marcin siwek, dominika dudek, andrzej zięba, gabriel nowak

Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2006, tom 22, zeszyt 3–4
JANUSZ RYBAKOWSKI
Editorial
Artykuł specjalny
Special paper
JACEK DĘBIEC
Rola neuroprzekaźnictwa noradrenergicznego w modulacji procesów rekonsolidacji
pamięci. Nowe możliwości farmakoterapii zespołu stresu pourazowego
The role of the noradrenergic transmission in the modulation of the memory reconsolidation
processes. Novel approaches in the pharmacotherapy of post-traumatic stress disorder
STRESZCZENIE
Zespół stresu pourazowego (ang. posttraumatic stress disorder, PTSD) rozwija się w następstwie
doświadczenia niezwykle silnej traumy psychicznej (DSM-IV-TR). Do cech charakteryzujących
PTSD należą emocjonalne odtwarzanie przeżytej traumy (ang. flashbacks), a także natrętne myśli oraz
koszmary senne, których treść związana jest z przebytym urazem. Przyjmuje się zatem, iż pamięć
traumy leży u podłoża patogenezy zespołu stresu pourazowego. Uczenie się i zapamiętywanie
regulowane jest poprzez aktywność wielu substancji modulujących plastyczność synaptyczną w
mózgu. Jednym z lepiej poznanych neuromodulatorów jest noradrenalina. Zastosowanie środków
farmakologicznych blokujących przekaźnictwo noradrenergiczne w mózgu osłabia pamięć wydarzeń
lękowych. Pilotażowe badania z udziałem osób, które doświadczyły silnego urazu emocjonalnego
sugerują, iż blokada receptorów beta-adrenergicznych przez propranolol, podany w krótkim okresie po
przeżyciu traumy psychicznej, znacząco zmniejsza ryzyko wystąpienia objawów PTSD. Najnowsze
badania eksperymentalne z zastosowaniem modeli zwierzęcych dostarczają dowodów na to, że
farmakologiczne osłabienie przekaźnictwa noradrenergicznego, nie tylko bezpośrednio po
doświadczeniu traumy, lecz także i w trakcie przywołania traumatycznych wspomnień, skutecznie i
trwale osłabia pobudzenie emocjonalne towarzyszące wspomnieniom urazu. Odkrycia te otwierają
nowe możliwości farmakoterapii zespołu stresu pourazowego.
SUMMARY
Post-traumatic stress disorder (PTSD) develops following an intense emotional trauma (DSM-IV-TR).
One of the characteristic features of PTSD is a presence of flashbacks, as well as intrusive memories
and nightmares related to the experienced trauma. Therefore, it is well-accepted that the memory of
trauma underlies the pathogenesis of post-traumatic stress disorder. Learning and memory is
controlled by numerous modulators, which influence the synaptic plasticity. One of the best-known
neuromodulators is norepinephrine. Pharmacological blockade of noradrenergic transmission in the
brain attenuates fear memory. Pilot studies with trauma survivors suggest that blocking betaadrenergic receptors by propranolol, administered shortly after trauma significantly diminishes the risk
of development of PTSD symptoms. Recent animal studies provide evidence that pharmacological
interference with noradrenergic transmission not only immediately after trauma but also during the
recall of traumatic memories effectively and lastingly attenuates arousal, which is typically associated
with remembering traumatic events. These discoveries pave the way to the development of novel
pharmacological treatments of post-traumatic stress disorder.
Prace oryginalne
Oryginal papers
MARCIN SIWEK, DOMINIKA DUDEK, ANDRZEJ ZIĘBA, GABRIEL NOWAK
Stężenie cynku w surowicy jako obwodowy marker zaburzeń depresyjnych
Serum zinc as a peripheral marker of depression
STRESZCZENIE
Rosnąca liczba doniesień klinicznych, eksperymentalnych sugeruje, iż stężenie jonów cynkowych w
surowicy może stanowić potencjalny marker zaburzeń depresyjnych.
Materiał i metoda: celem badania było oszacowanie zmian stężenia cynku w surowicy krwi chorych z
rozpoznaniem depresji w przebiegu choroby afektywnej jednobiegunowej, leczonych imipraminą. Do
badania zakwalifikowano 30 pacjentów, w wieku 18–55 lat, z rozpoznaniem choroby afektywnej
jednobiegunowej (depresja nawracająca), spełniających kryteria ICD-10 – epizodu depresji o nasileniu
umiarkowanym lub ciężkim (bez objawów psychotycznych). Pacjenci, po tygodniowym okresie
washout, przez okres 12 tygodni byli leczeni imipraminą w dawce dobowej 100–200 mg. Stężenie
cynku w surowicy oraz stan psychiczny pacjentów badane były czterokrotnie, tj.: przed rozpoczęciem
okresu washout, następnie po 2, 6 i 12 tygodniach od momentu rozpoczęcia aktywnego leczenia.
Stężenia cynku u pacjentów były porównywane z grupą 25 zdrowych ochotników.
Wyniki: stężenie cynku w surowicy pacjentów w okresie ostrych objawów depresji było istotnie
statystycznie mniejsze niż w grupie zdrowych ochotników. Nie stwierdzono istotnej statystycznie
korelacji pomiędzy stężeniem cynku a nasileniem depresji mierzonym BDI lub HDRS. Stężenie cynku
w surowicy pacjentów, którzy na końcu obserwacji spełniali kryteria remisji lub odpowiedzi
terapeutycznej znacząco wzrosło i nie różniło się istotnie statystycznie od stężenia stwierdzanego u
osób zdrowych, było natomiast istotnie statystycznie większe niż u pacjentów, którzy nie spełnili ww.
kryteriów.
Wnioski: stężenie cynku w surowicy jest markerem wskazującym na obecność stanu depresyjnego, nie
odzwierciedla natomiast nasilenia objawów depresji.
SUMMARY
Background: a growing body of evidence (including clinical investigations) suggests that the
alterations of blood zinc level could be a potential marker of depression.
Aim of the study: to assess if the serum zinc is a state or trait marker of depression and drug
resistance.
Methods: a group of thirty, 18–55-year old, unipolar depressed patients fulfilling the ICD-10 criteria
for a moderate or severe depressive episode without psychotic symptoms was recruited. After a one
week washout period patients were treated with imipramine (100–200 mg daily) for 12 weeks. Serum
zinc level and patient’s psychological status were assessed four times: the day before the washout and
2, 6, and 12 weeks after the commencement of the treatment. Patient’s serum zinc was compared to a
group of 25 healthy volunteers.
Results: Serum zinc level was significantly lower in acute depressed patients than in healthy
volunteers but there was no significant correlation between serum zinc and severity of depression
measured by BDI or HADRS. At the end of the study, there were significant differences in zinc values
between therapy responders and non-responders and between remitters and non-remitters. Serum zinc
in treatment responders and in remitters significantly rose and reached the level comparable to the
healthy control group.
Conclusions: Serum zinc is a state marker of depression. There are no relationships between serum
zinc and severity of depression.
TOMASZ SOBÓW, AGATA ROSZKOWSKA
Ocena skuteczności i tolerancji leczenia olanzapiną (preparat generyczny Zolafren®) u
chorych ze schizofrenią: wyniki otwartego, nieinterwencyjnego, wieloośrodkowego
badania prospektywnego w warunkach rutynowej praktyki lekarskiej
Effectiveness and safety of olanzapine (Zolfaren®, generic preparation) in subjects with
schizophrenia treated in routine practice: the results of the open-label, non-interventional,
multicentre, prospective study
STRESZCZENIE
Cel pracy: ocena klinicznej skuteczności i bezpieczeństwa leczenia generycznym preparatem
olanzapiny (Zolafren®) pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii leczonych w warunkach rutynowej
praktyki lekarskiej w Polsce.
Materiał i metody: przeprowadzono obserwacyjne, nie-interwencyjne, prospektywne i
wieloośrodkowe badanie, w którym oceniono parametry skuteczności (skala PANSS) oraz
bezpieczeństwa (objawy niepożądane, skala Simpson-Angus, masa ciała) leczenia olanzapiną w ciągu
6–8 tygodniowej obserwacji. Do badania włączono 6019 chorych a ostateczną analizą objęto dane
dotyczące 5144 chorych w wieku 18–65 lat zebrane w prawidłowo wypełnionych ankietach
badawczych.
Wyniki: objawy niepożądane były bezpośrednią przyczyną przerwania leczenia u 1,2% kohorty.
Obserwowano niewielki (choć istotny statystycznie) spadek punktacji w skali Simpson-Angus, co
można zinterpretować ostrożnie jako brak wpływu leku na nasilenie objawów pozapiramidowych.
Średni przyrost masy ciała wynosił około 2 kg, największe przyrosty obserwowano w grupie
pacjentów poniżej 30 lat (zwłaszcza u kobiet) a najmniejsze u chorych powyżej 55 roku życia. Starsi
pacjenci raportowali ponadto istotnie mniej objawów niepożądanych. Średnia obserwowana poprawa
w całkowitym wyniku skali PANSS wynosiła około 30 punktów, co oznacza znaczącą redukcję
nasilenia objawów psychopatologicznych.
Wnioski: olanzapina (Zolafren®) okazała się skutecznym klinicznie i dobrze tolerowanym lekiem u
chorych ze schizofrenią w warunkach rutynowej praktyki lekarskiej. Wiek i płeć chorych mogą mieć
znaczenie przy ocenie tolerancji leczenia, szczególnie przyrostu masy ciała i możliwych powikłań
metabolicznych.
SUMMARY
Aim of the study: to evaluate effectiveness and safety of generic olanzapine (Zolafren®) under the
conditions of routine clinical practice in Poland.
Material and methods: an open-label, prospective, multicentre and non-interventional study. Primary
effectiveness parameter was a change in PANSS scale, while primary safety and tolerance parameters
were drop-outs due to side effects, a change in Simpson-Angus scale and weight gain. From the
initially completed 6019 case reports forms, data on 5144 subjects with schizophrenia aged 18–65
were included in the final analysis.
Results: drop-out rate due to side effects was 1.2%, considerably lower than in randomized controlled
trials. Marginal, though statistically significant reduction in Simpson-Angus scale was observed, the
finding that might be interpreted as no influence on extrapyramidal symptoms. Mean weight gain was
2 kg, being higher in patients younger than 30 (particularly women) and lower in those older than 55.
Mean reduction in total PANSS scale was 30 points after 6–8 weeks, supporting strongly clinical
effectiveness of the drug.
Conclusions: generic olanzapine (Zolafren®) proved to be safe and effective in patients treated
routinely as evaluated by prospective, open-label study. Age and, to lesser extend, gender, might be
important factors modifying safety and tolerance, particularly weight gain and possible metabolic
complications.
Praca poglądowa
Review
DOMINIK STRZELECKI
Zaburzenia hormonalne i metaboliczne związane ze stosowaniem litu
Endocrine and metabolic side-effects of lithium
STRESZCZENIE
Podczas leczenia litem obserwuje się szereg istotnych zmian dotyczących gospodarki hormonalnej,
mogących wtórnie wpływać na pogorszenie stanu psychicznego i somatycznego. Do najczęściej
spotykanych należą zaburzenia funkcji tarczycy – szczególnie niedoczynność, rzadziej nadczynność
gruczołu. Istotnym powikłaniem terapii litem bywa nadczynność gruczołów przytarczycznych. Obserwuje
się również poważne zaburzenia metaboliczne – cukrzycę, moczówkę prostą oraz wzrost masy ciała,
które częściowo związane są z zaburzeniami endokrynologicznymi. W artykule opisano najczęstsze
dysfunkcje hormonalne i metaboliczne związane ze stosowaniem litu, częstość ich występowania,
czynniki ryzyka oraz zasady prawidłowego monitorowania i leczenia.
SUMMARY
During lithium treatment appear several significant hormonal changes, which can cause worsening of
mental and physical state. Most frequent disorders concern thyroid gland – often diagnosed hypothyreosis,
sporadically hyperthyreosis. Other serious adverse effects of lithium treatment are hyperparathyreosis and
metabolic disturbances: diabetes mellitus, diabetes insipidus and weight gain. Review article describes
typical hormonal and metabolic dysfunctions, their prevalence, risk factors, possible mechanisms,
monitoring and treatment.
JAN JARACZ, JANUSZ RYBAKOWSKI
Fluwoksamina – najdłużej stosowany lek z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu
serotoniny
Fluvoxamine – selective inhibitor of serotonin reuptake of the longest duration of use
STRESZCZENIE
Fluwoksamina jest selektywnym inhibitorem wychwytu serotoniny. Po raz pierwszy została
zarejestrowana w Europie dla leczenia depresji w 1983 roku, wyprzedzając o 4 lata rejestrację
fluoksetyny w USA. Liczne randomizowane badania kliniczne potwierdziły jej skuteczność w
leczeniu depresji, w tym także depresji o znacznym nasileniu, jak również w profilaktyce zaburzeń
afektywnych jednobiegunowych. Fluwoksamina znalazła także zastosowanie w leczeniu zaburzeń
obsesyjno-kompulsyjnych oraz fobii społecznej i zaburzeń lękowych z napadami paniki. Jej
przydatność w leczeniu spektrum zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych oraz jako lek pomocniczy w
schizofrenii wymaga potwierdzenia w dalszych badaniach. Fluwoksamina jest na ogół lekiem dobrze
tolerowanym, powoduje podobne jak inne selektywne inhibitory wychwytu serotoniny działania
niepożądane, przy czym niektóre z nich np. dysfunkcje seksualne występują rzadziej. Główne
interakcje farmakokinetyczne (m.in. z klozapiną) wynikają z faktu, że fluwoksamina jest silnym
inhibitorem izoenzymu CYP1A2.
SUMMARY
Fluvoxamine is a selective serotonin reuptake inhibitor (SSRI) of the longest duration of use. It was
first registered in Europe for treatment of depression in 1983 preceding registration of fluoxetine in the
United States by 4 years. A number of randomized clinical studies confirmed the efficacy of
fluvoxamine in treatment of depression including severe depressive episodes as well as in prophylactic
treatment of unipolar affective disorder. Fluvoxamine is also effective in obsessive-compulsive
disorder, social phobia and panic disorder. Its usefulness in treatment of obsessive-compulsive
spectrum disorders and as an adjunct medication in schizophrenia needs confirmation in further
studies. Fluvoxamine is generally well tolerated but may cause side effects similar to other SSRI’s.
Some like sexual dysfunction are less common. Main pharmacokinetic interactions (among other with
clozapine) are related to the fact, that fluvoxamine is a potent inhibitor of cytochrome P450 CYP1A2.
MARCIN FLIRSKI, TOMASZ SOBÓW
Memantyna – strategia glutaminianergiczna w leczeniu choroby Alzheimera
Memantine – a glutamatergic strategy in the treatment of Alzheimer’s disease
STRESZCZENIE
Do niedawna jedynymi lekami posiadającymi rejestrację do leczenia choroby Alzheimera (AD –
Alzheimer’s disease) były inhibitory cholinesterazy. Niniejsza praca poświęcona jest znaczeniu układu
glutaminergicznego dla patogenezy i leczenia AD, z naciskiem na nową opcję terapeutyczną –
antagonistę receptora NMDA, memantynę – i jej miejsce w strategii leczenia AD. W artykule
uwzględniono mechanizm działania tego leku w szerszym kontekście dysfunkcji układu
glutaminergicznego, a także wpływ memantyny na funkcje poznawcze, zaburzenia zachowania i
funkcjonowanie chorych z AD oraz aspekty tolerancji i bezpieczeństwa stosowania tego leku u
pacjentów w wieku podeszłym.
SUMMARY
Until recently, cholinesterase inhibitors have been the only available option in the treatment of
Alzheimer’s disease (AD). This review is devoted to the role of glutamatergic system in the
pathogenesis and therapy of AD, with a focus on a new drug – an NMDA receptor antagonist,
memantine – and its place in the therapeutic strategy of AD. In this paper we give an overview of
memantine’s mechanism of action in a broader context of glutamatergic dysfunction in AD, and
review data on the influence of memantine on cognitive functions, behavioural disturbances and
functional status of AD patients. The aspect of tolerance and safety of memantine use in the elderly is
also included.
Praca kazuistyczna
Case report
ŁUKASZ ŚWIĘCICKI
Skuteczność citalopramu w dawce przekraczającej zalecaną maksymalną w leczeniu
depresji opornej na leki – kontynuacja terapii przy użyciu escitalopramu.
Opis kazuistyczny
Efficacy of citalopram in more than maximal dose in drug-resistant depression. The treatment
outcome after switching into the escitalopram. Case report
STRESZCZENIE
Opisano przypadek 30-letniego mężczyzny z przewlekłą, oporną na leki depresją, u którego po
zastosowaniu (niezgodnie z zaleceniem lekarza) citalopramu w dawce 100 mg na dobę obserwowano
pełną, trwałą remisję objawów. Nie obserwowano objawów niepożądanych. Wyniki próby z
debryzochiną wykazały, że aktywność izoenzymu CYP2D6 nie odbiegała od przeciętnej dla populacji
ogólnej. Po zmianie leczenia na escitalopram, po upływie ok. 2 lat leczenia citalopramem, możliwe
było obniżenie dawki do 10 mg/d bez niekorzystnego wpływu na stan psychiczny chorego. W tym
przypadku zmiana preparatu racemicznego na preparat składający się tylko z jednego enancjomeru
pozwoliła na wyraźne zmniejszenie dawki stosowanego leku.
SUMMARY
A case report of 30 years white man with chronic, drug-resistant depression, was presented. The
condition resolved during treatment with citalopram, 100 mg/day (against medical advise). There was
no side effects. Results of debryzochine test show activity of CYP2D6 to be in normal range. After
switching into the escitalopram, after two years of citalopram treatment, it would be possible to
change the dosing to 10 mg per day, without adversive effects on to the psychiatric status.
Recenzja
Book review
STANISŁAW PUŻYŃSKI
Refleksje z okazji drugiego wydania polskiego książki Mogensa Schou Lit w leczeniu
chorób afektywnych – przewodnik praktyczny
Reflections on the occasion of second Polish edition of „Lithium Treatment of Mood
Disorders; A Practical Guide” by Mogens Schou
Sprawozdanie
Report
DOROTA ŁOJKO
Sprawozdanie z konferencji Postępy Neuropsychiatrii i Neuropsychologii, 30 listopada – 1
grudnia 2006, Poznań
Report on conference Proceedings of Psychiatry and Neurology, Poznań, November 30–
December 1, 2006