Część pierwsza
advertisement
Justyna Świegoń „AMEN” W LITURGII Kraków 1996 ZESZYTY DIAKONII LITURGICZNEJ RUCHU ŚWIATŁO-ŻYCIE 1 - Co to jest liturgia? 2 - Co to jest diakonia liturgiczna? 3 - Liturgia dziełem Trójcy Świętej 4 - Krąg liturgiczny 5 - Milczenie w liturgii 6 - Postawy liturgiczne 7 - Gesty liturgiczne 8 - Szaty liturgiczne 9 - Naczynia liturgiczne 10 - Kościół w liturgii 11 - „Amen” w liturgii 2 WPROWADZENIE „Amen” należy do słów, któremu warto poświęcić więcej uwagi. Skłania do tego niezwykła treść, jaka się w tym słowie kryje. Zachęca do takiej refleksji również fakt, że jest to najczęściej „ostatnie słowo” naszych modlitw. Ono zamyka i podsumowuje nasze wołanie do Boga. Nad słowem tym warto się pochylić także z tego powodu, że ono w czytelny sposób wyraża charakter liturgii. Liturgia od swej zewnętrznej strony jest prosta i łatwa jak „Amen”. Za tą prostotą kryje się jednak niezwykle głęboka treść. Mówiąc „Amen” wyrażamy nie tylko nasze ludzkie myśli. Św. Paweł uczy nas, że jesteśmy w tej modlitwie szczególnie złączeni z Chrystusem: „Albowiem ile tylko obietnic Bożych, wszystkie są „tak” w Nim. Dlatego też przez Niego wypowiada się nasze „Amen” Bogu na chwałę” (2 Kor 1,20). „Amen” jest jednym z imion Chrystusa: „To mówi Amen, Świadek wierny i prawdomówny, Początek stworzenia Bożego” (Ap 3,14, por. także Iz 65, 16). Wypowiadane w liturgii i w indywidualnej modlitwie „Amen” kryje w sobie także odniesienie do maryjnego „Fiat”. Tym słowem Maryja odpowiedziała Bogu na Jego wezwanie. To był znak rozpoznania woli Bożej, przyjęcia powierzonej misji i podjęcia jej z miłością: „Oto Ja służebnica Pańska, niech mi się stanie według słowa Twego” (Łk 1,38). Kościół naśladuje Maryję w Jej posłuszeństwie Bogu, a powtarzane wielokrotnie w liturgii słowo „Amen” stanowi jeden z aspektów tej pedagogii. Należy więc wyrazić radość, że wśród „Zeszytów Diakonii Liturgicznej” znalazł się jeden poświęcony temu słowu. Powstawał w wielu medytacjach i rozmowach. Przekazujemy go wszystkim, którzy pragną słowo „Amen” wypowiadać z coraz pełniejszym zrozumieniem i przeżyciem. Część pierwsza „Zeszytu” ukazuje biblijne korzenie tego słowa i jego obecność w liturgii. Część druga proponuje pogłębienie tej tematyki poprzez przeżycie pięciu medytacji. Każda z nich podejmuje istotny aspekt naszego „Amen” wypowiadanego Bogu w liturgii. Medytacje uwieńczone są dzieleniem się grupie. Wreszcie część trzecia 3 zawiera sugestie dotyczące diakonii liturgicznej. Każdy, kto sam głębiej odkrył znaczenie tego słowa i ubogacił swoje uczestnictwo w liturgii, może także innym ukazywać nieznane im być może aspekty tej prawdy. W szczególny sposób czynią to te osoby, które prowadzą grupy formacyjne. Wyrażam wdzięczność autorce opracowania i wszystkim, którzy włączyli się w pracę nad jego przygotowaniem. Kraków, 17 czerwca 1996 r. Ks. Stanisław Szczepaniec 4 WSKAZANIA DOKUMENTÓW KOŚCIOŁA Z Katechizmu Kościoła Katolickiego 1061 Wyznanie wiary (Credo), tak samo jak ostatnia księga Pisma świętego, jest zakończone hebrajskim słowem Amen. Spotyka się je często na końcu modlitw Nowego Testamentu. Także Kościół kończy swoje modlitwy słowem "Amen". 1062 W języku hebrajskim Amen pochodzi od tego samego rdzenia, co słowo "wierzyć". Wyraża ono trwałość, niezawodność, wierność. Rozumiemy więc, dlaczego "Amen" można powiedzieć o wierności Boga w stosunku do nas i o naszym zaufaniu do Niego. 1063 U proroka Izajasza znajdujemy wyrażenie "Bóg prawdy" (dosłownie: "Bóg Amen"), czyli Bóg wierny swoim obietnicom: "Kto w kraju zechce cię pobłogosławić, wypowie swe błogosławieństwo przez Boga prawdy" (Iz 65,16). Nasz Pan często używa słowa "Amen", niekiedy powtarza je dwukrotnie by podkreślić wiarygodność swojego nauczania i swój autorytet oparty na prawdzie Bożej. 1064 Końcowe "Amen" w Credo podejmuje więc i potwierdza jego pierwsze słowa: "Wierzę". Wierzyć znaczy odpowiadać "Amen" na słowa, obietnice, przykazania Boże; znaczy powierzyć się całkowicie Temu, który jest "Amen" nieskończonej miłości i doskonałej wierności. Codzienne życie chrześcijańskie będzie wówczas odpowiedzią "Amen" na słowa: "Wierzę" Wyznania wiary naszego chrztu: Niech twoje "Wyznanie wiary" będzie dla ciebie jakby zwierciadłem. Przeglądaj się w nim, by zobaczyć, czy wierzysz w to wszystko, co wypowiadasz. I każdego dnia raduj się twoją wiarą. 5 1065 Sam Jezus Chrystus jest "Amen" (Ap 3,14). On jest ostatecznym "Amen" miłości Ojca wobec nas; On przyjmuje i dopełnia nasze "Amen" powiedziane Ojcu: "Albowiem ile tylko obietnic Bożych, w Nim wszystkie są «tak» Dlatego też przez Niego wypowiada się nasze «Amen» Bogu na chwałę" (2 Kor 1, 20): Przez Chrystusa, z Chrystusem i w Chrystusie, Tobie, Boże Ojcze wszechmogący, w jedności Ducha Świętego, wszelka cześć i chwała przez wszystkie wieki wieków. AMEN. Z Ogólnego Wprowadzenia do Mszału Rzymskiego 32 - Kapłan wzywa lud do modlitwy; wszyscy razem z kapłanem trwają przez chwilę w milczeniu, aby uświadomić sobie, że stoją w obecności Boga i by w modlitwie osobistej wypowiedzieć swoje prośby. Po czym kapłan odmawia modlitwę, która zwykle się nazywa "kolektą". Wyraża się przez nią charakter obchodu liturgicznego i za pośrednictwem słów kapłana zanosi się prośby do Boga przez Chrystusa w Duchu Świętym. Lud, łącząc się z prośbą i wyrażając na nią zgodę, przez aklamację Amen sprawia, że staje się ona jego modlitwą. 55 h - Doksologia końcowa: wyraża uwielbienie Boga; potwierdza ją i kończy aklamacja ludu. 56 k - W modlitwie po Komunii kapłan prosi, aby odprawione misterium przyniosło owoce. Przez aklamację Amen lud uznaje modlitwę za swoją. Z Instrukcji „Inaestimabile donum” 4 - Zwłaszcza to Amen (po per ipsum...) winno być dowartościowane za pomocą śpiewu, ponieważ jest ono ze wszystkich Amen we Mszy świętej najważniejsze 6 Część pierwsza ZNACZENIE SŁOWA „AMEN” "„Amen” - znaczy ogłosić, że uważa się za prawdę to, co dopiero zostało powiedziane, by w ten sposób potwierdzić jakąś propozycję albo przyłączyć się do jakiejś prośby". Tak właśnie "Słownik teologii biblijnej”1 formułuje podstawowy sens wywodzącego się z języka hebrajskiego słowa, które zarówno w judaiźmie jak i w chrześcijaństwie odgrywa wielką rolę, będąc niejako gwarancją wierności człowieka wobec Boga i Jego wierności wobec człowieka. Również według ks. Nadolskiego "„Amen” jest słowem wierności, w której obie strony chcą żyć, aby zakotwiczyć się w wierze, którą sobie nawzajem obiecały"2. I tu dotykamy faktu, że w słowie tym zawiera się dużo różnych odcieni znaczeniowych, których sens wyraża się w zależności od zastosowania go w szczególnym kontekście sytuacji religijnej, występowania w konkretnym miejscu Pisma św. bądź liturgii Kościoła. Słowo to pada z ust samego Jezusa, ale i z ust ludu Izraela jako wyznanie zbiorowe, pojawia się w centrum Mszy św. tuż po doksologii zamykającej modlitwę eucharystyczną. To jedynie niektóre zastosowania „Amen”, które od czasów Starego Testamentu po dzień dzisiejszy "żyją" i współbrzmią z rzeczywistością duchową, którą przeżywa człowiek. 1. „AMEN” W PIŚMIE ŚWIĘTYM „Amen” występuje w Piśmie świętym 57 razy. Spotykamy go zarówno w Starym jak i w Nowym Testamencie. a) Stary Testament Ch. Thomas PSS, Amen, w: Słownik Teologii Biblijnej (red. X. Leon-Dufour), Poznań-Warszawa, 1973, 46. 2 Ks. B. Nadolski TChr, Ukochać Mszę świętą, Poznań 1983, 50. 1 7 Brzmienie słowa "Amen" (hebr. amen) wywodzi się od pierwotnego rdzenia hebrajskiego "amint" oznaczającego "był mocny". Najsłabszym tłumaczeniem wydaje się być określenie: "niech się stanie", "niech tak będzie", ale o wiele częściej w Starym Testamencie wyraża ono ostateczne, uroczyste zobowiązanie indywidualne lub zbiorowe jak np. w momencie liturgicznego poświadczenia przymierza z Bogiem (Pwt 27, 1526; Ne 5, 13). Staje się ono też gwarantem wziętej na siebie odpowiedzialności (Lb 5, 22). Jest ono wyrazem stałego solidnego potwierdzenia dokonującej się właśnie rzeczywistości. "Encyklopedia Katolicka" określa, że w Starym Testamencie słowo to występuje zawsze "w kontekście kulturowo-sakralnym i stanowi odpowiedź na wolę Boga, jego słowo, groźbę, przekleństwo bądź obietnicę (Pwt 27, 15-26; Jr 11, 5); często jest odpowiedzią jednostki lub gminy na doksologię (1 Krn 16, 36; Ne 8, 6)"1. „Błogosławiony Pan, Bóg Izraela, od wieków na wieki. A cały naród odpowiedział: "Amen" i chwalił Pana” (1 Krn 16,36). Szczególną formą użycia „Amen” jest określenie "Bóg Amen" (Iz 65, 16), co tłumaczy się za LXX przez "wierny Bóg", "Bóg prawdy". „Amen” w Starym Testamencie występuje również w niektórych psalmach jak np. 41 w ostatnim wierszu, który według przypisów do Biblii Tysiąclecia stanowi ogólne zakończenie zbioru "Dawidowego", a występujące tam podwójne „Amen” wywodzi się z liturgii. W psalmie 89 podwójne „Amen” kończy też doksologię wieńczącą III Księgę Psalmów a psalm 106 - doksologię księgi IV Psalmów. b) Nowy Testament W Nowym Testamencie „Amen” najczęściej staje się wyrazem liturgicznej aklamacji: "Bóg zaś pokoju, który na mocy krwi przymierza wiecznego wywiódł spomiędzy zmarłych Wielkiego Pasterza owiec, Pana naszego Jezusa, niech was uzdolni do wszelkiego dobra, byście czynili Jego wolę, przez Jezusa Chrystusa, któremu chwała na wieki wieków! Amen." (Hbr 13, 21; por. także Rz 1, 25; Ga 1, 5; 2 P 3, 18). 1 8 K. Winiarski, Amen w Piśmie świętym, EK, Lublin 1973, t. I, s. 418. W Listach św. Pawła a także św. Piotra „Amen” staje się prawomocnym gwarantem chwały i mocy Boga, chwały Jezusa Chrystusa, dla podkreślenia wagi i prawdziwości słów zawartych w całym liście lub w jego fragmencie. Czasem, jak np. w Liście do Hebrajczyków, do Filipian czy do Galatów Paweł słowem „Amen” przypieczętowuje swe błogosławieństwo dla adresatów jak np.: "łaska Boża niech będzie z wami. „Amen”" (Hbr 13, 25) lub podobnie. Jest to wyrazem włączenia gminy do modlitw lub śpiewów (Rz 1, 25; Ga 1, 5). "Jeśli będziesz błogosławił w duchu, jakże na twoje błogosławienie odpowie "Amen" ktoś nie wtajemniczony, skoro nie rozumie tego, co ty mówisz?" (1 Kor 14,16). Szczególną funkcją słowa „Amen” jest przekazanie go przez Ewangelistów (np. Mt 5, 18) jako wstępnej formuły w uroczystych wypowiedziach Jezusa, gdzie użyte podwójnie, tłumaczone często jako "zaprawdę", staje na straży wyjątkowości i prawdziwości słów gwarantowanych autorytetem i łaską Bożego Syna. W Ewangelii św. Jana właśnie spotyka się zawsze podwójne „Amen”, po którym następuje jakaś szczególnej wagi wypowiedź będąca rękojmią pouczenia lub zdziałanego cudu: „Zaprawdę, zaprawdę (Amen, Amen), powiadam wam: Syn nie mógłby niczego czynić sam od siebie, gdyby nie widział Ojca czyniącego. Albowiem to samo, co On czyni, podobnie i Syn czyni /.../. Zaprawdę, zaprawdę (Amen, Amen), powiadam wam: Kto słucha słowa mego i wierzy w Tego, który mnie posłał, ma życie wieczne i nie idzie na sąd, lecz ze śmierci przeszedł do życia /.../. Zaprawdę, zaprawdę (Amen, Amen), powiadam wam, że nadchodzi godzina, nawet już jest, kiedy to umarli usłyszą głos Syna Bożego, i ci, którzy usłyszą, żyć będą (J 5,19.24.25; por. także J 6,32).. W Nowym Testamencie „Amen” występuje zarówno w brzmieniu pierwotnym (hebrajskim) jak również tłumaczone jest jak np. w Ewangelii św. Łukasza przez greckie "ale thos" lub "ep` aletheias" (zaprawdę, prawdziwie). Taka formuła nawiązuje do starotestamentalnego sformułowania "Tak mówi Jahwe". Stąd używając owego „Amen” Chrystus objawił się jako wysłannik Prawdy samego Boga. Amen nabiera również szczególnie podniosłego, eschatologicznego wymiaru w Apokalipsie św. Jana. Tam to właśnie sam Chrystus uzyskuje "imię" "Amen", nazwany jest owym "Amen" (Ap 3, 14) samego Boga Stworzyciela, Boga Przymierza, w którym potwierdza On swe obietnice 9 dane narodowi Izraela i całemu rodzajowi ludzkiemu. To w Nim, w Chrystusie będącym owym "Amen" Boga urzeczywistnienia Bóg w całej pełni zbawienie, potwierdza, że w Chrystusie wszystko jest owym "tak" (2 Kor 1, 19n) wypowiedzianym Bogu. W Apokalipsie właśnie wieńczącej Biblię ostatnie jej słowo stanowi owo "Amen" położone jako pieczęć Boża, a zarazem jako wyraz wezwania całego rodzaju ludzkiego do wypowiedzenia Bogu swym życiem „Amen”. Tak więc tutaj właśnie spotyka się to "Amen" Boga z "Amen" chrześcijan i w ogóle z "Amen" wszystkich zbawionych, którzy opłuczą swe szaty we Krwi Baranka. Stąd to apokaliptyczne „Amen” , to nie tylko gwarancja prawdziwości objawienia św. Jana ("Napisz: ‘To mówi ,Amen’, świadek wierny i prawdomówny, Początek stworzenia Bożego" - Ap 3, 14), ale też gwarancja prawdziwości słów zapowiadających paruzję Chrystusa („Zaprawdę, przyjdę niebawem. Amen" - Ap 22,20)1. 2. „AMEN” W KATECHIŹMIE KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO Katechizm Kościoła Katolickiego poświęca osobny punkt na omówienie tego słowa. Czyni to na zakończenie części pierwszej, jako podsumowanie wyznania wiary. a. „Amen” wypowiedziane Bogu Nauka Katechizmu dotyka omówionych powyżej znaczeń słowa „Amen”. Nawiązuje ponadto do starotestamentalnego określenia: "Bóg Amen": "Kto w kraju zechce Cię pobłogosławić, wypowie swe błogosławieństwo przez Boga prawdy (Iz 65, 16). Akcentuje też użycie tego słowa przez samego Jezusa jako gwarancji Swego "autorytetu opartego na prawdzie Bożej". W tym kontekście zaleca KKK wypowiadanie Amen zawsze jako wyrazu doskonałej wierności Bogu i ofiarowania Jemu życia przez każdego chrześcijanina jako odpowiedzi na wezwanie, które Bóg kieruje zwracając się "po imieniu" do każdego wierzącego, a także do zgromadzeń liturgicznych, które w ten sposób w jedności dają wyraz swej wierze i zaufaniu do Boga. 1 Tamże. 10 "Niech twoje "wyznanie wiary" będzie dla Ciebie jakby zwierciadłem" - pisze św. Augustyn - a Amen ma stać na straży tego wyznania na każdy dzień życia. „Sam Jezus Chrystus jest "Amen" (Ap 3, 14). On jest ostatecznym "Amen" miłości Ojca wobec nas" (KKK 1065). Katechizm Kościoła Katolickiego jako najmocniejszy akcent liturgiczny zastosowania słowa Amen cytuje doksologię po modlitwie eucharystycznej. Jest ono tam zazwyczaj śpiewane w uroczystej liturgii Kościoła dla podkreślenia jego wagi. W KKK wymienia się też ważny moment, gdy to wierni w chwili przyjmowania Chrystusa w Komunii św. wypowiadają osobiście Amen jako rękojmię własnej wiary w rzeczywistą obecność Chrystusa pod postaciami chleba eucharystycznego. Św. Augustyn pisał w swych "Sermones": "Słyszysz słowa: "Ciało Chrystusa" i odpowiadasz "Amen". Bądź więc członkiem Chrystusa, aby prawdziwe było twoje „Amen". Słowo Amen, choć nie bezpośrednio, związane jest też, jak to wspomina KKK z modlitwą "Ojcze nasz". Po samym "Ojcze nasz" wypowiadanym przez celebransa razem z z wiernymi następuje tzw. embolizm będący przejściem do doksologii ogółu wiernych zakończonej wspólnym Amen dla potwierdzenia pewnej całości modlitwy. Dar pokoju w naszym życiu, dar pogodzenia się ze wszystkimi zrządzeniami Opatrzności, dar mocy w niesieniu krzyża codzienności, ale i niezwyczajnych utrapień - to wszystko zawiera w sobie to właśnie słowo, które umożliwia przyjmowanie wszystkiego od Boga z otwartym sercem i ufnością. Zaufanie do Boga jest też podjęciem ryzyka. Jest to ryzyko miłości - bowiem to miłość jest bezbronna. Człowiek, który kocha staje się bezbronny wobec tego, kogo kocha, ale jest ta bezbronność najpiękniejszą i jedynie prawdziwą formą afirmacji obiektu miłości. Jeżeli powiemy "tak", czyli nasze Amen samemu Bogu - dopiero wtedy może On w nas działać z mocą, dla której otwarte są wszystkie zakamarki naszego "ja". Po moim indywidualnym "Amen" daję Bogu siebie, aby On mógł zapisać karty mojego życia na sposób swej woli, która jest jedynie pełnią i prawdą o naszym powołaniu. b. „Amen” jako afirmacja człowieka Takie zrozumienie znaczenia Amen w moim życiu indywidualnym staje u podstaw postawy wobec bliźniego, bo i dla niego otwiera się skarbiec akceptującego: "Tak, dobrze jest". Skoro Bóg wyrzekł nad tobą 11 swoje Amen powołując cię do życia to i ja powiedziawszy już swoje Amen Bogu mówi i Tobie: Kocham Cię, choćby tylko dlatego, że Bóg chce ciebie - ja także Chcę twego istnienia, twej obecności, twego szczęścia. Wtedy nigdy nie przekreślę nikogo, wtedy zrozumieniem czym jest odrzucenie poczętego życia. I tu możemy dotknąć innego jeszcze wymiaru rzeczywistości, wymiaru przestrzeni międzyludzkiej, w której jest ciągle obecny, choć nie zawsze z równą intensywnością to odczuwamy, sam Bóg w osobie Jezusa Chrystusa. Chrystus, będąc "Amen" Boga staje się gwarantem tego Amen, które wzajemnie wobec siebie wypowiadamy w duchu lub nawet słowami, gdy uczestniczymy we wspólnej modlitwie, liturgii czy nawet pracy. To Amen tworzy i przypieczętowuje naszą wspólnotę. Tak też tworzy się wspólnota Ciała Mistycznego, wspólnota Kościoła, wspólnota ludzi wierzących. W tym Amen wspólnota może się zakorzenić i jeżeli sobie to dobrze uświadomi, każde wspólne wypowiedziane Amen staje się tym co odżywia i pogłębia więź modlitwy, ale i więź życia samego. Amen jest wtedy jakby "Słowem - sakramentem" czyli widzialnym znakiem rzeczywistości nadprzyrodzonej. Tak rozumiane we wspólnocie Amen cementuje bardziej niż podanie ręki, bardziej niż uśmiech i ma ponadto za sobą cały gatunkowy "ciężar wieków" swej starotestamentalnej, nowotestamentalnej i eschatologicznej treści. 3. AMEN W LITURGII KOŚCIOŁA Do liturgii i modlitwy Kościoła weszło Amen już w I w o czym świadczą doksologie u św. Pawła (Rz 16, 27; Ga 1, 5) i inne teksty jak np. Ap 5, 14; 7, 12; 19, 4; 1 Kor 14, 16; 2 Kor 1, 20) oraz Apologia św. Justyna (I 65, 3-4), a także Didache (10, 6). Słowo to było obecne w każdym okresie historii Kościoła. Zawsze zachowywało swoje przejrzyste i mocne znaczenie. Także i dzisiaj pełni w liturgii Kościoła ważną funkcję. Najczęściej spotykamy się z nim w czasie Mszy świętej. a) „Amen” we Mszy św. Eucharystia stanowi serce liturgii Kościoła świętego. Amen ma w niej miejsce istotne i znaczące i lśni całym bogactwem swoich znaczeń, omówionych już w części początkowej niniejszego zeszytu. 12 Najważniejsze momenty, w których uczestnicy misterium Mszy św. wypowiadają "Amen" to: 1 - Amen po wyznaniu wiary (Credo); 2 - Amen po złożeniu ofiary eucharystycznej czyli kończące doksologię po modlitwie eucharystycznej; 3 - Amen przy przyjmowaniu Komuni świętej. Oprócz tych wyróżnionych miejsc, związanych z liturgią słowa, ofiary i uczty, wypowiadamy „Amen” dwukrotnie przy znaku krzyża (na początku i na końcu Mszy świętej) oraz wielokrotnie przy różnych modlitwach (po akcie pokuty, po „Chwała na wysokości Bogu”, po kolekcie, po modlitwie powszechnej, po modlitwie nad darami, po modlitwie pokomunijnej). „Amen” po wyznaniu wiary Amen po wyznaniu wiary ma być zakorzenieniem w nas wszystkich wypowiedzianych uroczyście, ale i sercem i umysłem artykułów wiary. Ma stawiać przed nami ciągle na nowo te prawdy, w które wierzymy i które mają dla nas stanowić coraz to nowy, choć oparty na niezmiennych zasadach kształt naszej wiary, o której też mamy świadczyć swoim życiem. O tej prawdzie wyraźnie przypomina KKK: 1061 Wyznanie wiary (Credo), tak samo jak ostatnia księga Pisma świętego, jest zakończone hebrajskim słowem Amen. Spotyka się je często na końcu modlitw Nowego Testamentu. Także Kościół kończy swoje modlitwy słowem "Amen". 1064 Końcowe "Amen" w Credo podejmuje więc i potwierdza jego pierwsze słowa: "Wierzę". Wierzyć znaczy odpowiadać "Amen" na słowa, obietnice, przykazania Boże; znaczy powierzyć się całkowicie Temu, który jest "Amen" nieskończonej miłości i doskonałej wierności. Codzienne życie chrześcijańskie będzie wówczas odpowiedzią "Amen" na słowa: "Wierzę" Wyznania wiary naszego chrztu: Niech twoje "Wyznanie wiary" będzie dla ciebie jakby zwierciadłem. Przeglądaj się w nim, by zobaczyć, czy wierzysz w to wszystko, co wypowiadasz. I każdego dnia raduj się twoją wiarą. „Amen” po złożeniu ofiary eucharystycznej Słowa uroczystej doksologii kończącej każdą modlitwę eucharystyczną Mszy św., w czasie której dokonuje się zbawcze misterium, a chleb i wino staje się Ciałem i Krwią Jezusa Chrystusa stanowią zwieńczenie liturgii eucharystycznej. Kończące je "Amen" jest najbardziej wyróżnionym „Amen” Mszy św. Dlatego eksponowane jest często śpiewem, nawet, gdy 13 całość Mszy św. jest recytowana. Całe zgromadzenie podejmuje to uroczyste oświadczenie, którego mocą łączy się z celebransem w uwielbieniu Chrystusa i całej Trójcy świętej. Jest to uroczysta zgoda i przyjęcie tego wszystkiego czego doświadczamy w liturgii Uczty Eucharystycznej, dlatego dbać trzeba zawsze o należyte i świadome podjęcie własnego w tym momencie udziału. Użyte tu słowo "doksologia", to słowo pochodzenia greckiego (od doxa - chwała i logos - słowo). Modlitwy eucharystyczne w nowym mszale zakończone są właśnie tym uwielbieniem Boga w Trójcy świętej: "Przez Chrystusa, z Chrystusem i w Chrystusie, Tobie, Boże Ojcze Wszechmogący, w jedności Ducha św. wszelka cześć i chwała przez wszystkie wieki wieków". Jest to chrześcijańskie wyznanie wiary w Trójcę świętą, jest to przeżycie jedności w Duchu Świętym, który zespala wszystkich ochrzczonych w jedno Ciało Chrystusa (por 1 Kor 12, 13). Wyraża się tu jedność całego Kościoła świętego i jego świadome uczestniczenie w świętych tajemnicach Mszy św. „Sam Jezus Chrystus jest "Amen" (Ap 3,14). On jest ostatecznym "Amen" miłości Ojca wobec nas; On przyjmuje i dopełnia nasze "Amen" powiedziane Ojcu: "Albowiem ile tylko obietnic Bożych, w Nim wszystkie są «tak» Dlatego też przez Niego wypowiada się nasze «Amen» Bogu na chwałę" (2 Kor 1, 20): Przez Chrystusa, z Chrystusem i w Chrystusie, Tobie, Boże Ojcze wszechmogący, w jedności Ducha Świętego, wszelka cześć i chwała przez wszystkie wieki wieków. AMEN” (KKK 1065). „Amen” po „per ipsum” winno być dowartościowane za pomocą śpiewu, ponieważ jest ono ze wszystkich „Amen” we Mszy świętej najważniejsze” (Por. Instrukcja Inaestimabile donum z dnia 3.04.1980 r., 4). "Amen zgromadzenia eucharystycznego jest afirmacją dokonującego się uwielbienia Boga ("Amen subscribere est" - św. Augustyn, Sermones 6, 3) a także zaangażowanie się w pełnienie zbawczych planów Bożych. Będzie ono wypowiadane aż do paruzji Chrystusa"1. „Amen” przy przyjmowaniu Komunii świętej 1 Ks. B. Nadolski, Liturgika..., dz. cyt. 200. 14 Przyjęcie Komunii świętej to znak pełnego uczestnictwa w liturgii Eucharystii. W eucharystycznym Chlebie ukryte jest całe bogactwo Kościoła, Chrystus Ukrzyżowany i Zmartwychwstały. Wypowiadane wtedy słowo „Amen” potwierdza dokonujące się misterium zjednoczenia oraz wyraża podjęcie całej odpowiedzialności za przyjęcie Pana Jezusa pod postacią chleba (i wina jeżeli Komunia św. jest pod dwiema postaciami). „Amen” jest tu odpowiedzią na słowa: „Ciało Chrystusa”. Są to słowa, które mówią najpierw o eucharystycznym Ciele Chrystusa, lecz zawierają w sobie odniesienie do całej tajemnicy Zbawiciela. Jest w nich obecna prawda o „Słowie, które stało się Ciałem” oraz o „Kościele, który jest Mistycznym Ciałem Chrystusa”. Wypowiadając „Amen” chrześcijanin wyraża otwarcie na całą treść Wcielenia, na całą tajemnicę Kościoła. Przyjmując Chrystusa, przyjmuje wszystkich i wszystko, co jest z Chrystusem związane. Wchodzi w Komunię z Trójcą Przenajświętszą, wspólnotą wierzących, a także jednoczy się w szczególny sposób z całym światem. To szerokie otwarcie na wszystkich i wszystko związane jest z bardzo osobistym spotkaniem ze Zbawicielem. W przyjęciu Komunii świętej ma miejsce indywidualny dialog kapłana z wiernym. Odpowiedzi udziela każdy osobno. „To „Amen” poszczególnego chrześcijanina przyjmującego Chrystusowe Ciało - brzmi inaczej w ustach każdego. Zależnie od tego, jakie myśli towarzyszą słowu, jakie uczucia kierują duszą wiernego”1. „Amen” w innych modlitwach mszalnych Obrzędy wstępne Mszy św. - liturgia gromadzenia się - wieńczy modlitwa zwana kolektą, wypowiadana przez samego celebransa.. Odpowiedzią zaś ludu zgromadzonego na uczcie eucharystycznej jest: Amen, które pełni tu rolę afirmującą treść modlitwy mającej charakter reasumujący w odniesieniu do wezwań wstępnych oraz wprowadzający przyjęcie Słowa Bożego proklamowanego w czytaniach i Ewangelii. Modlitwa wiernych ma również to samo zakończenie. Cała jej treść zyskuje na końcu pieczęć i podpis. Wierni poprzez swoje „Amen” jeszcze raz czynią tę modlitwę swoją. Gdy zaczyna się modlitwa nad darami kapłan ze złożonymi rękami odmawia ją sam a lud kończy aklamacją: Amen w ten sposób wyrażając 1 Ks. J. Smandzich, Przystąpię do ołtarza Bożego, Katowice 1982, 122. 15 swój własny udział w ofiarowaniu na ołtarzu darów życia, które sami wierni "przynieśli" na Mszę św. Zaraz po doksologii kończącej modlitwę eucharystyczną ma miejsce Amen będące głównym Amen Mszy św. stanowiące tu uroczyste oświadczenie, którego mocą całe zgromadzenie łączy się z celebransem w uwielbieniu Trójcy św. Jest to uroczysta zgoda i przyjęcie tego czego doświadczamy w liturgii Uczty Eucharystycznej. Po Komunii św. kapłan stojąc, zwrócony do ludu mówi: "Módlmy się" i z rękami rozłożonymi wypowiada modlitwę po Komunii św., którą kończy wspólne Amen zgromadzonych mające tu omawiany już charakter aklamacji. W Mszy św., na jej zakończenie, to jest przed rozesłaniem kapłan wypowiada słowa błogosławieństwa - lud zaś odpowiada: Amen przyjmując je sercem i umysłem i podejmuje trud świadczenia o Bogu swym życiem. W niektórych okresach roku liturgicznego i w sytuacjach celebracji szczególnie uroczystej liturgia przewiduje wzbogaconą formułę błogosławieństwa, złożoną z trzech oddzielnych wezwań, na które wierni odpowiadają za każdym razem: Amen. Tak więc Msza św. jest szczególnym czasem, w którym Amen jaśnieje całym bogactwem swego wyrazu. Jest wplecione w liturgię Eucharystii w sposób prosty, a równocześnie najściślejszy. Świadome i dojrzałe włączanie się w tę aklamację jest jednym ze szczególnych znaków dojrzałego uczestnictwa w Eucharystii (por. Instrukcja Inaestibabile donum, 4). b) „Amen” w pozostałych sakramentach W przeżyciu każdego sakramentu wierni wypowiadają słowo „Amen”. Przy Chrzcie i Bierzmowaniu, przy Pokucie i Namaszczeniu Chorych, przy Kapłaństwie i Małżeństwie człowiek powtarza to samo „Amen”, gdyż odpowiada temu samemu Bogu, a równocześnie to „Amen” ma inne zabarwienie, gdyż inny jest dar każdego sakramentu. Chrzest Przez chrzest św. Chrystus Pan oczyszcza nas ze zmazy grzechu pierworodnego, gładzi wszelkie winy przed chrztem popełnione, udziela nadprzyrodzonego daru Bożej łaski uświęcającej, włącza do społeczności Ludu Bożego, a osoby uczestniczące w obrzędzie sakramentalnym czyni 16 współodpowiedzialnymi za przekazany dar życia, dlatego ich udział też pieczętuje wypowiadanym przez wszystkich: Amen. Liturgia Chrztu św. zawiera kilkakrotnie wypowiadane Amen, tak przez rodziców, chrzestnych, jak i ogół wiernych. Mocnym akcentem wprowadzającym w rzeczywistość tego sakramentu jest tzw. modlitwa z egzorcyzmem i włożenie ręki, w której to modlitwie dwukrotnie wszyscy łączą się z kapłanem poprzez: Amen. Obrzęd Chrztu św. w swej wstępnej części zawierać może poświęcenie wody lub modlitwę dziękczynną nad wodą, którą kończy wspólne Amen wszystkich zebranych. Swą wielką moc objawia też Amen wypowiadane przez rodziców i chrzestnych wespół z ogółem wiernych po przyjęciu przez kapłana od nich potrójnego wyznania wiary, które kończą słowa: "Taka jest nasza wiara, Taka jest wiara Kościoła, której wyznanie jest naszą chlubą w Chrystusie Jezusie, Panu naszym". A wszyscy odpowiadają: Amen. To Amen ma moc odnawiającą we wszystkich uczestnikach obrzędu ich przyrzeczeń chrzcielnych i dla osób dorosłych winno być świadomym ponowieniem podjętych zobowiązań Chrztu św. w ich życiu. Sama formuła Chrztu św. kończy się aklamacją uczestników przez wspólne: Amen, podobnie jak po namaszczeniu krzyżmem św. oraz włożeniem białej szaty za każdym razem słowa kapłana dopełnia wspólne Amen. Uroczyste błogosławieństwo na zakończenie obrzędu ma zazwyczaj rozbudowaną, trójczłonową formułę, w której kolejno po każdej z części dotyczącej matek, ojców oraz ogółu wiernych wszyscy włączają się ze swoim Amen po czym następuje gest kapłańskiego błogosławieństwa. Bierzmowanie Sakrament Bierzmowania naznacza przyjmującego pieczęcią Ducha Świętego i ubogaca Jego darami. Uzdalnia go do bycia świadkiem Chrystusa dla budowania Jego Ciała mistycznego w wierze i miłości. Na wstępie obrzęd ten zawiera odnowienie przymierza chrztu św. zakończone wspólnym Amen. Dopełnienie tego sakramentu dokonuje się poprzez włożenie rąk przez biskupa, a wypowiadane przezeń słowa powołują się na łaskę Chrztu św. i proszą o dary Ducha św. dla przyjmującego sakrament. Sami bierzmowani oraz wierni z całym bogactwem znaczenia tego słowa winni potwierdzić przyjęcie go przez własne Amen. Po namaszczeniu Krzyżmem św. sami bierzmowani odpowiadają: Amen, zaś wszyscy wierni zmykają modlitwę powszechną 17 swoim Amen. Następuje dalszy ciąg Mszy św. z uroczystym błogosławieństwem biskupa również zakończonym wspólnym Amen. Pokuta Sakrament Pokuty gładzi grzechy człowieka i przywraca mu jedność z Bogiem oraz z Kościołem. Cały proces nawrócenia jest dążeniem do zachowania wierności Bogu, co można wyrazić także słowem „Amen”. Grzech jest odwrotnością zaufania Bogu i oddania Mu swego życia. Wyraża postawę „nie” wypowiedzianą wobec Boga. Gdy pokutujący grzesznik wraca do Boga i przyjmuje od Niego dar pojednania, wypowiada po usłyszeniu słów rozgrzeszenia to samo proste słowo „Amen”. Wyraża w nim wdzięczność za łaskę sakramentu i pragnienie trwania przy Bogu. Sakramenty chorych Rzeczywistość choroby przeżywana "w duchu Amen" wypowiadanego życiem wobec Boga, objęta jest też troską Kościoła, która wyraża się w słowach Apostoła Jakuba: "Choruje kto wśród was? Niech sprowadzi kapłanów Kościoła, by się modlili nad nim i namaścili go olejem w imię Pana, A modlitwa pełna wiary będzie dla chorego ratunkiem i Pan go podźwignie, a jeśliby popełnił grzechy, będą mu odpuszczone" (Jk 5, 1415). Jedną z charakterystycznych cech obrzędu Namaszczenia Chorych jest dwukrotne powtórzenie przez przyjmującego sakrament słowa „Amen”. Formuła sakramentalna zawiera dwie części. Po każdej z nich wypowiada się aklamację: „Amen”. K. Przez to święte namaszczenie niech Pan w swoim nieskończonym miłosierdziu wspomoże ciebie łaską Ducha Świętego. W. Amen. K. Pan, który odpuszcza ci grzechu, niech cię wybawi i łaskawie podźwignie. W. Amen. Również w wypadku przyjmowania Wiatyku, chory dwukrotnie powtarza to słowo. Najpierw po słowach: „Ciało Chrystusa”, a następnie po modlitwie, którą kapłan odmawia tylko w tym obrzędzie: „Niech Chrystus cię strzeże i zaprowadzi do życia wiecznego”. W sytuacji choroby i zagrożenia życia słowo „Amen” nabiera dla człowieka szczególnej głębi. Jest wyrazem wiary, znakiem zawierzenia Bogu w trudnej sytuacji. 18 Kapłaństwo Modlitwa konsekracyjna, którą biskup odmawia nad kandydatami do kapłaństwa jest jedną z najdłuższych modlitw liturgii rzymskiej. Zawarta jest w niej prawda o kapłaństwie i jego zadaniach w świecie, o Bogu, który kieruje Kościołem i obdarza swój lud rozmaitymi powołaniami. Kiedy więc na jej zakończenie wszyscy zgromadzeni, tak kapłani, jak świeccy, wypowiadają słowo „Amen”, rozbrzmiewa ona szczególnym bogactwem treści. Słychać w nim gotowość przyjęcia daru kapłaństwa przez nowo wyświęconych i przez całą wspólnotę. Z tym szczególnym „Amen” wypowiedzianym na zakończenie modlitwy konsekracyjnej łączą się wszystkie inne aklamacje, które są także znakiem przyjęcia przychodzącego Boga i odpowiedzi na Jego dary. Małżeństwo Podczas zawierania sakramentu Małżeństwa mężczyzna i kobieta stają się znakiem tajemnicy jedności i płodnej miłości łączącej Chrystusa z Kościołem i w tej tajemnicy uczestniczą. Całkowitej wierności małżonków, nierozerwalności przysięgi małżeńskiej wymaga zarówno szczególna wspólnota mężczyzny i kobiety jak i dobro potomstwa. Znakiem wyrażającym taką postawę staje się m.in. wypowiadane podczas obrzędu w istotnych jego momentach: Amen. Po złożeniu przysięgi małżeńskiej kapłan błogosławi nowożeńców, a wszyscy włączają się w ten obrzęd poprzez kończące modlitwę słowo „Amen”. Następujące potem błogosławieństwo obrączek również kończy Amen. To słowo pojawi się na ustach uczestników liturgii Małżeństwa jeszcze wiele razy. c) Amen w Liturgii Godzin i modlitwie osobistej "Modlitwa chrześcijańska jest przede wszystkim modlitwą całej społeczności ludzkiej, którą Chrystus łączy z sobą. Mają w niej udział poszczególni jej uczestnicy, a jednocześnie jest ona modlitwą całego Ciała; jest głosem umiłowanej Oblubienicy Chrystusowej, 19 wypowiadającym pragnienia i prośby ludu chrześcijańskiego, a także błagania o zaspokojenie potrzeb wszystkich ludzi"1. Liturgia Godzin jako całość stanowi wielką modlitwę Kościoła. Stanowią ją hymny, psalmy, kantyki, responsoria i inne modlitwy. Niemal każda z nich zakończona jest słowem „Amen”. Kapłani i wierni, sprawujący Liturgię Godzin powtarzają to słowo kilkanaście do kilkudziesięciu razy w ciągu dnia. Kończy ono hymny i psalmy, wieńczy kantyki i modlitwę dnia, pojawia się na początku i na końcu każdej celebracji liturgii Godzin. Tak częste powtarzanie jednego słowa może sprzyjać rutynie i spłyceniu. Należy się więc przed nimi bronić i nieustannie odkrywać znaczenie tego prostego zakończenia chrześcijańskiej modlitwy. W modlitwie osobistej, cichej afirmujący charakter owego Amen, choć czasem nawet nie wyartykułowanego na głos, powinien przenikać niejako postawę, nastawienie wewnętrzne modlącego się, aby to wszystko o czym wspominano uwypuklając znaczenie samego słowa Amen i treści, które w sobie zawiera, żyło i współbrzmiało z naszym dziękczynieniem, obietnicami, prośbami zawartymi w modlitwie, by wznosiła się ona przed Panem jak kadzidło, a to wszystko "na większą chwałę Bożą." *** „Amen” jest obecne w całej liturgii Kościoła. Spotykamy go we Mszy świętej i innych sakramentach, w liturgii Godzin i w nabożeństwach. Wszędzie spełnia swoje zadania w sposób prosty i skromny, lecz istotny i pełen treści. Bez tego słowa modlitwa byłaby nie zakończona, a dialog kapłana z wiernymi uboższy. Oto co na temat tego słowa pisał Anzelm z Canterbury: "Amen, o Boże Hebrajczyków! Ty chciałeś, abym wiedział, że Amen nie jest ani greckie ani łacińskie, lecz hebrajskie, i z powodu swojej wzniosłości nie było tłumaczone ani zmieniane, aby oznaczać Twoje Imię godne podziwu i miłości. Dlatego Ty także chciałeś, aby to słowo posiadało trzy znaczenia: ponieważ Amen oznacza najpierw - wzięte rzeczownikowo - Twoje Imię święte (Ap 3, 14). Po drugie, Amen, brane przysłówkowo: 1 Paweł VI, Konstytucja Apostolska Pieśń Chwały wprowadzająca w życie liturgię Godzin uchwaloną dekretem drugiego Soboru Watykańskiego, 8. 20 Ty, Boże widzialny na ziemi i rozmawiający z ludźmi wiele razy, powtarzałeś: Zaprawdę, mówię wam, to znaczy: mówię wam prawdziwie, nieomylnie, tak jest, jak wam powiedziałem. Na trzecim miejscu rozumie się Amen czasownikowo i jest to słowo jak wszystkie życzenia. Amen, to znaczy niech się stanie, jest odpowiedzią wszystkich, którzy życzą sobie i pragną tego, co jest nakazane. Amen uczyniło światło i oddzieliło je od ciemności świadek wierny i prawdomówny z Apokalipsy nosi imię Amen. Amen jest słowem, które rozkazuje i prosi, jest Słowem, które afirmuje wykonane polecenie i otrzymaną rzecz. Amen jest tchnieniem warg Mocy Boga w momencie, w którym chce, jest spojrzeniem Jego oczu na dokonane rzeczy w momencie, w którym zechciał. Amen jest inicjalnym aktem Jego woli, aktem dopełniającym szczęśliwość. Amen jest aktem otwierającym czas i zamykającym go, jest kluczem, który otwiera drzwi wieków. Amen stanowi drzwi Genesis i Apokalipsy, która jest narodzeniem wypełnienia. Amen jest zasadą. Amen jest zakończeniem. Amen jest ośrodkiem. Ponad ludzkimi głosami rozlegają się inne głosy. Amen ziemi jest akompaniamentem Amen nieba. O Boże, pochłaniający Ogniu!" (Liber meditationum et orationum, PL 158, 801)1. 1 Cytat za Ks. B. Nadolski, Liturgika, t. IV - Eucharystia, Poznań 1992, 200201. 21 Część druga MEDYTACJE INDYWIDUALNE Słowo „Amen” jest łatwe do wypowiedzenia ustami. O wiele trudniej wypowiedzieć go sercem i całym życiem. „Jedynym skutecznym „Amen” jest to, które zostało wypowiedziane przez Chrystusa na chwałę Boga (2 Kor 1,20). Kościół powtarza to właśnie „Amen”, jednocząc się z wybranymi w niebie (Ap 7,12). Nikt nie może tego słowa wymówić inaczej, jak tylko przy pomocy łaski Pana Jezusa.”1. Oto propozycja pięciu medytacji. Pierwsza kieruje naszą uwagę na Maryję, która w swoim „fiat” daje nam wzór przyjęcia woli Bożej i odpowiedzi na nią. Następne trzy medytacje są pogłębieniem rozumienia i przeżywania trzech „Amen” wyróżnionych w liturgii Mszy świętej: po Wyznaniu wiary, po złożeniu ofiary oraz przy przyjęciu Komunii świętej. Ostatnia medytacja jest propozycją ogarnięcia słowem „Amen” całego swego życia, które jest realizacją powołania danego nam przez Boga. Medytacja 1 "FIAT MARYJI JAKO AMEN WOBEC WOLI BOŻEJ" Modlitwa. Wprowadzenie Przypomnijmy sobie nasze rozważania nad istotą słowa Amen, które jest pieczęcią jaką każdy z nas może podczas liturgii, a także wobec wielu zadań życiowych potwierdzić sam wolę pójścia za Bogiem i Jego planem na nasze życie. Spróbuj rozważyć czym jest twoje własne Amen wobec tego Amen - FIAT Maryji tak birzemiennego w konsekwencje zbawcze w Jej życiu i dla życia wszystkich ludzi. Słowo Boże 1 Ch. Thomas PSS, Amen..., art. cyt., 47. 22 W szóstym miesiącu posłał Bóg anioła Gabriela do miasta w Galilei, zwanego Nazaret, do Dziewicy poślubionej mężowi, imieniem Józef, z rodu Dawida; a Dziewicy było na imię Maryja. Anioł wszedł do Niej i rzekł: Bądź pozdrowiona, pełna łaski, Pan z Tobą, <błogosławiona jesteś między niewiastami>. Ona zmieszała się na te słowa i rozważała, co miałoby znaczyć to pozdrowienie. Lecz anioł rzekł do Niej: Nie bój się, Maryjo, znalazłaś bowiem łaskę u Boga. Oto poczniesz i porodzisz Syna, któremu nadasz imię Jezus. Będzie On wielki i będzie nazwany Synem Najwyższego, a Pan Bóg da Mu tron Jego praojca, Dawida. Będzie panował nad domem Jakuba na wieki, a Jego panowaniu nie będzie końca. Na to Maryja rzekła do anioła: Jakże się to stanie, skoro nie znam męża? Anioł Jej odpowiedział: Duch święty zstąpi na Ciebie i moc Najwyższego osłoni Cię. Dlatego też święte, które się narodzi, będzie nazwane Synem Bożym. A oto również krewna Twoja, Elżbieta, poczęła w swej starości syna i jest już w szóstym miesiącu ta, która uchodzi za niepłodną. Dla Boga bowiem nie ma nic niemożliwego. Na to rzekła Maryja: Oto Ja służebnica Pańska, niech Mi się stanie według twego słowa! Wtedy odszedł od Niej anioł (Łk 1,26-38). Rozważanie Czy możemy i my sami np. w liturgii przeżywać tę tajemnicę, którą dane było przeżyć Maryji w chwili Zwiastowania? Otóż spróbujmy dostrzec na ile naszym Fiat stale wypowiadanym Bogu może być liturgiczne Amen. Wobec prawd wiary, które uobecniają się podczas Mszy Świętej wypowiadamy raz po raz Amen. Podobnie możemy w modlitwie wspólnotowej lub indywidualnej znaleźć się niejako wraz z Maryją w nazaretańskim domku i czuwając nad potrzebami bliźnich wypowiedzieć sercem i słowem nasze Amen Fiat, pamiętając, że każde poruszenie woli wobec znaków czasu wzywających nas do modlitwy lub działania jest zaproszeniem do nas, 23 abyśmy swym życiem wraz z Maryją włączali się w to Jej Fiat, które dało Bogu przyzwalające otwarcie na przyjęcie i zrodzenie Słowa Jezusa Chrystusa Zbawiciela. Do maryjnego „fiat” bardzo często nawiązuje KKK, ukazując Niepokalaną jako wzór życia chrześcijańskiego: 148 Dziewica Maryja urzeczywistnia w sposób najdoskonalszy posłuszeństwo wiary. W wierze przyjmuje Ona zapowiedź i obietnicę przyniesioną przez anioła Gabriela, wierząc, że "dla Boga... nie ma nic niemożliwego" (Łk 1, 37), i dając swoje przyzwolenie: "Oto ja służebnica Pańska, niech mi się stanie według twego słowa!" (Łk 1, 38). Elżbieta pozdrawia Ją: "Błogosławiona jesteś, któraś uwierzyła, że spełnią się słowa powiedziane Ci od Pana" (Łk 1, 45). Z powodu tej wiary wszystkie pokolenia będą Ją nazywały błogosławioną. 149 Przez całe Jej życie, aż do ostatniej próby, gdy Jezus, Jej Syn, umierał na krzyżu, nie zachwiała się wiara Maryi. Maryja nie przestała wierzyć "w wypełnienie się" słowa Bożego. Dlatego Kościół czci w Maryi najczystsze wypełnienie wiary. 494 Na zapowiedź, że porodzi "Syna Najwyższego", nie znając męża, mocą Ducha Świętego, Maryja odpowiedziała "posłuszeństwem wiary" (Rz 1, 5), pewna, że "dla Boga... nie ma nic niemożliwego": "Oto ja służebnica Pańska niech mi się stanie według twego słowa" (Łk 1, 3738). W ten sposób, zgadzając się na słowo Boże, Maryja stała się Matką Jezusa i przyjmując całym sercem Bożą wolę zbawienia, w czym nie przeszkodził Jej żaden grzech, oddała się całkowicie osobie i dziełu swego Syna, by dzięki łasce Bożej, pod zwierzchnictwem Syna i w zjednoczeniu z Nim, służyć tajemnicy Odkupienia. Jak powiada św. Ireneusz, "będąc posłuszną, stała się przyczyną zbawienia zarówno dla siebie, jak i dla całego rodzaju ludzkiego". Toteż niemało Ojców starożytnych w swoim nauczaniu chętnie wraz z nim stwierdza: "Węzeł splątany przez nieposłuszeństwo Ewy rozwiązany został przez posłuszeństwo Maryi; co związała przez niewierność dziewica Ewa, to dziewica Maryja rozwiązała przez wiarę"; przeprowadziwszy zaś to porównanie z Ewą, nazywają Maryję "matką żyjących" i niejednokrotnie stwierdzają: "śmierć przez Ewę, życie przez Maryję". Zakończenie 24 Módlmy się o to, by Słowo Boże docierało do nas z kart Pisma Świętego, w liturgii, z lektury, z piękna stworzenia, poprzez drugiego człowieka. By otwierało Cię na znaki czasu, wobec których mógłbyś wypowiedzieć swoje Amen, byś rozpoznał "czas nawiedzenia swego". Módl się by Maryja była Twoją mistrzynią wobec wypowiadanego przez ciebie kiedykolwiek Amen. Medytacja 2 „AMEN” JAKO MÓJ OSOBISTY PODPIS POD CREDO Modlitwa. Wprowadzenie W wypowiadanym przez wiernych Credo zawiera się cały wysiłek odkrywania i przyjmowania życiem prawd wiary, które ono wyraża. Spróbuj spojrzeć na każdy z wypowiadanych w symbolu wiary artykułów przez pryzmat własnej odpowiedzi nań. Co dla mnie znaczy, że: Bóg jest jeden, wszechmogący, jest stworzycielem nieba i ziemi itd. Kiedy i czy w ogóle zastanawiałem się nad tymi prawdami, jaki fakt mojego życia świadczyć może o tym, że staram się rozumieć, że te prawdy wiary stawiają wymagania mnie samemu? Wejdź w swoją codzienność, wejdź w swoje relacje z drugim człowiekiem, z liturgiczną rzeczywistością Kościoła, w którym żyjesz. Zapytaj siebie: czy ja sam wiem naprawdę w co wierzę i komu zawierzyłem, czy odnajduję w każdym ze sformułowań CREDO jakąś żywą rzeczywistość a także nadzieję życia wiecznego, którego oczekuję. Czy mogę świadomie na koniec wyznania wiary wypowiedzieć moje "osobiste": Amen? Słowo Boże Pierwszego dnia miesiąca siódmego przyniósł kapłan Ezdrasz Prawo przed zgromadzenie, w którym uczestniczyli przede wszystkim mężczyźni, lecz także kobiety oraz wszyscy inni, którzy byli zdolni słuchać. I czytał z tej księgi, zwrócony do placu znajdującego się przed Bramą Wodną, od rana aż do południa przed 25 mężczyznami. kobietami i tymi, którzy rozumieli; a uszy całego ludu były zwrócone ku księdze Prawa. Pisarz Ezdrasz stanął na drewnianym podwyższeniu, które zrobiono w tym celu. Obok niego stanął po prawicy: Mattatiasz, Szema, Anajasz, Uriasz, Chilkiasz i Maasejasz; a po lewicy: Pedajasz, Miszael, Malkiasz, Chaszum, Chaszbaddana, Zachariasz i Meszullam. Ezdrasz otworzył księgę na oczach całego ludu znajdował się bowiem wyżej niż cały lud; a gdy ją otworzył, cały lud się podniósł, I Ezdrasz błogosławił Pana, wielkiego Boga, a cały lud z podniesieniem rąk swoich odpowiedział: "Amen! Amen!". Potem oddali pokłon i padli przed Panem na kolana, twarzą ku ziemi. A lewici: Jozue, Bani, Szerebiasz, Jamin, Akkub, Szabbetaj, Hodiasz, Maasejasz, Kelita, Azariasz, Jozabad, Chanan, Pelajasz objaśniali ludowi Prawo, podczas gdy lud pozostawał na miejscu. Czytano więc z tej księgi, księgi Prawa Bożego, dobitnie, z dodaniem objaśnienia, tak że lud rozumiał czytanie” (Ne 8,2-8). Rozważanie Przyjęcie CREDO to nie tylko problem intelektualny. Muszę zadać sobie pytanie: czy przyjmuję je sercem i czy przyjmuje po prostu życie Boże? Jeżeli je przyjmuję i uczciwie chcę odpowiedzieć na wymaganie Boga w Trójcy św. jedynego wobec mnie to wtedy moje Amen wypowiadane wobec Boga i Kościoła w uroczystym CREDO staje się zobowiązaniem. To mój osobisty podpis, za który biorę odpowiedzialność. Lud Izraela w cytowanej księdze Nehemiasza padł na twarz po wypowiedzeniu słów: Amen wobec proklamowanego we wspólnocie Słowa Bożego. Bo wypowiedzieć Amen po CREDO, to "powierzyć się całkowicie temu, który jest ""Amen"" nieskończonej miłości i doskonałej wierności" (KKK 1064), aby "twoje wyznanie wiary było dla ciebie jakby zwierciadłem". Przeglądaj się w nim, by zobaczyć, czy wierzysz w to wszystko, co wypowiadasz" (KKK 1065). Chrystus uczy w Ewangelii: "To jest życie wieczne, aby znali Ciebie, jedynego prawdziwego Boga oraz Tego, którego posłałeś, Jezusa 26 Chrystusa” (J 17,3). Jeżeli życie wieczne jest poznaniem Boga, to CREDO doprowadza nas w konsekwencji kolejnych wyznań do otwarcia na to właśnie "życie wieczne". „Końcowe "Amen" w Credo - uczy KKK - podejmuje i potwierdza jego pierwsze słowa: "Wierzę". Wierzyć znaczy odpowiadać "Amen" na słowa, obietnice, przykazania Boże; znaczy powierzyć się całkowicie Temu, który jest "Amen" nieskończonej miłości i doskonałej wierności. Codzienne życie chrześcijańskie będzie wówczas odpowiedzią "Amen" na słowa: "Wierzę" Wyznania wiary naszego chrztu: „Niech twoje "Wyznanie wiary" będzie dla ciebie jakby zwierciadłem. Przeglądaj się w nim, by zobaczyć, czy wierzysz w to wszystko, co wypowiadasz. I każdego dnia raduj się twoją wiarą (1604). Modlitwa. Medytacja 3 "AMEN” JAKO HYMN CHWAŁY BOŻEJ W LITURGII MSZY ŚWIĘTEJ Modlitwa. Wprowadzenie Rozważmy w tej medytacji sens owego Amen, które zostało nazwane „najważniejszym w czasie Mszy świętej” (Instrukcja Inaestimabile donum). Jest to Amen kończące wypowiedziane, a raczej wyśpiewane na zakończenie modlitwy eucharystycznej. Wyrażamy w tym Amen nasze uczestnictwo, ale i wdzięczność, owo eucharystyczne dziękczynienie za Syna Bożego, który daje swoje życie za nas a Ciało i Krew daje nam pod postaciami chleba i wina. Słowo Boże „To dążenie niech was ożywia; ono też było w Chrystusie Jezusie. On, istniejąc w postaci Bożej, nie skorzystał ze sposobności, aby na równi być z Bogiem, lecz ogołocił samego siebie, przyjąwszy postać sługi, stawszy się podobnym do ludzi. A w zewnętrznym przejawie, uznany za człowieka, uniżył samego siebie, 27 stawszy się posłusznym aż do śmierci - i to śmierci krzyżowej. Dlatego też Bóg Go nad wszystko wywyższył i darował Mu imię ponad wszelkie imię, aby na imię Jezusa zgięło się każde kolano istot niebieskich i ziemskich i podziemnych. I aby wszelki język wyznał, że Jezus Chrystus jest PANEM - ku chwale Boga Ojca” (Flp 2,5-11) Rozważanie W momencie, w którym składana jest Eucharystyczna Ofiara dokonuje się misterium śmierci odkupieńczej jezusa Chrystusa, która daje życie światu, obdarza życiem każdego z nas, zanurza nas w życiu wiecznym. Dlatego też pamiętajmy, że wypowiadając wtedy to nasze najbardziej uroczyste w całej Mszy św. Amen uzyskujemy udział w tej Ofierze w sposób bardziej świadomy, przyjmując to życiem i sercem te wszystkie dary, którymi chce nas ubogacić Jezus Chrystus. Przez Niego, z Nim i w Nim dokonuje się misterium naszego włączenia w Bożą rzeczywistość Krzyża i Zmartwychwstania, Chleb i Wino, które Kapłan ofiarowuje na ołtarzu stało się Ciałem i Krwią Pana naszego Jezusa Chrystusa. I to On sam, ofiarowuje się za nas na ołtarzu. Uobecnia się misterium Paschalne. To tę właśnie rzeczywistość ogłaszamy światu naszym Amen. Wtedy to najmocniej włączamy się w wymiar kapłański Ludu Bożego. Sami mamy szczególny udział w kapłaństwie Chrystusa. „Sam Jezus Chrystus jest "Amen" (Ap 3,14). On jest ostatecznym "Amen" miłości Ojca wobec nas; On przyjmuje i dopełnia nasze "Amen" powiedziane Ojcu: "Albowiem ile tylko obietnic Bożych, w Nim wszystkie są «tak» Dlatego też przez Niego wypowiada się nasze «Amen» Bogu na chwałę" (2 Kor 1, 20) (KKK 1065). Modlitwa. Medytacja 4 "AMEN” JAKO MOJE TAK WYPOWIADANE CHRYSTUSOWI W KOMUNII ŚWIĘTEJ 28 Wprowadzenie. "Kto pożywa moje ciało i pije moją krew, trwa we Mnie a Ja w nim" (J 6, 56). Amen, które wypowiadamy w momencie przyjmowania Ciała i Krwi Pańskiej zaświadcza o tej rzeczywistości i czyni nasz w niej udział świadomym, a zarazem włącza w szczególny sposób w jednoczącą moc Ciała Mistycznego Chrystusa, którym jest wspólnota kościoła. Wtedy naprawdę stajemy się radosnymi uczestnikami uczty dziękczynnej, którą jest każda Eucharystia. Króluje w nas Chrystus i my mamy udział w Jego królowaniu na ziemi i w niebie. Dlatego, gdy słyszymy słowa: "bierzcie i jedzcie z tego wszyscy" niech w szczególny sposób wyraża się nasza odpowiedź na to zaproszenie Chrystusa i Kościoła w godnym przyjmowaniu Ciała i Krwi Pańskiej ze świadomością rzeczywistej obecności Chrystusa w nas potwierdzonej osobiście wypowiedzianym: Amen. Słowo Boże Zaprawdę, zaprawdę, powiadam wam: Kto we Mnie wierzy, ma życie wieczne. Jam jest chleb życia. Ojcowie wasi jedli mannę na pustyni i pomarli. To jest chleb, który z nieba zstępuje: kto go spożywa, nie umrze. Ja jestem chlebem żywym, który zstąpił z nieba. Jeśli kto spożywa ten chleb, będzie żył na wieki. Chlebem, który Ja dam, jest moje ciało za życie świata. Sprzeczali się więc między sobą Żydzi mówiąc: Jak On może nam dać /swoje/ ciało do spożycia? Rzekł do nich Jezus: Zaprawdę, zaprawdę, powiadam wam: Jeżeli nie będziecie spożywali Ciała Syna Człowieczego i nie będziecie pili Krwi Jego, nie będziecie mieli życia w sobie. Kto spożywa moje Ciało i pije moją Krew, ma życie wieczne, a Ja go wskrzeszę w dniu ostatecznym. Ciało moje jest prawdziwym pokarmem, a Krew moja jest prawdziwym napojem. Kto spożywa moje Ciało i Krew moją pije, trwa we Mnie, a Ja w nim. Jak Mnie posłał żyjący Ojciec, a Ja żyję przez Ojca, tak i ten, kto Mnie spożywa, będzie żył przeze Mnie. To jest chleb, który z nieba zstąpił - nie 29 jest on taki jak ten, który jedli wasi przodkowie, a poumierali. Kto spożywa ten chleb, będzie żył na wieki (J 6,47-58) Rozważanie Mowa eucharystyczna Chrystusa należy do najtrudniejszych fragmentów Ewangelii. Właśnie po jej wygłoszeniu Chrystus usłyszał słowa: „Trudna jest ta mowa, któż je słuchać może” (J 6,69). Ta trudność odnosi się także do dobrego przyjęcia Komunii świętej. Trzeba głęboko wniknąć w słowa Jezusa i przyjąć zawartą w nich prawdę. Jezus mówi w Kafarnaum o Chlebie życia, którym jest On sam. Odwołuje się do codziennego doświadczenia. Wiemy, jakie znaczenie ma chleb dla życia ziemskiego. Tu chodzi o chleb niebieski. Jest nim Jezus. On jest radością nieba, światłem i życiem, prawdą i pięknem. Wypowiadając w czasie Komunii świętej „Amen” ogarniamy nim całe bogactwo duchowych darów. KKK ukazuje nam następujące owoce przyjęcia Komunii świętej: 1391 Komunia święta pogłębia nasze zjednoczenie z Chrystusem. Pierwszym owocem przyjmowania Eucharystii w Komunii jest głębokie zjednoczenie z Chrystusem Jezusem, który powiedział: "Kto spożywa moje Ciało i Krew moją pije, trwa we Mnie, a Ja w nim" (J 6, 56). Uczta eucharystyczna jest podstawą życia w Chrystusie: "Jak Mnie posłał żyjący Ojciec, a Ja żyję przez Ojca, tak i ten, kto Mnie spożywa, będzie żył przeze Mnie" (J 6, 57). Gdy w święta Pańskie wierni przyjmują Ciało Syna, głoszą sobie nawzajem Dobrą Nowinę, że został im dany zadatek życia. Podobnie anioł powiedział do Marii Magdaleny: "Chrystus zmartwychwstał!" Teraz życie i zmartwychwstanie przekazuje się także temu, kto przyjmuje Chrystusa. 1392 Komunia święta w przedziwny sposób dokonuje w naszym życiu duchowym tego, czego pokarm materialny w życiu cielesnym. Przyjmowanie w Komunii Ciała Chrystusa Zmartwychwstałego, "ożywionego i ożywiającego Duchem Świętym", podtrzymuje, pogłębia i odnawia życie łaski otrzymane na chrzcie. Wzrost życia chrześcijańskiego potrzebuje pokarmu Komunii eucharystycznej, Chleba naszej pielgrzymki, aż do chwili śmierci, gdy zostanie nam udzielony jako Wiatyk. 30 1393 Komunia chroni nas przed grzechem. Ciało Chrystusa, które przyjmujemy w Komunii, jest "za nas wydane"; Krew, którą pijemy, jest "wylana za wielu na odpuszczenie grzechów". Dlatego Eucharystia nie może jednoczyć nas z Chrystusem, nie oczyszczając nas równocześnie z popełnionych grzechów i nie zachowując nas od grzechów w przyszłości: Ilekroć bowiem spożywacie ten chleb albo pijecie kielich, śmierć Pana głosicie (1 Kor 11, 26). Jeśli głosimy śmierć, to jednocześnie odpuszczenie grzechów. Jeśli za każdym razem Krew wylewa się na odpuszczenie grzechów, powinienem zawsze ją przyjmować, aby ciągle odpuszczała moje grzechy. Ponieważ ciągle grzeszę, powinienem zawsze mieć lekarstwo. 1394 Jak pokarm cielesny służy do przywracania utraconych sił, tak Eucharystia umacnia miłość, która słabnie w życiu codziennym, a ożywiona miłość gładzi grzechy powszednie. Chrystus, dając nam siebie, ożywia naszą miłość i uzdalnia nas dc uwolnienia się od nieuporządkowanych przywiązań do stworzeń; sprawia także, że zakorzeniamy się w Nim: Skoro Chrystus umarł za nas z miłości, to gdy wspominamy Jego śmierć, składając ofiarę, prosimy Go, by udzielił nam miłości przez przyjęcie Ducha Świętego. Prosimy pokornie, byśmy również mocą tej miłości, przez którą Chrystus zechciał za nas umrzeć, mogli za łaską Ducha Świętego tak traktować świat, jakby był dla nas ukrzyżowany, i byśmy sami byli ukrzyżowani dla świata... Otrzymując dar miłości, umierajmy dla grzechu i żyjmy dla Boga. 1395 Eucharystia przez miłość, którą w nas rozpala, zachowuje nas od przyszłych grzechów śmiertelnych. Im bardziej uczestniczymy w życiu Chrystusa i pogłębiamy przyjaźń z Nim, tym trudniej jest nam zerwać więź z Nim przez grzech śmiertelny. Celem Eucharystii nie jest jednak odpuszczenie grzechów śmiertelnych. Jest ono właściwe dla sakramentu pojednania. Eucharystia jest natomiast sakramentem tych, którzy pozostają w pełnej komunii z Kościołem. 1396 Jedność Ciała Mistycznego: Eucharystia tworzy Kościół. Ci, którzy przyjmują Eucharystię, są ściślej zjednoczeni z Chrystusem, a tym samym Chrystus łączy ich ze wszystkimi wiernymi w jedno Ciało, czyli Kościół. Komunia odnawia, umacnia i pogłębia wszczepienie w Kościół, dokonane już w sakramencie chrztu. Przez chrzest zostaliśmy wezwani, by tworzyć jedno Ciało. Eucharystia urzeczywistnia to 31 wezwanie: "Kielich błogosławieństwa, który błogosławimy, czyż nie jest udziałem we Krwi Chrystusa? Chleb, który łamiemy, czyż nie jest udziałem w Ciele Chrystusa? Ponieważ jeden jest chleb, przeto my, liczni, tworzymy jedno Ciało. Wszyscy bowiem bierzemy z tego samego chleba" (1 Kor 10, 16-17): Jeśli jesteście Ciałem Chrystusa i Jego członkami, to na ołtarzu Pana znajduje się wasz sakrament; przyjmujecie sakrament, którym jesteście wy sami. Odpowiadacie "Amen" (, Tak, to prawda!") na to, co przyjmujecie, i podpisujecie się pod tym, odpowiadając w ten sposób. Słyszysz słowa: "Ciało Chrystusa" i odpowiadasz: "Amen". Bądź więc członkiem Chrystusa, aby prawdziwe było twoje Amen. 1397 Eucharystia zobowiązuje do pomocy ubogim. By przyjmować w prawdzie Ciało i Krew Chrystusa za nas wydane, musimy dostrzegać Chrystusa w najuboższych, Jego braciach: Skosztowałeś Krwi Pana, a nie zauważasz nawet swego brata. Znieważasz ten stół, jeśli nie uznajesz za godnego udziału w twoim pożywieniu tego brata, który był godny zasiadać przy tym samym stole Pana. Bóg uwolnił cię od wszystkich grzechów i zaprosił do swego stołu, a ty nawet wtedy nie stałeś się bardziej miłosierny. 1398 Eucharystia a jedność chrześcijan. Wobec wielkości tego misterium św. Augustyn woła: "O sakramencie pobożności! O znaku jedności! O więzi miłości!" Im boleśniej dają się odczuć podziały Kościoła, które uniemożliwiają wspólne uczestnictwo w uczcie Pana, tym bardziej naglące są modlitwy zanoszone do Niego, by nastały dni pełnej jedności wszystkich wierzących. Czy nie czujemy teraz, jak bogata jest i realna, jak wiele mówiąca i o naszym życiu jest ta prawda, którą przyjmujemy wraz z Komunią św. Naszym Amen, które wypowiadamy w momencie przyjmowania Hostii jesteśmy zobowiązani otworzyć się na łaskę, którą nas Ona karmi, przyrzec Jezusowi, że dołożymy wszelkich starań, aby w naszym życiu odtąd kierować się tymi właśnie drogowskazami. Modlitwa. Medytacja 5 "AMEN ODPOWIEDZIĄ NA GŁOS POWOŁANIA" Modlitwa. Wprowadzenie 32 Czy zastanawiałeś się kiedyś jakie plany, co do Twojego życia ma sam Pan Bóg? Nie chodzi o to, co może cię spotkać za miesiąc czy za rok? Chodzi o to byś ciągle, codziennie zapraszał Ducha Świętego, by przemieniał ciebie i twoje życie. Zastanów się czy sam chcesz, żeby to On, Duch św. zmienił twoje życie diametralnie. Jeżeli tak, to zaproś Go w modlitwie do swojego wnętrza i powiedz: Amen. Amen na wszystko to, co rozeznasz uczciwie w swym sumieniu lub co pomogą ci rozpoznać osoby powołane w Kościele do pomocy tym, którzy chcą iść za Chrystusem. Bo to właśnie słowo Amen to twój podpis pod planem Bożym na twoje życie. A jest to na pewno plan najwspanialszy z możliwych. I nigdy nie jest za późno. Wszystko jedno czy masz założyć rodzinę, czy też zostać lekarzem, czy nauczycielem, czy masz być lektorem w twoim parafialnym kościele, czy podjąć służbę diakonii liturgicznej bądź zostać ministrantem (bo ten głos możesz odkryć już bardzo wcześnie)? Czy może masz zostać osobą konsekrowaną: kapłanem, siostrą zakonną czy członkiem świeckiego instytutu? Zawsze twoje Amen jest potrzebne aby mógł się zrealizować Boży plan w tobie i przez ciebie. Słowo Boże Gdy spożyli śniadanie, rzekł Jezus do Szymona Piotra: Szymonie, synu Jana, czy miłujesz Mnie więcej aniżeli ci? Odpowiedział Mu: Tak, Panie, Ty wiesz, że Cię kocham. Rzekł do niego: Paś baranki moje. I znowu, po raz drugi, powiedział do niego: Szymonie, synu Jana, czy miłujesz Mnie? Odparł Mu: Tak, Panie, Ty wiesz, że Cię kocham. Rzekł do niego: Paś owce moje. Powiedział mu po raz trzeci: Szymonie, synu Jana, czy kochasz Mnie? Zasmucił się Piotr, że mu po raz trzeci powiedział: Czy kochasz Mnie? I rzekł do Niego: Panie, Ty wszystko wiesz, Ty wiesz, że Cię kocham. Rzekł do niego Jezus: Paś owce moje. Zaprawdę, zaprawdę, powiadam ci: Gdy byłeś młodszy, opasywałeś się sam i chodziłeś, gdzie chciałeś. Ale gdy się zestarzejesz, wyciągniesz ręce swoje, a inny cię opasze i poprowadzi, dokąd nie chcesz. To powiedział, 33 aby zaznaczyć, jaką śmiercią uwielbi Boga. A wypowiedziawszy to rzekł do niego: Pójdź za Mną! (J 21,15-19) Rozważanie Pytanie o powołanie jest ostatecznie pytaniem o miłość, o jej najpełniejszy rozwój. Chrystus nie chce, aby iść za Nim z przymusu i niechętnie. On pochodzi ze świata miłości, w których wszystko jest dobrowolnym i radosnym wyborem. Wszyscy odnajdujemy się w tym dialogu o miłości. Piotrowe „tak, Panie” i nasze „Amen” mają ze sobą wiele wspólnego. Jakie jest moje Amen? Czy ciche i nijakie, zatrwożone, pełne niezdecydowania? Czy przeciwnie - pełne ufności Bogu w Duchu św.? Czy zgadzam się na swój własny krzyż? Czy nie uciekam od niego? To też jest "sprawa" mojego Amen. Stoi wobec tej rzeczywistości w Duchu i Prawdzie. Naucz się od siebie wymagać, by powierzyć swe życie Bogu. Powiedz Mu swoje Amen jako odpowiedź na głos powołania. "Nie wspominajcie wydarzeń, minionych, nie roztrząsajcie w myśli dawnych rzeczy, oto Ja dokonuję rzeczy nowej, pojawia się właśnie. Czyż jej nie poznajecie? (Iz 43, 18-19). "Ten, który zapoczątkował w was dobre dzieło, dokończy go do dnia Jezusa Chrystusa" (Flp 1, 6). Modlitwa. 34 Część trzecia DIAKONIA LITURGICZNA Ci, którzy wniknęli głębiej w bogatą treść słowa „Amen” i dostrzegają wyraźniej jego obecność w codziennym życiu dzielą się swoim doświadczeniem z innymi. Szczególnie czynią to ci, którzy we wspólnocie podejmują posługę diakonii liturgicznej. Oto kilka myśli, które zapewne pomogą im przygotować i przeprowadzić spotkania z dorosłymi i z dziećmi. 1. EWANELICZNA REWIZJA ŻYCIA Często narzekamy na rozdźwięk jaki istnieje między wzniosłością religijnych uczuć i przeżyć indywidualnych lub wspólnotowych, a szarością życia codziennego naszej egzystencji. Czy rzeczywiście tak jest, że Bóg jest o wiele dalej od naszego życia niż byśmy tego pragnęli? Otóż, na pewno nie. To często my sami musimy zrewidować fakty z naszego życia pod kątem realnego działania Boga w nich. Czy zawsze widzimy je w świetle wiary i zrządzeń Opatrzności? Czy nie ulegamy wrażeniu, że to jedynie los lub przypadek? Ewangeliczna Rewizja Życia jest okazją jednym ze sposobów uwrażliwiania siebie i innych na te pytania. Widzieć: 1. Jak wyraziło się "Amen" Boga? 2. Czy rozumiemy samo znaczenie słowa=Amen i jego historyczne korzenie? Jakie to ma dla nas znaczenie? 3. Jaka jest nasza gotowość do świadomego a nie jedynie automatycznego wypowiadania: Amen w liturgii? 4. Czy śledzę sens słów modlitwy kapłana lub Ludu Bożego poprzedzające moje osobiste: Amen? 5. Czy czuję wagę wypowiadanego Amen w momencie przyjmowania Ciała i Krwi Pańskiej w Komunii św.? 35 Osądzić: 1. Przypomnieć znaczenie słowa „Amen” w oparciu o pierwszą część zeszytu. Działać: 1. Jakie formy pracy duszpasterskiej są wskazane, by pogłębić rozumienie Amen w liturgii? 2. Na Katechezie lub w kontaktach z duszpasterzem zaproponować omówienie roli Amen i jego symboliki w liturgii i życiu chrześcijanina. 3. Przeprowadzić w parafii lub w grupie modlitewnej spotkanie omawiające rolę Amen i właściwy stosunek wiernych do jego roli w oparciu o Słowo Boże i KKK. 4. Przeprowadzić własny rachunek sumienia pod kątem mojego świadomego stosunku do słowa: Amen. 5. W czasie uczestnictwa we Mszy św. zwrócić szczególną uwagę na miejsce występowania Amen i uwypuklić szczególną rolę Amen kończącego modlitwę eucharystyczną. 7. Opracować program dnia skupienia lub rekolekcyjnego dnia wokół sensu Amen dla liturgii i w życiu? 8. Dbać o podkreślenie uroczystym śpiewem Amen po doksologii jeżeli mamy na to wpływ. 9. Ułożyć własną modlitwę w oparciu o duchową rzeczywistość Amen na wzór modlitwy Anzelma z Canterbury. 2. KRĄG BIBLIJNY Pierwsza i druga część zeszytu ukazały wielorakie okoliczności występowania słowa „Amen:” w Piśmie świętym Starego i Nowego Testamentu. W oparciu o to opracowanie oraz podane poniżej teksty animator przygotowuje dla grupy spotkanie biblijne poświęcone temu słowu. Jr 28, 6 Pp 27, 15-26 Jdt 15, 10 Mt 18, 3 36 3 Krl 1, 36 Ne 5, 13; 8, 6 1 Krn 16, 36 J 1, 51 Lb 5, 22 Tob 8, 8 Mt 5, 18 J 5, 19 Rz 1, 25 2 Kor 1, 19n Ap 3, 14 Ga 1, 5 2 P 3, 18 Ap 22, 21 1 Kor 14, 16 Hbr 13, 21 3. SPOTKANIA Z DZIEĆMI1 Słowo „Amen” należy do pierwszych słów naszego religijnego języka. Matka składając małemu dziecku ręce uczy go wypowiadać słowa modlitwy. Niekiedy dziecko myli się przy „Ojcze nasz” czy „Aniele Boży”, jednak na koniec wyraźnie i głośno woła „Amen”. Spotkania formacyjne z dziećmi są przedłużeniem tej domowej szkoły modlitwy. Na każdym etapie życia trzeba się bronić przed rutyną w powtarzaniu tego słowa i wnikać w jego głęboką treść. Poniższa propozycja trzech spotkań z dziećmi pogłębia ogólne rozumienie tego słowa, następnie odnosi go do udziału we Mszy świętej oraz do całego życia człowieka. a. Co znaczy słowo „Amen” ? Modlitwa. Wprowadzenie Człowiek wierzący bardzo często wypowiada słowo „Amen”. Może nie zawsze rozumienie jego znaczenie. Dziś zapoznamy się z nim dokładniej. Kiedy używamy tego słowa Prowadzący spotkanie może zaproponować mały konkurs. Poleca członkom grupy wziąć kartkę i wypisać 5 modlitw, w których wypowiadamy słowo „Amen” (w modlitwie indywidualnej, we Mszy świętej, przy przeżyciu sakramentów świętych...). Kto uczyni to pierwszy, wygrywa. Nawiązując to wymienionych sytuacji, a w razie potrzeby uzupełniając je, uświadamiamy grupie, że słowo to jest codziennie na naszych ustach i to wiele razy. Powinniśmy więc je dobrze rozumieć. W szkole języka hebrajskiego 1 Opracował Ks. Stanisław Szczepaniec 37 Słowo „Amen” jest słowem biblijnym. Pochodzi z języka hebrajskiego. Używał go Pan Jezus, Matka Najświętsza, Apostołowie i ludzie wierzący wszystkich wieków. Cieszy nas, że przynajmniej niektóre słowa brzmią w naszych ustach tak samo, jak w ustach Pana Jezusa. Jeszcze ważniejsze jest, aby również treść tego słowa była przez nas rozumiana tak jak ją rozumiał Chrystus. Co oznacza to słowo? W Katechiźmie Kościoła Katolickiego znajdujemy następujące wyjaśnienie: „W języku hebrajskim Amen pochodzi od tego samego rdzenia, co słowo "wierzyć". Wyraża ono trwałość, niezawodność, wierność. Rozumiemy więc, dlaczego "Amen" można powiedzieć o wierności Boga w stosunku do nas i o naszym zaufaniu do Niego” (1062). Warto tu przytoczyć i rozważyć słowa modlitwy św. Anzelma, zamieszczone na końcu pierwszej części zeszytu. Teksty biblijne Odczytamy teraz wybrane teksty z Pisma świętego (teksty podane są wyżej przy „Kręgu biblijnym”). Prowadzący wybiera odpowiednie dla grupy teksty i dzieci wspólnie odkrywają ich treść. Uwagi Niektórzy wypowiadają to słowo w brzmieniu „Ament”. Jest to błąd. Należy mówić „Amen”. Może zdarzają się także inne błędy?... Niektórzy nie mówią „Amen” na zakończenie modlitwy „Ojcze nasz”. Tymczasem nie mówimy tego słowa tylko wtedy, gdy po „Ojcze nasz” następuje modlitwa z nią związana i dopiero po niej wypowiadamy słowo „Amen” (jak w Jutrzni i Nieszporach) lub inną aklamację (jak we Mszy świętej). W pozostałych przypadkach kończymy modlitwę „Ojcze nasz” słowem „Amen”. Podsumowanie. Zabawy, gry. Modlitwa Modlitwa może mieć charakter spontanicznych wezwań, po których wszyscy powtarzają „Amen”. b. „Amen” we Mszy świętej 38 Modlitwa. Wprowadzenie Najczęściej słowo „Amen” wypowiadamy w czasie Mszy świętej. Można powiedzieć, że jest to ostatnie słowo każdej jej części. Choćby z tego tytułu trzeba się nad nim zatrzymać. Najpierw wspólnie uświadomimy sobie kiedy i ile razy w czasie Mszy świętej niedzielnej wypowiadamy „Amen”. Wypisujemy te miejsca na tablicy lub kartce. - Po znaku krzyża - Po akcie pokutnym („Spowiadam się”) - ... Szczególne „Amen” Niektóry spośród tych wielokrotnie powtarzanych „Amen” mają szczególne znaczenie. Jedno z nich potwierdza przyjęcie słowa, drugie wyraża jedność w ofierze, a trzecie przeżywamy przy spożyciu królewskiej uczty. Stąd niektórzy nazywają te trzy wyróżnione wypowiedzi: „Amen” proroka, kapłana i króla. (Omówić z dziećmi te trzy szczególne „Amen” w oparciu o materiał zamieszczony w części pierwszej oraz drugiej niniejszego zeszytu). Niekiedy „Amen” na zakończenie modlitwy eucharystycznej, po tzw. Doksologii, jest uroczyście śpiewane. Można więc nauczyć się jednej z takich uroczystych melodii (patrz Dodatek). Podsumowanie. Modlitwa. c. „Amen” mojego życia Modlitwa. Wprowadzenie Pan Jezus uczył nas, abyśmy się jasno wyrażali: „Niech wasza mowa będzie: tak, tak; nie nie. Co nadto jest, od Złego pochodzi” (Mt 5,37). Nie wolno nam kręcić i „owijać w bawełnę”. Przede wszystkim nie należy tego czynić w odniesieniu do Boga. Zapytajmy dzisiaj, jakie warunki musi spełniać nasza postawa w domu, w szkole lub w kościele, aby można było powiedzieć, że człowiek mówi Bogu całym życiem „Amen”. 39 Piosenka Jedna z piosenek, śpiewanych dzisiaj, mówi o tym, kiedy powinniśmy Bogu odpowiadać „Amen”. Posłuchajmy jej słów (nauczymy się jej śpiewać): 1. Kiedy ci smutno i nic nie wychodzi, Mów: „Amen”, jak Maryja, „Amen” - widocznie Bóg tak chce. Tak jak Maryja, wypełniaj wolę Boga I zanieś tam swój uśmiech, gdzie często płyną łzy. 2. Gdy z ciebie szydzą i kiedy się śmieją, Mów: „Amen” jak Maryja... 3. Kiedy w Twym sercu, nic więcej prócz bólu, Mów: „Amen” jak Maryja... Opowiadanie Oto krótkie opowiadanie o świętym Antonim Pustelniku. Może ono stać punktem wyjścia do rozmowy o pełnieniu woli Bożej. Opowiadają, że święty Antoni Pustelnik, żyjący na pustyni, bardzo umartwiony i rozmodlony, usłyszał kiedyś wewnętrzny głos: „Antoni, ty nie jesteś jeszcze tak doskonały, jak pewien szewc w Aleksandrii”. Pustelnik wybrał się zaraz do Aleksandrii, aby odszukać szewca i dowiedzieć się, na czym polega tajemnica jego świętości. Szewc powiedział: „Nie robię nic nadzwyczajnego. Moje życie jest zupełnie zwyczajne i szare. Jestem biednym szewcem. Gdy rano wstaję, modlę się za całe miasto, w którym mieszkam, a szczególnie za moich sąsiadów i przyjaciół. Potem zasiadam do pracy, staram się dotrzymywać słowa. Chcę żyć uczciwie i szczerze służyć Bogu. Oto całe moje życie”. Konkurs Najlepiej pełnili wolę Boga święci. Oni są naszym wzorem. Zrobimy więc mały konkurs na temat znajomości naszych Patronów. Poniżej podany jest przykład przygotowania takiego konkursu. Prowadzący grupę w oparciu o ten wzór przygotowuje odpowiednie dla grupy zestawy pytań. Tych zestawów powinno być kilka. Pierwszy zestaw („Wymień”) 1. Wymień przynajmniej 2 (5) świętych lub błogosławionych, którzy odeszli do Pana w wieku poniżej 20 lat. 40 2. Wymień przynajmniej 2 (5) świętych lub błogosławionych Polaków. 3. Wymień przynajmniej 2 (5) świętych lub błogosławionych męczenników. 4. Wymień przynajmniej 2 (5) świętych lub błogosławionych, których obrazy lub rzeźby znajdują się w naszym kościele lub w sąsiednich kościołach. 5. Wymień przynajmniej 2 (5) świętych lub błogosławionych, których wyniósł na ołtarze Ojciec święty Jan Paweł II. Drugi zestaw („Z jakiego kraju”) 1. Z jakiego kraju pochodzi święty Stanisław Kostka? 2. Z jakiego kraju pochodzi święty Antoni? 3. Z jakiego kraju pochodzi święty Piotr Apostoł? 4. Z jakiego kraju pochodzi błogosławiona siostra Faustyna? 5. Z jakiego kraju pochodzi święta Teresa od Dzieciątka Jezus? Przypominając w konkursie postacie różnych świętych i błogosławionych, zatrzymujemy się na koniec nad życiem jednego lub kilku z nich starając się odkryć jak oni całym swoim życiem odpowiedzieli Bogu „Tak - Amen”. Podsumowanie. Modlitwa. BIBLIOGRAFIA Katechizm Kościoła Katolickiego. Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego. Ks. J. Janicki, Msza święta, Warszawa 1993. Ks. B. Nadolski TChr, Ukochać Mszę świętą, Poznań 1983. - Liturgika, t.IV, Eucharystia, Poznań 1992. Niparko Romuald, Amen w liturgii, Encyklopedia Katolicka, t. I, Lublin 1973, 418-419. 41 Ks. M. Nowak, Żywa Ofiara, Kalwaria Zebrzydowska 1992. A. M. Roquet, Msza święta dzisiaj, Kraków 1972. Ks. J. Smandzich, Przystąpię do ołtarza Bożego, Katowice 1982 Thomas Charles PSS, Amen, w: Słownik Teologii Biblijnej (red. X. Leon Dufour), Poznań-Warszawa 1973, 46-47 Winiarski Karol, Amen w Piśmie świętym, Encyklopedia Katolicka, t. I, Lublin 1973, 418. 42 SPIS TREŚCI Wprowadzenie .............................................................................................3 Wskazania dokumentów Kościoła ..............................................................5 Część pierwsza ZNACZENIE SŁOWA „AMEN” 1. „Amen” w Piśmie świętym ......................................................................7 a) Stary Testament ..................................................................................7 b) Nowy Testament ................................................................................8 2. „Amen” w Katechiźmie Kościoła Katolickiego ...................................10 a) „Amen” wypowiedziane Bogu .........................................................10 b) „Amen” jako afirmacja człowieka ...................................................11 3. „Amen” w liturgii Kościoła ...................................................................12 a) „Amen” w Mszy św..........................................................................12 - „Amen” po wyznaniu wiary .........................................................13 - „Amen” po złożeniu ofiary eucharystycznej ................................13 - „Amen” przy przyjmowaniu Komunii świętej .............................14 - „Amen” w innych modlitwach mszalnych ...................................15 b) „Amen” w pozostałych sakramentach .............................................16 - Chrzest. .........................................................................................16 - Bierzmowanie ..............................................................................17 - Pokuta ............................................................................................17 - Sakramenty Chorych .....................................................................17 - Kapłaństwo ...................................................................................18 - Małżeństwo. ..................................................................................18 c) „Amen” w Liturgii Godzin i w modlitwie osobistej .......................19 Część druga MEDYTACJI INDYWIDUALNE Medytacja 1: Fiat Maryi jako „Amen” wobec woli Bożej .......................21 43 Medytacja 2: „Amen” jako mój osobisty podpis pod Credo ....................24 Medytacja 3: „Amen” jako hymn chwały Bożej w liturgii Mszy św. ......26 Medytacja 4: „Amen” jako moje „tak” wypowiedziane Chrystusowi w Komunii świętej................................................................27 Medytacja 5: „Amen” odpowiedzią na głos powołania............................31 Cześć trzecia DIAKONIA LITURGICZNA 1. Ewangeliczna rewizja ............................................................................33 2. Krąg biblijny .........................................................................................34 3. Spotkania z dziećmi ...............................................................................35 a. Co znaczy słowo „Amen”? ...............................................................35 b. „Amen” we Mszy świętej .................................................................36 c. „Amen” mojego życia .......................................................................37 Bibliografia ...............................................................................................39 Dodatek: Melodie „Amen” ........................................................................40 44
