Drogi rozwoju duchowego - ukazuje życie duchowe człowieka jako

DROGI ROZWOJU DUCHOWEGO - ukazują życie duchowe człowieka jako
rzeczywistość dynamiczną (samą w sobie) i dynamizującą w relacji do wysiłku
ascetycznego. Tradycja ascetyczna tę rzeczywistość ujęła według trzech dróg:
oczyszczenia, oświecenia i zjednoczenia (
początkujących, postępujących i
doskonałych). Są to trzy etapy jednej długiej drogi rozwoju życia duchowego, który nie
dokonuje się w sposób mechaniczny, ale zależy od zaangażowania osoby i udzielania się
Boga. Św. Teresa Wielka ujmuje życie duchowe według siedmiu etapów ( Twierdza
wewnętrzna), obrazując je metaforą pewnej przestrzeni mieszkań. Św. Jan od Krzyża
określa relację między aktywnością człowieka i działaniem Boga. Nie można ich
rozdzielać. Ponieważ czynne działanie człowieka jest pomocne, jako przygotowanie do
wejścia na etap mistycznej bierności.
Droga oczyszczenia. Pierwszym krokiem w życiu duchowym jest zwrot do
swojego wnętrza, który wymaga wzmocnionej aktywności i dyspozycyjności wobec
Bożego działania, odejścia od siebie. Dlatego potrzeba  poznania siebie samego, czyli
własnej grzeszności ( nędzy), zerwania z grzechem ( pierwsze nawrócenie),
uznania działania łaski Bożej ( nicestwo). Stąd praktyka  rachunku sumienia,
wysiłek w zdobywaniu cnót, korzystanie z sakramentu pojednania. Decydującą rolę
odgrywa  asceza rozumiana jako całość duchowego wysiłku ascetyczno modlitewnego, mająca nie tylko na celu systematyczne kontrolowanie i umartwienie
ludzkiej natury, ale usprawnienie jego władz w wyborze dobra, prowadzącego do
rozwoju cnót 
miłości, pokory, do oddania siebie Bogu w łączności z ofiarą
Chrystusa. D.o. wymaga uporządkowania działania zmysłów (  czynna noc zmysłów).
Początkujący zmierza do zjednoczenia z Bogiem przez  wewnętrzne skupienie i
praktykę  medytacji jako pewnej formy aktywności ascetycznej, angażującej wszystkie
władze człowieka. Przy końcu d.o. człowiek osiąga bardziej modlitwę upraszczającą,
przechodzącą  w modlitwę skupienia czynnego, czyli tzw.  modlitwę uczuć,
wyrażającą wolę oddania się całkowicie Bogu. Człowiek praktykuje  modlitwę
liturgiczną, która wraz z rozwojem życia duchowego przyjmuje formy modlitwy
wewnętrznej. Rozwija życie eucharystyczne. Eucharystia pomaga mu w przemianie
wewnętrznej, przebóstwia i uświęca go. Człowiek osiąga pewną dojrzałość
chrześcijańską. D.o. nie powinno przedłużać się na kilkanaście lat.
Droga oświecenia. Po pewnym czasie wysiłku ascetycznego (zależnego od głębi
oczyszczenia i stopnia gorliwości), człowiek osiąga stan duchowego pokoju, w którym
działanie Boga staje się bardziej wyraźne, a wola nie przyzwala na popełnianie grzechu.
Człowiek dochodzi do głębszego  poznania samego siebie, które daje mu świadomość
kontrastu między nim a Bogiem. Jest ono jednym z największych cierpień mistyków ( 
bierna noc zmysłów). Bowiem czynności władz ludzkich, rozpatrywane w świetle Boga,
okazują się zbyt niedoskonałe, by mogły osiągnąć pełnię zjednoczenia z Nim. Dlatego
sam Bóg musi człowieka oczyścić, udoskonalić. Charakterystycznym znakiem tego
oczyszczenia i doskonalenia przez Boga jest trudność odbywania  medytacji ( 
rozważania dyskursywnego).Dochodzi w niej do prostego, miłosnego poznania Boga i
Jego przymiotów. Następuje początek  modlitwy odpocznienia. Ten proces
ostatecznego udoskonalenia człowieka dokonuje się w  biernych oczyszczeniach ( 
bierna noc zmysłów). Dzieło  aktywnej ascezy wymaga biernego uzupełnienia poprzez
interwencję Boga. Od tego momentu rozpoczyna się w ścisłym znaczeniu życie
mistyczne. Doskonalą się  cnoty teologalne i moralne. Coraz bardziej wzrasta działanie
 darów Ducha Świętego. Dzięki zażyłości z Ewangelią i uczestnictwu w Eucharystii,
człowiek upodabnia się do Chrystusa, naśladuje Jego przykład. Osiąga większą jedność
z Nim, która kształtuje aktywność jego zmysłów i władz w sposób stały, ukierunkowując
ich czynność na służbę Boga. Poświęca się zewnętrznemu i wewnętrznemu kultowi Boga.
W wyniku bezpośredniego działania Boga dokonuje się w „głębi” wnętrza, od wewnątrz
proces obumarcia, czyli  śmierci ascetycznej. Rozwija się jednocześnie pokora,
uniżenie wobec Boga. Bez odrzucenia swojego „ja”, egoizmu nie ma przemiany
wewnętrznej i doświadczenia ducha Bożego. D.o. zasadniczo trwa długo, wiele osób nie
dochodzi do jej końca z powodu braku wytrwałości w pracy nad sobą, biernej otwartości
na inicjatywę Bożą. Istnieje niebezpieczeństwo błędnego pojmowania biernych
oczyszczeń. Potrzebny jest doświadczony  kierownik duchowy.
Droga zjednoczenia. Oznacza najwyższe szczyty życia mistycznego. Nie
wyklucza dalszego procesu ascezy, ani nie zakłada jego zahamowania. Jest to stan, w
którym zjednoczenie człowieka z Bogiem domaga się całkowitego wyrzeczenia.
Dokonuje się ono na mocy aktywnej interwencji Boga  w biernej nocy ducha.
Wówczas uczucia zmysłowe i naturalne skłonności pozostają pod kontrolą rozumu i
wiary Praktykowanie  cnót teologalnych i moralnych na sposób stały nie sprawia
trudności. Miłość udoskonalana poprzez kolejne etapy duchowego procesu oczyszczenia
staje się wolna od wszystkiego, nie pozostaje niczym zdeterminowana. Jest ona udziałem
w nieskończonej miłości Boga. Człowiek osiąga najwyższy stopień  kontemplacji
wlanej, która jest zawsze dziełem miłości, skutkiem także  doświadczeń biernej nocy
ducha, które mają ścisły związek z życiem modlitwy, podczas, której człowiek
doświadczając zjednoczenie z Bogiem w zupełnie w nowy sposób za pośrednictwem
miłosnego poznania, biernego i intuicyjnego dostępuje przeżycie kontemplacji
mistycznej.
Proces zjednoczenia z Bogiem w  kontemplacji wlanej dokonuje się na
płaszczyźnie woli. Człowiek w wierze i miłości jest najściślej zjednoczony z Nim,
pozwala aby Duch Święty pogrążył go w nim i przemienił go w Niego. Wszystko to
dokonuje się w atmosferze  biernego skupienia i całkowitej  zgodności z Jego wolą.
Bezkompromisowa uległość woli Bożej staje się rzeczywistością stałą, dając upodobanie
w rzeczach duchowych. Dalsza analiza rozwoju modlitwy kontemplacyjnej prowadzi do
wyróżnienia najwyższych stopni zjednoczenia mistycznego,  zjednoczenia pełnego( 
zaręczyn duchowych) i
 zjednoczenia przekształcającego ( 
małżeństwa
duchowego).
Znaczenie dróg. Przedstawiony podział etapów rozwoju życia duchowego jest
uporządkowanym opisem normalnego dążenia do świętości. Ma charakter praktyczny,
dydaktyczny, bardzo użyteczny dla  kierownictwa duchowego. Tradycja ascetyczna
wymienia jeszcze inne etapy: według stopni pokory (św. Bernard), według miłości
(Ryszard od św. Wiktora), według siedmiu mieszkań (św. Teresa Wielka).  Droga
nagłego oczyszczenia, droga oschłości i droga spokoju i ciszy (T. Merton).
P. Ogórek, Mistyka według T. Mertona, Warszawa 1966; S. Urbański, Etapy
rozwoju życia duchowego, w: Teologia duchowości katolickiej, Lublin1993, 262-306;
tenże: Ascetyczny i mistyczny wymiar zjednoczenia z Bogiem według św. Jana od
Krzyża, AK 83/1991/31-44; tenże: Medytacje o mistyce, Studia Theologica Varsaviensia
24/1986/285-291.
Ks. Stanisław Urbański