To nie ma sensu Depersonalizacja

Wypalenie zawodowe
Waldemar Świętochowski
Instytut Psychologii UŁ
Początek badań nad wypaleniem
1974, Ośrodek Opieki Społecznej
Herbert Freudenberger (psychiatra)
brak energii
poczucie bycia niedocenionym
cynizm
skłonność do irytacji
postawa wyższości i omnipotencji
poczucie wyczerpania
Christina Maslach, klasyczny
model wypalenia zawodowego
Wyczerpanie emocjonalne
Nic mi ostatnio nie wychodzi,
Nie mogę się zebrać, żeby działać sprawnie i skutecznie
Nie mogę się zmusić do wspinania na „kolejną górę”,
To nie ma sensu
Depersonalizacja
-Ja z takimi ludźmi nie mogę pracować, nikt by nie mógł,
-Telefony się psują, obsługa jest beznadziejna, wszyscy
rzucają mi kłody pod nogi.
-Typowe jest też ignorowanie potrzeb innych,
niezauważenie pracy i emocji współpracowników
Poczucie braku satysfakcji zawodowej
-poczucie nieadekwatności swoich możliwości w
stosunku do potrzeb sytuacji
-„ja naprawdę robię więcej niż mogę, tłumaczę,
ostrzegam, żyły sobie wypruwam, a tu jak było źle, jest
jeszcze gorzej”
- poczucie niespełnienia i rozczarowania
Kto może się „wypalić”?
pielęgniarka
nauczyciel
lekarz (psychiatra/psychoterapeuta)
pracownik opieki społecznej
ksiądz
strażnik
- zawody społeczne i zarazem
usługowe, ale czy tylko ...?
Objawy wypalenia
zawodowego
Poziom indywidualny
emocjonalne: depresyjny i zmienny nastrój, płaczliwość,
wzmożone napięcie i niepokój
poznawcze:bezradność, utrata nadziei, poczucie
bezsilności, niska samoocena, sztywność myślenia,
trudności w podejmowaniu decyzji, niezdolność do
koncentracji, zaabsorbowanie sobą, myśli samobójcze,
fizyczne: bóle i zawroty głowy, tiki, bóle mięśniowe,
problemy seksualne, zaburzenia snu ,utrata apetytu,
krótki oddech, chroniczne zmęczenie, nadciśnienie częste i
długie przeziębienia, zaostrzenie się wcześniej
występujących zaburzeń, np. cukrzycy, astmy oskrzelowej,
wysoki poziom cholesterolu
d)
behawioralne:
hiperaktywność,
hipoaktywność,
impulsywność, nadużywanie leków uspokajających,
alkoholu,
papierosów, kofeiny, zwiększona liczba
wypadków, niedojadanie lub nadmierne objadanie się,
porzucanie zajęć rekreacyjnych a nawet uprawianie
sportów ekstremalnych.
Poziom interpersonalny
a) emocjonalne: irytacja, chłód i pustka emocjonalna,
obniżona
empatia
wobeec
odbiorcy
pomocy,
nadwrażliwość, wzmożony gniew
b) poznawcze: cyniczna i zdehumanizowana percepcja
odbiorcy, obojętność, stereotypowe podejście do ludzi,
aura wielkości i słuszności, wrogie nastawienie do świata,
podejrzliwość, projekcja
c) behawioralne: gwałtowne wybuchy emocjonalne,
skłonność do agresji (m.in.. bodbiorcy), konflikty
interpersonalne, małżeńskie i rodzinne, izolacja społeczna i
wycofywanie się, akcentowanie beznadziei, bezradności i
braku znaczenia w ocenach innych, utrzymywanie
dystansu w relacjach w pracy lub nadmierna więź ze
współpracownikami, zazdrość (zawiść).
Poziom organizacyjny
a) emocjonalne: brak satysfakcji z pracy,
b) poznawcze: cynizm dotyczący roli pracy, uczucie, że nie
jest się docenianym, brak zaufania do kierownictwa i
współpracowników
c) behawioralne: obniżona efektywność i wydajność,
spowolnienie tempa pracy, zwiększona liczba zwolnień
lekarskich, niechęć do zmian, zbytnie uzależnienie od
przełożonych, specyficzny stosunek do czasu pracy (częste
spoglądanie na zegarek), mechaniczne „działanie
podręcznikowe", złe zarządzanie czasem
Dlaczego ludzie się wypalają ? –
przyczyny środowiskowe
nadmierne obciążenie
niejednoznaczność zadań
niekorzystny klimat interpersonalny
brak wsparcia i superwizji
konflikt ról
autokratyczny sposób zarządzania
Dlaczego ludzie się wypalają ?
– przyczyny indywidualne
temperament
typ kontroli
nieracjonalne oczekiwania
Nieracjonalne przekonania życiowe
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Oczekiwanie bycia bezwzględnie lubianym i szanowanym
Oczekiwanie pełnego uznania ze strony
Absolutne mistrzostwo w zawodzie
Ludzie (uczniowie/pacjenci) są źli, niepoprawni i zasługują na
karę
Oczekiwanie spełniania pragnień w pracy
Niepowodzenia mają zewnętrzne przyczyny
Przekonanie o braku wpływu na sprawy zawodowe
Istnieje jeden doskonały sposób na rozwiązywanie problemów
Przekonanie o potrzebie oparcia
Przeszłość decyduje o teraźniejszości
Lepiej unikać trudności niż się z nimi spotykać
Trudności i problemy ludzi (uczniów, pacjentów) trzeba
przede wszystkim silnie przeżywać
Przekonania/oczekiwania nauczycieli –
wobec siebie
* Wiara w możliwość indywidualnego podejścia
do każdego ucznia
* Przekonanie o kompetencjach
* Misja niesienia oświaty
* Sukcesy w nauczaniu
* Poczucie sprawstwa (wpływ na powodzenie ucznia (np.
na studiach)
* Prawo do kontrolowania i wychowywania
* Zaradność w trudnych sytuacjach wychowawczych:
(cierpliwość, energia, konsekwencja, pomysłowość)
Przekonania/oczekiwania nauczycieli –
wobec współpracowników
•Przyjazna atmosfera
•
•
?
?
Przekonania/oczekiwania nauczycieli –
wobec uczniów i rodziców
* Zaangażowanie i zainteresowanie uczniów
* Motywacja do zdobywania wiedzy
* Wdzięczność uczniów i rodziców
* Szacunek dla zawodu
* Uczciwość uczniów
* Pamięć absolwentów
* Sympatia i autorytet
* Docenianie ważności przedmiotu
* Oczekiwanie, że rodzice podporządkują się
zaleceniom wychowawczym
Przekonania/oczekiwania nauczycieli –
wobec pracodawcy/przełożonych
* Zadowalająco wysokie wynagrodzenie
* Możliwość rozwoju zawodowego (kursy i szkolenia w
czasie pracy i na koszt pracodawcy)
* Interesujące i ważne zadania
* Docenianie wyników
* Docenianie przedmiotu (więcej godzin)
* Akceptacja dla programów autorskich
* Sprawiedliwy rozdział obowiązków
Mechanizm i dynamika procesu
wypalania się:
-dystansowanie się wobec zadań
zawodowych
- utrata zaangażowania
Przejawy dystansowania się
semantyczne
Nauczyciel:
porównywanie dzieci i klas,
publiczne wytykanie
błędów, uczniowie –
numery w dzienniku,
nazwiska; niska ocena =
bezwartościowy człowiek;
podkreślanie różnicy w
pozycji n-la i ucznia; „w
sali nr 5 masz zastępstwo”
Pielęgniarka:
Człowiek = przypadek;
przyszedł ten
„wyrostek” z 5, ci
spod dwójki, itp..
terytorialne
• Zakaz wstępu do
pokoju
nauczycielskiego,
• palenie papierosów
(wobec zakazu w
szkole)
• Zakaz wchodzenia do
pomieszczeń dla personelu
(np. dyżurki), bo
...regulamin; „nie umie
pani czytać – tu nie wolno
wchodzić pacjentom”; „to
nie mój problem, ale
NFZ-u”; „zastrzyki to
siostra Ziuta”
czasowe
• spóźnienia,
• skracanie lekcji;
• brak czasu dla ucznia i
rodziców
• opóźnianie reakcji na
wezwanie chorego;
sztywne
przestrzeganie czasu
rutynowych czynności
(budzenie, pomiar
temperatury itp.)
• „Ja już kończę dyżur,
zaraz przyjdzie ...”,
komunikacyjne
• niepartnerski styl
rozmowy; przekaz
jednokierunkowy;
mówienie „ex
caethedra”; brak
prawa ucznia do
dyskusji i polemiki;
karanie za aktywność
(np. za niewygodne
pytania).
• ucinanie rozmowy –
„Proszę się uspokoić;
lekarz wie co robi”,
interpersonalne
• podkreślanie własnego
prestiżu (nauczyciel to
„pan profesor”).
• obrażanie się;
podwójne normy
(zmuszanie do
jedzenia szpitalnych
posiłków)
Izolowanie
sytuacji
• koncentracja na drobiazgach lub
problemach zastępczych;
śledzenie i komentowanie
relacji dwustronnych m-y
uczniami starszych klas; różne
traktowanie własnych dzieci i
uczniów; segregacja uczniów
(zdolny=dobry); „ostatnia
lekcja i wychodzę”; „na fizyce
nie rozwiązujemy problemów
wychowawczych”; stosowanie
kar fizycznych .
• podkreślanie różnic w
statusie chorego i
pracownika;
• pomniejszanie znaczenia
objawów czy cierpienia
(„wszystkich boli” ; „musi
bolec, tak wszyscy
reagują” itp.);
formalizacja relacji z
chorym
Intelektualizacje
• sztywność i zrutynizowanie
zachowań;
• lokalizacja trudności w dziecku;
język niedostosowany do
możliwości dzieci;
generalizowanie („tacy są ci z
rozbitych rodzin”, „kujon
zawsze doniesie”, „na ostatniej
ławce siedzą gaduły,na
pierwszej- lizusy”); choroba /
niedyspozycja ucznia
=oszustwo); kary z
przedmiotów za braki formalne.
• żargon blokujący
komunikację
dwustronną
Techniki społeczne
• obmawianie uczniów;
dowcipy na ich temat;
sensacyjne relacje z
lekcji i wycieczek;
rady pedagogiczne
okazją do plotek i
dyskusji
niemerytorycznych
• przedłużanie przerw w
pracy, obmawianie
pacjentów,
krytykowanie
wyglądu, brak empatii
Jak radzić sobie z wypaleniem zawodowym?
DEKOMPRESJA - należy traktować dom i
pracę jako dwa oddzielne światy i zdać sobie
sprawę, że niezbędne jest przechodzenie z
jednego stanu w drugi (jak nurek, który
przebywał dłużej na większej głębokości,
ludzie poddawani dużemu przeciążeniu
wymagają dekompresji.
Zmiana postawy wobec siebie i własnej roli
zawodowej:
Podnoszenie własnych, kompetencji, potrzebnych do tego. co robimy ;
nie przyjmujmy atrakcyjnie brzmiących cudownych rozwiązań - takich
po prostu nie ma Odraczanie decyzji, do których, „nie dojrzeliśmy.
Znalezienie dodatkowych, niezawodowych zainteresowań
Wyznaczenie granic własnej kompetencji ( nikt nie zna się na wszystkim,
a „cudowne” sposoby po prostu nie istnieją)..
Wyznaczenie granic własnych możliwości (nie sugerujmy się tym, na co
byłoby stać, w gruncie rzeczy nielicznych, „nadludzi” - gdyby znaleźli
się w naszej sytuacji).
Wyznaczenie granic własnej odpowiedzialności (podejmowanie decyzji
za innych).
Prawo do pomyłek i błędów.
Odraczanie decyzji, do których nie „dojrzeliśmy”.
Zmiana sposobów reagowania na stres.
Opanowanie odpowiedniego dla nas sposobu relaksacji lub medytacji;
umiejętność znalezienia w sobie „ciszy”..
Kształtowanie swojego zdrowia: ćwiczenia fizyczne, dieta, pozbycie się
ewentualnych nałogów
Wsłuchiwanie się” w siebie, swoje nastroje, intuicję, wahania, także w
tkwiące w nas sprzeczności oraz właściwości, które nas samych
czasami zaskakują.
Kształtowanie postawy twórczej wobec życia i problemów
Zmiana organizacyjnych warunków
wykonywania pracy
Poczucie przynależności i współpracy z grupą.
Posiadanie dobrej „superwizji” w pracy, czyli osoby lub osób, które
stanowią dla nas autorytet i oferują nam pomoc I wsparcie wobec
trudności zawodowych.
Granice własnych zadań adekwatnie do wymagań systemu (np.
powstrzymanie się od pracy w dni wolne).
Tolerancja wobec niedoskonałości systemu (chociaż nie powinno ich
być).