Profilaktyka raka szyjki macicy - lek. Dominika Jasińska
advertisement
Profilaktyka raka szyjki macicy Lek. Dominika Jasińska-Stasiaczek Katowice, 04.07.2015 Co to jest szyjka macicy? • Macica zbudowana jest z trzonu i szyjki. • Szyjka macicy składa się z części brzusznej i z części pochwowej • Część pochwowa ma bezpośredni kontakt ze środowiskiem zewnętrznym przez pochwę – jest też dostępna badaniem ginekologicznym Co to jest szyjka macicy? • Wewnątrz szyjki znajduje się kanał szyjki macicy, z ujściem zewnętrznym do pochwy i ujściem wewnętrznym do jamy macicy • Część pochwową szyjki macicy pokrywa nabłonek wielowarstwowy płaski, a kanał szyjki wyściela nabłonek jednowarstwowy gruczołowy Nadżerka • Nadżerka prawdziwa (ubytek nabłonka) jest objawem bardzo niebezpiecznym. Często jednak lekarze potocznie nazywają nadżerką szyjki macicy objaw, w którym na powierzchnię części pochwowej wydostaje się nabłonek gruczołowy z kanału i spycha na boki nabłonek wielowarstwowy płaski. Właściwa nazwa tego objawu to EKTOPIA, czyli nadżerka rzekoma. EKTOPIA • Ektopia może występować u kobiet zdrowych • Ale może też być objawem toczącej się infekcji bakteryjnej lub wirusowej • Jeśli jest objawem infekcji wirusem HPV, to w przyszłości może u takiej kobiety powstać rak Rak szyjki macicy Jest trzecim pod względem częstości nowotworem złośliwym u kobiet na świecie W Polsce zajmuje 6.miejsce (4% wszystkich zachorowań na nowotwory złośliwe u kobiet) Chorują kobiety w każdym wieku, szczyt zachorowania przypada na 45-64r.ż. Rośnie wskaźnik zachorowań w młodszym wieku (35-45r.ż.), co wiąże się prawdopodobnie z coraz młodszym wiekiem inicjacji seksualnej Rak szyjki macicy Częstość zachorowań na nowotwory złośliwe u kobiet w Polsce w 2010r. 22% 1. Pierś 2. Jelito grube 34% 3. Płuco 4. Trzon macicy 5. Jajnik 10% 6. Szyjka macicy 7. Nerka 8. Żołądek 3% 3% 9% 3% 4% 5% 7% 9. Tarczyca Inne Rak szyjki macicy • W 2010r. w Polsce odnotowano 3000 nowych zachorowań na raka szyjki macicy • Liczba zgonów z powodu raka szyjki macicy w 2010r. wynosiła ponad 1700 • Wiąże się to ze zbyt późnym rozpoznawaniem raka – czytaj wciąż za mało kobiet poddaje się badaniom profilaktycznym dającym szanse na całkowite wyleczenie Rak szyjki macicy – czynniki ryzyka • • • • • • Infekcja wirusem brodawczaka ludzkiego HPV Wczesna inicjacja seksualna Wielu partnerów seksualnych Palenie papierosów Duża liczba porodów Koinfekcja wirusem HPV i drobnoustrojem Chlamydia trachomatis • Niski status socjoekonomiczny, słaba higiena osobista • Rasa czarna Rak szyjki macicy – czynniki ochronne • • • • Szczepienie przeciw wirusom HPV Regularne badanie cytologiczne Późny wiek inicjacji seksualnej Pozostawanie jak najdłużej w obustronnej monogamii seksualnej • Rozpoznawanie i leczenie infekcji pochwy i szyjki macicy, szczególnie chlamydiozy, która ułatwia wirusom HPV inwazję komórkową Rak szyjki macicy • Rak szyjki macicy NIE DAJE żadnych objawów we wczesnych stadiach zaawansowania! • Badania profilaktyczne wykonuje się u kobiet bezobjawowych • Upławy, bóle, pieczenie i świąd (najczęstsze przyczyny zgłaszania się do ginekologa) to objawy niespecyficzne, występujące w każdym wieku w stanach zapalnych pochwy i przy zaburzeniach hormonalnych • W przypadku raka powyższe objawy świadczą o wysokim stopniu zaawansowania – wtedy może być ZA PÓŹNO! Rak szyjki macicy - profilaktyka • Regularnie wykonuj badanie cytologiczne • Pierwsze badanie cytologiczne należy wykonać w ciągu 3 lat od inicjacji seksualnej, nie później niż do 21r.ż • Powtarzaj badanie cytologiczne 1x/rok, aż do trzech badań prawidłowych – wtedy częstość można zredukować do 1x/3lata Rak szyjki macicy - profilaktyka • Nieprawidłowy wynik cytologii weryfikuje się badaniem kolposkopowym – czyli oglądaniem szyjki pod mikroskopem • W razie dalszych wątpliwości pobiera się biopsję ze zmian niepokojących – celem oceny histopatologicznej Rak szyjki macicy - przeżycie • Regularne badania profilaktyczne pozwalają wykryć stany przedrakowe oraz raka we wczesnym stadium zaawansowania, co daje 75-100% szans na wyleczenie Stopień zaawansowania wg FIGO Stadium zaawansowania wg KZNZ Przeżycia 5-letnie (%) 0 przedinwazyjne 100 I miejscowe 75 II lokoregionalne wczesne (ograniczone do szyjki) 50 III lokoregionalne późne (nacieka sąsiadujące narządy) 25 IV Uogólnione (przerzuty do odległych narządów) 5 Rak szyjki macicy - patogeneza Związek pomiędzy zachorowalnością na raka szyjki macicy a: • wczesną inicjacją seksualną • liczbą partnerów seksualnych • liczbą wcześniejszych partnerek seksualnych u partnera chorej na raka szyjki macicy, Wskazuje, że etiologia raka szyjki macicy jest związana z czynnikiem przenoszonym drogą płciową. RAK SZYJKI MACICY NIE JEST CHOROBĄ DZIEDZICZNĄ Rak szyjki macicy - patogeneza • 99,8% raków szyjki macicy zawiera w swoich komórkach DNA wysokoonkogennych typów wirusa brodawczaka ludzkiego, z czego ponad 70% stanowią HPV 16 i 18 • około 50% zmian patologicznych szyjki macicy wywołana jest obecnością HPV 6, 11, 16, 18 • ponad 90% łagodnych zmian brodawkowatych narządów płciowych wywołana jest przez zakażenia HPV 6 i 11 Rak szyjki macicy - patogeneza Wirus brodawczaka ludzkiego HPV Wirus z rodziny papillomawirusów. Istnieje ponad 100 typów tego wirusa. HPV 16 jest najczęściej występującym typem wirusa. Drugim co do częstości jest HPV 18. Można wyróżnić dwie grupy HPV: 1. o niskim ryzyku onkologicznym – np. HPV 1 i 2 wywołujące brodawki stóp czy HPV 6 i 11 wywołujące kłykciny kończyste 2. wysokoonkogenne – np. HPV 16, 18, 45, 31 i inne, wywołujące raki szyjki macicy, sromu, pochwy, prącia, gardła, krtani Wirus brodawczaka ludzkiego HPV • Zakażenie HPV jest najczęstszą chorobą przenoszoną drogą płciową • Przyjmuje się, że około 70% populacji ludzkiej w ciągu swojego życia przechodzi zakażenie HPV • Do infekcji dochodzi przez kontakt z naskórkiem albo drogą płciową • Prezerwatywa nie chroni przed infekcją, bo wirus może znajdować się na skórze okolicy łonowej Wirus brodawczaka ludzkiego HPV • Większość infekcji HPV przebiega bezobjawowo z samowyleczeniem i usunięciem wirusa z organizmu • W części przypadków dochodzi jednak do zakażenia przetrwałego, którego konsekwencją może być rak Wirus brodawczaka ludzkiego HPV • Nie ma możliwości leczenia infekcji HPV – brak skutecznych leków przeciwwirusowych, podejmowane próby leczenia nie powodowały usunięcia wirusa z organizmu • Jedyną drogą obrony przed HPV jest zapobieganie infekcji w postaci szczepień profilaktycznych Szczepionka przeciw HPV • Dostępne są dwa rodzaje szczepionek: 1. Dwuwalentna, przeciw HPV 16 i 18 2. Czterowalentna, przeciw HPV 16 i 18 oraz HPV 6 i 11 Szczepionka przeciw HPV • Skuteczność obu szczepionek oceniana jest bardzo wysoko • Najnowsze badania naukowe pokazują, że po szczepieniach powstaje odporność tzw. krzyżowa na inne typy wirusa, m.in. HPV 45 i 31 • Potwierdzono, że większa ochrona krzyżowa jest po szczepieniu szczepionką dwuwalentną • Szczepionka czterowalentna natomiast chroni dodatkowo przed większością zmian łagodnych, w tym przed uciążliwymi kłykcinami kończystymi Szczepionka przeciw HPV • Obie szczepionki są rekomendowane do stosowania u dziewczynek w wieku 1112 lat1) • Można podawać szczepionki także dziewczynkom w wieku 9-10 lat oraz kobietom w wieku 13-26 lat (pod warunkiem, że nie rozpoczęły współżycia)1) 1. Centers for Desease Control and Prevention. Morb Mortal wkly Rep. 2010; 59-626-629 Szczepionka a rak szyjki macicy • Szczepienie przeciw HPV nie jest szczepieniem na raka szyjki macicy! • Szczepionka zmniejsza ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy o ok.70% • Pozostałe 30% jest nadal realnym ryzykiem • Dlatego należy nadal wykonywać regularne badanie cytologiczne mimo szczepień SZCZEPIENIE + CYTOLOGIA = 100% OCHRONY Piśmiennictwo • • • • • Krajowy Rejestr Nowotworów, www.onkologia.org.pl www.mp.pl www.koalicjarsm.pl Wytyczne Polskiego Towarzystwa Ginekologii PTG Wytyczne American Society for Colposcopy and Cervical Pathology ASCCP • Wytyczne Advisory Committee on Immunization Practices ACIP Dziękuję za uwagę Lek. Dominika Jasińska-Stasiaczek Katowice, 04.07.2015
