streszczenie - Gmina Lubsko
advertisement
Program Ochrony Środowiska dla Łużyckiego Związku Gmin - Streszczenie Część I................................................................................................................................................ 1 Stan Środowiska ............................................................................................................................................................. 1 1. Podstawy prawne i przesłanki merytoryczne Programu. .............................................................................................. 1 1.1. Informacje ogólne.......................................................................................................................................... 2 2. Zasoby przyrody. ........................................................................................................................................................ 2 2.1. Powietrze atmosferyczne . .................................................................................................................................... 2 2.2. Hałas. .................................................................................................................................................................... 2 2.3. Zasoby wodne. ...................................................................................................................................................... 3 2.3.1. Wody podziemne . ........................................................................................................................................ 3 Tabela s.1. Główne zbiorniki wód podziemnych na terenie ŁZG. ................................................................. 3 2.3.2. Wody powierzchniowe. ................................................................................................................................. 3 2.3.3. Gospodarka wodno-ściekowa. ...................................................................................................................... 3 3. Ochrona przyrody. ...................................................................................................................................................... 4 3.1.Obszary i obiekty prawnie chronione. .................................................................................................................... 4 3.2. Obszary leśne w Łużyckim Związku Gmin. ......................................................................................................... 4 3.4. Ochrona gatunkowa zwierząt. ............................................................................................................................... 4 3.5. Zieleń w krajobrazie miejskim i wiejskim ............................................................................................................... 4 3.6. Ocena zagrożenia. ................................................................................................................................................ 4 4. Powierzchnia Ziemi. .................................................................................................................................................... 5 5. Zasoby kopalin. ........................................................................................................................................................... 5 6. Poważne awarie........................................................................................................................................................... 6 6. Źródła pól elektromagnetycznych. ............................................................................................................................ 6 Część II............................................................................................................................................... 6 1. Cele i zadania o charakterze systemowym............................................................................................................... 6 1.2. Edukacja ekologiczna. .......................................................................................................................................... 8 1.3. Współpraca w ramach wdrażania Programu. ....................................................................................................... 8 2. Ochrona dziedzictwa i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody........................................................................ 8 2.2.Ochrona lasów. ...................................................................................................................................................... 9 2.3. Ochrona gleb. ....................................................................................................................................................... 9 2.4. Ochrona zasobów kopalin. .................................................................................................................................... 9 3. Jakość środowiska i bezpieczeństwo ekologiczne. ................................................................................................. 9 4. Zrównoważone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii. .............................................................. 10 5. Ocena realizacji programu. ...................................................................................................................................... 10 6. Aspekty finansowe wdrażania programu. .............................................................................................................. 11 Program Ochrony Środowiska dla Łużyckiego Związku Gmin podzielony został na dwie części: I – zawierającą podstawy prawne i merytoryczne opracowania oraz informacje o 15 stowarzyszonych Gminach, aktualnym stanie środowiska i działaniach na rzecz jego ochrony, II – zawierającą strategiczne kierunki działania Związku, stowarzyszonych Gmin i innych podmiotów życia publicznego na rzecz ochrony środowiska w latach 2004-2011. Część I Stan Środowiska 1. Podstawy prawne i przesłanki merytoryczne Programu. Gminy, zawiązując celowy związek międzygminny jakim jest Łużycki Związek Gmin, scedowały na jego rzecz swoje prawa i obowiązki w zakresie środowiska, o czym dobitnie mówi preambuła Statutu ŁZG Program Ochrony Środowiska dla ŁZG na lata 2004 –2011 został sporządzony zgodnie z ustawowymi wymogami dla poziomu gminnego (ustawa Prawo ochrony środowiska – art. 17). Przy tworzeniu w/w opracowania kierowano się także wskazaniami Ministerstwa Środowiska w tym zakresie (m. in. Wytyczne sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu lokalnym i regionalnym). 1 Program Ochrony Środowiska dla Łużyckiego Związku Gmin - Streszczenie Ze względu na fakt, ze wszystkie gminy powiatu żarskiego należą do ŁZG – podstawowym dokumentem źródłowym jest Program ochrony środowiska dla powiatu żarskiego na lata 2004 - 2011 opracowany przez Arcadis Ekokonrem Sp. z o.o. Ponadto w znacznym stopniu wykorzystano treści zawarte w Program ochrony środowiska dla powiatu żagańskiego na lata 2004 - 2011, opracowanego przez AK NOVA Spółka z o.o. Odolanów. Załącznikami do Programu są: Plan Gospodarki Odpadami ( wymagany ustawowo) i Program ochrony wód Bobru i Nysy (dodatkowo). 1.1. Informacje ogólne. Łużycki Związek Gmin utworzony został przez Gminy leżące w południowo - zachodniej części województwa lubuskiego, w powiatach żarskim (10 gmin - wszystkie) i żagańskim (5 gmin z zachodniopołudniowej części powiatu). Graniczy z: Gubin-gmina, Gubin–miasto, Bobrowice, (powiat krośnieński); Nowogród, (zielonogórski); Kożuchów (nowosolski); Brzeźnica, Szprotawa, Małomice (żagański); Ruszów (zgorzelecki); Osiecznica (bolesławiecki). Południowo - zachodnia część granicy powiatu żarskiego z gminami: Przewóz, Łęknica, Trzebiel, Tuplice i Brody jest zarazem granicą Polski z Niemcami – powiaty Dolnośląsko-Górnołużycki (Saksonia) i Sprewa-Nysa (Brandenburgia). Obszar Związku wynosi 1954,56 km2 i ma charakter przemysłowo-rolniczy. Łącznie w skład Związku wchodzi, zróżnicowanych pod wieloma względami, 15 gmin. W programie przedstawiono szczegółowo Gminy, ich uwarunkowania rozwoju wynikające z położenia, infrastruktury, przyrody i środowiska społecznego. Szczegółowo przedstawiono uwarunkowania rozwoju turystyki, wymieniono atrakcje turystyczne poszczególnych Gmin i Związku jako całości, upatrując w rozwoju turystyki ważny kierunek rozwoju społecznego i gospodarczego, silnie oddziaływujący na środowisko i jego ochronę, 2. Zasoby przyrody. W Programie Ochrony Środowiska dla Łużyckiego Związku Gmin dokonano charakterystyki zasobów i składników środowiska przyrodniczego terenu ŁZG w zakresie poszczególnych elementów środowiska. Na podstawie szczegółowej analizy scharakteryzowanych elementów sporządzono ocenę zagrożeń i tendencji przeobrażeń środowiska przyrodniczego. W opracowaniu wskazano również źródła i przyczyny zachodzących przeobrażeń. Stan poszczególnych elementów środowiska na terenie ŁZG przedstawia się następująco: 2.1. Powietrze atmosferyczne. W 2002 r. ocenę jakości powietrza w województwie lubuskim przeprowadzono zgodnie z zasadami i kryteriami określonymi w nowych przepisach polskiego prawa dotyczącego ochrony środowiska. Ocena jakości powietrza odnosi się do obszarów nazywanych strefami, które zgodnie z zapisami ustawy „Prawo ochrony środowiska” odpowiadają aglomeracji o liczbie mieszkańców powyżej 250 tys. lub obszarowi powiatu nie wchodzącego w skład aglomeracji. Oceny dokonano z uwzględnieniem dwóch ustanowionych grup kryteriów: ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ze względu na ochronę roślin. Wskazano źródła obecnych i potencjalnych zagrożeń dla czystości powietrza, omówiono wyniki przeprowadzonych badań na przykładzie głównych miast Związku; Żar i Żagania. W ich wyniku powiaty żagański i żarski zostały uznane za strefy klasy „A”. W związku z tym wymagane działania mają polegać jedynie na utrzymaniu jakości powietrza w strefach na tym samym lub lepszym poziomie Tym samym na terenie tych stref nie stwierdzono potrzeby opracowywania programów ochrony powietrza. 2.2. Hałas. Dominującym źródłem hałasu w środowisku miejskim jest ruch kołowy. O wielkości poziomu hałasu decyduje przede wszystkim hałas pojazdów, natężenie ruchu, udział taboru ciężkiego w natężeniu ruchu pojazdów kołowych, prędkość pojazdów i inne. Na hałas najbardziej narażeni są mieszkańcy osiedli i domów jednorodzinnych zlokalizowanych wzdłuż ruchliwych tras komunikacyjnych. Rozkład 2 Program Ochrony Środowiska dla Łużyckiego Związku Gmin - Streszczenie szlaków komunikacyjnych na prezentuje mapa nr 2. Przeprowadzone przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze badania środowiska pod kątem uciążliwości akustycznej dotyczyły w 2002 r. obiektów prowadzących działalność gospodarczą i komunikacji kołowej. Pomiary poziomu hałasu prowadzone były w ramach planowej działalności kontrolnej, interwencji oraz badań stanu środowiska. 2.3. Zasoby wodne. 2.3.1. Wody podziemne . Wody podziemne występujące na tym terenie związane są z czwartorzędowymi i trzeciorzędowymi poziomami wodonośnymi. Wody w utworach czwartorzędowych związane są z: obszarem wysoczyzny morenowej; - poziom wodonośny stanowią utwory piaszczysto-żwirowe, średnia wydajności ujęć: 2-26 m3, obszarem dolin rzecznych; - średnia wydajności ujęć: 18-103 m3 Tabela s.1. Główne zbiorniki wód podziemnych na terenie ŁZG. Nr zbiornika GZWP* Nazwa zbiornika Pow. (km2) Średnia gł. ujęć wód podz. (m) 301 Pradolina Zasieki-Nowa Sól 236 315 Chocianów-Gozdnica 1 052 60 Wody podziemne są głównym źródłem zaopatrzenia mieszkańców w wodę do picia, dlatego jakość tych wód i wpływ czynników zewnętrznych jest istotnym elementem ochrony środowiska. Na jakość wód podziemnych gminy mają wpływ zanieczyszczenia antropogeniczne występujące na terenach eksploatowanych rolniczo i terenach zurbanizowanych. Głównymi źródłami zanieczyszczeń są infiltrujące wody deszczowe, wraz z którymi przedostają się do wód gruntowych środki ochrony roślin i zanieczyszczenia bytowo - gospodarcze z nieszczelnych zbiorników bezodpływowych (szamb) oraz wód powierzchniowych do których odprowadzane są niekiedy bezpośrednio ścieki bytowe i hodowlane. Z tego względu należy zadbać przede wszystkim o jak najszybszy rozwój sieci kanalizacyjnej. Szczegółowo mówi o tym, wymieniony na wstępie, dodatkowy załącznik do Programu. 2.3.2. Wody powierzchniowe. Rzeki płynące przez obszar Łużyckiego Związku Gmin należą do zlewni Nysy Łużyckiej i do zlewni Bobru (wschodnia część ). Przedstawiono cieki wodne w poszczególnych gminach. Główne cieki obszaru Łużyckiego Związku Gmin to: Nysa Łużycka, Bóbr, Lubsza, Czerna. Źródłem zanieczyszczeń wód rzecznych są przede wszystkim wprowadzane do nich ścieki oraz spływy powierzchniowe z pól. Większość niesie wody pozaklasowe, zanieczyszczone bakteriologicznie i chemicznie. Tylko troche lepsze są wyniki badań osadów dennych Nysy i Bobru. Jest to skutek niedostatecznej sieci kanalizacyjnej. Na terenie ŁZG znajduje się również ok. 1000 ha stawów, jezior, sztucznych zbiorników p.poż. – najważniejsze wymieniono podając lokalizacje. Czystość tych wód jest nieco lepsza od wód rzecznych. Ważnym elementem ochrony wód powierzchniowych są działania w zakresie ochrony przeciwpowodziowej –szczególnie w Gminach leżących nad Bobrem, Lubszą i Nysą. 2.3.3. Gospodarka wodno-ściekowa. Zaopatrzenie w wodę mieszkańców należy ocenić jako dobre, większość Gmin jest zwodociągowanych w całości, najsłabiej Przewóz i Lipinki. Roczne zużycie wody w Gminach wynosi 6401,3 m3, a długość sieci wodociągowej 1198,2 km. Zarówno zasoby dyspozycyjne warstw wodonośnych, jak i wydajności ujęć są obecnie wystarczające. Woda pochodząca z ujęć poddawana jest procesowi uzdatniania. Większość ujęć posiada Stacje Uzdatniania Wody. Wartości ponadnormatywne dotyczą głównie zawartości związków żelaza i manganu. Czasami występują ponadnormatywne ilości azotanów. 3 Program Ochrony Środowiska dla Łużyckiego Związku Gmin - Streszczenie Znaczącym problemem na obszarze ŁZG jest gospodarka ściekowa. Stwierdzono nadmiar mocy przerobowych oczyszczalni ścieków, niedostatecznie rozwiniętą sieć kanalizacyjną (zaledwie 636,65 km) oraz zbyt małą liczbę przyłączeń do istniejącej sieci. Tej sprawie poświecono odrębny dokument, opracowany prze firmę Arcadis Ekokonrem „Program ochrony wód Bobru i Nysy”, stanowiący nieformalny załącznik do niniejszego Programu. 3. Ochrona przyrody. 3.1.Obszary i obiekty prawnie chronione. Wymieniono obszary i obiekty prawnie chronione, m.in.: rezerwaty przyrody, Park Krajobrazowy, pomniki przyrody, użytki ekologiczne. Łącznie obejmują powierzchnię ok. 4000 ha. Ochronie na tych obszarach także podlega bogata fauna i flora. Opisano to w omówieniu najważniejszych rezerwatów, obszarów chronionych i użytków ekologicznych na terenie Związku. 3.2. Obszary leśne w Łużyckim Związku Gmin. Powierzchnia pokryta lasami i gruntami leśnymi stanowi ok. 55% obszaru ŁZG. Lasy i grunty leśne te prawie w całości stanowią własność Skarbu Państwa. Zarządzane są przez Nadleśnictwa: Żagań, Wymiarki, Lubsko, Lipinki, Krzystkowice, Gubin, Brzózka. Nielicznymi lasami prywatnymi zarządzają właściwe nadleśnictwa na zlecenie Starostw. Głównym gatunkiem lasotwórczym jest sosna pospolita, ponadto występują brzoza i dąb, oraz niekiedy: modrzew, świerk, daglezja, jesion, jawor, buk, grab, olsza, akacja, osika, topola i lipa. 3.4. Ochrona gatunkowa zwierząt. Fauna na obszarze ŁZG składa się w większości ze zwierząt typowych dla Niżu Polskiego, a także Środkowoeuropejskiego. Większość gatunków zwierząt tu występujących jest objęta ochroną stałą, lub ochroną okresową. Ssaki - stwierdzono występowanie wielu gatunków ssaków. Liczne są: lisy, kuny leśne, jenoty, borsuki, mysz leśna i polna, tchórze, piżmaki, nutrie, norki amerykańskie. Gatunki będące pod ochroną prawną to: jeże, krety, wiewiórki, wydry, łasice, nietoperze, ryjówkowate. Ptaki - ornitofauna występuje w największej koncentracji na obszarach nie zasiedlonych. Stwierdzono tu występowanie wielu gatunków gniazdujących typowo leśnych jak np: kowaliki, dzięcioły, sikory i wiele innych oraz gatunków wodnych i błotnych np.: czaple, żurawie, dzikie kaczki i gęsi, łabędzie, łyski, perkozy dwuczube i inne. Cenne są ptaki drapieżne, występują jastrzębie, myszołowy, bieliki, częste są kawki i gawrony. Gatunki chronione rzadkie reprez entowane są np. przez: zimorodki, pliszki górskie, zięby, dzięcioły (czarny, średni, zielonosiwy) bociany czarne. Gady - występują: jaszczurki, zaskroniec, padalec, żmija zygzakowata, gniewosz plamisty. Płazy - występują żaby: wodna, trawna, moczarowa, jeziorkowa, grzebiuszka ziemna i chronione: ropuchy szara i zielona, kumak nizinny, rzekotka drzewna oraz traszki zwyczajna i grzebieniasta. Ryby - występują: leszcze, okonie, płocie, szczupaki, węgorze, karpie, liny, karasie i inne.. 3.5. Zieleń w krajobrazie miejskim i wiejskim W miastach ŁZG łączna powierzchnia parków, zieleńców i pasów przydrożnych wynosi ok. 470 ha. Na terenie Gmin ŁZG znajdują się liczne parki wiejskie, które stanowiły część założeń pałacowo-parkowych na dzień dzisiejszy nieistniejących. Parki zachowały się tylko fragmentarycznie ale w większości są zaniedbane i zarośnięte. W Programie zamieszczono wykaz tych cennych i niedocenianych walorów srodowiska. 3.6. Ocena zagrożenia. Zagrożenia dla środowiska przyrodniczego zidentyfikowano następująco: 4 Program Ochrony Środowiska dla Łużyckiego Związku Gmin - Streszczenie Penetracja lasów i obszarów chronionych przez ludność - wydeptywanie runa i ściółki. Inne zagrożenia antropogeniczne (pożary, nielegalny wyrąb drzew itp.) Szkody od czynników biotycznych Zwiększanie ilości odpadów w lasach. (dzikie wysypiska) Szkody abiotyczne (Szkody powodowane przez silne wiatry.) Eksploatacja surowców mineralnych (wkopywanie zwiru, gliny itp.) Nieodpowiednia struktura zieleni miejskiej (np. brak zieleni w strefach osiedlowych) Zapobieganie zagrożeniom to przede wszystkim edukacja w tym zakresie. Program przedstawia aktualne działania Gmin i innych podmiotów w zakresie edukacji ekologicznej. Omówione są m.in. ścieżki ekologiczne i Ośrodek Edukacji Przyrodniczo-Leśnej w Jeziorach Wysokich. 4. Powierzchnia Ziemi. W Gminach ŁZG znaczną część obszaru, zajmują lasy i grunty leśne. W zagospodarowaniu użytków rolnych dominują grunty orne, które zajmują 35 204 ha, a następnie łąki - 10 912 ha i pastwiska - 4 487 ha. Znikomy udział w zagospodarowaniu gruntów mają sady (302 ha). Blisko 9,5% powierzchni zajętej jest przez pozostałe grunty i nieużytki.Gleby w Gminach charakteryzują się dużą różnorodnością, w zależności od położenia i warunków gruntowo-wodnych. W obniżeniach dolinnych rzek wykształciły się gleby torfowe, torfowo-mułowe, murszowo-mineralne i mady. Gleby brunatne wyługowane i bielicowe znajdują się na terenach wyżej położonych. Najwięcej gruntów ornych zajmują gleby IV, V i VI klasy bonitacyjnej. Gleby najwyższej klasy - II to zaledwie kilkanaście ha, a klasa III zajmuje ok. 10 % powierzchni gruntów ornych. Do najważniejszych problemów związanych z ochroną gleb można zaliczyć: Zanieczyszczenie gleb metalami ciężkimi i innymi pierwiastkami. Zanieczyszczenia gleb związane z gospodarką rolną. Zanieczyszczenie gleb spowodowane odpadami z produkcji zwierzęcej. Zanieczyszczenie gleb ściekami bytowymi. Zanieczyszczenie gleb substancjami ropopochodnymi i metalami ciężkimi na terenach pomilitarnych. Zagrożenie erozją wietrzną, wodną i wąwozową gleb obszarów rolniczych . Zagrożenia wynikające ze złego stanu utrzymania systemu melioracji podstawowej i szczegółowej. Ocenia się, że ok. 250 ha – to grunty zdegradowane wymagające rekultywacji ( w tym ok. 18 ha stanowią składowiska odpadów). 5. Zasoby kopalin. Tabelarycznie przedstawiono zasoby kopalin w Gminach. Przeważają kruszywa budowlane występują także: złoża ilaste ceramiki budowlanej i glin ogniotrwałych, złoża kredy jeziornej i piszącej oraz złoża węgla brunatnego. Najważniejszymi problemami z zakresu ochrony kopalin uznano: Przekształcanie litosfery na skutek powierzchniowej eksploatacji kopalin (odkrywki) Eksploatacja złóż kruszywa naturalnego i surowców ilastych ma charakter odkrywkowy. Eksploatacja taka powoduje rozległe powierzchniowe zmiany terenu w formie wyrobisk oraz zmiany w pionowym ukształtowaniu rzeźby, a co za tym idzie zwiększa się podatność na erozję odkrytych warstw ziemi i może następować obniżenie poziomu wód gruntowych. Istotne jest odpowiednie przygotowanie procesu wydobycia, a także właściwa rekultywacja po zakończonej eksploatacji. 5 Program Ochrony Środowiska dla Łużyckiego Związku Gmin - Streszczenie Nielegalne wyrobiska Dzikie wyrobiska powstają w pobliżu powstających osiedli domków jednorodzinnych, nowych dróg, tam gdzie jest duże zapotrzebowanie na surowce budowlane. Ze względu na płytkie zaleganie są one łatwo dostępne. W praktyce na terenie każdej z gmin występują nielegalne wyrobiska. 6. Poważne awarie. Istotnym zagrożeniem jest transport kolejowy i drogowy materiałów niebezpiecznych, a szczególnie dość intensywny w ostatnich latach przewóz paliw płynnych autocysternami. Dość ważnym problemem są pożary lasów i nieużytków w powiecie. W roku 2001 zanotowano pożarów ściernisk oraz 93 pożary lasów. Innym problemem mogą być niewybuchy z czasów II wojny światowej, ze względu na b. fabrykę amunicji (np. wybuch bunkra Zasieki/Brożek w maju 2003 i kwietniu 2004) i bazy wojskowe (Mirostowice gm. Żary, Tomaszowo gm. Żagań).Na terenie Łużyckiego Związku Gmin największym zakładem jest Kronopol w Żarach. Mimo dobrych zabezpieczeń przeciwpożarowych ,w 2003 roku zanotowano tam kilka małych pożarów i ciężkich wypadków w tym śmiertelnych. Obecnie planowane są dalsze przedsięwzięcia zabezpieczające zakład przed niespodziewanymi awariami pożarowymi. 6. Źródła pól elektromagnetycznych. Zagadnienia ochrony ludzi i środowiska przed niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym są uregulowane przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, prawa budowlanego, prawa ochrony środowiska, zagospodarowania przestrzennego i przepisami sanitarnymi. W obowiązującym prawie polskim natężenie pola elektrycznego o wartości poniżej 1 kV/m uważane jest za całkowicie bezpieczne, nawet przy długotrwałym w nim przebywaniu. Najwyższe dopuszczalne natężenie pola magnetycznego na stanowiskach, na których praca trwa 8 godzin określone przez Ministerstwo Pracy, nie może być większe niż 400 A/m (indukcja 0,5 mT). W Programie zamieszczono tabele przedstawiające wartości natężenia pola najczęściej spotykanych emitorów.Pola elektryczne i magnetyczne na które są bezpośrednio narażone organizmy żywe wg obecnego stanu wiedzy są czynnikiem o znikomej szkodliwości, mimo to lokalizacje np. wież radiofonii komórkowej budzą sprzeciw mieszkańców, w większości przypadków nieuzasadniony. Część II Program Ochrony Środowiska 1. Cele i zadania o charakterze systemowym. Najważniejszym czynnikiem wpływającym na stan środowiska naturalnego gmin ŁZG jest rozwój społeczny i gospodarczy. Przedstawiając go perspektywicznie, w relacji do środowiska, wzięto pod uwagę następujące dziedziny: System transportowy Omówiono uwarunkowania wynikające z przebiegu szlaków komunikacyjnych, mianowicie szanse i zagrożenia, sformułowano cele i działania niezbędne do ich realizacji, mianowicie: 1. Osiągnięcie dobrego stanu technicznego dróg i pozostałej infrastruktury drogowej. 2. Poprawa dostępności komunikacyjnej oraz tworzenie warunków dla sprawnego i bezpiecznego przemieszczania się ludzi i towarów przy jednoczesnym minimalizowaniu wpływu na środowisko naturalne. W tabelach przedstawiono zamierzenia Gmin w zakresie ulepszenia systemu komunikacyjnego, odrębnie dla okresu 200-4-2007 i 2008-2011.. 6 Program Ochrony Środowiska dla Łużyckiego Związku Gmin - Streszczenie Turystyka i rekreacja Walory turystyczne są słabo wypromowane przez województwo (koncentruje się na atrakcjach środkowej i północnej części) powiaty i gminy. Znacznego rozwoju wymaga też infrastruktura turystyczna. Brakuje taniej bazy noclegowej jak np. schroniska młodzieżowe, motele, kwatery agroturystyczne, mało jest również kąpielisk strzeżonych, campingów itp. Określono cel: Rozwój turystyki i agroturystyki - bezpiecznej dla środowiska gałęzi gospodarki, poprzez optymalne wykorzystanie walorów przyrodniczych powiatu, przy pełnej ochronie przyrody i krajobrazu. Przedstawiono uwarunkowania dla podjęcia działań koniecznych do osiągnięcia Celu. W tabelach przedstawiono zamierzenia inwestycyjne Gmin w tym zakresie. Rolnictwo Rolnictwo na terenie Gmin Związku to nieliczne duże fermy specjalistyczne (np. w Lutolu, gm. Lubsko), kilka dużych gospodarstw indywidualnych rolników i dzierżawców majątku AWRSP oraz duża liczba podupadłych małych i średnich gospodarstw produkujących na własne potrzeby i nie rokujących na przyszłość. Stan gospodarstw w Gminach przedstawiono w tabeli. Sformułowano cele: 1. 2. Racjonalne kształtowanie przestrzeni rolniczej z uwzględnieniem uwarunkowań środowiska. Rozwój rolnictwa ekologicznego W procesie integracji z UE, za kluczowe należy uznać skuteczne zrestrukturyzowanie lokalnego rolnictwa poprzez: metody gospodarowania - tradycyjne i nowoczesne, rozwój rolnictwa ekologicznego, selektywne powiększanie gospodarstw i koncentracja ziemi, rozwój infrastruktury technicznej, poprawa struktury jakościowej, wartości przyrodniczej i gospodarczej użytków rolnych, produkcja roślin energetycznych, właściwe prowadzenie gospodarki rybackiej. Energetyka i przemysł Potrzeby energetyczne i grzewcze w powiecie zaspokajane są przez kotłownie domowe, komunalne, przemysłowe i inne. Zakłady produkcyjne znajdujące się na terenie Gmin ŁZG, głównie w ośrodkach miejskich, nie mają znaczącego wpływu na pogorszenie warunków aerosanitamych obszaru. Cele ochrony środowiska w dziedzinie energetyki i przemysłu to: 1. Restrukturyzacja istniejących zakładów oraz rozwój nowoczesnych innowacyjnych sektorów przemysłowych o zminimalizowanym wpływie na zdrowie ludzi i środowisko. 2. Modernizowanie systemów grzewczych i energetycznych na rzecz technologii przyjaznych środowisku oraz energii odzyskiwanej i odnawialnej. Osadnictwo Na trudną sytuacje demograficzną naszych Gmin, największy wpływ ma emigracja młodzieży i ludzi w sile wieku. Emigracja ta ma charakter jednoznacznie ekonomiczny - ludzie wyjeżdżają w poszukiwaniu pracy i lepszych warunków życia. Zjawisko to nasili się jeszcze bardziej po ustaniu ograniczeń rynku pracy u naszych najbliższych sąsiadów. Gminom grozi degradacja eko nomiczna i społeczna jeśli nie podejmą skutecznych działań na rzecz tworzenia miejsc pracy i podniesienia poziomu cywilizacyjnego na swoim terenie. 1. Podniesienie jakości życia mieszkańców przez promocję i wykorzystanie istniejących walorów kulturowo-krajobrazowych. 2. Aktywizacja społeczna i zawodowa młodzieży – tworzenie warunków do osiedlania się i pracy. Dla każdego kierunku rozwojowego przedstawiono stan wyjściowy i tendencje zmian. W opracowaniu wykorzystano propozycje zawarte w strategiach rozwoju i studiach uwarunkowań i kierunków 7 Program Ochrony Środowiska dla Łużyckiego Związku Gmin - Streszczenie zagospodarowania przestrzennego poszczególnych gmin, zebrane w Programach powiatowych, uzupełnione przez zespół . 1.2. Edukacja ekologiczna. Warunkiem zapewniającym Polsce miejsce w zjednoczonej Europie powinno być podnoszenie stanu świadomości ekologicznej mieszkańców. Konieczne będzie rozwiązywanie problemów wywołanych urbanizacją, motoryzacją, nadmierną eksploatacją ekosystemów. Cele zabiegów edukacyjnych to: 1. 2. Wykształcenie w społeczności lokalnej postaw przyjaznych środowisku. Zapewnienie maksymalnej ochrony środowiska, oszczędnego gospodarowania i korzystania z jego zasobów poprzez stosowanie skutecznego prawa lokalnego, akceptowanego przez mieszkańców. Edukacja dzieci i młodzieży w formalnym systemie kształcenia (przedmioty, bloki przedmiotowe, ścieżka między przedmiotowa), będzie wzmocniona wsparciem Gmin i Związku, w tym: • Kształcenie i dokształcanie nauczycieli w kierunku realizacji międzyprzedmiotowej ścieżki nauczania i kształcenia zachowań ekologicznych. • Organizacja imprez międzyszkolnych porównujących postawy ekologiczne dzieci i młodzieży (sejmiki, konkursy itp.) Przedstawiono także zamierzone działania Gmin i Związku na polu edukacji ekologicznej społeczeństwa. 1.3. Współpraca w ramach wdrażania Programu. Głównym kierunkiem działania w tym zakresie powinno być zabieganie o uzyskanie wsparcia inwestycji ekologicznych ze środków Unii Europejskiej i Funduszy Ochrony Środowiska wszystkich szczebli. Uzyskanie takiej pomocy jest warunkowane przygotowanie odpowiednich koncepcji udokumentowanych opracowaniami takimi jak: Programy Inwestycyjne, Koncepcje ProgramowoPrzestrzenne, Raporty o Oddziaływaniu na Środowisko oraz Studia Wykonalności. Dobrym przykładem w tym zakresie jest dotychczasowa współpraca przy przygotowani projektu „ Gospodarka Odpadami w obrębie powiatów żarskiego i żagańskiego” – dzięki wsparciu finansowemu starostów i burmistrzów Żagania i Żar projekt został przygotowany dokumentacyjnie i uzyskał rekomendację Ministra Środowiska do Funduszu Spójności. Współpraca z sąsiadami. ŁZG realizuje projekt pt. Ochrona wód Bobru i Nysy na obszarze powiatów żagańskiego i żarskiego w którym partnerami są związki gminne w Rietschen (Saksonia) i Doebern (Brandenburgia) oraz gminy powiatu żagańskiego spoza Związku. Projekt prowadzi do przygotowania koncepcji działań. które mają poprawić stan czystości rzek w powiatach i poniżej na granicy polsko -niemieckiej. Współpraca Gmin w ramach ŁZG. Tworząc Związek Gminy przekazały na jego rzecz część swoich kompetencji w zakresie ochrony środowiska, lecz nie zostały zwolnione z aktywności w tym zakresie. Dotychczasowe doświadczeni są pozytywne, Gminy dążą do rozwiązywania swoich problemów z uwzględnieniem potrzeb i interesów pozostałych członków Związku. Dobrym przykładem jest tu wspólne rozwiązywanie problemu oczyszczania ścieków przez Gminy: Iłowa, Gozdnica, Wymiarki i Przewóz. Omówiono także współprace z instytucjami finansowymi, szczególne miejsce poświęcając Narodowemu i Wojewódzkiemu Funduszowi Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. 2. Ochrona dziedzictwa i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody. Podstawowymi działaniami ukierunkowanymi na osiągnięcie tego celu w Polsce, będzie: 8 Program Ochrony Środowiska dla Łużyckiego Związku Gmin - Streszczenie zwiększenie lesistości z 28,5% (2001rok) do 30% (2020 rok), w perspektywie do 32 - 33%, włączenie wyznaczonych obszarów do europejskiej sieci NATURA 2000, ochrona terenów wodno-błotnych, poprawa stanu czystości wód powierzchniowych. Dla obszaru ŁZG sformułowano następujące cele: 1. Rozwój i bieżąca ochrona obszarów i obiektów cennych przyrodniczo, w tym wdrożenie systemu NATURA 2000. 2. Ochrona walorów krajobrazu. 3. Wzrost świadomości społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody. Omówiono także zamierzenia Gmin w zakresie rozszerzenia obszarów i obiektów chronionych. 2.2.Ochrona lasów. Zasoby leśne na obszarze Związku stanowią podstawowy element ekosystemów. Powierzchnia pokryta lasami i gruntami leśnymi stanowi ok. 54 % powierzchni powiatu żarskiego i ok. 55% powiatu żagańskiego. W naszych lasach głównym gatunkiem lasotwórczym jest sosna, z typów siedliskowych przeważają siedliska borowe, głównie bór świeży i bór mieszany. W zakresie ochrony lasów proponuje się następujące cele: 1. Zachowanie i zwiększanie istniejących zasobów leśnych. 2. Wzrost różnorodności biologicznej systemów leśnych. 3. Poprawa stanu zdrowotnego lasów. 2.3. Ochrona gleb. Cele w zakresie ochrony gleb: 1. Właściwe użytkowanie gleb i ich ochrona przed zanieczyszczeniami. 2. Rekultywacja gleb zdegradowanych. Omówiono uwarunkowania prawne i sposoby użytkowania gleb nie powodujące ich degradacji. 2.4. Ochrona zasobów kopalin. Za najważniejsze problemy z zakresu ochrony kopalin uznano: Przekształcanie litosfery na skutek powierzchniowej eksploatacji kopalin Obecność nielegalnych wyrobisk. Celem w zakresie ochrony kopalin jest: „Minimalizacja presji wywieranej na środowisko w procesie eksploatacji złóż i rekultywacja terenów poeksploatacyjnych”. Wskazano na szczególne zagrożenia powodowane wydobyciem kopalin metodami odkrywkowymi. 3. Jakość środowiska i bezpieczeństwo ekologiczne. Przedstawiono prawne związane z zagadnieniem oraz sformułowano cele w poszczególnych obszarach tematu, mianowicie: Cele w zakresie jakości wód. 1. Zapewnienie II klasy czystości wód powierzchniowych. 2. Ograniczenie spływu zanieczyszczeń w zlewniach jezior. 3. Ochrona jakości wód podziemnych. 9 Program Ochrony Środowiska dla Łużyckiego Związku Gmin - Streszczenie 4. Zapewnienie mieszkańcom odpowiedniej jakości wody do picia. 5. Uregulowanie gospodarki wodno-ściekowej w gminach. Cel w zakresie ochrony powietrza. Spełnienie wymagań ustawodawstwa UE w zakresie jakości powietrza na terenie ŁZG oraz systematyczna poprawa jakości powietrza. Cel w zakresie ochrony przed hałasem. Zmniejszenie uciążliwości hałasu zwłaszcza komunikacyjnego, na obszarach zabudowanych. Cel w zakresie ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym. Bieżąca kontrola źródeł emisji promieniowania elektromagnetycznego. Cel w zakresie zapobiegania awariom przemysłowym Eliminowanie i zmniejszanie skutków dla mieszkańców i środowiska z tytułu poważnych awarii przemysłowych. W każdym z zakresów omówiono szczegółowo zagadnienia prawne i społeczne, wyznaczono kierunki działań niezbędnych dla osiągania celów. 4. Zrównoważone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii. Za najważniejsze zagadnienia z tego zakresu uznano kształtowanie stosunków wodnych. Sformułowano cele: 1. Racjonalne wykorzystanie i zwiększanie zasobów wodnych w zlewniach. 2. Zmniejszenie zużycia wody podziemnej do celów przemysłowych. 3. Zmniejszenie zagrożenia powodziowego na obszarze ŁZG. Drugą ważną dziedzina, dotychczas niedocenianą i nieznaną, a mającą kluczowe znaczenie dla ochrony zasobów jest energia odnawialna. Strategicznym celem Programu w tym zakresie jest: „Zbadanie możliwości wykorzystania energii odnawialnej”. 5. Ocena realizacji programu. Przedstawiono instrumenty prawne, finansowe, społeczne i strukturalne, warunkujące realizacje Programu. Omówiono także sprawy przepływu informacji i zarządzania środowiskiem, które powinno się opierać o niewzruszone zasady: zanieczyszczający płaci, użytkownik płaci, przezorności, współodpowiedzialności, pomocniczości. oraz tzw. „Złote reguły zarządzania ekologicznego”; 1. Nieodnawialne zasoby środowiska powinny być wykorzystywane w takim zakresie, w jakim istnieje możliwość ich substytucyjnego kompensowania zasobami odnawialnymi. 10 Program Ochrony Środowiska dla Łużyckiego Związku Gmin - Streszczenie 2. Odnawialne zasoby środowiska powinny być wykorzystywane tylko w zakresie nie przekraczającym stopnia ich odnawialności. 3. Chłonność środowiska nie powinna być w żadnym zakresie przekroczona. 4. Bioróżnorodność środowiska nie powinna maleć. Wyodrębniono w oddzielnym podrozdziale sprawy zarządzania Programem Ochrony Środowiska. Powinno się ono odbywać w oparciu o wykonywanie zadań przez poszczególne jednostki włączone w zagadnienia ochrony środowiska, świadome istnienia programu i swojego uczestnictwa w nim. Wskazano na cztery grupy podmiotów uczestniczących w Programie: Podmioty uczestniczące w organizacji i zarządzaniu programem. Podmioty realizujące zadania programu, w tym instytucje finansujące Podmioty kontrolujące przebieg realizacji i efekty programu. Społeczeństwo jest głównym podmiotem odbierającym wyniki działań programu. Główna odpowiedzialność za realizację Programu spoczywa na Zarządzie Związku, który co 2 lata składa Zgromadzeniu i Radom Gmin raporty z wykonania Programu. Bezpośrednim wykonawcą zadań nakreślonych w programie są samorządy gminne, jako realizatorzy inwestycji w zakresie ochrony środowiska na własnym terenie oraz podmioty gospodarcze planujące i realizujące inwestycje zgodnie z kierunkami nakreślonymi przez Program. Wdrażanie Programu Ochrony Środowiska będzie podlegało regularnej ocenie w zakresie: • • • • Określenia stopnia wykonania przedsięwzięć / działań Określenia stopnia realizacji przyjętych celów Oceny rozbieżności pomiędzy przyjętymi celami i działaniami, a ich wykonaniem Analizy przyczyn tych rozbieżności. Zarząd ŁZG będzie oceniał co dwa lata stopień wdrożenia Programu, będzie to podstawą przygotowania raportu z wykonania Programu. Harmonogram wdrażania Programu przedstawiono w formie graficznej, uwzględnia on działania opisane w treści w perspektywie czasowej w dwóch okresach: 2004-2007 i 2008-2011. 6. Aspekty finansowe wdrażania programu. Specyfiką systemu finansowania ochrony środowiska w Polsce jest to, że większą część wydatków ponoszą samorządy terytorialne, fundusze ekologiczne i przedsiębiorstwa, natomiast udział środków budżetu państwa jest mały. W poprzednich latach przeciętny udział funduszy ochrony środowiska oraz dopłat do kredytów uruchamianych przez Bank Ochrony Środowiska wynosił około 30% wartości inwestycji. W najbliższych latach rola funduszy ekologicznych (przede wszystkim Narodowego i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej) powinna polegać na koncentrowaniu środków na wspieranie inwestycji priorytetowych z punktu widzenia integracji z UE. Jednocześnie oczekuje się spadku wielkości funduszy ochrony środowiska, ze względu na ogólną poprawę stanu środowiska, a co za tym idzie zmniejszenie wpływów z tytułu opłat i kar ekologicznych. Natomiast oczekuje się większego niż dotychczas zaangażowania środków pomocowych, w tym z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności (2004 - 2006) . Szczegółowo omówiono instytucje finansujące z uwzględnieniem perspektywy zmian. Koszty wdrożenia Programu w pierwszym okresie realizacyjnym zebrano w tabeli: 11 Program Ochrony Środowiska dla Łużyckiego Związku Gmin - Streszczenie Koszty w latach 2004-2007 w tys. PLN Lp. Zagadnienie Poza inwestycyjne 1 Zarządzanie Programem 2 Inwestycyjne Razem 25,0 0 25,0 Jakość wód - gospodarka ściekowa 0 45972,1 45972,1 3 Jakość wód - zaopatrzenie w wodę 0 13297,6 13297,6 4 5 6 Ekologia Przyroda i krajobraz Infrastruktura drogowa Gospodarka odpadami w planie gospodarki odpadami 20,0 200,0 0 0 0 1500,0 20,0 200,0 1500,0 520,0 102070 102590,0 765 162839,7 163604,7 7 Razem w latach 2004 - 2007 12
