Ziarenkowce Gram-dodatnie i Gram

Szczegółowy program zajęć z Mikrobiologii i Immunologii
Wydział Lekarsko-Dentystyczny
ROK II ( 2014/2015)
1. Podstawy różnicowania bakterii i grzybów.
Morfologia bakterii i grzybów: kształt, wymiary, budowa komórki bakteryjnej, struktury powierzchniowe (fimbrie,
rzęski, otoczki, slime) i wewnątrzkomórkowe (nukleoid, rybosomy, mezosomy, plazmidy, transpozony, przetrwalniki,
ziarnistości ). Różnice w budowie ściany komórkowej bakterii Gram-dodatnich (peptydoglikan, kwasy tejchojowe),
prątki (kwasy mikolowe, lipoarabinomannan, woski) i Gram-ujemnych (peptydoglikan, lipopolisacharyd, białka
porynowe). Drobnoustroje z defektywną ścianą komórkową: mykoplazmy, riketsje, chlamydie, protoplasty, sferoplasty,
formy L. Podstawowe cechy różnicujące bakterie (Procaryota) i grzyby (Eucaryota).
Metody badania morfologii drobnoustrojów – badania mikroskopowe: preparaty przyżyciowe i barwione, zastosowanie
różnych typów mikroskopów w mikrobiologii. Metody barwienia – podziały, zastosowanie praktyczne (metoda Grama,
Ziehl-Neelsena, Neissera, Giemsy, Löfflera).Wykorzystanie morfologii do różnicowania drobnoustrojów.
Podłoża do hodowli drobnoustrojów – podziały, przykłady (płynne stałe, półpłynne; proste wzbogacone, wybiórczoróżnicujące, wybiórczo-namnażające, specjalne, chromogenne; transportowe, transportowo-wzrostowe); zastosowanie
różnych podłoży w diagnostyce. Różnicowanie drobnoustrojów na podstawie rodzaju wzrostu na podłożach płynnych
(zmętnienie) i stałych (morfologia kolonii). Wykorzystanie metabolizmu (aktywność enzymatyczna, cechy
biochemiczne) do identyfikacji i różnicowania drobnoustrojów.
Część praktyczna:
Technika mikroskopii immersyjnej.
Preparaty pokazowe - ocena morfologii komórek bakteryjnych, różnicowanie poszczególnych grup drobnoustrojów.
Sporządzenie i zabarwienie metodą Grama preparatów z hodowli stałej i płynnej, ocena mikroskopowa w/w preparatów.
Oglądanie preparatów bezpośrednich z różnych materiałów klinicznych: ropa, plwocina, krew, wydzielina z pochwy.
Wykrywanie ruchu bakterii na podłożu stałym, w agarze półpłynnym.
Oglądanie podłoży do hodowli drobnoustrojów przed i po posiewie (podłoża płynne: tryptozowo-sojowe,
tioglikolanowe; podłoża agarowe: z krwią owczą, Chapmana, MacConkeya, Sabourauda, czekoladowe, MuellerHintona, D-Coccosel, Pyocyanosel, chromogenne), ocena wzrostu, charakterystyka morfologiczna (wygląd) i
„biochemiczna” (charakterystyczna barwa) kolonii.
Demonstracja zestawów do hodowli bakterii beztlenowych (anaerostat) i wymagających zwiększonej atmosfery
dwutlenku węgla i/lub obniżonego (5-10%) ciśnienia parcjalnego tlenu (eksykator).
Różnicowanie bakterii i grzybów na podstawie cech biochemicznych - testy API (odczyt wizualny), karty VITEK 2
Compact.
Zasady badania bakteriologicznego w kierunku beztlenowców: pobieranie materiału, transport (odpowiednie podłoże
transportowe), ocena preparatu bezpośredniego barwionego metodą Grama, posiewy na odpowiednie podłoża w
warunkach beztlenowych, kontrola wzrostu w warunkach beztlenowych (równoległy przesiew na podłoża tlenowe i
beztlenowe), identyfikacja biochemiczna, ocena wrażliwości beztlenowców na antybiotyki.
Pokaz zestawu do hodowli beztlenowców, podłoża stałe VL, GAR.
Demonstracja podłoża płynnego do wzrostu beztlenowców.
2. Klasyfikacja drobnoustrojów. Zasady pobierania materiałów do badania mikrobiologicznego.
Fizjologia drobnoustrojów – wymagania odżywcze (skład chemiczny komórki bakteryjnej, różne zapotrzebowanie na
składniki pokarmowe); metabolizm – zapotrzebowanie na źródło węgla i źródło energii (autotrofy, heterotrofy,
chemolitotrofy, chemoorganotrofy); zapotrzebowanie na tlen (bezwzględne tlenowce, wzgledne beztlenowce,
beztlenowce, mikroaerofile, kapnofile); wpływ temperatury (psychrofile, mezofile, termofile), pH, ciśnienia, potencjału
oksydoredukcyjnego na wzrost bakterii. Różnice w zapotrzebowaniu wzrostowym różnych grup drobnoustrojów
(większość bakterii – podłoża sztuczne; riketsje, chlamydie – namnażanie w żywych komórkach).
Wzrost i rozmnażanie bakterii i grzybów – cykle rozwojowe, fazy namnażania, szybkość wzrostu na podłożach
sztucznych poszczególnych drobnoustrojów.
Zmienność bakterii – genotyp, fenotyp, mutacja, rekombinacja (koniugacja, transdukcja, transformacja). Znaczenie
praktyczne różnych zmian w genotypie (zmiana cech morfologicznych, biochemicznych, chorobotwórczości,
wrażliwości na antybiotyki).
Ogólne zasady klasyfikacji drobnoustrojów – rodzina, rodzaj, gatunek, szczep, biotyp, serotyp, serowar
Podstawowe grupy bakterii Gram-dodatnich – ziarenkowce: Staphylococcus, Streptococcus, Enterococcus,
Peptostreptococcus; laseczki: Bacillus, Clostridium; pałeczki: Corynebacterium, Listeria, Lactobacillus,
Propionibacterium; prątki – Mycobacterium; promieniowce: Actinomyces, Nocardia
Podstawowe grupy bakterii Gram-ujemnych – ziarniaki: Neisseria, Veilonella; różne grupy pałeczek: z rodziny
Enterobacteriaceae (E coli, Klebsiella, Salmonella...), niefermentujące: Pseudomonas, Acinetobacter; inne: Vibrio,
Campylobacter, Helicobacter, Haemophilus, Bordetella, Gardnerella, Legionella..., beztlenowe: Bacteroides,
Fusobacterium...; krętki – Treponema, Borrelia; riketsje; chlamydie; mykoplazmy.
Podstawy wykrywania zakażeń: Cel i znaczenie badania mikrobiologicznego.
Zasady pobierania materiału do badań mikrobiologicznych: okres pobierania, rodzaje materiałów, sposoby pobierania,
przechowywania i transportu, skierowanie do pracowni mikrobiologicznej.
Opracowanie materiału w pracowni bakteriologicznej – wykonanie i znaczenie praktyczne poszczególnych etapów:
1
- badanie mikroskopowe - preparat bezpośredni barwiony metodą Grama lub inną ewentualnie wykazanie antygenu
bezpośrednio w materiale metodami serologicznymi lub genetycznymi;
- posiewy na odpowiednie podłoża bakteriologiczne;
- identyfikacja wyhodowanych drobnoustrojów - preparat z hodowli, ocena morfologii kolonii, badanie cech
biochemicznych, badanie serologiczne, typowanie fagowe, sondy molekularne;
- oznaczenie wrażliwości na antybiotyki;
- badanie zjadliwości drobnoustrojów (metody in vivo i in vitro);
Kliniczna interpretacja wyniku badania bakteriologicznego.
Oznaczanie miana przeciwciał w surowicy – różne odczyny serologiczne.
Część praktyczna:
Omówienie i wypełnienie skierowania na badanie bakteriologiczne, ocena wyniku badania mikrobiologicznego.
3. Wirusy.
Podstawowe cechy wirusów różniące je od innych drobnoustrojów. Budowa i wymiary wirusów. Fazy replikacji
wirusów, wpływ typu replikacji na przebieg zakażenia wirusowego. Priony.
Podstawowe taksony wirusów:
dsDNA: Herpesviridae (Human herpesvirus - HHV-1, HHV-2, HHV-3 (VZV), HHV-4 (EBV), HHV-5 (CMV),
HHV-6, HHV-7, HHV-8; Adenoviridae (Human adenovirus -HAdV-A, -B, -C, -D, -E, -F); Polyomaviridae (BK
polyomavirus - BKPyV, JCPyV); Papillomaviridae (Human papillomavirus - HPV); Poxviridae: (Vaccinia virus - VACV,
Variola Variola virus (VARV)
ssDNA: Parvoviridae (B19 virus - B19V)
używające odwrotnej transkryptazy: Hepadnaviridae (Hepatitis B virus HBV); Retroviridae (Human
immunodificiency virus - HIV-1, HIV-2, Primate T-lymphotropic virus - PTLV-1, PTLV-2 (HTLV)
dsRNA: Reoviridae (Rotavirus A – RV-A, Rotavirus B – RV-B, Colorado thick fever virus- (CTFV)
ssRNA(-): Orthomyxoviridae (Influenza A- FLUAV, Influenza B - FLUBV, Influenza C - FLUCV);
Paramyxoviridae (Human parainfluenza virus - HPIV-1, HPIV-3, Measles virus – MEV, Mumps
virus – MuV, Human respiratory syncytial virus – HRSV); Rabdoviridae (Vesicular stomatitis New Jersey virus
– VSNJV, Rabies virus – RABV); Bornaviridae (Borna disease virus – BDV); Filoviridae (Za Seoul virus –
SEO; Zaire Ebola Virus, Marburg virus); Bunyaviridae (Hantaan virus – HTNV, Dobrava-Belgrad virus –
DOBV, Puumala virus – PUUV, Sin Nombre virus – SNV, Rift Valley fever virus – RVFV); Arenaviridae
(Lassa virus - LASV, Junin virus – JUNV, Machupo virus – MACV, Guanarito virus – GTOV, Sabia virus –
SABV, Hepatitis delta virus - HDV; Picornaviridae (enterovirusy: Coxackie, Echo Polio; rinowirusy: Human
rhinovirus - HRV-A, HRV-B; , Hepatitis A virus – HAV, Foot-and-mouth disease virus – FMD); Calciviridae
(Norovirus – (Norwalk virus) - NV, Sapporo virus – SV); Astroviridae Human astrovirus – HastV);
ssRNA(+): Coronaviridae (Coronavirus, SARS, Torovirus); Togaviridae (Rubella virus - RUBV); Flaviviridae
(Tick-borne encephalitis virus –TBEV, Yellow fever virus - YFV, Dengue virus - DENV, West Nile virus- WNV,
Hepatitis C virus – HCV; Hepatitis E virus – HEV;
Metody namnażania wirusów (hodowle komórkowe, zarodki ptasie, wrażliwe zwierzęta).
Metody wykrywania namnożonych wirusów: efekt cytopatyczny, metoda łysinkowa, odczyn hemaglutynacji, odczyn
hemadsorpcji, odczyn neutralizacji, metody mikroskopowe.
Bakteriofagi, mykofagi i ich zastosowanie w medycynie. Liza i lizogenia.
Ogólne zasady diagnostyki zakażeń wirusowych: celowość badań wirusologicznych, pobieranie i przesyłanie materiału,
metody diagnostyczne (izolacja wirusa, diagnostyka mikroskopowa, diagnostyka serologiczna).
Diagnostyka niektórych chorób wirusowych – grypa, wścieklizna, WZW, ARC i AIDS
Część praktyczna:
Film: Zakażenie HIV
Demonstracja hodowli komórkowych: efekt cytopatyczny, hemadsorpcja.
Wykrywanie wirusów metodą hemaglutynacji – odczyn szkiełkowy i probówkowy (ustalenie miana wirusa).
Odczytanie odczynu zahamowania hemaglutynacji (wykrywanie przeciwciał w surowicy, np. grypy, odry) i odczynu
Elisa ( możliwość wykrycia antygenu i przeciwciał, np. WZW).
Oglądanie ciałek wtrętowych Negriego (w tkance mózgowej zwierzęcia chorego na wściekliznę) – w preparacie
barwionym i metodą IF.
Wykrywanie wirusów „oddechowych” metodą DIF.
Oznaczanie DNA wirusa Cytomegalii metodą Real-Time PCR w surowicy – prezentacja w pracowni.
Oznaczanie wirusa BK metodą Real –Time PCR w surowicy – prezentacja w pracowni.
Oznaczanie ilościowe przeciwciał przeciwko wirusowi Epstein-Barr (klasa IgM oraz IgG) metodą Map Luminex –
prezentacja w Pracowni, przykłady wyników oraz interpretacja.
Możliwości diagnostyki różnych zakażeń wirusowych – prospekty.
4. Chemioterapia zakażeń
Ogólna charakterystyka i podział substancji działających na drobnoustroje.
Podstawowe grupy: beta-laktamowe (penicyliny, cefalosporyny, monobaktamy, karbapenemy, inhibitory betalaktamaz),
aminoglikozydy, chinolony, tetracykliny, makrolidy, linkozamidy, glikopeptydy, inne.
Sposób (bakteriobójczy, bakteriostatyczny), zakres działania (wąskie, szerokie spektrum), mechanizm działania
(hamowanie syntezy ściany komórkowej, uszkodzenie błony cytoplazmatycznej, blokowanie syntezy białka, blokowanie
syntezy DNA, konkurencyjne wnikanie w łańcuch metaboliczny) poszczególnych grup antybiotyków.
Leki przeciwwirusowe, mechanizmy działania.
Leki przeciwgrzybicze, mechanizmy działania.
Mechanizmy powstawania oporności bakterii na antybiotyki – oporność naturalna, nabyta, chromosomalna, plazmidowa,
ekspresja fenotypowa oporności na antybiotyki ( synteza enzymu degradującego, modyfikacja miejsca docelowego
działania, zaburzenie barier przepuszczalności, ominięcie ogniwa zablokowanego przez enzym, wypływ antybiotyku).
2
Uboczne działanie antybiotyków – alergiczne, toksyczne, biologiczne, efekt poantybiotykowy.
Metody badania wrażliwości bakterii na antybiotyki in mitro - antybiogramy: metoda dyfuzyjno-krążkowa, metody
rozcieńczeniowe w podłożu stałym i płynnym, skryningowe (oznaczanie MRSA, HLAR), E-testy. Znaczenie kliniczne
MIC i MBC.
Wskazania i zasady racjonalnej terapii, terapia empiryczna, terapia celowana.
Część praktyczna:
Omówienie zasad wykonywania antybiogramu dyfuzjno-krążkowego wg standardów EUCAST - przygotowanie
odpowiedniego inoculum, posiew na odpowiednie podłoże, nałożenie właściwych krążków. Formularz antybiogramu.
Omówienie zasad odczytywania i interpretacja wyników antybiogramów wykonanych metodą dyfuzyjno-krążkową
(wrażliwy, średnio-wrażliwy, oporny) oraz metodą kolejnych rozcieńczeń (ustalenie MIC).
Odczytanie MIC na podstawie E-testu.
Wykrywanie różnych mechanizmów oporności: betaklaktamazy ESBL i AmpC, KPC, MBL, mechanizm MLSB, szczepy
MRSA, VISA, HLAR, VRE, GISA.
Odczytanie lekowrażliwości grzybów za pomocą różnych testów: Candifast R14 Micronaut system AM MHK (odczyt w
pracowni)
Kliniczna interpretacja wyników antybiogramów uzyskanych in vitro.
Wykonanie posiewów z nosa, gardła, skóry.
5. Flora fizjologiczna człowieka.
Ziarenkowce Gram-dodatnie i Gram-ujemne tlenowe, względnie beztlenowe i beztlenowe
Formy współżycia między drobnoustrojami: synergizm, antagonizm, obojętność – przykłady.
Współżycie drobnoustrojów z organizmem: symbioza, komensalizm, saprofityzm, oportunizm, pasożytnictwo,
nosicielstwo, antybioza.
Normalna (fizjologiczna) mikroflora człowieka - skóra, układ oddechowy, pokarmowy, moczowo-płciowy. Rola i
uwarunkowania najczęściej występujących drobnoustrojów.
Chorobotwórczość (zjadliwość) drobnoustrojów – zakaźność, inwazyjność, toksyczność.
Czynniki warunkujące chorobotwórczość: struktury powierzchniowe – (fimbrie,otoczki, substancje śluzowe, białka
adhezyjne), toksyny (egzotoksyny, endotoksyny, enterotoksyny, mechanizmy działania toksyn), enzymy (np. koagulaza,
hialuronidaza, itp.).
Terminy związane z zakażeniem, zapaleniem i epidemiologią chorób infekcyjnych: adhezja, kolonizacja, kontaminacja,
inwazja, ewazja, zakażenie (ostre, przewlekłe, oportunistyczne, miejscowe, układowe, uogólnione, bezobjawowe,
objawowe, latentne, mieszane, pierwotne, reinfekcja, superinfekcja, szpitalne, pozaszpitalne, endogenne, egzogenne,
wrodzone, nabyte, antroponoza, antropozoonoza, zoonoza, bakteriemia, posocznica, intoksykacja, zarażenie, rezerwuar
zarazka, źródło zakażenia, wrota zakażenia, okres wylegania, epidemia, endemia, pandemia
Ziarenkowce Gram-dodatnie, katalazo-dodatnie: Micrococcus, Staphylococcus, Stomatococcus
Ziarnenkowce Gram-dodatnie, katalazo-ujemne: Streptococcus, Enterococcus, Aerococcus, Gemella
Ziarenkowce Gram-ujemne: Neisseria, Moraxella
Występowanie, czynniki warunkujące chorobotwórczość, najczęstsze postacie kliniczne zakażeń, mechanizmy obronne –
typ odczynu zapalnego, epidemiologia, diagnostyka, leczenie zakażeń wywołanych przez Staphylococcus (S aureus, S
epidermidis (grupa CNS), S saprophyticus), Streptococcus (grupy serologiczne: A - S pyogenes, B - S agalactiae, C – S
equisimilis, G – różne szczepy, S pneumoniae, „ grupa viridans”), Enterococcus (E faecalis, E faecium), Neisseria (N
meningitidis, komensalne gatunki występujące fizjologicznie w jamie ustnej), Moraxella catarrhalis
Ziarniaki Gram-dodatnie beztlenowe: Peptococcus, Peptostreptococcus, Sarcina
Ziarniaki Gram-ujemne beztlenowe: Veilonella;
Część praktyczna:
Odczytanie posiewów wykonanych z różnych miejsc występowania drobnoustrojów w organizmie.
Przeprowadzenie i omówienie badania bakteriologicznego na przykładzie badania ropy z czyraka – preparat bezpośredni,
posiew na podłoża: agar z krwią, Chapmana, tioglikolanowe
Różnicowanie gronkowców: Ocena morfologii różnych kolonii gronkowców na agarze zwykłym, agarze z krwią i
podłożu Chapmana, wykonanie testu sprawdzającego wytwarzanie katalazy, clumping factor (CF), oglądanie testu
probówkowego na wytwarzania koagulazy, Ocena antybiogramów z gronkowcami: PSSA (wrażliwe na penicylinę),
MSSA (wytwarzają penicylinazę), MRSA(oporne na metycylinę – gen mecA), wypisanie wyniku.
Różnicowanie paciorkowców: ocena morfologii kolonii i typu hemolizy paciorkowców hemolizujących, zieleniących i
niehemolizujących, test na katalazę, oglądanie zestawu do różnicowania serologicznego paciorkowców hemolizujących
(Streptokit), ocena testu na optochinę do różnicowania pneumokoków od paciorkowców zieleniących. Demonstracja
badania poziomu ASO. Ocena antybiogramów z paciorkowacami hemolizującymi i pneumokokami, wypisanie wyniku.
Różnicowanie enterokoków: wzrost na agarze zwykłym, agarze z krwią i D-Coccosel.
Ocena antybiogramu z enterokoków i HLAR, wypisanie wyniku.
Różnicowanie Neisseria i Moraxella. Oglądanie preparatów bezpośrednich z zakażenia dwoinkami zapalenia opon
mózgowo-rdzeniowych. Oglądanie zestawu do określenia grupy serologicznej Neisseria meningitidis
Różnicowanie Moraxella catarrhalis od za pomocą krążka z glukozą. Oglądanie zestawów do różnicowania
biochemicznego w/w drobnoustrojów
3
6. Pałeczki Gram-ujemne oraz pałeczki Gram-dodatnie tlenowe, względnie beztlenowe i beztlenowe.
Pałeczki Gram-ujemne niefermentujące niewybredne tlenowe: Pseudomonas, Stenotrophomonas, Burkholderia,
Acinetobacter
Pałeczki Gram-ujemne jelitowe (duże) względnie beztlenowe z rodziny Enterobacteriaceae: Escherichia coli,
Salmonella, Shigella, Klebsiella, Enterobacter, Citrobacter, Serratia, Proteus, Morganella, Providencia, Yersinia).
Pałeczki oksydazo-dodatnie, fermentujące: Vibrio, Aeromonas, Plesiomonas, Campylobacter, Helicobacter,
Kokopałeczki Gram-ujemne (małe): Francisella, Pasteurella, Brucella, Bordetella, Gardnerella, Haemophilus,
Legionella
Zasady diagnostyki zakażeń przewodu pokarmowego przebiegających z biegunką i zakażeń układu moczowego.
Pałeczki Gram-dodatnie przetrwalnikujące: Bacillus
Pałeczki Gram-dodatnie nieprzetrwalnikujące: Corynebacterium - maczugowce, Mycobacterium - prątki, Erysipelothrix,
Listeria.
Rozgałęzione pałeczki – promieniowce: Nocardia, Streptomyces, Rodococcus, Actinomadura.
Zakażenia wywoływane przez prątki kwasooporne – Mycobacterium: podział, morfologia i fizjologia prątków, postacie
kliniczne, diagnostyka w gruźlicy (opracowanie materiału, homogenizacja, preparaty bezpośrednie, hodowle, próba
biologiczna, system Bactec – 460, sondy molekularne, lekooporność. Odporność (szczepienia, próba tuberkulinowa) i
epidemiologia w gruźlicy.
Zakażenia wywoływane przez Nocardia asteroides, diagnostyka, leczenie.
Zakażenia wywoływane przez Corynebacterium diphtheriae – diagnostyka, leczenie, profilaktyka, odporność.
Pałeczki Gram-ujemne nieprzetrwalnikujace: Bacteroides, Porphyromonas, Prevotella, Fusobacterium, Leptotrichia;
Pałeczki Gram-dodatnie nieprzetrwalnikujące: Actinomyces, Propionibacterium, Eubacterium, Lactobacillus,
Bifidobacterium, Mobiluncus;
Pałeczki Gram-dodatnie przetrwalnikujace (laseczki): Clostridium;
Występowanie bakterii beztlenowych we florze fizjologicznej człowieka.
Uwarunkowania zakażeń wywołanych przez bakterie beztlenowe, czynniki sprzyjające, czynniki warunkujące
chorobotwórczość, postacie kliniczne zakażeń beztlenowcami, wskazania, rodzaje materiałów i transport na badania w
kierunku beztlenowców.
Zakażenia wywoływane przez beztlenowe promieniowce Actinomyces israeli (promienica) oraz przez laseczki z rodzaju
Clostridium (C tetani, C difficile, C botulinum, C perfringens i inne) – chorobotwórczość, diagnostyka, epidemiologia,
leczenie.
Część praktyczna:
Ocena wyglądu kolonii różnych pałeczek Gram-ujemnych na podłożu Mc Conkeya – kolonie laktozo-dodatnie (E coli),
laktozo-ujemne (Salmonella, Shigella, Proteus), śluzowe (Klebsiella).
Ocena wyglądu kolonii Salmonella na podłożu SS oraz Pseudomonas na podłożu Pyocyanosel
Różnicowanie pałeczek Gram-ujemnych na podstawie cech biochemicznych – testy API.
Wykonanie typowania serologicznego E coli EPEC.
Oglądanie zestawów do typowania serologicznego Salmonella, Shigella.
Odczytanie antybiogramów z różnych pałeczek, wypisanie wyniku.
Badanie wytwarzania beta-laktamaz przez Klebsiella.
Oglądanie preparatów z hodowli Helicobacter pylori.
Wykrycie Helicobacter pylori na pomocą testu ureazowego (ureaza +).
Oglądanie dodatnich posiewów w kierunku Campylobacter.
Wykrywanie antygenu Helicobacter pylori w kale testem ImmunoCard STAT! HpSA – próby dodatnie i ujemne
Prezentacja i omówienie wyników badań oznaczania przeciwciał IgG przeciwko Heliocobacter pylori metodą IF oraz
przeciwciał przeciwko specyficznym antygenom testem Westernblot.
Oglądanie preparatów barwionych metodą Grama i Neissera z maczugowców błonicy i rzekomobłoniczych.
Oglądanie hodowli maczugowców rzekomobłoniczych na agarze z krwią oraz podłożu Löfflera.
Oglądanie preparatów barwionych metodą Grama oraz hodowli na agarze zwykłym (mikrokolonie) promieniowców
Nocardia.
Oglądanie prątków gruźlicy w preparatach bezpośrednich barwionych metodą Ziehl-Neelsena i fluorescencyjnych.
Oglądanie hodowli prątków na podłożu Lövensteina-Jensena i lekooporności.
Wykrywanie obecności DNA Mycobacterium tuberculosis metodą Real-Time PCR w płynach z jam ciała, popłuczynach
oskrzelowych, moczu, BAL-u, plwocinie, surowicy, krwi pełnej na EDTA – zastosowanie metody, jej ograniczenia,
przykłady wyników
Oglądanie hodowli z bakteriami beztlenowymi (charakterystyczny zapach).
Oglądanie preparatów z hodowli Actinomyces
Oglądanie preparatów z hodowli laseczek Clostridium.
Oglądanie preparatów i hodowli Propionibacterium acnes ze zmiany trądzikowej.
7. Zasady kontroli zakażeń. Dezynfekcja i sterylizacja.
Zakażenia krzyżowe, zakładowe, szpitalne. Źródło, rezerwuar zakażenia, drogi przenoszenia, drogi wnikania. Zakażenia
egzogenne, endogenne. Nosicielstwo, kolonizacja, zakażenie. Kliniczne postacie zakażeń. Nadzór i kontrola zakażeń w
warunkach ambulatoryjnych i szpitalnych.
Czynniki etiologiczne zakażeń krzyżowych – bakteryjne, wirusowe, grzybicze, pasożytnicze, charakterystyka
drobnoustrojów szpitalnych ( zmienność, oporność na antybiotyki) – alert patogeny.
Zasady chemioterapii zakażeń szpitalnych.
4
Niszczenie drobnoustrojów – sanityzacja, dezynfekcja, sterylizacja (definicja, podziały, zastosowanie praktyczne).
Dezynfekcja: fizyczna (termiczna – pasteryzacja, tyndalizacja, dekoktacja: promieniowanie UV), chemiczna (alkohole,
aldehydy, pochodne chloru, jodofory, detergenty, mydła, środki utleniające, związki metali ciężkich, barwniki, inne,
zasady doboru preparatów dezynfekcyjnych), gazowa (komory gazowo-formaldehydowe). Środki dezynfekcyjne i
antyseptyczne stosowane w praktyce stomatologicznej.
Sterylizacja: wysokotemperaturowa – suche gorące powietrze, para wodna, spalanie, wyżarzanie; niskotemperaturowa tlenek etylenu, formaldehyd, fumigacja; chemiczna: środki odkażające – alkohole, aldehydy, chlorowce, nadboran;
mechaniczna – filtry; plazmowa.
Kontrola procesu sterylizacji: wskaźniki fizyczne, chemiczne, biologiczne.
Metody badania bakteryjnego zanieczyszczenia powietrza i powierzchni, sprzętu: metoda opadowa samoistna i z
wymuszonym obiegiem, wymazy.
Część praktyczna:
Film: Zakażenia szpitalne.
Odczytanie antybiogramów z alert-patogenów wywołujących zakażenia szpitalne.
Demonstracja różnego typu aparatury do wyjaławiania.
Oglądanie wskaźników chemicznych kontrolujących proces sterylizacji.
Odczytanie posiewów sporotestów A i S.
Oglądanie płytki z przykładem działania promieniowania UV i środków dezynfekcyjnych.
Przegląd prospektów najczęściej stosowanych chemicznych środków dezynfekcyjnych i sterylizujących. Oglądanie
posiewów z palców, powierzchni i powietrza.
Wizyta w pracowni bakteriologicznej.
8. Podstawowe zasady działania układu immunologicznego. Odporność nieswoista
Układ limfatyczny: pierwotne (centralne) i wtórne (obwodowe) narządy limfatyczne, krążenie limfocytów. MALT,
SALT. Komórki układu odpornościowego i ich podstawowe funkcje: stem cell, limfocyty B, T, NK, makrofagi,
granulocyty, komórki dendrytyczne, komórki tuczne, płytki krwi. Mediatory rozpuszczalne: dopełniacz, przeciwciała,
cytokiny (monokiny, limfokiny, interleukiny, chemokiny...), interferony, mediatory zapalne.
Antygeny – rodzaje, immunogenność, swoistość.
Odporność: wrodzona, nabyta; czynna, bierna; nieswoista, swoista; naturalna, sztuczna; komórkowa, humoralna.
Odporność a odpowiedź immunologiczna.
Odporność nieswoista (wrodzona): drogi wnikania antygenu do ustroju, naturalne bariery anatomiczno-czynnościowe
skóry i błon śluzowych, receptory Toll-like, rola flory fizjologicznej, nieswoiste czynniki humoralne (dopełniacz,
interferony, lizozym. laktoferyna. fibronektyna, białko C-reaktywne, białka szoku termicznego..), komórkowe.
Dopełniacz: aktywacja (droga klasyczna i alternatywna), biologiczne efekty układu dopełniacza (zwiększenie
przepuszczalności naczyń, chemotaksja i aktywacja neutrofilów, adherencja i opsonizacja, przetwarzanie kompleksów,
liza krwinki lub uszkodzenie komórki - pory). Receptory dla fragmentów dopełniacza na komórkach. Współdziałanie
układu dopełniacza z układem krzepnięcia i kinin.
Fagocytoza: migracja komórek fagocytujących, cząsteczki adhezyjne (integryny, selektyny), czynniki chemotaktyczne
(składowe dopełniacza, chemokiny), receptory na komórkach fagocytujących, opsonizacja, pochłanianie,
wewnątrzkomórkowe zabijanie drobnoustrojów – mechanizmy zależne i niezależne od tlenu.
Cytotoksyczność naturalna – komórki NK (brak restrykcji MHC), mechanizm działania (perforyny).
Bariera patologiczna – zapalenie.
Część praktyczna:
Film: Fagocytoza. Krwinki białe.
Metody badania układu dopełniacza: oznaczanie składowych – C3, C4, inhibitora C1, czynnika B, aktywności
hemolitycznej.
Ocena chemotaksji – metoda agarozowa.
Metody oceny funkcji komórek fagocytujących – odsetek komórek fagocytujących, indeks fagocytarny, odsetek
komórek zabitych, test NBT.
9. Swoista odpowiedź immunologiczna. Immunoprofilaktyka, immunoterapia
Swoista odpowiedź humoralna i komórkowa – rozpoznanie antygenu, interakcja komórek i interleukin (cytokin), typy
odpowiedzi, receptory odpowiedzialne aktywację i kooperację. Współdziałanie mechanizmów swoistej odpowiedzi
komórkowej i humoralnej.
Immunoglobuliny – budowa, klasy, funkcje, przeciwciała monoklonalne.
Pierwotna i wtórna odpowiedź immunologiczna, pamięć immunologiczna.
Reakcje antygen-przeciwciało: aglutynacja, precypitacja, liza, OWD, IF, Elisa, RIA, techniki blotting, praktyczne
zastosowanie.
Immunologia infekcyjna - reakcje obronne humoralne i komórkowe w stosunku do bakterii i ich toksyn, wirusów,
grzybów, pasożytów.
Immunoprofilaktyka – szczepienia ochronne, typy szczepionek, kalendarz szczepień.
Immunoterapia – wskazania, szczepionki lecznicze, autoszczepionki, surowice odpornościowe, preparaty roślinne, inne.
Część praktyczna:
Wykrywanie reakcji antygen przeciwciało – odczyny serologiczne.
5
Wykonanie odczynu aglutynacji szkiełkowej, precypitacji pierścieniowej i odczynu lizy.
Oglądanie odczynów: aglutynacji probówkowej, precypitacji radialnej w żelu (wykrywanie immunoglobulin),
immunoelektroforezy, Elisa.
Wykrywanie limfocytów CD4 i CD8 metodą IF oraz testem rozetkowym.
Oglądanie testu zahamowania migracji pod wpływem PHA i transformacji blastycznej.
Oglądanie szczepionek profilaktycznych, leczniczych, autoszczepionek.
10. Biologiczne konsekwencje odpowiedzi immunologicznej. Niedobory odpornościowe.
Nadwrażliwość (alergia) - typy reakcji humoralnych: anafilaksja, cytotoksyczność, reakcje kompleksów
immunologicznych, typy reakcji komórkowych: DTH, kontaktowa. Choroby przebiegające z reakcjami nadwrażliwości.
Regulacja odpowiedzi immunologicznej. Tolerancja.
Układ HLA. Zasady przeszczepiania tkanek.
Metody oceny sprawności układu immunologicznego w zakresie fagocytozy, odpowiedzi humoralnej i komórkowej.
Zaburzenia układu immunologicznego: niedobory pierwotne (wrodzone) i wtórne (nabyte),
Zespoły immunoproliferacyjne
Część praktyczna:
Film: Próby uczuleniowe.
Wykrywanie autoprzeciwciał odczynem IF i westernblot.
Omówienie zasad doboru biorcy i dawcy, ocena testu cytotoksycznego.
Oglądanie metod oznaczania układu HLA: metody serologiczne, metody molekularne.
Ocena i interpretacja wyników badań immunologicznych.
Zalecane podręczniki: (najnowsze wydania):
Mikrobiologia- P.R. Murray, K.S. Rosenthal, M.A. Pfaller
Mikrobiologia lekarska – F. Kayser, K. Bienz, J. Eckert, R. Zinkernagel
Immunologia – I. Roitt, J. Brostoff, D. Male
Immunologia – M. Jakóbisiak
Podstawy immunologii – W. Ptak, M. Ptak
Ramowy program zajęć z Mikrobiologii i Immunologii – Stomatologia
Ćwiczenia: 30 godzin (10 ćwiczeń):
6