SKAŁY wapienne ( wapienie) są to skały osadowe składające się z

Budowa geologiczna Pasma Gubałowsko Spiskiego.
Ranizberg
jest
jednym
z
wzniesień
Pasma
Gubałowsko
Spiskiego. Jak całe pasmo zbudowane
jest ze skał wapiennych.
Skały wapienne powstawać mogą
w
wyniku
nagromadzenia
się
węglanowych
szczątków
zwierząt,
niekiedy również roślin, na dnie
zbiorników morskich i śródlądowych
oraz w wyniku wytrącenia węglanu
wapnia z roztworów wodnych. Luźny
osad wapienny ulega przekształceniu w
zwięzłą skałę w wyniku szeregu
procesów, określanych łącznie mianem
diagenezy. Skały węglanowe, dzięki
swemu
składowi
chemicznemu,
intensywnie reagują ("burzą") z 10%
kwasem solnym, a nawet z kwasem
octowym. Czyste wapienie są barwy białej, lecz często zawierają domieszki (np.
kwarc, minerały ilaste, gips), nadające im zabarwienie szare, żółtawe, kremowe,
różowe, a nawet czarne. Wapienie dzieli
się w zależności od okresu, w którym
powstały (np. wapienie triasowe,
jurajskie, kredowe, trzeciorzędowe, itp.)
oraz w zależności od dominujących w
nich
szczątków
organicznych:
Wapienie krynoidowe utworzone są z
elementów szkieletowych liliowców najważniejszej
pod
względem
skałotwórczym grupy szkarłupni. Ich
szkielety zbudowane są z aragonitu,
przy czym każdy element szkieletu, np.
człon
łodygi
liliowca
(trochit)
utworzony jest z jednego kryształu tego minerału. W związku z tym elementy
szkieletowe szkarłupni zachowane są w skałach wapiennych w postaci dużych
zazwyczaj kryształów kalcytu, na ogół rozpoznawalnych makroskopowo.
Wapienie krynoidowe są pospolite w środkowej jurze Tatr i pienińskiego pasa
skałkowego.
Węglan wapnia (CaCO3) jest to biała substancja krystaliczna, trudno
rozpuszczalna w wodzie - rozpuszcza się w wodzie nasyconej dwutlenkiem
węgla (przechodząc w wodorowęglan wapnia) lub w roztworze chlorku amonu
(przechodząc w chlorek wapnia).W wysokich temperaturach, a także pod
wpływem kwasów ulega rozkładowi z wydzieleniem dwutlenku węgla. W
przyrodzie występuje w postaci minerałów: aragonitu i kalcytu. Stosowany jest
do wyrobu papieru, kitu, past do zębów, farb, gumy, wapna palonego, cementu,
kredy do pisania.
Kalcyt jest podstawowym związkiem chemicznym o strukturze
trygonalnej, tworzącym wszystkie skały wapienne. Może być bezbarwny lub w
zależności od domieszek dawać odmiany barwne żółte, różowe lub szare.
Składnik wielu skał osadowych (wapieni, margli) oraz metamorficznych
(marmurów). Wykorzystywany jest głównie w przemyśle ceramicznym i
szklarskim.
Wapienie mogą zawierać także domieszki: dolomitu, kwarcu, glaukonitu,
pirytu lub minerałów ilastych. Barwa najczęściej biała, żółtawa, szara, niekiedy
czerwonawa, różowa, zielonkawa lub brunatna.
Ze względu na wielkość ziaren wapiennych budujących skałę rozróżnia się:
 wapienie mikrytowe (drobnoziarniste) – złożone z bardzo
drobnoziarnistych agregatów (do kilku tysięcznych mm)
 wapienie sparytowe (gruboziarniste) - zawierające stosunkowo duże
kryształy węglanu wapnia (widzialne makroskopowo).
Ze względu na pochodzenie wyróżnia się wapienie:
 organogeniczne
 nieorganiczne (pochodzenia chemicznego).
Wapienie organogeniczne powstają w wyniku nagromadzenia się dużych
ilości węglanowych szkieletów gąbek, koralowców i mszywiołów, często
tworzących swoiste struktury, tzw. rafy (wapienie rafowe, wapienie gąbkowe),
szczątków szkarłupni- głównie liliowców (wapienie krynoidowe, wapienie
trochitowe), skorup i muszli otwornic, małżów, ślimaków, ramienionogów lub
głowonogów - często tworzących tzw. zlep muszlowy, a także przy udziale
glonów.
Wapienie nieorganiczne tworzą się w wyniku chemicznego wytrącania się
węglanu wapnia z wody morskiej (wapienie oolitowe) lub wód źródlanych.
Wskutek małej odporności wapieni na procesy krasowienia powstają
malownicze formy rzeźby krasowej, m.in.: wywierzyska, lejki krasowe, uwały,
jaskinie, żłobki krasowe.
Wapienie należą do najbardziej rozpowszechnionych skał na świecie. W
Polsce występują m.in.: na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, w Górach
Świętokrzyskich, Tatrach, Pieninach i Sudetach (Góry Kaczawskie).
Skały wapienne znajdują szerokie zastosowanie w przemyśle metalurgicznym
(jako topnik) oraz chemicznym (produkcja nawozów sztucznych, karbidu i
sody), wykorzystywane są jako surowce do wyrobu szkła, wapna palonego i
cementu, a także jako kamień budowlany, drogowy oraz materiał dekoratorski
(okładziny, parapety, schody, posadzki) - słynne "marmury" chęcińskie,
kieleckie i dębnickie.
Na paśmie Skałkowym znajduje się zamek w Szaflarach.
Fragmenty fundamentów królewskiego zamku znajdują się na wzgórzu. Kiedyś
istniał tu gród, na którego miejscu wybudowano w pierwszej połowie XIV
wieku
zamek.
Otoczony
był
murem
obwodowym
i
fosami. Miał tu
siedzibę zarządca
królewski. Zamek
został zburzony w
końcu XIV w.
Autor: Andrzej Handzel