Dysgrafia

Dysgrafia
Dysgrafia (agrafia) – to zaburzenia w opanowaniu umiejętności poprawnego pisania
pod względem graficznym. W lżejszych przypadkach dysgrafii mamy do czynienia
z tzw. brzydkim pismem.
Objawy dysgrafii:

niedokładność w odtwarzaniu liter, ich połączeń, niekształtność liter,

niewłaściwe proporcje liter w obrębie wyrazów (zróżnicowanie wielkości),

nierównomierne zagęszczenie pisma,

niejednolite położenie pisma (nachylenie liter),

litery "drżące" o niepewnej linii.
Znaczne nasilenie w/w cech daje w ostateczności pismo nieestetyczne oraz mało lub
zupełnie nieczytelne. Często sam uczeń nie potrafi przeczytać tego, co napisał.
Dysgrafię należy rozpoznawać tylko wtedy, gdy umiejętność poprawnego graficznie
pisania przez dziecko, mierzona w sposób obiektywny, jest istotnie niższa w stosunku do:
1. klasy, do której ono uczęszcza,
2. jego wieku życia,
3. jego globalnego wieku inteligencji oraz mimo zastosowania właściwych metod
nauczania.
Przy rozpoznawaniu dysgrafii trzeba wykluczyć:
 zaburzenia wzroku
 porażenia i niedowłady kończyn górnych,
 upośledzenie umysłowe
 brak motywacji do nauki szkolnej
 niewłaściwe metody nauczania.
Pierwotną przyczyną dysgrafii jest zaburzenie w funkcjonowaniu ośrodka mózgowego
odpowiedzialnego za opanowanie umiejętności pisania. Uczniowie dotknięci dysgrafią nie
potrafią sprostać wymaganiom szkolnym dotyczącym pisania. Oprócz brzydkiego pisma
można u nich zaobserwować wolniejsze tempo pisania. Dzieci pisząc muszą za każdym razem
przywołać z pamięci obraz pisanej litery i dopiero wtedy przenieść ją na papier.
Po początkowych trudnościach, z jakimi zmaga się każdy pierwszoklasista, większość
wkrótce nie zastanawia się nad formą i technika pisania, skupiając się nad treścią. Jednak przy
dysgrafii pisanie tekstu nadal nie jest łatwe. Dla dziecka jest to męka, którą pokonuje
samotnie, ponieważ dorośli nie zawsze zdają sobie sprawę z obiektywnych przyczyn
niepowodzeń w pisaniu. Przy dużych trudnościach w pisaniu pojawiają się mechanizmy
obronne. Dziecko często rezygnuje z pisania długiego tekstu, jedynie je pozorując.
Obok niedojrzałości ośrodka pisania, która jest podstawową przyczyną dysgrafii,
dla występowania trudności w pisaniu istotne jest także znaczne napięcie mięśni dłoni.
Jest ono prawdopodobnie skutkiem nadmiernego stresu przeżywanego w trakcie pisania.
U dzieci z dysgrafią napięcie psychofizyczne jest w czasie pisania bardzo wysokie.
Usztywnione mięśnie, które są bezpośrednim efektem braku płynności pisania, powodują,
że piszący odczuwa fizyczny ból dłoni, a czasem i przedramienia.
Wpływ na jakość pisma ma także stan emocjonalny piszącego (trema, pośpiech,
chęć uzyskania jak najlepszego wyniku itp.).
Ważne są także okoliczności i warunki powstawania wytworu. Należy więc zadbać
o jak najlepsze czynniki zewnętrzne.
Na poprawność pisma wpływają:
1. Właściwa pozycja podczas pisania:

stopy należy oprzeć o podłogę,

obie ręce ułożyć na stole – takie ułożenie utrzymuje równowagę ciała,
zapewnia koordynację półkul mózgowych i określa funkcję obu rąk,

całe pośladki i uda wsparte są na krześle,

prosty kręgosłup.
2. Prawidłowy chwyt przyborów do pisania:

długopis należy trzymać chwytem pęsetkowym pomiędzy kciukiem i lekko
zgiętym palcem wskazującym, opierając go na palcu środkowym,

długopis powinien być trzymany około 2 cm od powierzchni papieru,
3. Odpowiednia wysokość biurka, przy którym dziecko siedzi – jeżeli jest za wysokie
uczeń musi unosić barki, co wpływa na wzrost napięcia mięśniowego i zwiększa
męczliwość ręki.
4. Prawidłowe ułożenie zeszytu – powinien on być ułożony na linii środkowej ciała
z lekkim pochyleniem lewego dolnego rogu kartki bliżej piszącego ( u dzieci
leworęcznych – prawego dolnego rogu).
Osoba pisząca w złych warunkach (ciasnota, pośpiech, niewłaściwe oświetlenie),
a nie mająca zaburzeń w sferze kinestetyczno – ruchowej, w korzystnych warunkach może
pisać staranniej. Osoba ze znacznymi zaburzeniami w tym zakresie nie jest w stanie panować
nad jakością pisma w trakcie dłuższego pisania.
W ostatnich latach coraz częściej spotykamy się z problemem dysgrafii. Uczniowie
piszą bardzo niestarannie, mimo, że od pierwszej klasy nauce pisania poświęca się wiele
czasu.
Zaburzenia grafomotoryczne spowodowane są często zakłóceniami rozwoju
psychoruchowego, przejawiającym się małą sprawnością motoryczną ręki oraz nieprawidłową
koordynacją wzrokowo – ruchową. Mamy wówczas do czynienia z wolnym tempem
czynności manualnych, brakiem precyzji dłoni i palców, wadliwą regulacją napięcia
mięśniowego,
występowaniem
synkinezji
(współruchów),
dodatkowymi
ruchami
niepotrzebnymi z punktu widzenia celu i efektów czynności.
Warunkiem prawidłowego rozwoju grafomotoryki jest proces, dzięki któremu mózg
otrzymuje informacje od wszystkich zmysłów, rozpoznaje je, segreguje, interpretuje oraz
integruje ze sobą i wcześniejszymi doświadczeniami, a następnie odpowiada adekwatną
reakcją najczęściej ruchową.
Na rozwój zdolności grafomotorycznych mają wpływ następujące czynniki:
 prawidłowe widzenie
 percepcja wzrokowa
 wizualizacja
 ruchy gałek ocznych
 rozwój systemu czuciowego i proprioceptywnego
 właściwy rozwój planowania motorycznego
 prawidłowe funkcjonowanie systemu przedsionkowego
 prawidłowy rozwój reakcji posturalnych (zdolności do zmiany pozycji ciała w
przestrzeni, bez utraty równowagi)
 przekraczanie linii środkowej ciała
Ogólnie mówiąc umiejętności graficzne dzieci uzależnione są głównie od poziomu
spostrzegania i pamięci wzrokowej, sprawności ruchowej rąk oraz koordynacji wzrokowo –
ruchowej. Dzieci niezręczne manualnie lub z zaburzeniami koordynacji wzrokowo –
ruchowej upraszczają rysowane kształty, mają tendencje do zbyt silnego nacisku ołówka lub
kredki. W rysunkach długo utrzymują się formy zgeometryzowane i brak płynności linii.
Częste ścieranie i poprawianie spowodowane jest tym, że dzieci widząc, jak powinien
wyglądać rysunek są niezadowolone ze swojej pracy. Treść rysunków bywa uboga nie
dlatego, że dziecko nie wie, co można narysować, ale dlatego, że unika rysowania trudnych
elementów, stara się uprościć rysunek. Dzieci z opóźnieniami spostrzegania i pamięci
wzrokowej również wykonują rysunki ubogie w szczegóły. Jest to wynikiem powierzchownej
obserwacji, trudności w rejestrowaniu, zapamiętaniu wielu elementów postrzeganych
wzrokowo. Zapamiętują one jedynie główne zarysy przedmiotów, a mimo to często je
zniekształcają. Niewielki zakres wyobrażeń wzrokowych utrudnia wykonanie rysunku.
Większość dzieci z trudnościami w spostrzeganiu wzrokowym lub niezręcznością
manualną nie lubi rysować, ponieważ sprawia im to trudności i nie daje satysfakcji.
Nie rysując dostatecznie często, nie mają okazji ćwiczenia funkcji w nie zaangażowanych.
Wskazane jest zachęcanie dzieci do rysowania, zwracania uwagi na zapamiętywanie
szczegółów, zachęcanie do rysowania przez kalkę techniczną, do lepienia, modelowania,
wyrywania i wycinania. Przed rysowaniem należy przeprowadzić kilka ćwiczeń
rozluźniających mięśnie dłoni i rąk, polegających na swobodnych ruchach.
Dzieci niezręczne manualnie często początkowo piszą nieczytelnie, z biegiem czasu
poprawiają pismo, które jednak nadal jest brzydkie. Nie potrafią regulować tempa pisania dla
uzyskania lepszego efektu. Ich ruchy przy pisaniu są gwałtowne, pozbawione płynności, litery
wychodzą poza linie, nie są łączone, dzieci nadmiernie przyciskają ołówki, kredki czy
flamastry. Z trudem nabierają wprawy w pisaniu. Szukając coraz łatwiejszych sposobów
kreślenia znaków, nie wykształcają automatyzmów ruchowych, które ułatwiają szybkie
pisanie. Nie nadążają za innymi dziećmi przy przepisywaniu z tablicy, podczas dyktand,
w ich zeszytach znajdują się urywki zdań, niedokończone słowa, urywki tekstu.
Niepoddane terapii zaburzenia graficzne mają tendencję do narastania wraz z wiekiem.
Przezwyciężenie trudności w nauce pisania dokonuje się w różny sposób, zależnie od
ich charakteru i przyczyn, które je wywołują. Dlatego do podstawowych warunków
powodzenia w pracy nad usuwaniem trudności w opanowaniu kształtnego pisma należy
ustalenie przyczyn i podłoża tych trudności oraz wybór odpowiednich metod postępowania
w zależności od dokonanych ustaleń.
Rozpoznawania zaburzeń w pisaniu dokonuje się poprzez analizę objawów odchyleń
od prawidłowego przebiegu tego procesu. Pierwszym bardzo ważnym etapem jest obserwacja
ucznia przez nauczyciela klas początkowych i nauczyciela polonistę. To oni, jako osoby
najlepiej znające dziecko, spostrzegają, że „coś jest nie tak”. Nauczyciel dysponujący
odpowiednią wiedzą na temat psychoruchowego rozwoju dziecka potrafi postawić wstępną
diagnozę. Diagnozy profesjonalnej powinna dokonać poradnia psychologiczno-pedagogiczna
lub inna placówka specjalistyczna.
Aby dziecko pokonało bariery utrudniające mu umiejętność pisania, musi się poddać
szeregowi długotrwałych i żmudnych ćwiczeń. Ważną rolę powinien odegrać nauczyciel.
Ma on przede wszystkim ocalić motywację ucznia do pracy nad usprawnianiem techniki
pisania. Zalecanie wielokrotnego przepisywania może spowodować fatalne skutki. U dziecka,
którego uwaga zbyt długo koncentruje się na stronie graficznej pisma, szczególnie łatwo
dochodzi do pomyłek i błędów ortograficznych. Dziecko może także uczęszczać na zajęcia
korekcyjno – kompensacyjne w szkole lub poradni psychologiczno – pedagogicznej. Powinno
również prowadzić systematyczną pracę w domu nad pokonywaniem trudności w pisaniu.
Opracowała: mgr Magdalena Żebrowska
pedagog
Bibliografia:
1. J. Mickiewicz, Jedynka z ortografii? Rozpoznawanie dysleksji, dysortografii
i dysgrafii w starszym wieku szkolnym, Dom Organizatora, Toruń 2002
2. pod red. E.M. Skorek, Terapia pedagogiczna. Tom I. Zaburzenia rozwoju
psychoruchowego dzieci., IMPULS, Kraków 2007
3. Kujawsko – Pomorskie CEN we Włocławku, Brzydki charakter pisma wynikiem
zaburzeń grafomotorycznych.
4. A. Rentflejsz-Kuczyk, Jak pomóc dziecku dyslektycznemu?Poradnik dla nauczycieli
i rodziców, JUKA, W-wa 1999