CYKL SCENARIUSZY GODZIN WYCHOWAWCZYCH DLA KLAS I-III Z ELEMENTAMI PROFILAKTYKI I PROMOCJI ZDROWEGO STYLU ŻYCIA TEMATY ZAJĘĆ: I. V. VI. DOJRZEWANIE BIOLOGICZNE, SPOŁECZNE I EMOCJONALNE. II. CO TO JEST STRES-DLACZEGO NAS DOPADA? III. PROBLEMY SZKOLNE A STRES IV. ALKOHOL A UZALEŻNIENIA MŁODZIEŻY ZACHOWANIA ASERTYWNE W GRUPIE RÓWIEŚNICZEJ ”SZTUKA ODMAWIANIA” W GRUPIE RÓWIEŚNICZEJ VII. PAPIEROSY A ZDROWIE CZŁOWIEKA VIII. BEZPIECZNE WAKACJE OPRACOWAŁ PIOTR GRZESIK 1 I. DOJRZEWANIE BIOLOGICZNE, SPOŁECZNE I EMOCJONALNE. Cel zajęć: Ukazanie faz dojrzewania człowieka, wprowadzenie pojęć związanych z dojrzewaniem emocjonalnym i społecznym Uświadomienie uczniom związków między dojrzewaniem biologicznym a problemami emocjonalnymi Materiały: Przygotowane przez uczniów materiały o fazach dojrzewania biologicznego i emocjonalnego, schemat - dojrzewanie biologiczne, społeczne i emocjonalne, broszury z programu profilaktycznego „Sonda 21” – dostępne u pedagoga szkolnego, tekst artykułu „Za młodzi na jazdę”[Gazeta Wyborcza10.02.2005]. Scenariusz zajęć: 1. Pogadanka nauczyciela nt. zakazów dotyczących młodzieży poniżej 18 roku życia (motywy ich wprowadzenia, zakres, skuteczność, pozytywne i negatywne – wg uczniów – skutki). 2. Krótki wykład nauczyciela nt. faz dojrzewania człowieka uzupełniony informacjami przygotowanymi wcześniej przez uczniów. Omówienie schematu [skupienie się na dojrzewaniu społecznym i emocjonalnym]: DOJRZEWANIE BIOLOGICZNE [17-18 LAT] -zmiany fizyczne -„burza hormonów” -cechy płciowe SPOŁECZNE [OK. 21 LAT] -zawieranie związków -rodzina -odpowiedzialność -świadome decyzje EMOCJONALNE [21-24 LAT] -nastroje -kim się jest -co się chce? -relacje z innymi -dojrzałe więzi 3. Podanie przez nauczyciela przykładów ilustrujących tezę, że 18 lat nie jest granicą wieku dojrzewania, odczytanie fragmentów artykułu. 2 Dyskusja z uczniami nt. przedstawionych przykładów: - mózg, wg badań naukowców, jest do końca ukształtowany ok. 20-22 roku życia - większe ubezpieczenia dla kierowców w wieku do 24 lat - sprzedaż alkoholu w USA od 21 lat - wiek zawierania związku małżeńskiego [inny dla chłopców i dziewcząt] - inna kwalifikacja przestępstw popełnionych przez osoby w wieku 17-21 lat [„młodociani”]. 4. Ankieta wśród uczniów: 1) Granicą wieku, w którym przyznaje się prawo jazdy winno być: a) 18 lat b) 19 – 20 lat 2) Alkohol powinien być dostępny dla osób: a) powyżej 18 lat b) powyżej 21 lat 5. Informacja o wynikach „Sondy 21” [65 % ankietowanej w Polsce młodzieży opowiadało się za podniesieniem granicy wieku dla osób kupujących alkohol do 21 lat]. Dyskusja nt. tych wyników. 3 II. CO TO JEST STRES? DLACZEGO NAS DOPADA? Cel zajęć: Stworzenie warunków do odreagowania napięć i przykrych emocji. Uświadomienie uczniom istoty stresu. Szukanie sposobów radzenia sobie w trudnych sytuacjach emocjonalnych. Materiały: Arkusze papieru, flamastry, ilustracje przedstawiające ludzi w sytuacjach stresujących, ulotka z listą czynności organizmu w sytuacji stresu Scenariusz zajęć: 3. Praca indywidualna: Rysujemy na szarym papierze symbolikę stresu, a obok wypisujemy wszystkie słowa, które kojarzą nam się ze stanem stresu. Każdy uczestnik opowiada o swoim symbolu stresu, zwracając szczególną uwagę na dobraną kolorystykę i wielkość rysunku. 4. Wykład na temat stresu: STRES może być zdrowy lub szkodliwy. < pozytywna forma stresu to bodziec, który ma na celu pobudzać do zwiększonej aktywności i zmian. < negatywna to lęk, - powoduje utratę kontroli nad swoim zachowaniem Jeżeli człowiek nie jest przeciążony problemami emocjonalnymi, będzie sobie radził. Kiedy jednak organizm jest nimi przeciążony uruchamia mechanizmy obronne. Najczęściej to reakcja walki( np. agresja) i ucieczki. Odczuwamy zagrożenia ze strony organizmu. 5. Przedstawienie fachowej listy czynności i stanów organizmu, które towarzyszą lękowi: - objadanie się, -brak apetytu, -drażliwość, -ból głowy, trudności w zasypianiu, zmęczenie, -biegunka, zatwardzenie, -pocenie się dłoni, jąkanie się, wybuchy śmiechu, - nerwowe zachowanie, -choroby, obsesyjne myślenie ,nieumiejętność skoncentrowania się, -nadużywanie napojów alkoholowych, - palenie papierosów, -roztargnienie,- obgryzanie paznokci,- czerwienienie się 6. Indywidualny dobór czynności organizmu w sytuacji stresu. 4 Każdy uczestnik dostaje ulotkę z wyżej wypisanymi czynnościami organizmu, ma podkreślić 2-3 czynności [reakcji], które u niego spowodowane są stresem. 7. Dyskusja na temat wpływu stresu na organizm, omówienie tych czynności, które dostały największą ilość punktów, np. trudności w zasypianiu brak apetytu brak koncentracji, czego następstwem są trudności w nauce obsesyjne myślenie o jednej rzeczy 5 III. PROBLEMY SZKOLNE A STRES Cele zajęć: uczenie odreagowania emocji i napięć powstających na skutek niepowodzeń szkolonych; sposoby radzenia sobie z oporem, stresem i napięciem w typowych sytuacjach szkolnych, Materiały: Nagrania z muzyką relaksacyjna, arkusze papieru, flamastry, Scenariusz zajęć: 1. Dyskusja nad sytuacjami , które są ilustracją trudnych chwil przeżywanych przez uczniów w szkole: sytuacja pytania ustnego na środku klasy, sprawa odmowy w grupie rówieśniczej sytuacja rozmowy z nauczycielem w ważnej dla nas sprawie, konflikt w rodzinie, zdawanie egzaminu, 2. Podczas dyskusji wypisujemy sposoby radzenia sobie w trudnych sytuacjach w szkole, aby stres nie musiał „paraliżować” naszego myślenia, uczuć i organizmu. Przykładowe sposoby: zebrać jak najwięcej informacji o sytuacji która wywołuje w nas niepokój, rozmawiać o tym z kolegami i rodzicami, myśleć na swój temat pozytywnie, szukać aktywnych i zdrowych form „wyrzucenia z siebie stresu”, zmieniać przekazy negatywne w pozytywne w celu łagodzenia niepokojów 3. Rundka końcowa: Sposoby relaksacji – rozmowa na temat sposobów stosowanych przez uczniów. 4. Prezentacja nagrania z muzyką relaksacyjną, przeprowadzenie ćwiczeń oddechowych służących relaksacji. 6 IV. ALKOHOL A UZALEŻNIENIA MŁODZIEŻY Cele zajęć: Kreowanie postaw abstynenckich i zabawy na trzeźwo wśród dzieci i młodzieży Ukazanie szkód ponoszonych przez młodych ludzi pijących alkohol i sięgających po narkotyków (szkody natychmiastowe i długotrwałe, widoczne po kilku latach) Wyposażenie dzieci w wiedzę o naturze choroby alkoholowej oraz o jej mechanizmach i czasie trwania Materiały: Broszury na temat uzależnienia i jego faz, wykaz instytucji wspomagających osoby uzależnione lub ich rodziny (dostępne u pedagoga) Scenariusz zajęć: 1. Wstęp: Gra edukacyjna pt. „Decyzja należy do Ciebie” mająca na celu wprowadzenie dzieci w trudny temat profilaktyki alkoholowej i przeciwdziałania uzależnieniom. pytania do uczniów: -Czy alkohol w winie jest mniej groźny niż alkohol w piwie ? -Alkohol w winie i piwie jest mniej groźny niż alkohol w wódce? -Czy prawo zezwala na sprzedaż piwa od 16 roku życia ? -Picie piwa może prowadzić do uzależnienia ? -Czy piwo można bez ograniczeń reklamować w telewizji ? dyskusja i wyjaśnianie dzieciom stereotypów związanych z alkoholem i jego spożyciem (analiza powyższych pytań) 2. „Burza mózgów” na temat: Dlaczego dzieci przed 18 r.ż sięgają po alkohol ? (Przykładowe odpowiedzi: bo mają problemy, chcą przynależeć do grupy, nie chcą czuć się gorsze, nie potrafią odmówić, naśladują starszych, chcą sprzeciwić się nakazom dorosłych, zaspokajają ciekawość, nudzą się, chcą zwrócić na siebie uwagę, pragną uciec od stresów… ) 3. Przedstawienie faz uzależnienia od alkoholu i objawów występujących w poszczególnych fazach (3 fazy uzależnień oraz czas trwania uzależnienia u dziecka i dorosłego – różnice) 4. Podanie wykazu instytucji i osób, które pomagają dzieciom i ich rodzinom w trudnych sytuacjach, związanych z alkoholem i innymi używkami. 7 V. ZACHOWANIA ASERTYWNE W GRUPIE RÓWIEŚNICZEJ Cele zajęć: Ocena własnych zasobów asertywnych. Doskonalenie umiejętności bezpośredniej, uczciwej i otwartej komunikacji. Trening wyrażania swoich opinii w sposób stanowczy i łagodny. Uczenie młodzieży odmawiania [papierosy, alkohol…]. Nauka wyrażania uczuć negatywnych bez ranienia innych. Materiały: Ulotki dla uczestników z przykładami komunikatów asertywnych, plansze, szary papier Scenariusz zajęć: 1. Wprowadzenie: Wykład z przykładami na temat różnych zachowań w grupie rówieśniczej. (Zachowania agresywne, uległe, asertywne). 2. Burza mózgów? Co to znaczy być asertywnym? (życzliwym, szczerym, bronię swojego zdania, potrafię odmawiać…) 3. Przykłady zachowań asertywnych w szkole, w domu, w grupie rówieśniczej (praca w grupach – notowanie na przygotowanych kartkach papieru) 4. Wykład: Etapy odmawiania z przykładami zdań (każdy dostaje ulotkę). 5. Odgrywamy scenkę z uwzględnieniem etapów odmawiania: „Wracasz z nowym kolegą do jego domu. Wydaje ci się fajny. Wyciąga z barku alkohol, co ty na to?” 6. Ćwiczenia w parach: „Otwórz dłoń” Ćwiczenie ma na celu doświadczenie przez uczestników sytuacji bycia namawiającym i namawianym. 8 VI. ”SZTUKA ODMAWIANIA” W GRUPIE RÓWIEŚNICZEJ Cele zajęć: Zwiększenie wiedzy na temat choroby alkoholowej i środków odurzających; Nabycie umiejętności odmawiania w sytuacji nacisku grupy rówieśniczej; Kreowanie postaw abstynenckich wśród dzieci i młodzieży; Ukazanie szkód związanych z piciem przez nieletnich: Ukazanie młodzieży konfliktu: wartości życiowe – uzależnienia Materiały: Teledysk do piosenki „Wolność” Chłopców z Placu Broni (z programu profilaktycznego „Debata”). Scenariusz zajęć: 1. Scenka prezentowana przez grupę: Impreza alkoholowa – sytuacja odmawiania w grupie. Podsumowaniem ćwiczenia jest praca w grupach (korzyści i straty wynikające z bycia w grupie) 2. Lubię ,nie lubię...(praca indywidualna, mająca na celu uczenie wyrażania swojej opinii) 3. Moje podejmowanie decyzji w grupie: Co Ty byś zrobił?(„Decyzja należy do Ciebie…”) a. Jeden z twoich kolegów został pobity. Prosi Cię, abyś mu pomógł rozprawić się z tamtym chłopcem. Nie chcesz, aby pomyślał, że jesteś mięczakiem, ale też nie masz ochoty na pobicie kogokolwiek. b. Na boisku szkolnym kilkoro chłopców i dziewcząt stoi w kółku. Jedna z osób wyciąga papierosa i częstuje pozostałych. Gdy dochodzi do Ciebie, mówisz: „Dziękuje”. Koledzy zaczynają Cię przezywać „dzieciak” i „szczeniak”... Co ty byś wtedy zrobił? c. Odkrywasz, że twój starszy brat(siostra) pali papierosy. Obiecuje, że nigdy więcej tego nie zrobi. W kilka dni potem odkrywasz, że nadal pali. Co byś zrobił? d. Kolega chce, abyście wyszli, a ty planowałeś naukę. Do kolegi nie docierają żadne argumenty?. Na dodatek zaczyna wyśmiewać się z Ciebie, że jesteś kujonem. Co robisz? 9 e. Młodsze rodzeństwo ogląda telewizję. Właśnie zacznie się zaraz twój ulubiony program. Co robisz: ulegasz ich prośbom czy zmieniasz kanał, nie zwracając na nich uwagi? 4. Gra dyskusyjna: Wyrażamy swoje poglądy:Adam był w męskiej ubikacji, kiedy przyszedł Marek. Marek wyjął fajny wyglądającą komórkę.- Czy chcesz kupić? – spytał. Adam przestraszył się i powiedział: „Słuchaj Marek, nie chcę nic, a w ogóle to komuś o tym powiem. Marek uśmiechnął się i powiedział: „Ja tylko żartowałem. to moja komórka” i schował ją z powrotem do kieszeni. Adam wyszedł z ubikacji. Zastanawiał się nad następującymi rozwiązaniami: 1. Mógłby o wszystkim zapomnieć 2. Mógłby powiedzieć rodzicom i zobaczyć, co mu doradzą 3. Mógłby powiedzieć wychowawcy. 4. Mógłby porozmawiać z Markiem, by przestał sprzedawać kradzione przedmioty, bo mogą być kłopoty. 5. Wpływ grupy rówieśniczej na młodego człowieka. Odegranie scenki obrazującej znaczenie grupy rówieśniczej i jej wpływ na jednostkę.(Koledzy - zachęcają, np. „Chodź, będzie fajna zabawa, chodź z nami - nie bój się, chodź nie bądź frajerem…” Rodzice – mówią, np. „Zostań w domu, odrób lekcje…, „Trzeba zrobić zakupy…” 6. Praca w grupach: Jakie korzyści i zagrożenia wynikają dla młodego człowieka przebywającego w grupie? korzyści - przykładowe odpowiedzi: czuje się bezpieczny, nie jest sam, dobrze się bawi, jest lubiany, słuchany, otrzymuje akceptację i wsparcie… szkody, gdy dziecko pozwoli się „pochłonąć” grupie: popadnięcie w uzależnienia, utrata indywidualności, kontrola grupy nad jednostką, brak własnego zdania, itd. 7. Zakończenie zajęć emisją teledysku do piosenki „Wolność” Chłopców z Placu Broni (teledysk wykorzystany z programu profilaktycznego „Debata”). 10 VII PAPIEROSY A ZDROWIE CZŁOWIEKA [2 JEDNOSTKI LEKCYJNE] Cele zajęć: Uświadomienie przyczyn palenia papierosów, Zapoznanie ze szkodliwymi składnikami dymu tytoniowego, Informacja o najczęstszych chorobach spowodowanych paleniem papierosów oraz innych, negatywnych skutkach palenia papierosów, Ukazanie korzyści płynących z niepalenia papierosów, i konieczności ochrony zdrowia, Zapoznanie z pojęciami: tytoń, nikotyna, substancje smołowate, tlenek węgla, zdrowie, choroby spowodowane paleniem papierosów, sprawność układu oddechowego. Uwagi o realizacji lekcji: Uczniowie przed zajęciami otrzymują polecenie wyszukania informacji dotyczących palenia papierosów. Mogą korzystać z różnych źródeł wiedzy (broszury medyczne, ulotki, encyklopedie, podręcznik, internet,prasa itp.) Materiały: Arkusze szarego papieru, mazaki, materiały informacyjne przyniesione przez uczniów, podręczniki do biologii, ankieta Literatura dla nauczyciela: K. W. Zatoński - "Jak rzucić palenie" Markiewicz - "Papierosy a zdrowie" Scenariusz zajęć: 1. Wprowadzenie: Nauczyciel zadaje uczniom pytania wprowadzające w zagadnienie: -Jeśli palili kiedyś papierosy, jakie były ich odczucia? -Czy ktoś z domowników pali papierosy? - Jaki jest stosunek pozostałych członków rodziny do palącego? 2. Sformułowanie podstawowego problemu: Czy warto palić papierosy? 3. Zapisanie na szarym arkuszu papieru (na tablicy) wyrazu: papierosy. Uczniowie wypowiadają na głos wszystko, co kojarzy się im z tym pojęciem („burza mózgów”). Zanotowanie skojarzeń. 4. Nauczyciel dzieli klasę na dwie grupy (podział uczniów jest losowy): zwolenników i przeciwników i palenia. Każda grupa otrzymuje arkusz papieru i mazaki. Na arkuszach uczniowie wypisują swoje argumenty "za" i "przeciw" paleniu papierosów. (Czas pracy grup: 10 min.) 11 Uczniowie podczas pracy w grupach mogą korzystać z wcześniej przygotowanych informacji. 5. Prezentacja pracy grup - każda z nich zawiesza swoje arkusze na tablicy i rozpoczyna się debata (15 min.) Strona "za" przedstawia zasadnicze tezy swojego stanowiska i jak najlepiej je argumentuje. Strona "przeciw" - zbija je, podważa i argumentuje. Każda ze stron może podeprzeć się w argumentacji informacjami zaczerpniętymi z notatek. Wypowiedzi uczniów powinny być krótkie, rzeczowe i treściwe. Argumenty muszą mieć charakter merytoryczny. Nauczyciel prowadzący debatę dba o to, aby głos zabierali na przemian przedstawiciele obu grup. 6. Podsumowanie, wnioski Argumentacja której grupy jest bardziej przekonująca? Propozycje argumentów "za" paleniem papierosów "przeciwko" paleniu papierosów - daje uspokojenie nerwowe, - jest relaksem, - zapobiega różnym bólom np. zębów, - jest modne, - daje akceptację grupy, - daje pewność siebie, - sprawia przyjemność, - ułatwia koncentrację, - zaspokaja ciekawość, - łagodzi stres, - znane są przypadki długiego życia mimo palenia papierosów. - jest przyczyną słabego rozwoju fizycznego i psychicznego, - powoduje częste infekcje układu oddechowego, - powoduje większą zachorowalność na choroby układu krążenia i układu pokarmowego, - jest przyczyną wielu nowotworów np. płuc, wątroby, krtani, - skraca życie, - naraża na straty finansowe, - niszczy zdrowie innych ("bierne palenie"), - zanieczyszcza środowisko. 7. Ustalenie końcowych wniosków Każdy człowiek ma wolność wyboru - może wybrać palenie lub zrezygnować z niego. Na podstawie debaty dochodzimy do wniosku, że skutki palenia papierosów są trwałe, papierosy niszczą zdrowie i skracają życie. Dokonując w przyszłości wyboru należy kierować się roztropnością. 12 Wnioski mogą być formą notatki w zeszycie uczniów. Na zakończenie pracy lekcyjnej uczniowie otrzymują do rozwiązania grę ankietę: "Tytoń albo zdrowie". 8. Ankieta „Tytoń albo zdrowie” TYTOŃ ALBO Odpowiedz na pytania i zastanów się! ZDROWIE TAK NIE 1. Najbardziej niebezpieczną substancją jest nikotyna, która jest główną przyczyną raka płuc i innych chorób odtytoniowych. 2. Młodzi ludzie palący po kilka papierosów tygodniowo częściej chorują na grypę, mają kłopoty z trawieniem i wydolnością płuc. 3. Dla wielu ludzi porzucenie palenia jest łatwe. 4. Rak płuc to jedyna poważna choroba związana z paleniem papierosów. 5. Wśród polskich nastolatków jedna osoba na pięć pali papierosy. 6. Palące kobiety rodzą takie same dzieci jak niepalące. 7. Palenie jest najlepszym sposobem na schudnięcie. 8. Palenie jest przyczyną 100 000 przedwczesnych śmierci każdego roku w Polsce. 9. Podanie prawidłowych odpowiedzi, komentarz. Informacja dla nauczyciela. Odpowiedzi do gry dydaktycznej: 1. Nieprawda 2. Prawda 3. Nieprawda 4. Nieprawda 5. Prawda 6. Nieprawda 7. Nieprawda 8. Prawda 13 VIII BEZPIECZNE WAKACJE Cele zajęć: Zapoznanie z atrakcyjnymi i bezpiecznymi formami spędzania czasu wolnego. Przekazanie i utrwalenie posiadanej już wiedzy z zakresu zapobiegania występowaniu zachowań ryzykownych, szczególnie związanych z okresem wakacji. Promowanie bezpiecznych form spędzania czasu wolnego. Kształtowanie nawyków związanych z bezpieczeństwem w czasie wakacji (nawyków bezpiecznego zachowania się w różnych sytuacjach mogących wystąpić w okresie wakacji). Zapoznanie uczniów z zadaniami służb zorientowanych na ochronę bezpieczeństwa społecznego Materiały: Arkusze szarego papieru, flamastry Scenariusz zajęć: 1. Wstęp: Wprowadzenie w tematykę zajęć, np. swobodne wypowiedzi uczniów nt. wakacji, o wakacyjnych przygodach i niebezpieczeństwach grożących dzieciom. 2. Burza mózgów Jakie zagrożenia „czyhają” na młodych ludzi podczas wakacji?” (np. narkotyki, alkohol, sekty, pijani kierowcy, grupa rówieśnicza, niebezpieczne kąpieliska, zabawa lub wycieczki w nieodpowiednim miejscu, niezgodne z przepisami poruszanie się po drodze, kontakt z osoba nieznajomą, próbowanie nieznanych środków psychoaktywnych…) 3. Rozmowa nauczyciela z uczniami o sposobach spędzania wolnego czasu w bezpiecznych miejscach, np. o zabawach preferowanych w czasie wakacji. Prowadzący komentuje, np. pyta, czy to jest bezpieczne. Propozycje do omówienia: - zabawy na wsi, w polu, w lesie (zabezpieczenie przed maszynami rolniczymi, przed dzikimi zwierzętami itp.), - jazda na deskorolce (ochraniacze, w odpowiednich miejscach, długa droga hamowania), 14 - jazda na rowerze (światełka, pompka, hamulce - przed każdą wycieczką sprawdzony stan techniczny, kask na głowie), - kąpiele wodne (morze, jezioro, rzeka), - skoki do wody (w znanych, bezpiecznych miejscach), - zabawa na budowie i innych niedozwolonych miejscach, - impreza z alkoholem, nieznanymi nam używkami 4. Wykład nauczyciela o sytuacjach zagrażających poza miejscem zamieszkania. Następnie dyskutują o problemach, jakie mogą wystąpić podczas takich wyjazdów i jak zachować się w określonych sytuacjach (np. zgubienie się, utrata dokumentów i pieniędzy, nieszczęśliwe wypadki itp. - zależnie od grupy wiekowej oraz formy i miejsca wyjazdu). 5. Praca w grupach (arkusze szarego papieru) Każda z grup próbuje stworzyć regulamin dotyczący jednego „obszaru”, który może stwarzać zagrożenia podczas wakacji. W regulaminie próbują przypomnieć swoim rówieśnikom o niebezpieczeństwach i najważniejszych informacjach przydatnych w trudnych sytuacjach (np. numery telefonów, zasady udzielania pierwszej pomocy). Przykładowe „regulaminy”: NA WSI: Na zabawy wybieraj miejsca bezpieczne, oddalone od jezdni, wykopów, placów budowy i torów kolejowych. Rozpalaj ogniska tylko w miejscach do tego przeznaczonych. Mów zawsze rodzicom dokąd idziesz, po zmroku nie wychodź bez opieki dorosłych. Zachowaj ostrożność wobec zwierząt - nawet najbardziej łagodne potrafią być niebezpieczne. Nie korzystaj z propozycji jazdy samochodem (lub spaceru) z nieznajomym. Jeśli znajdziesz niewypał lub groźnie wyglądający przedmiot, natychmiast powiadom dorosłych lub Policję. Uczestnicząc w pracach polowych zawsze zachowaj ostrożność, nie dotykaj maszyn w ruchu i urządzeń pod napięciem elektrycznym. Gdy idziesz na dyskotekę zadbaj o powrót i towarzystwo ludzi znajomych NAD WODĄ! Pamiętaj, że kąpiemy oznakowanych. się tylko w miejscach wyznaczonych i 15 Nigdy nie skacz do wody w miejscach, których dna nie rozpoznałeś. Nie wchodź do wody po posiłku, rozgrzany lub po dłuższym opalaniu. W wodzie zachowuj się ostrożnie i nie utrudniaj kąpieli innym. Zapoznaj się z regulaminem kąpieliska i przestrzegaj go: (biała flaga "kąpiel dozwoloną", czerwona - "kąpiel zabronioną"). Korzystając z kajaków, łodzi i rowerów wodnych, zakładaj kamizelkę ratunkową. Opuszczając plażę upewnij się, czy zabrałeś wszystkie rzeczy. Nie zaśmiecaj plaży, dbaj o jej czystość. Uzależnić może się każdy człowiek, który zdecyduje się na spróbowanie. 6. Służby, które pomogą dziecku w niebezpieczeństwie Uczniowie mogą zainscenizować dzwonienie na odpowiednie numery. Tu warto omówić jakie elementy powinny pojawić się w zgłoszeniu do odpowiedniej służb, by ułatwić działanie pracownikom operacyjnym. 16