Lek. med. Bertrand Janota Tytuł pracy doktorskiej: Ocena stężenia

Lek. med. Bertrand Janota
Tytuł pracy doktorskiej:
Ocena stężenia kortyzolu, dehydroepiandrosteronu i lipidogramu w surowicy krwi w
przebiegu leczenia depresji u kobiet.
IV Klinika Psychiatrii i Neurologii IPiN; Szpital Bielański, Warszawa
Kierownik kliniki Prof. dr hab. n. med. Maria Załuska
STRESZCZENIE
Często opisywane i potwierdzone w licznych doniesieniach naukowych objawy
depresyjne w zaburzeniach endokrynologicznych, w tym w hiperkortyzolemii, zwracają
uwagę na dysregulację osi limbiczno–podwzgórzowo–przysadkowo-nadnerczowej (LPPN).
U części chorujących na depresję lub z taką podatnością stwierdzono ograniczoną w pewnym
stopniu zdolność do wygaszania reakcji stresowej. Jako mechanizm takiej reakcji podaje się
uwarunkowaną genetycznie lub wtórnie nabytą obniżoną wydolność regulacyjną
powiązanych czynnościowo receptorów monoaminergicznych, gabaergicznych i
glikokortykoidowych układu limbicznego. W wyniku tego może dochodzić do dysregulacji
ujemnych sprzężeń zwrotnych kortyzolu z funkcją tropową podwzgórza i przysadki.
Długotrwały nadmiar kortyzolu prowadzi do zmniejszenia aktywności neurotropowej w
mózgu i wzmożonej apoptozy z następowym uszkodzeniem neuronów hipokampa i
pogłębianiem błędnego koła zaburzeń. Przewlekły stres i depresja wiążą się również ze
zmianami profilu lipidowego, markerów zapalnych i aktywnością antyoksydacyjną, co
wtórnie zwiększa ryzyko chorób układu krążenia. W tym kontekście dehydroepiandosteron
(DHEA), endogenny antyglikokortykoid, budzi duże zainteresowanie jako potencjalny środek
terapeutyczny lub wspomagający leczenie przeciwdepresyjne, a tym samym zmniejszający
ryzyko chorób układu krążenia. Dotychczasowe próby zastosowania DHEA w leczeniu
depresji oraz jego wpływ na ryzyko kardiologiczne są niejednoznaczne.
Założonym celem przeprowadzonego badania była weryfikacja wcześniejszych często
niejednoznacznych doniesień dotyczących stężenia dehydroepiandrosteronu w grupie
pacjentów z depresją, jego związku ze stężeniem kortyzolu oraz wpływem na obraz
lipidogramu, jak również ocena ewentualnych wskazań do suplementowania DHEA u kobiet
leczonych z powodu depresji.
W przeprowadzonej pracy dodatkowo brano pod uwagę stężenia adrenokortykotropiny
oraz odpowiedź badanych hormonów na podanie 1 mg deksametazonu. Dodatkowo, w
odróżnieniu od innych badań dotyczących tematu, przeprowadzono ocenę badanych
hormonów przed leczeniem, jak i po 3 tygodniach leczenia oraz uwzględniono ewentualne
czynniki interferujące ze stężeniami badanych hormonów oraz lipidogramem.
Zbadano grupę 28 kobiet z rozpoznaniem: Epizodu depresji pojedynczego lub Epizodu
depresji nawracającego, zrekrutowanych z IV Kliniki Psychiatrii IPiN Szpitala Bielańskiego
lub Poradni Zdrowia Psychicznego przy tym szpitalu. Grupę kontrolną stanowiło 20
dobranych pod względem wieku zdrowych wolontariuszek. Obie grupy kobiet zostały
zakwalifikowane do badania na podstawie obszernego wywiadu medycznego. W okresie 3
tygodni, w czasie których kobiety z depresją były leczone (wenlafaksyną lub fluwoksaminą),
a kobiety zdrowe - obserwowane, przeprowadzono 4 pobrania krwi (2 przed i 2 po podaniu 1
mg deksametazonu), oznaczając stężenia kortyzolu, DHEA, DHEA–S, ACTH oraz profil
lipidowy. Dodatkowo w obydwu grupach wykonano badania kwestionariuszowe określające
nasilenia przebytego stresu w okresie do 18 roku życia, ostatnich 6 miesiącach oraz nasilenia
objawów lęku i depresyjności. Po uzyskaniu wszystkich wyników oraz uwzględnieniu
dotychczasowego wywiadu medycznego wykonano analizę materiału testami statystycznymi.
W grupie kobiet chorych w porównaniu ze zdrowymi stwierdzono większe obciążenie
czynnikami stresowymi, jak również wyższe stężenia kortyzolu, ACTH i DHEA oraz ich
dodatnią korelację, co dowodzi zaburzenia funkcjonowania osi PPN. Po 3 tygodniach leczenia
obserwowane zależności uległy korzystnej zmianie. Obie grupy kobiet nie różniły się istotnie
pod względem profilu lipidowego w I i II badaniu. W grupie kobiet chorych stwierdzono, iż
wyższe stężenia DHEA oraz DHEA–S pozytywnie wpływały na stężenia cholesterolu
całkowitego oraz frakcji LDL. Zarówno u kobiet zdrowych, jak i chorych starszy wiek okazał
się niemodyfikowalnym negatywnym czynnikiem wpływającym na profil lipidowy. W
świetle uzyskanych wyników oraz dostępnej literatury można przyjąć, iż w określonych
warunkach klinicznych suplementacja DHEA u kobiet z depresją może przynosić pozytywne
efekty jako profilaktyka chorób układu krążenia.
ABSTRACT
Introduction:
In depression an increase, a decrease or a relative deficiency of dehydroepiandrosterone
(DHEA) and the beneficial effects of it is administration were observed. The correlation of
low serum DHEA level and the increased cardiac risk in healthy subjects was confirmed only
for men (not women). Taking into consideration the increased risk of heart disease in
depression it is interesting to investigate the level of cortisol, DHEA, DHEA-S and ACTH,
and their correlation with the lipid profile, and the reaction to treatment of women with
depression.
Objective:
To assess serum cortisol, DHEA, DHEA-S (sulphate dehydroepiandrosterone) and ACTH
(adrenocorticotropine) levels and their relation to the lipid profile in depressed females,
including the treatment response and stress load.
Method:
In 20 healthy females and 28 females with depression the following factors were examined
before and after treatment: the severity of symptoms (using the Hamilton Depression Rating
Scale, Hamilton Anxiety Scale and Beck Depression Inventory), serum cortisol, DHEA,
DHEA-S, ACTH levels and lipidogram. The results were compared in healthy and depressed
females, and in relation to the therapy and stress load. The correlation to cortisol, DHEA,
DHEA-S, ACTH levels and to the lipid profile was analyzed.
Conclusions:
1. The study has shown an increased activation of the HPA (hypothalamic-pituitary-adrenal) axis with an increased secretion of cortisol, DHEA and ACTH in women with
depression regardless of their age.
This does not confirm the hypothesis about the deficit of DHEA nor the indication for
administering it in depression.
2. The observed decrease of DHEA level during the treatment of depression using venlafaxine
and no such decrease while administering fluvoxamine suggests that the lowering of the
concentration of DHEA is associated not only with the reduction of depressive symptoms but
also with the influence of drugs with a broader receptors spectrum.
3. The wide range of concentrations of DHEA in depressed women can show the possibility
of decrease of the DHEA level during the treatment, especially in women with low DHEA
levels prior to treatment (regardless of age), elderly patients and those with a long history of
depression. The benefits of administering DHEA to this group of patients need further
evaluation in a clinical study.
4. The results have confirmed the possibility of the protective action of DHEA and
DHEA-S with regard to the high level of cholesterol and LDL as risk factors for
atherosclerosis in women with depression.
5. The results showed connections between depression and a decrease of HDL level, high
cortisol level and smoking - which may constitute cardiovascular risk factors not dependent
on the influence of DHEA and DHEA-S.