Podziały terapii pedagogicznej

MATERIAŁY DLA STUDENTÓW
opracowanie dr Aleksandra Zawiślak Katedra Pedagogiki Specjalnej UKW
Tekst uzupełniający zajęcia konwersatoryjne nt.
„Różnorodność działań terapeutycznych w pedagogice
specjalnej”
(jest to fragment artykułu Jacka Błeszyńskiego – Wspomaganie rozwoju dziecka z
niepełnosprawnością intelektualną – przegląd problematyki )
„Mimo prowadzonych dyskusji, czy można stosować termin „terapia” poza naukami
medycznymi, wszedł on na stałe do słownictwa naukowego w pedagogice, psychologii i
socjologii, jak i potocznego. W ogólnym ujęciu termin ten został przedstawiony w latach
siedemdziesiątych przez A. Kargul [1977], a jego znaczenie obejmuje wszelkie działania
zmierzające do modyfikacji funkcjonowania pacjenta1 - a w szerszym ujęciu, osoby
potrzebującej pomocy w obrębie psychoterapii, socjoterapii, reedukacji, kompensacji czy
korekcji [Kaja 1995] będących dziedzinami pedagogiki specjalnej. Obecne ujęcie problemu
wyrasta z nurtu humanistycznego, psychologicznego i oznacza wszelkie oddziaływania na
człowieka, w szczególności psychologiczne, mające na celu przynieść mu ulgę, złagodzić
trudności w radzeniu sobie z własnymi problemami, pomoc w przeżywaniu anomalii
myślenia, emocji czy zachowania [Grzesiuk 1994]. Są, więc to działania zmierzające do
przystosowania w miarę możliwości jednostki, do optymalnego uczestnictwa w życiu
społecznym (akomodacja, asymilacja).
Terapia pedagogiczna stanowi szczególny rodzaj terapii ogólnej, jest „swoistą
interwencją wychowawczą odnoszącą się do osób w normie psychofizycznej oraz społecznej i
mającą na celu stworzenie możliwości zindywidualizowanej, dodatkowej pomocy w procesie
ich nauczania, kształcenia i wychowania dla osiągnięcia lub utrzymania prawidłowego
przebiegu rozwoju we wszystkich sferach i każdym okresie życia” [Dykcik 1997, s. 31]. Jest
działaniem na pograniczu socjoterapii i psychoterapii o jednoznacznym celu wychowawczym,
działaniem ograniczonym okresem działania, jak również formą interwencji (w zakresie
„...system działań stosowany nie tylko wobec osób chorych, ale także wobec jednostek o zaburzonym rozwoju
lub poszukujących rozwiązań sytuacji trudnych, również w stosunku do osób pozostających w obrębie patologii
społecznej, a więc dotkniętych nałogami, pozbawionych wolności, objętych głębszymi wykolejeniami, objawami
cech zaawansowanej psychopatii.” A. Kargul 1977, s.27
1
MATERIAŁY DLA STUDENTÓW
opracowanie dr Aleksandra Zawiślak Katedra Pedagogiki Specjalnej UKW
edukacji). A. Maciarz [2005, s. 105 – 104] zdefiniowała terapie pedagogiczną, jako „celowe,
z zastosowaniem odpowiednich metod i technik, oddziaływanie pedagogiczne na dziecko lub
mała grupę dzieci prowadzące do zlikwidowania lub zmniejszenia ich trudności i opóźnień w
nauce, jak również zaburzeń w zachowaniu” W zakresie działania pedagogicznego obejmuje
to działanie funkcje kształcącą i wychowującą (pedagogiczną) oraz wspomagająco–
korygujacą (poszerzoną, specyficzną działalność zmierzającą do ograniczenia występujących
niepowodzeń, ale także pobudzenie sfery motywacyjnej ucznia).
W sposób szczególny termin ten odnosi się do dzieci objętych specjalnym programem
edukacyjnym. W pedagogice specjalnej terapia pedagogiczna ujmowana jest jako jedna z f o
r m r e w a l i d a c j i2 różnych upośledzeń. Jest działaniem mającym na celu stwarzanie i
wykorzystywanie specjalnych warunków, metod i kompleksowej organizacji pracy
pedagogicznej [Dykcik 1997, s. 31]. Pedagogika specjalna, jako nauka zajmująca się osobami
odbiegającymi od normy, jest ze swojego założenia pedagogiką usprawniającą, zmierzającą w
swoich działaniach do optymalnego przystosowania jednostki, do odnalezienia przez nią
miejsca w społeczeństwie, pełnienia w nim odpowiednich ról; w założeniu jest, więc
pedagogiką rewalidacyjną. Terapia jest tu działaniem, które nie może być ograniczane jedynie
do edukacji, wychowania, lecz ma na celu przygotowanie dziecka do szerszego wymiaru,
jakim jest zarówno bycie, jak i twórcze stanowienie w społeczności. W takim ujęciu terapia
pedagogiczna staje się pojęciem interdyscyplinarnym mającym na celu ukazanie
holistycznego działania, na jakie napotykamy w pedagogice, a w szczególności pedagogice
specjalnej. Takie podejście wymaga współdziałania z różnymi specjalistami (w szczególności
lekarzami, technikami, a obecnie coraz częściej informatykami itp.), jak również realizowanie
zintegrowanych celów rewalidacyjnych oraz w pełni sankcjonuje używanie terminu terapia w
pedagogice, co w konsekwencji umożliwia pełniejsze oddanie obrazu podejmowanych
działań w tym systemie wspierania
Terapia ujęta została w tej publikacji jako termin szerszy od korekcji, reedukacji,
rewalidacji i obejmuje swoim zasięgiem całość specyficznych, zamierzonych oddziaływań,
mających na celu optymalne wspomaganie rozwoju dziecka przejawiającego różnorakie
zaburzenia w rozwoju.
Jak ukazał A. Hulek (1988, s. 11) „podstawowym zadaniem rehabilitacji jest usprawnianie jednostki
upośledzonej pod względem fizycznym, umysłowym, psychicznym lub społecznym oraz zapewnienie jej,
odpowiednio do jej wieku i możliwości, wykształcenia ogólnego lub zawodowego”. Czy jak to ujęła A. Maciarz
(2005, s. 98 – 99)– kompleksowego działania różnych specjalistów, mających na celu wspieranie rozwoju,
terapię, usprawnianie i edukację dzieci i młodzieży niepełnoprawnej.
2
MATERIAŁY DLA STUDENTÓW
opracowanie dr Aleksandra Zawiślak Katedra Pedagogiki Specjalnej UKW
Podziały terapii pedagogicznej
Wśród wielu rodzajów terapii można dokonać podziałów wynikających z
uwarunkowań związanych z ich typem i organizacją. Najczęściej podziały te dokonywane są
z uwzględnieniem:
1. czasu trwania

krótkoterminowa

długotrwała

incydentalna
(np. naprowadzajaca)
2. specyfiki postępowania

ogólnorozwojowa

specjalistyczna (ze względu na zaburzenie
lub kompleks zaburzeń występujących u
dziecka)
3. zakresu i złożoności zaburzenia

monosensoryczna

polisensoryczna
4. formy uczestnictwa w zajęciach osób

indywidualna

grupowa

współuczestnicząca
5. rodzaj interwencji / formy

podtrzymująca

korygująca

wspomagającą
6. rodzaj terapii wychowawczej wychowawcza

odciążeniowa

czynnościowa
7. styl pracy terapeutycznej

Dyrektywna

niedyrektywne
(podążające za dzieckiem)
MATERIAŁY DLA STUDENTÓW
opracowanie dr Aleksandra Zawiślak Katedra Pedagogiki Specjalnej UKW
Dodatkowymi determinantami w terapii mogą wynikać z ogólnego rozwoju
8.
ogólny rozwój

zahamowany





wycofany
opóźniony nieharmonijny
w normie
przyspieszony
(dementywny)
9. uzależnienia wynikającymi z rozwoju psychofizycznego osób poddanych
terapii,


możliwości
potrzeby
W większości przypadków terapie pedagogiczne można określić, jako terapie
mieszane, co uwarunkowane jest aktualnym stanem rozwoju, potrzebami i możliwościami
psychofizycznymi dziecka. Trudno jest mówić o jednorodnej terapii pedagogicznej w
rozumieniu zakresu podejmowanych działań. Na przykład w trakcie terapii logopedycznej
poza oddziaływaniem ukierunkowanym na występujące wady mowy logopeda prowadzi
również korekcji innych zaburzonych funkcji, co nie jest błędem czy nadużyciem. Często
zakładane działania terapeutyczne ulegają zmianom i modyfikacjom w trakcie prowadzonych
zajęć, co różni te formy oddziaływań od skuteczności innych działań wspierających, a
wynikają one z ciągłej diagnostyki działań doraźnych”.