Szczepionki przeciwko gruźlicy Gruźlica
advertisement
Szczepionki zawierające żywe drobnoustroje Szczepionki przeciwko gruźlicy Czynnik etiologiczny – Mycobacterium tuberculosis kształt – pałeczka (0,4 x 3 μm) właściwości • • • • • • • • bakterie tlenowe nie wytwarzają zarodników trudno się barwią, po zabarwieniu odporne na odbarwianie mieszaniną HCl i EtOH namnażają się wewnątrzkomórkowo (komórki żerne) po pierwotnym zakażeniu nie są eliminowane z organizmu rozprzestrzeniają się poprzez układ limfatyczny i krwionośny rosną na podłożach wzbogaconych zawierających żółtko jaja kurzego, surowicę zwierzęcą lub wyciągi tkankowe są odporne na wysychanie droga przenoszenia: oddechowa, pokarmowa chorobotwórcze dla człowieka, bydła i świnek morskich Szczepionki przeciwko gruźlicy Gruźlica gruźlica płuc gruźlica pozapłucna • • • • • • • • gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych gruźlicze zapalenie mózgu gruźlica opłucnej gruźlica nerek gruźlica nadnerczy gruźlica kości i stawów gruźlica obwodowych węzłów chłonnych gruźlica rozsiana objawy – zmęczenie, osłabienie, utrata masy ciała, przewlekły kaszel i krwioplucie, martwica tkanki w zaatakowanych narządach Szczepionki przeciwko gruźlicy Według danych Światowej Organizacji Zdrowia 2 miliardy ludzi jest zakażonych prątkiem gruźlicy rocznie stwierdza się 8 mln nowych zachorowań (w tym 1,5 mln dzieci) i ok. 1,5 mln zgonów (w tym 500 tys. dzieci) na świecie co 10 sekund umiera na gruźlicę 1 człowiek Gruźlica jest najczęstszą przyczyną zgonów spośród wszystkich chorób zakaźnych !!! Szczepionki przeciwko gruźlicy Żywe atenuowane szczepionki substancja czynna – atenuowany szczep Mycobacterium bovis obecnie stosowanych jest kilkanaście podszczepów o różnej szczątkowej zjadliwości • • • • • • • francuski Pasteur 1173P2 duński Copenhagen 1331 Praga 825 Madras rosyjski Glaxo 1077 Tokyo 172 • brazylijski Moreau Szczepionki przeciwko gruźlicy Macierzysty atenuowany szczep Mycobacterium bovis otrzymany został w 1921 r. przez Calmette’a i Guerina w Instytucie Pasteura we Francji (Bacille Calmette-Guerin – BCG) sposób atenuacji – wielokrotne pasażowanie (231 pasaży, 13 lat) otrzymany szczep • • niejednorodny bakteriologicznie trwale pozbawiony właściwości chorobotwórczych • zachowane właściwości antygenowe i alergogenne Szczepionki przeciwko gruźlicy postać szczepionki – płynna trwałość – 2 – 4 tygodnie sposób podawania – doustnie dawkowanie – 3 dawki (2, 4, 6 lub 3, 5, 7 dzień życia) postać szczepionki – liofilizowana sposób przechowywania i trwałość • • • 2 - 8°C, 1 rok po rozpuszczeniu 4 godziny wrażliwa na światło sposób podawania – śródskórnie dawkowanie – 4 dawki (1 doba po urodzeniu, 12 m.ż., 7 r.ż., 12 r.ż.) Szczepionki przeciwko gruźlicy Skuteczność szczepionki (badania laboratoryjne) brak testu laboratoryjnego pozwalającego na ocenę poziomu odporności wzbudzanej przez szczepionkę BCG siła immunogenna szczepionki mierzona jest pośrednio – pomiar działania alergogennego za pomocą testu tuberkulinowego test tuberkulinowy – test mierzący reakcję zapalną skóry na wprowadzoną tuberkulinę • • • stara tuberkulina Kocha – poddany działaniu wysokiej temperatury 6 – 8 tygodniowy przesącz hodowli Mycobacterium tuberculosis na pożywce bulionowo-glicerolowej z peptonem tuberkulina PPD-S – oczyszczona pochodna białkowa, zawiera tylko materiał prątkowy, bez składników podłoża tuberkulina PPD-RT-23 – tuberkulina PPD, Tween 80 Szczepionki przeciwko gruźlicy Skuteczność szczepionki - test tuberkulinowy działanie testu oparte jest na odmiennej reakcji na tuberkulinę osoby chorej lub z przebytą gruźlicą i osoby zdrowej • • osoba chora lub z przebytą gruźlicą – po śródskórnym podaniu tuberkuliny reakcja zapalna w miejscu podania po 72 godz. (obrzęk, stwardnienie, rumień) osoba zdrowa – brak zmian skórnych podanie szczepionki BCG również powoduje po pewnym czasie reakcję skórną na podaną tuberkulinę Szczepionki przeciwko gruźlicy Skuteczność szczepionki - test tuberkulinowy siła wywoływanej przez szczepionkę „alergii tuberkulinowej” nie jest proporcjonalna do siły indukowanej przez nią odporności „alergia tuberkulinowa” – nadwrażliwość typu późnego na białka prątka • • reakcja z dominacją odpowiedzi typu komórkowego jest wynikiem działania limfocytów Th1, które poprzez wydzielane cytokiny aktywują limfocyty Tc i makrofagi kontakt z antygenami prątka indukuje powstanie swoistej odpowiedzi immunologicznej zarówno komórkowej jak i humoralnej wygasanie „alergii tuberkulinowej” – podstawa do rewakcynacji – nie jest równoznaczne z zanikaniem odporności Szczepionki przeciwko gruźlicy Skuteczność szczepionek (badania epidemiologiczne) chronią przed zachorowaniem na gruźlicę wywoływanym pierwotną infekcją nie wpływają na rozwój gruźlicy popierwotnej nie chronią przed zachorowaniem w wyniku superinfekcji brak pewności co do czasu trwania odporności poszczepiennej duże rozbieżności w wynikach badań epidemiologicznych prowadzonych w różnych krajach • • • • USA – 80% skuteczności Wielka Brytania – 75% skuteczności Polska – 65% skuteczności Indie – 0% skuteczności znaczne różnice w skuteczności zapobiegania różnym postaciom choroby • • gruźlica płuc – 50% skuteczności rozsiane postacie gruźlicy – 75 – 90% skuteczności Szczepionki przeciwko gruźlicy Bezpieczeństwo szczepionek bezpieczne – szczepy trwale pozbawione zjadliwości niepożądane odczyny poszczepienne • długo gojące się owrzodzenia w miejscu szczepienia • ropne zapalenie węzłów chłonnych • zapalenie kości • ogólny rozsiew BCG w Polsce NOP u 0,2 ‰ zaszczepionych, w tym 52,9% - zmiany miejscowe częstość występowania NOP uzależniona od • • • • • • • podszczepu BCG technologii produkcji (zalecany system „szczepu siewnego”) żywotności szczepionki (liczby żywych i martwych prątków w 1 dawce) dawki szczepionki wieku czynników osobniczych np..rasy wykonania szczepienia Szczepionki przeciwko gruźlicy Bezpieczeństwo szczepionek przeciwwskazania do szczepień • • • • • • pierwotne i wtórne niedobory odporności dodatni odczyn tuberkulinowy choroby nowotworowe (białaczka, chłoniak) przyjmowanie leków immunosupresyjnych ciąża w przypadku noworodków – choroba matki Szczepionki przeciwko gruźlicy Skuteczność i bezpieczeństwo szczepionek – kontrola jakości laboratorium referencyjne – Sekcja BCG Departamentu Kontroli Jakości Statens Serum Institut w Kopenhadze w Polsce – Zakład Badania Surowic i Szczepionek Państwowego Zakładu Higieny każda seria szczepionki BCG musi uzyskać certyfikat testy kontrolne • • • • test jałowości test termostabilności – liczba żywych prątków pozostająca po 28-dniowej inkubacji w 37°C (≥ 20% próbki przechowywanej w 4°C) test żywotności – liczba żywych prątków w 1 mg szczepionki (≥ 3 mln) testy bezpieczeństwa – toksyczności, resztkowej zjadliwości (wykonywane na świnkach morskich) Szczepionki przeciwko gruźlicy Pomimo stosowania od ponad 80 lat szczepionki BCG nie nastąpiło opanowanie gruźlicy Nadal trwają badania nad nowymi szczepionkami właściwości nowej szczepionki • • • • • skuteczność – ochrona osób nie zakażonych, zakażonych i szczepionych BCG przed chorobą rozwijającą się w wyniku pierwotnej infekcji, reaktywacji prątków gruźlicy i superinfekcji bezpieczeństwo – możliwość stosowania u osób z niedoborami odporności brak alergii tuberkulinowej trwałość łatwość stosowania Szczepionki przeciwko gruźlicy przeszkody w opracowaniu nowej szczepionki • • • • • niedostateczne poznanie mechanizmów odporności indukowanych przez zakażenie Mycobacterium tuberculosis polimorfizm odpowiedzi immunologicznej zależny od czynników genetycznych, środowiskowych oraz fazy choroby brak dobrego zwierzęcego układu modelowego konieczność długotrwałych badań klinicznych na dużych grupach ludzi w celu wyselekcjonowania uniwersalnych mechanizmów odpowiedzi immunologicznej przeszkody natury etycznej – grupa kontrolna nie może być szczepiona Szczepionki przeciwko gruźlicy kierunki badań nad nowymi szczepionkami • • • • • • • • szczepionki BCG zawierające szczepy produkujące IFN-γ stymulujący makrofagi (rBCG30/hIFNγ) szczepionki BCG zawierające szczepy produkujące listeriolizynę stymulującą limfocyty Tc (rBCG:ΔureC-Hly) szczepionki BCG zawierające szczepy produkujące antygeny M. tuberculosis (rBCG30, rBCG(mtb)30) szczepionki zawierające atenuowany szczep Mycobacterium tuberculosis szczepionki zawierające prątki saprofityczne M. microti, M. habana, M. vaccae czy M. smegmatis nadprodukujące antygeny M. tuberculosis szczepionki podjednostkowe (ESAT-6 i Ag85B, TB10.4 i Ag85B, Ag85B/ESAT-6/TB10.4) szczepionki DNA szczepionki wektorowe wykorzystujące wirus vaccinia lub atenuowane szczepy Salmonella (MVA 85A) Szczepionki zawierające zabite drobnoustroje Szczepionki zawierające zabite drobnoustroje Właściwości szczepionek zawierają drobnoustroje pozbawione całkowicie właściwości chorobotwórczych (inaktywowane) są mniej immunogenne od szczepionek atenuowanych i bardziej immunogenne od szczepionek podjednostkowych • • • • obecność wielu antygenów brak zdolności do namnażania się w organizmie skrócony czas obecności antygenów w organizmie wywołują jedynie odpowiedź humoralną wymagają podania większej liczby dawek wymagają obecności adiuwantów nie istnieje możliwość transmisji antygenu szczepionkowego mogą być podawane osobom o obniżonej odporności nie istnieje niebezpieczeństwo rewersji do szczepu dzikiego !!! Szczepionki zawierające zabite drobnoustroje Przygotowanie antygenu – namnażanie drobnoustrojów namnażanie bakterii w pożywkach syntetycznych namnażanie wirusów w zarodkach kurzych namnażanie wirusów w hodowlach komórkowych • • pierwotne hodowle komórkowe półciągłe linie komórkowe namnażanie wirusów w zwierzętach Szczepionki zawierające zabite drobnoustroje Przygotowanie antygenu - inaktywacja inaktywacja termiczna inaktywacja związkami chemicznymi • • • formaldehyd fenol β-propiolakton inaktywacja promieniowaniem inaktywacja wysokim ciśnieniem warunki inaktywacji muszą być określone indywidualnie dla każdego drobnoustroju • • • • • sposób inaktywacji czas stężenie zawiesiny drobnoustrojów warunki fizyko-chemiczne (temperatura, pH) obecność dodatkowych substancji zwiększających skuteczność inaktywacji Szczepionki zawierające zabite drobnoustroje Skład szczepionek adiuwanty • • wodorotlenek glinu fosforan glinu substancje konserwujące • • tiomersal fenol substancje pochodzące z procesu produkcji • • • antybiotyki formaldehyd białka jaj kurzych Szczepionki zawierające zabite drobnoustroje Postać szczepionek płynne liofilizowane Sposób podawania szczepionek podskórnie domięśniowo Szczepionki zawierające zabite drobnoustroje Choroba Antygen szczepionkowy Cholera Vibrio cholerae Dur brzuszny Salmonella enterica subsp. enterica serovar Typhi Dżuma Yersinia pestis Grypa Influenza virus Japońskie zapalenie mózgu wirus JEV Kleszczowe zapalenie mózgu wirus kleszczowego zapalenia mózgu Krztusiec Bordetella pertussis Poliomyelitis poliowirus Wirusowe zapalenie wątroby typu A wirus HAV Wścieklizna wirus wścieklizny Gorączka Q Coxiella burnetti Epidemiczny dur wysypkowy (tyfus plamisty) Rickettsia provazekii Szczepionki przeciwko wściekliźnie Czynnik etologiczny – wirus wścieklizny rodzina: Rhabdoviridae rodzaj: Lyssavirus 7 genotypów • • • • 1 – laboratoryjne szczepy referencyjne używane do produkcji szczepionek dla ludzi i zwierząt 2, 3, 4 – Afryka 5, 6 – Europa 7 - Australia struktura: kapsyd spiralny, otoczony osłonką, o kształcie pocisku kwas nukleinowy: RNA o ujemnej polarności replikacja: w jądrze komórkowym namnażanie i migracja: nabłonek, mięśnie → nerwy obwodowe → ośrodkowy układ nerwowy → nerwy obwodowe → inne tkanki rezerwuar wirusa: zwierzęta droga przenoszenia: ukąszenie, lizanie uszkodzonej skóry Szczepionki przeciwko wściekliźnie Wścieklizna okres wylęgania: 10 dni – 1 rok (średnio 1 – 3 miesiące) objawy: złe samopoczucie, gorączka, ból głowy, mrowienie skóry, zaburzenia psychiczne wścieklizna pobudzeniowa: pobudzenie, lęk, niepokój, wysoka gorączka, wodowstręt, zaburzenia świadomości, ogniskowe porażenia, śpiączka → śmierć wścieklizna porażenna: postępujący paraliż → śmierć Według danych Światowej Organizacji Zdrowia 50 000 osób umiera rocznie z powodu zakażenia wirusem wścieklizny Szczepionki przeciwko wściekliźnie W 1885 r. Ludwik Pasteur opracował pierwszą szczepionkę przeciwko wściekliźnie wirus wścieklizny był pasażowany w mózgach królików rdzenie kręgowe padłych na wściekliznę królików były suszone na powietrzu w temperaturze pokojowej przez 15 dni sproszkowana zawiesina rdzenia posłużyła jako szczepionka dla zwierząt w 1885 r. L. Pasteur zaszczepił swoją szczepionką 9 letniego chłopca Josepha Meistera pogryzionego przez wściekłego psa preparat wstrzyknięty w pierwszej dawce był suszony przez 15 dni, a następne przez okresy zmniejszające się o 1 dzień szczepionka okazała się skuteczna Szczepionki przeciwko wściekliźnie Szczepionki zawierające wirusa wścieklizny namnażanego w zwierzęcej tkance nerwowej szczepionka Semple • wirus wścieklizny namnażany w tkance nerwowej królików, owiec lub kóz szczepionka Fuenzalida • wirus wścieklizny namnażany w tkance nerwowej osesków mysich sposób inaktywacji: chemiczny – fenol niska immunogenność silna odczynowość • • • • • zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych zapalenie mózgu zapalenie rdzenia kręgowego mnogie zapalenia pojedynczych nerwów 1 na 1 000 zaszczepionych – zgon w wyniku powikłań poszczepiennych Szczepionki przeciwko wściekliźnie Szczepionki zawierające wirusa wścieklizny namnażanego w hodowlach komórkowych szczepionka HDCV • wirus wścieklizny namnażany w hodowli ludzkich komórek diploidalnych szczepionka PCECV • wirus wścieklizny namnażany w hodowli fibroblastów kurzych szczepionka PVRV • wirus wścieklizny namnażany w linii komórek Vero sposób inaktywacji: chemiczny – β-propiolakton wysoka immunogenność niska odczynowość • • • miejscowe odczyny poszczepienne: zaczerwienienie, obrzęk, ból, świąd ogólne odczyny poszczepienne: ból głowy, gorączka, nudności, ogólne reakcje alergiczne 1 na 1 mln zaszczepionych – zgon w wyniku szczepienia poekspozycyjnego trwałość odporności – co najmniej 5 lat Szczepionki przeciwko wściekliźnie Szczepionki zarejestrowane w Polsce Verorab (Aventis Pasteur) • • • wirus namnażany w linii komórek Vero szczep Wistar Rabies PM/WI 38 1503-3M inaktywacja chemiczna - β-propiolakton Rabipur (Chiron Behring) • • • wirus namnażany w hodowli fibroblastów kurzych szczep Flury LEP inaktywacja chemiczna - β-propiolakton postać szczepionek – liofilizowane przechowywanie i trwałość – 2 - 8°C, 3 lata sposób podania - domięśniowo Szczepionki przeciwko wściekliźnie Wskazania do szczepień szczepienie poekspozycyjne • • uodpornienie czynno-bierne u osób wcześniej nie szczepionych uodpornienie czynne u osób szczepionych profilaktycznie szczepienie profilaktyczne – osoby z grup podwyższonego ryzyka pracownicy laboratoriów diagnozujących wściekliznę lekarze weterynarii osoby zajmujące się odłowem zwierząt Przeciwwskazania do szczepień w przypadku szczepienia poekspozycyjnego – brak w przypadku szczepienia profilaktycznego • • • • choroby przebiegające z wysoką gorączką ciąża przyjmowanie leków immunosupresyjnych przyjmowanie leków przeciwmalarycznych Szczepionki przeciwko wściekliźnie Schemat szczepień uodpornienie czynne – szczepienie profilaktyczne • • • szczepienie podstawowe – 3 dawki w 0, 7 i 21 (28) dniu szczepienie przypominające – 1 dawka po roku kolejne szczepienia przypominające – 1 dawka co 5 lat (lub przy spadku miana przeciwciał) uodpornienie czynne – szczepienie poekspozycyjne • • osoby nie szczepione – 5 dawek w 0, 3, 7, 14 i 30 dniu osoby wcześniej zaszczepione – 2 dawki w 0 i 3 dniu uodpornienie czynno-bierne • • 5 dawek szczepionki w 0, 3, 7, 14 i 30 dniu immunoglobulina ludzka przeciwko wściekliźnie w 0 dniu lub do 7 dnia od podania 1 dawki szczepionki
