Bieg po zdrowie - Główny Inspektorat Sanitarny

RAPORT Z PILOTAŻOWEJ
EDYCJI PROGRAMU
ANTYTYTONIOWEJ
EDUKACJI ZDROWOTNEJ
DLA IV KLAS SZKÓŁ
PODSTAWOWYCH
PT. BIEG PO ZDROWIE
Raport został opracowany przy współpracy z
autorami programu „Bieg po zdrowie”
- Dr hab. Kamillą Bargiel-Matusiewicz oraz Mgr
Rafałem Dziurlą.
Główny Inspektorat Sanitarny
Spis treści
1.
Założenia programu Bieg po zdrowie .................................................................................................... 2
2.
Schemat zajęć programowych............................................................................................................... 4
3.
Schemat ewaluacji programu ................................................................................................................ 5
4.
Narzędzia ............................................................................................................................................... 5
5.
Założenia i hipotezy ............................................................................................................................... 8
6.
Charakterystyka osób badanych ........................................................................................................... 9
7.
Plan badań ............................................................................................................................................. 9
8.
Wyniki .................................................................................................................................................... 9
8.1 Ankieta dotycząca wiedzy o zdrowiu wypełniana przez uczniów ....................................................... 9
8.2 Ankieta dotycząca postaw rodziców wobec papierosów i zagadnień profilaktyki w tym zakresie .. 12
8.3 Ewaluacja (uczniowie) – analiza odpowiedzi na pytania ankietowe................................................. 14
8.4 Ewaluacja (rodzice) – analiza odpowiedzi na pytania ankietowe ..................................................... 18
8.5 Ewaluacja (nauczyciele) - analiza ankiet jakościowych ..................................................................... 19
9.
10.
Dyskusja wyników ............................................................................................................................... 22
Podsumowanie ................................................................................................................................ 24
1
Pilotaż został przeprowadzony w sześciu wybranych województwach, w każdym z nich
w czterech szkołach podstawowych: w mieście powyżej 200 tys. mieszkańców, między 100
a 200 tyś. mieszkańców, poniżej 100 tys. mieszkańców oraz w szkole wiejskiej.
Pilotaż
obejmował
przeprowadzenie
zaplanowanych
zajęć
lekcyjnych,
dwa
spotkania
z rodzicami oraz wstępną ewaluację programu.
Analiza pilotażu obejmuje wyniki uzyskane z 21 szkół podstawowych. Wyniki z 3 pozostałych
szkół nie zostały uwzględnione w analizie z uwagi na niekompletne dane.
1. ZAŁOŻENIA PROGRAMU BIEG PO ZDROWIE
Edukacja zdrowotna dzieci i młodzieży jest istotnym elementem ogólnych oddziaływań
edukacyjno-wychowawczych. Odpowiedzialność za przebieg rozwoju najmłodszych spoczywa
na osobach dorosłych, tworzących najbliższe środowisko społeczne dzieci. Profilaktyka palenia
tytoniu to jedno z ważnych zadań, które w ramach szeroko pojętej odpowiedzialności za
przyszłość młodego pokolenia powinno być na stałe wpisane w oddziaływania edukacyjnowychowawcze.
Grupa, do której został skierowany program profilaktyki antytytoniowej, to dzieci w IV
klasie szkoły podstawowej (grupa wiekowa 9-10 lat). Uzasadnieniem do skierowania programu
do tej grupy są wyniki badań, prowadzonych w Polsce i w wielu krajach na świecie. Wynika
z nich, że większość dorosłych palaczy podjęła próby palenia tytoniu, będąc jeszcze
nastolatkami. Wg. Badań HBSC z 2010 r. dzieci po pierwsze papierosy sięgają już w wieku 11
lat i poniżej (13,1%). Zachowania ryzykowne, takie jak palenie tytoniu, picie alkoholu oraz
używanie narkotyków, są często podejmowane przez młodzież w wieku 12-18 lat, przy czym
okres krytyczny przypada w przypadku pierwszych kontaktów z alkoholem i nikotyną na
przedział 9-10.1 Badania CBOS „Młodzież 2013” wskazują, że wśród młodzieży szkolnej 11-15
lat próby palenia podjęło 44%. Podejmowanie prób palenia i częstość palenia wzrasta
z wiekiem, szczególnie pomiędzy 11 a 13 rokiem życia2.
Wyniki badań przeprowadzonych na zlecenie GIS, w październiku 2014 roku wskazują,
że edukacja na temat szkodliwości papierosów rozpoczyna się przeważnie w szkole
gimnazjalnej, zdaniem respondentów za późno, gdyż w pierwszej klasie gimnazjum wiele
młodych osób już pali. Pierwsze zajęcia na ten temat powinny odbywać się już wtedy, gdy
1
2
Health Behaviour in School-Aged Children, World Health Organization Collaborative Cross-National Survey, 2010.
Młodzież 2013, CBOS, Warszawa 2014
2
uczniowie uczęszczają do ostatnich klas szkoły podstawowej. W badaniach GIS zwrócono
uwagę również na formę zajęć edukacyjnych - przeważnie są to wykłady. Młodzi ludzie bardziej
cenią obrazowe przedstawienie problemu, a także drastyczne i szokujące obrazy, które lepiej
zapadają w pamięć i zwiększają szansę na to, że młody człowiek zawaha się przed sięgnięciem
po kolejnego papierosa.3
Głównym celem programu jest zwiększanie wiedzy i umiejętności uczniów na
temat zdrowia w kontekście szkodliwości palenia papierosów.
Zajęcia są realizowane za pomocą zróżnicowanych metod aktywizujących, które
dostosowano do wieku grupy docelowej.
Podczas lekcji są wykorzystywane obserwacje bezpośredniego otoczenia, których
dokonują i które relacjonują uczestnicy programu. Uczniowie programu są zachęcani do
aktywnego udziału poprzez dyskusje, wymianę doświadczeń, spostrzeżeń, refleksji i pomysłów.
Podstawą zajęć jest stymulowanie kreatywności i aktywności. Aktywny udział sprzyja
identyfikowaniu się z omawianą tematyką i motywuje do tego, aby zdobytą wiedzę i umiejętności
stosować w codziennym życiu.
Program jest skierowany także do rodziców lub opiekunów uczniów, gdyż jak wskazują
badania naukowe, zwiększa to skuteczność programów profilaktycznych.
Na realizację programu przeznaczonych jest 6 godzin zajęć lekcyjnych do
przeprowadzenia z uczniami i 2 godziny na spotkania z rodzicami. Zajęcia z uczniami
powinny być organizowane co dwa tygodnie.
Lekcje odbywają się w formie ćwiczeń i dyskusji wzmacniających aktywne uczestnictwo
uczniów. Podstawą całego cyklu są przygotowane przez uczniów cztery zadania, które dotyczą
różnych aspektów problemu uzależnienia od tytoniu oraz prewencji w tym zakresie. Do każdego
z zadań opracowano szczegółowe instrukcje/pomoce dydaktyczne ułatwiające ich wykonanie,
jak na przykład lista zdań proasertywnych; schemat wywiadu z osobą niepalącą; lista
negatywnych konsekwencji palenia papierosów. Bohaterami łączącymi treści poszczególnych
3
Badania dotyczące motywacji i przekonań w stosunku do palenia, Eu-Consult i GIS
3
spotkań jest dwoje uczniów czwartej klasy szkoły podstawowej, Natalia i Kuba. Wydarzenia z ich
życia stanowią tło poruszanych tematów.
2. SCHEMAT ZAJĘĆ PROGRAMOWYCH
Realizację programu poprzedziło szkolenie dla wojewódzkich i powiatowych
koordynatorów z wojewódzkich i powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych. Celem
szkolenia było zapoznanie się z podręcznikiem i pomocami dydaktycznymi oraz szczegółową
metodyką realizacji programu z uczniami. Szkolenie zostało przeprowadzone przez autorów
programu – Panią Kamilę Bargiel-Matusiewicz i Pana Rafała Dziurlę z Uniwersytetu
Warszawskiego oraz przez Departament Promocji Zdrowia, Biostatystyki i Analiz, GIS.
Do realizacji programu, każdy nauczyciel otrzymał następujące materiały:
a) 1 podręcznik,
b) 30 egzemplarzy zeszytów ćwiczeń dla uczniów,
c) komplet plakatów (6 rodzajów),
d) 30 egzemplarzy informacji dla rodziców na temat programu edukacji antytytoniowej
pt. „Bieg po zdrowie”,
e) komplety ankiet przeznaczonych uczniów i rodziców (dla grup realizujących i grup
kontrolnych) oraz ankietę ewaluacyjną dla nauczyciela.
4
3. SCHEMAT EWALUACJI PROGRAMU
4. NARZĘDZIA
1. Ankieta dotycząca wiedzy o zdrowiu dla uczniów klas 4 szkół podstawowych
Ankieta składa się z 12 stwierdzeń, do których należy odnieść się na 5 punktowej skali, gdzie 1
oznacza - Nie zgadzam się, 2 - Trochę się nie zgadzam, 3 - nie wiem, 4 - Trochę się zgadzam,
5 - Całkowicie się zgadzam. Stwierdzenia u użyte w ankiecie:
1)
Ludzie powinni aktywnie dbać o swoje zdrowie
2)
Zamiast obiadu można zjeść ciasto
3)
Zdrowy człowiek jest uśmiechnięty i przyjazny
4)
Palenie papierosów jest dobre obojętne dla naszego organizmu
5)
Po wypaleniu paczki papierosów można jeździć szybciej na rowerze
6)
Dla mojego zdrowia jest ważne, aby spać 7 do 8 godzin w nocy
7)
Jeżeli ktoś częstuje papierosami, to nie wypada odmówić
8)
Przebywanie w zadymionym pomieszczeniu jest obojętne dla mojego zdrowia
9)
Mam prawo powiedzieć, żeby ludzie nie palili w mojej obecności
10) Z papierosem wygląda się na dorosłego
5
11) Nie mamy wpływu na nasze zdrowie
12) Są ważniejsze sprawy niż moje zdrowie
2. Ankieta dotycząca postaw rodziców wobec palenia
Ankieta składa się z 10 stwierdzeń, do których należy odnieść się na 5 punktowej skali, gdzie 1
oznacza - Nie zgadzam się, 2 - Trochę się nie zgadzam, 3 - nie wiem, 4 - Trochę się zgadzam,
5 - Całkowicie się zgadzam.
1) Stwierdzenia u użyte w ankiecie:
2) Należy podjąć starania, aby dzieci i młodzież nie rozpoczynały palenia tytoniu
3) Promowanie zdrowego stylu życia ma duży sens
4) Rodzice mają znaczny wpływ na to, czy ich dziecko zacznie palić papierosy
5) Palenie papierosów nie ma w sumie większego wpływu na zdrowie
6) Nie można nic zrobić, żeby zapobiec paleniu papierosów przez młodzież
7) Dziecko, które nie wie, że zdrowie jest bardzo ważne nie będzie palić papierosów
8) Należy nauczyć dzieci i młodzież, jak skutecznie odmawiać, kiedy ktoś częstuje
papierosami
9) Dzieci nie powinny przebywać w pomieszczeniu wypełnionym dymem papierosowym
10) Można skutecznie zapobiegać paleniu papierosów poprzez odpowiednie programy
profilaktyczne
11) Cokolwiek byśmy zrobili i tak zawsze dużo osób będzie palić papierosy
3. Ankieta ewaluacyjna dla uczniów
Ankieta składa się z 10 stwierdzeń, do których należy odnieść się na 5 punktowej skali, gdzie 1
oznacza - Nie zgadzam się, 2 - Trochę się nie zgadzam, 3 - nie wiem, 4 - Trochę się zgadzam,
5 - Całkowicie się zgadzam.
Stwierdzenia u użyte w ankiecie:
1) Zajęcia były ciekawe
2) Dowiedziałam/łem się nowych rzeczy
3) Było dużo fajnych zadań
4) Niektóre informacje mnie zaskoczyły
5) Uważam, że to dobrze, iż mieliśmy lekcje na ten temat
6) Dowiedziałam/łem się, jak dbać o swoje zdrowie
6
7) Czasem było mi trudno zrozumieć to, co było omawiane na tych lekcjach
8) Wiem teraz, jak odmówić, kiedy ktoś mnie poczęstuje papierosem
9) Takie zajęcia nie są potrzebne
10) Po tych lekcjach lepiej rozumiem, jakie są negatywne skutki palenia
Ankieta zawierała dodatkowo 4 pytania otwarte:
1) Które elementy programu/ informacje były dla Ciebie najważniejsze?
2) Co powiedziałbyś/ powiedziałabyś osobie, która zastanawia się, czy spróbować
papierosów?
3)
Czy jest coś, co Twoim zdaniem można dodać do tego programu?
4) Jak zatytułował/a byś ten program?
4. Ankieta ewaluacyjna dla rodziców
Ankieta składa się z 10 stwierdzeń, do których należy odnieść się na 5 punktowej skali, gdzie 1
oznacza - Nie zgadzam się, 2 - Trochę się nie zgadzam, 3 - nie wiem, 4 - Trochę się zgadzam,
5 - Całkowicie się zgadzam.
Stwierdzenia u użyte w ankiecie:
1) Lekcje były ciekawe
2) Dzieci dowiedziały się nowych rzeczy
3) Program zawierał interesujące zadania
4) Moje dziecko chętnie uczestniczyło w tych lekcjach
5) Uważam, że to dobrze, iż odbyły się lekcje na ten temat
6) Mam teraz większą świadomość, że moja postawa wobec palenia papierosów ma duże
znaczenie
7) Pozytywnie oceniam to, że program zachęcał rodziców do pomagania dzieciom w
wykonaniu niektórych zadań
8) Lepiej, żeby takie lekcje były dopiero w gimnazjum
9) Takie lekcje nie są w ogóle potrzebne
10) Po tych lekcjach moje dziecko lepiej rozumie, jakie są negatywne skutki palenia
7
5. Ankieta ewaluacyjna dla nauczycieli
Ankieta składa się z 3 pytań otwartych, odnoszących się do opinii, refleksji nauczycieli na temat
jego realizacji. Pytania użyte w ankiecie:
1) Które elementy programu/informacje były najważniejsze?
2) Co zdaniem Pani/Pana było najbardziej motywujące dla dzieci w zakresie dbania o swoje
zdrowie?
3) Czy jest coś, co można by dodać do tego programu?
5. ZAŁOŻENIA I HIPOTEZY
Jako twórcy programu Bieg po Zdrowie, oczekujemy, że wpłynie on pozytywnie na
spostrzeganie zdrowia wśród jego uczestników, zarówno rodziców, uczniów jak i nauczycieli.
Liczymy na to, że dzięki uczestnictwu w tym programie spadnie liczba dzieci i młodzieży
sięgająca po papierosy oraz inne substancje psychoaktywne.
Hipotezy:
1) Uczniowie – uczestnicy programu będą przypisywać większą wagę zachowaniom
prozdrowotnym w swoim życiu po ukończeniu programu w porównaniu do uczniów nie
korzystających z opisywanego programu.
2) Uczniowie – uczestnicy programu będą przypisywać większą wagę zachowaniom
prozdrowotnym w swoim życiu po ukończeniu programu w porównaniu do początku
opisywanego programu.
3) Rodzice dzieci uczestniczących w programie będą przypisywać większą wagę
zachowaniom prozdrowotnym w swoim życiu po ukończeniu programu w porównaniu do
rodziców dzieci nie korzystających z opisywanego programu.
4) Rodzice dzieci uczestniczących w programie będą przypisywać większą wagę
zachowaniom prozdrowotnym w swoim życiu po ukończeniu programu w porównaniu do
początku opisywanego programu.
5) Dzieci – uczestniczące w programie będą pozytywnie oceniały swoje uczestnictwo.
6) Rodzice dzieci będą pozytywnie oceniali uczestnictwo swoich dzieci w programie.
7) Nauczyciele będą pozytywnie ocenili wpływ programu na edukację prozdrowotną
uczniów oraz ich rodziców.
8
6. CHARAKTERYSTYKA OSÓB BADANYCH
W badaniu wzięło udział 448 dzieci w wieku 10 lat, biorących udział w pilotażowej edycji
programu Bieg po Zdrowie oraz 361 dzieci w wieku 10 lat nie biorących udziału w programie.
W badaniu wzięło udział również 344 rodziców dzieci biorących udział w programie oraz 317
rodziców dzieci, które nie brały udziału w programie. Kolejną grupę badanych stanowiło 21
nauczycieli prowadzących zajęcia w ramach programu.
7. PLAN BADAŃ
Badania zostały przeprowadzone w schemacie eksperymentalnym z dwoma pomiarami oraz
z grupą eksperymentalną i kontrolną. Zastosowany plan badań jest zgody ze standardami
metodologicznymi stosownymi m.in. w naukach społecznych oraz naukach o zdrowiu. Jest to
jeden z najbardziej zaawansowanych planów badawczych. Tym samym umożliwia rzetelne
monitorowanie ewentualnych zmian zaistniałych w efekcie zastosowania testowanego czynnika,
którym jest w tym przypadku zastosowanie programu profilaktyki antytytoniowej.
Do obliczeń statystycznych wykorzystano specjalistyczny program SPSS dla Windows.
8. WYNIKI
8.1 ANKIETA DOTYCZĄCA WIEDZY O ZDROWIU WYPEŁNIANA PRZEZ UCZNIÓW
W badaniu wzięło udział 344 dzieci w wieku 10 lat biorących udział w pilotażowej edycji
programu Bieg po Zdrowie, 317 dzieci w wieku 10 lat nie biorących udziału we wspomnianym
programie.
Grupa eksperymentalna (uczniowie biorący udział w programie)
Na podstawie przeprowadzanych analiz (Test U – Manna –Whitneya) można stwierdzić, że
istotne różnice w wynikach ankiety pojawiły się w następujących pytaniach:
1. Ludzie powinni aktywnie dbać o swoje zdrowie (U=87892; z=-2,27; p<0,05)
Pomiar początkowy (M=4,86; SD=0,53)
9
Pomiar końcowy (M=4,92; SD=0,37)
Wynik zgodny z oczekiwaniami.
3. Zdrowy człowiek jest uśmiechnięty i przyjazny (U=73224; z=-2,73, p<0,01)
Pomiar początkowy (M=4,37; SD=1,01),
Pomiar końcowy (M=4,65; SD=1,00)
Wynik zgodny z oczekiwaniami.
5. Po wypaleniu paczki papierosów można jeździć szybciej na rowerze (57389,5; z=-2,23;
p<0,05)
Pomiar początkowy (M=1,24; SD=0,81),
Pomiar końcowy (M=1,14; SD=0,65)
Wynik zgodny z oczekiwaniami.
8. Przebywanie w zadymionym pomieszczeniu jest obojętne dla mojego zdrowia
(U=81875,5; z=-3,24, p<0,01)
Pomiar początkowy (M=1,32; SD=0,87)
Pomiar Końcowy (M=1,16: SD=0,73)
Wynik zgodny z oczekiwaniami.
10. Z papierosem wygląda się na dorosłego (U=65699; z=-4,08, p<0,001)
Pomiar początkowy (M=1,73; SD=1,36)
Pomiar końcowy (M=1,37; SD=0,99)
Wynik zgodny z oczekiwaniami.
11. Nie mamy wpływu na nasze zdrowie (79056; z=-2,34; p<0,05)
Pomiar początkowy (M=1,55; SD=1,19)
Pomiar końcowy (M=1,40; SD=1,10)
Wynik zgodny z oczekiwaniami.
Pozostałe różnice (pytania 2,4,6,7,9,12) nie były istotne statystycznie.
Zaobserwowane zmiany są zgodne z oczekiwaniami, co oznacza, że odnotowano korzystny
wpływ programu profilaktyki antynikotynowej.
Interpretacja
Wyniki pomiaru dotyczącego postaw wobec zdrowia dzieci uczestniczących w programie,
wskazują na istotny wpływ treści programu na spostrzeganie istotności zdrowia w codziennym
funkcjonowaniu. Wyniki te oznaczają, że w rezultacie oddziaływania programu dzieci
w większym stopniu uważają, ludzie powinni aktywnie dbać o swoje zdrowie, że zdrowy człowiek
10
jest uśmiechnięty i przyjazny, zatem potrafią odnieść się do szerszej definicji zdrowia niż tylko
brak choroby.
Uczestnicy programu również znacząco rzadziej, niż przed programem, uważają, że palenie
pomaga w uprawianiu aktywności fizycznej, że przebywanie w zadymionym pomieszczeniu nie
stanowi zagrożenia dla ich zdrowia oraz że z papierosem wygląda się na dorosłego. Również
istotnie rzadziej dzieci po zakończeniu programu uważały, że nie mamy wpływu na nasze
zdrowie.
Grupa kontrolna (uczniowie nie biorący udziału w programie)
Badanie przeprowadzone w grupie kontrolnej, wśród dzieci w wieku 10 lat nie biorących udziału
w programie Bieg po Zdrowie wykazały istotną statystycznie różnicę w zakresie dwóch pozycji
ankiety badającej postawy dzieci wobec zdrowia. Na podstawie przeprowadzanych analiz (Test
U – Manna –Whitneya) można stwierdzić, istotną różnicę pomiędzy pomiarem końcowym a
początkowym w zakresie zdania:
5. Po wypaleniu paczki papierosów można jeździć szybciej na rowerze (U=40886; z=-2,49;
p<0,05)
Pomiar początkowy (M=1,12; SD=0,63)
Pomiar końcowy (M=1,24; SD=0,83)
12. Są ważniejsze sprawy niż moje zdrowie (U=66088, z=-2,85, p<0,01)
Pomiar początkowy (M=1,29; SD=0,84)
Pomiar końcowy (M=1,54; SD=1,17)
Pozostałe różnice nie były istotne statystycznie.
Interpretacja
Dzieci z grupy kontrolnej w drugim pomiarze uzyskały wyższy wynik w zakresie dwóch
zmiennych. Oznacza to, że dla osób, które nie podlegały oddziaływaniu programu Bieg po
Zdrowie nie zachodzą pozytywne zmiany postaw względem zdrowia w porównaniu do osób
biorących udział w programie. Uczniowie nie biorący udziału w programie umocnili się
w przekonaniu, że palenie nie wpływa na pogorszenie ogólnej wydolności organizmu. Dzieci nie
podlegające oddziaływaniu programu wykazują również wzrost w postawie, która odnosi się do
pomniejszenia znaczenia zdrowia w porównaniu do innych zjawisk, jakie ich dotyczą.
11
Oznacza to, że najprawdopodobniej u dzieci nie biorących udziału w programach promujących
zdrowie nie tylko nie zachodzą pozytywne zmiany w kierunku przypisywania odpowiedniej wagi
zdrowiu, ale nawet następuje odwrotny proces.
8.2 ANKIETA DOTYCZĄCA POSTAW RODZICÓW WOBEC PAPIEROSÓW I ZAGADNIEŃ PROFILAKTYKI W TYM
ZAKRESIE
W badaniu wzięło udział 344 rodziców dzieci biorących udział w programie oraz 317 rodziców
dzieci, które nie brały udziału w programie edukacji antytytoniowej.
Grupa eksperymentalna (rodzice uczniów, biorących udział w programie)
Badanie przeprowadzane w grupie rodziców, których dzieci uczestniczyły w programie Bieg po
Zdrowie wskazuje, że różnica pomiędzy pomiarem początkowym a końcowym dotyczy pytania
8. Zastosowano Test U – Manna –Whitneya.
8. Dzieci nie powinny przebywać w pomieszczeniu wypełnionym dymem papierosowym
(U=48528; z=-3,06; p<0,01)
Pomiar początkowy (M=4,93; SD=0,46)
Pomiar końcowy (M=4,83; SD=0,67)
Różnice między pozostałymi pytaniami nie były istotne statystycznie.
Interpretacja
Wyniki te oznaczają, że rodzice, których dzieci brały udział w programie Bieg po Zdrowie
zmniejszyli swoje przekonania, co do szkodliwości biernego palenia. Jednak w porównaniu do
grupy kontrolnej liczba szkodliwych postaw wobec promowania zdrowego stylu życia jest
znacznie mniejsza.
Można zastanawiać się, nad znaczeniem tego wyniku. Jest możliwe, że jest to efekt
mechanizmu obronnego dotyczącego rodziców, którzy sami palą papierosy. Możliwe, iż
w konfrontacji z treścią programu, w którym uczestniczyły ich dzieci, odczuwali poczucie winy
w związku z narażaniem swoich dzieci na bierne palenie. W takich sytuacjach może się
pojawiać próba zmniejszenia własnego dyskomfortu emocjonalnego związanego z poczuciem
12
winy poprzez subiektywne zmniejszenie poczucia/świadomości zakresu szkodliwości, szukanie
argumentów wspierających ten sposób myślenia o tym problemie.
Jest to możliwa interpretacja, która wymaga jednak potwierdzenia w dalszych badaniach. Będzie
to możliwe, poprzez zbieranie danych dot. palenia papierosów przez rodziców, aby można było
analizować zachodzące zmiany w postawach wobec profilaktyki palenia tytoniu oddzielnie
u rodziców palących i niepalących. Można przypuszczać, że dynamika zmian w tych grupach
będzie nieco odmienna.
Grupa Kontrolna (rodzice uczniów, którzy nie brali udziału w programie)
Badanie przeprowadzane w grupie rodziców, których dzieci nie uczestniczyły w programie Bieg
po Zdrowie wskazuje, że różnica pomiędzy pomiarem początkowym a końcowym dotyczy
poniższych pytań. Zastosowano Test U – Manna –Whitneya.
3. Rodzice mają znaczny wpływ na to, czy ich dziecko zacznie palić papierosy (U=39326;
z=-2,11; p<0,05)
Pomiar początkowy (M=4,39; SD=0,99)
Pomiar końcowy (M=4,29; SD=0,97)
4. Palenie papierosów nie ma w sumie większego wpływu na zdrowie (U=41978; z=-2,40;
p<0,05)
Pomiar początkowy (M=1,21; SD=0,80)
Pomiar końcowy (M=1,31; SD=0,93)
5. Nie można nic zrobić, żeby zapobiec paleniu papierosów przez młodzież. (U=36616;
z=-3,77; p<0,001)
Pomiar początkowy (M=1,48; SD=1,08)
Pomiar końcowy (M=1,74; SD=1,77)
8.
Dzieci
nie
powinny
przebywać
w
pomieszczeniach
wypełnionych
dymem
papierosowym (U=41729,5; z=-3,98; p<0,001)
Pomiar początkowy (M= 4,96; SD=0,28)
Pomiar końcowy (M=4,84 ; SD=0,57)
9. Można skutecznie zapobiegać paleniu papierosów poprzez odpowiednie programy
profilaktyczne (36177; z=-3,75; p<0,001)
Pomiar początkowy (M=4,57; SD=0,76)
Pomiar końcowy (M=4,28; SD=0,99)
13
Interpretacja
Przedstawione wyniki oznaczają, że u rodziców dzieci, które nie brały udziału w programie Bieg
po Zdrowie nasilają się przekonania dotyczące braku efektywności działań profilaktycznych
mających na celu ograniczenie palenia papierosów przez młodzież. Opisywana grupa rodziców,
co ciekawe, jest w podobnym stopniu skłonna dostrzegać szkodliwość tzw. palenia biernego dla
dzieci, co grupa eksperymentalna. Rodzice z omawianej grupy mają również zmniejszone
przekonania dotyczące własnej roli w zakresie promocji zdrowego stylu życia.
8.3 EWALUACJA (UCZNIOWIE) – ANALIZA ODPOWIEDZI NA PYTANIA ANKIETOWE
Ankietę ewaluacyjną wypełniło 409 uczniów. Procentowy rozkład odpowiedzi jest zawarty
w tabeli poniżej:
Zajęcia
były
ciekawe
dowiedzi
ałam/łe
m się
nowych
rzeczy
było
dużo
fajnych
zadań
niektóre
informac
je mnie
zaskocz
yły
uważam
, że to
dobrze,
iż
mieliśmy
lekcje na
ten
temat
Dowiedz
iałam/łe
m się,
jak dbać
o swoje
zdrowie
Czasem
było mi
trudno
zrozumi
eć to, co
było
omawia
ne na
tych
lekcjach
wiem
teraz,
jak
odmówić
, kiedy
ktoś
mnie
poczęst
uje
papieros
em
takie
zajęcia
nie są
potrzebn
e
po tych
lekcjach
lepiej
rozumie
m, jakie
są
negatyw
ne skutki
palenia
(M=4,42;
SD=1,05)
(M=4,40;
SD=1,11)
(M=4,19;
SD=1,21)
(M=4,00;
SD=1,40)
(M=4,58;
SD=0,91)
(M=4,59;
SD=0,92)
(M=2,54;
SD=1,65)
(M=4,75;
SD=0,79)
(M=1,57;
SD=1,24)
(M=4,67;
SD=0,86)
5%
6%
6%
11%
3%
3%
40%
3%
71%
3%
4%
4%
8%
8%
3%
3%
12%
1%
9%
2%
4%
4%
8%
9%
9%
3%
10%
3%
8%
6%
23%
21%
26%
24%
17%
17%
22%
8%
4%
12%
64%
65%
52%
49%
68%
74%
16%
84%
8%
77%
Kategorie odpowiedzi
1. Nie zgadzam
się
2. Trochę się nie
zgadzam
3. Nie wiem
4. Trochę się
zgadzam
5. Całkowicie się
zgadzam
Wyniki są potwierdzeniem pozytywnego odbioru programu przez uczniów go realizujących.
W pytaniu otwartym Które elementy programu były najważniejsze?, najczęstszymi
kategoriami odpowiedzi były:
14
Kategorie odpowiedzi:
Przykładowe odpowiedzi:
To że się przeraziłem, co znajduje się w papierosach.
Warto było się tego dowiedzieć.
Że papierosy mają dużo trucizny
Zawartość dymu papierosowego
Informacje, że można umrzeć na różnego rodzaju
choroby w związku z paleniem
Odnoszące się do zdrowia i
skutków palenia
Informacje, że palenie przyspiesza starzenie
Uświadomiłem sobie, że skutki palenia są przerażające
To że się dowiedziałem o różnych ludziach, którzy stracili
przez to życie
Rozmowa o składzie dymu papierosowego i o zdrowiu
człowieka
Informacje o zdrowiu
Informacje jak odmówić zapalenia papierosa
Odnoszące się do pojęcia
asertywności
Wyjaśnienie asertywności. To będzie bardzo przydatne w
życiu
Asertywne bronienie swojego zdrowia
Projekt jednej z grup pt. Nikotyna – brzydka mina
Odnoszące się do elementów/
zadań programu
Zadanie w którym mieliśmy zrobić komiks i wypisać
nieagresywne sposoby odmawiania
Wykonywanie plakatów
Prace domowe
Przygotowanie komiksu
Informacje, że w Polsce tylu ludzi pali papierosy
Odnoszące się do danych
epidemiologicznych
Informacje ilu ludzi pali papierosy
Informacje, że ilość osób palących stopniowo maleje
Co można kupić za pieniądze wydawane na papierosy
Odnoszące się do aspektów
ekonomicznych palenia
Informacje że na papierosy wydawanych jest tyle
pieniędzy
Uświadomiłem sobie, że palenie jest GŁUPIE
Dowiedziałem się, że palenie jest niemodne
Odnoszące się do norm i przekonań
Uświadomiłem sobie, że ludzi trzeba ostrzegać, żeby nie
palili
Po tych lekcjach zrozumiałem, że nie chcę nigdy palić
15
Poniżej zostało przedstawionych kilka wybranych odpowiedzi na pytanie: Co powiedziałbyś
osobie, która zastanawia się, czy spróbować papierosów?:
„Żeby nigdy nie próbowała, bo to bardzo szkodzi zdrowiu”
„Lepiej poskacz na trampolinie”
„Najpierw zastanów się 500 razy”
„Nie pal, bo będziesz miał brzydkie zęby i nie będziesz miał dziewczyny”
„Papierosy szkodzą zdrowiu i wcale nie wygląda się z nimi na dorosłego. A poza tym
są bardzo drogie”
„Żeby nie paliła, bo wpadnie w nałóg i będzie chora”
„Nie pal, bo będziesz miał problemy z wątrobą”
„Nie pal, bo się uzależnisz i stracisz dużo pieniędzy”
„Że palenie skraca życie i jest niebezpieczne”
„Nie pal, bo nie warto, szanuj swoje zdrowie ”
Przy
pytaniu
Co
można
dodać
do
programu?
zdecydowana
większość
odpowiedziała, że nie trzeba nic dodawać, ponieważ program jest dobry/super
uczniów
i zawiera
wszystkie potrzebne treści. Wśród sugestii, co można dodać do programu najczęściej powiały
się odniesienia do szkodliwości innych substancji psychoaktywnych jak np. narkotyki, alkohol
i dopalacze.
Uczniowie wyrażali również chęć pogłębienia wiedzy na temat e-papierosów i
zdrowotnych skutków palenia i wpływu palenia na otoczenie (np. jakie choroby wywołuje, na
temat raka płuc). Wśród najbardziej pomysłowych propozycji znalazły się:
„Jakby ludzie się zachowywali, gdyby nie było papierosów”
„Wyjazd do fabryki papierosów”
„Co się stanie jak połkniemy papierosa”
„O fajce, bo to starsza wersja papierosa”
„Kto stworzył papierosa i po co. Jak papierosy dostały się do Polski”
Spotkanie z osobami, które nie palą (żeby się dowiedzieć, czemu nie palą)
16
Uczniowie zostali również poproszeni o zaproponowanie nazwy programu. Przykładowe
odpowiedzi to:
„Przekonamy cię do niepalenia”
„Nie do twarzy mi z papierosem”
„Jak asertywność czyni cuda i jej nauka to nie nuda”
„Palenie jest złe, każdy o tym wie!”
„Zawsze zdrowo”
„Bez papierosa da się żyć”
„Nie palmy razem”
Interpretacja
Analiza odpowiedzi na powyższe pytania pokazuje, że zdecydowana większość respondentów
pozytywnie ocenia walory niniejszego programu. Uważają, że zajęcia były ciekawe, dostarczyły
nowych informacji związanych m.in. ze zdrowiem, ze skutkami palenia papierosów,
asertywnością. Zdecydowana większość uczestników programu zwraca uwagę na atrakcyjną
formę przekazu.
Warto podkreślić, że do pytań, które zyskały najwyższą średnią należą:
Pyt. 8. Wiem teraz, jak odmówić kiedy ktoś mnie poczęstuje papierosem (M=4,75; SD=0,79)
Pyt. 10. Po tych lekcjach lepiej rozumiem, jakie są negatywne skutki palenia (M=4,67; SD=0,86)
Pyt. 6. Dowiedziałem/am się, jak dbać o swoje zdrowie (M=4,59; SD=0,92)
Pyt. 5. Uważam, że to dobrze, że mieliśmy lekcje na ten temat (M=4,58; SD=0,91)
Wynik ten może oznaczać, że pełna realizacja programu ma duże szanse na osiągnięcie
zakładanych celów. Uczniowie wskazują na nabycie nowych umiejętności raz nowej wiedzy.
Połączenie tych dwóch obszarów wzmacnia siłę oddziaływania treści zwartych w programie.
17
8.4 EWALUACJA (RODZICE) – ANALIZA ODPOWIEDZI NA PYTANIA ANKIETOWE
Ankiety wypełniło 322 rodziców uczniów, którzy zostali objęci programem. Procentowy udział
odpowiedzi zawarty jest w poniższej tabeli:
Lekcje
były
ciekawe
dzieci
dowiedzi
ały się
nowych
rzeczy
program
zawierał
interesuj
ące
zadania
moje
dziecko
chętnie
uczestni
czyło w
tych
lekcjach
Uważam
, że to
dobrze,
iż odbyły
się lekcje
na ten
temat
mam
teraz
większą
świadom
ość, że
moja
postawa
wobec
palenia
papieros
ów ma
duże
znaczeni
e
pozytywnie
oceniam to,
że program
zachęcał
rodziców
do
pomagania
dzieciom w
wykonaniu
niektórych
zadań
lepiej,
żeby
takie
lekcje
były
dopiero w
gimnazju
m
takie
lekcje nie
są w
ogóle
potrzebn
e
po tych
lekcjach
moje
dziecko
lepiej
rozumie,
jakie są
negatywn
e skutki
palenia
(M=4,77;
SD=0,54)
(M=4,69;
SD=0,53)
(M=4,61;
SD=0,69)
(M=4,70;
SD=0,67)
(M=4,83;
SD=0,54)
(M=4,48;
SD=0,97)
(M=4,58;
SD=0,77)
(M=1,50;
SD=1,11)
(M=1,22;
SD=0,79)
(M=4,75;
SD=0,64)
1. Nie
zgadzam się
2. Trochę się
nie zgadzam
0%
0%
1%
1%
1%
3%
2%
68%
85%
1%
1%
1%
2%
1%
1%
4%
2%
10%
7%
1%
3. Nie wiem
4. Trochę się
zgadzam
5. Całkowicie
się zgadzam
13%
4%
10%
6%
2%
9%
8%
12%
5%
2%
16%
26%
25%
19%
11%
22%
26%
6%
1%
16%
70%
69%
62%
72%
85%
62%
62%
4%
3%
80%
Kategorie
odpowiedzi
Rodzice w zdecydowanej większości pozytywnie ocenili program, w tym zarówno udział w nim
dzieci, jak też pomysł angażowania rodziców w niektóre zadania. W części opisowej rodzice
wskazywali na walory edukacyjne i ciekawe zadania dla dzieci. Zdaniem rodziców najbardziej
motywująca dla dzieci była lekcja asertywności, ale również ryzyko zachorowań i wygląd.
Program nie tylko dzieciom, ale też rodzicom uświadomił, jak szkodliwe jest palenie.
Interpretacja
Analiza odpowiedzi rodziców wskazuje, że zdecydowana większość z nich pozytywnie ocenia
zaangażowanie swoje i swoich dzieci w programie Bieg po Zdrowie. Najwyższe średnie wyniki
uzyskały pytania:
Pyt. 5. Uważam, że to dobrze, iż odbyły się lekcje na ten temat (M=4,83; SD=0,54)
Pyt. 1. Lekcje były ciekawe (M=4,78; SD=0,45)
Pyt. 10. Po tych lekcjach moje dziecko lepiej rozumie, jakie są negatywne skutki palenia
(M=4,75; SD=0,64)
18
Powyższe wyniki wskazują na możliwość pozyskania rodziców do pomocy dzieciom w jego
realizacji. Poza tym rodzice są traktowani w świetle założeń do program również jako grupa
docelowa. Ważne, że zdecydowana większość rodziców uważa za zasadne przeprowadzenie
programu edukacji antytytoniowej w 4 klasie szkoły podstawowej. Jest to ważny argument na
rzecz pozyskania rodziców do udziału w tym programie, co jest bardzo ważnym elementem
całości przekazu.
8.5 EWALUACJA (NAUCZYCIELE) - ANALIZA ANKIET JAKOŚCIOWYCH
Analizie poddano odpowiedzi nauczycieli – realizatorów programu z 21 szkół. Najważniejsze
elementy programu/ informacje w opinii nauczycieli były następujące:
„W IV klasie wszyscy uczniowie byli bardzo zaskoczeni składem papierosa (dymu papierosowego).
Plakat i wymienione substancje zapamiętali bardzo dobrze. Istotne były także nauki asertywności,
sztuki mówienia NIE. Przy obliczaniu kwot traconych na papierosy też było sporo emocji”
„Zaangażowanie rodziców do udziału w projekcie”
„Dużym ułatwieniem były szczegółowo opracowane scenariusze zajęć”
„Ważne było, że uczniowie mogą i powinni wyrażać sprzeciw wobec palenia w ich obecności - wielu
było przekonanych, że dzieci nie powinny zwracać uwagi dorosłym”
„Najważniejsze były te elementy, które wpływały bezpośrednio na kształtowanie postaw antytytoniowych - argument finansowy (obliczanie kosztu palenia papierosów ) budziło żywe
zainteresowanie zarówno dzieci jak i rodziców. Uważam że najważniejszym elementem programu była
możliwości kształtowania u dzieci postawy asertywnej, ponieważ ta umiejętność przyda im się w wielu
życiowych sytuacjach”
„Bardzo ważna okazała się lekcja asertywności, z którą wielu uczniów ma problem (nie tylko w
omawianym temacie), również sama forma prowadzenia zajęć, dodatkowe podręczniki, możliwość
wczucia się w sytuacje okazały się wartościowym doświadczeniem”
„Uczniowie bardzo chętnie realizowali ten program, który pozwalał na zastosowanie aktywnych metod
pracy na zajęciach. Atrakcyjne prace domowe, praca w grupach, nauka zachowań asertywnych, dobra
zabawa np. Przy tworzeniu memów - reklamy dotyczącej niepalenia papierosów”
Interpretacja
W opinii nauczycieli realizujących program jest on dobrze skonstruowany zarówno metodycznie
jak też merytorycznie. Ważnymi elementami programu były zagadnienie asertywności, oraz
wywiad z osobą niepalącą. Istotne okazały się informacje dotyczące kosztów palenia oraz
19
składu dymu papierosowego. Prowadzący docenili również nacisk położony przez autorów
programu na aktywność uczestników oraz jakość i formę materiałów edukacyjnych –
podręcznika, zeszytu ćwiczeń dla uczniów, plakatów.
Na Pytanie: Co zdaniem Pani/Pana było najbardziej motywujące dla dzieci w zakresie dbania
o swoje zdrowie?, nauczyciele wskazywali na wykorzystanie obserwacji otoczenia, współpracę
z rodzicami oraz na znaczenie zdrowia i świadomość konsekwencji nie dbania o nie. Poniżej
zamieszczono przykładowe odpowiedzi nauczycieli:
„Uczniowie świadomi pewnych zagrożeń starają się ich unikać i dbać o właściwy tryb życia i
żywienia. Ukazanie uczniom ewentualnych zagrożeń motywowało ich o dbanie o swoje zdrowie”
„Uczniowie bardzo interesowali się zdrowotnymi konsekwencjami palenia papierosów. Niektórzy
pokazywali przykłady ze swoich rodzin, kiedy papierosy były rzucane z powodów zdrowotnych
(choroba, ciąża, itp.)”
„Dzieci biorące udział w programie prezentowały bardzo świadome postawy w zakresie dbania o
swoje zdrowie już na początku programu. Udział w programie pozwolił utrwalić im dobre nawyki,
motywujące do dbania o swoje zdrowie okazały się nowe informacje - wiedza zdobyta na temat
zawartości szkodliwych substancji w papierosach i omówienie skutków palenia. Wszystkie dzieci
mówiły, że chcą być zdrowe”
Interpretacja
Ważnym czynnikiem motywacyjnym dla uczniów okazało się nastawienie przekazu niniejszego
programu na promocję zdrowia. Dzięki temu udało się, jak sądzimy, przedstawić uczniom
zdrowie jako ważny zasób, który należy posiadać, a palenie jako przeszkodę w jego osiągnięciu
i utrzymaniu. Taka perspektywa może prowadzić do przedłużenia oddziaływania programu, który
tym samym nie ogranicza się do zagadnień edukacyjnych, ale również ma potencjał
profilaktyczny.
W odpowiedzi na pytanie: Czy jest coś, co można dodać do tego programu? Nauczyciele
wskazywali głównie na tematykę e-papierosów. Trudnością, na którą nauczyciele zwrócili uwagę
jest obszerność programu i związana z tym trudność we wkomponowaniu programu w plan
lekcji. Przykładowe odpowiedzi nauczycieli:
20
„Tematyka była interesująca dla uczniów, w trakcie zajęć pojawiały się również pytania
dotyczące różnych innych używek. Tak naprawdę tematy związane z kwestiami palenia, stały
się punktem wyjścia do rozmów na temat np. Dopalaczy, alkoholu, narkotyków”
„Myślę, że w następnej edycji programu powinny pojawić się tematy związane z elektronicznymi
papierosami. W powszechnym mniemaniu (także większość uczniów mojej klasy) e-papieros
nie jest taki szkodliwy, nie śmierdzi, ma różne smaki”
„Absolutnie nie. Program zawierał bardzo dużo ważnych i potrzebnych uczniom informacji,
a scenariusze były bardzo ciekawe i urozmaicone”
„Wielu uczniów chętnie podawało pozytywne przykłady ze swoich rodzin np. Dom palaczy, w
którym rodzice palą tylko na balkonie - w domu jest zakaz, czy wujek, który rzucił palenie bo
zostanie ojcem. Niestety część uczniów pochodzących z rodzin, w których wszyscy palą (od
zawsze) sceptycznie czasami podchodziła do tematyki. W takich rodzinach palenie nadal jest
oczywistością i synonimem dorosłości”
„Uważam że program w takim kształcie jak jest zaproponowany jest bardzo obszerny, jego
realizacja wymaga sporej ilości czasu - kilku lekcji , co w warunkach pracy z dziećmi w klasie
czwartej jest dużym zadaniem, ale bardzo ważnym - trafia dokładnie w wiek statystycznego
sięgnięcia po pierwszego papierosa. Uważam że program jest bardzo dobrze skonstruowany i
nie wymaga uzupełnień”
Interpretacja
Nauczyciele realizujący program pilotażowy zwracali uwagę na problem z realizacją materiału
na 6 spotkaniach, proponując jego przedłużenie. Ponadto zgłoszono uwagi dotyczące
rozszerzenia treści przekazu o e-papierosy oraz problem dzieci z rodzin nałogowych palaczy.
Konstrukcja programu umożliwia włączenie każdej substancji psychoaktywnej do jego treści,
dlatego istnieje możliwość rozszerzenia tematyki o inne substancje zagrażające zdrowiu.
Osobnym problemem są dzieci z rodzin nałogowych palaczy. Mając na uwadze, że jeden
program nie rozwiąże wszystkich problemów, można zaproponować, rozmowę z takim uczniem
po lekcji i ewentualne, późniejsze skierowanie go do szkolnego pedagoga lub psychologa.
Warto również poruszyć ten problem w kontakcie z rodzicami w kontekście przekazywania
odpowiednich wzorców. Kolejnym rozwiązaniem jest próba zwiększenia zajęć pozadomowych
takiego dziecka, zwłaszcza sportowych. Wymaga to zaangażowania innych nauczycieli, co jest
pośrednim, pozytywnym rezultatem tego programu.
Postulowane również przedłużenie programu jest raczej trudne do osiągnięcia w aktualnej
sytuacji edukacyjnej szkoły podstawowej. W tym miejscu powinniśmy się odwołać do
umiejętności dydaktycznych nauczycieli – w jednym komentarzu pojawił się wątek twórczego
rozszerzenia treści programu. Uważamy, że należy wzmacniać takie postawy.
21
9. DYSKUSJA WYNIKÓW
Wyniki badania pilotażowej edycji programu edukacji antytytoniowej Bieg po Zdrowie pozwalają
stwierdzić, że postawione hipotezy badawcze zostały potwierdzone.
Hipoteza 1
Uczniowie
–
uczestnicy
programu
będą
przypisywać
większą
wagę
zachowaniom
prozdrowotnym w swoim życiu po ukończeniu programu w porównaniu do uczniów nie
korzystających z opisywanego programu.
Wyniki zaprezentowane w części 8.1 wskazują, że hipoteza 1 została potwierdzona. Uczniowie
uczestniczący w programie znacznie częściej określali znacznie działań prozdrowotnych
w swoim życiu w porównaniu do grupy kontrolnej. Należy zaznaczyć, że w grupie kontrolnej
wypowiedzi dotyczące działań prozdrowotnych nie były znacząco bardziej częste po drugim
pomiarze w porównaniu do pomiaru pierwszego. Oznacza to, że dzieci nieuczestniczące
w programie nie zmieniły swoich przekonań w stosunku do ważności działań prozdrowotnych.
Na podstawie wyników badań można stwierdzić, że uczniowie ci umocnili się w przekonaniu, że
zdrowie nie należy do najważniejszych zasobów w ich życiu.
Hipoteza 2
Uczniowie
–
uczestnicy
programu
będą
przypisywać
większą
wagę
zachowaniom
prozdrowotnym w swoim życiu po ukończeniu programu w porównaniu do początku
opisywanego programu.
Zgodnie z wynikami zaprezentowanymi w rozdz. 8.1 należy uznać, że hipoteza druga została
potwierdzona. Uczniowie uczestniczący w programie znacznie częściej określali znacznie
zachowań prozdrowotnych w swoim życiu po zakończeniu programu w porównaniu do jego
początku. Zmiana ta dotyczyła zwłaszcza wzrostu świadomości o potrzebie unikania
przebywania w zadymionym pomieszczeniu. Jak sądzimy również pozostałe stwierdzenia
zaznaczone jako istotne możemy uznać, jako potwierdzające hipotezę 2. Identyfikowanie
ogólnych oznak zdrowia oraz rozłączenie oznak dorosłości z nałogiem są przejawami zachowań
prozdrowotnych.
Hipoteza 3
Rodzice dzieci uczestniczących w programie będą przypisywać większą wagę zachowaniom
prozdrowotnym w swoim życiu po ukończeniu programu w porównaniu do rodziców dzieci nie
korzystających z opisywanego programu.
Wyniki przedstawione w rozdziale 8.2 pozwalają na uznanie hipotezy 3 za potwierdzoną.
Rodzice z grupy kontrolnej częściej nie dostrzegali znaczenia zachowań prozdrowotnych
22
w porównaniu do rodziców dzieci uczestniczących w programie. Zostało to szczególnie
uwidocznione w stwierdzeniach dotyczących bezradności w obliczu nałogu oraz w obniżeniu
przekonania, co do skuteczności przeciwdziałania paleniu.
Hipoteza 4
Rodzice dzieci uczestniczących w programie będą przypisywać większą wagę zachowaniom
prozdrowotnym w swoim życiu po ukończeniu programu w porównaniu do początku
opisywanego programu.
Hipoteza 4 została częściowo potwierdzona, gdyż rodzice w pomiarze końcowym wyrażali
postawę bierności w obliczu problemów związanych z paleniem papierosów, jednak znacznie
rzadziej niż grupa kontrolna.
Hipoteza 5
Dzieci – uczestniczące w programie będą pozytywnie oceniały swoje uczestnictwo.
Analiza ankiet ewaluacyjnych, wypełnianych przez dzieci wskazuje na potwierdzenie hipotezy 5
(rozdz. 8.3). Zdecydowana większość dzieci pozytywnie oceniła swoje uczestnictwo
w programie. Do najważniejszych efektów programu należy według nich wiedza jak odmówić
palenia papierosów, jakie są negatywne skutki palenia oraz jak dbać o swoje zdrowie.
Hipoteza 6
Rodzice dzieci będą pozytywnie oceniały uczestnictwo swoich dzieci w programie.
Zgodnie z wynikami ewaluacji programu dokonanego przez rodziców (por. rozdz. 8.4) należy
uznać hipotezę 6 za potwierdzoną. Rodzice, w znacznej większości, pozytywnie oceniali
uczestnictwo swoich dzieci w programie edukacji antytytoniowej.
Hipoteza 7
Nauczyciele będą pozytywnie ocenili wpływ programu na edukację prozdrowotną uczniów oraz
ich rodziców.
Wyniki ewaluacji programu dokonanej przez nauczycieli (por. rozdz. 8.5) również pozwalają na
potwierdzenie hipotezy 7. Komentarze nauczycieli dotyczące programu, zarówno w warstwie
treściowej oraz formalnej były pozytywne.
23
10. PODSUMOWANIE
Wyniki pilotażowej edycji programu edukacji antytytoniowej Bieg po Zdrowie pozwalają
stwierdzić, że w znacznej mierze osiągnięto zakładane rezultaty, a więc wzrost wiedzy
dotyczącej zachowań prozdrowotnych oraz zwiększenie umiejętności w zakresie dbania o swoje
zdrowie. Omawiane efekty można traktować jako dobry prognostyk trwałości rezultatów
programu.
Komentarze dotyczące treści zawartych w programie oraz metod jego realizacji pokazują, że
został on pozytywnie przyjęty przez uczniów, rodziców oraz nauczycieli.
Natomiast efekty pomiaru zmian u uczestników programu w zakresie nastawienia do zdrowia
oraz zjawiska palenia tytoniu pokazują, że zmiany postaw następują we właściwym kierunku.
Podczas gdy w grupie kontrolnej, czyli wśród rówieśników nie biorących udziału w programie,
brak korzystnych zmian w tym zakresie. Dowodzi to, że zaobserwowane efekty dotyczące
wzrostu nastawienia prozdrowotnego są związane z oddziaływaniem niniejszego programu.
Wyniki pilotażu należy uznać za wystarczającą rekomendację do wdrożenia programu na
szeroką, ogólnopolską skalę.
Zebrane informacje pozwoliły również na dokonanie niewielkich, jednak niezbędnych korekt co
do treści i sposobu prezentacji programu.
Omawiane rezultaty stanowią podstawę potwierdzenia efektywności działań edukacyjnych oraz
profilaktycznych w obszarze zdrowia publicznego. Wyniki wskazują również na pozytywny
wzajemny wpływ instytucji i poszczególnych osób w obszarze kształtowania pozytywnych
postaw wobec zagadnienia zdrowia.
Zalecane jest dalsze stosowanie planu badań w schemacie eksperymentalnym z dwoma
pomiarami oraz z grupą eksperymentalną i kontrolną.
Rozważyć należy także gromadzenie danych dotyczących palenia papierosów przez rodziców,
aby można było analizować zachodzące zmiany w postawach wobec profilaktyki palenia tytoniu
oddzielnie u rodziców palących i niepalących. Można przypuszczać, że dynamika zmian w tych
grupach będzie nieco odmienna.
24