Przedsiębiorstwo energetyczne nie ma interesu, by być

Przedsiębiorstwo energetyczne nie ma interesu, by być właścicielem urządzeń i
instalacji
Autor: Marcin Mykowski, radca prawny, specjalista prawa energetycznego, Chałas i
Wspólnicy Kancelaria Prawna, Oddział w Toruniu
Przestarzałe magistrale ciepłownicze są problemem nie tylko ze względu na straty energii
w przesyle. Określenie tytułu prawnego do urządzenia lub instalacji powoduje szereg
obowiązków wynikających z Prawa ochrony środowiska i Prawa energetycznego. W celu
przymuszenia do ich wykonania organy administracji winny wykazać się inicjatywą, by tytuł
ten ustalić. Gdy istnieje spór, czy, jaki i komu przysługuje tytuł prawny, firma energetyczna
moŜe zachowywać się biernie.
Przedsiębiorstwo zajmujące się przesyłaniem lub dystrybucją energii musi utrzymywać zdolność
urządzeń, instalacji i sieci do realizacji zaopatrzenia w energię w sposób ciągły i niezawodny, przy
zachowaniu obowiązujących wymagań jakościowych (art. 4 ust. 1 Prawa energetycznego).
Jednocześnie eksploatacja musi odbywać się zgodnie z wymogami ochrony środowiska. Czyli nie
powinna przekraczać standardów emisyjnych. Wielkość emisji w warunkach odbiegających od
normalnych musi wynikać z uzasadnionych potrzeb technicznych i nie moŜe występować dłuŜej niŜ
jest to konieczne. Zaś warunkami odbiegającymi od normalnych są w szczególności okres rozruchu,
awarii i likwidacji instalacji lub urządzenia (art. 142 ust. 2 POŚ). Eksploatacja instalacji
powodująca wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, emisję hałasu oraz wytwarzanie pól
elektromagnetycznych nie powinna powodować przekroczenia standardów jakości środowiska poza
terenem, do którego prowadzący instalację ma tytuł prawny. Natomiast jeŜeli w związku
z funkcjonowaniem instalacji utworzono obszar ograniczonego uŜytkowania, eksploatacja nie
powinna powodować przekroczenia tych standardów poza tym obszarem.
Zakres obowiązków
Przekroczenie standardów emisyjnych bądź niedotrzymanie obowiązku ciągłego i niezawodnego
dostarczania ciepła stawia przedsiębiorcę energetycznego w niekorzystnej sytuacji. Nie ma
znaczenia fakt, iŜ urządzenie, instalacja bądź sieć jest przestarzała. Od chwili rozpoczęcia
działalności firma nie moŜe się teŜ zasłaniać argumentem, iŜ do przerdzewienia magistrali dopuścił
poprzednik prawny przedsiębiorstwa – po wielokroć Skarb Państwa lub jednostka samorządu
terytorialnego. Prawo energetyczne nie pozostawia wątpliwości, Ŝe cała odpowiedzialność obciąŜa
podmiot wykorzystujący infrastrukturę w danym momencie.
Warto zauwaŜyć, Ŝe art. 4 ust. 1 Prawa energetycznego nie uzaleŜnia obowiązków tam
zdefiniowanych od własności urządzeń, instalacji czy sieci. Posługując się regułą interpretacyjną
lege non distinguente nec nostrum distingere (z łac. czego ustawa nie rozróŜnia, my teŜ nie
rozróŜniajmy), naleŜałoby uznać, iŜ powinność utrzymywania infrastruktury ciąŜy na firmie zawsze
i Ŝe wystarczające jest ustalenie, Ŝe przy uŜyciu danego kawałka rury przedsiębiorstwo prowadzi
działalność. Tezę tę potwierdzają wywody komentarza do Prawa energetycznego pod redakcją M.
Swory i Z. Murasa, wedle których przesądzające jest „wykorzystywanie” określonego urządzenia,
instalacji lub sieci i „prowadzenie na nich” w danym momencie działalności. Teza ta jednak wydaje
się ryzykowna. Wystarczy bowiem przyjąć dwa załoŜenia:
1. przedsiębiorca energetyczny nie właścicielem odcinka rury (bądź nie wiadomo, kto nim
jest),
2. oraz nie ma do niej dostępu z przyczyn stwarzanych przez właściciela gruntu, na którym
tkwi rura.
Wprawdzie istnieje cały szereg środków prawnych (w tym i zawiadomienie o przestępstwie),
mających przymusić właściciela gruntu do udostępnienia rury w celach serwisowania, jednak środki
prawne mogą zawieść w przypadku np. awarii sieci w środku zimy, gdzie konieczna jest
natychmiastowa interwencja.
Więcej obowiązków
Na prowadzącym instalację oraz uŜytkowniku urządzenia spoczywa szereg dalszych powinności.
Przede wszystkim – uzyskanie pozwolenia na korzystanie ze środowiska, jak teŜ pomiaru ilości
pobieranej wody oraz zapewnienie ciągłego pomiaru wielkości emisji w razie wprowadzania do
środowiska znacznych ilości substancji lub energii. NaleŜy jej dokonywać przy pomocy
akredytowanego laboratorium w rozumieniu Ustawy z 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny
zgodności lub certyfikowanej jednostki badawczej, o której mowa w art. 16 ust. 1 Ustawy z 25
lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach. Prowadzący instalację oraz
uŜytkownik urządzenia, posiadający certyfikat systemu zarządzania jakością, mogą wykonywać
pomiary wielkości emisji lub innych warunków korzystania ze środowiska, do których
wykonywania są obowiązani, we własnym laboratorium, pod warunkiem Ŝe laboratorium to jest
równieŜ objęte systemem zarządzania jakością (art. 147a ust. 1a POŚ).
Obowiązki te ciąŜą na prowadzącym instalację oraz uŜytkowniku urządzenia. Definicje tych
podmiotów wskazuje art. 3 pkt 31 oraz pkt 42a POŚ. Wspólnym mianownikiem jest tytuł prawny
do władania instalacją lub urządzeniem. Działające na rynku spółki, które zajmują się dystrybucją
ciepła, są następcami prawnymi niegdysiejszych przedsiębiorstw państwowych. Jednostki
samorządu terytorialnego, tworząc te spółki, wnosiły do nich jako wkład niepienięŜny (aport)
składniki majątku, słuŜące do prowadzenia statutowej działalności. W tym takŜe urządzenia
i instalacje. Problem z zastosowaniem przepisów Prawa ochrony środowiska dotyczy sytuacji, gdy
istnieje spór o własność pomiędzy właścicielem gruntu a przedsiębiorstwem ciepłowniczym. Spór
w takim znaczeniu, iŜ nie ma chętnego do potwierdzenia swojego prawa własności, zaś tytuł
prawny innego rodzaju nie jest jasny. Dotyczy to zwłaszcza urządzeń przestarzałych, które
wymagają albo modernizacji albo nadania statusu odpadu i zagospodarowania.
Za część jak za całość
Skoro Prawo energetyczne obciąŜa całą odpowiedzialnością przedsiębiorcę energetycznego i firma
ma obowiązek utrzymywać w poprawnym stanie rury o wartości złomu pod rygorem kary
pienięŜnej (art. 56 ust. 1 pkt 10 Prawa energetycznego) i dbać o utrzymanie emisji w granicach
narzuconych przez Prawo ochrony środowiska, to metodą uniknięcia tych kłopotów moŜe być brak
tytułu prawnego. Czyli pozostawienie stanu faktycznego bez prawnego uregulowania. Jak pokazuje
praktyka, nie jest to niemoŜliwe.
Art. 183a POŚ wprowadza domniemanie, iŜ prowadzącym instalację jest takŜe podmiot uprawniony
na podstawie określonego tytułu prawnego do władania oznaczoną częścią instalacji. Przepis ten
został wprowadzony Ustawą z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zmianie ustawy - Prawo ochrony
środowiska oraz niektórych innych ustaw. Jak czytamy w komentarzu Krzysztofa Gruszeckiego
nowelizacja poszerza krąg podmiotów zobowiązanych do uzyskania pozwoleń na korzystanie ze
środowiska oraz podmiotów, do których moŜe znajdować zastosowanie pełny katalog sankcji
administracyjnych. Lecz jednocześnie art. 183a POŚ oznacza to, Ŝe większa ilość obowiązków
spoczywać będzie na organach administracji. Obowiązków dotyczących w szczególności ustalenia
tytułu prawnego do części instalacji.
Czym jest tytuł prawny?
Jest to podstawa prawna korzystania z rzeczy. MoŜe wynikać z prawa cywilnego bądź
administracyjnego (decyzji). Art. 49 § 2 Kodeksu cywilnego stanowi, Ŝe osoba, która poniosła
koszty budowy urządzeń słuŜących do doprowadzania lub odprowadzania płynów, energii lub
innych urządzeń podobnych i jest ich właścicielem, moŜe Ŝądać, aby przedsiębiorca, który
przyłączył urządzenia do swojej sieci, nabył ich własność za odpowiednim wynagrodzeniem, chyba
Ŝe w umowie strony postanowiły inaczej. Z Ŝądaniem przeniesienia własności tych urządzeń moŜe
wystąpić takŜe przedsiębiorca.
Jest to zatem podstawa prawna roszczenia o nabycie własności. Wszelako zgodnie z definicjami
zawartymi w Prawie ochrony środowiska własność jest tylko jednym z moŜliwych tytułów
prawnych. Innym jest słuŜebność przesyłu określona w art. 305 (1) i następnych Kodeksu
cywilnego. MoŜna ją nabyć takŜe w drodze orzeczenia sądu w trybie „zwykłym”, określonym przez
art. 305 (2) Kodeksu cywilnego. Pojawia się jednak kolejny problem. Krąg podmiotów
uprawnionych do złoŜenia wniosku do sądu nie obejmuje organów administracji, którym zaleŜy na
wskazaniu podmiotu obowiązanego do ponoszenia opłat środowiskowych. Wystąpić na drogę
sądową moŜe natomiast prokurator lub Rzecznik Praw Obywatelskich.
SłuŜebność moŜna nabyć w drodze zasiedzenia i tu, zgodnie z art. 609 § 1 Kodeksu postępowania
cywilnego, do złoŜenia wniosku uprawniony jest kaŜdy zainteresowany. W tym równieŜ organ
administracji, który z tytułu nabycia słuŜebności wyprowadza skutki prawne.
Nie naleŜą do rzadkości sytuacje, gdy właścicielem magistrali jest właściciel nieruchomości.
Przedsiębiorstwo ciepłownicze przesyła jedynie przy uŜyciu tego urządzenia swój „produkt”, czyli
energię cieplną. UŜywa tym samym umownie bądź bezumownie cudzej rzeczy w celu prowadzenia
własnej działalności gospodarczej.
W odniesieniu do starych urządzeń, wybudowanych w latach siedemdziesiątych lub
osiemdziesiątych na podstawie ówcześnie obowiązującej Ustawy z 1958 r. o zasadach i trybie
wywłaszczania nieruchomości bądź Ustawy z 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu
nieruchomości – określenie tytułu prawnego bywa jeszcze trudniejsze. W wielu przypadkach ani
w archiwach urzędów miast ani firm ciepłowniczych nie zachowały się decyzje administracyjne, na
podstawie których posadawiano rury ciepłownicze na danych nieruchomościach.
Administracja musi. Przedsiębiorstwu wolno
Zgodnie z art. 138 POŚ eksploatacja instalacji oraz urządzenia zgodnie z wymaganiami ochrony
środowiska jest obowiązkiem ich właściciela, chyba Ŝe wykaŜe on, iŜ władającym instalacją lub
urządzeniem jest na podstawie tytułu prawnego inny podmiot. Wynika stąd, Ŝe ustalenie toŜsamości
właściciela lub podmiotu, któremu przysługuje inny niŜ własność tytuł prawny jest obowiązkiem
organu administracji. Przedsiębiorstwo energetyczne moŜe w takiej sytuacji zachowywać się biernie
i zwalczać stanowisko organu. Zwłaszcza w obliczu groŜących opłat za korzystanie ze środowiska.
W praktyce na wykonanie pierwszego kroku decyduje się właściciel nieruchomości. Motywację
stanowi spodziewane wynagrodzenie od firmy ciepłowniczej za fakt posadowienia infrastruktury na
gruncie – infrastruktury starej o dotychczas nieuregulowanym statusie prawnym. Przedsiębiorca
staje więc przed wyborem:
1. Przyznać się do własności urządzenia przesyłowego i dąŜyć do wykazania zasiedzenia
słuŜebności o cechach odpowiadających słuŜebności przesyłu (art. 292 w zw. z art. 305 (1)
oraz art. 172 Kodeksu cywilnego). Skutkiem takiej linii obrony moŜe być oddalenie
powództwa o zapłatę. Ale jednocześnie w całej rozciągłości znajdzie zastosowanie Prawo
ochrony środowiska i Prawo energetyczne, które to Ustawy nakładają na firmy rzeczone
wyŜej obowiązki (i wydatki).
2. Zaprzeczyć twierdzeniu o przysługującej własności. Wówczas w pierwszej kolejności to
organ administracji ma ustalić, kto jest właścicielem urządzeń lub instalacji. I dopiero tak
określony właściciel, zgodnie z art. 138 Prawa ochrony środowiska, ma obowiązek
wykazać, Ŝe władającym instalacją lub urządzeniem jest na podstawie tytułu prawnego inny
podmiot. Na przykład – firma energetyczna.