WŁADZA Dr Jagoda Mrzygłocka

WŁADZA
Dr Jagoda MrzygłockaChojnacka
POJĘCIE WŁADZY
władza w ogólnym sensie oznacza wywoływanie skutków:
jest formą związku przyczynowego, którego istotą
„powodowanie następstw”.
jest
władza społeczna to władza, której skutki ujawniają się w
stosunkach społecznych
„władzę” rozpatruje się najczęściej w relacji do możliwego oporu,
jaką inni mogą stawiać władzy
Czyli określa się ją jako zdolność kontrolowania lub wpływania na
działania innych bez względu na ich zgodę;
CZĘŚCI SKŁADOWE WŁADZY
przywództwo („czysta władza”, leadership) – zdolność do podejmowania
decyzji, prowadzenia spraw, itp.;
„siła” – coś, co umożliwia realizację decyzji (perswazja, przymus
fizyczny, prawo itp.);
legitymizacja – przekonanie,
podejmowania decyzji;
które daje
przywódcy
prawo
do
struktura władzy – zorganizowanie samego przywództwa, podejmowania
decyzji oraz stosowania „siły”.
CZĘŚCI SKŁADOWE WŁADZY
dwa generalne podejścia do władzy w socjologii:
funkcjonalna – władza jest niezbędna dla koordynacji, stabilności
porządku itp.;
konfliktowa – władza rodzi podziały i wrogość, zwiększa nierówności
między ludźmi itp.
TEORIE WŁADZY
klasyczne rozumienie władzy – Max Weber:
władza jest podstawowym wymiarem życia społecznego
„władza nad kimś” (zdolność realizacji własnej woli wobec
oporu innych)
i „władza do czegoś” (celowe działanie
świadomych jednostek).
Władza to prawdopodobieństwo, że jeden z aktorów w stosunkach
społecznych będzie zdolny do przeprowadzenia swojej woli, mimo
innych, niezależnie od podstawy na której to prawdopodobieństwo
się opiera
TEORIE WŁADZY- TYPY WŁADZY
Władza charyzmatyczna – oparta na osobowościowych cechach
przywódcy, które w przeświadczeniu podwładnych kształtują
daleko idącą siłę charakteru (lub intelektu) przywódcy
Władza racjonalna – oparta na legalnych, określonych przepisami
prawnymi uprawnieniach oraz na przekonaniu podwładnych do
tych uprawnień
Władza oparta na tradycyjnych postawach – wynikająca z
uznania podwładnych ukształtowanych przez tradycję, zwyczajów,
autorytetu i prestiżu władcy/kierującego
TEORIE WŁADZY
nowe koncepcje (definicje) „władzy”:
kluczem do zrozumienia roli współczesnej władzy jest „porządek
symboliczny”, który ujawnia podziały społeczne i wizualizuje system
społeczny
pojęcie „wiedzy – władzy” – „zarządzanie” siatką pojęć, w ramach
porządku symbolicznego
jednym z ważniejszych elementów tego porządku jest dyskurs (sposób, w
jaki myślimy o życiu społecznym):
władza działa za pośrednictwem „dyskursu”, który kształtuje potoczne
postawy
władza opiera się na dominacji opartej na przekazach zawartych w
dyskursywnych formach wiedzy (np. na mechanizmach socjalizacji);
za pomocą procesów nadawania znaczeń ludzie stają się socjalizowani,
zostają członkami grup i włączeni w stosunki władzy.
ISTOTA WŁADZY W UJĘCIU
SOCJOLOGICZNYM
Relacja między jednostkami, w której istnieje prawdopodobieństwo, że
jedna z nich przeprowadzi swą wolę nawet mimo oporu drugiej
Zdolność narzucenia swej woli
Kontrola nad działaniem innych
Możliwość podejmowania wiążących decyzji
Wymuszenie zgodnego ze swoimi intencjami zachowania innych
Jedno z dwóch dóbr generujących nierówność społeczną. Jest dla
człowieka celem samym w sobie (celem autotelicznym) oraz stanowi
dobro wymienne na inne dobra ekonomiczne
RYNEK
Dr Jagoda MrzygłockaChojnacka
RYNEK JAKO MECHANIZM
KOORDYNACJI ŻYCIA SPOŁECZNEGO
rynek jako instytucja koordynująca transakcje (relacje) między
społecznymi podmiotami („koordynacja bez koordynatora”):
porządek
społeczny
istnieje
dzięki
nieplanowanemu,
wzajemnemu dostosowywaniu się „aktorów”, z których składa się
społeczeństwo.
rynek jako kluczowe pojęcie definiujące „społeczeństwa
rozwinięte” („zachodnie”):
wobec innych ustrojów, krajów i własnego społeczeństwa
(wprowadzanie mechanizmów rynkowych w różnych obszarach
życia społecznego) oraz ludzi jako konsumentów oraz
przedsiębiorców.
RYNEK JAKO MECHANIZM
KOORDYNACJI ŻYCIA SPOŁECZNEGO
spór o „rynek” w naukach społecznych:
Adam Smith – jednostki forsujące własne interesy kierowane są
„niewidzialną” ręką rynku, która je harmonizuje z dążeniem do
dobrobytu całego społeczeństwa;
krytyka rynku oraz rynkowych konsekwencji - społecznych
(nierówności) i moralnych.
RYNEK JAKO MECHANIZM KOORDYNACJI
GOSPODARKI (ZACHOWAŃ
EKONOMICZNYCH I SPOŁECZNYCH LUDZI)
istnieją niezależni producenci oraz nabywcy;
nikt nie jest w stanie narzucić korzystnych dla siebie warunków
wymiany;
ceny, które kształtują się w wyniku gry podaży i popytu,
dostarczają uczestnikom rynku sygnałów, jak mają postępować,
aby osiągnąć zamierzone rezultaty;
zachowaniem rządzi zasada „maksymalizacja zysku,
maksymalizacja użytkowania”;
konkurencja oraz rachunek nakładów i efektów prowadzą do
racjonalizacji działalności gospodarczej (np. akumulacji kapitału,
wprowadzania innowacji itp.);
działanie rynku nigdy nie jest płynne, gdyż występują na nim
liczne załamania, kryzysy itp.
ZALETY RYNKU JAKO MECHANIZMU
KOORDYNACJI ŻYCIA GOSPODARCZEGO I
SPOŁECZNEGO
skuteczna koordynacja wytwórców i konsumentów;
zapewnienie niezbędnej dyscypliny działania;
decentralizacja decyzji
najniższym poziomie;
i
rozwiązywania
problemów
na
łączenie w całość rozproszonej i szczegółowej wiedzy na temat
zachowań wielu podmiotów (Friedrich A. von Hayek);
dążenie do racjonalizacji produkcji;
dążenie do akumulacji kapitału, a nie konsumpcji;
dążenie do innowacyjności.
WADY RYNKU (GOSPODARKI
KAPITALISTYCZNEJ)
indywidualny brak kompetencji;
monopol i asymetria informacji - monopolizacja i zagrożenie dla niezależności
producentów („kapitalizm kolesi”);
koszty zewnętrzne i dobra publiczne (dominacja racjonalności ekonomicznej, nie
uwzględnianie kosztów zewnętrznych – ekologia - oraz społecznych – bezrobocie):
brak zdolności do rozwiązywania problemów społecznych.
społeczno-moralne skutki kapitalizmu:
niszczy wartości moralne (dominacja motywu zysku), prowadzi do wyzysku i alienacji
ludzi;
niszczy podstawy życia społecznego (czyli tradycyjne więzi, uczucia, poczucie
wspólnoty itp.).
utrwalanie nierówności w skali światowej („turbo-kapitalizm”).
BIUROKRACJA I RYNEK - DWA TYPY
„KONSTRUOWANIA” PORZĄDKU SPOŁ.
HIERARCHIA (BIUROKRACJA)
RYNEK
struktura scentralizowana;
struktura zdecentralizowana;
decyzje są podejmowane odgórnie;
samoregulacja;
ograniczanie możliwości oddolnego działania;
działania motywowane interesem własnym;
działania aktorów są poddane wyznaczonym
celom i procedurom;
ocena działań na podstawie obiektywnych wyników;
podział pracy formalny;
relacje władzy;
brak elastyczności;
redukuje niepewność;
jasne reguły weryfikacji działań;
ludzie - zakłócenia między współpracownikami.
swobodny przepływ informacji;
kontrakty i sankcje prawne;
elastyczność;
otwartość;
racjonalność aktorów ograniczona;
niemożliwe przewidzenie problemów.
RYNEK I KAPITALIZM
kapitalizm w znaczeniu:
węższym: określony system gospodarczy (system rynkowy, gospodarka
rynkowa);
szerszym: historycznie ukształtowany system społeczny o określonej strukturze
społecznej, instytucjach i kulturze (wartościach i ideologii).
założenia kapitalistycznej gospodarki:
większość dóbr jest własnością prywatną, a większość podmiotów
gospodarczych (gospodarstw domowych) nie jest samowystarczalna,
zaopatruje się na rynku;
podmioty (ludzie) produkują na rynek dla zdobycia środków, a nie na własny
użytek;
produkty, usługi i siła robocza stają się na rynku „towarem”, a rynek (wymiana)
staje się głównym mechanizmem koordynacji działań gospodarczych.
POWSTANIE GOSPODARKI
KAPITALISTYCZNEJ
gospodarki „przedkapitalistyczne” (tradycyjne) były:
nakierowane na podtrzymanie codziennej konsumpcji
koordynowane były w sposób nierynkowy (przez mechanizm
redystrybucji sankcjonowany tradycją i przymusem);
podporządkowane instytucjom pozaekonomicznym
(władzy politycznej, normom religijnym itp.);
ograniczony rynek wymiany czynników produkcji
(zwłaszcza ziemi i siły roboczej);
rynek (gospodarka rynkowa) był zawsze obecny, ale w sposób
ograniczony i podporządkowany instytucjom pozaekonomicznym.
WYŁONIENIE SIĘ KAPITALIZMU WIĄŻE
SIĘ Z:
ze zmianą „tradycyjnego” porządku społecznego na „nowoczesny”:
ukształtowanie własności prywatnej i wolności osobistej,
zapewniających swobodę dysponowania dobrami (kapitałem itp.);
wyodrębnienie sfery gospodarowania spośród innych sfer życia
społecznego, a zwłaszcza pojawienie się:
względnej autonomizacji działalności gospodarczej;
podziału na czas pracy i wolny;
rozdziału przestrzennego domu i pracy;
oddzielenie od polityki (państwa).
struktura społeczna staje się bardziej otwarta i elastyczna (pozycje
osiągane, a nie przypisane); obraz świata pluralistyczny i oparty na
rozwoju wiedzy
NARODZINY KAPITALIZMU- MOŻLIWE
INTERPRETACJE
możliwe interpretacje:
Adam Smith (1723-1790):
rynek (wymiana) jako naturalny stan społeczeństwa;
rynek jako zestrajająca „niewidzialna ręka”.
Karol Marks (1818- 1883) :
formacja kapitalistyczna jako konieczny etap rozwoju;
wyzysk i sprzeczności kapitalistycznego sposobu produkcji.
Max Weber (1864-1920);
rola kultury („duch kapitalizmu”) i ascezy „odłożonej gratyfikacji”.
MAX WEBER- ETYKA PROTESTANCKA A
DUCH KAPITALIZMU
czy można być jednocześnie zamożnym i pobożnym? - przejście do
kapitalizmu wymagało odpowiedniej zmiany świadomości i motywacji, co
było możliwe dzięki nowemu typowi religijności;
dlaczego stał się nim protestantyzm (kalwinizm, purytanizm etc.)?:
obejmował całość życia człowieka i miał oparcie w małych grupach
religijnych, kładł nacisk etyczny na pracę i aktywność zawodową,
ascetyczność oraz indywidualizm (
dla Webera była to analiza czynnika „stylu życia”, leżącego u
podstaw nowoczesnego kapitalizmu („działania wartościowo-racjonalne”);
SPOŁECZNE PRZEMIANY PRACY
praca jako „o/dziedziczona” konieczność (w społeczeństwie
„tradycyjnym”);
praca
jako „zawód” w społeczeństwie nowoczesnym
(rynkowym);
praca nie jest nie związana z naturalnym (ekologicznym) rytmem
życia i natury, lecz ze zmianami na rynku;
SPOŁECZNE PRZEMIANY PRACY
de-materializacja” pracy w społeczeństwie (post)nowoczesnym praca
skoncentrowana na operowaniu abstraktami, informacjami oraz ideami
(usługami) niż na produkcji („gospodarka twórcza”, „produkcja
niematerialna” etc.);
zmiany społecznego charakteru pracy (praca w „projektach”) płynne granice między „czasem pracy „a „czasem nie-pracy”,
koncentracja na produkcji rynkowej (na rzecz konsumpcji),
krótkoterminowe kontrakty, praca w zespołach;
„elastyczny” system zatrudnienia: ludzie „rdzenia” oraz ludzie
„peryferii” (praca czasowa, niskopłatna, odtwórcza): „różowe
kołnierzyki”, „Mcpraca”, prace śmieciowe” (ang. junk jobs).
„de-materializacja” pracy przyczynia się do indywidualizacji jednostki
i jej „wyzwolenia” z uwarunkowań klasowych i zawodowych;