studium uwarunkowań i kierunków
advertisement
STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY JAROSŁAW CZĘŚĆ I UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO Załącznik nr 1 Do uchwały Nr………………………….. Rady Gminy w Jarosławiu z dnia……………………………………. Wykonanie opracowania Niniejsze opracowanie zostało wykonane na zlecenie Wójta Gminy Jarosław. Podstawę formalną stanowi umowa zawarta pomiędzy Wójtem Gminy Jarosław a Konsorcjum Inplus Sp. z o.o. i BDK s.c. Celem opracowania jest określenie polityki przestrzennej gminy i lokalnych zasad zagospodarowania przestrzennego. Zakres opracowania obejmuje obszar gminy Jarosław. INPLUS Spółka z o.o. 10-686 Olsztyn Ul. Wilczyńskiego 25E/216 [email protected] www.inplus.pl BDK. s.c Biuro Architektoniczno – Urbanistyczne J. Dubowik, Sz. Zabokrzecki, M. Kopliński 10 – 683 Olsztyn Ul. Wilczyńskiego 25e/221 Zespół projektowy: Główny Projektant mgr inż. arch. Marian Kopliński (upr. urb. Nr 963/89) Projektanci: mgr inż. Maria Bohutyn mgr inż. Paweł Góra inż. Agnieszka Grabowska mgr inż. Piotr Gromelski mgr inż. Łukasz Szymański inż. Kamila Walenciak, arch kraj. 2 SPIS TREŚCI Wstęp ................................................................................................................. 7 1 Uwarunkowania wynikające z dotychczasowego przeznaczenia, zagospodarowania i uzbrojenia terenu oraz wynikające ze stanu ładu przestrzennego i wymogów jego ochrony .......................................................... 9 1.1 Położenie fizyczno - geograficzne i krótka charakterystyka gminy Jarosław ............................................................................................................. 9 1.2 Gmina Jarosław w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podkarpackiego ........................................................................ 12 1.3 1.3.1 Sytuacja planistyczna gminy .................................................................. 13 Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego ......................... 13 1.3.2 Decyzje o warunkach zabudowy oraz o lokalizacji inwestycji celu publicznego ...................................................................................................... 14 1.4 Struktura osadnicza gminy ..................................................................... 17 1.5 Dotychczasowe przeznaczenie terenów ................................................ 19 1.6 Struktura funkcjonalno - przestrzenna gminy Jarosław .......................... 21 1.7 Uwarunkowania wynikające ze stanu ładu przestrzennego i wymogów jego ochrony..................................................................................................... 23 1.8 Podsumowanie ....................................................................................... 25 2 Stan środowiska, w tym stan rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej, wielkości i jakości zasobów wodnych oraz wymogów ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego.................................................................... 26 2.1 Rzeźba terenu i budowa geologiczna..................................................... 26 2.2 Wody powierzchniowe ............................................................................ 29 2.3 Klimat ..................................................................................................... 30 2.4 Roślinność, leśna przestrzeń produkcyjna ............................................. 31 2.5 Świat zwierząt ........................................................................................ 32 2.6 Gleby ...................................................................................................... 33 2.7 Rolnictwo ................................................................................................ 36 2.7.1 Struktura gospodarstw rolnych ............................................................ 36 2.7.2 Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej ................................... 37 2.8 Zasoby i walory przyrodnicze oraz ich ochrona ...................................... 40 3 2.8.1 Obszary Chronionego Krajobrazu ....................................................... 40 2.8.2 Obszary Natura 2000 .......................................................................... 41 2.8.3 Pomniki przyrody ................................................................................ 43 2.8.4 Użytki ekologiczne .............................................................................. 44 2.8.5 Siedliska przyrodnicze poza obszarami Natura 2000 ......................... 44 2.8.6 Lasy ochronne .................................................................................... 44 2.8.7 Gleby chronione .................................................................................. 45 2.8.8 Korytarze ekologiczne ......................................................................... 45 2.8.9 Wnioski i uwagi ................................................................................... 46 3 Stan dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej 47 3.1 Rys historyczny ...................................................................................... 47 3.2 Obiekty wpisane do rejestru zabytków ................................................... 48 3.3 Obiekty wpisane do gminnej ewidencji zabytków ................................... 49 3.4 Strefy ochrony konserwatorskiej............................................................. 55 3.5 Stanowiska archeologiczne .................................................................... 57 3.6 Zabytkowe cmentarze ............................................................................ 68 3.7 Podsumowanie i wnioski ........................................................................ 68 4 Uwarunkowania wynikające z warunków i jakości życia mieszkańców, w tym ochrony ich zdrowia ............................................................................... 69 4.1 Demografia ............................................................................................. 69 4.1.1 Liczba ludności ................................................................................... 69 4.1.2 Przyrost naturalny ............................................................................... 70 4.1.3 Przyrost rzeczywisty............................................................................ 73 4.1.4 Struktura wieku i płci ........................................................................... 74 4.2 Wykształcenie ........................................................................................ 78 4.3 Rynek pracy ........................................................................................... 79 4.4 Bezrobocie ............................................................................................. 81 4.5 Infrastruktura społeczna ......................................................................... 83 4.5.1 Mieszkalnictwo .................................................................................... 83 4.5.2 Ochrona zdrowia ................................................................................. 85 4 4.5.3 Oświata ............................................................................................... 86 4.5.4 Kultura, turystyka i sport...................................................................... 86 4.6 Budżet gminy.......................................................................................... 87 4.6.1 Dochody budżetowe............................................................................ 88 4.6.2 Wydatki budżetowe ............................................................................. 89 4.7 Wnioski i podsumowanie ........................................................................ 91 5 Uwarunkowania wynikające z zagrożenia bezpieczeństwa ludności i jej mienia .............................................................................................................. 93 5.1 Zagrożenia erozją i osuwaniem się mas ziemnych ................................ 93 5.2 Zagrożenia powodzią ............................................................................. 93 5.3 Promieniowanie elektromagnetyczne ..................................................... 93 5.4 Hałas ...................................................................................................... 94 5.5 Zagrożenie dla jakości wód powierzchniowych i podziemnych .............. 96 5.5.1 Wody powierzchniowe ........................................................................ 96 5.5.2 Wody podziemne ................................................................................ 98 5.6 Zagrożenie dla jakości powietrza ........................................................... 99 5.7 Podsumowanie i wnioski ...................................................................... 101 6 Stan prawny gruntów ............................................................................... 103 7 Uwarunkowania wynikające ze stanu systemów komunikacji i infrastruktury technicznej, w tym stopnia uporządkowania gospodarki wodno-ściekowej, energetycznej oraz gospodarki odpadami...................................................... 106 7.1 Komunikacja drogowa .......................................................................... 106 7.2 Komunikacja kolejowa .......................................................................... 111 7.3 Komunikacja rowerowa ........................................................................ 113 7.4 System zaopatrzenia w wodę ............................................................... 113 7.5 System odprowadzania ścieków .......................................................... 115 7.6 System zaopatrzenia w energię elektryczną ........................................ 118 7.7 System zaopatrzenia w gaz ................................................................. 119 7.8 System zaopatrzenia w ciepło .............................................................. 121 7.9 System przesyłu i łączności.................................................................. 122 7.10 Gospodarka odpadami ...................................................................... 122 5 8 Występowanie obiektów i terenów chronionych na podstawie przepisów odrębnych ...................................................................................................... 124 9 Uwarunkowania wynikające z występowania obszarów naturalnych zagrożeń geologicznych ................................................................................. 128 10 Uwarunkowania wynikające z występowania udokumentowanych złóż kopalin, zasobów wód podziemnych oraz terenów górniczych wyznaczonych na podstawie przepisów odrębnych .................................................................... 130 10.1 Udokumentowane złoża kopalin ....................................................... 130 10.2 Zasoby wód podziemnych................................................................. 130 10.3 Obszary i tereny górnicze ................................................................. 131 11 Uwarunkowania wynikające z potrzeb i możliwości rozwoju gminy ...... 132 12 Zadania służące realizacji ponadlokalnych celów publicznych ............. 135 13 Wymagania dotyczące ochrony przeciwpowodziowej .......................... 137 SPIS TABEL................................................................................................... 139 SPIS WYKRESÓW ........................................................................................ 140 SPIS RYSUNKÓW ......................................................................................... 141 6 Wstęp Prace nad studium prowadzono na podstawie Uchwały Nr III/28/2008 Rady Gminy w Jarosławiu z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie przystąpienia do sporządzenia ,,Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Jarosław”. Dotychczasowa wersja studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Jarosław została sporządzona na bazie ustawy z dnia 7 lipca 1994 roku o zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 15 poz. 139 z 1999 r. z późn. zm.) i uchwalona uchwałą nr VII/51/2001 Rady Gminy Jarosław z dnia 21 grudnia 2001 r. Niniejsze opracowanie jest dokumentem planistycznym sporządzonym dla obszaru całej gminy wiejskiej, określającym kierunki polityki przestrzennej i lokalne zasady zagospodarowania przestrzennego. Studium wykonano zgodnie z przepisami Ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717 z późn. zm.) oraz Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (Dz. U. Nr 118, poz. 1233). Opracowanie wykonano w formie tekstowej i graficznej. Część tekstową niniejszego opracowania stanowi: • Część I. Uwarunkowania Zagospodarowania Przestrzennego, stanowiąca załącznik nr 1 do Uchwały Nr…………………………. Rady Gminy w Jarosławiu z dnia………………………………. • Część II. Kierunki Zagospodarowania Przestrzennego, stanowiąca załącznik nr 2 do Uchwały Nr…………………………. Rady Gminy w Jarosławiu z dnia………………………………. Część graficzną niniejszego opracowania stanowi: • Rysunek 1A. Uwarunkowania Zagospodarowania Przestrzennego – Część Północna. Skala 1:10 000. 7 • Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Jarosław. Rysunek 1B. Uwarunkowania Zagospodarowania Przestrzennego – Część Wschodnia i Południowa. Skala 1:10 000. • Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Jarosław. Rysunek 2A. Kierunki Zagospodarowania Przestrzennego – Część Północna. Skala 1:10 000. • Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Jarosław. Rysunek 2B. Kierunki Zagospodarowania Przestrzennego – Część Wschodnia i Południowa. Skala 1:10 000. 8 1 Uwarunkowania przeznaczenia, wynikające z dotychczasowego zagospodarowania i uzbrojenia terenu oraz wynikające ze stanu ładu przestrzennego i wymogów jego ochrony 1.1 Położenie fizyczno - geograficzne i krótka charakterystyka gminy Jarosław Gmina Jarosław położona jest w północno-wschodniej części województwa podkarpackiego, powiecie jarosławskim. Miasto Jarosław dzieli obszar gminy na dwie części: północno-zachodnią – położoną w granicach Doliny Dolnego Sanu oraz południowo-wschodnią – położoną na przecięciu trzech krain geograficznych: Doliny Dolnego Sanu, Płaskowyżu Tarnogrodzkiego i Pogórza Rzeszowskiego. Obszar gminy zajmuje powierzchnię 11 348 ha. Przez obszar przepływa rzeka San, stanowiąca prawobrzeżny dopływ Wisły. Gmina Jarosław graniczy z następującymi jednostkami administracyjnymi: • w granicach powiatu jarosławskiego z gminami: Wiązownica, Laszki, Radymno, Chłopice, Pawłosiów oraz miastem Jarosław; • z gminami Sieniawa, Tryńcza i Przeworsk, znajdującymi się w powiecie przeworskim. 9 Rysunek 1. Położenie gminy Jarosław na tle województwa podkarpackiego. Źródło: Opracowanie własne. 10 Rysunek 2. Położenie gminy Jarosław w powiecie jarosławskim. Źródło: Opracowanie własne. Na terenie gminy znajduje się 13 sołectw, które zamieszkuje 12 755 osób (według danych GUS z 2009 r.). Gęstość zaludnienia wynosi 372 osoby na km2 (przy średniej w województwie 118 osób na km2). Centrum administracyjne i kulturalne gminy znajduje się w mieście Jarosław. Przez gminę przebiegają dwie drogi krajowe. Mają one wspólny przebieg w granicach administracyjnych gminy, są to: droga krajowa nr 4 oraz droga krajowa nr 77. Ponadto, przez gminę biegnie magistrala kolejowa E30, stanowiąca część III Europejskiego Korytarza Transportowego. W granicach gminy funkcjonuje system wodociągowo-kanalizacyjny. Z sieci wodociągowej korzysta około 93% mieszkańców gminy (4 ujęcia wody zlokalizowane na terenie gminy). Do sieci kanalizacyjnej podłączonych jest 11 około 68% mieszkańców (1 oczyszczalnia ścieków). W gminie funkcjonuje system zaopatrzenia w energię elektryczną oraz gaz, a także system selektywnej zbiórki odpadów, brak natomiast systemu zaopatrzenia w ciepło. 1.2 Gmina Jarosław w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podkarpackiego Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa wyznacza strukturę funkcjonalno – przestrzenną opartą na obszarach koncentracji procesów urbanizacyjnych, w tym elementów społeczno – ekonomicznych, osadnictwa, infrastruktury technicznej, w ujęciu pasmowym, węzłowym i strefowym. Układ pasmowy dotyczy sieci osadniczej, infrastruktury technicznej oraz funkcji przemysłowych i usługowych, powstałych w wyniku procesów rozwoju osadnictwa. W układzie tym gmina Jarosław jest elementem pasma centralnego charakteryzującego się układem równoleżnikowym (od zachodniej Europy do południowo-wschodniej Europy oraz Azji). Układ węzłowy porusza tematykę aktywności społeczno – gospodarczej obejmując ośrodki miejskie leżące w pasmach układu pasmowego. Na tle województwa podkarpackiego gmina Jarosław stanowi składową środkowego pasma aktywności społeczno-gospodarczych stanowiącego element struktury funkcjonalno-przestrzennej województwa, łączącego: - aglomeracje miejskie: Wrocław, Katowice, Kraków i Rzeszów, będące węzłami rozwoju o znaczeniu krajowym; - miasta: Opole, Tarnów, Dębica, Przeworsk, Jarosław i Przemyśl, zaliczone do węzłów regionalnych i subregionalnych. Opisane pasmo stanowi główne uwarunkowanie rozwoju przestrzennego dla gmin wzdłuż niego usytuowanych. Istotnym uwarunkowaniem w rozwoju województwa podkarpackiego jest sąsiedztwo aglomeracji krakowskiej, stanowiące barierę rozwojową dla regionu. Spowodowane jest to wysoką konkurencyjnością aglomeracji pod względem społeczno – gospodarczym, co 12 generuje odpływ ludności z gmin leżących w granicach województwa podkarpackiego, w tym również gminy Jarosław. Układ sieciowy dotyczy rozmieszczenia i wzajemnych powiązań elementów infrastruktury technicznej (w szczególności komunikacyjnej). Ponadto, gmina Jarosław położona jest w strefach: produkcji rolnej, gospodarki leśnej, ochrony walorów przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych, ochrony i wykorzystania dziedzictwa kulturowego, rozwoju turystyki i wypoczynku. Gmina położona jest w sąsiedztwie miasta Jarosław stanowiącego subregionalny ośrodek rozwoju, pełniącego funkcję ośrodka przemysłowego i aktywnego ośrodka przedsiębiorczości, a także ponadlokalnego ośrodka rozwoju szkolnictwa wyższego i średniego. Ze względu na licznie występujące zabytki, Jarosław pełni również funkcje ośrodka o znaczeniu ponadregionalnym. Plan wskazuje również obszary problemowe i konfliktowe: − obszary zalewowe i zagrożone powodziami; − obszary istniejących i potencjalnych osuwisk. 1.3 Sytuacja planistyczna gminy 1.3.1 Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego W granicach gminy Jarosław obowiązują trzy miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Są to plany miejscowe przyjęte następującymi uchwałami (z późniejszymi zmianami): 1. Uchwała Nr II/13/2007 Rady Gminy Jarosław z dnia 26 kwietnia 2007 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Gminy Jarosław – „Obszar Północ”, która swoim zasięgiem obejmuje części miejscowości: Wola Buchowska, Wólka Pełkińska, Pełkinie, Kostków, Leżachów Osada; 2. Uchwała Nr II/14/2007 Rady Gminy Jarosław z dnia 26 kwietnia 2007 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Gminy Jarosław – „Obszar Wschód”, która swoim 13 zasięgiem obejmuje części miejscowości: Zgoda, Surochów, Sobiecin, Koniaczów, Makowisko; 3. Uchwała Nr VI/43/2007 Rady Gminy Jarosław z dnia 28 września 2007 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Gminy Jarosław – „Obszar Południe”, która swoim zasięgiem obejmuje części miejscowości: Morawsko, Tuczempy, Munina. Wraz z przyjęciem w/w aktów prawa miejscowego, wykazana została ich zgodność z dotychczas obowiązującym studium z 2001 r. W związku z aktualizacją polityki przestrzennej gminy konieczna jest weryfikacja aktualności zapisów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, w szczególności w zakresie: - przeznaczenia terenu na określone cele; - przebiegu granic obszarów szczególnego zagrożenia powodzią. 1.3.2 Decyzje o warunkach zabudowy oraz o lokalizacji inwestycji celu publicznego W latach 2005 – 2007 wydano łącznie 302 decyzje o warunkach zabudowy. Poniższy wykres przedstawia ilość decyzji wydanych w poszczególnych latach. 14 115 111 120 100 76 80 60 40 20 0 2005 2006 2007 decyzje o warunkach zabudowy Wykres 1. Decyzje o warunkach zabudowy wydane w latach 2005 – 2007. Źródło: Opracowanie własne. W badanym przedziale czasowym liczba wydawanych decyzji wyraźnie wzrosła (z 76 do 115 decyzji). 60% decyzji dotyczyło lokalizacji zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, a pozostała część - zabudowy gospodarczej. Należy zauważyć, że w 2007 roku uchwalono trzy miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego (dwa w kwietniu i jeden we wrześniu) obejmujące zasięgiem większość terenów miejscowości gminnych. Stąd dane z roku 2007 dotyczą jedynie przedziału czasowego od początku roku do wejścia w życie w/w planów miejscowych. Liczba decyzji wydanych po roku 2007 była niewielka i nie miały one większego wpływu na wyżej przedstawione analizy. Rosnąca liczba wydawanych decyzji świadczy o zmianach zachodzących w strukturze przestrzennej gminy spowodowanych zwiększaniem się obszarów zabudowy mieszkaniowej. 15 Kolejny etap analizy dotyczy decyzji o lokalizacji inwestycji celu publicznego, których w latach 2005-2007 wydano 42. Poniższy wykres przedstawia ilość decyzji wydanych w poszczególnych latach. 22 25 20 15 10 10 10 5 0 2005 2006 2007 decyzje o lokalizacji inwestycji celu publicznego Wykres 2. Decyzje o lokalizacji inwestycji celu publicznego wydane w latach 2005 – 2007. Źródło: Opracowanie własne. W badanym okresie liczba decyzji o lokalizacji inwestycji celu publicznego wzrosła ponad dwukrotnie. Dotyczyły one głównie inwestycji związanych z budową oraz rozbudową sieci i urządzeń infrastruktury technicznej (elektroenergetycznej, gazowej, wodociągowej, kanalizacyjnej), a także budowy kościoła i domu pogrzebowego. Po roku 2007 w granicach gminy obowiązywały miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego obejmujące znaczną część terenów miejscowości gminnych, więc lokalizacje inwestycji w przeważającej części odbywały się w oparciu o ustalenia tych planów. W tym czasie 16 wydawane były jedynie nieliczne decyzje, które nie miały istotnego wpływu na wyżej przedstawione analizy. Największa liczba decyzji o warunkach zabudowy, jak również o lokalizacji inwestycji celu publicznego została wydana dla obrębów znajdujących się bliskim sąsiedztwie miasta Jarosławia, były to: Munina, Tuczempy, Pełkinie, Wólka Pełkińska, Makowisko, Surochów, Koniaczów. 1.4 Struktura osadnicza gminy Na terenie gminy znajduje się 13 sołectw zamieszkiwanych przez 13 112 mieszkańców. Jednostki osadnicze skoncentrowane są wzdłuż głównych szlaków komunikacyjnych gminy. Są to głównie wsie jednodrożne o zwartej zabudowie zlokalizowanej po obu stronach dróg, czyli tak zwane ulicówki. Układ zabudowy charakteryzuje się bardzo niewielkim rozproszeniem. Dominujący typ zabudowy występujący w gminie Jarosław to zabudowa zagrodowa, a także jednorodzinna wolnostojąca zlokalizowana często w drugiej linii zabudowy w stosunku do domów mieszkaniowych w zabudowie zagrodowej. Centralnie położoną jednostką jest miasto Jarosław znajdujące się poza granicami gminy, lecz pełniące w opisywanej strukturze ośrodek administracyjny, edukacyjny oraz społeczno - gospodarczy. Obszar miejski, a także szczególne uwarunkowania przyrodnicze (przebieg rzeki, obszary podmokłe) parcelują obszar wiejski na trzy części: północno – zachodnią, północno – wschodnią oraz południowo – wschodnią. Sołectwa przynależące do poszczególnych części przedstawia tabela poniżej. Tabela 1. Schemat struktury osadniczej gminy. Część gminy Miejscowości północno – Kostków, Pełkinie, Wólka Pełkińska, Wola Buchowska, Osada zachodnia Leżachów północno – wschodnia Makowisko, Surochów, Koniaczów, Zgoda, Sobiecin 17 południowo – Tuczempy, Morawsko, Munina. wschodnia Źródło: Opracowanie własne Opisany podział można zaliczyć do barier rozwojowych, ze względu na brak powiązań drogowych pomiędzy poszczególnymi obszarami. Obecnie jedynym połączeniem komunikacyjnym pomiędzy częściami: północną a południową (wschodnią i zachodnią) oraz pomiędzy częściami północnowschodnią a północno-zachodnią, jest droga krajowa nr 4 i 77 (wspólny przebieg) prowadząca przez obszar miejski. Ze względu na szczególne warunki fizjograficzne i przyrodnicze, nie jest możliwe rozwiązanie polegające na bezpośrednim połączeniu drogowym obszarów: północno-wschodniego i południowo-wschodniego. Do miejscowości o największej liczbie mieszkańców zaliczyć można położone wzdłuż dróg krajowych: Muninę, Pełkinie, Tuczempy, Wólkę Pełkińską, a także położone w sąsiedztwie miasta Jarosław: Makowisko, Morawsko oraz Surochów. Pozostałe miejscowości położone w północno – zachodniej części gminy należą do mniej ludnych jednostek osadniczych. Tabela 2. Liczba mieszkańców w jednostkach osadniczych gminy Jarosław L.p. 1 Nazwa miejscowości Munina Liczba mieszkańców 2 Pełkinie 1 822 3 Tuczempy 1 686 4 Wólka Pełkińska 1 468 5 Makowisko 6 Morawsko 1 049 7 Surochów 1 038 2 090 1 279 18 8 Wola Buchowska 807 9 Koniaczów 562 10 Kostków 11 Sobiecin 452 12 Zgoda 222 13 Leżachów Osada 127 RAZEM: 510 13 112 Źródło: Opracowanie własne 1.5 Dotychczasowe przeznaczenie terenów W poniższej tabeli i na wykresie przedstawiono strukturę użytkowania gruntów gminy Jarosław. Tabela 3. Struktura użytkowania gruntów w gminie Jarosław. L.p. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Wyszczególnienie grunty orne łąki i pastwiska grunty zabudowane i zurbanizowane grunty rolne zabudowane grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione sady grunty pod rowami grunty pod wodami nieużytki tereny różne grunty pod stawami RAZEM: Powierzchnia [ha] 7457,00 2093,00 561,00 394,00 387,00 122,00 104,00 103,00 72,00 53,00 2,00 11 348 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Jarosław. 19 0,91% 0,63% 0,92% 1,08% 0,47% 0,02% 4,94% 3,47% 3,41% 18,44% 65,71% grunty orne grunty zabudowane i zurbanizowane grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione grunty pod rowami nieużytki grunty pod stawami łąki i pastwiska grunty rolne zabudowane sady grunty pod wodami tereny różne Wykres 3. Struktura użytkowania gruntów w gminie Jarosław Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Jarosław. W strukturze użytkowania gruntów w gminie Jarosław największy udział mają grunty orne – 65,71%, które wyraźnie dominują nad pozostałymi rodzajami użytków. Na drugiej pozycji znajdują się łąki i pastwiska – 18,44%. Powierzchnie pozostałych użytków mieszczą się w przedziale 0,02% – 4,94%. Najmniejszy udział w strukturze użytkowania gruntów mają grunty pod stawami. Powierzchnia tych użytków stanowi 0,02 % powierzchni gminy. Grunty zabudowane i zurbanizowane oraz grunty rolne zabudowane zajmują łącznie powierzchnię 955 ha, stanowiąc około 8,5 % całej powierzchni gminy. Gmina Jarosław jest gminą rolniczą, co znajduje odzwierciedlenie w powyższych analizach. Posiada niewielki odsetek terenów leśnych, które łącznie z terenami zadrzewionymi i zakrzewionymi zajmują niewiele ponad 3% powierzchni gminy, czyli o połowę mniej niż tereny zabudowane i zurbanizowane. 20 1.6 Struktura funkcjonalno - przestrzenna gminy Jarosław Aby wyróżnić strefy funkcjonalne na danym obszarze, należy wziąć pod uwagę uwarunkowania przyrodniczo-kulturowe oraz obecny stan zainwestowania terenu, w tym istniejące elementy infrastruktury komunikacyjnej i technicznej. Uwarunkowania przyrodnicze Na strukturę środowiska przyrodniczego w gminie Jarosław składają się głównie grunty orne stanowiące ok. 65% powierzchni gminy oraz łąki i pastwiska, które zajmują ok. 18% powierzchni gminy. Znaczne obszary łąk i miejsc podmokłych występują w północno-zachodniej części obszaru. Gmina wykazuje się niewielką lesistością. Grunty zadrzewione i zakrzewione zajmują ok. 3,5 % powierzchni gminy. Obszar gminy przecina rzeka San wraz z przyległymi do niej obszarami podmokłymi oraz szczególnymi obszarami zagrożenia powodzią. Grunty pod wodami zajmują niecały łącznie 1% gruntów w granicach gminy. Uwarunkowania wynikające z istniejącej infrastruktury komunikacyjnej i technicznej Głównym elementem infrastruktury mającym wpływ na kształtowanie struktury zagospodarowania przestrzennego są drogi krajowe, wokół których koncentrują się obszary zurbanizowane o funkcji mieszkaniowej oraz usługowej, w tym usług publicznych. Przez gminę przebiegają główne sieci przesyłowe (tj. linie elektroenergetyczne wysokiego napięcia 750 kV i 110 kV oraz gazociągi wysokoprężne), które można zaliczyć do elementów limitujących strukturę przestrzenną. Uwarunkowania wynikające z istniejącego stanu zainwestowania Ośrodkiem pełniącym rolę ośrodka kulturowego oraz usługowego na potrzeby gminy Jarosław jest sąsiadujące z nią miasto Jarosław. Obszary 21 zabudowane na terenie gminy koncentrują się właśnie wokół ośrodka miejskiego, jak również wzdłuż dróg krajowych. Wyżej opisane obszary zurbanizowane się koncentrują w miejscowościach: Munina, Tuczempy, Pełkinie, Wólka Pełkińska, Makowiska, Surochów, Koniaczów. Podsumowując, pod względem przestrzennym gmina Jarosław podzielona jest na trzy części. Podział ten uwarunkowany jest położeniem gminy względem miasta Jarosław, a także przebiegiem rzeki San. Funkcjonalnie natomiast stanowi jednostkę, na którą składają się uzupełniające się nawzajem strefy. Sumując uwarunkowania przestrzenne oraz funkcjonalne wyróżniono komplementarne strefy tworzące strukturę funkcjonalno-przestrzenną gminy Jarosław, którą graficznie przedstawiono na rysunku nr 8. A) Strefa rozwojowa Strefa obejmuje zasięgiem pas terenu położony wzdłuż dróg krajowych nr 4 i 77, w tym bezpośrednie sąsiedztwo miasta Jarosław. Strefa spełnia funkcje mieszkaniowe, jak również stanowi skupisko funkcji usługowych na szczeblu lokalnym, w tym usług publicznych. Zauważalne są tu procesy przekształcania się zabudowy zagrodowej na inne funkcje, co świadczy o nasilaniu się wielofunkcyjnego rozwoju terenów wiejskich. W zależności od źródła powstawania tych procesów, wyróżniono dwa rodzaje podjednostek: A1 – pasmo aktywności społeczno-gospodarczej, A2 – suburbanizacja miasta Jarosław. B) Strefa rolnicza Strefa obejmująca tereny, na których głównie prowadzona jest działalność rolnicza. B1) Strefa ekstensywnej zabudowy Występująca w granicach strefy zabudowa zagrodowa jest rozproszona i ma charakter ekstensywny. Nie występują tu większe jednostki osadnicze. B2) Strefa osadniczo - rolnicza 22 W granicach strefy występują jednostki, które w strukturze osadniczej gminy pełnią rolę większych ośrodków. Skupiają one głównie zabudowę mieszkaniową, ale również zagrodową. C) Strefa przyrodnicza Obejmuje zasięgiem tereny użytkowane rolniczo, jak również podmokłe tereny łąkowe. W granicach strefy występują jednostki osadnicze, rozmieszczone wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych, jak również zabudowa zagrodowa rozproszona. W ramach ww. stref występują następujące przeznaczenia terenu: − Obszary zabudowy zagrodowej i mieszkaniowej jednorodzinnej − Obszary zabudowy wielorodzinnej − Obszary zabudowy usługowej − Obszary zabudowy produkcyjno-usługowej − Obszary zabudowy produkcyjno-usługowej, w tym produkcji rolnej − Obszary o funkcji rekreacyjno – sportowej − Obszary ogrodów działkowych − Obszary rolniczej przestrzeni produkcyjnej 1.7 Uwarunkowania wynikające ze stanu ładu przestrzennego i wymogów jego ochrony Przez ład przestrzenny (zgodnie z definicją zawartą w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym) należy rozumieć takie ukształtowanie przestrzeni, które tworzy harmonijną całość oraz uwzględnia w uporządkowanych relacjach uwarunkowania i wymagania funkcjonalne, społeczno - gospodarcze, środowiskowe, kulturowe oraz kompozycyjno – estetyczne. Stan ładu przestrzennego w gminie Jarosław przeanalizowano w oparciu o strukturę funkcjonalno-przestrzenną oraz uwarunkowania wynikające z dotychczasowego przeznaczenia i zagospodarowania terenów. Na podstawie 23 analiz można pozytywnie ocenić stan ładu przestrzennego gminy Jarosław. Zabudowa skupiona jest wzdłuż głównych szlaków komunikacyjnych, w miejscowościach o ulicowym układzie ruralistycznym. Poza obszarami zwartej zabudowy znajdują się tereny użytkowane rolniczo wraz z ekstensywną zabudową zagrodową. Czynnikiem wpływającym negatywnie na stan ładu przestrzennego jest podział przestrzenny gminy na trzy części spowodowany sąsiedztwem miasta Jarosław oraz przebiegiem rzeki San. Struktura funkcjonalno-przestrzenna gminy jest bardzo czytelna, a pokrycie terenu miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego duże, co przekłada się na ściśle określone regulacje związane z wymogami ładu przestrzennego. Zapisy obowiązujących planów na terenie gminy pozwalają na kształtowanie ładu przestrzennego w sposób gwarantujący jego najwyższą jakość. Ochrona ładu przestrzennego jest niezbędna, w szczególności przy sporządzaniu nowych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego lub w przypadku ich zmiany. Uwzględniając ochronę historycznych jednostek struktury osadniczej gminy (obecnie chronionych z tytułu wyznaczonych przez prawo miejscowe stref ochrony konserwatorskiej), należy uwzględnić także potrzeby społeczno-gospodarcze mieszkańców gminy, badając tendencje ilościowe i przestrzenne lokalizowania nowych inwestycji, a także wnioski złożone do procedury planistycznej. W odniesieniu do funkcjonalności struktury przestrzennej, wskazane jest, aby kształtować ją w oparciu o wyraźnie ukształtowane już pasma zainwestowania. Oznacza to wyznaczanie obszarów aktywizacji gospodarczej wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych gminy oraz w bliskim sąsiedztwie miasta Jarosław. Istotnymi uwarunkowaniami, które wpłyną na kształtowanie ładu przestrzennego w gminie są aspekty środowiskowe, w tym obszary szczególnego zagrożenia powodzią, które w przeważającej części są wolne od zabudowy. Należy dążyć do zachowania obecnego stanu. 24 1.8 Podsumowanie Dokonując podsumowania niniejszego rozdziału sformułowano następujące wnioski: • Koncentracja zabudowy wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych (Munina, Tuczempy, Pełkinie, Wólka Pełkińska), a także w bliskim sąsiedztwie obszaru miejskiego (Surochów, Koniaczów) potwierdza przynależność gminy do środkowego pasma aktywności społecznogospodarczych; • Struktura własnościowa – należy przeanalizować obszary będące własnością gminy i wskazać ich odpowiednie zagospodarowanie; • Istniejąca struktura osadnicza jest przestrzennie podzielona, brak jest połączenia komunikacyjnego; • W ramach ochrony ładu przestrzennego należy zwrócić uwagę na historyczne jednostki osadnicze oraz na niewielkie rozproszenie obszarów zainwestowanych, a także uwzględnić potrzeby społeczno-gospodarcze mieszkańców gminy oraz potencjalnych inwestorów; • Duża powierzchnia gruntów rolnych o dobrych klasach gleb sprzyja rozwojowi rolnictwa, lecz Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podkarpackiego wskazuje, aby część tych gruntów przeznaczyć na cele nierolnicze w celu kreowania strefy nasilenia wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich; • Na terenie występuje mała ilość obszarów leśnych, co sprzyja wprowadzaniu zalesień; • Należy zweryfikować aktualność obowiązujących aktów polityki przestrzennej gminy i wskazać obszary dla których niezbędne jest sporządzenie nowych planów miejscowych. 25 2 Stan środowiska, przestrzeni zasobów w tym stan produkcyjnej, wodnych oraz rolniczej i leśnej wielkości i jakości wymogów ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego1 2.1 Rzeźba terenu i budowa geologiczna Zróżnicowanie rzeźby terenu uwarunkowane klimatycznymi i hydrologicznymi w przeszłości, głównie jest zmianami w czwartorzędzie, i nadal podlega ewolucji. Dodatkowym czynnikiem mającym wpływ na ukształtowanie powierzchni jest gospodarcza działalność człowieka. 1 Rozdział sporządzono w oparciu o zapisy opracowania pn. „Aktualizacja opracowania ekofizjograficznego do projektu zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Jarosław na podstawie: F. Pulit. Opracowanie ekofizjograficzne dla gminy Jarosław, Tarnów, 2004 r.” 26 Rys. 4. Regiony geomorfologiczne wg W. Włada Źródło: Opracowanie ekofizjograficzne dla gminy Jarosław, 2004 r. środowiska Różnorodność geograficznego, widoczna jest w zróżnicowaniu rzeźby terenu, budowie geologicznej, pokryw glebowych i szaty roślinnej. Środowisko Podgórza Rzeszowskiego jest silnie przeobrażone przez człowieka i działalność procesów rzeźbotwórczych. W pokryciu terenu przeważają tereny rolne. Dolina Dolnego Sanu posiada odmienną rzeźbę i szatę roślinną z zachowanymi fragmentami naturalnych biocenoz wodnych, leśnych i półnaturalnymi biocenozami łąkowymi. Płaskowyż Tarnogrodzki wyróżnia się odmiennością rzeźby, gleb i szatą roślinną. 27 Rzeźba terenu charakteryzuje się niewielkim urozmaiceniem, średnie wysokości wynoszą 170 m n.p.m. (dolina Sanu) – 240 m n.p.m. (okolice Morawska). Południowo-zachodnia część gminy leży w obrębie Pogórza Rzeszowskiego. Jest to rozległy płaskowyż pochylający się łagodnie w kierunku północno-wschodnim. Nachylenia na terenie gminy, w obrębie Pogórza są zróżnicowane i lokalnie dochodzą do 12%. Na rysunku studium oznaczono obszary o spadku powyżej 5%, które obejmują głównie południową część gminy (na południe od miejscowości Morawsko) oraz w części północnej gminy (na południe od miejscowości Pełkinie). Podnóże Karpat obniża się w kierunku doliny Sanu, w okolicach Jarosławia tworzy stromą krawędź 20-30 m ponad płaską dolinę Sanu. Dolina rzeki San tworzy szerokie obniżenie, z dominującymi formami geomorfologicznymi, jakimi są: • Terasa zalewowa – wyniesiona od 2-6 m nad średni stan wody w rzece San. Nachylenia w obrębie terasy są niewielkie i nie przekraczają 2%; • Terasa nadzalewowa – jest wzniesiona i lekko nachylona w kierunku rzeki, poprzecinana starorzeczami (spadki 0-2%); • Terasa wysoka – wzniesiona 12-30 m nad średni stan wody w rzece, ma zróżnicowane nachylenia, porozcinana dolinami nieckowatymi i lokalnie wąwozami lessowymi. Granica między terasami wysoką i nadzalewową występuje w postaci krawędzi; • Starorzecza – obniżenia dolinowe, o kształcie półkolistym, różnym przebiegu i zmiennej głębokości. Są podmokłe lub lokalnie wypełnione wodą. Wysokości względne w obrębie Dolnego Sanu kształtują się w granicach 170210 m n.p.m. Gmina Jarosław leży w obrębie jednostki geologicznej Zapadlisko Podkarpackie, którą stanowi rów podgórski. Występujące tu złoża pochodzą z miocenu i plejstocenu. Utwory mioceńskie to: gliny zwałowe, piaski i żwiry. Do osadów plejstoceńskich należą utwory eoliczne (lessy) oraz piaski, gliny, pyły 28 wodno-eoliczne oraz osady akumulacji rzecznej. W obrębie dolin rzecznych, w obniżeniach terenowych i u podnóży stoków osadziły się utwory holoceńskie – mady rzeczne (gliny, pyły namułów organicznych, torfy). 2.2 Wody powierzchniowe Gmina Jarosław leży w dorzeczu Sanu w obrębie zlewni Wisły. Rzeka San pod względem długości (443 km) jest szóstą rzeką Polski. Spośród wszystkich karpackich dopływów Wisły posiada największą zlewnię, liczącą 16 861 km2 powierzchni, z czego 14 390 km2 (85,3%) znajduje się w granicach Polski. Zlewnia składa się z rzeki San wraz z dopływami: rzeką Szkło i potokami Rokietnicki Łęg i Morawski Łęg oraz rzeką Szewnia. Na odcinku od źródeł do Jarosławia San jest rzeką o reżimie górskim, odznacza się małą retencją gruntową i szybko reaguje na zmianę zasilania. Zlewnia Sanu większą retencją odznacza się poniżej Jarosławia. Rzeka Szewnia w granicach gminy Jarosław traktowana jest jako urządzenie melioracji podstawowych. Szewnia połączona jest we wsi Pełkinie kanałami ulgi z Sanem. Dolina rzeki, poza odcinkiem w okolicy wsi Munina Mała, nie jest chroniona wałami. Przy wysokich stanach wód zalewane jest dno doliny, a stopień zagrożenia powodzią jest bardzo duży. Na terenie gminy, w obrębie starorzeczy, występują obszary stale podmokłe oraz niewielkie zbiorniki wód stojących, najczęściej silnie zarośniętych. Sztuczne zbiorniki wodne na terenie gminy w większości stanowią wyrobiska po eksploatacji kruszywa naturalnego, czego przykładem są akweny w Surochowie i Zgodzie, pełniące funkcje hodowlane i rekreacyjne. Staw we wsi Zgoda położony jest w starym meandrze Sanu. Znajduje się tu łowisko z polem namiotowym i parkingiem. Stawy spiętrzone groblami znajdują się m.in. we wsi Makowisko i Pełkinie. 29 2.3 Klimat Położenie gminy w obrębie Sandomiersko-Rzeszowskiej dzielnicy rolniczo-klimatycznej warunkuje klimat lokalny, który w podziale Polski na regiony bioklimatyczne należy do V-regionu najcieplejszego. Charakterystyka klimatu lokalnego: Średnie temperatury: roczna 7,6°C, stycznia -3,6°C, lipca 18,2°C, Średnia roczna amplituda: 21,8°C, Średnia roczna suma opadów: 670 mm, Długość okresu wegetacyjnego: 220 - 224 dni, Długość zalegania pokrywy śnieżnej: 70 dni, Liczba dni z przymrozkami: 119. Roczne amplitudy powietrza w granicach 21-22°C wskazują na znaczny w skali Polski kontynentalizm klimatu, wynikający z dużej odległości od morza. Ujemne średnie dobowe temperatury powietrza notowane są w grudniu, styczniu i lutym. Średnie dobowe temperatury wyższe od średniej rocznej występują od kwietnia do października. Średnie zachmurzenie należy do najniższych w Polsce i wynosi ono 63% pokrycia nieba, co jest kolejną cechą kontynentalizmu klimatu. W związku z tym stosunkowo najrzadziej w kraju występują dni pochmurne (średnio 110 dni), ze stopniem zachmurzenia 8 - 10, a najczęściej dni pogodne. Rozkład opadów atmosferycznych jest nierównomierny. Maksymalne miesięczne sumy opadów (100 mm) występują w miesiącach letnich (czerwiec, lipiec, sierpień), a najmniejsze (30 mm) w zimie (grudzień, styczeń, luty), co przekłada się na stany wody w rzekach. Burze zdarzają się 28 - 33 razy w roku, przy czym kilka razy może towarzyszyć im opad gradu. Podstawowym walorem klimatu lokalnego okolic Jarosławia są korzystne warunki pogodowe sprzyjające gospodarce rolnej, mieszkalnictwu i różnym formom rekreacji. 30 2.4 Roślinność, leśna przestrzeń produkcyjna Środowisko przyrodnicze gminy jest urozmaicone pod względem florystycznym. Głównym elementem środowiska są użytki rolne, pozostałe to zbiorowiska łąkowe, lasy i zbiorowiska wodne, związane ze starorzeczami. Zbiorowisko łąkowe zajmuje ok. 20% powierzchni użytków rolnych gminy. Najwięcej łąk występuje w dolinie Sanu oraz niższych partiach Płaskowyżu Tarnogrodzkiego, gdzie licznie występujące torfowiska zmeliorowano i zmieniono na łąki i pastwiska. Wśród gatunków roślin w zbiorowiskach łąkowych, oprócz traw, pojawiają się gatunki chronione, takie jak goździk pyszny, goryczka wąskolistna i rosiczka okragłolistna. Najcenniejszym składnikiem szaty roślinnej są ekosystemy leśne. Tworzą one kilka małych kompleksów, bowiem ogólna powierzchnia leśna w gminie Jarosław wynosi 204 ha, co stanowi 1,8% ogólnej powierzchni gminy. Zbiorowiska leśne są rozproszone i występują w niewielkich skupiskach. Są to lasy mieszane, z wielogatunkowym drzewostanem złożonym głównie z sosny, dębu i buka. Nad brzegami rzek rosną niewielkie lasy łęgowe, wierzbowoolchowo-topolowe. W południowej części gminy występują niewielkie skupiska lasów mieszanych jodłowo-bukowych, a także płaty buczyny karpackiej. W runie lasów rośnie wiele gatunków roślin chronionych jak: wawrzynek wilczełyko, śnieżyca przebiśnieg, bluszcz pospolity i barwinek pospolity. W gminie Jarosław występują lasy wodochronne stanowiące południową cześć kompleksu leśnego zlokalizowanego w granicach gminy Wiązownica (o pow. 96,05 ha, w obrębie Makowisko). Bioróżnorodność w krajobrazie wzbogaca roślinność wodna naturalnych oczek wodnych (w lasach i na łąkach) oraz rosnąca w stawach hodowlanych, częściowo załadowanych i na terenach zabagnionych, okresowo zalewanych. W zbiorowiskach starorzeczy występują m.in.: tatarak zwyczajny, trzcina pospolita, grzybień biały i grążel żółty. Roślinność ruderalna wykształciła się wokół osiedli i zabudowań. Większe jej skupienia spotyka się także wzdłuż linii komunikacyjnych. Zwykle 31 płaty zbiorowisk ruderalnych nie zajmują większych powierzchni. Do najbardziej rozpowszechnionych na terenie gminy należy roślinność rozwijająca się w miejscach zurbanizowanych: na podwórkach, placach budów i poboczach dróg. 2.5 Świat zwierząt Różnorodność gatunkowa fauny uwarunkowana jest zróżnicowaniem biotopów naturalnych (leśnych i wodnych) półnaturalnych (łąk i starorzeczy) oraz użytków rolnych. Występowanie, różnorodność i bogactwo fauny gminy zależy od stopnia zalesienia i intensywności gospodarki rolnej. Na terenie gminy Jarosław żyją m.in. kret, wiewiórka, nornik zwyczajny, mysz zaroślowa, zając szarak, borsuk, kuna leśna i domowa, lis, łasica, łaska, gronostaj, dzik, jeleń, sarna, dzik, wiewiórka, jenot, wydra, łasica, gronostaj. Z ptaków wymienić należy: bociana białego, cyraneczkę, kuropatwę, jarząbka, przepiórkę, bażanta, kurkę wodną, łyskę, grzywacza, kwiczoła, sójkę, srokę kawkę, gawrona, wronę siwą, wróbla domowego, mazurka, dzięcioła dużego, średni i czarnego, myszołowa, dudka, pliszki, wilgę, słowika, kosa, drozda, bogatkę, ziębę, szczygła. Wśród ptaków spotkać można gatunki chronione jak myszołów, jastrząb gołębiarz i puchacz. Ze środowiskiem wodnym związane są gatunki takie jak: perkoz, kaczka krzyżówka, czajka i cyranka. Wody Sanu i jego dopływów zasobne są w liczne gatunki ryb, występują tutaj chronione gatunki takie jak: brzana, kleń, ukleja, karaś, płoć, karp, szczupak i sandacz. Przedstawicieli mają także płazy: traszka zwyczajna, kumak nizinny, ropucha szara, ropucha zielona, rzekotka. Gady spotykane na terenie gminy to: jaszczurka zwinka i żyworodna, padalec. Na terenie gminy Jarosław spotkać można nietoperze takie jak: nocek duży, nocek Natterera i nocek rudy, które z racji swej pożyteczności są prawnie chronione. 32 2.6 Gleby Gmina Jarosław odznacza się bardzo dobrymi glebami pod względem przydatności rolniczej, gdzie niewątpliwym atutem jest dodatkowo niski poziom skażenia środowiska naturalnego. Warunki te stwarzają możliwość rozwoju rolnictwa ekologicznego, a w szczególności upraw roślin warzywniczych oraz innych wymagających dobrych warunków glebowych. W obrębie gminy Jarosław można wydzielić dwa obszary różniące się występowaniem odmiennych typów gleb: 1. Terasa nadzalewowa i zalewowa Sanu oraz doliny bocznych dopływów, gdzie wytworzyły się gleby typu gleb szarych, gleb brunatnych wyługowanych i właściwych oraz gleb bielicowych. Niewielkie powierzchnie w wąskich dnach dolin zajmują gleby aluwialne i mady. Lokalnie, w grząskich przesiąkniętych wodą dnach dolin oraz w miejscach wysięków wodnych, w wyniku nadmiernego i trwałego uwilgocenia wykształciły się gleby hydrogeniczne nazywane także glebami glejowymi. Są to gleby dość żyzne zaliczone do II i III, a lokalnie do IV i V klasy gruntów ornych. Gleby brunatnoziemne – spośród nich występują w gminie podtypy gleb brunatnych właściwych oraz gleb brunatnych wyługowanych i kwaśnych. Gleby brunatne właściwe – odznaczają się występowaniem węglanu wapnia już od 40-70 cm. Gleby te wytworzyły się w większości z utworów lessowych, rzadziej z glin zwałowych oraz piasków naglinowych i naiłowych. Gleby brunatne wyługowane – pod względem budowy morfologicznej profilu glebowego są podobne do gleb brunatnych właściwych, ale różnią się od nich właściwościami chemicznymi i fizyko-chemicznymi. Odczyn tych gleb jest kwaśny lub lekko kwaśny, sporadycznie bardzo kwaśny i wzrasta wraz z głębokością. Omawiane gleby wytworzyły się głównie z utworów piaszczystych, częściowo z pyłów i glin rzecznych, współczesnych i starych terasów akumulacyjnych. Gleby brunatne kwaśne – wykazują odczyn kwaśny lub bardzo kwaśny w całym profilu, wykształciły się przeważnie z głębokich utworów pokrywowych 33 pyłowych i gliniastych, sporadycznie z piasków i częściowo z pyłów zwykłych, rzadziej z glin. Gleby bielicoziemne (typy: gleby rdzawe, bielicowe, bielice) powstały z różnych skał macierzystych. Proces bielicowania mógł zachodzić przede wszystkim pod lasami iglastymi, gdyż warunkiem decydującym o przebiegu tego procesu była obecność ściółki leśnej i jej rozkład. Na obszarach poleśnych, na których rozwinęła się gospodarka rolna proces bielicowania został zahamowany, a gleby te pod wpływem uprawy przekształciły się w gleby płowe lub brunatne. W chwili obecnej gleb bielicowych nie spotyka się w rolniczym użytkowaniu, znajdują się one głównie pod lasami. Gleby napływowe (mady) – rozwinęły się przede wszystkim w dolinie Sanu oraz pozostałych większych dolinach rzek i potoków (m. in. Szkło i Szewnia). Są to gleby słabo przewietrzane, zakwaszone i podmokłe, zajęte głównie przez użytki zielone. Poszczególne warstwy w omawianych madach mają różne miąższości i różny skład. Są to najlepsze gleby, które zalicza się do klas II, IIIa, IIIb, a tylko sporadycznie do klasy I. 2. Podgórze Rzeszowskie i terasa wysoka rzeki San. Wytworzyły się tu gleby typu czarnoziemów, gleb szarych, gleb brunatnych wyługowanych i właściwych oraz wytworzonych z lessów i deluwiów. Mają one dość głęboki poziom próchniczy, lekkie zakwaszenie i korzystne warunki wodne, są bardzo podatne na erozję szczególnie na terenach o dużym nachyleniu. Charakteryzują się bardzo dobrymi cechami fizyko-mechanicznymi, dość głębokim poziomem próchniczym, lekkim zakwaszeniem i korzystnymi warunkami wodnymi. Są to gleby sprzyjające uprawom gatunków wymagających. Gleby te są zaliczane do I, II, III klasy oraz sporadycznie IV i V klasy gruntów ornych. Gleby płowe – stanowią stadium przejściowe między typem gleb bielicowych właściwych a typem gleb brunatnych wyługowanych. Wytworzyły się pod lasami liściastymi i mieszanymi z utworów różnego pochodzenia geologicznego. Procesowi sprzyja występowanie skał osadowych, głębokich i porowatych, ale nie nadmiernie przepuszczalnych, ubogich w wierzchnich warstwach w węglan 34 wapnia. Skałami macierzystymi gleb płowych są głównie gliny zwałowe i utwory pyłowe różnego pochodzenia, a niekiedy piaski gliniaste. Czarnoziemy – wykształciły z zasobnych się w węglan wapnia skał macierzystych pod wpływem roślinności łąkowo-stepowej, która sprzyja nagromadzeniu się próchnicy. Gleby te wytworzyły się z lessów, miąższość poziomu próchniczego jest zmienna i waha się od 35-80 cm, najczęściej wynosi 50-60 cm. Na terenie gminy Jarosław spotyka się czarnoziemy właściwe o najwyższej wartości rolniczej oraz czarne ziemie zdegradowane o odczynie kwaśnym lub lekko kwaśnym. Użytki rolne o łącznej powierzchni 10 302 ha stanowią 90% ogólnej powierzchni gminy Jarosław. W klasach I-III znajduje się 62,4% gruntów, w klasie IV-29,5%, V-6,4% i VI-1,7%. Tabela 4. Klasyfikacja bonitacji użytków rolnych w gminie Jarosław Udział w całkowitej Gmina Klasa gleb Powierzchnia powierzchni użytków [ha] rolnych [%] Jarosław I 393,7 4 II 1820,6 18,5 III 3926,5 39,9 IV 2903 29,5 V 629,8 6,4 VI 167,3 1,7 Źródło: Program Ochrony Środowiska dla Gminy Jarosław na lata 2004 2015 35 2.7 Rolnictwo 2.7.1 Struktura gospodarstw rolnych Rolnictwo ulega zmianom i przeobrażeniom. Dostęp do funduszy unijnych powoduje rozwój i przyśpiesza oraz unowocześnia procesy modernizacji. Jednym z elementów wpływających na rozwój rolnictwa jest Program Rolnośrodowiskowy, utworzony w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013. Wśród najważniejszych zadań niniejszego programu jest propagowanie produkcji rolnej opartej na metodach zgodnych z wymogami ochrony środowiska i przyrody. Biorąc pod uwagę elementy składowe produkcji rolniczej, wyróżniono w Polsce 4 grupy regionów rolniczych. Gminę Jarosław zaliczono do IV Regionu Południowego (Małopolska i Pogórze), który scharakteryzowano jako obszar o największym rozdrobnieniu agrarnym i niską intensywnością produkcji. W poniższej tabeli i na wykresie przedstawiono strukturę obszarową gospodarstw rolnych w gminie Jarosław według danych pochodzących z Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 roku. Tabela 5. Gospodarstwa rolne w gminie Jarosław. Grupy obszarowe gospodarstw rolnych Liczba gospodarstw [szt.] do 1,00 ha 1,01 – 5,00 ha 5,01 – 10,00 10,01 – 20,00 20,01 – 50,00 powyżej 50 Razem 1 033 1 251 279 43 16 7 2 629 Powierzchnia gospodarstw [ha] 553,64 3 412,50 1 967,63 618,51 538,77 5 836,40 12 373,81 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 roku. 36 Wykres 4. Gospodarstwa rolne w gminie Jarosław wg grup obszarowych. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 roku. W gminie Jarosław największy odsetek stanowiły gospodarstwa rolne o powierzchni z zakresu 1,01 – 5,00 ha, najmniejszy zaś gospodarstwa rolne powyżej 5,00 ha. Średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego w gminie Jarosław wynosiła 4,71 ha i była wyższa niż średnik wskaźnik dla województwa podkarpackiego (3,11 ha) i niższa od wskaźnika krajowego, utrzymującego się wówczas na poziomie 6,58 ha. Średnia wielkość gospodarstwa rolnego w Unii Europejskiej kształtuje się na poziomie około 18,00 ha. 2.7.2 Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej Gmina Jarosław szczyci się zasobami urodzajnych gleb. W przedziale klas bonitacyjnych I-III znajduje się 62,4% użytków rolnych, w klasie IV - 29,5%. Gleby klas I-III objęte są ochroną przed przeznaczeniem na cele nierolnicze. Rolnictwo jest wiodącą funkcją gminy Jarosław. Działalność rolnicza jest źródłem zarobkowania dla ponad połowy mieszkańców gminy. W produkcji 37 roślinnej przeważa uprawa zbóż, ziemniaków i buraków cukrowych. W produkcji zwierzęcej dominuje hodowla bydła i trzody chlewnej. Gleby na terenie gminy wykazują zróżnicowanie, jednak dominują gleby w klasach I-IV o wysokim wskaźniku waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej (wg opracowania IUNG w Puławach) wynoszącej 85,7 pkt, gdzie w warunkach intensywnej gospodarki większości glebom występującym w gminie można nadać cechy wysokiej kultury upraw. Jest to cenne uwarunkowanie naturalne dla rozwoju rolnictwa szczególnie specjalistycznego tj. warzywnictwo, sadownictwo i różnego rodzaju uprawy specjalistyczne. O wartości wskaźnika zadecydowały także naturalne uwarunkowania przyrodnicze, rzeźba terenu oraz stosunki wodne i klimat. Analizując przydatność rolniczą gleb ornych stwierdza się przewagę kompleksów pszennych nad żytnimi. Na terenie gminy Jarosław podobnie jak na terenie powiatu jarosławskiego przeważają gleby o odczynie bardzo kwaśnym i kwaśnym. Praktycznie nie występują gleby o odczynie zasadowym. Gmina posiada korzystne warunki rozwoju rolnictwa, w tym rolnictwa ekologicznego. Ponadto, do istotnych elementów rolniczej, które należy uwzględnić przy określaniu zasad i kierunków rozwoju rolniczej przestrzeni produkcyjnej, a także w wyznaczaniu kierunków zmian w strukturze przestrzennej gminy, należą: tereny zmeliorowane – występujące głównie w północnej i wschodniej części gminy; tereny o spadkach powyżej 5° - zlokalizowane w południowej części gminy. Są to obszary o silnej erozji powierzchniowej i zmywaniu, co stanowi utrudnienie w lokalizowaniu inwestycji. Są to najczęściej obszary gleb lessowych; tereny gleb lessowych - Lessy pokrywające Podgórze Rzeszowskie (Pełkinie, Munina, Tuczempy, Morawsko oraz częściowo Surochów i Makowisko) charakteryzują się skłonnościami do osiadania, które może 38 przejść w osiadanie zapadowe. Zjawiska te pociągają za sobą znaczne szkody budowlane i prowadzą często do zniszczenia obiektu. W opracowaniu ekofizjograficznym2 dokonano waloryzacji terenów należących do rolniczej przestrzeni produkcyjnej pod kątem lokalizowania inwestycji na przedmiotowych terenach, w związku z czym otrzymano następujące kategorie terenów: A) Tereny wyłączone z zabudowy na podstawie przepisów odrębnych Tereny wyznaczono w oparciu o informacje na temat przebiegu i lokalizacji obiektów i obszarów, w stosunku do których obowiązuje zakaz zabudowy na podstawie przepisów odrębnych w granicach danego obszaru (obiektu), bądź w pewnej odległości od jego granicy. Przedmiotowe obiekty i obszary zostały opisane szczegółowo w części II studium „Kierunki zagospodarowania przestrzennego” (rozdział 2.3 Tereny wskazane do objęcia zakazem i ograniczeniami zabudowy i zagospodarowania na podstawie przepisów odrębnych). B) Tereny niekorzystne dla zabudowy ze względu na niekorzystne warunki ekofizjograficzne Tereny zostały wyznaczone, biorąc pod uwagę uwarunkowania topoklimatyczne, występujące cenne elementy środowiska przyrodniczego do bezwzględnego zachowania i ochrony, a także ze względu na istniejące i potencjalne zagrożenia środowiska, należą do nich: tereny leśne, w tym lasy ochronne, obszary zadrzewień i zakrzewień, obszary szczególnego zagrożenia powodzią, tereny czynnych osuwisk, tereny o spadkach utrudniających inwestowanie, doliny rzek i cieków wodnych, ponadlokalne i lokalne korytarze 2 „Aktualizacja opracowania ekofizjograficznego do projektu zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Jarosław na podstawie: F. Pulit. Opracowanie ekofizjograficzne dla gminy Jarosław, Tarnów, 2004 r.” 39 ekologiczne, grunty organiczne, tereny podmokłe i okresowo zalewane wodami opadowymi, obszary występowania chronionych siedlisk przyrodniczych, użytki ekologiczne. C) Tereny średnio korzystne dla zabudowy i korzystne z ograniczeniami Uwzględnia się tu ograniczenia związane z obszarami chronionymi i potencjalnymi zagrożeniami środowiska. Do opisywanych terenów zaliczono: tereny zmeliorowane, obszary gleb chronionych klas I-III, strefy ochronne ujęć wody, obszar GZWP, korytarze ekologiczne, tereny gleb lessowych, obszary Natura 2000, obszary chronionego krajobrazu (istniejące i projektowane), strefy ochrony konserwatorskiej, obszary stanowisk archeologicznych. D) Tereny korzystne dla zabudowy Zawarte w tej kategorii tereny posiadają korzystne warunki fizjograficzne i topoklimatyczne oraz wykazują brak lub znikomy stopień zagrożeń środowiska. Są to pozostałe tereny w granicach gminy (po wyłączeniu terenów opisanych w punktach A, B i C). 2.8 Zasoby i walory przyrodnicze oraz ich ochrona 2.8.1 Obszary Chronionego Krajobrazu Obszar chronionego krajobrazu obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniające się krajobrazowo obszary o zróżnicowanych ekosystemach chronione ze względu na istniejące albo odtwarzane korytarze ekologiczne. Zagospodarowanie ekologicznej ich systemów powinno zapewnić przyrodniczych. stan Czynna względnej ochrona równowagi ekosystemów Obszaru, realizowana w ramach racjonalnej gospodarki rolnej i leśnej, polega na zachowaniu różnorodności biologicznej siedlisk przyrodniczych. Sieniawski Obszar Chronionego Krajobrazu obejmuje obszar o powierzchni 52,408 ha. Obszar ten zlokalizowany jest na terenie gmin: Jarosław i Wiązownica w powiecie jarosławskim, gmin Stary Dzików i Oleszyce w powiecie lubaczowskim oraz gmin Adamówka, Sieniawa i Tryńcza oraz 40 miasta Sieniawa w powiecie przeworskim. W granicach obszaru znajdują się następujące miejscowości położone w gminie Jarosław: Leżachów-Osada, Kostków Wólki i część Pełkińskiej położone w dolinie Sanu (część lewobrzeżna). Sieniawski Obszar Chronionego Krajobrazu został ustanowiony rozporządzeniem nr 24 Wojewody Przemyskiego z dnia 5 czerwca 1998r. w sprawie obszarów chronionego krajobrazu województwa przemyskiego. Na mocy Uchwały Nr LII/998/10 Sejmiku Województwa Podkarpackiego z dnia 25 października 2010 r., zmieniającej Rozporządzenie Nr 66 Wojewody Podkarpackiego z dnia 28 czerwca 2005 r. w sprawie Sieniawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, na terenie Obszaru wprowadzone zostały Lubaczowski Obszar ograniczenia związanych z zagospodarowaniem terenu. Projektowany Chronionego Kuryłowsko Krajobrazu. – W latach Sieniawsko 90-tych - powstał projekt utworzenia Kuryłowsko - Sieniawsko- Lubaczowskiego OChK, który miałby powstać z połączenia Sieniawskiego OChK, Kuryłowskiego OChK oraz włączenia nowych terenów w gminach: Wielkie Oczy, Lubaczów, Laszki, Wiązownica, Jarosław, Stary Dzików, Cieszanów. Propozycja ta znalazła się w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podkarpackiego z 2002 roku (załącznik nr 1 do uchwały Nr XL VIII/522/02 Sejmiku Województwa Podkarpackiego z dnia 30 sierpnia 2002 r.). 2.8.2 Obszary Natura 2000 Natura 2000 Starodub w Pełkiniach (SOO PLH180050) Jest to proponowany obszar mający znaczenie dla Wspólnoty. Propozycja ta obecnie oczekuje na zatwierdzenie przez Komisję Europejską i nadanie im statusu obszarów mających znaczenie dla Wspólnoty. Obszar usytuowany jest w okolicy Jarosławia, na granicy Pradoliny Podkarpackiej i Doliny Dolnego Sanu. Tworzy go zwarty kompleks łąk położonych pomiędzy miejscowościami Pełkinie, Ujezna, Jagiełła i Rozbórz. Główny cel ochrony 41 w obszarze stanowi liczna populacja (ponad 1000 osobników) staroduba łąkowego Ostericum palustre. Obszar Natura 2000 Dolina Dolnego Sanu PLH180020 Jest to proponowany obszar mający znaczenie dla Wspólnoty. Propozycja ta obecnie oczekuje na zatwierdzenie przez Komisję Europejską i nadanie im statusu obszarów mających znaczenie dla Wspólnoty. Nieco ponad połowę obszaru zajmują siedliska rolnicze, jedną czwartą siedliska łąkowe i zaroślowe, prawie jedną piątą wody Sanu. Lasy iglaste, liściaste oraz obszary zantropogenizowane stanowią zdecydowaną mniejszość. Obszar obejmuje najbardziej cenne przyrodniczo fragmenty doliny Dolnego Sanu na odcinku Jarosław - ujście. Dolina dolnego Sanu to druga obok doliny Wisły centralna dolina Kotliny Sandomierskiej. Celem ochrony w obszarze jest zachowanie mozaiki siedliskowej charakterystycznej dla większych dolin rzecznych. Zidentyfikowano tu łącznie 14 typów siedlisk przyrodniczych z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej. Największe znaczenie mają: kompleks zbiorowisk przykorytowych (łęgi wierzbowe, ziołorośla i pionierska roślinność na piaszczystych odsypach i namuliskach). Obszar Natura 2000 Rzeka San PLH180007 Jest to specjalny obszar ochrony siedlisk o powierzchni 1374,8 ha, położony na wysokości 175-280 m n.p.m. Obejmuje odcinek środkowego Sanu, dużej podgórskiej rzeki o naturalnych brzegach i słabo przekształconym korycie między Sanokiem i Jarosławiem. Ważna ostoja wielu gatunków ryb cennych z ochroniarskiego i gospodarczego punktu widzenia, zasiedlona m.in. przez zdecydowanie największą w kraju populację kiełbia Kesslera, stanowiącą przypuszczalnie około 80% całej populacji tego gatunku na obszarze Polski. 42 2.8.3 Pomniki przyrody Na terenie gminy Jarosław zostały objęte ochroną prawną pojedyncze drzewa znajdujące się na terenie Państwowego Domu Opieki Społecznej w Pełkiniach. Pomniki te utworzono na mocy zarządzenia nr 36/89 Wojewody Przemyskiego z dn. 30.10.1989 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody (Dz. Urz. Woj. Przemyskiego Nr 20, poz. 148). Tabela 6. Pomniki przyrody na terenie gminy Jarosław L.p. 1 2 3 4 Nr ewidencyjny Położenie pomnika przyrody Opis pomnika przyrody 152 Teren Państwowego Domu Opieki Społecznej w Pełkiniach Wiąz górski Ulmus Montana, o wymiarach: obwód – 370 cm, wysokość 31 m 153 Teren Państwowego Domu Opieki Społecznej w Pełkiniach Daglezja (Jedlica zielona) Douglasii faxifolia (dwa drzewa), o wymiarach: obwód – 250 – 265 cm, wysokość – 28 – 29 m 154 Teren Państwowego Domu Opieki Społecznej w Pełkiniach Cis pospolity Taxus baccata, o wymiarach: obwód – 154 cm, wysokość – 13 m Teren Państwowego Domu Opieki Społecznej w Pełkiniach Orzech szary (Juglans cinera (dwa drzewa), o wymiarach: obwód 240 i 260 cm, wysokość – 18 i 20 m 156 Źródło: Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego Gminy Jarosław – „Obszar Północ” 43 2.8.4 Użytki ekologiczne Na terenie gminy Jarosław znajduje się jeden użytek ekologiczny ,,Makowieckie”, usytuowany w obrębie Makowisko, w kompleksie leśnym przy granicy z gminą Wiązownica. Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody użytek ekologiczny stanowi pozostałość ekosystemu, mającego znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej, w tym naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowisk, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania. Utworzony został Rozporządzeniem Wojewody Przemyskiego z dnia 22 lipca 1996 r. na działce nr 138 obrębu ewidencyjnego Makowisko, powierzchnia 0,41 ha. Ochroną objęto ekosystem bagna śródleśnego z typową dla tego środowiska biocenozą z roślinnością chronioną. Rosną tu: kruszyna, iwa, trzcina, narecznica, turzyca, rosiczka i grążel żółty. 2.8.5 Siedliska przyrodnicze poza obszarami Natura 2000 Na terenie gminy Jarosław występują chronione siedliska przyrodnicze w ekosystemach leśnych w obrębie Makowisko. Są to: − Grąd subkontynentalny - z przewagą olszy i brzozy, − Łęgi olszowe, olszowo-jesionowe i jesionowe – z przewagą olszy. 2.8.6 Lasy ochronne Ustawa o lasach wprowadza w obrębie terenów leśnych kategorię lasów ochronnych. Wśród lasów ochronnych rozróżnia się m.in. lasy glebochronne i wodochronne. Na terenie gminy Jarosław w obrębie ewidencyjnym Makowisko lasy zaliczone zostały do wodochronnych i zajmują łączną powierzchnię 96,05 ha. Lasy te są fragmentem większego kompleksu leśnego w sąsiedniej 44 gminie Wiązownica. Chronią zasoby wód powierzchniowych i podziemnych oraz regulują stosunki hydrologiczne w zlewni. Powyższe funkcje można utrzymać, a nawet wzmocnić, łącząc istniejące obszary leśne w jeden kompleks i zachowanie ciągłości ekologicznej, przez zalesienie części obrębu Makowisko. 2.8.7 Gleby chronione Według przepisów o ochronie gruntów rolnych i leśnych należy ograniczać do minimum przeznaczania gruntów rolnych na cele nierolnicze. W szczególności należy chronić grunty rolne stanowiące klasy bonitacyjne I – III, które należą do najbardziej wartościowych. W granicach gminy Jarosław występują duże zwarte kompleksy gleb o klasach bonitacyjnych I-III. 2.8.8 Korytarze ekologiczne W granicach gminy zlokalizowano następujące korytarze ekologiczne: − międzynarodowy korytarz ekologiczny sieci ECONET Obejmuje on zadrzewienia i zakrzewienia nadrzeczne i śródpolne, starorzecza, łąki trwałe i pastwiska trwałe oraz fragmenty ekosystemów leśnych znajdujących się w dolinie Sanu. Ma on szczególne znaczenie orientacyjne w sezonowych migracyjnych przelotach ptaków. − krajowy korytarz ekologiczny Nizina Sandomierska Krajowy korytarz ekologiczny Nizina Sandomierska wchodzi w skład głównego Centralnego (międzynarodowego) (KPnC), korytarza łączącego ekologicznego Roztocze z Borami PołudniowoDolnośląskimi i przechodzącego przez Puszczę Świętokrzyską, Przedborski i Załęczański Park Krajobrazowy, Lasy Lublinieckie, Bory Stobrawskie, Lasy Milickie i Dolinę Baryczy. Obszar terenu gminy, wchodzący w skład krajowego korytarza ekologicznego to mozaika pól uprawnych, ekosystemów łąkowych i leśnych. Przez obszar korytarza przepływa rzeka Szewnia. Dużą część użytków zielonych stanowią tereny podmokłe, okresowo zalewane wodami opadowymi. Część terenu to Sieniawski Obszar Chronionego Krajobrazu. 45 − regionalne i lokalne korytarze ekologiczne Funkcję regionalnych korytarzy ekologicznych pełnią dopływy Sanu: Lubaczówka, Szkło, Łęg Rokietnicki, Łęg Morawski, a także cieki, których koryta zostały technicznie przekształcone jak rzeka Szewnia, a także kanały „ulgi". Pozostałe cieki wodne stanowią lokalne korytarze ekologiczne. 2.8.9 Wnioski i uwagi Gmina Jarosław jest terenem o zróżnicowanych warunkach geomorfologicznych i fizjograficznych. Południowa część gminy charakteryzuje się bardziej zróżnicowanym niż północna ukształtowaniem powierzchni terenu. Przeważają tu tereny o spadkach powyżej 5 stopni, a także występują wąwozy lessowe związane ze zjawiskiem osiadania zapadowego. W tej części gminy dominują również większe zwarte kompleksy gleb o najlepszych klasach bonitacyjnych (klasy I-III). W północnej części gminy przewagę stanowią tereny zmeliorowane. Występują tu również gleby o dobrych klasach bonitacyjnych jednak wykazują one większe rozproszenie. Przez gminę przepływa rzeka San, w związku z czym, w obrębie jego starorzeczy, występują obszary stale podmokłe oraz niewielkie zbiorniki wód stojących, najczęściej silnie zarośniętych, co najwyraźniej widoczne jest w północnej oraz wschodniej części gminy. W gminie występują również zwarte kompleksy leśne oraz formy ochrony przyrody tj. obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, korytarze ekologiczne, użytki ekologiczne, a także cenne siedliska przyrodnicze. Na podstawie powyższych uwarunkowań, opracowanie ekofizjograficzne zinwentaryzowało tereny otwarte pod kątem lokalizowania inwestycji wyznaczając następujące kategorie terenów: A) Tereny wyłączone z zabudowy na podstawie przepisów odrębnych; B) Tereny niekorzystne dla zabudowy ze względu na niekorzystne warunki ekofizjograficzne; C) Tereny średnio korzystne dla zabudowy i korzystne z ograniczeniami; D) Tereny korzystne dla zabudowy. 46 Waloryzację powinna być uwzględniona przy wyznaczaniu nowych terenów pod zabudowę i zainwestowanie. 3 Stan dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej 3.1 Rys historyczny Według badań archeologicznych, początki osadnictwa sięgają epoki neolitu tj. 5000 – 1800 lat p.n.e. Zamieszkiwane były wtedy obszary, które obecnie należą do miejscowości: Leżachów – Osada, Morawsko, Munina i Tuczempy. Najdawniejszymi mieszkańcami opisywanych terenów byli myśliwi. Z czasem ludność pierwotna została zastąpiona ludnością tracką o osiadłym trybie życia, która miejscowościach preferowała Nadsania m.in. zajęcia rolnicze w Leżachowie i pasterstwo. - Osadzie, W wielu Pełkiniach i Tuczempach znaleziono pozostałości osadnictwa w postaci cmentarzysk ciałopalnych, co świadczy o kulturze prasłowiańskiej. Około 100 lat p.n.e. teren gminy znalazł się w znacznym oddziaływaniu rzymskiego państwa. Wskazują na to liczne wędrówki kupców greckich i rzymskich na szlaku solno – bursztynowo – bałtycko – czarnomorskim oraz znaleziska monetarne, których najwięcej zanotowano w Woli Buchowskiej. Przed powstaniem państwa Piastów tutejsze ziemie zamieszkiwało państwo Lędzian, należące do grupy plemion polskich. Niejednokrotnie ziemie jarosławskie były nękane przez Czechów, Rusów, Tatarów i Węgrów, a także Szwedów. W 1387 roku ziemia jarosławska przeszła na własność rodziny Tarnowskich. W pierwszej połowie XVII w. przez obecne tereny gminy przechodziły liczne burze i pożary. Po tym okresie ziemia jarosławska z ruchliwego ośrodka handlowego przekształciła się w ubogie państwo galicyjskie. Teren obecnej gminy był pod zaborem austriackim. W tym okresie warto zaznaczyć duży udział mieszkańców w powstaniu styczniowym (1863 rok). W czasie I wojny światowej ziemie jarosławskie zostały doszczętnie 47 zniszczone. W 1918 roku stały się częścią niepodległej Polski. W okresie dwudziestolecia międzywojennego rozwijał się radykalny ruch ludowy. Wraz z wybuchem II wojny światowej cały powiat jarosławski został zajęty przez wojska niemieckie. Wkrótce na mocy paktu Ribbentrop – Mołotow dokonano podziału Polski. Tereny wschodnie zostały zajęte przez wojska sowieckie. Przez rejon jarosławski przebiegała linia demarkacyjna od Przemyśla wzdłuż Sanu. Obszary za Sanem zostały włączone do Związku Radzieckiego. Pod koniec wojny na ówczesnych terenach rozpoczęła działalność Ukraińska Armia Powstańcza, która działała do 1947 roku. 3.2 Obiekty wpisane do rejestru zabytków Na terenie gminy Jarosław znajdują się obiekty i obszary wpisane do rejestru zabytków: • cerkiew grecko – katolicka, parafia p.w. św. Paraskewy, obecnie kościół rzymsko – katolicki parafii p.w. św. Michała Archanioła, mur., 1878, nr rejestru A – 895 w Surochowie; • zespół pałacowo – parkowy w Pełkiniach, w tym: − pałac, murowany, ok. 1661 – 1724, przebud., 1895, rozbud., 1912 – 1913, arch. Franciszek Mączyński, nr rejestru A – 113 − park, XVI/XVII, przekomponowany na krajobrazowy XX, nr rejestru A – 241; − kapliczka, murowana, XIX/XX w., − 2 piwnice – lodownie, ziem. – murowane, XIX/XX w., − dom ogrodnika, murowany, XIX/XX w., − rządcówka, murowana, XIX/XX w., − stajnia, murowana, XIX/XX w., − spichlerz i stodoła, mur., XIX/XX w., − lamus, murowany, XIX/XX w., − figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem, murowany, pocz. XX w; • stanowisko archeologiczne nr 1 w Muninie (AZP 104-83/1), nr rejestru A-567 – osada wczesnośredniowieczna; 48 • stanowisko archeologiczne nr 2 w Pełkiniach (AZP102-82/6), nr rejestru A-552 – cmentarzysko kultury łużyckiej oraz punkt osadniczy z OWR, wczesnego średniowiecza i ślad osadnictwa kultury ceramiki sznurowej. 3.3 Obiekty wpisane do gminnej ewidencji zabytków Na terenie gminy Jarosław znajdują się obiekty wpisane do gminnej ewidencji zabytków. Poniżej wymieniono zabytki ewidencyjne zlokalizowane w poszczególnych sołectwach: I. Koniaczów • kapliczka, drewn., XVIII, przebud. ok. 1914, remont 1918, nr działki ewidencyjnej 320 • dom nr 44, drewn., 1 ćw. XX w., nr działki ewidencyjnej 265 II. Kostków • dom nr 16, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 945 • dom nr 17, drewn., 1920 r., nr działki ewidencyjnej 950 • dom nr 58, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 1124 • dom nr 63, drewn., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 275 • dom nr 69, drewn., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 1000/2 • dom nr 74, drewn., 1 ćw. XX w., 1000/2 • dom nr 82, drewn., 1928 r., nr działki ewidencyjnej 1000/2 III. Makowisko • cerkiew grecko – katolicka parafia p.w. Trójcy Świętej, ob. kościół rzymsko – katolicki parafii p.w. Trójcy Przenajświętszej, mur., 1934 – 1938, nr działki ewidencyjnej 559 • zagroda nr 43, nr działki ewidencyjnej 536 − dom, drewn., lata 20 – te XX w. − stajnia z oborą, mur., lata 20 – te XX w. 49 • dom nr 13, drewn., lata 20 – te XX w. • dom nr 27, drewn., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 550/1 • dom nr 33, drewn., 1912 r., nr działki ewidencyjnej 474 • dom nr 37, drewn., 1 ćw. XX w., nr działki ewidencyjnej 542 • dom nr 39, drewn., ok. 1910 r., nr działki ewidencyjnej 540/1 • dom nr 55, drewn., ok. 1920 r., nr działki ewidencyjnej 530 • dom nr 61, drewn., 1 ćw. XX w., nr działki ewidencyjnej 446 • dom nr 64, drewn., ok. 1910 r., nr działki ewidencyjnej 524/3 IV. Morawsko • zagroda nr 141, wł. Józef Półtorak, nr działki ewidencyjnej 406/7 − dom, drewn., 1947 r. − stodoła, drewn., 1949 r. • dom nr 1 (budynek gospodarczy), drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 577/2 • dom nr 79, drewn., drewn., pocz. XX w., nr działki ewidencyjnej 183/3 • dom nr 85, drewn., 1935 r., nr działki ewidencyjnej 178/3 • dom nr 102, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 301/1 • dom nr 109, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 313/2 • dom nr 128, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 339/2 • dom nr 139, drewn., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 416/2 • dom nr 169, drewn., 1 ćw. XX w., nr działki ewidencyjnej 269/6 • dom nr 172, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 269/3 • dom nr 195, drewn., ok. 1920 r., nr działki ewidencyjnej 219/2 • dom nr 199, drewn., 1946 r., nr działki ewidencyjnej 194/4 • dom nr 243, drewn., ok. 1920 r., nr działki ewidencyjnej 40/1 V. Munina • kościół parafia p.w. św. Józefa (pierwotnie kaplica), mur., przeb. 1910 r., rozbud. 1945 – 1946, nr działki ewidencyjnej 1918/2 50 • dom ludowy, ob. dom mieszkalny nr 204, mur., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 893 • dom nr 7, mur., ok. 1920 r., nr działki ewidencyjnej 1494/1 • dom nr 40, mur., 1917 r., nr działki ewidencyjnej 1513 • dom nr 58, drewn., 1917 r., nr działki ewidencyjnej 1539/2 • dom nr 165, ok. 1920 r., przebud., nr działki ewidencyjnej 1041 • dom nr 75, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 1032 • dom nr 77, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 1031/1 • dom nr 79, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 1030/1 • dom nr 110, drewn., ok. 1920 r., nr działki ewidencyjnej 1675/4 • dom nr 112, drewn., 1914 r., nr działki ewidencyjnej 1005 • dom nr 106 drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 1892/3 • dom nr 139, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 1894/3 • dom nr 86, drewn., 1934 r., nr działki ewidencyjnej 1903 • dom nr 30 drewn., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 958 • dom nr 195, drewn., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 932 • dom nr 2, mur., 1927 r., nr działki ewidencyjnej 910 • dom nr 70, drewn., ok. 1920 r., nr działki ewidencyjnej 1924/1 • dom nr 244, drewn., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 841/2 • dom nr 280, mur., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 806 • dom nr 77, drewn., ok. 1920 r., nr działki ewidencyjnej 743 • dom nr 311, drewn., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 495/1 • dom nr 317, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 430/7 VI. Pełkinie • zespół cerkwi grecko – katolickiej parafii p.w. Św. Mikołaja, ob. kościoła rzymsko – katolickiego parafii p.w. NMP Królowej Polski, nr działki ewidencyjnej 239 − cerkiew, mur., 1908 – 1909, remont, lata 70 i 80 – te XX w. − brama – dzwonnica, mur., lata 30 – te XX w. 51 • szkoła, ob. dom mieszkalny nr 117, mur., 1 ćw. XX w., nr działki ewidencyjnej 312 • zagroda nr 197, nr działki ewidencyjnej 202/2 (dom, drewn., 1880 r.) • dom nr 72, drewn., pocz. XX w., nr działki ewidencyjnej 361/2 • dom nr 83, drewn., ok. 1910 r., nr działki ewidencyjnej 51/3 • dom nr 133, drewn., ok. 1910 r., nr działki ewidencyjnej 2362 • dom nr 144, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 298 • dom nr 146, drewn., ok. 1920 r., nr działki ewidencyjnej 300/5 • dom nr 170, drewn., ok. 1900 r., nr działki ewidencyjnej 88/4 • dom nr 181, drewn., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 222/2 • dom nr 193, drewn., 2 ćw. XX w., nr działki ewidencyjnej 206 • dom nr 229, drewn. – mur., ok. 1930 r., nr działki ewidencyjnej 148/1 • dom nr 249, drewn. 1928 rok, nr działki ewidencyjnej 1697 • dom nr 286, drewn. 1928 rok, nr działki ewidencyjnej 975/50 • dom nr 292, obecnie sklep, mur. ok. 1910 rok, nr działki ewidencyjnej 1000/2 • dom nr 315, drewn. I ćw. XX wiek, nr działki ewidencyjnej 1213/3 • dom nr 316, drewn. 1920 rok, nr działki ewidencyjnej 1227/2 • dom nr 317, drewn. ok. 1920 rok, nr działki ewidencyjnej 1227/1 • dom nr 327, drewn. I. 20 XX wiek, nr działki ewidencyjnej 1223 • dom nr 328, drewn. I. 30 XX wiek, nr działki ewidencyjnej 1223/6 • dom nr 338, drewn. I. 30 XX wiek, nr działki ewidencyjnej 1236/2 VII. Sobiecin. • dom nr 32, mur., 1 ćw. XX w., nr działki ewidencyjnej 204 VIII. Surochów • kaplica, mur., ok. połowy XIX wieku, pozostałość zespołu pałacowego, nr działki ewidencyjnej 149/2 • Park XVIII, pozostałości zespołu pałacowego, nr działki ewidencyjnej 149/2 − kaplica, mur., ok. poł. XIX w. 52 − pozostałości ogrodzenia z bramą, mur., XVIII w. − park, XVIII w. • zagroda nr 137, nr działki ewidencyjnej 432 − dom, drewn., ok. 1910 r. − stajnia, mur., 1 ćw. XX w. • dom nr 1, mur. I ćw. XX wieku, nr działki ewidencyjnej 100 • dom nr 55, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 163/1 • dom nr 84, mur., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 364/134 • dom nr 94, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 146 • dom nr 144, drewn., 1 ćw. XX w., nr działki ewidencyjnej 421 IX. Tuczempy • zespół kościoła parafia p.w. Nawiedzenia NMP, nr działki ewidencyjnej 2380/26 − kościół, mur., 1908 – 1911 − dzwonnica, mur., 1 ćw. XX w. − plebania, ob. dom mieszkalny nr 1, mur., 1913 r. • kapliczka obok domu nr 64, mur., 1888 r., nr działki ewidencyjnej 628 • dom nr 9, drewn., 1945 r., nr działki ewidencyjnej 759/2 • dom nr 18, drewn., 1910 r., nr działki ewidencyjnej 786/7 • dom nr 17, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 782/2 • dom przysłupowy nr 7, drewn., 1949 r., nr działki ewidencyjnej 736/2 • dom nr 10, drewn., 1935 r., nr działki ewidencyjnej 740 • dom nr 12, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 648/1 • dom nr 44, drewn., ok. 1910 r., nr działki ewidencyjnej 643 • dom nr 22, drewn., 1912 r., nr działki ewidencyjnej 640/2 • dom przysłupowy nr 103, drewn., ok. 1910 r., nr działki ewidencyjnej 650/6 • dom nr 115, drewn., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 620/1 • dom nr 64, drewn., ok. 1920 r., nr działki ewidencyjnej 628 • dom nr 95, drewn., 2 ćw. XX w., nr działki ewidencyjnej 531/1 53 • dom nr 80, mur., 1920 r., nr działki ewidencyjnej 543/4 • dom nr 81, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 531/2 • dom nr 126, drewn., 2 ćw. XX w., nr działki ewidencyjnej 516 • dom nr 109, drewn., 1920 r., nr działki ewidencyjnej 393/1 • dom nr 76, drewn., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 322 • dom nr 72, drewn., 1933 r., nr działki ewidencyjnej 317 • dom nr 39, mur., 1 ćw. XX w., nr działki ewidencyjnej 250/1 • dom nr 176, drewn., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 240/2 • dom nr 179, drewn., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 233 • dom nr 7, drewn. lata 30 XX wieku, nr działki ewidencyjnej 10/2 • dom nr 42 drewn., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 2315 • dom nr 38, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 2307 • dom nr 276, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 889 • dom nr 11, drewn., 1937 r., nr działki ewidencyjnej 929/2 • dom nr 285, drewn., ok. 1920 r., nr działki ewidencyjnej 913 • dom nr 339, mur. I. 30 XX wiek, nr działki ewidencyjnej 1535 • dom nr 345, mur.-drewn. I. 20 XX wiek, nr działki ewidencyjnej 1509/1 • dom nr 350, drewn. 1925 r., nr działki ewidencyjnej 1857/4 • dom nr 366a, drewn. I. ćw. XX wieku X. Wola Buchowska • dom nr 44, wł. Franciszek Malec, drewn., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 1149 • dom nr 49, wł. Stanisław Janas, drewn., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej1142 XI. Wólka Pełkińska • zagroda nr 12, nr działki ewidencyjnej 975 − dom, drewn., lata 30 – te XX w. − stajnia, drewn., lata 30 – te XX w. • zagroda nr 62, nr działki ewidencyjnej 917/2 54 − dom, drewn., 1 ćw. XX w. − stodoła, drewn., lata 30 – te XX w. • dom nr 30, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 944 • dom nr 94, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 803 • dom nr 128, drewn., ok. 1910 r., nr działki ewidencyjnej 658 • dom nr 169, drewn., lata 30 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 697 • dom nr 190, drewn., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 1488 • dom nr 194, drewn., ok. 1920 r., nr działki ewidencyjnej 1471 • dom nr 215, drewn., 1935 r., nr działki ewidencyjnej 730 • dom nr 219, drewn., lata 20 – te XX w. • dom nr 226, drewn., ok. 1920 r., nr działki ewidencyjnej 757 • dom nr 228, drewn., lata 20 – te XX w. • dom nr 251, drewn., lata 20 – te XX w., nr działki ewidencyjnej 500 3.4 Strefy ochrony konserwatorskiej Na terenie gminy Jarosław obowiązują strefy ochrony konserwatorskiej, które zostały wprowadzone ustaleniami miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, są to: • strefy ochrony konserwatorskiej A (pełnej ochrony historycznej struktury przestrzennej), które obejmują: − zespół cerkiewny greko-katolicki w Makowisku; − zespół cerkiewny greko-katolicki w Surochowie; − zespół pałacowo-parkowy w Pełkiniach; − zespół cerkwi greko-katolickiej w Pełkiniach. • strefy ochrony konserwatorskiej B (ochrony zachowanych elementów układu przestrzennego), które obejmują: − część zabudowy w Koniaczowie, Makowisku i Surochowie; − część zabudowy w Muninie, Tuczempach i Morawsku; − część zabudowy w Woli Buchowskiej, Wólce Pełkińskiej, Kostkowie i Pełkiniach. 55 • strefy ochrony konserwatorskiej E (ochrony ekspozycji zespołów i obiektów zabytkowych), które obejmują: − zespół cerkwi greko-katolickiej w Surochowie. − zespół pałacowo-parkowy w Pełkiniach − zespół cerkwi greko-katolickiej w Pełkiniach • strefy ochrony konserwatorskiej K (ochrony krajobrazu integralnie związana z zespołem lub obiektem zabytkowym), które obejmują: − rzymsko-katolicki zespół cmentarny w Tuczempach; − rzymsko-katolicki zespół cmentarny w Muninie; − rzymsko-katolicki zespół cmentarny w w Makowisku; − rzymsko-katolicki zespół cmentarny w Surochowie; − założenie parkowe w Surochowie; − rzymsko-katolicki zespół cmentarny w Pełkiniach; − wojenny zespół cmentarny w Pełkiniach; − rzymsko-katolicki zespół cmentarny w Wólce Pełkińskiej; − podworski park krajobrazowy w Pełkiniach. 56 3.5 Stanowiska archeologiczne W granicach gminy znajdują się stanowiska archeologiczne, które zostały oznaczone na rysunku studium. Poniższa tabela przedstawia wykaz stanowisk archeologicznych w układzie chronologiczno – kulturowym, z podziałem na obszary AZP. Tabela 7. Wykaz stanowisk archeologicznych w układzie chronologicznokulturowym Nazwa miejscowości Nr stanowiska w obszarze AZP Nr stanowiska w miejscowości Układ chronologiczno kulturowy AZP 101-82 Kostków Wola Buchowska 61 1 wczesne średniowiecze 62 2 63 3 64 4 65 5 - prehistoria - średniowiecze - prehistoria - wczesne średniowiecze - średniowiecze - przeworska/ okres późnorzymski - prehistoria - wczesne średniowiecze/ średniowiecze prehistoria 66 6 67 7 68 2 69 3 70 4 71 5 72 6 - eneolit/sznurowa? - trzciniecka - tarnobrzeska-wczesna - tarnobrzeska-późna - przeworska/ okres rzymski - prehistoria - wczesne średniowiecze - wczesne średniowiecze - średniowiecze - tarnobrzeska - prehistoria - wczesny brąz - trzciniecka - prehistoria - średniowiecze prehistoria - prehistoria - średniowiecze - eneolit/ wczesny brąz/ sznurowa?/ episznurowe? - prehistoria 57 Leżachów 73 7 - przeworska/ okres późnorzymski - średniowiecze nieokreślone 74 8 75 9 76 10 77 11 78 12 79 13 80 14 81 15 82 16 83 17 84 18 85 19 86 20 87 21 88 22 89 23 121 1 45 37 przeworska/ okres rzymski - przeworska/ okres późnorzymski - prehistoria - przeworska/ okres rzymski - prehistoria przeworska/ okres rzymski wczesne średniowiecze 46 38 prehistoria/ epoka brązu 47 39 48 40 - wczesny brąz - wczesne średniowiecze prehistoria - prehistoria - średniowiecze - prehistoria - średniowiecze/XIV w. - mierzanowicka - trzciniecka - tarnobrzeska-wczesna - przeworska/ okres późnorzymski - prehistoria - wczesne średniowiecze - średniowiecze - eneolit/sznurowa? - prehistoria - prehistoria - średniowiecze/XIV w. - epoka brązu - prehistoria - epoka brązu - tarnobrzeska-późna - prehistoria - wczesne średniowiecze - średniowiecze prehistoria - eneolit/ wczesny brąz/ sznurowa?/episznurowe? - chłopice/vesele - prehistoria - średniowiecze/ nowożytność - wczesny brąz - tarnobrzeska - tarnobrzeska-wczesna - przeworska/ okres rzymski - prehistoria prehistoria 58 49 41 50 42 przeworska/ okres rzymski średniowiecze 51 43 tarnobrzeska-wczesna 52 44 tarnobrzeska-wczesna 53 45 54 46 - tarnobrzeska-wczesna - przeworska/ okres rzymski - prehistoria - średniowiecze prehistoria 55 47 56 48 57 49 58 50 - tarnobrzeska-wczesna - tarnobrzeska-późna - przeworska/ okres rzymski - prehistoria tarnobrzeska-późna 59 51 tarnobrzeska 60 52 - tarnobrzeska-wczesna - prehistoria - prehistoria - wczesne średniowiecze prehistoria AZP 102-82 Wólka Pełkińska 1 1 p. osadniczy z neolitu 2 2 3 3 4 4 - ślad osadnictwa z epoki kamienia - cmentarzysko kultury łużyckiej - p. osadniczy, prahistoria - p. osadniczy, wczesne średniowiecze - p. osadniczy k. cer. sznur.-neolit - ślad osadnictwa k. łużyckiej - p. osadniczy prahistoria ślad osadnictwa z neolitu 10 5 11 6 12 7 13 8 14 9 ślad osadnictwa z epoki kamienia lub epoki brązu ślad osadnictwa wczesnego średniowiecza ślad osadnictwa z epoki brązu ślad osadnictwa prahistorii - ślad osadnictwa prahistorii - p. osadniczy, wczesne średniowiecze 59 Pełkinie ślad osadnictwa prahistorii p. osadniczy z neolitu 15 10 16 11 17 12 18 13 19 14 20 15 21 16 22 17 23 18 24 19 25 20 5 1 6 2 7 3 p. osadniczy z neolitu 8 4 9 5 - p. osadniczy z neolitu - o. osadniczy kultury łużyckiej - p. osadniczy k. przeworskiej - p. osadniczy, prahistoria p. osadniczy z neolitu 26 13 27 14 p. osadniczy k. przeworskiej - p. osadniczy kultury łużyckiej - p. osadniczy k. przeworskiej osada k. przeworskiej - p. osadniczy z neolitu? - p. osadniczy, prahistoria - ślad osadnictwa, wczesne średniowiecze p. osadniczy, prahistoria - p. osadniczy kręgu cer. sznur. – neolit lub wczesna epoka brązu - p. osadniczy, prahistoria - p. osadniczy wczesne średniowiecze - p. osadniczy, prahistoria - p. osadniczy z neolitu - p. osadniczy, prahistoria ślad osadnictwa z p. średn. lub okr. nowoż. ślad osadnictwa k. łużyckiej - ślad osadnictwa k. cer. sznur.-neolit - cmentarzysko kultury łużyckiej - p. osadniczy k. przeworskiej - p. osadniczy, wczesne średniowiecze ślad osadnictwa k. przeworskiej - p. osadniczy z neolitu - p. osadniczy k. łużyckiej - p. osadniczy k. przeworskiej - p osadniczy, prahistoria 60 28 15 29 16 30 17 31 18 32 19 33 20 34 21 35 22 36 23 37 24 38 25 39 26 52 27 - p. osadniczy, k. wst. rytej – neolit - p. osadniczy k. łużyckiej - p. osadniczy k przeworskiej? - ślad osadnictwa z epoki kamienia lub epoki brązu - p. osadniczy, prahistoria - p. osadniczy z epoki brązu - p. osadniczy k. przeworskiej? ślad osadnictwa, prahistoria - ślad osadnictwa, prahistoria - p. osadniczy, średniowiecze ślad osadnictwa, wczesne średniowiecze? ślad osadnictwa, prahistoria ślad osadnictwa wczesne średniowiecze lub średniowiecze ślad osadnictwa kultury przeworskiej? - ślad osadnictwa ep. kamienia lub w. ep. brązu - p. osadniczy, prahistoria - ślad osadnictwa wcz. średniowiecze ślad osadnictwa, prahistoria ślad osadnictwa, prahistoria p. osadniczy z neolitu AZP 103-82 Pełkinie 19 1 neolit 20 2 21 3 kultura ceramiki sznurowej neolit 22 4 kultura łużycka 23 5 kultura łużycka 46 7 neolit 48 9 nieokreślone 49 10 neolit 50 11 neolit 61 51 12 średniowiecze AZP 104-83 Tuczempy 13 7 61 31 97 40 98 41 99 42 104 47 105 48 107 50 111 54 113 56 115 58 116 59 11 5 14 15 16 100 103 108 20 21 22 43 46 51 115 10 57 4 12 5 60 62 30 32 36 33 91 34 92 35 - ślad osadnictwa, epoka kamienia - osada, prahistoria - osada, średniowiecze ślad osadnictwa, epoka kamienia - ślad osadnictwa, epoka kamienia - osada, średniowiecze - ślad osadnictwa, epoka kamienia - osada, średniowiecze - ślad osadnictwa, epoka kamienia - osada, średniowiecze ślad osadnictwa, epoka kamienia - ślad osadnictwa, epoka kamienia - osada, prahistoria - ślad osadnictwa, epoka kamienia - ślad osadnictwa, prahistoria ślad osadnictwa, epoka kamienia ślad osadnictwa, epoka kamienia ślad osadnictwa, epoka kamienia ślad osadnictwa, epoka kamienia - osada, neolit - ślad osadnictwa, epoka wcz. brązu - osada, późny OWR ślad osadnictwa, neolit ślad osadnictwa, neolit ślad osadnictwa, neolit ślad osadnictwa, neolit ślad osadnictwa, neolit - ślad osadnictwa, neolit - osada, prahistoria ślad osadnictwa, neolit - osada, prahistoria - osada, późny OWR - osada, prahistoria - osada, OWR osada, prahistoria ślad osadnictwa, prahistoria ślad osadnictwa, prahistoria - ślad osadnictwa, prahistoria - ślad osadnictwa, nowożytna - osada, prahistoria - osada, nowożytna 62 Morawsko Munina 95 38 101 44 102 45 109 52 112 55 93 36 110 94 53 37 96 39 106 49 17 21 18 19 20 22 37 23 27 24 25 26 28 10 46 11 47 12 48 13 49 14 56 15 64 16 65 17 66 18 7 8 36 118 55 7 8 9 19 13 - osada, prahistoria - osada, OWR - osada, wcz. średniowiecze, średniowiecze - ślad osadnictwa, prahistoria - osada, wcz. średniowiecze - ślad osadnictwa, prahistoria - osada, wcz. średniowiecze - osada, nowożytna - ślad osadnictwa, prahistoria - osada, nowożytna ślad osadnictwa, prahistoria - ślad osadnictwa, OWR - osada, nowożytna osada, OWR ślad osadnictwa, wcz. średniowiecze osada, wcz. średniowiecze, średniowiecze - ślad osadnistwa, wcz. średniowiecze - osada, średniowiecze ślad osadnictwa, XVI w. skarb, nowożytna nieokreślona nieokreślona nieokreślona nieokreślona ślad osadnictwa, epoka kamienia ślad osadnictwa, epoka kamienia ślad osadnictwa, epoka kamienia ślad osadnictwa, epoka kamienia ślad osadnictwa, epoka kamienia ślad osadnictwa, epoka kamienia - ślad osadnictwa, epoka kamienia - ślad osadnictwa, prahistoria ślad osadnictwa, epoka kamienia ślad osadnictwa, epoka kamienia ślad osadnictwa, neolit cmentarzysko, neolit ślad osadnictwa, neolit nieokreślona ślad osadnictwa, epoka kamienia 63 57 14 59 16 67 17 70 20 71 21 74 24 79 29 80 30 82 32 2 3 4 5 41 50 51 52 53 54 58 69 2 3 4 5 7 8 9 10 11 12 15 19 78 28 89 68 39 18 73 23 75 25 76 26 77 27 81 83 31 33 ślad osadnictwa, epoka kamienia ślad osadnictwa, epoka kamienia ślad osadnictwa, epoka kamienia - ślad osadnictwa, epoka kamienia - osada, prahistoria - osada, średniowiecze ślad osadnictwa, epoka kamienia ślad osadnictwa, epoka kamienia - ślad osadnictwa, epoka kamienia - ślad osadnictwa, prahistoria - ślad osadnictwa, OWR ślad osadnictwa, epoka kamienia - ślad osadnictwa, epoka kamienia - ślad osadnictwa, neolit ślad osadnictwa, neolit ślad osadnictwa, neolit ślad osadnictwa, neolit ślad osadnictwa, neolit ślad osadnictwa, neolit ślad osadnictwa, neolit ślad osadnictwa, neolit ślad osadnictwa, neolit ślad osadnictwa, neolit ślad osadnictwa, neolit ślad osadnictwa, neolit - osada, neolit - osada, prahistoria - osada, OWR - osada, neolit - osada, prahistoria - ślad osadnictwa, nowożytna osada, neolit ślad osadnictwa, prahistoria - ślad osadnictwa, prahistoria - ślad osadnictwa, nowożytna - ślad osadnictwa, prahistoria - osada, średniowiecze ślad osadnictwa, prahistoria - ślad osadnictwa, prahistoria - ślad osadnictwa, nowożytna osada, prahistoria - osada, prahistoria - ślad osadnictwa, średniowiecze 64 Surochów 84 34 85 35 87 37 88 38 90 40 1 1 6 6 86 36 72 22 117 9 - osada, prahistoria - ślad osadnictwa, OWR - osada, średniowiecze - osada, prahistoria - ślad osadnictwa, epoka brązu, epoka wcz. brązu - osada, późn. średniowiecze - osada, prahistoria - osada, średniowiecze - osada, prahistoria - osada, średniowiecze - ślad osadnictwa, prahistoria - osada, wcz. średniowiecze osada, wcz. średniowiecze osada, wcz. średniowiecze osada, wcz. średniowiecze, średniowiecze ślad osadnictwa, średniowiecze osada, średniowiecze AZP 103-84 Surochów Makowisko 1 9 2 10 3 1 4 2 5 6 3 4 7 5 8 6 9 7 10 8 24 25 26 27 28 9 10 11 12 13 29 14 neolit, kultura ceramiki sznurowej wczesna epoka brązu, kultura mierzanowicka neolit, kultura pucharów lejkowatych - epoka brązu - pradzieje epoka kamienia - neolit - okres wpływów rzymskich, kultura przeworska okres wpływów rzymskich, kultura przeworska - okres wpływów rzymskich, kultura przeworska - wczesne średniowiecze - pradzieje - wczesne średniowiecze - pradzieje - wczesne średniowiecze epoka kamienia epoka kamienia neolit? pradzieje epoka brązu – okres halsztacki, grupa tarnobrzeska pradzieje AZP 103-83 Koniaczów 151 1 pradzieje 65 Sobiecin 152 2 153 3 154 4 155 5 156 6 142 143 144 145 146 1 2 3 4 5 147 6 148 7 149 8 150 9 wczesny okres epoki brązu - epoka kamienia, wczesny okres epoki brązu - okres wpływów rzymskich - XI-XIII wiek - epoka kamienia - okres wpływów rzymskich - wczesny okres epoki brązu - okres wpływów rzymskich - wczesne średniowiecze - epoka kamienia, wczesny okres epoki brązu - grupa tarnobrzeska neolit nieokreślone nieokreślone wczesne średniowiecze - mezolit - pradzieje - neolit - wczesne średniowiecze epoka kamienia, wczesny okres epoki brązu - okres wpływów rzymskich - wczesne średniowiecze - pradzieje - grupa tarnobrzeska - XIII-XIV wiek - kultura trzciniecka - grupa tarnobrzeska - okres wpływów rzymskich AZP 102-83 Kostków 1 2 8 9 Surochów 1 1 2 2 3 3 4 4 ślad osadnictwa z neolitu ślad osadnictwa z neolitu AZP 104-84 - epoka kamienia, wczesna epoka brązu - neolit - epoka brązu, wczesna epoka żelaza - okres nowożytny - neolit? - epoka brązu, wczesna epoka żelaza epoka kamienia, wczesna epoka brązu - epoka kamienia, wczesna epoka brązu - neolit - epoka brązu, wczesna epoka żelaza - okres nowożytny 66 Tuczempy 101 1 102 2 103 3 104 8 105 106 9 10 107 11 108 12 109 13 111 14 112 15 110 16 113 17 114 18 115 19 - neolit - okres prahistoryczny - okres wczesnośredniowieczny - neolit - starszy (II) okres epoki brązu - epoka brązu - okres wpływów rzymskich - okres prahistoryczny - okres wczesnośredniowieczny - okres późnośredniowieczny - epoka kamienia, wczesna epoka brązu - okres prahistoryczny - okres wczesnośredniowieczny - epoka brązu - okres późnorzymski epoka brązu epoka kamienia, wczesna epoka brązu - okres późnorzymski - okres wczesnośredniowieczny okres wczesnośredniowieczny - okres prahistoryczny - okres wczesnośredniowieczny okres wczesnośredniowieczny - okres wczesnośredniowieczny - okres nowożytny okres wczesnośredniowieczny - okres prahistoryczny - okres wczesnośredniowieczny - okres nowożytny okres wczesnośredniowieczny okres wczesnośredniowieczny AZP 105-83 Morawsko 92 1 93 94 95 2 3 4 96 97 5 6 okres wpływów rzymskich – kultura przeworska prahistoryczne kultura trzciniecka - wczesny i starszy okres epoki brązu - wczesne średniowiecze kultura trzciniecka kultura trzciniecka Źródło: Opracowanie na podstawie danych udostępnionych przez WUOZ w Przemyślu 67 3.6 Zabytkowe cmentarze • cmentarz rzymskokatolicki w Muninie z końca XIX w. • cmentarz rzymskokatolicki w Makowisku z II poł. XIX w. • cmentarz rzymskokatolicki w Pełkiniach z okresu XIX – XX w. • cmentarz rzymskokatolicki w Surochowie z II poł. XIX w. • cmentarz rzymskokatolicki w Tuczempach z II poł. XIX w. • cmentarz rzymskokatolicki w Tuczempach z pocz. XX w. • cmentarz rzymskokatolicki w Wólce Pełkińskiej z pocz. XX w. • cmentarz wojenny (żołnierzy radzieckich) z lat 1941 – 1942 w Pełkiniach • cmentarz wojenny (I wojny światowej) z lat 1914 – 1918 w Woli Buchowskiej 3.7 Podsumowanie i wnioski W granicach gminy znajdują się obiekty i obszary ujęte w rejestrze zabytków oraz ewidencji zabytków, a także stanowiska archeologiczne, strefy ochrony konserwatorskiej i cmentarze zabytkowe. Zabytki rejestrowe oraz obszary cmentarne chronione są z tytułu przepisów odrębnych. Zasady ochrony obiektów i obszarów zlokalizowanych w strefach ochrony konserwatorskiej regulowane są przez prawo miejscowe. Jeśli chodzi o obiekty wpisane do ewidencji zabytków, w obowiązujących planach miejscowych nie określono zasad ich ochrony. W studium należy wprowadzić zapisy, które umożliwią ochronę w/w obszarów i obiektów na etapie sporządzania, bądź zmiany miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. 68 4 Uwarunkowania wynikające z warunków i jakości życia mieszkańców, w tym ochrony ich zdrowia 4.1 Demografia 4.1.1 Liczba ludności Gminę Jarosław zamieszkuje 12 723 osób (według danych GUS na dzień 31 XII 2010 r.), co stanowi 10,5% ludności powiatu jarosławskiego i 0,6% ludności województwa podkarpackiego. Tabela 8. Sytuacja demograficzna gminy Jarosław na tle powiatu jarosławskiego i województwa podkarpackiego. Liczba ludności Wyszczególnienie Lata województwo podkarpackie powiat jarosławski gmina Jarosław 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Liczba Ludność Mężczyźni Kobiety ludności na 1 km2 2 107 963 2 107 814 2 106 542 2 106 446 2 108 134 2 109 952 2 111 725 122 281 122 597 122 072 121 853 121 660 121 654 121 433 12 669 12 645 12 664 12 622 12 637 12 755 12 723 1 031 242 1 031 039 1 030 019 1 029 583 1 030 214 1 031 379 1 032 378 59 187 59 371 59 110 59 066 58 952 58 999 58 915 6 255 6 234 6 235 6 203 6 203 6 264 6 260 1 076 721 1 076 775 1 076 523 1 076 863 1 077 920 1 078 573 1 079 347 63 094 63 226 62 962 62 787 62 708 62 655 62 518 6 414 6 411 6 429 6 419 6 434 6 491 6 463 118 118 118 118 118 118 118 119 119 119 118 118 118 118 111 111 112 111 111 112 112 Współczynnik feminizacji 104 104 105 105 105 105 105 107 106 107 106 106 106 106 103 103 103 103 104 104 103 Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS. 69 W latach 2004 - 2010 liczba mieszkańców gminy Jarosław nieznacznie wzrosła. Zwiększyła się zarówno liczba kobiet, jak i mężczyzn, co spowodowało brak większych zmian we współczynniku feminizacji. Podobny trend wystąpił na obszarze województwa podkarpackiego oraz w granicach powiatu jarosławskiego – liczba mieszkańców zwiększyła się. Gęstość zaludnienia w gminie Jarosław utrzymywała się na stałym poziomie i była niższa niż dla terenu województwa i powiatu. 4.1.2 Przyrost naturalny Gmina Jarosław w analizowanych latach charakteryzuje się generalnie dodatnim przyrostem naturalnym. Najniższy przyrost naturalny odnotowano w 2010 roku, natomiast najwyższy – w 2009 roku. Wskaźnik przyrostu naturalnego (różnica pomiędzy liczbą urodzeń żywych, a liczbą zgonów wyrażona w przeliczeniu na 1000 osób) w pierwszych trzech analizowanych latach wykazywał tendencję wzrostową (2004 r.: 1,3; 2005 r.: 1,3; 2006 r.: 2,6). W 2007 roku nastąpił spadek wskaźnika do 0,9, a od roku 2008 zaczął ponownie wzrastać i wyniósł kolejno w roku 2008: 2,3 w 2009: 4,6. W 2010 roku liczba zgonów przewyższyła liczbę urodzeń, co spowodowało ujemny przyrost naturalny (-1,6). Średni wskaźnik przyrostu naturalnego dla gminy Jarosław utrzymuje się na poziomie 1,6. Dla porównania, w powiecie jarosławskim przyrost naturalny na 1000 mieszkańców wynosi 0,7, a w województwie podkarpackim 1,5. Na tle powiatu i województwa gmina Jarosław wykazuje wysoki wskaźnik przyrostu naturalnego. Można prognozować, że w kolejnych latach liczba urodzeń będzie wzrastać. Ma to bezpośredni związek z zakładaniem rodzin przez ludność urodzoną na początku lat 80-tych XX wieku, czyli ludność ostatniego wyżu demograficznego oraz poprawiającą się sytuacją społeczno – gospodarczą regionu. 70 Wykres 5. Współczynnik urodzeń i zgonów w gminie Jarosław w latach 2004 – 2010 Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS. Powyższy wykres obrazuje poziom urodzeń i zgonów, jak również przyrost naturalny. Zaobserwowano, że w badanym okresie zmiany w liczbie urodzeń i zgonów przebiegają symetrycznie – wzrost ilości zgonów odpowiada wzrostowi urodzeń, spadek zgonów – spadkowi liczby urodzeń. W strukturze nastąpiły dwa odchylenia: w 2006 r., w którym liczba urodzeń żywych wzrosła przy jednoczesnym obniżeniu zgonów oraz w 2010 r., w którym liczba zgonów przewyższyła liczbę urodzeń. Analizowana sytuacja zapowiada dodatni przyrost naturalny w kolejnych latach w gminie Jarosław, przy założeniu, że dane z roku 2010 obrazują jedynie sytuację przejściową. Podobny trend kształtował się kilka lat wcześniej, kiedy po spadku przyrostu naturalnego (rok 2007), nastąpił jego gwałtowny wzrost. 71 Tabela 9. Migracje na pobyt stały w gminie Jarosław wg typu i kierunku w latach 2004 - 2010. wewnętrzne zewnętrzne wewnętrzne zewnętrzne wewnętrzne zewnętrzne Ogółem 2004 2005 166 4 148 3 145 3 167 0 21 1 22 -19 3 -16 2006 2007 Zameldowania 178 199 0 1 Wymeldowania 168 255 9 2 Saldo migracji 10 -56 -9 -1 1 -57 2008 2009 2010 129 3 155 8 124 14 94 1 125 1 145 4 35 2 37 30 7 37 -21 10 -11 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Saldo migracji jest kolejnym uwarunkowaniem mającym wpływ na rozwój demograficzny gminy. W latach 2005, 2007 i 2010 było ono ujemne – liczba wymeldowań przewyższała liczbę zameldowań w ruchu wewnętrznym. Natomiast w roku 2004, 2006, 2008, 2009 saldo migracji znajdowało się na poziomie dodatnim, co wynika z wyższej liczby zameldowań. Najwyższe saldo migracji odnotowano w 2008 i 2009 roku, a najniższe, w 2007, kiedy ogólne saldo migracji wyniosło - 57. Przedstawiona sytuacja wiąże się zapewne z migracjami w celu poszukiwania pracy do większych ośrodków miejskich, jak również za granice kraju. Na podstawie analizowanych danych trudno jest zdiagnozować jednolity trend migracji ludności. Można jednak przypuszczać, że saldo migracji będzie prawdopodobnie zmieniało się równie dynamicznie jak dotychczas. 72 4.1.3 Przyrost rzeczywisty Tabela 10. Zestawienie ruchu naturalnego oraz ruchu migracyjnego w gminie Jarosław w latach 2004 - 2010. Lata 2004 2005 Przyrost naturalny na 1,3 1,3 1000 mieszkańców Saldo migracji na 1,72 -1,25 1000 mieszkańców Przyrost rzeczywisty 3,0 0,1 na 1000 mieszkańców 2006 2007 2008 2009 2010 2,6 0,9 2,3 4,6 -1,6 0,08 -4,45 2,87 2,85 -0,85 2,7 -3,6 5,2 7,5 -2,5 Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS. Przyrost rzeczywisty daje obraz dynamiki zmian liczby mieszkańców gminy Jarosław. Przyrost rzeczywisty obliczono poprzez zestawienie przyrostu naturalnego biorąc pod uwagę współczynniki migracji. Stanowi sumę wielkości przyrostu naturalnego i salda migracji. Gmina Jarosław w latach 2004 - 2010 charakteryzowała się zróżnicowanym przyrostem rzeczywistym. Wartość dodatnią przyjmował w latach 2004, 2005, 2006, 2008 i 2009, natomiast w 2007 i 2010 roku współczynnik ten przyjmował wartość ujemną. W trakcie analizowanego okresu najniższy przyrost rzeczywisty odnotowano w 2007 roku, kiedy z terenu gminy ubyło 45 osób. Z kolei najwyższym przyrostem rzeczywistym charakteryzował się rok 2009, w którym liczba mieszkańców gminy zwiększyła się o 97 osób. Niski przyrost rzeczywisty jest zjawiskiem bardzo niekorzystnym, ponieważ prowadzi do wyludniania się obszaru gminy Jarosław oraz starzenia się społeczeństwa. Dane dotyczące przyrostu rzeczywistego mają odzwierciedlenie w liczbie ludności. W analizowanej gminie można spodziewać się spadku liczby mieszkańców w najbliższej przyszłości. Jednak przy tak niewielkich różnicach w zmianie ilości mieszkańców, nie jest wykluczone, że liczba ludności wykaże tendencję wzrostową, ze względu na prognozowany rosnący przyrost naturalny. Istotnym czynnikiem w strukturze demograficznej jest ilość zawieranych małżeństw oraz udzielanych rozwodów na terenie gminy Jarosław. 73 Tabela 11. Liczba małżeństw oraz współczynnik zawierania małżeństw w gminie Jarosław w latach 2004 - 2010. Lata Ilość małżeństw [os.] 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 67 67 90 89 97 101 80 współczynnik zawieranych małżeństw [małżeństwa na 1000 mieszkańców] 5,2 5,2 7,0 6,9 7,6 7,8 6,2 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. W 2010 roku zarejestrowano 80 związków małżeńskich, o 13 więcej niż w 2004 roku, w którym liczba nowych małżeństw była w badanym przedziale czasowym najniższa. Od 2006 roku nastąpił znaczący wzrost liczby zawieranych małżeństw, spowodowany wejściem w „wiek małżeński” ludności ostatniego wyżu demograficznego (urodzonej w pierwszej połowie lat 80 - tych ubiegłego wieku). Współczynnik małżeństw (liczony na 1000 ludności) wzrósł w ciągu analizowanego okresu do poziomu 7,8 w 2009 roku - co pozwala przewidywać utrzymanie pozytywnego trendu, jakim jest rosnąca liczba urodzeń. Obniżenie rosnącego trendu powodują dane z 2010 roku, kiedy współczynnik spadł do 6,2. Na podstawie tak nielicznych danych trudno stwierdzić, czy prognozowany trend ulegnie zmianie. Można będzie to stwierdzić za kilka lat, w oparciu o zgromadzone dane. 4.1.4 Struktura wieku i płci Wszystkie opisane powyżej uwarunkowania demograficzne tworzą strukturę płci i wieku społeczeństwa. Wykonana na podstawie danych GUS piramida płci i wieku dla gminy Jarosław ukazuje formę przejściową struktury wiekowej. 74 mężczyźni kobiety nadwyżka mężczyzn nadwyżka kobiet Wykres 6. Struktura płci i wieku gminy Jarosław w 2010 roku. Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS. Przedstawiona powyżej struktura płci i wieku dla gminy Jarosław wykazuje następujące zjawiska: dwa silne wybrzuszenia w strukturze wiekowej spowodowane rocznikami wyżu demograficznego przełomu lat 50 - tych i 60 - tych ubiegłego wieku (45 – 54 lata) oraz lat 80 - tych ubiegłego wieku (20 – 29 lat); dwa zwężenia w piramidzie wieku, czyli roczniki niżu demograficznego z okresu dwóch wojen światowych: pierwsza obecnie już słabo zauważalna z okresu I wojny światowej (ludność powyżej 85 roku życia), druga z okresu II wojny światowej (ludność w wieku 60 – 69 lat); 75 największa nadwyżka liczby mężczyzn nad liczbą kobiet występuje w przedziale wiekowym od 5 – 9 roku życia oraz 15 - 19; największa nadwyżka liczby kobiet nad liczbą mężczyzn występuje od 70 do 84 roku życia. Obecny typ struktury płci i wieku społeczeństwa jest formą pośrednią między kształtem „dzwonu” a „wrzeciona”, która wykazuje trend regresywny. Struktura wiekowa społeczeństwa bezpośrednio przekłada się na strukturę wieku ekonomicznego ludności gminy Jarosław. Tabela 12. Struktura wieku ekonomicznego w gminie Jarosław w latach 2004 - 2010. Wiek Wiek Wiek Lata poprodukcyjny przedprodukcyjny [%] produkcyjny [%] [%] 2004 25,6 60,2 14,2 2005 24,8 60,9 14,2 2006 23,9 61,8 14,3 2007 23,2 62,7 14,1 2008 22,9 63,0 14,1 2009 22,2 63,4 14,4 2010 21,4 64,1 14,5 Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS. Powyższa tabela przedstawia strukturę ludności w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym w latach 2004 – 2010. Z biegiem lat struktura wieku ekonomicznego nieznacznie zmieniała się. Liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym spadła o około 4%, natomiast wśród liczby osób w wieku produkcyjnym nastąpił wzrost (około 4%). W okresie poprodukcyjnym struktura utrzymywała się na stałym poziomie – niewiele ponad 14%. 76 Wykres 7. Struktura wieku ekonomicznego w gminie Jarosław w 2010 roku. Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS. W gminie Jarosław największą grupę stanowi ludność w wieku produkcyjnym, czyli w wieku 15-59 lat (kobiety) oraz 15-64 lata (mężczyźni) – grupa ta liczy 8 699 osób. Ponadto gminę zamieszkuje 2 180 osób w wieku przedprodukcyjnym (do 15 roku życia) oraz 1 844 w wieku poprodukcyjnym. Prognozuje się, że w ciągu kilkunastu lat liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym zwiększy się ze względu na prognozowany rosnący przyrost naturalny. Liczba osób w wieku produkcyjnym nadal zachowa tendencję wzrostową, ale będzie on mniej dynamiczny ze względu na obecnie malejący współczynnik ludności w wieku przedprodukcyjnym. W najbliższej przyszłości odnotuje się również bardziej dynamiczny przyrost liczby osób z grupy poprodukcyjnej spowodowany osiągnięciem wieku poprodukcyjnego przez część ludności znajdującej się obecnie w wieku produkcyjnym. 77 4.2 Wykształcenie Tabela 13. Struktura wykształcenia mieszkańców gminy wg Narodowego Spisu Powszechnego w 2002 roku. % Wykształcenie Ogółem Mężczyźni Mężczyzn Kobiety % Kobiet wyższe 399 150 38 249 62 policealne 199 37 19 162 81 średnie 2 599 1 215 47 1 384 53 zasadnicze zawodowe 2 826 1 649 58 1 177 42 podstawowe ukończone podstawowe nieukończone i bez wykształcenia 3 670 1 694 46 1 976 54 496 210 42 286 58 Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS. Wykres 8. Struktura wykształcenia mieszkańców gminy wg Narodowego Spisu Powszechnego w 2002 roku. Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS. Z danych Narodowego Spisu Powszechnego 2002 wynika, iż w gminie Jarosław zdecydowana większość mieszkańców posiada wykształcenie 78 podstawowe lub pozostaje bez wykształcenia - 3 670 osób, z czego ok. 46% to kobiety. Kolejną liczną grupę mieszkańców gminy Jarosław stanowią osoby posiadające wykształcenie zasadnicze zawodowe. W tej grupie wyraźnie dominują mężczyźni (ok. 58%). Wykształcenie wyższe w 2002 r. posiadało zaledwie 399 osób, wśród których kobiety stanowią ok. 62%, a mężczyźni ok. 38%. Najmniejszą grupę osób tworzą osoby z wykształceniem policealnym. 4.3 Rynek pracy Tabela 14. Liczba pracujących mieszkańców gminy Jarosław. Lata 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 601 345 256 820 528 292 679 406 273 710 472 238 737 513 224 900 676 274 964 693 271 Pracujący ogółem mężczyźni kobiety Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS. Liczba osób pracujących w gminie wzrosła z 601 osób w 2004 roku do 964 w 2010 roku. Wzrost pracujących może być spowodowany wchodzeniem w wiek produkcyjny wyżu demograficznego z lat 80-tych XX wieku. Zdecydowanie większy wzrost pracujących nastąpił wśród mężczyzn. Na ogólną liczbę mieszkańców w wieku produkcyjnym w roku 2010, pracujący stanowili 11%. Jest to mniejszy odsetek niż gminach wiejskich województwa podkarpackiego, gdzie wynosi on 18%. 79 Tabela 15. Ilość jednostek gospodarczych w poszczególnych podmiotach gospodarczych wg sekcji PKD w gminie Jarosław w latach 2004 - 2009. Podmioty gospodarcze wg sekcji PKD 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i 5 5 5 5 5 9 rybactwo Przetwórstwo przemysłowe 1 1 1 2 2 2 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię 53 55 51 59 63 63 elektryczną, gaz i wodę Dostawa wody, gospodarowanie 2 2 1 1 1 1 ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją Budownictwo 94 98 97 104 108 114 Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych, motocykli 198 187 191 196 209 210 oraz artykułów użytku osobistego i domowego Transport, gospodarka magazynowa 11 10 12 10 7 11 i łączność Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami 64 60 59 61 61 62 gastronomicznymi Informacja i komunikacja 18 14 13 14 15 12 Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 37 42 45 43 43 49 Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości - - 8 8 8 8 11 11 11 11 12 12 8 10 10 9 10 16 34 536 36 531 40 38 544 561 44 588 52 621 Działalność naukowa i techniczna Działalność w zakresie usług administrowania Administracja publiczna Razem Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS. Powyższa tabela pokazuje ilość jednostek gospodarczych w poszczególnych sekcjach. Można zauważyć znaczącą przewagę w handlu hurtowym i detalicznym, naprawie pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego (210 jednostek gospodarczych). 80 Liczną grupę tworzą jednostki z branży budownictwa. Najmniejszą ilość wykazuje sekcja związana z dostawą wody, gospodarowaniem ściekami i odpadami oraz rekultywacją, a także z przetwórstwem przemysłowym. Sumaryczna liczba jednostek gospodarczych wzrasta. Można stwierdzić, że będzie to miało pośrednie przełożenie na wzrost liczby zatrudnionych. 4.4 Bezrobocie Tabela 16. Bezrobotni wg płci w gminie Jarosław w latach 2004 - 2010. Bezrobotni zarejestrowani ogółem mężczyźni kobiety Lata 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 931 494 437 1 008 530 478 944 447 497 848 393 455 744 352 392 1008 1050 549 542 459 508 Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS. Liczba zarejestrowanych bezrobotnych, według danych z 2010 r., wynosi 1050 osoby. Od roku 2005 liczba bezrobotnych charakteryzowała się tendencją spadkową, natomiast w latach 2009-2010 ponownie wzrosła. Spadek liczby bezrobotnych w gminie Jarosław jest zgodny z obserwowaną w całym kraju tendencją spadkową. Wzrost bezrobocia w ostatnich latach, przy jednoczesnym wzroście osób zatrudnionych, może świadczyć o zwiększeniu się grupy ludzi pracujących „na czarno”. 81 Tabela 17. Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w gminie Jarosław na tle powiatu i województwa w latach 2004 - 2008. % ogółem mężczyźni kobiety ogółem mężczyźni kobiety ogółem mężczyźni kobiety 2004 12,2 12,3 12,1 13,5 14,2 12,9 13,2 12,2 14,3 2005 13,1 13,1 13,0 13,3 13,4 13,2 12,6 11,3 14,0 2006 12,1 10,9 13,3 12,6 12,0 13,1 11,1 9,4 12,9 2007 10,7 9,5 12,0 11,3 10,5 12,2 9,6 7,7 11,5 2008 9,3 8,5 10,3 9,9 9,4 10,5 8,7 7,4 10,0 Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS. Powyższa tabela przedstawia kształtowanie się stosunku bezrobotnych do liczby ludności w wieku produkcyjnym. Gmina Jarosław wykazuje tendencję spadkową w latach 2004-2008, z wyjątkiem roku 2005, kiedy to udział ten wzrósł. Podobny trend występuje w grupie mężczyzn. Wśród kobiet zaobserwowano w latach 2004-2006 wzrost przedstawionego wskaźnika, a w kolejnych latach jego spadek. Udział osób bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym znajduje się na podobnym poziomie jak w powiecie i województwie. 82 4.5 Infrastruktura społeczna 4.5.1 Mieszkalnictwo Tabela 18. Sytuacja mieszkaniowa w gminie Jarosław na tle województwa podkarpackiego w latach 2004 - 2009. Przeciętna pow. Przeciętna pow. Mieszkania użytkowa Wyszczególnienie Lata użytkowa na [mieszk.] 1 mieszkania 1 osobę [m2] [m2] 2004 3 364 93,2 24,7 2005 3 375 93,3 24,9 2006 3 388 93,6 25,0 Gmina Jarosław 2007 3 412 93,9 25,4 2008 3 449 94,9 25,9 2009 3 478 95,4 26,0 2004 598 371 76,8 21,9 2005 601 648 77,1 22,1 Województwo 2006 605 458 77,3 22,3 podkarpackie 2007 609 652 77,7 22,6 2008 614 727 78,0 22,9 2009 619 789 78,3 23,1 Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS. Z analizy powyższej tabeli wynika, że w ciągu badanych lat liczba mieszkań w gminie Jarosław wzrosła. Dane wskazują, że w latach 2004-2009 przybyło 114 mieszkań, natomiast przeciętna powierzchnia jednego mieszkania wzrosła o 2,2 m2, a przeciętna powierzchnia użytkowa na 1 osobę o 1,3 m2. Można zauważyć, że sytuacja mieszkaniowa w gminie poprawia się w nieco szybszym tempie niż w granicach województwa podkarpackiego, gdzie w tym samym przedziale czasowym średnia powierzchnia użytkowa mieszkania wzrosła o 1,5 m2, a powierzchnia przypadająca na 1 osobę – o 1,2 m2. 83 Tabela 19. Zasoby mieszkaniowe w gminie Jarosław w 2007 roku. Zasoby Zasoby Zasoby Zasoby Zasoby gmin Zasoby spółdzielni zakładów osób pozostałych (komunalne) TBS mieszkaniowych pracy fizycznych podmiotów 26 0 22 3 355 0 9 Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS. Wykres 9. Zasoby mieszkaniowe w gminie Jarosław w 2007 roku. Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS. W gminie Jarosław 3 355 mieszkań znajduje się we własności osób fizycznych – 98%, zasoby mieszkaniowe zakładów pracy wynoszą - 0,6%, zasoby komunalne – 0,8%, natomiast pozostałe podmioty są w posiadaniu zaledwie 9 mieszkań – co daje 0,3%. Na terenie gminy nie występują zasoby spółdzielni mieszkaniowych, ani Towarzystw Budownictwa Społecznego. 84 Tabela 20. Wyposażenie mieszkań w gminie Jarosław w latach 2004 2009. Lata Wodociąg Ustęp spłukiwany Łazienka Centralne ogrzewanie Gaz z sieci 2004 2 868 2 591 2 591 2 118 2 407 2005 2 879 2 602 2 602 2 129 2 418 2006 2 892 2 616 2 616 2 144 2 427 2007 2 917 2 642 2 642 2 171 2 443 2008 2 956 2 681 2 681 2 210 2 474 2009 2 987 2 714 2 713 2 243 2 497 Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS. Ilość mieszkań wyposażonych w wodociąg, ustęp spłukiwany, łazienkę, centralne ogrzewanie i gaz sieciowy wzrasta. W roku 2009 wyposażonych w wodociąg było 86% mieszkań, 78% w ustęp spłukiwany, 78% w łazienkę, 64% w centralne ogrzewanie oraz 72% w gaz z sieci. 4.5.2 Ochrona zdrowia Tabela 21. Zakłady opieki zdrowotnej w gminie Jarosław w latach 2004 2010. Wyszczególnienie 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 gmina Jarosław 1 1 1 1 1 1 1 powiat jarosławski 23 22 32 32 35 36 39 województwo podkarpackie 696 738 822 833 860 884 898 Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS. Mieszkańcy gminy (12 723 osoby) korzystają z Centrum Opieki Medycznej zlokalizowanego w mieście Jarosław, który jest jedną z 39 placówek znajdujących się powiecie. W województwie podkarpackim znajduje się 898 zakładów opieki zdrowotnej. W powiecie jarosławskim na jedną placówkę przypada statystycznie około 3100 pacjentów, a w województwie – około 2350 osób. 85 4.5.3 Oświata Strukturę edukacyjną w gminie stanowią 4 gimnazja zlokalizowane w: Makowisku, Muninie, Pełkiniach i Wólce Pełkińskiej oraz 7 szkół podstawowych w: Surochowie, Makowisku, Morawsku, Pełkiniach, Sobiecinie i Muninie. Ogółem do szkół uczęszcza 1 633 dzieci pod opieką 164 nauczycieli. 4.5.4 Kultura, turystyka i sport W gminie Jarosław znajduje się Gminna Biblioteka Publiczna w Pełkiniach, która posiada swoje filie w Makowisku, Muninie, Surochowie, Tuczempach i w Wólce Pełkińskiej. Na terenie gminy Jarosław funkcjonują świetlice wiejskie w miejscowościach: Leżachów – Osada, Wola Buchowska, Wólka Pełkińska, Munina, Tuczempy, Morawsko, Surochów, Zgoda, Makowisko, Koniaczów oraz Dom Kultury w Pełkiniach. W miejscowości Pełkinie powstaje obecnie muzeum arcydzieła ludowego. Ponadto na terenie gminy działa Ludowy Zespół Folklorystyczny "MAZURY", działający pod przewodnictwem Pana Jana Mazura. Na terenie gminy zlokalizowany jest Zespół Pałacowo-Parkowy PełkinieWygarki oraz park z zabytkową kaplicą i pomnikiem Aleksandra Fredry w Surochowie. Gmina dysponuje boiskami sportowymi oraz stadionem sportowym w Tuczempach. W trakcie realizacji i adaptacji jest Ośrodek RekreacyjnoTurystyczny „Żwirownia” w Surochowie. We wsi Morawsko znajduje się Szkółka Jazdy Konnej. Przy trasie Jarosław-Hrebenne w miejscowości Makowisko znajduje się hotel. Hotele znajdują się również w miejscowościach: Koniaczów i Tuczempy. 86 4.6 Budżet gminy Budżet gminy jest istotnym elementem w kształtowaniu polityki rozwoju danej jednostki administracyjnej. Jest głównym źródłem finansowania usług publicznych i inwestycji związanych z realizacją m.in. zadań infrastrukturalnych. Niniejszej analizie poddano takie czynniki jak: • tempo wzrostu dochodów w latach 2004 – 2010, • struktura dochodów w 2010 roku. Tabela 22. Tempo wzrostu dochodów w gminie Jarosław w latach 2004 2010. Rok Dochody dla gminy Jarosław Zmiana Dochód na 1 mieszkańca 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 PLN 16 217 573 18 609 689 20 684 000 24 407 108 25 393 814 27 605 110 31 114 503 w% 14,75 11,15 18,00 4,04 8,70 12,71 PLN/osobę 1 280,10 1 471,70 1 633,30 1 927,25 2 009,48 2 164,26 - Dochód na 1 mieszkańca w gminach wiejskich województwa podkarpackiego PLN 1 526,63 1 747,39 1 949,19 2 186,05 2 370,20 - Źródło: Budżet gminy Jarosław w latach 2004 – 2010, Bank Danych Regionalnych GUS. W latach 2004 – 2010 dochody gminne wzrastały. Na początku analizowanego okresu w latach 2004 – 2006 dochody oscylowały na poziomie 16 – 20 milionów złotych. W 2007 przekroczyły wartość 20 milionów złotych. Największy wzrost poziomu dochodów zanotowano w okresie 2006 – 2007 (wzrost o 18%). Najmniejszy przyrost odnotowano w okresie 2007 – 2008 (wzrost o 4,04%). W analizowanym okresie w gminie Jarosław przeciętny dochód na 1 mieszkańca był niższy niż analogiczne wartości dla gmin wiejskich województwa podkarpackiego. 87 Wykres 10. Struktura dochodów w gminie Jarosław w latach 2004 – 2010. Źródło: Budżet gminy Jarosław w latach 2004 – 2010; Bank Danych Regionalnych GUS. 4.6.1 Dochody budżetowe W strukturze dochodów budżetowych wyróżniamy: • subwencje – nieodpłatne, bez konieczności zwrotu wpływy udzielane przez państwo podmiotom m.in. jednostkom samorządu terytorialnego, • dochody własne – wpływy do budżetu gminy takie jak dochody z tytułu majątku, wpływy z podatku dochodowego itp., • dotacje – środki przeznaczone na różnego rodzaju inwestycje, przedsięwzięcia m.in. w zakresie infrastruktury technicznej, • udziały w podatkach stanowiących dochody budżetu państwa – partycypacja związana z dochodami państwa. Biorąc pod uwagę w/w podział, przedstawiono strukturę dochodów budżetowych w gminie Jarosław na poniższym wykresie. 88 Wykres 11. Struktura dochodów budżetowych w 2010 roku. Źródło: Budżet gminy Jarosław na 2010 r. W zaplanowanym budżecie gminy Jarosław na 2010 rok szacuje się, że subwencje będą głównym źródłem utrzymania gminy. Zakłada się, że w 2010 roku będą wynosić 12 415 852 zł. Subwencja w największym stopniu dotyczyć będzie części oświatowej. Drugim źródłem utrzymania gminy są dotacje. Prognozuje się, że będą wynosić 6 975 893 zł. Trzecie źródło utrzymania będą stanowić dochody własne (6 898 823 zł). Najniższa kwota w strukturze dochodów gminy będzie pochodzić z tytułu udziału w podatkach stanowiących dochody budżetu państwa – 4 823 935 zł. 4.6.2 Wydatki budżetowe Strukturę wydatków budżetowych w gminie Jarosław zaprezentowano na poniższym wykresie. 89 Wykres 12. Struktura wydatków budżetowych w 2010 roku. Źródło: Budżet gminy Jarosław na 2010 r. W sporządzonym budżecie gminy Jarosław na 2010 rok prognozuje się 2 główne źródła wydatków. Pierwszą z nich jest oświata i wychowanie, 90 edukacyjna opieka wychowawcza, która według budżetu pochłonie 20 107 155 złotych. Na taką kwotę złoży się utrzymanie m.in. szkół podstawowych, gimnazjów i wynagrodzenia pracowników. Kolejnym ważnym wydatkiem będzie ochrona zdrowia i opieka społeczna – 11 740 977 złotych. Na wydatki związane z ochroną zdrowia i opieką społeczną złożą się zwalczanie narkomanii, przeciwdziałanie alkoholizmowi, świadczenia rodzinne itp. Najmniejsze wydatki pochłonie informatyka – 33 408 złotych. 4.7 Wnioski i podsumowanie Z „Prognozy ludności na lata 2008-2035” (Główny Urząd Statystyczny, Departament Badań Demograficznych, Warszawa 2009) wynika, że liczba ludności zamieszkująca obszary wiejskie województwa podkarpackiego w roku 2015 będzie wynosić 1 261 300, natomiast w latach kolejnych odpowiednio: w 2025 roku – 1 264 800, w 2035 roku – 1 237 600. Z przedmiotowych analiz wynika, że liczba ludności zamieszkującej tereny wiejskie w województwie podkarpackim, zmniejszy się na przestrzeni lat 2008-2035 o około 1%. Przyjmując, że podobne tendencje będą zachodziły w strukturze demograficznej gminy Jarosław, można przypuszczać, iż liczba ludności zamieszkująca gminę będzie w 2035 roku wynosić 11 373 – czyli zmniejszy się o około 1264 osoby. Powyższe wnioski korespondują z dokonaną analizą uwarunkowań demograficznych. Wynika z niej że, liczba ludności gminy Jarosław (podobnie jak powiatu jarosławskiego i obszarów wiejskich w województwie podkarpackim) wykazuje trend malejący, w przeciwieństwie do tendencji w granicach całego województwa podkarpackiego (łącznie obszarów miejskich i wiejskich), gdzie liczba ludności wzrasta. Co prawda przez ostatnie dwa lata analizowanego przedziału czasowego zanotowano wzrost liczby ludności, lecz nie można tego uznać za zapowiedź długofalowej zmiany trendu. Opisana wyżej sytuacja spowodowana jest odpływem ludności z terenu gminy. Dostępne dane nie umożliwiają precyzyjnego sformułowania trendów migracji w gminie ze względu na ich częstą zmienność. Jednak biorąc pod uwagę stosunkowo wysoki przyrost naturalny o tendencji wzrostowej, należy 91 przypuszczać, że główną przyczyną zmniejszającej się liczby ludności jest właśnie odpływ ludności z terenów gminy. Społeczność zmieniająca miejsce zamieszkania osiedla się na ogół w jednostkach miejskich w granicach województwa podkarpackiego, poza województwem lub poza granicami kraju. Podyktowane może być to uwarunkowaniami występującymi na rynku pracy. Liczba osób pracujących wzrasta odwrotnie proporcjonalnie do liczby osób bezrobotnych, jednak pracujących w gminie Jarosław jest blisko trzykrotnie mniej, niż średnio w gminach wiejskich województwa podkarpackiego (biorąc pod uwagę grupę pracujących wśród osób w wieku produkcyjnym). Większa z roku na rok liczba jednostek gospodarczych, rosnąca liczba mieszkań (szybsza niż średnio w gminach województwa podkarpackiego), przyczynią się do poprawy lokalnych warunków bytowych mieszkańców. Działań ulepszających wymaga rozwój w dziedzinie kultury, sportu i rekreacji, ponieważ obecnie nie stanowi on atrakcyjnej oferty dla mieszkańców gminy. 92 5 Uwarunkowania wynikające z zagrożenia bezpieczeństwa ludności i jej mienia3 5.1 Zagrożenia erozją i osuwaniem się mas ziemnych Przedmiotowe zagadnienie opisane zostało szczegółowo w rozdziale 9. 5.2 Zagrożenia powodzią Przedmiotowe zagadnienie opisane zostało szczegółowo w rozdziale 13. 5.3 Promieniowanie elektromagnetyczne Promieniowanie elektromagnetyczne wytwarzane może być ze źródeł liniowych, do których należą napowietrzne linie elektroenergetyczne oraz stacje o napięciu znamionowym powyżej 110 kV lub punktowych, do których zaliczamy urządzenia emitujące elektromagnetyczne promieniowanie niejonizujące w zakresie częstotliwości 0,03 MHz - 300 000 MHz. Urządzenia nadawcze i ich systemy antenowe, wytwarzają i wypromieniowują do otoczenia energię elektromagnetyczną, która mimo braku możliwości jonizacji cząstek (promieniowanie niejonizujące), może wywołać w organizmach ludzkich przy wysokich natężeniach i wysokich częstotliwościach tzw. „efekt termiczny”. Efekt ten objawia się podwyższeniem ciepłoty tkanek, która może doprowadzić do zaburzeń w reakcjach biochemicznych występujących w poszczególnych komórkach. Opisany wpływ na organizmy żywe może nastąpić jedynie w przypadku kilkunastokrotnego przekroczenia dopuszczalnych poziomów promieniowania niejonizujacego i długotrwałej ekspozycji na promieniowanie elektromagnetyczne. 3 Rozdział sporządzono częściowo w oparciu o zapisy opracowania pn. „Aktualizacja opracowania ekofizjograficznego do projektu zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Jarosław na podstawie: F. Pulit. Opracowanie ekofizjograficzne dla gminy Jarosław, Tarnów, 2004 r.” 93 W związku z powyższym konieczna jest ochrona człowieka przed polami elektromagnetycznymi całkowicie eliminująca możliwość występowania ww. szkodliwych oddziaływań. Jest ona możliwa do osiągnięcia na drodze odpowiedniej separacji przestrzennej miejsc przebywania człowieka i obszarów o zbyt intensywnym poziomie wypromieniowanych pól. W przypadku stacji nadawczych, w tym stacji telefonii komórkowej, separacja sprowadza się głównie do takiego usytuowania anten nadawczych stacji, aby dla danych parametrów nadawania, pola docierające do człowieka, były w pełni bezpieczne dla stanu jego zdrowia. Źródłami promieniowania na terenie gminy Jarosław są: − trasa najwyższych napięć, elektroenergetyczna krajowego o napięciu 750 systemu kV zasilania Rzeszów – – linia Elektrownia Chmielnicka na Ukrainie (liniowe); − linie wysokiego napięcia 110 kV poszczególnych tras (liniowe); − stacje bazowe telefonii komórkowych (punktowe). Wymienione źródła liniowe wymagają zachowania stref ochronnych, które zapewnią lokalizowanie zabudowy w bezpiecznej od źródeł źródłami pola odległości promieniowania elektromagnetycznego. W przypadku stacji bazowych największymi elektromagnetycznego oddziaływującymi na środowisko są anteny nadawczo odbiorcze, których zasięg szkodliwego oddziaływania to kilka – kilkanaście metrów nad poziomem terenu. Z obliczeń gęstości strumienia pola elektromagnetycznego pochodzącego od anten nadawczych wynika, że wokół stacji bazowej, w miejscach przebywania ludzi (tj. do kilku metrów wysokości) nie występują przekroczenia dopuszczalnych norm. 5.4 Hałas Zasadniczy wpływ na stan klimatu akustycznego w gminie Jarosław wywiera hałas komunikacyjny – drogowy. Największe i główne zagrożenie hałasem komunikacyjnym, na terenie gminy, występuje wzdłuż największego szlaku komunikacyjnego, tj. na drodze krajowej nr 4, drodze nr 77 oraz drodze nr 880, na których koncentruje się ruch pojazdów ciężkich. Pewne uciążliwości 94 hałasowe, mogą również występować lokalnie, w bezpośrednim sąsiedztwie dróg powiatowych, szczególnie na odcinkach o natężonym ruchu pojazdów ciężarowych. Wykonane w 2002 roku przez WIOŚ pomiary hałasu drogowego na terenie województwa podkarpackiego wykazują, że przy głównych ciągach komunikacyjnych (drogi krajowe i wojewódzkie) utrzymują się przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu. Wprawdzie pomiar hałasu przeprowadzono w mieście Jarosław, ale wyniki pomiarów można odnieść także do gminy, z uwagi na porównywalne natężenie ruchu komunikacyjnego. Na większości dróg stwierdzono przekroczenia o 10-15 dB, na 4% dróg występują przekroczenia o 5-10 dB, a na 2% badanych dróg występują przekroczenia hałasu w porze dnia o 0,1-0,6 dB. Sporadycznie na niektórych odcinkach dróg występują przekroczenia nawet o 15-20 dB. Największe ponadnormatywne przekroczenia występują na drodze krajowej nr 4 oraz 77, która przebiega głównie przez tereny zabudowane oraz na poszczególnych odcinkach dróg wojewódzkich. Głównymi czynnikami mającymi wpływ na poziom hałasu komunikacyjnego są: natężenie ruchu i udział transportu ciężkiego w strumieniu wszystkich pojazdów, stan techniczny pojazdów, rodzaj nawierzchni dróg, a także organizacja ruchu drogowego. Występowanie na terenie gminy Jarosław pewnych uciążliwości hałasowych, związane może być również z istniejącym ruchem kolejowym. Na terenie gminy Jarosław przebiega linia kolejowa relacji Wrocław – Kraków – Rzeszów – Przemyśl - Medyka oraz linia kolejowa Munina-Bełżec o znaczeniu ponadlokalnym, łączącym ziemię lubaczowską z centrum Podkarpacia. W porze nocnej hałas pochodzący od linii kolejowej może przekraczać dopuszczalną wartość 50 dB w odległości do około 80 m od osi torów. Udział tego źródła hałasu w kształtowaniu stanu klimatu akustycznego na terenie omawianej gminy jest znikomy i na jej obszarze nie przyczynia się w sposób znaczący do pogorszenia tego stanu. Kolejnym istotnym źródłem hałasu na terenie gminy są zakłady przemysłowe i warsztaty usługowe. Są to źródła hałasu o ograniczonym 95 zasięgu oddziaływania, wpływają one na klimat akustyczny, jednakże wpływ ten ma charakter lokalny. Takie stacjonarne źródła hałasu mogą jednak powodować uciążliwości dla osób zamieszkujących w ich najbliższym sąsiedztwie. Na terenie gminy Jarosław nie występują obiekty przemysłowe, które stanowiłyby istotne zagrożenie dla środowiska w zakresie hałasu. Pewne lokalne uciążliwości stwarzają drobniejsze źródła gospodarcze (mniejsze zakłady i jednostki usługowe), które lokalizowane są w terenach zabudowy mieszkaniowej. Zakłady typu rzemieślniczego i usługowego, w których instalowane są źródła hałasu przemysłowego, często stwarzają lokalną uciążliwość i w nieznacznym, marginalnym stopniu wpływają na stan klimatu akustycznego gminy Jarosław. Marginalny wpływ na klimat akustyczny posiadają linie i urządzenia elektromagnetyczne. Wzrost poziomu tła akustycznego zachodzi w bezpośrednim sąsiedztwie linii o wyższym napięciu. Dotyczy to szczególnie linii 750 kV Rzeszów – granica RP. W okresie pogody deszczowej lub utrzymywania się dużej wilgotności powietrza powstają w wiązkach kablowych efekty akustyczne w postaci szumu i okresowych trzasków. 5.5 Zagrożenie dla jakości wód powierzchniowych i podziemnych 5.5.1 Wody powierzchniowe Stan jakości wód powierzchniowych oraz obecność organizmów żyjących w wodach są wynikiem oddziaływania różnorodnych czynników, zarówno ekologicznych, jak i antropogenicznych. Chemizm wód determinują: budowa geologiczna zlewni, klimat, typ gleb a także urbanizacja, uprzemysłowienie i rolnictwo. Znaczący wpływ na zanieczyszczenie wód ma ilość pobieranej wody i sposób oprowadzania ścieków bytowo-gospodarczych oraz przemysłowych. Do antropogenicznych zanieczyszczeń wód powierzchniowych zaliczyć można: 96 − Zanieczyszczenia punktowe – wnoszą ścieki odprowadzane wylotami komunalnymi, powstające ze skanalizowanych w wyniku terenów działalności zurbanizowanych, bytowo-gospodarczej lub przemysłowo-handlowej; − Zanieczyszczenia obszarowe – wprowadzane są do wód z terenów nieskanalizowanych, w tym ze zurbanizowanych oraz obszarów rolniczych i leśnych. Do tej grupy zalicza się także zanieczyszczenia przedostające się do wód z powietrza atmosferycznego. Typowymi źródłami zanieczyszczeń obszarowych są mineralne i organiczne nawozy stosowane w rolnictwie oraz środki chemicznej ochrony roślin. Bardzo groźne w swoich skutkach są pochodzące z tych źródeł związki biogenne oraz pestycydy. Na terenie gminy Jarosław, antropogeniczne zanieczyszczenia wód powierzchniowych przedostają się do odbiorników ze źródeł punktowych i obszarowych. Największe źródła zanieczyszczeń punktowych to oczyszczalnie ścieków, znajdujące się w Tuczempach i Kostkowie. Stan czystości wód Sanu objęty jest monitoringiem WIOŚ w Rzeszowie. W południowej części gminy rzeka San w klasyfikacji ogólnej odpowiada III klasie czystości, w części północnej gminy wody skategoryzowano jako pozaklasowe. Wskaźnikami decydującymi o stanie wód Sanu są głównie zanieczyszczenia bakteriologiczne, zawiesina ogólna, azot azotynowy, fosfor i mangan. Stan ekologiczny i chemiczny wód rzeki San na terenie gminy Jarosław określono jako dobry. Na poziom czystości wód Sanu ma wpływ stan sanitarny miejscowości położonych w górnej części zlewni Sanu poza terenami gminy, z których nieoczyszczone ścieki odprowadza się do cieków będących dopływami Sanu. Charakter zlewni sprawia, ze głównymi źródłami zanieczyszczeń są odprowadzane sieciami kanalizacji lub w sposób niezorganizowany, ścieki bytowo-gospodarcze i komunalne, ścieki przemysłowe i obszarowe. Cieki, do których należą m.in. Łęg Rokietnicki, Szewnia i Łęg Morawski oraz rowy i kanały melioracyjne są zanieczyszczane przez ścieki bytowe pochodzące z gospodarstw domowych, które nie zostały jeszcze podłączone do sieci 97 kanalizacyjnej, ponadto zanieczyszczają je odcieki z użytków rolnych zawierające wymywane z gleby związki chemiczne. 5.5.2 Wody podziemne Ludność gminy Jarosław głównie zaopatruje się w wodę pitną z płytkich studni z omówionych poziomów czwartorzędowych. Wody związane z utworami czwartorzędowymi pod względem chemicznym nie budzą zastrzeżeń. Pod względem bakteriologicznym, szczególnie w płytkich studniach kopanych, występują czasem zanieczyszczenia, czego przyczyną jest płytki poziom wody, narażony na zanieczyszczenia od powierzchni terenu lub tez niewłaściwe czerpanie wody. Wody wgłębne, które są ujmowane dla zbiorowego zaopatrzenia ludności w wodę do picia są systematycznie badane przez Powiatową Stację SanitarnoEpidemiologiczną w Jarosławiu. Badania wody ze studni w Pełkiniach, Surochowie i Tuczempach potwierdzają, że wody podziemne posiadają dobre właściwości bakteriologiczne i fizykochemiczne, jednak stwierdzono przekroczenia normy dotyczące dopuszczalnych ilości amoniaku, manganu i żelaza. Ponadto woda jest mętna, więc przed wykorzystaniem dla celów pitnych poddawana jest procesom uzdatniania polegającym na dostosowaniu ich właściwości i składu do wymagań wynikających z ich przeznaczenia. Głównymi elementami, które wpływają na poziom zanieczyszczenia i zagrożenia jakości wód podziemnych są: − koncentracja działalności gospodarczej na danym terenie, w tym intensywna eksploatacja wód podziemnych, − warunki hydrogeologiczne poziomów wodonośnych określające na podatność przenikanie użytkowych zanieczyszczeń z powierzchni terenu; − emisje gazów i pyłów przemysłowych, zarówno ze źródeł zlokalizowanych na terenie gminy jak i napływające z terenów ościennych, − zabiegi chemizacji rolnictwa i leśnictwa; 98 − zanieczyszczone fizyko-chemicznie i bakteriologicznie rzeki; − drogi o intensywnym ruchu samochodowym; − składowisko odpadów komunalnych w Wólce Pełkińskiej, − „dzikie” wysypiska, którym brak zabezpieczeń przed przenikaniem odcieków do warstw wodonośnych; − sady i plantacje z intensywnym stosowaniem środków ochrony roślin i nawozów sztucznych; − doły chłonne, osadniki, szamba; − punkty dystrybucji paliw; − magazyny nawozów sztucznych i środków ochrony roślin; − zrzuty ścieków, oczyszczalnie ścieków. 5.6 Zagrożenie dla jakości powietrza Położenie gminy na obrzeżach miasta Jarosławia i przeważające zachodnie kierunki wiatrów sprawiają, iż główne źródła zanieczyszczeń powietrza w gminie Jarosław znajdują się poza jej granicami. O stanie zanieczyszczenia atmosfery w gminie Jarosław decyduje przede wszystkim emisja napływająca z terenu miasta Jarosław oraz z terenu sąsiednich gmin, a także nieznacznie z obszaru samej gminy. Lokalne źródła niskiej emisji zanieczyszczające powietrze to głównie ogrzewanie węglowe, a także zanieczyszczenia komunikacyjne (łącznie maszynami rolniczymi w sezonie prac polowych) i zakłady przemysłowe. Na stan sanitarny jakości powietrza istotny wpływ wywierają zakłady takie jak: piekarnia w Muninie i gorzelnia rolnicza w Makowisku. Wielkość emisji nie przekroczyła dopuszczalnych norm, zgodnie z obowiązującymi przepisami. Emisja spalin samochodowych związana jest z natężeniem ruchu samochodowego na drogach. Największe natężenie ruchu generują drogi krajowe i droga wojewódzka. Zanieczyszczenie powietrza i powierzchni ziemi wzdłuż tych dróg jest duże, a wzrastająca z roku na rok ilość pojazdów silnikowych skutkuje wzrostem zanieczyszczeń powietrza. 99 Osobną przewożone grupę zanieczyszczeń transportem stanowią samochodowym, które produkty na skutek chemiczne wypadków drogowych lub awarii mogą przeniknąć do środowiska glebowo-wodnego i powietrza. Szczególnie niebezpieczne są przewożone cysternami produkty ropopochodne. Poza emisją ze źródeł przemysłowych i komunikacyjnych, istotny wpływ na stan sanitarny powietrza wywiera emisja zanieczyszczeń z małych, lokalnych kotłowni węglowych i indywidualnych palenisk domowych opalanych najczęściej węglem o dużej zawartości siarki. Na podstawie całorocznych serii pomiarowych ze stacji monitoringowych oceniono zanieczyszczenie powietrza w województwie podkarpackim. Wyniki oceny końcowej stref przedstawia rysunek poniżej. Mapa rozkładu końcowej klasyfikacji stref w ocenie jakości powietrza za rok 2009 r. Źródło: Raport o stanie środowiska w województwie podkarpackim w 2009 r. 100 W zakresie zanieczyszczeń gazowych, tj. dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, tlenku węgla, benzenu i ozonu (w kryterium ochrony zdrowia) oraz dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i ozonu (w kryterium ochrony roślin) wszystkie strefy z terenu województwa podkarpackiego zaliczono do klasy A (dotrzymane wartości kryterialne). Na terenie gminy Jarosław nie prowadzi się monitoringu stanu czystości powietrza. Najbliższe dostępne dane o zanieczyszczeniu powietrza pochodzą z punktów monitoringu w Jarosławiu (ul. Jana Pawła II, ul. Grunwaldzka, ul. 3 Maja). Na terenie gminy stężenia zanieczyszczeń są o wiele niższe niż w wymienionych punktach. Rozkład tych stężeń maleje w miarę oddalania się od miasta Jarosławia. Większe zanieczyszczenie powietrza i gleb występuje wzdłuż głównych dróg i na terenach zabudowanych. 5.7 Podsumowanie i wnioski Do największych zagrożeń dla mieszkańców gminy Jarosław i ich mienia należą uwarunkowania związane z ruchami mas ziemnych oraz szczególnymi obszarami zagrożenia powodzią. Jeśli chodzi o tereny erozyjne, obecnie nie są one zainwestowane, natomiast na obszarach zagrożonych zalaniem wodą stuletnią znajdują się istniejące i projektowane (obowiązujące plany miejscowe) obszary zainwestowane. Wymienione zjawiska zagrażające bezpieczeństwu ludności należy uwzględnić jako priorytetowe w przeznaczaniu nowych terenów na cele zabudowane, w szczególności na cele zabudowy mieszkaniowej. Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym polegać będzie na lokalizowaniu zabudowy w odpowiedniej odległości od sieci i urządzeń generujących promieniowanie poprzez wyznaczanie stref ochronnych. Ochrona mieszkańców przed hałasem bazować będzie na rozmieszczaniu nowych obszarów zabudowanych w oddaleniu od źródeł hałasu, ale także lokalizowaniu nowych źródeł hałasu (drogi, elektrownie wiatrowe, zakłady przemysłowe) z dala od istniejących zespołów mieszkaniowych. Do sposobów ochrony przed hałasem zaliczyć można zmiany w układzie komunikacyjnym polegające na wyznaczeniu nowych przebiegów dróg o największym współczynniku hałasu. 101 Jakość wód powierzchniowych i podziemnych jest oceniana jako dobra, do czego przyczynia się przede wszystkim wysoki stopień skanalizowania gminy. W celu ochrony jakości wód utworzone zostały strefy ochrony bezpośredniej ujęć wód, a także projektowana jest strefa pośredniej ochrony powierzchniowego ujęcia wody. Do ochrony zasobów wodnych będzie przyczyniać się położenie gminy w granicach aglomeracji ściekowych i wzrastający procent obszarów skanalizowanych. Należy również zwrócić uwagę na odpowiednie zalecenia dotyczące gospodarki rolnej i leśnej, jak również identyfikacja i likwidowanie „dzikich wysypisk”. Zanieczyszczenie powietrza na terenie gminy Jarosław jest niewielkie i wzrasta w sąsiedztwie źródeł zanieczyszczenia, szczególnie wzdłuż głównych dróg i na terenach zabudowanych. Według badań monitoringowych dla województwa podkarpackiego na terenie gminy nie występują przekroczenia w zakresie zanieczyszczeń powietrza. 102 6 Stan prawny gruntów Stan prawny gruntów w gminie Jarosław przedstawia się w sposób następujący: Tabela 23. Stan prawny gruntów w gminie Jarosław. L.p. Wyszczególnienie Powierzchnia [ha] 1 grunty osób fizycznych 8 462,00 2 grunty Skarbu Państwa z wyłączeniem przekazanych w użytkowanie wieczyste 1 483,00 grunty gmin i związków międzygminnych 3 z wyłączeniem gruntów przekazanych 1 091,00 w użytkowanie wieczyste 4 5 6 7 8 9 10 11 grunty spółdzielni grunty Skarbu Państwa przekazane w użytkowanie wieczyste grunty kościołów i związków wyznaniowych wspólnoty gruntowe grunty będące przedmiotem własności i władania osób lub jednostek pozostałych grunty powiatów z wyłączeniem przekazanych w użytkowanie wieczyste grunty gmin i związków międzygminnych przekazane w użytkowanie wieczyste grunty województw z wyłączeniem przekazanych w użytkowanie wieczyste 115,00 57,00 44,00 28,00 27,00 26,00 14,00 1,00 Źródło: Opracowanie na podstawie danych Urzędu Gminy Jarosław 103 Wykres 13. Stan prawny gruntów w gminie Jarosław Źródło: Opracowanie na podstawie danych Urzędu Gminy Jarosław, 2010 rok. Według stanu prawnego gruntów największy udział mają grunty osób fizycznych – 74,57 %, które wyraźnie dominują nad pozostałymi gruntami. Najmniejszy udział mają grunty województw z wyłączeniem tych przekazanych w użytkowanie wieczyste – 0,01 %. Gmina Jarosław jest właścicielem około 9% gruntów położonych w granicach administracyjnych gminy, z czego większość stanowią grunty pod drogami. Największe skupiska gruntów gminnych występują we wschodniej części gminy (na północ od miejscowości Makowisko) – około 300 ha oraz na północy gminy - obrębach Wólka Pełkińska (około 45 ha) i Pełkinie (około 104 60 ha). Największe obszary należące do Skarbu Państwa położone są we wschodniej części gminy – w obrębie Makowisko. Struktura własnościowa jest istotnym elementem w określaniu polityki przestrzennej gminy. Szczególną uwagę należy zwrócić na rozmieszczenie gruntów, których właścicielem jest gmina. W oparciu o analizy położenia i stopnia agregacji gruntów gminnych, wyznaczane będą nowe obszary inwestycyjne, a także inne tereny mające znaczenie w strukturze przestrzennej gminy takie jak przestrzenie publiczne, zalesienia. 105 7 Uwarunkowania wynikające ze stanu systemów komunikacji i infrastruktury technicznej, stopnia uporządkowania gospodarki w tym wodno- ściekowej, energetycznej oraz gospodarki odpadami 7.1 Komunikacja drogowa Nadrzędne osie układu komunikacyjnego stanowią drogi krajowe nr 4 i nr 77 (mające w południowej części gminy Jarosław wspólny przebieg) oraz droga wojewódzka nr 865. Wymienione drogi zbiegają się w granicach administracyjnych miasta Jarosław. Droga krajowa nr 4 jest częścią międzynarodowego korytarza transportowego III Berlin – Zgorzelec – Wrocław – Katowice – Kraków – Rzeszów – Lwów – Kijów. Drogi powiatowe są elementem ponadlokalnym w układzie komunikacyjnym gminy, natomiast drogi gminne zaliczono do lokalnego elementu. Pozostałe drogi stanowią układ uzupełniający. Klasy techniczne i szczegółowy przebieg dróg składających się na układ komunikacyjny gminy, przedstawiono w tabeli poniżej. 106 Tabela 24. Układ komunikacyjny gminy Jarosław PRZYBLIŻONA OZNACZENIE KLASA DROGI TECHNICZNA PRZEBIEG DŁUGOŚĆ DRÓG W GRANICACH GMINY [KM] DROGI KRAJOWE granica państwa z Niemcami – Bolesławiec – Wrocław – Katowice – 4 GP Kraków – Tarnów - Rzeszów – 4,580 Jarosław – Radymno – Korczowa – granica państwa z Ukrainą, G, 77 GP (na odcinku Lipnik – Sandomierz – Stalowa Wola wspólnym – Leżajsk – Tryńcza – Jarosław – z droga krajową Radymno – Przemyśl 9,923 nr 4) DROGI WOJEWÓDZKIE 865 G Jarosław – Oleszyce – Cieszanów – Bełżec 28 DROGI POWIATOWE 1580R L 1592R Z Wólka Pełkińska (droga krajowa nr 77) – Przeworsk Ujezna – Pełkinie (droga krajowa nr 77) 0,6 1,6 droga powiatowa nr 1574R – 1701R L Kostków – Pełkinie (droga krajowa 7,7 nr 77) Wólka Pełkińska (droga krajowa nr 1702R L 77) – Kostków (droga powiatowa nr 3,9 1701R) Wólka Pełkińska (droga krajowa nr 1703R L 77) – Kostków (droga powiatowa nr 3,9 1701R) 1707R L Wiązownica – droga wojewódzka nr 865 0,2 107 1716R L 1719R Z 1720R L Makowisko (droga wojewódzka nr 4,5 865) - Bobrówka Jarosław – Wietlin - Łazy 5,3 Surochów – droga powiatowa nr 0,2 1719R Surochów (droga powiatowa nr 1721R L 1719) – droga gminna relacji 2,5 Makowisko – stacja PKP Surochów Wierzbna – Pełkinie (droga gminna 1722R relacji droga powiatowa Nr 1592R – L wieś Pełkinie – droga krajowa 77 do 0,9 stacji PKP Pełkinie) 1769R L 1788R L 1790R L Kidałowice – Morawsko (droga 2,7 powiatowa nr 1788R) Munina (droga krajowa nr 77, 4) - 5,4 Morawsko Tuczempy (droga gminna nr 1,7 011527) – droga krajowa nr 77, 4 DROGI GMINNE PRZEBIEG DŁUGOŚĆ 1. Wola Buchowska – Dąbrowa Długość dróg gminnych wynosi 46,20 km, 2. Florki – Wola Buchowska z czego: 3. Machały – Brzezina (do drogi powiatowej • 1702R) 4. Machały długość 13,50 km, – Wólka Pełkińska (do drogi • powiatowej 1702R) 5. drogi o nawierzchni twardej mają Droga powiatowa Nr 1702R – Wólka Pełkińska – droga krajowa Nr 77 6. Kostków – Kruby 7. Droga powiatowa Nr 1592R – Pełkinie – droga drogi o nawierzchni gruntowej ulepszonej mają długość 23,00 km, • drogi o nawierzchni gruntowej nieulepszonej mają długość 9,70 km. krajowa 77 8. Pełkinie – Mokre Ługi 9. Od drogi gminnej relacji: droga powiatowa Nr 1592R – Pełkinie – do drogi krajowej 77– stacja PKP Pełkinie 10. Droga powiatowa Nr 1701R – Lechy 108 11. Droga krajowa Nr 77 – Wygarki 12. Olchowa – Makowisko 13. Makowisko – Wietlin 14. Makowisko – stacja PKP Surochów 15. Droga wojewódzkia Nr 865 – Surochów 16. Droga wojewódzka Nr 865 – droga gminna relacji: Koniaczów – Sobiecin 17. Koniaczów – Sobiecin 18. Sobiecin – Surochów 19. Surochów – Zgoda 20. Droga powiatowa Nr 1719R – Surochów – droga powiatowa Nr 1721R 21. Morawsko – Munina (do drogi krajowej Nr 77) 22. Od drogi krajowej Nr 77 – Młyny – Adamówka 23. Od drogi powiatowej Nr 1769R – przez wieś Morawsko – do drogi powiatowej Nr 1788R 24. Przedłużenie drogi powiatowej Nr 1790R w stronę Morawska 25. Droga powiatowa Nr 1769R – Morawsko 26. 21 dróg gminnych w granicach miejscowości Munina 27. 15 dróg gminnych w granicach miejscowości Tuczempy Układ komunikacyjny w ujęciu własnościowym oraz funkcjonalnym przedstawiono na rysunku nr 6. Stan techniczny i funkcjonalny układu drogowego zdiagnozowano jako niezadowalający. Przeważająca część dróg na terenie gminy (drogi krajowe, wojewódzkie, powiatowe i część dróg gminnych) jest utwardzona. Stan nawierzchni drogowej oceniono jako dostateczny, a miejscami niedostateczny, wymagający modernizacji. Drogi krajowe nr 4 i 77, stanowiące nadrzędne arterie komunikacyjne (istotne w skali województwa, kraju, a także w aspekcie międzynarodowym) przebiegają przez największe miejscowości gminne, spełniając jednocześnie funkcje dojazdów do nieruchomości. Taka sytuacja znacznie ogranicza płynność ruchu drogowego oraz zwiększa 109 niebezpieczeństwo występowania kolizji. Biorąc pod uwagę zwiększony ruch samochodowy, stwierdzono, iż szerokości pasów drogowych dróg krajowych w granicach gminy Jarosław są niewystarczające, przy czym nie ma możliwości jego poszerzenia w ich obecnym przebiegu, ze względu na istniejącą zwartą zabudowę wsi. Ponadto, ze względu na szczególne uwarunkowania ekofizjograficzne, nie wszystkie miejscowości gminne posiadają bezpośrednie powiązania drogowe ze sobą – komunikacja odbywa się przez obszar miejski. Sytuacja ta wpływa na generowanie ruchu drogowego w okolicach miasta Jarosławia, a tym samym utrudnia komunikację mieszkańcom gminy Jarosław. Poniższy rysunek przedstawia średnie prędkości, które osiągane są na głównych szlakach komunikacyjnych obsługujących gminę Jarosław. Rysunek 3. Średnia prędkość osiągalna na głównych ciągach komunikacyjnych przebiegających przez gminę Jarosław Źródło: http://mapa.targeo.pl/ 110 Zauważalne jest duże spowolnienie ruchu drogowego wraz ze zbliżaniem się do ośrodka miejskiego. Już na wysokości miejscowości: Wólka Pełkińska, Koniaczów oraz Tuczempy średnia prędkość zmniejsza się z ok. 60-80 km/h do ok. 45-60 km/h. Utworzenie połączeń komunikacyjnych między miejscowościami gminnymi bez udziału miasta Jarosław znacznie wpłynęłoby na poprawę jakości ruchu drogowego. Prognozuje się, że drożność układu komunikacyjnego ulegnie poprawie wraz z realizacją zamierzeń inwestycyjnych o znaczeniu ponadlokalnym. Uwzględniając zapisy Programu Budowy Dróg Krajowych na lata 2011 – 2015, Plan Zagospodarowania Województwa Podkarpackiego przewiduje lokalizację obwodnicy miasta Jarosławia oraz miejscowości Munina w ciągu drogi krajowej nr 4. Inwestycja zlokalizowana będzie częściowo w granicach gminy Jarosław. Istotnym dla gminy Jarosław korytarzem komunikacyjnym o znaczeniu międzynarodowym jest autostrada A-4, której odcinek (Jarosław-RadymnoKorczowa) przebiegał będzie w odległości około 4 km od południowej granicy gminy. Węzeł drogowy Wierzbna będzie stanowił połączenie autostrady z drogą krajową nr 4 i zlokalizowany będzie około 5 km od węzła drogowego S-1 (w ciągu drogi krajowej nr 4). 7.2 Komunikacja kolejowa Sieć kolejową w gminie Jarosław stanowią: • magistrala kolejowa E30, stanowiąca część III Europejskiego Korytarza Transportowego; na terenie Polski przebiega na trasie granica państwa z Niemcami w Zgorzelcu i Bielawie Dolnej – Legnica – Wrocław – Opole – Gliwice – Katowice – Kraków – Tarnów – Rzeszów – Przemyśl – granica państwa z Ukrainą w Medyce, stanowiąca ponadlokalny element układ komunikacji kolejowej; • linia kolejowa nr 101 Munina – Bełżec – Hrebenne, łączy ziemię Lubaczowską z centrum Podkarpacia, stanowiąca lokalny element układu komunikacji kolejowej. 111 Poniższe zestawienie przedstawia orientacyjny rozkład jazdy na stacji Jarosław (obszar miasta), biorąc pod uwagę jedynie bezpośrednie połączenia. Tabela 25. Średnia ilość odjazdów dobowych ze stacji kolejowej w mieście Jarosław Ilość połączeń Stacja docelowa (Łącznie Przewozy Regionalne, TLK, IC, IR) Przemyśl 38 Rzeszów 13 Horyniec Zdrój 4 Wrocław 3 Szczecin 3 Gdynia 2 Kraków 2 Kijów 1 Warszawa Wschodnia 1 Zielona Góra 1 Świnoujście 1 Kołobrzeg 1 Przeworsk 1 RAZEM: 71 Źródło: Opracowanie na podstawie http://rozklad-pkp.pl/ W granicach gminy Jarosław zlokalizowane są 3 stacje kolejowe w: Pełkiniach, Muninie i Surochowie, skąd dziennie łącznie odchodzi około 30 połączeń w różnych kierunkach, co stanowi około 43% wyżej opisanych połączeń kolejowych. Bezpośrednio ze stacji zlokalizowanych w granicach gminy Jarosław można dotrzeć do: miasta Jarosław, Przemyśla, Rzeszowa oraz Horyńca Zdrój. 112 7.3 Komunikacja rowerowa Przez gminę Jarosław przebiegają dwie nitki Euroregionalnego Szlaku rowerowego na szlaku miast Jarosław – Użgorod. W ujęciu lokalnym prowadzą one równolegle do siebie z miasta Jarosław przez wsie: Sobiecin, Surochów do Wietlina, znajdującego się w sąsiedniej gminie Laszki. Mieszkańcy gminy korzystają z transportu rowerowego w celach rekreacyjnych i funkcjonalnych. Niewielka ilość ścieżek rowerowych jest niekorzystnym zjawiskiem i powoduje zagrożenie wypadków z udziałem rowerzystów, w szczególności na głównych ciągach komunikacji kołowej. Biorąc pod uwagę korzystne uwarunkowania fizjograficzne, istnieje możliwość wprowadzenia w granicach gminy dodatkowych ścieżek rowerowych. 7.4 System zaopatrzenia w wodę Długość czynnej sieci wodociągowej na terenie gminy Jarosław według danych GUS z 2008 roku wynosiła 132,7 km. Za pomocą sieci dostarczanych było około 314 300 m3 wody. Z zaopatrzenia w wodę z sieci komunalnej korzystało 93 % mieszkańców gminy. Na poniższym wykresie przedstawiono parametry dotyczące sieci wodociągowej w latach 2000 – 2008. 113 160 140 129,6 129,6 129,6 131,5 131,5 131,6 132 132,3 132,7 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 120 długość 100 80 60 40 20 0 lata Długość sieci w odociągow ej Wykres 14. Długość sieci wodociągowej na terenie gminy Jarosław w latach 2000 - 2008. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych GUS. W analizowanym okresie wybudowano 3,10 km sieci wodociągowej. Długość sieci wodociągowej w gminie była większa niż średnia długość sieci w gminach powiatu jarosławskiego (89,58 km) i gminach wiejskich województwa podkarpackiego (71,13 km). Przeciętnie zużycie wody według danych GUS na rok 2008 wynosiło 24,8 m3 / 1 mieszkańca. Na terenie gminy Jarosław zlokalizowane są 4 ujęcia wody, o których informacje przedstawiono w tabeli poniżej. Miejscowość Koniaczów zaopatrywana jest z ujęcia wody znajdującego się poza granicami gminy. Tabela 26. Ujęcia wody, które zaopatrują teren gminy Jarosław. Lokalizacja ujęcia Tuczempy Surochów Wydajność [m3/d] 1598,4 1920 Teren zaopatrzenia Typ Tuczempy, Morawsko wgłębne Surochów, Sobiecin, Zgoda, Makowisko wgłębne 114 Pełkinie 1608 Pełkinie, Wólka Pełkińska, Kostków, Wola Buchowska, Osada Leżachów wgłębne Munina 27 000 Munina, miasto Jarosław powierzchniowe (z rzeki San) Gmina Wiązownica b.d. Koniaczów wgłębne Źródło: BIP Urzędu Gminy Jarosław oraz Plan Rozwoju Lokalnego System zaopatrzenia w wodę mieszkańców gminy Jarosław jest dobrze rozwinięty. Podłączenie do wodociągu występuje w każdym sołectwie. Rozwój sieci wodociągowej powinien być kontynuacją istniejącej, przy uwzględnieniu wydajności poszczególnych ujęć wody. Przeciętnie jeden mieszkaniec gminy zużywa dobowo 0,07 m3 wody. Oznacza to, że gdyby wszyscy mieszkańcy gminy korzystali z sieci wodociągowej, łączne zapotrzebowanie wynosiłoby blisko 895 m3 wody na dobę. Łączna dobowa wydajność ujęć wody (Tuczempy, Surochów, Pełkinie) to około 5100 m3/dobę. Widać więc wyraźnie, że występują stosunkowo duże, niezagospodarowane zasoby wody, które wynoszą ok. 4000 m3/d. Należy zauważyć, że miejscowości Munina i Koniaczów obecnie zaopatrywane są z innych niż wyszczególnione w obliczeniach ujęć wody. 7.5 System odprowadzania ścieków Sieć kanalizacyjna na terenie gminy Jarosław według danych GUS z 2008 roku miała długość 203,70 km. Z sieci kanalizacyjnej korzystało 8 588 osób, co stanowiło 68% mieszkańców gminy. Za pomocą sieci odprowadzono 250 900 m3 ścieków. Na poniższym wykresie przedstawiono długość sieci kanalizacyjnej na terenie gminy Jarosław w latach 2000 – 2008. 115 Wykres 15. Długość sieci kanalizacyjnej na terenie gminy Jarosław w latach 2000 - 2008. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych GUS. W analizowanym okresie na terenie gminy wybudowano 128,2 km sieci kanalizacyjnej. Największy przyrost długości (58,6 km) zanotowano w okresie 2002 – 2003, najmniejszy zaś w okresie 2007 – 2008 (0,6 km). W latach 2004 – 2006 nie zrealizowano żadnych inwestycji w związku z rozbudową sieci kanalizacyjnej. Długość sieci kanalizacyjnej była wyższa niż średnia długość sieci w gminach powiatu jarosławskiego (79,5 km) i gminach wiejskich województwa podkarpackiego (54,9 km). Długość sieci kanalizacyjnej rozdzielczej na 100 km2 powierzchni wynosiła 179,5 km. W traktacie akcesyjnym do Unii Europejskiej, Polska zobowiązała się, iż przepisy prawne UE w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych określone w dyrektywie Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 roku dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych będą w Polsce w pełni obowiązywały od 31 grudnia 2015 r. Podstawowym instrumentem wdrożenia tych przepisów jest Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych. Nie jest on programem 116 zapewniającym uregulowanie gospodarki ściekowej w poszczególnych jednostkach osadniczych, a jedynie określa zadania konieczne do realizacji zapisu Traktatu Akcesyjnego. Obowiązek uregulowania gospodarki ściekowej spoczywa na samorządzie lokalnym. Wszystkie miejscowości w granicach gminy są objęte Krajowym Programem Oczyszczania Ścieków Komunalnych. Na terenie gminy obowiązują dwa rozporządzenia w sprawie wyznaczenia aglomeracji ściekowych: • Rozporządzenie Nr 121/06 Wojewody Podkarpackiego z dnia 30.11.2006 r. w sprawie wyznaczenia aglomeracji Tuczempy, • Rozporządzenie Nr 117/06 Wojewody Podkarpackiego z dnia 30.11.2006 r. w sprawie wyznaczenia aglomeracji Kostków. W granicach gminy funkcjonują dwie mechaniczno – biologiczne oczyszczalnie ścieków, których parametry przedstawiono w poniższej tabeli. Ścieki odprowadzane są do rzeki San, a wytworzone osady wywożone są na składowisko odpadów w Wólce Pełkińskiej przy pomocy beczkowozów. Poza wymienionymi obiektami, oczyszczalnia znajduje się również w Makowisku, lecz nie stanowi istotnego elementu w systemie kanalizacyjnym gminy. W ostatniej korzystających kolumnie z systemu tabeli zestawiono kanalizacyjnego liczbę mieszkańców odprowadzającego ścieki do poszczególnych oczyszczalni („Aktualizacja Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych - AKPOŚK 2010”, dane na dzień 31.12.2006 r.). 117 Tabela 27. System kanalizacyjny w gminie Jarosław z podziałem na aglomeracje. Średnia Nazwa wydajność aglomeracji Teren odbioru dobowa (lokalizacja ścieków oczyszczalni oczyszczalni) Liczba mieszkańców korzystająca z systemu kanalizacyjnego, 2006 rok [os.] [m3/dobę] Tuczempy, Morawsko, Tuczempy Munina, Makowisko, 900 7500 Surochów, Koniaczów, Zgoda, Sobiecin Kostków, Pełkinie, Kostków Wólka Pełkińska, Wola 450 4600 Buchowska, Osada Leżachów Źródło: BIP Urzędu Gminy Jarosław Łączna przepustowość Gospodarstwa niepodłączone z przydomowych oczyszczalni oczyszczalni do sieci ścieków. wynosi kanalizacyjnej Z danych m3/dobę. 1350 korzystają Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że jeden mieszkaniec gminy Jarosław produkuje przeciętnie 0,08 m3 ścieków na dobę. Biorąc pod uwagę obecne uwarunkowania, można wnioskować, że aktualne parametry zezwalają na przyłączenie do gminnego systemu kanalizacyjnego około 3600 osób, w tym ok. 2800 do aglomeracji Tuczempy i ok. 800 do aglomeracji Kostków. 7.6 System zaopatrzenia w energię elektryczną Przez gminę Jarosław przebiega przesyłowa linia elektroenergetyczna wysokiego napięcia 750 kV relacji: Widełka koło Rzeszowa – Elektrownia Chmielnicka na Ukrainie, stanowiąca ponadlokalny element infrastruktury technicznej. 118 Do nadrzędnych elementów systemu zaopatrzenia w energię elektryczną należą linie elektroenergetyczne wysokiego napięcia 110 kV relacji: − Sieniawa – Jarosław Pn. − Jarosław Pn. – Jarosław − Przeworsk – Przemyśl, − Jarosław – Munina, − Munina – Przemyśl, − Munina – Lubaczów. Pozostałe linie i urządzenia elektroenergetyczne są elementami o znaczeniu lokalnym: • linie elektroenergetyczne średniego napięcia 30 kV i 15 kV; • linie elektroenergetyczne niskiego napięcia 0,4 kV; • stacje transformatorowe 15 kV /0,4 kV. Sieć rozdzielcza gminy zasilana jest z następujących Głównych Punktów Zasilania GPZ: • GPZ Jarosław Północ 110/15 kV • GPZ Jarosław 110/30/15 kV • GPZ Munina 110/15 kV W zakresie infrastruktury elektroenergetycznej, Plan Województwa Podkarpackiego przewiduje przebieg linii elektroenergetycznej wysokiego napięcia 400 kV, a także dwóch alternatywnych głównych punktów zasilania 400/110 kV. 7.7 System zaopatrzenia w gaz Długość sieci gazowej według danych GUS z 2008 roku wynosiła 159,20 km. Do sieci podłączonych było 2 489 gospodarstw domowych i korzystało z niej 9 055 osób, co stanowiło 71,7 % mieszkańców gminy. Na 119 poniższym wykresie przedstawiono długość sieci gazowej na terenie gminy Jarosław w latach 2000 – 2008. Wykres 16. Długość sieci gazowej na terenie gminy Jarosław w latach 2003 - 2008. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych GUS. W latach 2003 – 2008 wybudowano 4,5 km sieci gazowej. Długość sieci gazowej była wyższa niż średnia długość dla powiatu jarosławskiego (wskaźnik na poziomie (wskaźnik 101,7 km) na poziomie i gmin 97,5 wiejskich km). województwa Średnie zużycie podkarpackiego gazu sieciowego w przeliczeniu na 1 mieszkańca z gospodarstw domowych wyniosło 102,8 m3. Długość sieci gazowej rozdzielczej na 100 km2 powierzchni wynosiła 140,3 km. Przez teren gminy przebiegają następujące gazociągi wysokiego ciśnienia: • gazociąg DN 300 Żurawica – Jarosław, wraz z odgałęzieniami do stacji redukcyjno-pomiarowych (DN 200, DN 50), • gazociąg DN 700 Jarosław – Rozwadów wraz z odgałęzieniami do stacji redukcyjno-pomiarowych (DN100, DN 65), 120 • gazociąg DN 250/300 Jarosław – Sandomierz wraz z odgałęzieniem do stacji redukcyjno-pomiarowej (DN 100, DN 65), • gazociąg DN 300/400 relacji Jarosław – Lubaczów, • gazociąg DN 400/500 relacji Jarosław – Lubaczów. Na terenie gminy zlokalizowane są następujące stacje redukcyjno – pomiarowe: • stacja redukcyjno – pomiarowa I stopnia w Tuczempach o przepustowości 1 500 Nm3/h; • stacja redukcyjno – pomiarowa I stopnia w Pełkiniach o przepustowości 2 500 Nm3/h; • stacja redukcyjno – pomiarowa I i II stopnia w Wólce Pełkińskiej o przepustowości 1 500 Nm3/h; • stacja redukcyjno – pomiarowa w Makowisku o przepustowości 1 500 Nm3/h. Od gazociągu relacji Jarosław – Żurawica biegnie odgałęzienie do stacji redukcyjno-pomiarowej Huta Szkła zlokalizowanej na terenie miasta Jarosławia. Dodatkowymi źródłami zaopatrzenia gminy w gaz są stacje redukcyjno – pomiarowe zlokalizowane poza obszarem gminy. Są to: • stacja redukcyjno – pomiarowa I stopnia w Jarosławiu przy ul. Pruchnickiej – zasila miejscowość Munina, • stacja redukcyjno – pomiarowa I stopnia w Szówsku – zasila takie miejscowości jak Sobiecin, Surochów i Zgoda. 7.8 System zaopatrzenia w ciepło Obecnie na terenie gminy nie funkcjonuje system zaopatrzenia w ciepło. Budynki zasilane są w ciepło z indywidualnych źródeł. Na ogół są to kotłownie indywidualne zasilane paliwem gazowym, olejowym, węglowym. 121 7.9 System przesyłu i łączności W gminie istnieje nowoczesna sieć telekomunikacyjna przewodowa, zapewniająca mieszkańcom dobrej jakości łączność telefoniczną realizowana przy pomocy automatycznej centrali. Teren gminy objęty jest zasięgiem telefonii komórkowej. W granicach gminy znajduje się jedna stacja radiokomunikacyjna zlokalizowana w miejscowości Wólka Pełkińska oraz cztery stacje bazowe telefonii komórkowej w miejscowościach: Wólka Pełkińska, Pełkinie, Makowisko oraz Surochów. 7.10 Gospodarka odpadami Na terenie gminy Jarosław, zgodnie z informacjami zawartymi w Planie Gospodarki Odpadami na lata 2004 – 2015, wytwarzane odpady komunalne można podzielić na: • odpady z gospodarstw domowych, • odpady z obiektów infrastruktury, • odpady wielkogabarytowe, • odpady z budowy, remontu, demontażu obiektów budowlanych, • odpady z ogrodów i parków, • odpady powstałe w wyniku oczyszczania ulic i placów, • odpady niebezpieczne wchodzące w zakres odpadów komunalnych. Ilość odpadów komunalnych wytworzonych na terenie gminy Jarosław zaprezentowano na poniższym wykresie. 122 Wykres 17. Odpady komunalne wytworzone na terenie gminy Jarosław Źródło: Plan Gospodarki Odpadami dla gminy Jarosław na lata 2004 - 2015 Gminne składowisko odpadów funkcjonuje od 1995 roku i zlokalizowane jest w miejscowości Wólka Pełkińska. Składowisko ma powierzchnię 1 ha, z czego 0,6 ha wykorzystywane jest na cele składowania odpadów. Składowisko usytuowane jest około 600 m od najbliższej zabudowy i 3 km od rzeki San. Przewidywany okres zakończenia eksploatacji składowisko wyznaczono na 2015 rok. Na terenie gminy, według danych zawartych w Planie Gospodarki Odpadami na lata 2004 – 2015, zorganizowaną zbiórką odpadów objętych jest 70% mieszkańców gminy. Na terenie gminy istotnym problemem są tzw. ,,dzikie wysypiska”, umiejscowione w lasach, rowach przydrożnych, korytach potoków czy naturalnych zagłębieniach terenu. 123 8 Występowanie obiektów i terenów chronionych na podstawie przepisów odrębnych W granicach gminy występują obiekty i obszary chronione na podstawie następujących przepisów odrębnych: Obszary i obiekty chronione na podstawie przepisów ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku (Dz. U. z 2004 r. nr 92, poz. 880 z późn. zm.) • Sieniawski Obszar Chronionego Krajobrazu zlokalizowany w północnej części gminy, opisany szczegółowo w rozdziale 2.8.1; • obszary Natura 2000, opisane szczegółowo w rozdziale 2.8.2; − Dolina Dolnego Sanu (PLH 180020) – obszar specjalnej ochrony siedlisk, − Starodub w Pełkiniach (PLH 180050) – obszar specjalnej ochrony siedlisk, − Rzeka San (PLH 18007) – obszar specjalnej ochrony siedlisk; • 5 pomników przyrody: wiąz górski, daglezja (2 drzewa), cis pospolity i orzech szary, opisane szczegółowo w rozdziale 2.8.3; • użytek ekologiczny „Makowieckie”, opisany szczegółowo w rozdziale 2.8.4; • chronione siedliska przyrodnicze, opisane szczegółowo w rozdziale 2.8.5; • korytarze ekologiczne, opisane szczegółowo w rozdziale 2.8.8; 124 Obszary i obiekty chronione na podstawie przepisów ustawy Prawo Geologiczne i Górnicze • Obszary i tereny górnicze związane z eksploatacją złóż gazu ziemnego: − Jarosław 3 – utworzony decyzją Ministra Środowiska Nr DGiKGe – 47771 – 11/32/08/09/MS z dnia 6.09.2009 r., powierzchnia terenu górniczego na terenie gminy Jarosław wynosi 0,51 km2, − Morawsko – utworzony decyzją Ministra Środowiska Nr 6/2009 z dnia 6.10.2009 r.; powierzchnia terenu górniczego wynosi 5,06 km2; • Obszary i tereny górnicze związane z eksploatacją złóż kruszywa naturalnego: − Zgoda III – utworzony decyzją Starosty Jarosławskiego OLR.II.6320-01/09 z dnia 15.04.2009 r.; powierzchnia terenu górniczego wynosi 0,02 km2; − Zgoda IV – utworzony decyzją Starosty Jarosławskiego Starosty Jarosławskiego OLR.II.6320-20/10 z dnia 03.11.2010 r.; − Munina I – utworzony decyzją OLR.II.6320 – 04/10 z dnia 09.06.2010 r; − Munina II – utworzony decyzją Starosty Jarosławskiego OLR.II.6320 – 05/10 z dnia 09.06.2010 r; − Munina III – utworzony decyzją Starosty Jarosławskiego OLR.II.6320 – 07/10 z dnia 09.06.2010 r; − Munina IV – utworzony decyzją Marszałka Województwa Podkarpackiego OS-IV.7422.32.2011.RK z dnia 20.07.2011 r; − Munina-Nadsan – utworzony decyzją Marszałka Województwa Podkarpackiego OS-IV.7422.36.2011.RK z dnia 15.07.2011 r; − Munina I-A – utworzony decyzją Marszałka Województwa Podkarpackiego OS-IV.7422.30.2011.WZ z dnia 05.08.2011 r; − Makowisko – utworzony decyzją Marszałka Województwa Podkarpackiego OS-IV.7422.59.2011.AR z dnia 09.09.2011 r; 125 − Wola Buchowska – utworzony decyzją Starosty Jarosławskiego OLR.-IV.6522.52.2011 z dnia 17.11.2011 r; • Udokumentowane złoża kopalin (na podstawie danych Państwowego Instytutu Geologicznego): − Jarosław – gaz ziemny, powierzchnia: 346,98 ha, − Morawsko – gaz ziemny, powierzchnia: 190,17 ha, − Munina I - kruszywo naturalne – piasek ze żwirem, powierzchnia 1,98 ha, − Munina I-A - kruszywo naturalne – piasek ze żwirem, powierzchnia 16,20 ha, − Munina II - kruszywo naturalne – piasek ze żwirem, pow:. 1,99 ha, − Munina III - kruszywo naturalne – piasek ze żwirem, pow:. 1,99 ha, − Munina IV - kruszywo naturalne – piasek ze żwirem, pow:. 6,04 ha, − Munina – Nadsan - kruszywo naturalne – piasek ze żwirem, pow:. 8,62 ha, − Zgoda II – kruszywo naturalne – piasek ze żwirem, eksploatacja złoża zaniechana, pochodzenie – czwartorzęd, powierzchnia złoża wynosi 6,00 ha; − Zgoda III, Zgoda IV – kruszywo naturalne – 1,99 ha; − Makowisko – kruszywo naturalne – 8,82 ha; − Surochów - Wielobórz – kruszywo naturalne – 7,71 ha; − Tuczempy – JK kruszywo naturalne – 2,00 ha; − Wola Buchowska – kruszywo naturalne - 1,87 ha. Obiekty i teren chronione na podstawie przepisów ustawy Prawo Wodne z dnia 18 lipca 2001 roku (Dz. U. z 2001 r. nr 1152 poz. 1229 z późń. zm.) • Strefy ochronne ujęć wód, strefy ochrony bezpośredniej ustanowione zostały na podstawie decyzji Starosty Jarosławskiego z dnia 126 29.07.2002 r. (dla ujęcia wody w Surochowie), 29.11.2002 roku (dla ujęcia w Tuczempach) i 2.12.2002 r. (dla ujęcia wody w Pełkiniach): − Pełkinie – dla studni głębinowej nr 1 – strefa o pow. 500 m2, dla studni głębinowej nr 2 – strefa o pow. 400 m2, − Surochów – dla studni głębinowej nr 1 – strefa o pow. 300 m2, dla studni głębinowej nr 2 – strefa o pow. 360 m2, − Tuczempy – dla studni głębinowej nr 1 – strefa o pow. 30 m2, dla studni głębinowej nr 2 – strefa o pow. 3040 m2; • Zasoby wód podziemnych: północno-zachodnia część gminy położona jest w obrębie Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP) Nr 425 Dębica – Stalowa Wola – Rzeszów; • Obszary szczególnego zagrożenia powodzią, opisane szczegółowo w rozdziale 13. Obszary chronione na podstawie przepisów ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych z dnia 3 lutego 1995 roku (Dz. U. nr 16 poz. 78 z późn. zm.) • Gleby chronione: gleby klas I-III, opisane szczegółowo w rozdziale 2.8.7. Obszary chronione na podstawie przepisów ustawy o lasach z dnia 28 września 1991 roku (Dz. U. nr 101 poz. 444 z późn. zm.) • Lasy ochronne: wodochronne, opisane szczegółowo w rozdziale 2.8.6. Obiekty i tereny chronione na podstawie przepisów ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 roku (Dz. U. z 2003 r. nr 162 poz. 1568) • Obiekty i obszary wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa podkarpackiego, opisane szczegółowo w rozdziale 3.2. 127 9 Uwarunkowania wynikające z występowania obszarów naturalnych zagrożeń geologicznych W granicach gminy występują trzy zwarte obszary zagrożone erozją i osuwaniem się mas ziemnych. Genezą powstania tych obszarów są uwarunkowania geomorfologiczne. Pierwszy z nich zlokalizowany jest na granicy miasta Jarosław ze wsią Pełkinie, drugi rejon położony jest na południe od Jarosławia w miejscowości Munina. Czynne osuwiska ziemne modelują wysokie skarpy, które cofając się zmieniają swój profil na wklęsło-wypukły. Cofająca się krawędź ściany osuwiska zagraża blisko zlokalizowanym budynkom mieszkalnym i gospodarskim w Muninie. Skłonnościami do osiadania charakteryzują się także lessy. Gleby te znajdują się w rejonach miejscowości Pełkinie, Munina, Tuczempy, Morawsko oraz częściowo Surochów i Makowisko Skłonności do osiadania mogą wywołać osiadanie zapadowe. Zjawiska te pociągają za sobą znaczne szkody budowlane i prowadzą często do zniszczenia obiektu. Wskutek zjawisk erozyjnych następuje niszczenie pokrywy glebowej. Erozja powoduje zubożenie gleby pozbawiając ją składników pokarmowych, a przy dużym nasileniu prowadzi do zmycia gleby i zmian w ukształtowaniu terenu. Szczególnie silne natężenie erozji wodnej występuje na glebach lessowych Podgórza Rzeszowskiego w obrębie stoków o nachyleniu powyżej 7°. Gleba niszczona jest także przez spłukiwanie i powierzchniowe zmywanie oraz spełzywanie i osuwanie (okresach bezdeszczowych). Niszczenie gleb szczególnie aktywizuje się w okolicach miejscowości Pełkinie, Munina, Morawsko, Tuczempy, gdzie występują liczne wąwozy lessowe. Powstawaniu erozji sprzyjają: nadmierne wyręby lasów, intensywny wypas bydła czy nieprawidłowe użytkowanie rolnicze. Zapobieganie erozji polega przede wszystkim na stosowaniu zabiegów zmniejszających prędkość spływu wód, do których między innymi należą zalesienia i zakrzewienia. W granicach gminy Jarosław obszary zalesione i zakrzewione zajmują jedynie 128 niewiele ponad 3% powierzchni gminy i nie pokrywają się one w pełni z terenami narażonymi na erozję. Zapobieganiu erozji służy także odpowiedni dobór układu pól. Układ wzdłużnikowy niewskazany jest w przypadku występowania erozji w stopniu średnim. W przypadku erozji silnej nie powinno się stosować także układu skośnostokowego, a w erozji bardzo silnej nawet poprzeczno - skośnostokowego. Istotne także jest także właściwe prowadzenie dróg, które powinny być prowadzone wzdłuż wypukłości. Kolejna grupa działań przeciwerozyjnych jest odpowiednia agrotechnika, uprawa powinna być prowadzona prostopadle do linii spadku, przy czym wskazany jest dobór roślin hamujący spływ wód. 129 10 Uwarunkowania wynikające z występowania udokumentowanych złóż kopalin, zasobów wód podziemnych oraz terenów górniczych wyznaczonych na podstawie przepisów odrębnych 10.1 Udokumentowane złoża kopalin Na terenie gminy występują udokumentowane złoża kopalin wymienione w rozdziale 8. W kontekście całego obszaru gminy udokumentowane złoża kopalin zajmują nieznaczną część powierzchni gminy i zlokalizowane są przeważnie w pewnym oddaleniu od obszarów zainwestowanych, co stanowi pozytywne uwarunkowanie zagospodarowania przestrzennego. 10.2 Zasoby wód podziemnych Pod względem występowania wód podziemnych teren gminy podzielono na 2 obszary: • obszar I, który obejmuje swym zasięgiem fragment Podgórza Rzeszowskiego, terasy rzeki San; poziom wód gruntowych na głębokości 5 – 23,5 m p.p.m. • obszar II, który obejmuje terasę zalewową i nadzalewową rzeki San, poziom wód aluwialnych na głębokości 0,5 – 5,5 m p.p.m. Czwartorzędowy poziom wodonośny eksploatowany jest na potrzeby zaopatrzenia gminnej sieci wodociągowej, w trzech ujęciach zlokalizowanych w: Pełkiniach, Surochowie i Tuczempach. Dla przedmiotowych ujęć ustanowione zostały strefy ochrony bezpośredniej. Północna część gminy Jarosław (Wola Buchowska, Leżachów Osada i część Wólki Pełkińskiej) znajduje się w obrębie Głównego Zbiornika Wód Podziemnych Nr 425 Dębica-Stalowa Wola- Rzeszów. Gmina leży w granicach aglomeracji ściekowych oraz posiada dobrze rozwinięty system odprowadzania ścieków z oczyszczalnią zlokalizowana poza GZWP. 130 Powyższe uwarunkowania są korzystne w odniesieniu do ochrony zasobów wód podziemnych. 10.3 Obszary i tereny górnicze Na terenie gminy znajdują się obszary i tereny górnicze, które opisane zostały szczegółowo w rozdziale 8. Największe powierzchniowo są dwa tereny górnicze związane z eksploatacją złóż gazu ziemnego. Pierwszy zlokalizowany jest na południe od miejscowości Pełkinie, kolejny pomiędzy miejscowościami Munina i Tuczempy. W granicach opisywanych terenów zlokalizowana jest istniejąca zabudowa, a obowiązujące akty prawa miejscowego wyznaczają projektowane obszary zabudowy. Ponadto, w granicach gminy występują tereny górnicze związane z eksploatacją powierzchniową, których znaczna część zlokalizowana jest w granicach obszarów szczególnego zagrożenia powodzią. Przedmiotowe obszary nie pokrywają się z istniejącymi i projektowanymi obszarami zabudowy. Występowanie w granicach gminy obszarów i terenów górniczych, skutkuje na ogół ograniczeniami w wyznaczaniu nowych obszarów zabudowanych. W przypadku gminy Jarosław istotne będzie ograniczenie zabudowy w granicach terenów związanych z eksploatacją powierzchniową, tym bardziej, że zlokalizowane są one również w granicach obszarów szczególnego zagrożenia powodzią. Należało będzie ograniczyć lokalizację nowej zabudowy wokół odwiertów gazowych oraz wokół obiektów związanych z eksploatacją gazu ziemnego (położonych w granicach ośrodka), zlokalizowanych w granicach terenów górniczych, na których odbywa się eksploatacja gazu ziemnego. 131 11 Uwarunkowania wynikające z potrzeb i możliwości rozwoju gminy Na podstawie analizy uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych, w tym dokumentów strategicznych na poziomie województwa, powiatu i gminy wyodrębnione mocne i słabe strony gminy oraz szanse i zagrożenia. Mocne strony • dobre wyposażenie w elementy infrastruktury technicznej oraz znaczne rezerwy w wydajności systemów wodno – kanalizacyjnych; • dostęp do gminnego składowiska odpadów znajdującego się w Wólce Pełkińskiej; • dobra dostępność do usług oświaty – na terenie gminy funkcjonuje 7 szkół podstawowych (Morawsko, Makowisko, Munina, Pełkinie, Surochów, Tuczempy i Wólka Pełkińska) i 4 gimnazja (Makowisko, Munina, Pełkinie, Wólka Pełkińska), ponadto szkoły podstawowe mają swoje filie w Sobiecinie i Woli Buchowskiej; • dobra dostępność komunikacyjna – przez teren gminy przebiegają: droga krajowa nr 4 i magistrala kolejowa E30, będące częścią III międzynarodowego korytarza transportowego Berlin – Zgorzelec – Wrocław – Katowice – Kraków – Rzeszów – Lwów – Kijów; dobre połączenia między poszczególnymi miejscowościami w gminie; • dobra dostępność do projektowanej autostrady A4; • dobry stan dróg – dotyczy dróg wojewódzkich i powiatowych; • przygraniczne położenie województwa podkarpackiego; • atrakcyjne warunki dla rozwoju agroturystyki; • wysoka klasyfikacja glebowa – rozwój rolnictwa; • kwalifikacja obszaru gospodarczych” gminy (Plan do „pasma aktywności Zagospodarowania społeczno- Województwa Podkarpackiego). 132 Słabe strony • zły stan techniczny i funkcjonalny dróg zaliczających się do komunikacyjnego układu nadrzędnego; • podział przestrzenny obszaru gminy na trzy części, brak przejazdu przez rzekę San; • słabo rozwinięta infrastruktura sportowa w gminie, brak nowoczesnych sal gimnastycznych i basenów; • niski poziom wykształcenia mieszkańców – największy odsetek ludności z wykształceniem podstawowym i zasadniczym zawodowym; • mała rotacja na rynku pracy; • malejąca liczba ludności spowodowana migracjami; • występowanie w granicach gminy terenów powodujących ograniczenia w zabudowie, tj. obszarów szczególnego zagrożenia powodzią, osuwisk, terenów górniczych, gleb o wysokich klasach bonitacyjnych. Szanse • intensywne zainwestowanie terenów związane z dobrą dostępnością do ponadlokalnych korytarzy transportowych, a przez to rozwój gospodarki i stworzenie nowych miejsc pracy; • tworzenie nowych stanowisk pracy poza rolnictwem i spadek rejestrowanego bezrobocia; • powstawanie nowych działalności związanych z pozyskiwaniem funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności; • rozwój działalności agroturystycznej i turystycznej, spowodowany wzrostem zainteresowania turystycznego; • poprawa jakości życia mieszkańców poprzez inwestycje z zakresu sportowo-rekreacyjnego; • poprawa sytuacji gospodarczej gminy poprzez rozwój handlu przygranicznego; 133 • zwiększanie się liczby ludności spowodowane osiedlaniem się ludności w granicach gminy. Zagrożenia • brak rozwoju gospodarczego spowodowany niewykorzystaniem położenia gminy na tle województwa; • słabość ekonomiczna i niski poziom konkurencyjności gospodarki województwa podkarpackiego; • brak nowych miejsc pracy; • brak atrakcji dla mieszkańców gminy i brak rozwoju życia społecznokulturalnego; • niekorzystne zjawiska demograficzne – odpływ ludności z gminy. 134 12 Zadania służące realizacji ponadlokalnych celów publicznych Najważniejszymi dotyczące dokumentami, ponadlokalnych Przestrzennego celów Zagospodarowania w których publicznych Kraju określone są i Plan są zadania Koncepcja Polityki Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podkarpackiego. Z racji braku zadań rządowych wynikających z Koncepcji Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, w aspekcie gminy Jarosław, omawiane cele publiczne będą rozpatrywane na podstawie Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podkarpackiego. Wśród najważniejszych zadań służących realizacji ponadlokalnych celów publicznych należy wymienić: • utworzenie Kuryłowsko – Sieniawsko - Lubaczowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, w celu uzupełnienia krajowego i wojewódzkiego systemu ochrony przyrody; • modernizację dróg: − drogi krajowej nr 4, relacji Wrocław – Kraków – Korczowa, w tym budowa obwodnicy miasta Jarosławia; − drogi krajowej nr 77, relacji Stalowa Wola – Przemyśl, w tym przełożenie drogi na odcinku Wólka Pełkińska – Jarosław; − drogi wojewódzkiej nr 865, relacji Jarosław – Bełżec oraz podniesienie jej kategorii do rangi drogi krajowej; • modernizację sieci kolejowych: − magistrali kolejowej E30 Wrocław – Medyka; − elektryfikacja linii kolejowej nr 101 Munina – Hrebenne; • budowę węzła energetycznego Jarosław 400/110 kV (wariant II); • budowę linii WN 400 kV Widełka – Jarosław – Zamość; • modernizację sieci gazowej: − gazociągu wysokoprężnego 300/400 i 400/500 relacji Lubaczów – Jarosław; 135 − gazociągu wysokoprężnego 500/600 relacji Przemyśl – Jarosław; − gazociągu wysokoprężnego 500 relacji granica państwa z Ukrainą – Jarosław; − gazociągu wysokoprężnego 600 relacji granica państwa z Ukrainą – Jarosław; − gazociągu wysokoprężnego 700 relacji granica państwa z Ukrainą – Jarosław – Rozwadów – granica województwa – Puławy; − gazociągu wysokoprężnego 300 relacji Żurawica – Jarosław. Powyższe zadania należy uwzględnić na szczeblu lokalnym formułując odpowiednie delegacje do uwzględnienia w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. 136 13 Wymagania dotyczące ochrony przeciwpowodziowej Naturalne warunki środowiskowe związane z położeniem części gminy Jarosław w dolinie rzeki San, stwarzają zagrożenie wystąpienia stanów powodziowych. Dotyczy to zwłaszcza terenów położonych przy granicy z gminą Wiązownica, w miejscowościach: Kostków, Osada Leżachów, Zgoda, Sobiecin, gdzie często występują lokalne zalania i podtopienia terenu spowodowane wysokim stanem wody na rzece San, szczególnie w okresie zwiększonych opadów atmosferycznych. W zakresie określania zagrożenia powodziowego w zlewni Sanu Regionalny Zarząd przeciwpowodziowej 4 Gospodarki Wodnej wykonał studium ochrony wskazujące strefy zalewowe dla wód powodziowych o siedmiu prawdopodobieństwach przewyższenia (50%, 20%, 10%, 5%, 2%, 1% i 0,5%) dla rzeki San oraz jej 53 dopływów. W granicach gminy Jarosław zagrożenie to wyznaczone dla Sanu oraz Łęgu Rokietnickiego. W w/w studium wskazane zostały również tzw. obszary bezpośredniego zagrożenia powodzią, które uwzględniono w studium uwarunkowań jako tzw. obszary szczególnego zagrożenia powodzią. Obszary te określono w oparciu o zasięg zalewu wodą Q1% za wyjątkiem krótkiego odcinka Sanu na wysokości istniejącego na lewym brzegu rzeki obwałowania w miejscowości Munina. W tym miejscu obszary szczególnego zagrożenia powodzią obejmują teren pomiędzy brzegiem Sanu a wałem przeciwpowodziowym. Zasięg zalewu wodą Q1% obejmujący również teren położony za wałem wskazano jako dodatkową informację. Na podstawie studium ochrony przeciwpowodziowej wyszczególnione zostały również tereny o znaczeniu kulturowym, społecznym lub gospodarczym wytypowane do 4 Opracowanie pn. „Wyznaczenie obszarów bezpośredniego zagrożenia powodzią w zlewni Sanu, jako integralnego elementu studium ochrony przeciwpowodziowej” realizowane jest w ramach szerszego projektu, współfinansowanego ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego, pt. „Usprawnienie procesu planowania przestrzennego w aspekcie ochrony przeciwpowodziowej w zlewni Sanu”. 137 szczególnej ochrony przed powodzią, do których zaliczają się wybrane obszary zabytkowe oraz obiekty sportowe i kulturalne. Poza wspominanym odcinkiem w okolicy wsi Munina Mała na terenie gminy Jarosław nie występują obwałowania przeciwpowodziowe. Przy wysokich stanach wód zalewane jest dno doliny i stopień zagrożenia powodziami jest bardzo duży. W Muninie, w rejonie ujęcia wody, zagrożone zalaniem wodą Q1% tereny położone po stronie odpowietrznej wałów przeciwpowodziowych zaliczono do obszarów potencjalnego zagrożenia powodzią, przyjmując możliwość uszkodzenia lub przerwania wałów. Oprócz Sanu, zagrożenie powodziowe stwarzają niektóre mniejsze rzeki takie jak Łęg Rokietnicki, który nie jest uregulowany na długości 14,8 km oraz Szewnia nieuregulowana na dł. 5,2 km. Przy wyznaczaniu nowych terenów na cele zainwestowane należy ograniczyć do minimum wprowadzanie nowych inwestycji na tereny objęte szczególnym zagrożeniem powodzią. Istniejąca sytuacja planistyczna utrudnia wypełnianie sformułowanego postulatu. W obowiązujących planach miejscowych uwzględniono nieaktualne na dzień dzisiejszy obszary zagrożone powodzią. W oparciu o ówczesne dane wyznaczono projektowaną zabudowę. „Wyznaczenie obszarów bezpośredniego zagrożenia powodzią…” z 2010 wskazuje inny, w niektórych miejscach rozszerzony, przebieg granic przedmiotowych obszarów. W związku z powyższym w granicach gminy powstały sytuacje, gdzie na terenach przeznaczonych w obowiązujących planach na cele zabudowane, wyznaczone zostały obszary szczególnego zagrożenia powodzią. 138 SPIS TABEL Tabela 1. Schemat struktury osadniczej gminy............................................................17 Tabela 2. Liczba mieszkańców w jednostkach osadniczych gminy Jarosław ...............18 Tabela 3. Struktura użytkowania gruntów w gminie Jarosław. .....................................19 Tabela 4. Klasyfikacja bonitacji użytków rolnych w gminie Jarosław............................35 Tabela 5. Gospodarstwa rolne w gminie Jarosław. ......................................................36 Tabela 6. Pomniki przyrody na terenie gminy Jarosław ...............................................43 Tabela 7. Wykaz stanowisk archeologicznych w układzie chronologiczno-kulturowym 57 Tabela 8. Sytuacja demograficzna gminy Jarosław na tle powiatu jarosławskiego i województwa podkarpackiego. ..................................................................................69 Tabela 9. Migracje na pobyt stały w gminie Jarosław wg typu i kierunku w latach 2004 2010. ...........................................................................................................................72 Tabela 10. Zestawienie ruchu naturalnego oraz ruchu migracyjnego w gminie Jarosław w latach 2004 - 2010. ..................................................................................................73 Tabela 11. Liczba małżeństw oraz współczynnik zawierania małżeństw w gminie Jarosław w latach 2004 - 2010. ...................................................................................74 Tabela 12. Struktura wieku ekonomicznego w gminie Jarosław ..................................76 Tabela 13. Struktura wykształcenia mieszkańców gminy wg Narodowego Spisu Powszechnego w 2002 roku........................................................................................78 Tabela 14. Liczba pracujących mieszkańców gminy Jarosław. ....................................79 Tabela 15. Ilość jednostek gospodarczych w poszczególnych podmiotach gospodarczych wg sekcji PKD w gminie Jarosław w latach 2004 - 2009. ....................80 Tabela 16. Bezrobotni wg płci w gminie Jarosław w latach 2004 - 2010. .....................81 Tabela 17. Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w gminie Jarosław na tle powiatu i województwa ..................................82 Tabela 18. Sytuacja mieszkaniowa w gminie Jarosław na tle województwa podkarpackiego w latach 2004 - 2009. ........................................................................83 Tabela 19. Zasoby mieszkaniowe w gminie Jarosław w 2007 roku. ............................84 Tabela 20. Wyposażenie mieszkań w gminie Jarosław w latach 2004 - 2009..............85 Tabela 21. Zakłady opieki zdrowotnej w gminie Jarosław w latach 2004 - 2010. .........85 139 Tabela 22. Tempo wzrostu dochodów w gminie Jarosław w latach 2004 - 2010. ........87 Tabela 23. Stan prawny gruntów w gminie Jarosław. ................................................103 Tabela 24. Układ komunikacyjny gminy Jarosław ......................................................107 Tabela 25. Średnia ilość odjazdów dobowych ze stacji kolejowej w mieście Jarosław ..................................................................................................................................112 Tabela 26. Ujęcia wody, które zaopatrują teren gminy Jarosław................................114 Tabela 27. System kanalizacyjny w gminie Jarosław z podziałem na aglomeracje. ...118 SPIS WYKRESÓW Wykres 1. Decyzje o warunkach zabudowy wydane w latach 2005 – 2007. ................15 Wykres 2. Decyzje o lokalizacji inwestycji celu publicznego wydane w latach 2005 – 2007. ...........................................................................................................................16 Wykres 3. Struktura użytkowania gruntów w gminie Jarosław .....................................20 Wykres 4. Gospodarstwa rolne w gminie Jarosław wg grup obszarowych. ..................37 Wykres 5. Współczynnik urodzeń i zgonów w gminie Jarosław ...................................71 Wykres 6. Struktura płci i wieku gminy Jarosław w 2008 roku. ....................................75 Wykres 7. Struktura wieku ekonomicznego w gminie Jarosław w 2008 roku. ..............77 Wykres 8. Struktura wykształcenia mieszkańców gminy wg Narodowego Spisu Powszechnego w 2002 roku........................................................................................78 Wykres 9. Zasoby mieszkaniowe w gminie Jarosław w 2007 roku. .............................84 Wykres 10. Struktura dochodów w gminie Jarosław w latach 2004 – 2010..................88 Wykres 11. Struktura dochodów budżetowych w 2010 roku. .......................................89 Wykres 12. Struktura wydatków budżetowych w 2010 roku.........................................90 Wykres 13. Stan prawny gruntów w gminie Jarosław ................................................104 Wykres 14. Długość sieci wodociągowej na terenie gminy Jarosław .........................114 Wykres 15. Długość sieci kanalizacyjnej na terenie gminy Jarosław .........................116 Wykres 16. Długość sieci gazowej na terenie gminy Jarosław ..................................120 Wykres 17. Odpady komunalne wytworzone na terenie gminy Jarosław ...................123 140 SPIS RYSUNKÓW Rysunek 1. Położenie gminy Jarosław na tle województwa podkarpackiego. ..............10 Rysunek 2. Położenie gminy Jarosław w powiecie jarosławskim. ................................11 Rysunek 3. Średnia prędkość osiągalna na głównych ciągach komunikacyjnych przebiegających przez gminę Jarosław .....................................................................110 Rysunek 4. Synteza uwarunkowań zagospodarowania przestrzennego Rysunek 5. Stan dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej Rysunek 6. Stan prawny gruntów Rysunek 7. Istniejący układ komunikacyjny – struktura własnościowa i funkcjonalna Rysunek 8. System zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków - schemat 141
