Epoki historyczne - Gimnazjum Jaraczewo

Epoki historyczne
PREHISTORIA (lub inaczej prahistoria, ok. 2 mln lat temu – ok. 3500 p.n.e.) – od powiedzmy
pojawienia się człowieka do wynalezienia pisma. Dzieli się na kilka „podepok”: paleolit, neolit,
epoka miedzi, epoka brązu, epoka żelaza
STAROŻYTNOŚĆ (epoka starożytna, ok. 3500 p.n.e. do 476 r.) – od wynalezienia pisma do
upadku cesarstwa zachodniorzymskiego)
ŚREDNIOWIECZE (476 r. do 1492 r.) – od upadku cesarstwa zachodniorzymskiego do odkrycia
Ameryki przez Krzysztofa Kolumba. Podaje się też jako datę końcową ok. 1450 – wynalazek
druku, 1453 – upadek Konstantynopola.
NOWOŻYTNOŚĆ (od 1492 r. do 1914 lub 1918 r.)
WSPÓŁCZESNOŚĆ (inaczej czasy współczesne, najnowsze, 1914 lub 1918 – nadal trwa)
Epoki w sztuce i literaturze
SZTUKA STAROŻYTNA (ANTYK)
SZTUKA ŚREDNIOWIECZNA (ROMAŃSKA, GOTYCKA)
RENESANS – wiek XV i XVI
BAROK – od końca XVI wieku do początków XVIII wieku
OŚWIECENIE – XVIII wiek
ROMANTYZM – pierwsza połowa XIX wieku
POZYTYWIZM -druga połowa XIX wieku
Dynastie panujące w Polsce
Piastowie (960 – 1370) rodzima dynastia
Przemyślidzi (1291 – 1306) dynastia pochodząca z Czech
Andegawenowie (1370 – 1386) dynastia pochodząca z Węgier
Jagiellonowie (1386 – 1572) dynastia pochodząca z Litwy
Wazowie (1587 – 1668) dynastia pochodząca ze Szwecji
Sasi (Wettynowie, czasy saskie 1697-1764) dynastia pochodząca z Saksonii
Inne… czasy, epoki w historii Polski
czasy zygmuntowskie (1506-1572) – panowanie Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta
złoty wiek (1506-1586) – panowanie Zygmunta Starego, Zygmunta Augusta i Stefana Batorego.
srebrny wiek (1587-1696) – panowanie Zygmunta III Wazy, Władysława IV, Jana Kazimierza,
Michała Korybuta Wiśniowieckiego, Jana III Sobieskiego.
czasy saskie (1697-1764) – panowanie Augusta II Mocnego i Augusta III
czasy stanisławowskie (1764 – 1795) – panowanie Stanisława Augusta Poniatowskiego
Bliski Wschód
3500 p.n.e. – Sumerowie wynaleźli pismo klinowe, pierwsze na świecie pismo obrazkowe
1200 p.n.e. – Fenicjanie stworzyli pierwsze na świecie pismo alfabetyczne
Grecja
776 p.n.e. – pierwsze igrzyska w Olimpii (pierwsze nowożytne igrzyska olimpijskie 1896 r. –
Ateny)
490 p.n.e. – Bitwa pod Maratonem (Grecja zaatakowana przez Persów, słynny bieg maratoński)
480 p.n.e. – bitwa pod Termopilami (grecko-perska w wąwozie termopilskim, słynnych 300
Spartan króla Leonidasa)
429 p.n.e. – śmierć Peryklesa (był filarem ateńskiej demokracji)
431 p.n.e. – 404 p.n.e. Wojna Peloponeska między Spartą a Atenami (pisał o niej wspaniały
historyk grecki Tukidydes)
333 p.n.e. – początek wyprawy Aleksandra Macedońskiego przeciwko Persom
Rzym
753 p.n.e. – założenie miasta Rzym
264-241 p.n.e. – I Wojna Punicka (Rzym vs Kartagina)
218-201 p.n.e. – II Wojna Punicka (Rzym vs Kartagina, Hannibal przekroczył Alpy, 216 p.n.e. –
bitwa pod Kannami, 202 p.n.e. bitwa pod Zamą)
149-146 p.n.e. – III Wojna Punicka (Rzym vs Kartagina)
73-71 p.n.e. – powstanie Spartakusa
49 p.n.e. – Juliusz Cezar przekroczył Rubikon i wkroczył z wojskami do Italii rozpoczynając wojnę
domową
44 p.n.e. – Juliusz Cezar został zamordowany (słynne słowa „I ty Brutusie przeciwko mnie?”)
31 p.n.e. - bitwa morska pod Akcjum (flota Kleopatry i Marka Antoniusza pokonana przez flotę
Oktawiana Augusta)
313 r. – edykt mediolański (tolerancja dla chrześcijaństwa w imperium rzymskim)
380 r. – chrześcijaństwo religią państwową w imperium rzymskim (wyznawanie innych staje się
nielegalne)
395 r. – podział w imperium rzymskiego na dwie części: cesarstwo zachodniorzymskie (stolica
Rzym) i cesarstwo wschodniorzymskie (zwane bizantyjskim lub bizantyńskim – stolica
Konstantynopol, inaczej Bizancjum, dziś Istambuł)
476 r. – upadek cesarstwa zachodniorzymskiego, koniec starożytności
Europa i świat
529 r. – św. Benedykt zakłada na Monte Cassino (Italia, Włochy) pierwszy klasztor benedyktynów
622 r. – hidżra (ucieczka Mahometa z Mekki do Medyny). Początek nowej ery muzułmańskiej
732 r. – Karol Młot pokonał Arabów pod Poitiers
800 r. – Karol Wielki, król Franków koronowany na cesarza (używa tytułu cesarza rzymskiego)
843 r. – traktat w Verdun – podział państwa Franków (Karola Wielkiego) na trzy części. Dały
początek Niemcom, Francji i Włochom.
962 r. – koronacja Ottona I na cesarza odnowionego cesarstwa rzymskiego (tak naprawdę
niemieckiego)
1054 r. – wielka schizma wschodnia (podział chrześcijaństwa na katolicyzm i prawosławie)
1095 r. – synod w Clermont, wezwanie do wyprawy krzyżowej czyli krucjaty
1096-1099 r. – pierwsza krucjata (zdobycie Jerozolimy, powstanie w ziemi świętej państewek
chrześcijańskich, m.in. Królestwo Jerozolimskie)
1122 r. – ugoda cesarstwa z papiestwem w Wormacji
1204 r. – złupienie Konstantynopola przez krzyżowców IV krucjaty
1291 r. – upadek Akki (koniec wypraw krzyżowych do Ziemi Świętej)
1450 r. – wynalazek druku: Jan Gutenberg
1453 r. – upadek Konstantynopola, stolicy cesarstwa bizantyjskiego. Zdobyte przez Turków staje
się ich stolicą (zmieniają nazwę Konstantynopola na Stambuł/Istambuł).
1492 r. – Krzysztof Kolumb odkrył Amerykę (koniec średniowiecza)
1497 r. – Vasco da Gama opłynął Afrykę i dotarł do właściwych Indii
1517 r. – wystąpienie Marcina Lutra – początek reformacji (powstanie wyznań protestanckich:
Luteranizm, kalwinizm, anglikanizm, itd.)
1519-1522 Ferdynand Magellan opłynął ziemię dookoła
1545-1563 – trwa sobór trydencki
1588 – Anglia Elżbiety I pokonuje hiszpańską Niezwyciężoną Armadę (flotę)
1598 – edykt nantejski
1640 – 1660 rewolucja angielska (Oliver Cromwell)
1688 – 1689 chwalebna (inaczej sławetna) rewolucja
1775 – 1783 wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych (Jerzy Waszyngton)
1776, 4 lipca Deklaracja Niepodległości (USA) – 4 lipca to ich największe święto, jak u nas 11
listopada
1787 – konstytucja stanów Zjednoczonych (pierwsza na świecie), (druga na świecie a pierwsza w
Europie będzie polska z 3 maja 1791)
1789 – 1799 rewolucja francuska (lub do 1794)
1789, 14 lipca zdobycie Bastylii (14 lipca to ich największe święto, jak u nas 11 listopada),
początek rewolucji francuskiej
1789 – Deklaracja praw człowieka i obywatela (rewolucyjna Francja)
1792 – Ludwik XVI ścięty na gilotynie, Francja republiką
1793 – 1794 terror jakobinów Maksymiliana Robespierre’a („rewolucja zaczęła zjadać własne
dzieci”)
1799 – 1815 rządy Napoleona Bonaparte we Francji (1799-1804 jako konsul, 1804-1815 jako
cesarz Francuzów), liczne wojny.
1807 – utworzenie Księstwa Warszawskiego
1812 – wyprawa Napoleona na Moskwę
1813 – bitwa narodów pod Lipskiem
1815 – 100 dni Napoleona i bitwa pod Waterloo
1814-1815 KONGRES WIEDEŃSKI
1782 – maszyna parowa James’a Watt’a
1825 – lokomotywa Stephensona
1848 – wiosna ludów
1861-1865 wojna secesyjna (w Stanach Zjednoczonych, Abraham Lincoln)
1859-1870 zjednoczenie Włoch (Camillo Cavour)
1871 – zjednoczenie Niemiec (Otto von Bismarck)
1896 r. – pierwsze igrzyska nowożytne w Atenach
1905-1907 rewolucja w Rosji i Kongresówce
1914 – zamach w Sarajewie, zabójstwo arcyksięcia Franciszka Ferdynanda i jego żony (był
następcą na tron austro-węgierski, z dynastii Habsburgów). Bezpośrednia przyczyna wybuchu I
wojny światowej.
1914 – 1918 I wojna światowa.
1917 – rewolucja bolszewicka w Rosji (obalenie caratu, Włodzimierz Lenin, komuniści –
bolszewicy)
1917 – USA przystąpiły do wojny po stronie Ententy a przeciwko państwom centralnym
1918, 11 listopada – Koniec I wojny światowej. Odzyskanie niepodległości przez Polskę.
1919 – traktat wersalski. Pokój zawarty po I wojnie światowej.
Polska
Państwo pierwszych Piastów. Wieki X-XII do 1138 roku
ok. 960-992 – panowanie Mieszka I.
966 – chrzest Polski. Ślub Mieszka I i czeskiej księżniczki Dobrawy.
972 – bitwa pod Cedynią
992-1025 – panowanie Bolesława Chrobrego.
997 – Misja do pogańskich Prusów i męczeńska śmierć św. Wojciecha.
999 – papież kanonizował (ogłosił świętym) Wojciecha.
1000 – zjazd gnieźnieński (czyli zjazd w Gnieźnie). Cesarz niemiecki Otton III przybył z
pielgrzymką do grobu św. Wojciecha w Gnieźnie i został wspaniale ugoszczony przez Bolesława
Chrobrego. Wymieniono dary – m.in. Bolesław otrzymał kopię włóczni św. Maurycego co
symbolizowało zgodę cesarza na koronację królewską dla Bolesława. Utworzenie arcybiskupstwa
w Gnieźnie oraz trzech biskupstw (Kraków, Wrocław, Kołobrzeg).
1025 – koronacja Bolesława Chrobrego, pierwszego króla Polski.
1025 – śmierć Bolesława Chrobrego.
1025-1034 – panowanie Mieszka II Lamberta.
1025 – koronacja królewska Mieszka II.
1039 – najazd księcia czeskiego Brzetysława I (zniszczone i splądrowane grody Gniezno i Poznań).
1039-1058 – panowanie Kazimierza I Odnowiciela.
1040 – Kazimierz Odnowiciel przeniósł stolicę Polski z Gniezna do Krakowa (Gniezno i Poznań
zniszczone przez Brzetysława).
1058-1079 – panowanie Bolesława II Szczodrego (Śmiałego).
1079 – zamordowanie biskupa Stanisława, bunt przeciwko Bolesławowi Śmiałemu, wygnanie
króla na Węgry.
1079-1102 – panowanie Władysława I Hermana.
1102-1138 – panowanie Bolesława III Krzywoustego (od 1106 nad całym krajem po pozbyciu się
brata Zbigniewa).
1113-1116 – powstanie kroniki Galla Anonima na dworze księcia Bolesława Krzywoustego.
1138 – śmierć Bolesława Krzywoustego. Początek dwuwiekowego rozbicia dzielnicowego Polski
w wyniku postanowień testamentu (statutu) Krzywoustego.
Rozbicie dzielnicowe. Wieki XII-XIV
od 1138 – rządzą synowie Bolesława Krzywoustego a następnie ich synowie, itd. następuje
rozdrobnienie dzielnicowe
1211 – książę Henryk Brodaty dokonał lokacji na prawie magdeburskim Złotoryi. Była to pierwsza
na ziemiach polskich lokacja na prawie niemieckim.
ok. 1220 – powstała kronika Wincentego Kadłubka.
1226 – początek rokowań Konrada Mazowieckiego z Krzyżakami w sprawie ich osiedlenia na
pograniczu mazowiecko-pruskim.
1228 – Konrad mazowiecki nadał Krzyżakom ziemię chełmińską.
1230 – bulla papieża potwierdzająca nadania i przywileje dla Krzyżaków, którzy osiedlają się nad
Wisłą.
1241 – najazd Mongołów na Małopolskę i Śląsk, bitwa pod Legnicą. W bitwie zginął Henryk
Pobożny.
1253 – papież kanonizował biskupa krakowskiego Stanisława ze Szczepanowa, zamordowanego
w 1079 roku na rozkaz króla Bolesława Szczodrego (Śmiałego).
1291 – król Czech Wacław II zajął Małopolskę z Krakowem i ziemię sandomierską. Wacław II
wprowadził na zajętych ziemiach urząd starosty.
1295 – koronacja królewska Przemysła II.
1300 – koronacja, w Gnieźnie, króla czeskiego Wacława II na króla Polski.
1305 – śmierć Wacława II i koronacja jego syna Wacława III. Wybuch powstania przeciwko
niemu. 1306 – Zabójstwo Wacława III w Ołomuńcu. Zakończyło się chwilowe panowanie dynastii
Przemyślidów w Polsce (Wacława II i Wacława III).
1306 – 1333 panowanie Władysława Łokietka
1308-1309 – Zajęcie przez Krzyżaków Pomorza Gdańskiego.
1320 – koronacja Władysława Łokietka po raz pierwszy w Krakowie (i odtąd zawsze tutaj oprócz
koronacji Stanisława Augusta Poniatowskiego – jego odbyła się w Warszawie). Ponowne
zjednoczenie Polski i koniec rozbicia dzielnicowego.
1331 – Bitwa pod Płowcami.
1333 – Śmierć Władysława Łokietka.
Wieki XIV-XVI do roku 1572
(koniec rządów Piastów oraz czasy Andegawenów i Jagiellonów)
1333-1370 – Panowanie Kazimierza Wielkiego (Podbój Rusi Halickiej, statuty Kazimierza
Wielkiego dla Wielkopolski i Małopolski, „zastał Polskę drewnianą a zostawił murowaną”)
1343 – Pokój kaliski z Krzyżakami.
1364 – Założenie Akademii Krakowskiej (Uniwersytet Jagielloński).
1364 – Uczta u Wierzynka. Zjazd monarchów w Krakowie z udziałem cesarza i króla Czech, króla
Polski, króla Węgier, króla Cypru, króla Danii, księcia mazowieckiego, książąt śląskich i
margrabiego brandenburskiego.
1370 – Śmierć Kazimierza Wielkiego (ostatniego z Piastów na polskim tronie).
1370-1382 – Panowanie Ludwika Węgierskiego (dynastia Andegawenów).
1374 – Przywilej w Koszycach.
1384-1386 – Jadwiga Andegaweńska na tronie polskim.
1385 Unia polsko-litewska w Krewie.
1386-1434 – Panowanie Władysława Jagiełły.
1386 – Chrzest, koronacja, ślub Władysława Jagiełły z Jadwigą.
1409-1411 – Wielka wojna z Zakonem krzyżackim.
1410, 15 lipca – Bitwa pod Grunwaldem.
1410 – Bezskuteczne oblężenie Malborka przez wojska Władysława Jagiełły.
1411 – I pokój toruński.
1414 – sobór w Konstancji, wystąpienie Pawła Włodkowica.
1434-1444 – Panowanie Władysława III Jagiellończyka (inaczej Władysława Warneńczyka).
1440 -1444 Władysław III (Jagiellończyk lub Warneńczyk) królem Węgier (unia personalna Polski i
Węgier).
1444 – W bitwie pod Warną z Turkami zginął król Władysław III Warneńczyk.
1444-1447 Bezkrólewie
1447-1492 – Panowanie Kazimierza Jagiellończyka.
XV w. – Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego oraz inne dzieła tworzy Jan Długosz.
1454-1466 Wojna trzynastoletnia (zapoczątkowana inkorporacją, czyli włączeniem Prus do
Korony, czyli Polski)
1454 – Przywilej cerekwicko-nieszawski.
1466 – II pokój toruński (koniec wojny trzynastoletniej). Prusy Królewskie włączone do Polski
1492-1501 – Panowanie Jana Olbrachta.
1493 – pierwszy sejm walny (odbył się w Piotrkowie)
1501-1506 – Panowanie Aleksandra Jagiellończyka.
1505 – Przyjęcie przez sejm konstytucji Nihil novi (nic nowego – w domyśle bez zgody szlachty).
1506-1548 – Panowanie Zygmunta Starego.
1517 – Wystąpienie Marcina Lutra w Niemczech.
1525 – Hołd pruski, traktat krakowski. Albrecht Hohenzollern na rynku krakowskim złożył hołd
Zygmuntowi Staremu.
1548-1572 – Panowanie Zygmunta II Augusta.
1569 – Zawarcie unii lubelskiej pomiędzy Polską i Litwą. Unia lubelska jest unią realną powstaje
wspólne państwo, które nazywamy: Rzeczpospolita Obojga Narodów (I Rzeczpospolita 1569 –
1795, II Rzeczpospolita 1918 – 1939, III Rzeczpospolita 1989 – trwa)
1572 – Śmierć Zygmunta Augusta. Koniec dynastii Jagiellonów na tronie Polski.
1572, 23/24 sierpnia – noc św. Bartłomieja we Francji.
Królowie elekcyjni. XVI-XIX w.
1573 – uchwalenie konfederacji warszawskiej. Zapewnienie swobody wyznania dysydenckiej
szlachcie w Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
1573 – pierwsza wolna elekcja w Polsce (pacta conventa, artykuły henrykowskie).
1573 – 1574 Panowanie Henryka Walezego
1575 – 1586 Panowanie Anny Jagiellonki
1576 – 1586 Panowanie Stefana Batorego
1573 – królem Polski wybrany został Henryk Walezy.
1574 – ucieczka Henryka Walezego z Polski do Francji. Zostaje zdetronizowany
1575 – królową wybrana została Anna Jagiellonka.
1576 – ożenek i koronacja księcia siedmiogrodzkiego Stefana Batorego i Anny Jagiellonki.
1586 – śmierć króla Stefana Batorego (Anna Jagiellonka abdykuje).
1587 – 1632 Panowanie Zygmunta III Wazy
1595 – założenie Akademii Zamojskiej.
1596 – przenosiny dworu królewskiego z Krakowa do Warszawy.
1596 – unia brzeska (część prawosławnych uznała zwierzchność papieża – powstał tzw. kościół
grekokatolicki [inaczej unicki - wyznawcy to unici lub grekokatolicy]).
1605 – bitwa pod Kircholmem (Polacy vs Szwedzi) polska husaria Jana Karola Chodkiewicza
zmiotła kilka razy liczniejsza armię szwedzką.
1606 – rokosz Zebrzydowskiego
1610 – bitwa pod Kłuszynem (Polacy vs Moskale czyli Rosjanie) polska husaria Stanisława
Żółkiewskiego odniosła świetne zwycięstwo, co pozwoliło niebawem zająć Moskwę.
1620 – bitwa pod Cecorą (Polacy vs Turcy) przegrana dla Polski, zginął hetman Stanisław
Żółkiewski.
1632 – 1648 Panowanie Władysława IV Wazy
1648 – 1668 Panowanie Jana Kazimierza Wazy
1648 – 1654 powstanie Chmielnickiego (Bohdana) na Ukrainie.
1654 – ugoda w Perejasławiu
1652 – pierwszy sejm zerwany za pomocą liberum veto przez posła z Upity Władysława
Sicińskiego. Początki rządów oligarchii magnackiej w Polsce.
1657 – traktaty welawsko-bydgoskie Jan Kazimierz przyznaje całkowitą niezależność Prusom
Książęcym.
1658 – ugoda (unia) hadziacka
1655-1660 – II wojna północna, czyli tzw. Potop szwedzki. Obrona Jasnej Góry (Częstochowy),
pokój zawarto w Oliwie
1668 – Jan Kazimierz abdykował
1669 – 1673 Michał Korybut Wiśniowiecki
1672 – pokój w Buczaczu (Polska traci na rzecz Turcji część Ukrainy i Podole)
1674 – 1696 Panowanie Jana III Sobieskiego
1673 – bitwa pod Chocimiem (Turków pokonuje Jan Sobieski)
1683 – bitwa z Turkami pod Wiedniem. Osiecz wiedeńska – wspaniałe zwycięstwo Jana III
Sobieskiego i jego husarii nad armią turecką
1697 – 1733 Panowanie Augusta II Sasa (Wettyna) zwanego Mocnym. Polska w unii personalnej z
Saksonią.
1699 – pokój w Karłowicach (Polska odzyskuje od Turcji część Ukrainy i Podole zabrane pokojem
z Buczacza)
1734 – 1764 Panowanie Augusta III Sasa (Wettyna).
1764 – 1795 Panowanie Stanisława Augusta Poniatowskiego.
1768 – 1772 konfederacja barska.
1772 – I rozbiór Polski.
1773 – powstaje Komisja Edukacji Narodowej (KEN) – pierwsze na świecie ministerstwo edukacji.
1788-1792 – Sejm Czteroletni (Wielki).
1791, 3 maja – uchwalenie pierwszej polskiej konstytucji (Konstytucja 3 maja).
1792 – wojna z Rosją w obronie konstytucji. Ustanowiono Order Virtuti Militari (łac. męstwu
wojennemu).
1792 – zawiązanie konfederacji targowickiej.
1793 – II rozbiór Polski.
1794 – insurekcja (czyli inaczej powstanie) kościuszkowska.
1795 – III rozbiór Polski.
Polska pod zaborami
1797 – utworzenie Legionów Polskich we Włoszech.
1807 – powstanie Księstwa Warszawskiego.
1815 – kongres wiedeński (w sprawie polski postanowiono: powstaje Królestwo Polskie (zwane
Kongresowym) w związku z Rosją, Wielkie Księstwo Poznańskie oraz Rzeczpospolita Krakowska)
1830, 29 listopada na 30 listopada – „Noc Listopadowa”, początek powstania listopadowego
(trwa w l. 1830-1831).
1846 – początek rzezi galicyjskiej (rabacja galicyjska).
1846, 21 lutego – początek powstania krakowskiego.
1863, 22 stycznia – początek powstania styczniowego (trwa w l. 1863-1864).
1905-1907 rewolucja w Rosji i Kongresówce
1914 – 1918 I wojna światowa.
1918, 11 listopada – Koniec I wojny światowej. Odzyskanie niepodległości przez Polskę.
1919 – traktat wersalski. Pokój zawarty po I wojnie światowej.
Lata 1919-1939 (II Rzeczpospolita, XX-lecie międzywojenne)
1918 – Powstanie wielkopolskie – przyłączenie Wielkopolski do Polski
1919,1920,1921 – I, II i III powstanie śląskie
1920 – Gdańsk stał się Wolnym Miastem według postanowień traktatu wersalskiego.
1920 – gen. Józef Haller w Pucku dokonał zaślubin Polski z morzem.
1919 – 1921 Wojna polsko-bolszewicka.
1920, 15 sierpnia – Bitwa warszawska, zwana cudem nad Wisłą.
1921, 17 marca – Sejm ustawodawczy uchwalił konstytucję marcową.
1921 – Traktat ryski. Podpisany w Rydze traktat pokojowy kończył wojnę polsko-bolszewicką,
ustalił przebieg wschodniej granicy Polski.