Edukacja wobec europejskich standardów zarządzania
advertisement
Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach I Konferencja Naukowa BEZPIECZEŃSTWO PRACY – EDUKACJA - ŚRODOWISKO Anna Jakubowska Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach Marcin Krause Politechnika Śląska w Gliwicach Edukacja wobec europejskich standardów zarządzania bezpieczeństwem pracy Zarys ewolucji problematyki ochrony pracy Potrzeba gruntownych przeobrażeń w obszarze problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy wynikła przede wszystkim z intensywnie rozwijającego się po II wojnie światowej przemysłu ciężkiego i maszynowego, w tym kosmicznego, jądrowego, lotniczego oraz wojskowego, w których możliwość awarii jest często związana z dużymi zagrożeniami bezpieczeństwa i zdrowia ludzi, a także ze zniszczeniem obiektów technicznych i środowiska naturalnego. Intensywny rozwój tych dziedzin spowodował poszukiwanie i powstanie wielu nowych metod i technik służących do analizy, oceny i kontroli stanu bezpieczeństwa i higieny pracy. Zarządzanie bezpieczeństwem pracy wywodzi się z ewolucji tej dziedziny oraz rozwoju nauk o organizacji i zarządzaniu. System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, którego zastosowanie uważane jest dzisiaj za główny warunek zapewnienia wysokich standardów bezpieczeństwa, ochrony zdrowia i środowiska rozwijał się ewolucyjnie w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat. Początkowo za główne przyczyny powstawania zagrożeń wypadkowych i chorobowych w środowisku pracy uznawano przede wszystkim warunki fizyczne miejsca pracy, zdeterminowane głównie przez technologię, stosowane materiały i jakość wyposażenia stanowisk pracy. Wykorzystywane w praktyce wyniki kontroli, przeglądów, badań i obserwacji doprowadziły do istotnej poprawy w tym zakresie oraz do rozwoju technicznych systemów bezpieczeństwa. Następnym etapem było zwrócenie uwagi na czynnik ludzki i jego wpływ na stan bezpieczeństwa i higieny pracy. Opracowania ergonomiczne oraz bezpieczne rozwiązania problemów jakie rodzą się na granicy funkcjonowania człowieka i obiektu technicznego pozwoliły istotnie zredukować wielkość ekspozycji czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych. Kolejnym etapem ewolucji bhp było włączanie elementów zarządzania zarówno do zadań produkcyjnych, jak i zadań z zakresu ochrony życia i zdrowia pracowników. Zauważono wówczas, że w zakładach, które zaczęły stosować elementy zarządzania takie jak: szkolenia bhp, procedury bezpiecznej pracy, raporty o stanie bezpieczeństwa i higieny pracy czy analizę ryzyka uzyskano nie tylko wysoką wydajność pracy i jakość produktów, ale także wyraźną poprawę wskaźników wypadkowości i zachorowalności zawodowej. Równolegle ze zmianami, jakim podlegało postrzeganie problematyki ochrony pracy – następowały zmiany w określaniu zadań, uprawnień i wymagań kwalifikacyjnych pracowników służby bezpieczeństwa i higieny pracy. Początkowo, w okresie „rozwoju gospodarczego i propagandy sukcesu” - pracownika służby bhp uważano za pewien rodzaj działacza społecznego „na etacie”, broniącego robotników przed kierownikami zakładów pracy, z czasem obarczając go również odpowiedzialnością za zły stan warunków pracy, braki w wyposażeniu, ochronach 1 Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach I Konferencja Naukowa BEZPIECZEŃSTWO PRACY – EDUKACJA - ŚRODOWISKO indywidualnych, a także środkach higieny osobistej. Nie kwestionowano jednak potrzeby istnienia takiego stanowiska pracy, tym bardziej, że często wykorzystywano je, jako miejsce pracy dla partyjnych i związkowych działaczy, którzy utracili dotychczasowe funkcje. Wraz z rozwojem nauki i techniki, a także kontaktów międzynarodowych z krajami wysoko rozwiniętymi, wzrastała świadomość decydentów i przedsiębiorców o konieczności wyrównania w naszym kraju dysproporcji i braków w dziedzinie ochrony pracy Po stosunkowo krótkim okresie regresu, jaki miał miejsce na początku lat 90-tych, kiedy to służbę bhp zaczęto likwidować, jako spuściznę PRL-u, stopniowo odbudowywano jej struktury, więcej też uwagi i środków poświęcano na poprawę warunków pracy. Następnie czyniono próby podniesienia rangi tej służby. W 1996 roku znowelizowano Kodeks pracy, a zwłaszcza Dział X, Na pracodawców (prawie wszystkich, bo już zatrudniających co najmniej 10 pracowników) nałożono obowiązek tworzenia służby bhp, a w 1997 roku Rada Ministrów wydała rozporządzenie, w którym określiła stanowiska pracy oraz wymagania kwalifikacyjne do ich zajmowania, wśród tych stanowisk – stanowisko specjalisty i głównego specjalisty ds. bhp , a także zasadę (przez kilka lat przestrzeganą) podporządkowania organizacyjnego pracowników tej służby bezpośrednio kierownikowi zakładu pracy. Wdrożenie znowelizowanych przepisów o profilaktycznej ochronie zdrowia pracowników, o szkoleniu w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, o certyfikacji maszyn, urządzeń technicznych i narzędzi pracy, a także wydanie szeregu przepisów na temat bezpieczeństwa i higieny pracy w różnych dziedzinach gospodarki – spowodowały zmianę podejścia kierownictw przedsiębiorstw do tych problemów. W ciągu kilku lat w przedsiębiorstwach, zwłaszcza dużych, państwowych obserwowano widoczną poprawę stanu bezpieczeństwa i higieny pracy. Niestety, na przełomie tysiąclecia, transformacje gospodarcze, w szczególności tzw. restrukturyzacja i prywatyzacja wielkich przedsiębiorstw przemysłowych, kopalń, hut , ogólnokrajowych przedsiębiorstw usługowych, jak Polskie Koleje Państwowe – odbiły się bardzo niekorzystnie na warunkach wykonywania pracy i znacznie osłabiły zainteresowanie pracodawców tymi warunkami, a co za tym idzie także służbą bezpieczeństwa i higieny pracy. Ostatnia nowelizacja Kodeksu pracy, wprowadzona ustawą z listopada ubiegłego roku, jest raczej ukłonem w stronę tych właśnie pracodawców i na pewno nie będzie sprzyjała właściwemu podejściu do zarządzania bezpieczeństwem pracy. Zawieszenie – do czasu naszego wejścia do Unii Europejskiej - przepisu, który powodował, że trzecia kolejna umowa o pracę na czas określony staje się z mocy prawa umową na czas nieokreślony, wpływa na brak i dotąd niskiego poczucia bezpieczeństwa socjalnego. Nadużywanie pozycji silniejszego w stosunkach pracy pracodawcy i łamanie niejednokrotnie przepisów prawa pracy zyskało umocowanie prawne. Potrzeba nowego podejścia do problematyki bhp Kolejnym etapem, jaki przeszła praktyka bhp jest zarządzanie bezpieczeństwem pracy, a zatem uznanie, że problemy te stanowią jeden z elementów zarządzania przedsiębiorstwem, wymagających określonej wiedzy i umiejętności. Problemy te nie mogą wiec być traktowane w oderwaniu od przedsiębiorstwa i wszystkich problemów zarządzania. Zarządzanie bezpieczeństwem pracy objęło w sposób kompleksowy działalność całego przedsiębiorstwa w zakresie zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Zastosowanie metod i technik zarządzania do zadań z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy doprowadziło do powstania różnych koncepcji systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. W zakresie teorii bhp widać wyraźne przesunięcie zainteresowań z kierunków obejmujących badanie okoliczności i przyczyn wypadków, zdarzeń niebezpiecznych i chorób zawodowych na rzecz badania i oceny potencjału zagrożenia bezpieczeństwa i narażenia 2 Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach I Konferencja Naukowa BEZPIECZEŃSTWO PRACY – EDUKACJA - ŚRODOWISKO zdrowia pracowników. Rozwinęła się nowa dziedzina wiedzy zwana popularnie pod pojęciem "zarządzania bezpieczeństwem pracy". Zarządzanie bezpieczeństwem pracy spowodowało zmianę podejścia naukowców i praktyków bhp: od podejścia technologicznego rozumianego jako techniczne bezpieczeństwo pracy w kierunku podejścia systemowego, obejmującego kompleksowo zarządzanie przedsiębiorstwem w obszarze bezpieczeństwa i higieny pracy. Podejście systemowe uwzględniło oczywisty fakt, że zagrożenia wypadkowe i chorobowe, oprócz przyczyn technicznych i naturalnych, mają także przyczyny organizacyjne, ekonomiczne i społeczne oraz wynikające z tzw. czynnika ludzkiego, a ich skutki np. w postaci wypadków i chorób zawodowych powodują wymierne straty ekonomiczne i społeczne. W ostatnich latach problematyka bhp przeżywa okres integracji z kierunkami zarządzania. Dzięki ogromnemu postępowi w dziedzinach organizacji i zarządzania powstało wiele technik organizatorskich, które umożliwiają wykorzystanie nowych obszarów informacyjnych bezpieczeństwa i higieny pracy. Potrzeba nowego podejścia do problematyki bhp wynika z kilku podstawowych powodów. Pierwszy powód to ograniczoność dotychczas stosowanych metod analizy stanu bezpieczeństwa pracy, opartych głównie na grupowaniu i bilansowaniu wypadków i ich przyczyn oraz na retrospektywnych modelach oceny przyczyn i okoliczności wypadków. Ponadto system oparty na analizie wypadków był dostosowany do wieloszczeblowego i scentralizowanego systemu podejmowania decyzji. Drugi powód to mała skuteczność dotychczas stosowanych metod analizy stanu higieny pracy lub wręcz ograniczaniu analizy stanu bhp do analizy wypadkowości. Było to spowodowane tym, że wypadki, jako zdarzenia nagłe bardziej pobudzają wyobraźnię niż choroby zawodowe, które są wynikiem długotrwałego narażenia na czynniki szkodliwe występujące w środowisku pracy. Trzeci powód to konieczność wykorzystania oraz przetworzenia bogatych i zróżnicowanych zasobów informacyjnych o stanie zagrożeń występujących w środowisku pracy, rozproszonych obecnie w różnych obszarach działalności przedsiębiorstwa i na różnych poziomach zarządzania. Czwarty powód to konieczność nadrobienia opóźnień w zakresie techniki informatycznej i środków informacyjno-informatycznych w stosunku do poziomu światowego i zachodnioeuropejskiego. Opóźnienia te dotyczą ograniczonego zasięgu zastosowania sieci komputerowych i zintegrowanych baz danych, a często wynikają z braku nowszej generacji sprzętu informatycznego i specjalistycznego oprogramowania z zakresu bhp, wspomagającego zarządzanie bezpieczeństwem pracy. Piąty powód to konieczność uwzględnienia ścisłej i istotnej zależności, jaka już zachodzi i coraz silniej będzie zachodziła w przyszłości, pomiędzy stanem bhp a wynikami ekonomicznymi przedsiębiorstwa. Wynika to chociażby z rosnących kosztów wypadków przy pracy, chorób zawodowych i awarii technicznych, a także z wprowadzenia zróżnicowanej składki ubezpieczeniowej w zależności od poziomu ryzyka zawodowego w przedsiębiorstwie. Wielu jeszcze przedsiębiorców musi sobie uświadomić, że stan i kondycja, kwalifikacje i zdrowie personelu, to równie ważny składnik majątku przedsiębiorstwa, jak nowoczesne technologie, maszyny i urządzenia. Problematyka zarządzania bezpieczeństwem pracy w Polsce Zarządzanie bezpieczeństwem pracy polega na włączaniu zadań z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy do programu zarządzania i organizacji przedsiębiorstwa oraz 3 Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach I Konferencja Naukowa BEZPIECZEŃSTWO PRACY – EDUKACJA - ŚRODOWISKO zarządzania personelem. Zarządzanie bezpieczeństwem pracy wykorzystuje m.in. różnego rodzaju techniki organizatorskie do rozwiązywania problemów w obszarze bhp. Zarządzanie bezpieczeństwem pracy jest dziedziną wiedzy wykorzystywaną w praktyce przemysłowej już od wielu lat, na przykład w Stanach Zjednoczonych czy niektórych krajach Unii Europejskiej, takich jak Wielka Brytania czy Holandia. W Polsce to nowatorskie podejście do problematyki bezpieczeństwa i ochrony zdrowia rozwijało się od kilku lat, praktycznie od roku 1996. Dokonujące się przeobrażenia społeczne i ekonomiczne w naszym kraju, a także częściowe przejmowanie pewnych wzorców rozwiązań państw wysoko uprzemysłowionych spowodowały wzrost zainteresowania problematyką systemowego zarządzania w obszarze bezpieczeństwa i higieny pracy. Potrzeba zarządzania bezpieczeństwem pracy w polskich przedsiębiorstwach wynika przede wszystkim z nowych wymagań, jakie stawiają przed nimi zasady gospodarki wolnorynkowej oraz procedury integracji Polski ze strukturami Unii Europejskiej. Wymagania formalno-prawne wynikają wprost z dostosowywania się polskiego ustawodawstwa prawa Unii Europejskiej i obejmują coraz to nowsze akty prawne i zalecenia dotyczące ochrony człowieka w środowisku pracy. Wymagania ekonomiczne wynikają dostosowywania się polskiej gospodarki do realiów gospodarki rynkowej, w której zasadniczą rolę będzie spełniać m.in. ekonomiczna analiza stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w przedsiębiorstwie. Dlatego skuteczność działań podejmowanych przez pracodawcę w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników będzie miała trzy aspekty: - finansowy wpływający na rentowność przedsiębiorstwa, - moralny ze względu na wartość życia i zdrowia pracowników oraz - marketingowy warunkujący pozycję firmy na rynku. Wiele organizacji zainteresowanych jest podejmowaniem systematycznych działań na rzecz poprawy stanu bezpieczeństwa i higieny pracy. Skuteczność tych działań wymaga, aby były prowadzone w ramach uporządkowanego systemu zarządzania wdrożonego w tych organizacjach. Wynika to przede wszystkim z faktu, że właściwe zarządzanie jest najskuteczniejszym sposobem zapewnienia odpowiednio wysokiego poziomu bezpieczeństwa i higieny pracy, pożądanego zarówno ze względu na konieczność przestrzegania przepisów prawnych obowiązujących w tej dziedzinie, oczekiwania społeczne, jak i możliwość uzyskania pozytywnych efektów ekonomicznych dla organizacji oraz w skali całego państwa. System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy (system zarządzania BHP) jest to podsystem systemu zarządzania przedsiębiorstwem, który realizuje funkcje kryterialne bezpieczeństwa i higieny pracy. Sprawny i skuteczny system zarządzania BHP to najtańsza inwestycja w bezpieczeństwo i zdrowie pracowników. System ten jest wdrażany w niektórych przedsiębiorstwach jako zintegrowany system zarządzania, łącznie z systemem zarządzania jakością i systemem zarządzania środowiskiem. Różnorodność działań podejmowanych w polskich przedsiębiorstwach w zakresie problematyki zapewnienia odpowiedniego stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, a z drugiej strony brak zrozumienia dla tych problemów w wielu z nich spowodował pilną potrzebę opracowania ujednoliconych wymagań dla potrzeb oceny stanu i wdrażania systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. W związku z tym, w naszym kraju zostały wydane przez Polski Komitet Normalizacyjny trzy polskie normy serii 18000, oparte o normy europejskie, dotyczące Systemów Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną Pracy, które jednak nie mają charakteru obligatoryjnego i nie charakteryzują tak szczegółowo systemów zarządzania jak ich odpowiedniki w zakresie jakości (seria 9000) i środowiska (seria 14000). Tymi normami są: 4 Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach I Konferencja Naukowa BEZPIECZEŃSTWO PRACY – EDUKACJA - ŚRODOWISKO PN-N-18001: 1999. Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wymagania. PN-N-18002: 2000. Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego. PN-N-18004: 2001. Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wytyczne. Wśród norm europejskich obejmujących problematykę systemów zarządzania BHP wydanych w języku polskim należy wymienić przede wszystkim: ILO-OSH:2001. Wytyczne do systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. OHSAS 18002:2000. Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wytyczne do wdrożenia OHSAS 18001. PN-EN 1050:1999. Bezpieczeństwo. Maszyny. Zasady oceny ryzyka. PN-IEC 60300-3-9:1999. Zarządzanie niezawodnością. Przewodnik zastosowań. Analiza ryzyka w systemach technicznych. Edukacja w zakresie zarządzania bezpieczeństwem pracy Edukacja specjalistów w zakresie problematyki zarządzania bezpieczeństwem pracy jest realizowana w Polsce w trzech obszarach kształcenia: specjalistyczne kursy szkoleniowe, specjalistyczne studia podyplomowe, policealne szkoły kształcące techników BHP, specjalistyczne studia wyższe. W marcu 2001 roku miesięcznik Przyjaciel przy Pracy (nr 3) zamieścił informację, że Rada Ochrony Pracy postanowiła zwrócić się do Ministra Edukacji Narodowej z wnioskiem o utworzenie kierunku studiów zarządzanie bezpieczeństwem pracy, jak dotąd – bez rezultatu. Trzykrotnie od tego czasu zmieniła się osoba ministra, a zatem i kierownictwa departamentów, skład ciał doradczych i opiniodawczych. Już wówczas grupa osób, którym bliski jest temat kształcenia specjalistów w tej dziedzinie, a więc i pozycji społecznej i zawodowej pracowników służby bhp, skupiona wokół pani Małgorzaty Sikorskiej – prezesa firmy CENZUS DORADZTWO KADROWE postanowiła poczynić starania o utworzenie Wyższej Szkoły Zarządzania Ochroną Pracy. Podkreślam: „poczynić starania”, ponieważ stwierdzenie „postanowiła utworzyć szkołę wyższą” byłoby dużym skrótem. Okazało się bowiem, że nie wystarczy prawidłowe przygotowanie wniosku,(a wniosek wraz z załącznikami zbliża się objętością do tomu wielkiej encyklopedii) , ponieważ trzeba było przekonać wiele osób w Ministerstwie Edukacji Narodowej i Sportu oraz organach doradczych ministra, że kształcenie na poziomie wyższym zawodowym w specjalności „zarządzanie bezpieczeństwem pracy” jest potrzebne. Uznając, że równorzędnym partnerem pracodawcy, szefa produkcji, technologa, projektanta – może być tylko solidnie wykształcony inżynier posiadający dodatkowe umiejętności z wielu dziedzin objętych zakresem działania służby bhp – zostały opracowane programy nauczania oparte na minimum programowym (obecnie nazywa się to „standardem kształcenia” ) obowiązującym dla kierunku zarządzanie i inżynieria produkcji. Starania nasze trwały około 2 lat i okazały się skuteczne, bowiem w styczniu 2002 roku otrzymaliśmy pozwolenie ministra na otwarcie Wyższej Szkoły Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach, oraz na kształcenie w specjalności zarządzanie bezpieczeństwem pracy. Po ukończeniu studiów trwających siedem semestrów, absolwent otrzyma dyplom i tytuł zawodowy inżyniera bezpieczeństwa i higieny pracy. Ufamy, że rynek pracy dla inżynierów bezpieczeństwa i higieny pracy jest otwarty, 5 Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach I Konferencja Naukowa BEZPIECZEŃSTWO PRACY – EDUKACJA - ŚRODOWISKO a w warunkach Unii Europejskiej zapotrzebowanie na nich będzie znacznie większe, bowiem spełnienie wymagań, standardów i norm związanych z zarządzaniem bezpieczeństwem pracy i środowiskiem pracy wymaga specjalistycznej wiedzy i umiejętności. Wiedza taka jest zawarta w autorskich programach kształcenia w naszej uczelni. Program studiów ma charakter interdyscyplinarny i łączy przygotowanie inżynierskie z poznaniem podstaw prawa pracy, prawa europejskiego w zakresie ochrony pracy, zarządzania ryzykiem zawodowym, zarządzania personelem, uzupełniony wiedzą z zakresu psychologii i dydaktyki . Przewiduje także naukę języków obcych i podstaw informatyki. Wdrażanie nowoczesnego systemu ochrony pracy jest związane z kształtowaniem bezpiecznego i zdrowego środowiska pracy, a także postaw ludzi wobec zagrożeń i ryzyka zawodowego. Podstawą kształtowania tego systemu będą mechanizmy ekonomiczne wymuszające stały postęp i poprawę stanu bezpieczeństwa i higieny pracy a jednocześnie gwarantujące opłacalność inwestowania w ten postęp i poprawę. Do tych zadań, będących wyzwaniem XXI wieku będzie profesjonalnie przygotowany inżynier bezpieczeństwa i higieny pracy, który stanie się przez to niezbędnym współpracownikiem każdego przedsiębiorcy. W roku bieżącym rozszerzamy ofertę edukacyjną o nową specjalność: zarządzanie i psychologia w biznesie, pozwolenie MENiS otrzymaliśmy w styczniu b.r. Wdrażanie idei humanizacji pracy w nowocześnie zarządzanych przedsiębiorstwach i innych instytucjach wymaga, naszym zdaniem, również wykształcenia specjalistów – menedżerów i specjalistów służb pracowniczych, przygotowanych do gospodarowania środkami produkcji - także personelem, w sposób uwzględniający podmiotowość człowieka w środowisku pracy. W obydwu specjalnościach prowadzimy studia Prowadzimy studia podyplomowe Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy PNN-18000, zakończenie rocznych studiów jest przewidziane w maju b.r. W obydwu specjalnościach prowadzimy studia dzienne i zaoczne. Przygotowujemy nowe specjalności inżynierskie: zintegrowane systemy zarządzania przedsiębiorstwem metaloplastyka i odlewnictwo artystyczne ochrona własności intelektualnej w przedsiębiorstwie Będziemy doskonalić programy nauczania i dostosowywać je do potrzeb czasów, w których żyjemy i do przyszłości. Staramy się uwzględnić opinie pracodawców, bo od nich przecież zależą miejsca pracy naszych absolwentów. W tym celu zainicjowaliśmy przeprowadzenie badań naukowych na temat oczekiwań pracodawców co do kwalifikacji i umiejętności specjalistów ds. bhp. Obecnie nie dysponujemy jeszcze profesjonalnym raportem, który opracowuje zespół socjologów – pracowników naukowych Wyższej Szkoły Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach i Uniwersytetu Śląskiego, niemniej, z zastrzeżeniem dużego przybliżenia, na podstawie analizy statystycznej, dokonanej przez operatora usług informatycznych pozwalamy sobie przekazać Państwu następujące wnioski i spostrzeżenia: 1. Większości odpowiedzi (około 70%) udzielili pracodawcy prywatni (65%) małych firm, zatrudniający do 100 pracowników (70%), oraz średnich – do 600 pracowników (15%), wiek pracodawcy w przedziale 41 – 50 lat. 2. Pracodawcy ci posiadają wykształcenie wyższe (70%), w tym także studia podyplomowe (23%), około 20% posiada wykształcenie średnie. 3. Około 40% pracodawców odbyło szkolenie podstawowe i okresowe w zakresie bhp dla pracodawców, około 8% - innego rodzaju szkolenie bhp. 4. Spośród nich – 70% utworzyło w swoim przedsiębiorstwie służbę bhp, a zatrudnienie nastąpiło w różnych formach, około 15% korzysta z usług firmy specjalistycznej, 25% 6 Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach I Konferencja Naukowa BEZPIECZEŃSTWO PRACY – EDUKACJA - ŚRODOWISKO zatrudnia specjalistę w niepełnym wymiarze czasu pracy, 23% - w pełnym wymiarze na czas nieokreślony i tyle samo – zawiera umowę zlecenie lub umowę o dzieło ze specjalistą - osobą fizyczną. 5. Pracownicy służby bhp wypełniają w przedsiębiorstwie - tylko zadania określone w rozporządzeniu Rady Ministrów – 37%, i taki sam procent pracowników oprócz tych zadań wykonuje inne ważne zadania w przedsiębiorstwie , - oprócz zadań wynikających z rozporządzenia inne drobne czynności pomocnicze wykonuje około 15% pracowników, - tylko niektóre zadania wynikające z rozporządzenia wykonuje około 3% pracowników. 6. Pracodawcy, którzy nie zatrudniają specjalisty bhp podali następujące tego powody: - przepisy tego nie wymagają – 45%, - koszty zatrudnienia są za wysokie – 30%, - sam wykonuję te zadania 25%, - nie widzę potrzeby takiej funkcji – 20% 7. Na pytanie, jak pracodawca ocenia kwalifikacje i umiejętności pracownika służby bhp, dwie odpowiedzi równorzędne po około 40 – 45% „jestem bardzo zadowolony” oraz „jestem raczej zadowolony”. Nie ma zdania w tej sprawie 12% pracodawców, jeden pracodawca jest raczej niezadowolony. Była jeszcze możliwa odpowiedź „jestem bardzo niezadowolony” i tu było 0 odpowiedzi, co jest logiczne, bo pracodawca niezadowolony rozwiązał zapewne umowę. 8. Pytaliśmy w ankiecie o powody zadowolenia lub niezadowolenia pracodawcy z pracy pracownika ds. bhp, i tak: (tu był możliwy wielokrotny wybór) - pracodawca jest zadowolony, ponieważ organy zewnętrznej kontroli nie wniosły zastrzeżeń do stanu bhp – 57%, wymagana dokumentacja jest prawidłowa – 72%, pracownik jest kompetentnym doradcą w dziedzinie bhp – 50%, pracownik zwalnia pracodawcę z faktycznego zajmowania się sprawami bhp – 40%, pracownik przejawia inicjatywę i samodzielność – 30%, dobrze propaguje sprawy bhp i przeprowadza szkolenie w zakresie bhp – 28%, pracownik posiada autorytet (pracownicy go słuchają, kierownicy liczą się z jego zdaniem) – 10%, pracownik przyczynia się do sprawnego zarządzania – 10%. - pracodawca raczej niezadowolony, jako powód niezadowolenia podał : „ponieważ organy kontroli wniosły zastrzeżenia do stanu bhp w firmie”. 9. 90% ankietowanych pracodawców akceptowałoby chęć podwyższenia kwalifikacji przez pracownika służby bhp, a 21% udzieliłoby mu pomocy finansowej. 10. Na pytanie, jakie dodatkowo kompetencje powinien posiadać specjalista ds. bhp odpowiedź: wykształcenie związane z profilem firmy – 61% umiejętności w dziedzinie zarządzania – 15% Omówione wyżej wstępne wyniki badań ankietowych wskazują, że wykształceni pracodawcy zatrudniają specjalistę ds. bhp, chętnie kompetentnego i pomocnego w innych dziedzinach, w tym zarządzania, ale chcą mieć „święty spokój” i nie zajmować się tymi sprawami. Zainteresowanie pracodawców problematyką zarządzania bezpieczeństwem pracy jest bowiem zależne wprost od treści norm ustawowych, polityki Rządu w tym zakresie i egzekwowania ich stosowania i przestrzegania przez organy państwowego nadzoru nad warunkami pracy. Tymczasem z badań , o których mowa wynikają jeszcze inne wnioski, a mianowicie: Stan wiedzy pracodawców – respondentów na temat systemów zarządzania jest niewysoki. Na pytanie: 7 Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach I Konferencja Naukowa BEZPIECZEŃSTWO PRACY – EDUKACJA - ŚRODOWISKO - czy Pana firma ma wdrożony system zarządzania bezpieczeństwem - tak - 8 % - czy wdraża system – tak 12% - czy planuje wdrożenie systemu – tak 10% natomiast nie planuje wdrożenia systemu, bo nie ma takiej potrzeby, z przyczyn ekonomicznych bądź nie ma w tej sprawie zdania – łącznie 60%. Na podobne pytanie dotyczące systemu zarządzania środowiskiem, pozytywnej odpowiedzi udzieliło 19% pracodawców. Na pytanie, czy firma realizuje zasady „czystej produkcji” – tak i raczej tak - 87% Na pytanie, kto zdaniem Pana powinien odpowiadać za stan bhp w firmie - pracodawca – 57% - specjalista ds. bhp – 43% Czy znane są Panu normy PN-N-18000: - zdecydowanie NIE – 28% - raczej nie – 50% - raczej tak – 16% - zdecydowanie TAK – 5% Przed oddaniem opracowania do druku jeszcze wpływały odpowiedzi na ankietę, stąd procentowe wielkości tu podane mogą ulec zmianie, uważamy je jednak za charakterystyczne. Obraz ten potwierdza konieczność szeroko pojętej edukacji zarówno pracodawców działających na rynku gospodarczym, jak i pracowników służby bhp już zatrudnionych, zaś absolwenci studiów wyższych będą tym bardziej poszukiwani, im więcej umiejętności złoży się na ich dyplom. Podstawowe wymagania prawne w zakresie zarządzania bezpieczeństwem pracy Do najważniejszych Dyrektyw i Konwencji w zakresie ochrony pracy wdrożonych do polskiego ustawodawstwa można zaliczyć m.in.: Dyrektywa Rady 89/391/EWG w sprawie wprowadzenia środków sprzyjających poprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, Dyrektywa Rady 89/654/EWG w sprawie minimalnych wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy, Dyrektywa Rady 89/392/EWG w sprawie ujednolicenia przepisów prawnych państw członkowskich dotyczących maszyn, Dyrektywa Rady 89/655/EWG w sprawie minimalnych wymagań bezpieczeństwa i higieny użytkowania w pracy sprzętu przez pracowników, Dyrektywa Rady 80/1107/EWG dotycząca ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na działanie czynników chemicznych, fizycznych i biologicznych, 8 Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach I Konferencja Naukowa BEZPIECZEŃSTWO PRACY – EDUKACJA - ŚRODOWISKO Dyrektywa Rady 86/188/EWG dotycząca ochrony pracowników przed zagrożeniami związanymi z narażeniem na hałas przy pracy, Dyrektywa Rady 88/364/EWG dotycząca ochrony pracowników w pracy przez wprowadzenie zakazów użytkowania pewnych określonych czynników oraz wykonywania pewnych czynności, Dyrektywa Rady 90/394/EWG dotycząca ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na działanie czynników rakotwórczych w środowisku pracy, Konwencja MOP Nr 155 dotycząca bezpieczeństwa, zdrowia pracowników i środowiska pracy, Konwencja MOP Nr 148 dotycząca ochrony pracowników przed zagrożeniami zawodowymi w środowisku pracy, spowodowanymi zanieczyszczeniem powietrza, hałasem i wibracją, Konwencja MOP Nr 170 dotycząca bezpieczeństwa przy używaniu substancji chemicznych w pracy. Wśród wielu wymagań przepisów prawa dotyczących problematyki zarządzania bezpieczeństwem pracy należy wymienić w pierwszej kolejności: Kodeks pracy Dział X „Bezpieczeństwo i Higiena Pracy”; Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy z 1997r. i 2002r.; Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy z 1998r. i 2001r.; Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie szczegółowych zasad szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy z 1996r.; Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy z 1997r.; Ustawa o służbie medycyny pracy z 1997r. Abstract Education because of European standards’ of occupational safety management. The preface presents short outline of evolution for problems of work protection and causes of new approach for these issues. Next characterizes basic causes of system actions in the area of occupational safety and health in Poland, and basic requirements law in this range, with consideration requirement law in European Unit. In the second part we presented both a new conception of education in the Academy of Labor Safety Management in Katowice as well as basic results of our research concerning Employers’ expectation in the field of abilities and skills of labor safety specialists . Streszczenie. Na wstępie przedstawiono krótki zarys ewolucji problematyki ochrony pracy oraz przyczyny nowego podejścia do tych zagadnień. Następnie scharakteryzowano podstawowe przyczyny systemowych działań w obszarze bezpieczeństwa i higieny pracy w Polsce oraz podstawowe wymagania prawne w tym zakresie, z uwzględnieniem wymagań prawnych Unii Europejskiej. W drugiej części zaprezentowano koncepcję kształcenia w Wyższej Szkole Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach oraz wstępne wyniki badań naukowych dokonanych przez uczelnię na temat Oczekiwania pracodawców co do kwalifikacji i umiejętności specjalistów ds. bezpieczeństwa i higieny pracy. 9 Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach I Konferencja Naukowa BEZPIECZEŃSTWO PRACY – EDUKACJA - ŚRODOWISKO Literatura [1] Krause M.: Określenie zróżnicowania ryzyka zagrożenia bezpieczeństwa pracowników dołowych w kopalni węgla kamiennego. Praca doktorska. Politechnika Śląska, Gliwice 2002. [2] Stanowisko Rady Ochrony Pracy w sprawie edukacji w zakresie bezpieczeństwa i ochrony człowieka w środowisku pracy. Bezpieczeństwo Pracy Nr 1/1997. [3] Zarządzenie Nr 5 Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 kwietnia 1997r. w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodzie technik bezpieczeństwa i higieny pracy. Dz. U. MEN Nr 3, poz.12. 10
