020_panteizm_b_spino..
advertisement
Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. PANTEIZM B. SPINOZY Myśliciel, August Rodin [E. Wójcicka - Romaniuk] edukacja filozoficzna, gimnazjum, PANTEIZM B. SPINOZY – lekcja 20 PANTEIZM B. SPINOZY Benedykt (lub Baruch) Spinoza (1632 - 1677) pochodził z żydowskiej rodziny, osiadłej w Niderlandach. Mieszkał najpierw w Amsterdamie, potem w Hadze. Znał biegle Talmud i kabalistykę, władał kilkoma językami – hebrajskim, łaciną, włoskim, francuskim, hiszpańskim i portugalskim. Nieortodoksyjne poglądy spowodowały oskarżenie o herezję i wykluczenie z gminy żydowskiej. Przyjął wtedy łacińskie imię Benedykt. Nigdy potem nie skłonił się ku żadnej religii, odciął się od innych, zachowując kontakty jedynie z grupą uczonych. Żył w odosobnieniu, całkowicie oddany nauce. Benedykt Spinoza PANTEIZM B. SPINOZY Najważniejszym dziełem Spinozy jest Etyka w porządku geometrycznym dowiedziona, w której zawarł nie tylko filozofię moralną, ale cały system. Znajdują się tu ułożone i ponumerowane w kolejności od najbardziej podstawowych i ogólnych do najbardziej szczegółowych i praktycznych -"propozycje". Są to krótkie zdania, w których dwa (lub więcej) pojęcia połączone są jedną relacją logiczną i są całkowicie pozbawione jakiegokolwiek komentarza. Przez to dzieło może być rozumiane i interpretowane na wiele sposobów, dlatego też każde streszczenie poglądów Spinozy zawsze może być posądzone o nadużycie i nieścisłość. Baruch Spinoza PANTEIZM B. SPINOZY Spinoza podobnie jak Kartezjusz, pojmował poznanie racjonalistycznie. Miarą prawdy była dla niego również jasność i wyraźność, a jej jedynym źródłem rozum. Do tej racjonalistycznej teorii poznania dostosował racjonalistyczną metodologię. Wyznawał ideę „powszechnej nauki" i w Etyce dał naukę o świecie, Bogu, poznaniu i działaniu, opartą na wspólnych założeniach i tworzącą jeden naukowy system. Przejął również typową dla racjonalistów myśl, że matematyka jest wzorem nauki. Swą powszechną naukę wyłożył sposobem geometrii (morę geometrico). Tak matematycznej postaci filozofia nie miała ani przed Spinozą, ani po nim. Pomnik B.Spinozy PANTEIZM B. SPINOZY Matematyczna była forma systemu Spinozy, treść zaś metafizyczna, był to wykład monistycznej nauki o jedności wszechrzeczy. Głosił, że substancja jest tylko jedna, a jest nią Bóg. Bo aby coś istniało samo przez się, nie może być niczym ograniczone, musi być nieskończone, a nieskończona substancja - to Bóg. Substancja nie może być stworzona, gdyż wtedy miałaby przyczynę i istniałaby przez przyczynę, a nie sama przez się. Poza Bogiem nie może więc być substancji. Bóg, czyli substancja - to dwie nazwy tej samej rzeczy. PANTEIZM B. SPINOZY Stąd wynika, że wszechświat nie może istnieć poza Bogiem, lecz tylko w Bogu. Zarówno świat rzeczy, jak i świat myśli nie są samoistne, lecz są objawami tego, co samoistne, tj. Boga. Nie są poza Bogiem, a Bóg nie jest poza nimi. Bóg, czyli przyroda - to dwie nazwy jednej rzeczy. Przez ten panteizm (pogląd teologiczny i filozoficzny lub religijny utożsamiający boga ze światem, rozumianym jako przyroda) został przezwyciężony dualizm Boga i świata. PANTEIZM B. SPINOZY Własności świata wywodzą się z natury Boga, według praw logicznych. I świat podlega tym samym prawom logicznym, którym podlegają idee abstrakcyjne. Przez taką koncepcję został przezwyciężony dualizm świata idealnego i realnego. Cokolwiek się dzieje, jest konieczne, bo poddane wiecznym prawom. Nie ma więc w świecie przypadku ani wolności. Cała przyroda jest mechanizmem, a człowiek, jego czyny i dzieła, społeczeństwo, państwo, cała kultura - to wszystko jest też koniecznym wytworem mechanicznie rozwijającej się przyrody. Nie było dla Spinozy gorszego przesądu niż przekonanie, że przyroda ma ustrój celowy, że rządzą nią czynniki nadprzyrodzone. Uznawał powszechny determinizm (koncepcja filozoficzna, według której wszystkie zdarzenia w ramach przyjętego paradygmatu są połączone związkiem przyczynowo-skutkowym, a zatem każde zdarzenie jest zdeterminowane przez swoje przyczyny), przez który przezwyciężał dualizm wolności i mechanizmu. PANTEIZM B. SPINOZY Wszechświat ma, jak wykazywał Kartezjusz, dwie dziedziny: materii i myśli. Spinoza potraktował je jako dwa przymioty (attributa) jednej substancji. Bóg, który z natury jest nieskończony, posiada nieskończenie wiele przymiotów, z których dwa - myśl i rozciągłość - są dostępne umysłowi ludzkiemu. Bóg jest substancją myślącą i zarazem rozciągłą. Odpowiednio do tych dwóch przymiotów Boga istnieją dwa światy: duchowy i materialny, każdy objaw substancji należy do jednego lub drugiego jej przymiotu. Odrębność dwóch światów w systemie Spinozy została zachowana, ale przez uzależnienie obu od czegoś trzeciego został przezwyciężony dualizm materii i świadomości. PANTEIZM B. SPINOZY W człowieku ciało jest rozciągłe, a dusza myśląca, jednak ciało i dusza człowieka są w zgodzie. Nie jest to skutkiem tego, że ciało podlega duszy lub odwrotnie, bo ciało i dusza nie mogą oddziaływać na siebie. Jeżeli są w zgodzie, to tylko dlatego, że są objawami tej samej substancji. PANTEIZM B. SPINOZY Porządek myśli i porządek stanów cielesnych odpowiadają sobie nawzajem. Odpowiedniość tę Spinoza usiłował wytłumaczyć przez ich równoległość . Koncepcja paralelizmu psycho-fizycznego (pogląd, który tłumaczy, że zbieżność w czasie faktów na płaszczyźnie materialnej i niematerialnej jest spowodowana działaniem jakiejś zewnętrznej siły, która ustaliła na samym początku bieg zdarzeń na obu płaszczyznach, tak żeby pasowały do siebie, ale nie interweniuje już podczas stawania się faktów materialnych i niematerialnych) była oryginalnym pomysłem Spinozy, pozostającym w związku z jego monistyczną koncepcją bytu. Zjawiska psychiczne i fizjologiczne, długo traktowane jako będące jednej natury, potem rozerwane radykalnie przez Kartezjusza, teraz ponownie zostały zbliżone, jako równoległe. Dzięki paralelizmowi miał zostać przezwyciężony dualizm duszy i ciała. PANTEIZM B. SPINOZY Jak możliwe jest poznanie rzeczy przez myśl, jeśli myśli i rzeczy nie komunikują się nawzajem? Jest możliwe dzięki temu, że myśli i rzeczy są równoległymi objawami jednej substancji. Rzeczy nie działają wprawdzie na myśl, ale mimo to myśl poznaje rzeczy. Zarówno myśli, jak i rzeczy wywodzą się z natury Boga. Wywodzą się równolegle i dlatego odpowiadają sobie, dzięki temu jest możliwe, że myśli nasze, nie stykając się z rzeczami, ściśle im odpowiadają. „Porządek i powiązanie rzeczy jest takie samo, jak porządek i powiązanie idei". Dzięki temu paralelizmowi miał zostać przezwyciężony dualizm podmiotu poznającego i przedmiotu poznawanego. Spinoza PANTEIZM B. SPINOZY Sprawy etyczne Spinoza rozważał bardzo obszernie, ale nie przyjmował dla nich odrębnych zasad, traktował je jako zastosowanie ogólnej nauki o Bogu i świecie. Afekty i czyny ludzkie są tak samo wytworem konieczności, jak wszystko inne, i one nie są wolne. Niesłusznie postępują ci, którzy wyśmiewają się z namiętności ludzkich lub potępiają je, zamiast je rozumieć. Wszelkie afekty są koniecznym wytworem natury, jedne wypływają z natury własnej działającego, inne są wzbudzane przez otaczające go rzeczy. Każda istota pragnie zachować swoją naturę i działać według niej, kto tak czyni i nie podlega działaniom z zewnątrz, ten jest wolny. Spinoza uważał, podobnie jak stoicy, że takie postępowanie, naturalne i wolne, jest postępowaniem słusznym. Działanie zgodne z Modele budowy atomu naturą, wolne i słuszne: to trzy nazwy jednej rzeczy. Kosztem moralności, sprowadzonej do natury, dualizm moralności i natury miał tu zostać przezwyciężony. PANTEIZM B. SPINOZY Jak stoicy, Spinoza łączył naturalizm etyczny z racjonalizmem. Prawdziwą naturę człowieka widział w rozumie, dlatego czyny są zgodne z naturą ludzką, jeśli są rozumne. Na tym podłożu chciał zreformować świat, stosunki społeczne i państwowe, prawne i religijne tak, aby dać przewagę racjonalnym czynom i pobudkom. Najwyższe dobro widział w poznaniu, bo poznanie Boga wzbudza miłość do Niego i prowadzi do mistycznego połączenia z Nim, które jest największym szczęściem dostępnym człowiekowi. Jan Paweł II (łac. Ioannes Paulus II), PANTEIZM B. SPINOZY Spinoza był zwolennikiem demokracji i tolerancji, rozdziału religii od filozofii. Odrzucał badanie Biblii jako metodę poznania. Pismo święte uznawał za wykład zasad moralnych, przydatny do utrzymywania w posłuszeństwie prostego ludu. Religia jest więc użyteczna jako narzędzie krzewienia moralności i posłuszeństwa. Podstawowym prawem natury jest wolność przekonań. Zakazać można tylko głoszenia doktryn niebezpiecznych dla państwa, nie sposób jednak zmusić kogoś do myślenia inaczej, niż nakazuje mu to jego natura. PANTEIZM B. SPINOZY Spinoza uznawał, że naturalnym stanem była trwoga i wrogość ludzi, granicą praw naturalnych była siła, nie podlegająca prawom rozumu. Ludzie, dla własnego pożytku zrzeszają się w społeczeństwo. Państwo, przy pomocy siły i gróźb zapewnia im bezpieczeństwo i stwarza warunki dla szczęścia i wolności, która jest podstawowym celem państwa. Wolność oznacza życie w zgodzie z nakazami rozumu. Istnienie państwa umożliwia ludziom wyzwolenie się z niewoli popędów. Umowa społeczna polega na zrzeczeniu się przez jednostki praw na rzecz społeczeństwa, za wyjątkiem prawa do swobody myślenia. Państwo, przy pomocy siły i gróźb zapewnia ludziom bezpieczeństwo PANTEIZM B. SPINOZY Suwerenna władza jest absolutna. U Spinozy suwerenem jest całe społeczeństwo, utylitarnie skupiające w sobie moc jednostek. Najbardziej naturalna i użyteczna jest dla państwa demokracja, w niej bowiem jednostka, działając na pożytek ogółu, działa ku własnemu pożytkowi. Demokrację cechuje właściwa naturze równość, a także zachowanie największej sfery wolności. Uważał, że niemożliwe jest, by zebrana na zgromadzeniu większość mogła uchwalać niedorzeczności. PANTEIZM B. SPINOZY Spinoza zbudował system monistyczny, nie będący ani materializmem, ani spirytualizmem. Uznawał jedną substancję, ani materialną, ani duchową, neutralną wobec przeciwstawienia myśli i ciał. Nie posługiwał się koncepcją ewolucyjną, używaną przez dawniejszych monistów, ewolucjonizm zastąpił przez paralelizm, który był jego najoryginalniejszą koncepcją metafizyczną. Ze stanowiska monizmu usiłował rozwiązać naczelne zagadnienia metafizyczne: stosunek myśli i ciał pojął w duchu paralelizmu, stosunek Boga i świata - w duchu panteizmu. Swoją niezmiernie abstrakcyjną metafizykę umiał łączyć ze sprawami aktualnymi: z racjonalistycznej i deterministycznej teorii wywodził idee demokratyczne i wolnomyślicielskie. BIBLIOGRAFIA • Balibar E. Spinoza i polityka, Warszawa 2009. • Scruton R., Spinoza, Warszawa 2006. • Spinoza B., Etyka w porządku geometrycznym dowiedziona, Warszawa 2008. • Tatarkiewicz W., Historia filozofii, t. 2, Warszawa 2002.
