historia myśli ekonomicznej
advertisement
HISTORIA WYKŁAD I MYŚLI EKONOMICZNEJ 26-02-2006 Przedmiot historii myśli ekonomicznej * Nowoczesna teoria ekonomiczna bada, w jaki sposób współczesne społeczeństwa stawiają czoło problemom wynikającym ze zjawisk względnego niedoboru * Historyczne rzecz ujmując rozwiązywano problem niedoboru poprzez: -przemoc -tradycja, kształtująca w utarty sposób alokację zasobów -władza instytucji rządzących i kościelnych -rynek * W całym przebiegu dziejów okazuje się, że jest czynnik, który wywołuje postęp- są wojny. Przyczyną większości wojen były surowce tereny. Wszelkiego typu podboje wymagały jednak środków (przygotowania broni), co było zawsze impulsem dla rozwoju gospodarki. Wyścig zbrojeń zawsze ma u podstaw poszukiwanie nowych rozwiązań technicznych. Postęp, który wymusza poszukiwanie nowych rozwiązań. Stąd też większość rozwiązań technicznych dotyczyła celów wojskowych. * W rozwoju społeczeństw utworzył się taki układ, że w każdym państwie (plemieniu itp.) znajduje się jakiś ośrodek władzy. Może to być władza totalitarna lub demokratyczna. Na rozwój cywilizacji, a w tym i ekonomii, bardzo duży wpływ ma to, kto i w jaki sposób sprawuje władzę. * Nowoczesna teoria ekonomiczna próbuje wciąż uporać się z wzajemnymi zależnościami między czynnikami: -ekonomicznymi -społecznymi -politycznymi * To one określają kwestie równości, sprawiedliwości i słuszności, a twarda rzeczywistość pozostawia pewne potrzeby bez zaspokojenia. Mechanizm alokacji zasobów decyduje o tym, kto uzyskuje zasoby a kto ich nie ma. Problemy związane ze względnym niedoborem współcześnie rozpatrują: -mikroekonomia, rozpatrując kwestię alokacji i podziału rozpoczyna analizę od analizy jednostki gospodarczej i wznosi się stopniowo do analizy społeczeństwa -makroekonomia, która zaczyna od analizy społeczeństwa jako całości, skupia się na zagadnieniach stabilności i wzrostu gospodarki. Rozwój ekonomii od starożytności do współczesności charakteryzował się 3 etapami: 1. Obserwacja, tego, co się dzieje i rejestracja oraz poszukiwanie w zaobserwowanych zjawiskach pewnej regularności. 2. Wnioskowanie- próba podsumowania tego, co zaobserwowano, zarejestrowano i wyciągnięcie z tego wniosków 3. Próba prognozowania na przyszłość Historia myśli ekonomicznej jest dyscypliną naukową w zbiorze nauk społecznych, która bada przeszłość myśli ekonomicznej, opisuje je i poszukuje prawidłowości służących praktyce gospodarczej. 1 Funkcje historii myśli ekonomicznej: -przyznawcza, polega na gromadzeniu materiału jego selekcji na podstawie kryteriów przyjętych przez historyka myśli ekonomicznej -kreatywna, która polega na dokonaniu pewnych ocen i tworzenia hipotez -aplikacja, która obejmuje proces formułowania postulatów pod adresem polityki ekonomicznej i ogólnych wytycznych dla instytucji zajmujących się wychowaniem i kształceniem na potrzeby gospodarki. W niej mieści się również pojęcie budowy nowych teorii na potrzeby nauki. Przedmiotem zainteresowania historii myśli ekonomicznej jest prezentacja i przyczynowa analiza procesów kształcenia się różnych poglądów i koncepcji ekonomicznych, ich wzajemne przenikanie i ścieranie się oraz wpływ na opinię publiczną i rozwój gospodarczy. Zadaniem tej nauki jest, więc wyjaśnianie przyczyny powstania poglądów i koncepcji ekonomicznych. Jest ona ściśle powiązana z myślą filozoficzną, społeczną i polityczną. Równocześnie jest także silnie sprężona z historią gospodarczą a poszczególnymi ekonomiami. W systemie historii myśli ekonomicznej. Wyróżnia się różne poglądy, prądy, nurty, szkoły, kierunki i działy. MYŚL EKONOMICZNA OKRESU STAROŻYTNOŚCI I ŚREDNIOWIECZA Antyczna Grecja- epoka, z której pochodzą pierwsze zapiski Znaczące wydarzenia IX w p.n.e. przyjęcie alfabetu od Fenicjan i rozwój piśmiennictwa Od VIII w p.n.e. kolonizacja wybrzeży śródziemnomorskich Od VII w p.n.e. bicie monet Pożyczanie pieniędzy na procent Problematyka ekonomiczna w antycznej Grecji była podporządkowana sprawom polityki i moralności. Ksenofont- (430-355 p.n.e.) napisał dzieło „Księga o gospodarstwie”. Opisał w nim swoje spostrzeżenia o gospodarstwach rolnych. Podstawowym założeniem była praca niewolników. Uważał, że niewolnikom trzeba dać lepsze narzędzia, aby mogli lepiej pracować. Popierał bez zastrzeżeń dążenie do bogacenia się. Jego dzieło dotyczy zakresu mikroekonomii, gdyż w tych czasach wszystkie obserwacje i spostrzeżenia dotyczyły zakresu mikroekonomii. Twierdził, że dla sprzedającego każdy wyrób ma wartość zmienną, a dla kupującego ten sam produkt ma wartość użytkową, gdyż kupuje go dla jakiegoś celu. Jest to podwójna wartość wyrobu. W drugiej rozprawie „O dochodach państwowych” opisał problemy finansów państwa np. wskazał źródła dochodów Aten. Platon- (ok. 427-ok. 374 p.n.e.) dla którego rozważania ekonomiczne były tylko dodatkiem do ogólnych koncepcji filozoficznych. Zakładał on ideę egalitaryzmu, czyli że rządzić mogą wybrani ludzie, których trzeba szkolić od dziecka, aby byli do tego przygotowani. Zakładał, że społeczeństwo dzieli się na 3 klasy: 1) mędrcy, uczeni- ci, którzy będą sprawować władzę, zajmowali się pracą umysłową 2) żołnierze, strażnicy, wojownicy- ich zadaniem było zagwarantowanie bezpieczeństwa i porządku zajmowali się pracą umysłową i fizyczną podlegali grupie 1 czyli rządzącym 3) wszyscy pracujący fizycznie 2 W podziale tym nie było miejsca dla niewolników, gdyż byli traktowani jako inny, specyficzny rodzaj ludzi. Niewolnicy stanowili ok. 15% całej populacji w czasach Platona, ale on w swym podziale ich nie uwzględniał. Platon sprzeciwiał się handlowi, ale był za rozwojem handlu z zagranicą, gdyż to pozwalało przywozić do Grecji rzeczy, których tam nie było. Był przeciwnikiem pożyczania pieniędzy na procent /lichwy/. Platon popierał próby wprowadzenia matematyki do praktycznego zastosowania w ekonomii. Platon podkreślił, że w gospodarce występuje 2 rodzaje rzeczy rzeczy nieruchome rzeczy ruchome. Platon obserwując rynek zauważył, że zużywanie pieniądza następuje w sposób dwojaki: -na konsumpcję-na zakup rzeczy zaspokajających potrzeby -na dalszy rozwój lub do oszczędzania-pieniądz jako kapitał. W tych czasach był kruszcowy pieniądz (ze złota i srebra). Platon uważał, że zasoby tych metali szlachetnych są ograniczone i zastanawiał się, co będzie, gdy się wyczerpią. Dlatego też zaproponował tzw. pieniądz zdawkowy- wykonany z metalu nieszlachetnego posiadający nominalną wartość pieniądza kruszcowego. Miałby on wartość umowną i dlatego nie nadawałoby się do oszczędzania. Dlatego pomysł ten nie został zaakceptowany. Dopiero pod koniec IV w p.n.e. zaczęto wprowadzać monety zdawkowe, ale funkcjonowały one tylko w obiegu wewnętrznym. WYKŁAD II 12-03-2006r Arystoteles (384- 322 p.n.e.) był praktykiem, dużo podróżował. Chciał wprowadzić metody rachunkowe w ekonomii. Uważał, że najważniejszym dobrem dla człowieka jest jego szczęście, a szczęśliwym człowiekiem może być ten, który może zaspokoić swoje potrzeby, czyli musi zdobywać dobra materialne, bogacić się, aby być szczęśliwym. Etyka tłumaczy nam jak do szczęścia dojść, a ekonomia ma powiedzieć, w jaki praktyczny sposób dojść do tych dóbr materialnych. Arystoteles starał się stworzyć praktyczną teorię- jak zrobić żeby pomnażać bogactwa. Etyka zabrania być bogatym, bo bogactwo to zło. Wprowadził pojęcie ekonomiki do ekonomii. Ekonomika odnosi się do wąskiej dziedziny jest fragmentem ekonomii. Popierał on całkowicie prywatną własność w odróżnieniu od Platona, który był za komuną (własnością grupową). Arystoteles uważał, że tylko właściciel dba o swoją własność, żadna grupa nie zrobi tego tak dobrze jak właściciel- wartość grupowa wg. niego nie jest dobrą własnością. Widział problem w tym, że powstają duże różnice w zamożności pomiędzy ludźmi. Jednak nie potrafił nic na to poradzić, wiedział, że nie służy to całemu społeczeństwu. Arystoteles zajmował się pieniądzem. Pieniądz nie jest czymś przyrodzonym, lecz środkiem ustanowionym przez prawo dla ułatwienia transakcji wymiennych. Określił on 2 podstawowe funkcje pieniądza: 1) uniwersalny miernik wartości- służy do określenia wartości wszystkich przedmiotów uważał, że także rzeczy niematerialne mogą być wycenione w pieniądzu (np. praca) 2) środek wymiany- umożliwia porównanie i wymianę najróżnorodniejszych towarów. Arystoteles uważał, że jeżeli pieniądz jest umownym środkiem do wyceny dóbr to on sam nie posiada wartości, czyli nie może być źródłem wytwarzania wartości, ani oszczędzania. 3 Lichwa, więc jest rzeczą nieuczciwą, gdyż jest to okradanie z wypracowanych zysków tego, kto pożycza komuś pieniądz, jest to, więc nieetyczne. Cesarstwo Rzymskie. Istniało od III w p.n.e. do przełomu III i IV w n.e. Imperium Rzymskie w szybkim tempie się rozrastało w szczytowym dla siebie momencie obejmowało 2/3 obecnej Europy, północną Afrykę i część Azji. Podboje Rzymu dawały mu środki do dalszego rozwoju- przywożenie niewolników, dóbr materialnych /zboża/, podatki na podbite kraje tzw. Kontrybucje Myśl etyczna i ekonomiczna w okresie Rzymu była Konstytucja myśli greckiej. Wpływ na to miał przede wszystkim układ słoneczny i gospodarczy antycznego Rzymu i Grecji. Oba układy rozwijały się w ramach niewolnictwa. Rzymskie prawo zdominowało etykę i narzuciło myśli społecznej i ekonomicznej odmienne zasady. Poglądy ekonomiczne ujawniały się w przełomowych momentach historii Rzymu, zrodziły liczne reformy, np. król Sergiusz Tuliusz (V w p.n.e.) wprowadził prawny podział ludności wg. kryterium zamożności miejsca zamieszkania. W rozważaniach dominowała kwestia rolna ( Katon 234- 149 p.n.e. dzieło „O gospodarstwie wiejskim”) MYŚL EKONOMICZNA ŚREDNIOWIECZA (V- XV w n.e.) W V wieku miał miejsce rozpad imperium rzymskiego i podział Europy na 2 części. Na wschodzie powstało Cesarstwo Bizantyjskie z ośrodkiem w Konstantynopolu. Na zachodzie dzieląca się Europa Zachodnia, która przyjęła chrześcijaństwo. Następuje w niej proces decentralizacji- przekształcenia się byłych prowincji rzymskich w samodzielne państwa, które były bardzo słabe, wojowały ze sobą. Okres średniowiecza należy podzielić na 3 części: wczesne średniowiecze (V- X w) średniowiecze klasyczne (XI- XIII w) schyłek średniowiecza (XIV- XV w) Całe średniowiecze jest często nazywane mrocznym okresem. Dopiero w XVI i XVII w. rozwój cywilizacji był bardziej intensywny. Wczesne średniowiecze to okres zastoju intelektualnego. Upadek miast zahamował rozwój wymiany towarowo- pieniężnej. Podstawą gospodarki było rolnictwo, w którym powoli zmieniano uprawę przemienno- pastwiskową na tzw. Trójpolową. Dopiero klasyczny okres średniowiecza przyniósł przełom myślowy. Zaczęto wzorować się na teorii Arystotelesa. Ten przełom myślowy zmieniał podejście do świata. W Wenecji i miastach flandryjskich zaczęły powstawać pierwsze banki: w miastach powstawały ważne instytucje życia społecznego: cechy i gildie. W relacjach instytucjonalnych najważniejsze były relacje między Państwem a Kościołem. Pisanych relacji ekonomicznych prawie nie ma, a wątków doszukiwać się trzeba w: spisach praw plemiennych, kapitularzach i dokumentach królewskich i prywatnych. Tomasz z Akwinu (1225-1274r) był bardzo oczytany, czytał zapiski Arystotelesa. Uważał, że naturalną rzeczą jest to, że ludzie są różni, co jest to zgodne z naturą, a społeczeństwo musi mieć układ klasowy. Twierdził, że prywatna własność to nie tylko przywilej, ale także określone obowiązki np. dbanie o własne dobro. Doszedł on do 2 spostrzeżeń: własność prywatna przyczynia się do większej pracowitości ludzi, gdyż każdy stara się swoje dobro najlepiej jak potrafi, dba o nie i chce to dobro pomnażać z powodu pozytywnej chciwości 4 własność prywatna prowadzi do porządku w życiu społecznym w odróżnieniu od własności wspólnej gdyż we wspólnocie są spory ile tego wspólnego każdy ma dostać jaki ma przyjąć kryteria podziału ipt. Zauważył, że wszystkie dobra materialne można podzielić na 2 grupy: dobra, których posiadanie jest niezbędne (konieczne) do życia- tzw. artykuły pierwszej potrzeby dobra, które stanowią nadwyżkę- tzw. artykuły luksusowe. Tomasz z Akwinu przyznaje władzy państwowej dość szeroki zakres uprawnień, ale uważał, że podstawowe dobra są nienaruszalne. Handel jest rzeczą naturalną tak samo jak praca. Skoro istnieje specjalizacja i społeczny podział pracy, to handel wynika z praw natury. Z wymianą handlową wiąże się pojęcie wartości, która jest wyznaczona za pomocą pieniądza, czyli wartość towaru to cena, za jaką się ją sprzedaje. Wg. Tomasza z Akwinu występują 2 rodzaje cen: cena statyczna- wynika ona z nakładu pracy i kosztów surowców i narzędzi zużytych dla wytworzenia dobra, czyli zawiera w sobie koszty wytworzenia i koszty pracy cena dynamiczna- w sytuacjach nienormalnych (np. wojny, klęski żywiołowe), gdy czegoś zaczyna brakować to cena takiego towaru może wzrosnąć, zmieniać się pod wpływem zaistniałych okoliczności. Wg. Tomasza z Akwinu SPRAWIEDLIWA CENA jest cena statyczna, która zwraca producentowi koszty zużytych materiałów i koszty jego pracy. Obie strony ( sprzedający i kupujący) są z takiej transakcji sprawiedliwie zadowoleni. „Sprawiedliwa” płaca miała być zapłatą za wniesiony trud (rzeczywisty wysiłek fizyczny) i zapewnić pracownikowi godziwy byt. Potem tą zapłatę nazywał zapłatą godziwą. Tomasz z Akwinu zajmował się też pieniądzem. W tych czasach występowały 2 rodzaje pieniądza: - pieniądz kruszcowy (wykonany z metali szlachetnych) - pieniądz nominalistyczny (wykonany z tańszych metali z domieszką złota, którego nominalna wartość jest taka sama, co monet kruszcowych, ale wartość złota w nim jest dużo mniejsza) Istota merkantylizmu w gospodarce Charakterystyka otoczenia polityczno- społecznego - znaczenie odkryć gospodarczych dla gospodarki - potęga Hiszpanii, Portugalii, Niderlandów i Anglii związana z koloniami i handlem z „nowym światem”. - rozwój rzemiosła związany z potrzebami eksportowanymi, kryzys cechów jako organizacji rzemieślników blokujących rozwój masowej produkcji pojawienie się „partaczy” -w rolnictwie przejście od trójpolówki do płodozmianu, w Anglii stosowanie „ogrodzenia”, czyli rugowania wspólnot chłopskich z pastwisk, indywidualnych chłopów z posiadania własnej ziemi, a następnie tworzenie wielkich gospodarstw feudalnych (hodowla owiec) - pojawienie się licznej, wolnej i ubogiej siły roboczej skłonnej podjąć każdą pracę - postęp techniczny i piece hutnicze w Anglii, kompas, proch strzelniczy, druk -podział i powolny upadek znaczenia stanu szlacheckiego i duchowego, wzrastająca rola „stanu trzeciego” (kupców i bankierów) -pojawienie się silnego kapitału kupieckiego 5 - interwencjonalizm państwowy -separacja ekonomii od etyki WYKŁAD III 26.03.2006 Przesłanki ideologiczne -pojawienie się państw narodowych -odrodzenie jako reakcja na średniowiecze jednostka i jej życie doczesne, wolność nauki, badania zgodne ze zdrowym rozsądkiem, poszukiwanie odpowiedzi na pytanie: dlaczego tak jest i jakie są tego przyczyny - reformacja w Kościele i podział Kościoła, powstanie Kościołów protestanckich, koncepcje społeczne Marcina Lutra (1483- 1546), Jana Kalwina (1509- 1564), Tomasza Morusa (14781535), Tomaso Campanelli (1568- 1639) Przegląd poglądów Kartezjusz- opracował wspólny system naukowy odnoszący się do metody, czyli jakie muszą być kryteria ludzkiego poznania i jak należy prowadzić badania? Tymi kryteriami są i jasność i wyraźność, posługiwanie się rozumieniem, doświadczeniem, metodami ilościowymi (cogito ergo sum) Machiavelli Niccolo- (1469- 1527) nadrzędny jest interes państwa i dążenie do posiadania silnej władzy państwowej Luter Marcin- początkowy radykalizm w poglądach ekonomicznych (potępiał lichwę, gonił komercjalizację w stosunkach społecznych) uległ stępieniu i przyczynił się do rozwoju solidnej, dobrej roboty w krajach niemieckich Kalwin Jan- akceptował aktywność zawodową rzemieślników, kupców i bankierów Kult dobrej pracy (purytanie) Morus Tomasz- krytykował przemiany społeczno gospodarcze wskazując opis idealnego porządku państwowego (utopia) Istota merkantylizmu Pojawił się we Włoszech (XVI- XVII w) można go uważać za ideologię gospodarczą nowej grupy- kupców i bankierów. MERKANTYLIZM AKCENTUJE - potrzebę wzrostu zasobów kruszcowych - celem działalności gospodarczej jest produkcja a nie konsumpcja - interwencjonalizm państwowy - protekcjonalizm państwowy ma sprzyjać pierwotnej akumulacji kapitału - zysk, który staje się celem działalności gospodarczej - celem polityki gospodarczej jest wzrost gospodarczy, realizowany uprzemysłowienie - dodatni bilans wymiany handlowej, bowiem eksport jest bogactwem poprzez BULIONIŚCI (zwolennicy złota srebra w sztabkach) Podkreślali szczególne znaczenie pieniądza kruszcowego w gospodarce. Początkowo propagowali zakaz jego wywozu za granice, a także zaporowe cła dla obcych kupców. Propagowali ilościową teorię pieniądza- postrzegana jako opis rewolucji cenowej i funkcji pieniądza tworzenie kapitału. Ważnym problemem było „psucie” (podszacowanie) pieniądza. Prawo Kopernika- Greshama: gorszy pieniądz wypiera lepszy. 6 Merkantylizm Włoski związany z handlowym bogactwem miast- propagowanie zakazu wywozu Kruszców, ale Antonio Serra (ok. 1580- 1617) proponował politykę aktywnego bilansu handlowego Merkantylizm Angielski- zainteresowany był rozwojem handlu przeciwstawiał się próbom ograniczania go i kontroli państwa Thomas Mun (1571- 1641) utożsamiał bogactwo narodu z zapasem szlachetnych metali, stąd też wypowiadał się z dodatnim bilansem handlowym i przepływem złota i srebra dla równoważenia tego bilansu. Państwo powinno wspierać eksport wysoko przetworzonych wyrobów, a importować powinno się surowce. Merkantylizm Francuski( kolbertyzm)- opierał się na propagowaniu rozwoju rolnictwa i manufaktur, dróg sądowych i kanałów. Prekursorem merkantylizmu francuskiego był Antoine de Montehreitien (1575- 1621) „Traktat z ekonomii politycznej” propagował rozwój gospodarki narodowej, samowystarczalności i ścisłą reglamentację wymiany z zagranicą. Jean Baptiste Colbert (1619- 1683) minister i doradca Ludwika XVI. propagował protekcjonalizm wychowawczy, bariery celne, zakaz emigracji, interwencjonalizm i interesie absolutyzmu królewskiego. Zostaje wprowadzone prawo do zatrudnienia kobiet i dzieci, wprowadzono przymus pracy, gdyż zaczynało brakować rąk do pracy w miastach. FIZJOKRATYZM ( pierwsza połowa XVIII w) u jego podstaw leży porządek natury (physis- natura, kratos- władza), a ziemia źródłem nowych wartości. Fizjokraci przyjęli tezę, że tylko i wyłącznie ziemia zgodnie z naturą może wytwarzać nowe wartości (teoria produktu czystego) Francois Quesnay (1694- 1774) przemysł przetwarza na inne dobra, wartości wytworzone przez rolnictwo, a handel jest odpowiedzialny za cyrkulacje tych dóbr, jest pośrednikiem pomiędzy przemysłem, a rolnictwem, ale ani przemysł ani handel nie tworzą nowych wartości. Quesnay stworzył tablicę przepływów pieniądza – tzw. „tablicę ekonomiczną”, która prezentuje ruch okrężny w gospodarce( przepływy międzygałęziowe) jest to pierwszy model podziału wytworzonego dochodu w ramach państwa. Fizjokraci wprowadzili podział społeczeństwa na 3 klasy: 1 Klasa produkcyjna- wytwarza nowe dobra, uczestniczy w pozyskiwaniu surowców, pozwala uzyskać produkt czysty 2 Właścicieli- zaliczali tutaj króla, właścicieli ziemskich i duchowieństwo. 3 Klasa jałowa- żyjąca z własnej pracy, przetwarzająca część produktu czystego, ale niepomnażająca jego wielkości Klasa produkcyjna autokonsumpcja Właściciele Klasa jałowa 7 Jeżeli przyjmujemy założenie, że tylko jedna dziedzina jest produkcyjna, to czyli wytwarza nowe wartości, to należy tę dziedzinę opodatkować, a inne nie, gdyż nie wytwarzają nowych wartości, dlatego w tych czasach opodatkowano tylko rolnictwo i nazwano ten podatek podatkiem jedynym. Gmach porządku społecznego opiera się na trwałym fundamencie porządku naturalnego, wynikającego z praw przyrody Do porządku pozytywnego prowadzą 3 filary: 1 wartość osobista 2 wolność prywatna 3 wolność gospodarcza Porządek własny leseferyzm Własn ość osobis ta Własn ość prywa tna Własnoś ć gospodar cza Porządek naturalny Jacques Turgot (1727- 1781) kwestionował idee porządku naturalnego najważniejszy jest interes osobisty człowieka. Jest twórcą teorii kapitału, bowiem można być bogatym, żyjąc z dochodu od kapitału lub z procentu od wypożyczonych pieniędzy. DOKTRYNA SZKOŁY KLASYCZNEJ Charakterystyka epoki - rewolucja przemysłowa w Anglii w XVIII w społeczeństwo podzielone: najwięcej jest upadłego chłopstwa i rzemieślników zatrudnionych przez bogacących się przedsiębiorców, rozwój gospodarki przez postęp techniczny (maszyna parowa) - w Anglii po okresie rewolucji Cvomwella (1640- 1658) obalono monarchie absolutną (1688) i wprowadzono monarchię konstytucyjną rezultaty wojen były korzystne pokonano rewolucyjną Francje, flotę Holandii, mimo utraty Stanów Zjednoczonych kontakty gospodarcze były bardzo dobre. - wyciszyły się konflikty religijne, etyka protestancka budowała cnoty pracowitości i oszczędności, brak było protestów robotniczych mimo wyzysku - empiryzm jako dominujący kierunek w filozofii (poznanie pochodzi z doświadczenia, a nie jak racjonalizmu z rozumu) WYKŁAD IV 09.04.2006r Prekursorzy: Thomas Hobbes (1588- 1679) twórca naturalizmu społecznego, człowiekiem rządzą te same prawa mechaniczne, które występują w przyrodzie za pomocą dedukcji można je poznać. 8 Człowiek to egoista, a państwo tworzy dla niego ramy dla praw i obowiązków ze strachu i rozsądku przed nim. John Locke /1632- 1704/ sensualizm, umysł ludzki jest niezapisaną tablicą ,celem moralnym jednostki i społeczeństwa jest uzyskanie korzyści, państwojest umową społeczną, własność prywatna jest prawem naturalnym, wolność gospodarcza i liberalne państwo konstytucyjne, praca jest jedynym źródłem wartości. Dawid Hume /1711- 1776/ wolny handel to źródło bogactwa, państwo nie powinno ingerować w gospodarkę. William Petty /1623- 1687/ opracował teorię bogactwa narodowego (produkcja) teorię czynników produkcji (praca, ziemia), teoria pieniądza (papierowy pieniądz, gdy brakuje kruszcowego) Adam Smith /1723- 1790/ - podstawowym podmiotem gospodarującym jest człowiek, który ma typową naturę ludzką (egoizm, racjonalność działania, skłonność do handlu)- homo economicus - celem działalności gospodarczej jest ogólny dobrobyt, bogactwo narodu, a jego reprezentantem jest PKB czynników wytwórczych (ziemię, pracę, kapitał) - celem gospodarki narodowej jest wytwarzanie jak największego produktu. Smith wyróżnił: 1. zatrudnienie produkcyjne (praca produkcyjna i nieprodukcyjna) 2. produktywność pracy (podział i specjalizacja pracy) 3. akumulacja - państwo: otrzymuje armię, policję i sądownictwo, jednostki i urządzenia użyteczności publicznej. - źródłem produktu jest praca, nakładem pracy należałoby mierzyć wszelkie zdarzenia gospodarcze. Smith badał to poprzez teorię wartości (pokazuję istotę cen dóbr, która kryje się w wydatkowanej pracy) i teorię ceny (ceny faktyczne występujące w gospodarce) David Ricardo /1772- 1823/ - teoria podziału (renty, płacy i zysku). Z teorii renty wynika prawo malejącej wydajności czynników produkcji, renta różniczkowa. Teoria płacy roboczej opiera się na założeniu, że praca jest towarem, płaca jest ceną, a rynek pracy grą popytu i podaży odchylając płace od ceny naturalnej. Praca ma odpowiadać, co najmniej kosztem utrzymania robotnika. Teoria zysku – zysk jest prostym potrąceniem z produktu wytworzonego przez pracownika - teoria kosztów komplementarnych- ujmujące korzyści z wolnego handlu międzynarodowego. Jean Baptiste Say /1767- 1832/ - propagator i komentator dzieła Smitha w kręgach francuskich - twórca prawa rynków. Miało ono istotne znaczenie w dobie kapitalizmu wolnokonkurencyjnego i polityki liberalizmu gospodarczego, - uwydatniał znaczenie konsumpcji, pomijał znaczenie produkcji w wytwarzaniu wartości - tworzenie bogactwa przysługuje przedsiębiorcom i narzędziom (elementy rzeczowe) - rozszerzył teorię czynników produkcji wprowadzając dodatkowo element przedsiębiorczości. Thomas Robert Malthus /1766- 1834/ - kontrowersyjna zasada ludnościowa (tempo wzrostu liczby ludności- geometryczneprzewyższa tempo wzrostu- arytmetyczne- ilości środków potrzebnych do jej utrzymania). Produkt na głowę maleje prowadząc w długim okresie do minimum egzystencji. John Stuart Mill / 1806- 1873/ - odrzucił teorię wartości Ricarda oparta na pracy a zastąpił ją długookresową teorią wartości kosztu produkcji opartą na koszcie pracy i kapitału. Uważał, też że teoria wartości służy jedynie wyjaśnieniu relacji cen (prawa popytu i podaży) 9 - usprawnił teorię handlu międzynarodowego poprzez uwagę, że terms of trade zależeć będą od popytu w obydwu krajach na importowane towary (model przewagi komparatywnej) - bronił prawa Saya, poprzez wprowadzenie kredytu do gospodarki i zaufanie kół gospodarczych (psychologiczna teoria cykli koniunkturalnych) - podkreślił i rozróżniał niezmienność praw produkcji i zmienność praw rządzących podziałem dochodów osobistych - odrzucał socjalistyczne potępienie prywatnej własności i konkurencji, propagował instytucjonalne reformy dostosowawcze Teoria Pracy - człowiek jest tym czynnikiem, który tworzy gospodarkę i rozstrzyga o jej sprawności - gospodarowanie polega na pozyskiwaniu i przetwarzaniu przez ludzi zasobów przyrodyludzie w tym celu wykonują prace - praca jest jedynym czynnikiem, za sprawą którego w działalności gospodarczej może powstawać nadwyżka (ziemia i kapitał stanowią czynniki uzupełniające) - podstawowym podmiotem w skali makroekonomicznej jest gospodarka narodowa. - państwo powinno angażować się w działalność gospodarczą jedynie wtedy, gdy motyw indywidualnego bogacenia się nie jest dostatecznie silny, aby pobudzić rozwój dziedziny, która jest niezbędna dla pomnażania ogólnego dobrobytu (są one dzielone poza mechanizmem rynkowym) Teoria Produktu - celem działalności gospodarczej jest ogólny dobrobyt /bogactwo narodów/ - reprezentantem dobrobytu jest wytwarzany produkt narodowy - społeczeństwo dąży do wytworzenia jak największego produktu - klasyczna makroekonomiczna funkcja produktu /czynniki: ziemia, praca, kapitał/ Prawo Rynków Saya - jest jednym z praw równowagi, dotyczy dóbr rynku - wytworzony produkt składa się z licznych dóbr, które tworzą podaż - w ekonomii klasycznej analizowano stronę potażową, wpływ na to miał Say - w procesie wytwórczym powstają zarówno produkt- podaż jak i wynagrodzenie czynników produkcji (ziemia, praca, kapitał) w postaci płacy, zysku, renty gruntowej, które przekształcają się w popyt na wytworzony produkt. Upraszczając: podaż tworzy popyt na siebie samą w równej wielkości - Say dopuszczał występowanie nierównowagi w skali mikroekonomicznej - na mocy prawa rynków w gospodarce występuje pełne zatrudnienie czynników wytwórczych i nie mogą pojawiać się kryzysy gospodarcze związane z ……………….. WYKŁAD V 30.04.2006R. Nurt neoklasyczny w ekonomii -zaczął rozwijać się od lat siedemdziesiątych dziewiętnastego stulecia - często nazywany jest nurtem klasyczno- neoklasycznym Cechy wspólne dla teorii wchodzących do tego nurtu: - prymat wielkości realnych nad wielkościami pieniężnymi. Jest to kontynuacja poglądów klasyków na rolę pieniądza (neutralną) w gospodarce - podejście równowagowe. Ekonomiści byli przekonani do konieczności równowagi cząstkowej oraz całkowitej w gospodarce do klasycznych praw równowagi (prawo Turgota 10 dla rynku kapitału i prawo, Saya dla rynku dóbr) dołączono prawa do sfery pieniężnej gospodarki i prawa dla rynku pracy - silnie rozbudowana teoria mikroekonomiczna. Analizowano pod różnym kątem postępowania konsumentów i producentów, producentów równocześnie makroekonomii brakuje oryginalności i rozmachu charakterystycznych dla ekonomii schumpeterowskiej czy keynesowskiej, - przekonanie, że najsprawniejszą formą gospodarowania jest gospodarka rynkowa. Niektórzy ekonomiści byli przekonani, że jest forma ostateczna. Ekonomia neoklasyczna obejmuje 4 grupy teorii: 1. rewolucja marginalistyczna /1871- 1877/ 2. synteza neoklasyczna, na którą składają się: - teoria równowagi ogólnej /1874- 1877/ - teoria równowag cząstkowych /1890/ 3. ekonomia dobrobytu /1890- 1912/ 4. ilościowa teoria pieniądza / 1911- 1927/ Nowa ekonomia klasyczna obejmuje: - monetaryzm /od 1956/ - neoklasyczna teoria wzrostu gospodarczego /od 1956/ - hipoteza racjonalnych oczekiwań, zwana też monetaryzmam drugiej generacji /od 1961/ Rozwój ekonomii neoklasycznej następował i następuje w ramach szkół. Rewolucja marginalistyczna narodziny mikroekonomii Aspekt marginalistyczna, to analiza wielkości krańcowych. Wynikiem zastosowania podejścia marginalistycznego jest pominięcie historii zjawisk ich przyszłości, a więc statyczne. Podejście marginalistyczne umożliwia zastosowanie matematyki /analizy matematycznej/ w badaniu zjawisk ekonomicznych. Ekonomicznych podejściu marginalistycznym niemal wszystkim zjawiskom nadaje się ciągły charakter. Prekursorzy i twórcy ekonomii marginalistcznej inspiratorzy: -Jean Say- poprzez zastosowanie podejścia subiektywistycznego użyteczności do analizy kształtowania cen) -David Ricardo- opracował metodę marginalistyczną reny gruntowej prekursorzy: -Joann von Thunen /1826/ prace z metody marginalistycznej -Antoine Cournot /1838/ prace z zakresu teorii przedsiębiorstwa -Hermann Gossen /1854/ prace z teorii konsumenta (kategoria * Ośrodki, w których dokonano rewolucji marginalistycznej, należały do 3 kultur - austriackiej /wiedeńska/ - Carl Henger - anglosaskiej /monchasterska/ - William Jevons - francuskiej / lozańska/ - Leon Walras Teoria wartości Użyteczność podstawę ekonomii klasycznej tworzyła teoria wartości opartej na pracy. Ani klasycy, ani też Marks nie rozwiązał problemu transformacji, czyli określenia sposobu, w jaki następuje przejście do wartości dobra powstającym w procesie wytwórczym………………. 11 W rewolucji marginalistycznej nastąpiła zmiana punktu widzenia: analiza została przeniesiona ze sfery produkcji do sfery konsumpcji, a podstawowym podmiotem gospodarującym i badawczym stał się człowiek- konsument. Określono jego podstawowe cechy: - ma nieograniczone potrzeby konsumpcyjne i ograniczone możliwości ich zaspokojenia - ma cel, którym jest maksymalizacja satysfakcji osiąganej w czasie konsumpcji dóbr /mieszana użyteczność/ Użyteczność mają wyłącznie dobra konsumpcyjne, ale poza procesem konsumpcji użyteczność nie istnieje, tzn. dobra maja ją ulotnie. Poza tym użyteczność mogą mieć tylko dobra rzadkie. Pozostałe dobra są dobrami nieekonomicznymi lub wolnymi. Zdaniem Mengera konsumenci są zdolni określić użyteczność w sposób bezwzględny /użyteczność kardynalna/ np. w postaci liczb, nie odwołując się do innych dóbr. Wg. Jevons i Walras konsument może, co najwyżej porównywać użyteczność różnych dóbr, nie potrafiąc określić ich wzrost /użyteczność ordynarna- porządkowa i względna/. Jest to poprawne ujęcie problemu, bowiem, jeżeli nadaje się dobru użyteczność kardynalną, to trzeba mieć punkt odniesienia- wzorzec, a uniwersalnym wzorcem jest pieniądz. Podstawową relacją badania w rewolucji, marginalistycznej był stosunek człowieka do dóbr konsumpcyjnych. Kolejność analizy jest następująca: - proces konsumpcji -jedno dobro- I prawo Gossena -wiele dóbr- II prawo Gossena - proces wytwórczy -dobra kapitałowe *teoria procentu Bőhn- Bawerka *teoria imputacji Wiesera -dobra nierzeczowe- praca- teoria pracy Jevons Przypadek jednego dobra konsumpcyjnego. I prawo Gossena I prawo Gossena- prawo malejącej użyteczności krańcowej lub nasycenia potrzeb. Dolną granicą użyteczności krańcowej jest wartość zerowa (stan nasycenia). Suwerenny konsument nie może konsumować poniżej wartości zerowej, gdyż potrzeba byłaby zaspokojona w stopniu nadmiernym. Jednak, gdy interes ogólny jest przedkładany nad interes indywidualny, to suwerenność konsumenta jest naruszona /kształcenie na poziomie elementarnym/. Użyteczność pieniądza jest zawsze dodatnia, gdyż pieniądz jest reprezentantem dóbr, które zawsze mogą być konsumowane w większej ilości. Cena dobra- jest to maksymalna kwota, jaka konsument jest gotów za nie zapłacić. Cena jest zatem równa użyteczności krańcowej, bowiem nie może przekraczać użyteczności ostatniego konsumowanego dobra. Wszystkie dobra konsumowane wcześniej niż krańcowe mają użyteczność wyższą od ceny. Suma nadwyżek użyteczności konsumowanych dóbr nad ceną daje nadwyżkę konsumenta. Równość ceny dobra i użyteczności krańcowej jest charakterystyczną zależnością dla rewolucji marginalistycznej. Przypadek wielu dóbr konsumpcyjnych- II prawo Gossena II prawo Gossena- prawo wyrównywania się użyteczności krańcowych. Racjonalnie postępujący konsument dzieli swój dochód na zakup różnych dóbr w ten sposób, aby użyteczności krańcowe konsumowanych dóbr wyrównywały się. 12 Przypadek dóbr kapitałowych , teoria procentu Bőhn- Bawerka Użyteczność powstaje w trakcie konsumpcji dobra, a zatem dobro kapitale, które nie jest konsumowane nie ma użyteczności. Nie powinno też mieć ceny, gdyż to użyteczność wyznacza cenę. Jednak musi mieć cenę, aby być przedmiotem kupna- sprzedaży na rynku. Cenę tą nadaje się (imputuje) dobru kapitałowemu przez odniesienie do użyteczności dobra konsumpcyjnego, któremu wytworzeniu ono służy. Konsumpcja bieżąca jest wyżej ceniona niż przyszła, stąd użyteczność dobra kapitałowego w danym momencie nie ulega powiększeniu w zależności od długości okresu oczekiwania o określony procent. 13
