarc, epidot,
biotyt, chloryt oraz minerały akcesoryczne. Kolorystyka amfibolitu
waha się od ciemnoszarego do ciemnozielonego. Jest przeważnie
średnio lub drobnoziarnisty. Ułożenie minerałów (tekstura) może
być kierunkowe lub bezładne. Skała ta powstaje w wyniku
przeobrażeń skał magmowych (takich jak gabro), ich
odpowiedników wylewnych, piroklastycznych {ortoamfibolity} lub
margli dolomitycznych (tworzą się wtedy paraamfibolity). Szeroko
występuje w Polsce w Tatrach i Sudetach.
Wykorzystywany jest przy budowie dróg, linii kolejowych, ostatnio do
jako kamień ozdobny do urozmaicania ogrodów.
MIGMATYT
Migmatyt - skała metamorficzna wykazująca foliację,
zbudowana głównie z kwarcu, skaleni i biotytu,
z domieszkami innych minerałów.
Spotykana razem z gnejsami i granitami,
w Polsce — w Sudetach oraz w Tatrach Zachodnich.
Zbudowane głównie ze skaleni, kwarcu, łyszczyków, zgrupowanych w laminy o
odmiennej strukturze. Jasne warstewki kwarcowo-skaleniowe mają strukturę
granoblastyczną, a ciemne warstewki biotytowe strukturę lepidoblastyczną.
Laminacja migmatytów wykazuje liczne, drobne, dysharomonijne sfałdowania,
powstające na etapie uplastycznienia skały6 w czasie intensywnego
metamorfizmu. Skały te traktowane są bądź jako pordukt ultrametamorfizmu z
częściowym wytopieniem jasnych składników w skale pierwotnej, bądź jako
skały gnejsowe lub łupkowe położone w otoczeniu ogniska magmowego,
impregnowane ciekłym, bogatym w krzemionkę stopem magmowym, który
wnikał w skały wzdłuż płaszczyzn foliacji. Migmatyty występują w Górach
Sowich i Tatrach.
SKAŁY ŻYŁOWE
skały powstające przez zakrzepnięcie magmy w postaci żył
skalnych. W przeciwieństwie do skał głębinowych i
wulkanicznych skały żyłowe nie mają określonej struktury
(występują zarówno jawnokrystaliczne, jawnokrystalicznoporfirowe, jak i porfirowe), co utrudnia odróżnienie ich od tych
grup skał.
Pochodzenie skał żyłowych pozwalają określić obserwacje
prowadzone w terenie, umożliwiające ustalenie stosunku
danej skały do otaczających ją skał.