programu ochrony powietrza ze względu na przekroczenie poziomu
advertisement
ZARZĄD WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO PROJEKTU PROGRAMU OCHRONY POWIETRZA ZE WZGLĘDU NA PRZEKROCZENIE POZIOMU DOCELOWEGO BENZO(A)PIRENU W STREFIE MIASTO OLSZTYN Publikacja dofinansowana ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie Publikacja dofinansowana ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Gdańsk, kwiecień 2013 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” OPRACOWANIE WYKONANE PRZEZ: Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych „EKOMETRIA” Sp. z o.o. 80-299 Gdańsk, ul. Orfeusza 2 tel. (058) 301-42-53, fax (058) 301-42-52 Zespół autorski Biura Studiów i Pomiarów Proekologicznych „Ekometria” Sp. z o.o. Główny Projektant: Mariola Fijołek Małgorzata Paciorek Wojciech Trapp Maciej Paciorek Małgorzata Studzińska Magdalena Balun Agnieszka Bemka Daniel Kałdonek Łukasz Knapik Prezes Zarządu: BSIPP EKOMETRIA Wojciech Trapp 2 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” SPIS SKRÓTÓW BAT – Najlepsza dostępna technika/technologia, z ang. Best Available Technique B(a)P - benzo(a)piren -– przedstawiciel wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) BOŚ – Bank Ochrony Środowiska CALMET – model meteorologiczny CALPUFF – Model symulacji atmosferycznej dyspersji cząstek na danym obszarze CALPOST – Program do odczytywania wyników z programu CALPUFF CO – Tlenek węgla c.o. – Centralne ogrzewanie CTDM – Model do oceny jakości powietrza w złożonym terenie geograficznym, z ang. Complex Terrain Dispersion Model c.w.u. – Ciepła woda użytkowa Dyrektywa CAFÉ - Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy Earth Tech Inc. – Earth Tech Incorporated (nazwa własna firmy) EC - Elektrociepłownia EMEP – Model meteorologiczny transportu zanieczyszczeń w powietrzu, z ang. European Monitoring and Evaluation Program EMISJA substancji do powietrza - wprowadzanie w sposób zorganizowany (poprzez emitory) lub niezorganizowany (z dróg, z hałd, składowisk, w wyniku pożarów lasów) substancji gazowych lub pyłowych do powietrza na skutek działalności człowieka lub ze źródeł naturalnych EMISJA WTÓRNA - zanieczyszczenia pyłowe powstające w wyniku reakcji i procesów zachodzących podczas transportu na duże odległości gazów (SO 2, NOx, NH3, oraz lotnych związków organicznych) oraz reemisja tj. unoszenie pyłu z podłoża (szczególnie na terenie miast) ESOCh – Ekologiczny System Obszarów Chronionych GDDKiA – Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Gg – Giga gram GIS – System Informacji Geograficznej, z ang. Geographic Information System GUS – Główny Urząd Statystyczny HNO3 – Kwas azotowy (V) ICM – Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego IMGW – Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej ISC3 – Model służący do oszacowywania stężeń zanieczyszczeń pochodzących głównie z przemysłu, z ang. Industrial Source Complex LPG – Gaz naturalny, z ang. Liquified Petroleum Gas MESOPUFF – Model symulacyjny zanieczyszczeń powietrza o skali regionalnej, z ang. Mesoscale Puff Model Mg – Mega gram MM5 – mezoskalowy model meteorologiczny MŚ – Ministerstwo Środowiska MT – Margines tolerancji MW – Mega watt BSIPP EKOMETRIA 3 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” NFOŚiGW w Warszawie – Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej; od 1.01.2010 r. - państwowa osoba prawna w rozumieniu art. 9 pkt. 14 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240) NH3 – Amoniak NH4+ – Jon amonowy NH4NO3 – Azotan amonu NPOP – Naprawczy Program Ochrony Powietrza NO2 – Dwutlenek azotu NO3ˉ – Jon azotowy (V) NOx – Tlenki azotu NSR – Operaty dla Nowych Źródeł z ang. New Source Review NSS – Narodowa Strategia Spójności O3 – Ozon Pb – Ołów PD – Poziom dopuszczalny PJ – Peta dżul PM – Pył drobny, z ang. Particulate Matter POP – Program Ochrony Powietrza Poś – Prawo ochrony środowiska PONE – Program Ograniczania Niskiej Emisji, polegający na wymianie starych kotłów, pieców węglowych na nowoczesne kotły węglowe, retortowe, gazowe, ogrzewanie elektryczne, zastosowanie alternatywnych źródeł energii lub podłączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej POZIOM CELÓW DŁUGOTERMINOWYCH - poziom substancji, poniżej którego, zgodnie ze stanem współczesnej wiedzy, bezpośredni szkodliwy wpływ na zdrowie ludzi lub środowisko jako całość jest mało prawdopodobny; poziom ten ma być osiągnięty w długim okresie czasu, z wyjątkiem sytuacji, gdy nie może być osiągnięty za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych POZIOM DOPUSZCZALNY – poziom substancji, który ma być osiągnięty w określonym terminie i po tym terminie nie powinien być przekraczany. Poziom dopuszczalny jest standardem jakości powietrza. POZIOM DOCELOWY – poziom substancji w powietrzu ustalony w celu unikania, zapobiegania lub ograniczania szkodliwego oddziaływania na zdrowie ludzkie i środowisko jako całość, który ma być osiągnięty tam, gdzie to możliwe w określonym czasie, za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych POZIOM SUBSTANCJI W POWIETRZU (imisja zanieczyszczeń) - ilość zanieczyszczeń pyłowych lub gazowych w środowisku; jest miarą stopnia jego zanieczyszczenia definiowaną jako stężenie zanieczyszczeń w powietrzu (wyrażane w jednostkach masy danego zanieczyszczenia, np. dwutlenku siarki, na jednostkę objętości powietrza lub w ppm, ppb) oraz jako opad (depozycja) zanieczyszczeń ilość danego zanieczyszczenia osiadającego na powierzchni ziemi PSD – Zapobieganie istotnemu pogorszeniu jakości powietrza, z ang. Prevention of Significant Deterioration RM – Rada Ministrów RPO – Regionalny Program Operacyjny SIP – Stanowe Plany Wdrożeniowe, z ang. State Implementation Plan SO2 – Dwutlenek siarki SO42- – Jon siarczanowy (VI) BSIPP EKOMETRIA 4 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” TERMOMODERNIZACJA – przedsięwzięcie mające na celu zmniejszenie zapotrzebowania i zużycia energii cieplnej w danym obiekcie budowlanym UMPL – Model służący do prognozowania pogody ujednolicony dla rejonu Polski, z ang. Unified Model for Poland Area UTM – Rodzaj odwzorowania kartograficznego z ang. Universal Transverse Mercator WFOŚiGW – Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WIOŚ – Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska WSSE – Wojewódzka Stacja Sanitarno – Epidemiologiczna μg – Mikrogram, milionowa część grama (NH4)2SO4 – Siarczan amonu BSIPP EKOMETRIA 5 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” SPIS TREŚCI 1. Wstęp ............................................................................................................................. 7 1.1. Podstawy formalno prawne ........................................................................................ 7 1.2. Cel i zakres Prognozy ................................................................................................ 9 2. Zawartość Projektu Programu Ochrony Powietrza, jego cele oraz powiązania z innymi dokumentami strategicznymi .........................................................................12 2.1. Ogólna charakterystyka Programu ............................................................................12 2.2. Powiązania z innymi dokumentami ...........................................................................16 2.3. Obszar objęty opracowaniem ....................................................................................23 3. Stan wybranych elementów środowiska dla strefy objętej Programem Ochrony Powietrza – miasta Olsztyn .........................................................................................25 3.1. Lokalne warunki zagospodarowania przestrzennego ................................................25 3.2. Jakość powietrza w strefie ........................................................................................27 3.2.1. Emisja przemysłowa .................................................................................................29 3.2.2. Systemy grzewcze w mieście....................................................................................30 3.2.3. Komunikacja samochodowa......................................................................................32 3.2.4. Odnawialne źródła energii .........................................................................................33 3.3. Szata roślinna ...........................................................................................................35 3.4. Obszary prawnie chronione na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody .....................................................................................................36 3.5. Obszary chronione Natura 2000 ...............................................................................37 3.6. Lokalne warunki klimatyczne.....................................................................................37 3.7. Stan środowiska gruntowo-wodnego.........................................................................39 3.8. Podsumowanie uwarunkowań przyrodniczych ..........................................................40 4. Potencjalne zmiany stanu środowiska w przypadku braku realizacji działań naprawczych określonych w projekcie Programu ...................................................41 5. Analiza i ocena przewidywanego oddziaływania na środowisko oraz zabytki ........45 5.1. Informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko ....................52 5.2. Przewidywane znaczące oddziaływania, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne, na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, a także na środowisko .................................................................................................................................53 5.3. Przedstawienie rozwiązań mających na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na warunki życia i na zdrowie ludzi, mogących być rezultatem realizacji projektowanego dokumentu .....................54 5.4. Rozwiązania alternatywne do rozwiązań zawartych w Programie Ochrony Powietrza wraz z uzasadnieniem ich wyboru .............................................................................54 5.5. Metody zastosowane przy sporządzaniu prognozy ...................................................57 6. Ocena rozwiązań ..........................................................................................................60 6.1. Prezentacja rozwiązań mających na celu zapobieganie, ograniczenie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko ......................60 6.2. Informacje o przewidywanych metodach analizy realizacji postanowień projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania .......................61 7. Streszczenie w języku niespecjalistycznym ..............................................................63 SPIS ILUSTRACJI ...............................................................................................................71 SPIS TABEL ........................................................................................................................72 BSIPP EKOMETRIA 6 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” 1. Wstęp 1.1. Podstawy formalno prawne Przedmiotem prognozy oddziaływania na środowisko jest projekt dokumentu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie miasto Olsztyn”. Dokument został sporządzony w 2013 roku jako realizacja obowiązku zarządu województwa wynikającego z zapisów ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. nr 25, poz. 150, z późn. zm.). Obowiązek przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu Ochrony Powietrza, wynika z art. 47 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. nr 199, poz. 1227). Przepisy ww. ustawy dokonują w zakresie swojej regulacji wdrożenia dyrektyw Wspólnot Europejskich: Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/42/WE z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko (Dz. Urz. WE L 197 z 21 lipca 2001 r.), Parlamentu Europejskiego i Rady 2003/35/WE z dnia 26 maja 2003 r. przewidującej udział społeczeństwa w odniesieniu do sporządzania niektórych planów i programów w zakresie środowiska oraz zmieniającej w odniesieniu do udziału społeczeństwa i dostępu do wymiaru sprawiedliwości dyrektywy Rady 85/337/EWG i 96/61/WE (Dz. Urz. We L 156 z 25 czerwca 2003 r.). Procedury związane z wykonywaniem prognoz skutków środowiskowych są uregulowane stosownymi dyrektywami unijnymi oraz przepisami ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. nr 199, poz. 1227). Podstawowym dokumentem UE regulującym ocenianie skutków oddziaływania na środowisko planów i programów jest Dyrektywa 2001/42/WE. Jej celem jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony środowiska i przyczynienie się do zintegrowania wymagań ochrony środowiska w opracowywaniu planów i programów dotyczących różnych sektorów gospodarki, a tym samym praktycznej realizacji zasad zintegrowanego podejścia do ochrony środowiska z politykami sektorowymi zgodnie z 6 Programem Ochrony Środowiska UE. Zgodnie z tą Dyrektywą wymagana jest ocena oddziaływania na środowisko (ocena strategiczna, prognoza) wszystkich programów i planów z dziedzin gospodarczych, które wyznaczają ramy dla przyszłych indywidualnych pozwoleń dopuszczających realizację konkretnych przedsięwzięć wymienionych w załącznikach do Dyrektywy 85/337/EWG (Dyrektywa OOS). Ponadto takiej oceny wymagają wszystkie programy i plany, które zgodnie z Dyrektywą habitatową (siedliskową) 92/43/EWG wymagają wykonania oceny. BSIPP EKOMETRIA 7 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” Regulacje wyżej wymienionych Dyrektyw są zgodne z ratyfikowaną przez Polskę, a także UE Konwencją z Espoo z 1991 r. oraz z tzw. Protokołem SEA (Strategic Environmental Assessment). W zakresie udziału społeczeństwa w uzgadnianiu dokumentów strategicznych, oprócz stosownej tu Dyrektywy UE 2003/35/WE, obowiązują zapisy ratyfikowanej przez Polskę i UE Konwencji z Aarhus. Zapisy wymienionych wyżej uregulowań znalazły przeniesienie do prawa polskiego, w szczególności do ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. nr 199, poz. 1227). Przeprowadzenie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko skutków realizacji projektu dokumentu o charakterze strategicznym, tutaj Programu Ochrony Powietrza, odbywa się w kilku etapach: 1. Sporządzenie projektu „Programu Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie miasto Olsztyn”. 2. Opiniowanie projektu „Programu Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie miasto Olsztyn”. wraz z Prognozą. 3. Wydanie opinii przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Olsztynie oraz Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Olsztynie (art. 54.1), 4. Zapewnienie udziału społeczeństwa w opracowywaniu Programu – Zarząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego podaje do publicznej wiadomości informację o przystąpieniu do opracowywania projektu dokumentu i o jego przedmiocie, zapewnia możliwości zapoznania się z projektem dokumentem oraz zapewnia możliwość składania uwag i wniosków (art. 39.1). 5. Zapewnienie udziału społeczeństwa w postępowaniu w sprawie oceny oddziaływania na środowisko projektu Programu (art. 54.2). Zarząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego podaje do publicznej wiadomości informacje o zamieszczeniu w publicznie dostępnym wykazie projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie miasto Olsztyn”. wraz z Prognozą, stwarza również możliwość składania uwag i wniosków. 6. Sporządzenie końcowej wersji Programu oraz Prognozy – uwzględniającej uwagi zgłoszone przez społeczeństwo w trakcie konsultacji społecznych oraz Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Olsztynie i Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Olsztynie. 7. Zarząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego sporządza uchwałę dla „Programu Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie miasto Olsztyn”, biorąc pod uwagę: ustalenia zawarte w Prognozie oddziaływania na środowisko realizacji projektu oraz opinie ww. organów (art. 57 i 58), a także rozpatrując uwagi i wnioski zgłoszone w zawiązku z udziałem społeczeństwa. 8. Zarząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego podaje do publicznej wiadomości informacje o zgłoszonych uwagach, wnioskach oraz o stopniu ich uwzględnienia w ostatecznej wersji Programu (art. 55.3). BSIPP EKOMETRIA 8 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” 1.2. Cel i zakres Prognozy Prognozy oddziaływania na środowisko projektów programów, planów, strategii i polityk sektorowych, określających ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, sporządzane są jako jeden z wymaganych elementów procedury strategicznej oceny oddziaływania na środowisko przeprowadzanej dla takich projektów. Prognoza wpływu na środowisko jest narzędziem prewencji podczas procesu decyzyjnego i w fazie przechodzenia do realizacji celów zrównoważonego rozwoju. Ocena środowiskowych skutków realizacji strategii, polityk, programów i planów winna być podstawowym narzędziem weryfikacji zamierzeń administracji rządowej i samorządowej pod kątem spełnienia zasad zrównoważonego rozwoju. Zgodnie z zapisami ustawowymi rolą Prognozy jest sprawdzenie, czy w przyjętych w projekcie Programu rozwiązaniach, zabezpieczony został we właściwy sposób interes środowiska przyrodniczego i kulturowego. Ma ona również wykazać, w jakim stopniu realizacja poszczególnych działań naprawczych zaproponowanych w Programie Ochrony Powietrza może wpływać na stan środowiska naturalnego, a także czy konieczne jest przyjęcie rozwiązań mających na celu zapobieganie, ograniczenie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań zaproponowanych działań na środowisko oraz podanie ich zakresu. Generalnymi celami Prognozy są: 1. Określenie stopnia spójności działań naprawczych zaproponowanych w projekcie „Programu Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie miasto Olsztyn” z założeniami i wytycznymi innych dokumentów o charakterze strategicznym. 2. Ocena potencjalnych zagrożeń dla środowiska wynikających z realizacji założonych w Programie działań o charakterze inwestycyjnym. 3. Wskazanie możliwości ograniczania potencjalnych znaczących oddziaływań na środowisko wynikających z realizacji działań naprawczych określonych w Programie. Zakres zagadnień, które należy uwzględnić w Prognozie określa ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. nr 199, poz. 1227) (art. 51.2). Niniejsza Prognoza powinna tym samym zawierać: 1. Informacje o zawartości, głównych celach projektowanego dokumentu oraz jego powiązaniach z innymi dokumentami. 2. Analizę i ocenę istniejącego stanu środowiska oraz potencjalnych zmian tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu. 3. Analizę i ocenę istniejących problemów ochrony środowiska istotnych z punktu widzenie projektowanego dokumentu, w szczególności dotyczących obszarów chronionych. 4. Analizę i ocenę przewidywanych znaczących oddziaływań na środowisko, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe; stałe i chwilowe na środowisko, a w szczególności na: ludzi, wodę, BSIPP EKOMETRIA 9 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” powietrze i powierzchnię ziemi z uwzględnieniem zależności między tymi elementami środowiska i między oddziaływaniami na nie. 5. Rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji projektowanego dokumentu. 6. Informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu prognozy. 7. Propozycje dotyczące przewidywanych skutków realizacji postanowień projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania. 8. Streszczenie sporządzone w języku niespecjalistycznym. Prognoza powinna określać, analizować i oceniać: istniejący stan środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu, stan środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem, istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu, oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania dokumentu, przewidywane znaczące oddziaływania, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne na środowisko, a w szczególności na: różnorodność krajobraz, biologiczną, klimat, ludzi, zasoby naturalne, zwierzęta, zabytki, rośliny, dobra materialne, wodę, obszary Natura 2000 powietrze, powierzchnię ziemi, z uwzględnieniem zależności między tymi elementami środowiska i między oddziaływaniami na te elementy; Prognoza powinna przedstawiać: rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji projektowanego dokumentu, biorąc pod uwagę cele i geograficzny zasięg dokumentu – rozwiązania alternatywne do rozwiązań zawartych w projektowanym dokumencie wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz opis metod dokonania oceny prowadzącej do tego wyboru albo wyjaśnienie braku rozwiązań alternatywnych, w tym wskazania napotkanych trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy. BSIPP EKOMETRIA 10 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” Prognoza nie jest samodzielnym dokumentem i zawsze powinna być analizowana wraz z projektem Programu Ochrony Powietrza. Nie jest ona także uzupełnieniem merytorycznym, ani recenzją Programu. Ma przedstawiać warunki, na jakich działania zaproponowane w Programie mogą być realizowane ze względów środowiskowych. W szczególności w Prognozie nie muszą być rozważane wszystkie aspekty środowiskowe, jeśli zawiera je Program, lub jeśli działania zaproponowane w Programie nie wiążą się z poszczególnymi aspektami. W przypadku pozytywnego przyjęcia dokumentu strategicznego podstawowym celem operacyjnym Prognozy jest wskazanie ekologicznych skutków wdrożenia działań naprawczych zaproponowanych w Programie Ochrony Powietrza, wskazanie wariantu najkorzystniejszego ekologicznie, a przy tym realnego oraz wyliczenia zalecanych środków mitygacyjnych. BSIPP EKOMETRIA 11 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” 2. Zawartość Projektu Programu Ochrony Powietrza, jego cele oraz powiązania z innymi dokumentami strategicznymi 2.1. Ogólna charakterystyka Programu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie miasto Olsztyn” jest dokumentem przygotowanym w celu określenia działań, których realizacja ma doprowadzić do osiągnięcia wartości docelowej substancji – w tym wypadku benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM10 w powietrzu. Wskazanie właściwych działań wymagało zidentyfikowania przyczyn ponadnormatywnych stężeń B(a)P oraz rozważenia możliwych sposobów ich likwidacji. Projekt Programu jest opracowaniem wykonywanym w związku z przekroczeniem poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie miasto Olsztyn w 2011 r. Wymóg wykonania Programu wynika z Rocznej Oceny Jakości Powietrza w Województwie Warmińsko-Mazurskim za rok 2011, wykonanej przez WIOŚ w Olsztynie, który zakwalifikował do klasy C strefę miasto Olsztyn ze względu na przekroczenie średniego rocznego poziomu docelowego benzo(a)pirenu. Zakres Programu określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2012 r. w sprawie programów ochrony powietrza oraz planów działań krótkoterminowych (Dz. U. z dnia 18 września 2012 r., poz. 1028). „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie miasto Olsztyn” składa się z trzech podstawowych części: 1. Części opisowej, która zawiera główne założenia Programu, przyczynę jego stworzenia wraz z podaniem, jakich substancji dotyczy oraz analizą wyników pomiarów dla obszaru objętego Programem. Uzasadnia się tu występowanie problemu (przekroczenia stężeń normatywnych) poprzez wyniki modelowania rozkładu stężeń zanieczyszczeń na terenie strefy, wyniki pomiarów ze stacji pomiarowych, na których zanotowano ponadnormatywne stężenia. Najważniejszym elementem tej części jest wykaz działań naprawczych, niezbędnych do poprawy jakości powietrza, 2. Części wyszczególniającej obowiązki i ograniczenia wynikające z realizacji programu ochrony powietrza, określa wykaz organów administracji publicznej oraz podmiotów odpowiedzialnych za realizację Programu wraz ze wskazaniem zakresu ich kompetencji i obowiązków. Ponadto w tej części zamieszczony jest metodologia monitorowania postępów realizacji prac i związanych z nimi ograniczeń, 3. Uzasadnienia zakresu określonych i ocenionych przez zarząd województwa zagadnień, zawiera uwarunkowania Programu wynikające z analizowanych dokumentów strategicznych, z charakterystyki instalacji i urządzeń występujących na analizowanym terenie, mających znaczący udział w poziomach substancji w powietrzu oraz innych dokumentów, materiałów i publikacji. Część ta zawiera załączniki graficzne do Programu. BSIPP EKOMETRIA 12 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” Termin realizacji Programu, w tym terminy realizacji poszczególnych zadań, ustala się, uwzględniając: wielkość przekroczenia, rozkład gęstości zaludnienia, możliwości finansowe, społeczne i gospodarcze, uwarunkowania wynikające z funkcjonowania form ochrony przyrody na podstawie odrębnych przepisów. Opracowanie koncentruje się na istotnych powodach występowania przekroczeń zanieczyszczeń powietrza benzo(a)pirenem oraz na znalezieniu skutecznych i możliwych do zrealizowania działań, których wdrożenie spowoduje obniżenie poziomu tego zanieczyszczenia co najmniej do poziomu docelowego. Według Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z dnia 18 września 2012 r., poz. 1031) poziom średniej rocznej wartości benzo(a)pirenu do osiągnięcia i utrzymania w strefie miasto Olsztyn wynosi 1 ng/m3. Powyższy standard dla B(a)P jest wiążący dla władz samorządowych i powinien być osiągnięty i dotrzymany we wszystkich strefach do roku 2013. Analiza sytuacji emisyjnej w strefie opiera się na inwentaryzacji emisji dla roku 2011: napływowej (punktowa z emitorów o wysokości powyżej 30 m z terenu województwa oraz łączna emisja różnych typów z pasa 30 km wokół strefy), ze strefy: punktowa (emitory energetyczne i technologiczne), powierzchniowa (indywidualne ogrzewanie) i komunikacyjna, oraz na jej umiejscowieniu i wskazaniu największych emitentów. Głównym źródłem emisji benzo(a)pirenu w powietrzu jest niepełne spalanie paliw stałych, w tym przede wszystkim węgla i drewna. Największym źródłem emisji tych substancji są paleniska domowe, w tym piece kaflowe oraz otwarte kominki. Wskaźniki emisji ze spalania węgla kamiennego i spalania drewna (czyli bardzo powszechnego biopaliwa) są znacznie wyższe niż wskaźników przy spalaniu tych samych substancji w energetyce przemysłowej (pełne spalanie) lub przy ogrzewaniu indywidualnym wykorzystującym jako paliwo gaz. W ostatnich latach bardzo popularne w domach jednorodzinnych, ale również w kamienicach wielorodzinnych (stara zabudowa), stały się kominki opalane drewnem, uważanym za paliwo ekologiczne. Jednak w przypadku emisji B(a)P, wykorzystywanie drewna jako paliwa w ogrzewaniu indywidualnym wiąże się z dużo wyższą emisją tych zanieczyszczeń niż z węgla kamiennego. Tak więc przechodzenie z węgla na drewno, które w świadomości społeczeństwa jest paliwem ekologicznym, w rzeczywistości przy ogrzewaniu indywidualnym powoduje wzrost emisji benzo(a)pirenu. W energetyce zawodowej (ciepłownie, elektrociepłownie), poprzez prawie pełne spalanie węgla, jak również biomasy, w bardzo wysokich temperaturach oraz odpylanie spalin dochodzące do 99% (B(a)P jest niesione w pyle), emisja benzo(a)pirenu jest pomijalnie mała. Analiza sytuacji imisyjnej opiera się na danych z jednego punktu pomiarów manualnych B(a)P w Olsztynie (stanowisko przy ul. Puszkina) z 2011 r., obliczeniach modelowych wykonanych modelem CALMET/CALPUFF na podstawie danych emisyjnych i meteorologicznych za 2011 r. oraz danych o zagospodarowaniu BSIPP EKOMETRIA 13 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” przestrzennym i rzeźbie terenu. Obliczenia modelowe pozwalają na określenie jakości powietrza nie tylko w otoczeniu punktu pomiarowego, ale na całym badanym terenie – tu w mieście Olsztyn i wyznaczenie zasięgu ponadnormatywnych stężeń zanieczyszczeń w strefie, czyli tzw. obszarów przekroczeń stężeń zanieczyszczeń. W mieście Olsztyn wyznaczono 4 obszary przekroczeń stężenia docelowego B(a)P o okresie uśredniania wyników pomiarów rok, są to: 1. Obszar przekroczeń Wm11mOlB(a)Pa01 zlokalizowany w centralnej części miasta Olsztyna; 2. Obszar przekroczeń Wm11mOlB(a)Pa02 zlokalizowany w północnej części miasta Olsztyna; 3. Obszar przekroczeń Wm11mOlB(a)Pa03 zlokalizowany w południowozachodniej części miasta Olsztyna, na terenie dzielnicy Dajtki; 4. Obszar przekroczeń Wm11mOlB(a)Pa04 zlokalizowany w południowej części miasta Olsztyna, na terenie osiedli: Jaroty, Kolonia Jaroty oraz Skarbówka Poszmanówka. W obszarach przekroczeń wykonano analizy wskazujące który rodzaj emisji przeważa w imisji, a tym samym, który przede wszystkim jest odpowiedzialny za powstawanie przekroczeń wartości normatywnej B(a)P. W omawianej strefie w trzech obszarach przekroczeń, jako głównego emitenta wskazano indywidualne ogrzewanie paliwami typu węgiel kamienny oraz drewno, oraz napływ zanieczyszczeń spoza strefy, a w jednym obszarze (Dajtki) wyłącznie napływ. W celu ograniczenia stężeń B(a)P w Olsztynie zaproponowano następujące działania naprawcze: 1. Ograniczenie emisji komunalno-bytowej: Realizacja działań związanych z ograniczeniem emisji z indywidualnych systemów grzewczych – kod działania: WmmOlZSO - redukcja 50% emisji powierzchniowej w strefie miasto Olsztyn; efekt taki można osiągnąć przez wymianę sposobu ogrzewania w 310 tys. m2 w lokalach opalanych paliwami stałymi (węglem oraz drewnem) na ogrzewanie bezemisyjne (podłączenie do sieci cieplnej lub elektryczne) albo niskoemisyjne, takie jak zastosowanie pieców gazowych. 2. Zapisy w planach zagospodarowania przestrzennego dotyczące ograniczenia emisji komunalno-bytowej – zapisy dotyczące układu zabudowy zapewniającego przewietrzanie miasta, wprowadzania zieleni izolacyjnej, zagospodarowania przestrzeni publicznej oraz ustaleniu sposobu zaopatrzenia w ciepło – kod działania: WmmOlPZP. 3. Edukacja ekologiczna – prowadzenie kampanii edukacyjnych uświadamiających społeczeństwo o zagrożeniach dla zdrowia związanych z emisją B(a)P podczas spalania paliw stałych (w tym odpadów) w paleniskach domowych o niskiej sprawności – kod działania WmmOlEEk. 4. Wprowadzenie odpowiednie zapisy do Regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie Gminy Olsztyn, zakazujące spalania odpadów biodegradowalnych na terenie ogrodów działkowych oraz posesji – kod działania WmmOlUCP. BSIPP EKOMETRIA 14 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” Ze względu na to, że przekroczenia poziomu docelowego benzo(a)pirenu obejmują dużą obszar część obszaru zabudowanego miasta, zamieszkiwanego przez około 55% ludności, oraz z uwagi na fakt, że niektóre z zaproponowanych działań naprawczych mają charakter ogólny, mogą być stosowane na obszarze całego niemal miasta. Trzeba podkreślić, że główne działania naprawcze, związane ze zmianą sposobu ogrzewania, odnoszą się przede wszystkim do tych części miasta, w których stężenia B(a)P są najwyższe. Propozycje tego typu działań mówią ogólnie w jakich obszarach należy zmienić sposób ogrzewania indywidualnego z wysokoemisyjnego na proekologiczne (podłączenie do miejskiej sieci cieplnej, opalanie gazem, prądem lub olejem opałowym) oraz na jakiej powierzchni mieszkań należy przeprowadzić tę zamianę, aby stężenia zanieczyszczeń obniżyć poniżej lub co najmniej do poziomu docelowego. Program Ochrony Powietrza nie jest opracowaniem studialnym. Określony Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 11 września 2012 r. w sprawie programów ochrony powietrza oraz planów działań krótkoterminowych (Dz. U. z dnia 18 września 2012 r., poz. 1028), zakres nie obejmuje wykonywania tak szczegółowych analiz, które mogłyby wskazać jakie działania są najlepsze z punktu widzenia technicznego i ekonomicznego i środowiskowego dla danego budynku lub mieszkania. Znając obszary przekroczeń stężeń zanieczyszczeń oraz zasięg koniecznych działań naprawczych władze lokalne (w tym wypadku Prezydent Miasta) muszą przeprowadzić szczegółową analizę obejmującą: strukturę własności budynków, stan techniczny budynków, możliwości ekonomicznych lokatorów, możliwość podłączenia do sieci cieplnej (techniczną i ekonomiczną), jeżeli nie ma możliwości podłączenia do sieci cieplnej to możliwość zastosowania innych sposobów ogrzewania, inwentaryzację środowiskową budynków, szczególnie pod względem gniazdowania chronionych gatunków ptaków. Dopiero tak szczegółowa analiza oraz uruchomienie finansowania pozwala na przeprowadzenie koniecznych działań naprawczych. W związku z powyższym w ocenie oddziaływania na środowisko proponowanych działań naprawczych będzie można sformułować generalne wnioski, ale bez szczegółowych analiz. Działania zaproponowane w Programie Ochrony Powietrza bezpośrednio wpływają na jeden element środowiska – jakość powietrza, jednak pośrednio będą wpływać również na świat roślinny, na zdrowie ludzi oraz mogą wpłynąć na stan zabudowy, a także sposób zagospodarowania przestrzennego w niektórych częściach strefy. Natomiast działania te w niewielkim stopniu będą wpływać na takie elementy środowiska jak: wody, gleby, gospodarka odpadami, klimat. Ważnym elementem Programu jest określenie podmiotów odpowiedzialnych za wdrożenie i realizację działań naprawczych. Rolę koordynatora i organizatora procesu realizacji Programu ma pełnić Zarząd Województwa, przy współpracy z samorządem miasta na prawie powiatu. BSIPP EKOMETRIA 15 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” Istotne znaczenie ma także określenie źródeł finansowania. W głównej mierze zapewnienie środków finansowych do realizacji działań naprawczych spoczywa na samorządach gmin miejskich oraz samorządach powiatów i województwa. Zgodnie z zasadą subsydiarności realizacja działań odbywać się będzie przy udziale środków własnych samorządu oraz źródeł finansowania zewnętrznego, w tym budżetu państwa i funduszy unijnych oraz funduszy ochrony środowiska. Czas wdrożenia działań naprawczych powinien być zdeterminowany zapisem w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z dnia 18 września 2012 r., poz. 1031), który określa rok 2013 jako graniczny dla osiągnięcia poziomu docelowego B(a)P. Ponieważ termin ten został wyznaczony na rok rozpoczęcia realizacji Programu Ochrony Powietrza, zaproponowane działania naprawcze należy wdrożyć jak najszybciej, jednak mając na uwadze możliwości techniczne i finansowe samorządów. Z tego względu wyznaczono termin zakończenia realizacji działań na 31.12.2023 rok. Realizacja działań określonych w Programie i związane z nimi zmiany jakości powietrza oraz zmiany uwarunkowań zarówno wewnętrznych jak i zewnętrznych sprawiają, że konieczne staje się monitorowanie tych działań. 2.2. Powiązania z innymi dokumentami Podstawowe znaczenie dla formułowania Programu Ochrony Powietrza mają normy prawa międzynarodowego, do przestrzegania których Polska jest zobowiązana oraz uregulowania o charakterze strategii, polityk, programów, planów o zasięgu wojewódzkim i gminnym. Główne zobowiązania międzynarodowe Polski w dziedzinie ochrony środowiska, w tym ochrony powietrza, wynikają z członkostwa w Unii Europejskiej. Spośród dokumentów programowych Unii istotną dla wprowadzania wartości normatywnej dla B(a)P jest DYREKTYWA 2004/107/WE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 15 grudnia 2004 r. w sprawie arsenu, kadmu, rtęci, niklu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w otaczającym powietrzu. Podstawowym dokumentem strategicznym dla wszystkich planów, programów i polityk mających odniesienie do kwestii środowiskowych oraz do zagadnienia zrównoważonego rozwoju, ma aktualnie obowiązujący program działania UE w zakresie ochrony środowiska. Jest to program szósty, w którym za szczególnie ważne uznaje się cztery problemy: zmiany klimatyczne, przyrodę i bioróżnorodność, środowisko a zdrowie oraz gospodarowanie zasobami naturalnymi i odpadami. Szczególnie problem środowisko, a zdrowie ma bezpośrednie odniesienie do Programu Ochrony Powietrza. Najważniejszym dokumentem funkcjonującym aktualnie na poziomie Wspólnoty jest Strategia Tematyczna dla zrównoważonego rozwoju miast przyjęta ostatecznie przez Komisję Europejską 11 stycznia 2006 roku (Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego dotyczący strategii tematycznej w sprawie środowiska miejskiego, Bruksela, dnia 11 stycznia 2006 r.). BSIPP EKOMETRIA 16 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” Głównym celem tej Strategii jest: „Poprawa stanu środowiska i jakości terenów zurbanizowanych oraz zapewnienie zdrowego środowiska życia mieszkańcom europejskich miast, zwiększenie znaczenia kwestii środowiskowych w rozwoju zrównoważonym terenów miejskich przy uwzględnieniu związanych z tym kwestii gospodarczych i społecznych” (Komisja Wspólnot Europejskich 2004, W stronę Strategii tematycznej środowiska miejskiego). Przygotowana Strategia ma za zadanie określać ramy oraz najważniejsze kierunki działań władz państwowych i lokalnych, promować dobre praktyki oraz inicjatywy integrujące wszelkie dziedziny życia w dążeniu do ożywienia miast europejskich. Mimo, że POP-y wykonuje się dla obszernych stref (aglomeracje, miasta powyżej 100 tys. oraz reszta województwa) to problemy związane z nadmiernymi stężeniami zanieczyszczeń w powietrzu dotyczą obszarów miejskich (tu miasta Olsztyn), tak więc założenia Strategii są jak najbardziej zbieżne z celami Programu. Wśród innych istotnych inicjatyw mających na celu promowanie ekorozwoju na terenach miejskich wymienić można podpisaną przez przedstawicieli rządów krajów europejskich, władz lokalnych, organizacji pozarządowych i środowisk naukowych w 1994 roku w Aalborgu Kartę Miast Europejskich na rzecz Ekorozwoju. Jej sygnatariusze zobowiązali się do mniejszego zużywania paliw nieodnawialnych, a zwiększenia udziału odnawialnych źródeł energii, energooszczędności i powiększania areałów zieleni w miastach. „II Polityka Ekologiczna Państwa” (przyjęta przez RM dnia 13 czerwca 2000 r., a przez Sejm 23 sierpnia 2001r.) - nawiązuje do „Strategii Polska 2025” i określa cel oraz zakres działań na rzecz ochrony środowiska w trzech horyzontach czasowych: 2002, 2010, 2025. Dokument ten wskazuje narzędzia ochrony środowiska: instytucjonalne, prawne, gospodarcze, naukowe, a także problemy związane ze współpracą międzynarodową ze szczególnym uwzględnieniem UE. Wyróżnione cele ochrony środowiska obejmują m.in.: zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego kraju w warunkach zrównoważonego rozwoju, zapobieganie powstawaniu odpadów, odzyskiwanie surowców i ponowne wykorzystywanie odpadów oraz bezpieczne dla środowiska końcowe unieszkodliwianie odpadów, likwidację zanieczyszczeń u źródła, ograniczenie emisji pyłów, gazów oraz gazów cieplarnianych do wielkości wynikających z przepisów i zobowiązań międzynarodowych, wprowadzanie norm emisyjnych i produktowych w gospodarce, racjonalizację i modernizację gospodarki energetycznej, zmniejszenie uciążliwości transportu, w szczególności drogowego na terenach zamieszkania, racjonalizację wykorzystania i zagospodarowania zasobów wodnych, racjonalizację wykorzystania i użytkowania kopalin, ochronę i kształtowanie żywych zasobów przyrody. BSIPP EKOMETRIA 17 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” Cechami charakterystycznymi nowej polityki w zakresie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniami są: zwiększenie liczby zanieczyszczeń objętych przeciwdziałaniem mającym zmniejszyć lub ograniczyć ich emisję i niekorzystne oddziaływanie na środowisko (do głównych należą substancje bezpośrednio zagrażające życiu i zdrowiu ludzi, takie jak metale ciężkie i trwałe zanieczyszczenia organiczne, substancje degradujące środowisko i pośrednio wpływające na zdrowie i warunki życia, takie jak dwutlenek siarki, tlenki azotu, amoniak, lotne związki organiczne i ozon przyziemny, substancje wpływające na zmiany klimatyczne, takie jak dwutlenek węgla, metan, podtlenek azotu, HFCs, SF6, PFCs, a także substancje niszczące warstwę ozonową, kontrolowane przez Protokół Montrealski); konsekwentne przechodzenie na likwidację zanieczyszczeń u źródła, poprzez zmiany nośników energii (ze szczególnym uwzględnieniem źródeł energii odnawialnej), stosowanie czystszych surowców i technologii (zgodnie z zasadą korzystania z najlepszych dostępnych technik i dostępnych metod) oraz minimalizację zużycia energii i surowców; coraz szersze normowanie emisji w przemyśle, energetyce i transporcie; coraz szersze wprowadzanie norm produktowych, ograniczających emisję do powietrza zanieczyszczeń w rezultacie pełnego cyklu życia produktów i wyrobów – od wydobycia surowców, poprzez ich przetwarzanie, wytwarzanie nowych produktów i wyrobów oraz ich użytkowanie, aż do przejścia w formę odpadów. Zaktualizowana Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju opracowana przez Rządowe Centrum Studiów Strategicznych (Warszawa, październik 2005 r.) jest aktualizacją „Koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju” wykonanej przez Rządowe Centrum Studiów Strategicznych pod kierunkiem prof. Jerzego Kołodziejskiego, przyjętej w dniu 5 października1999 r. przez Radę Ministrów oraz w dniu 17 listopada 2000 r. przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej (M.P. nr 26, poz. 432). Koncepcja jest podstawowym dokumentem określającym politykę przestrzennego zagospodarowania państwa, w perspektywie najbliższych 20 lat (w horyzoncie 2025 r.). Określa wymagania z zakresu ochrony środowiska i zabytków, z uwzględnieniem obszarów podlegających ochronie. Narodowa Strategia Spójności 2007-2013 określa priorytety, obszary i system wdrażania funduszy unijnych – Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności na lata 2007-2013. Cel strategiczny NSS to zapewnienie warunków do wzrostu konkurencyjności gospodarki. Jego realizacja odbywa się poprzez Programy Operacyjne (zarządzane przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego) oraz 16 Regionalnych Programów Operacyjnych (zarządzanych przez zarządy województw). Celem Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko jest wzrost atrakcyjności inwestycyjnej regionów Polski poprzez rozwój infrastruktury przy uwzględnianiu zasad ochrony środowiska, zdrowia społeczeństwa, zachowania BSIPP EKOMETRIA 18 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” tożsamości kulturowej i rozwoju spójności terytorialnej. W programie tym określono 14 osi priorytetowych: Gospodarka wodno-ściekowa; Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi; Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska; Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych; Transeuropejskie sieci transportowe; Transport przyjazny środowisku; Bezpieczeństwo transportu i krajowe sieci transportowe; Infrastruktura drogowa w Polsce wschodniej; Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku; Bezpieczeństwo energetyczne; Kultura i dziedzictwo kulturowe; Bezpieczeństwo zdrowotne i poprawa efektywności systemu ochrony zdrowia; Pomoc techniczna dla wsparcia procesu zarządzania programem upowszechniania wiedzy na temat wsparcia ze środków UE; Pomoc techniczna dla wsparcia zdolności instytucjonalnych w instytucjach uczestniczących we wdrażaniu priorytetów współfinansowania z funduszu spójności. Oprócz wymienionych dokumentów o charakterze ogólnym, wymienić należy kilka programów szczegółowych powstałych w oparciu o przepisy ustawy Prawo ochrony środowiska z 2001 r.: Polityka Energetyczna Polski do roku 2030, która zastąpiła dotychczasową Politykę Energetyczną Polski do roku 2025. Jest to dokument, który zawiera pakiet działań, mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego, konkurencyjności gospodarki, jej efektywności energetycznej oraz ochrony środowiska. Za najistotniejsze zasady polityki energetycznej uważa się: zasadę harmonijnego gospodarowania energią w warunkach społecznej gospodarki rynkowej, pełną integrację polskiej energetyki z europejską i światową, wypełnianie zobowiązań traktatowych Polski, zasadę rynku konkurencyjnego z niezbędną administracyjną regulacją w obszarach, w których mechanizmy rynkowe nie działają oraz wspomaganie rozwoju Odnawialnych Źródeł Energii (OZE). Głównym celem polityki energetycznej w obszarze wytwarzania i przesyłania energii elektrycznej oraz ciepła jest zapewnienie ciągłego pokrycia zapotrzebowania na energię przy uwzględnieniu maksymalnego możliwego wykorzystania krajowych zasobów oraz przyjaznych środowisku technologii. W zakresie ograniczenia oddziaływania energetyki na środowisko polityka energetyczna wyznacza następujące cele: ograniczenie emisji CO2 do 2020 roku przy zachowaniu wysokiego poziomu bezpieczeństwa energetycznego, ograniczenie emisji SO2 i NOx oraz pyłów (w tym PM10 i PM2,5) do poziomów wynikających z obecnych i projektowanych regulacji unijnych, BSIPP EKOMETRIA 19 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” ograniczanie negatywnego oddziaływania energetyki na stan wód powierzchniowych i podziemnych, minimalizacja składowania odpadów poprzez jak najszersze wykorzystanie ich w gospodarce, zmiana struktury wytwarzania energii w kierunku technologii niskoemisyjnych. „Strategia Rozwoju Energetyki Odnawialnej” (przyjęta przez RM dnia 5 września 2000 r., a przez Sejm 23 sierpnia 2001 r.) - dokument ten poświęcony jest dostosowaniu polityki energetycznej państwa, w zakresie udziału w niej energii ze źródeł odnawialnych, do celów strategicznych UE w tym zakresie. Zakłada wzrost udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie paliwowo energetycznym kraju do 7,5% w 2010 r. i do 14% w 2020 r. w strukturze zużycia nośników pierwotnych. Z dokumentów strategicznych na poziomie województwa, m. in. Programu Ochrony Środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2015-2018 oraz Strategii Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Województwa Warmińsko – Mazurskiego do roku 2020 wynika, że utrzymanie wysokiej jakości środowiska przyrodniczego jest jednym z podstawowych zagadnień w kontekście idei trwałego rozwoju. W ramach poprawy jakości i ochrony powietrza wymienia się następujące cele: ograniczenie emisji zanieczyszczeń przemysłowych, zwiększanie efektywności energetycznej gospodarki i ograniczanie zapotrzebowania na energię, instalowanie i modernizacja urządzeń ochrony powietrza, ograniczenie uciążliwości emisji do powietrza ze źródeł rozproszonych, preferowanie ogrzewania przyjaznego środowisku, likwidację lokalnych kotłowni o dużej emisji i rozbudowę sieci ciepłowniczej, zamianę kotłowni węglowych na obiekty niskoemisyjne, instalowanie wysokosprawnych urządzeń ciepłowniczych i budowę nowoczesnych sieci ciepłowniczych, rozbudowę sieci gazowej (przesyłowej i rozdzielczej) województwa, zmniejszanie zapotrzebowania na energię: stosowanie energooszczędnych technologii w gospodarce, dokonywanie termomodernizacji budynków, wprowadzanie nowoczesnych systemów grzewczych w domach jednorodzinnych, zmniejszanie strat energii w systemach przesyłowych (elektroenergetycznych i cieplnych); nadzór nad sporządzaniem przez poszczególne gminy projektów założeń do planów zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii, w tym energii geotermalnej, preferowanie transportu przyjaznego środowisku, uwzględnianie aspektów ekologicznych w planowaniu przestrzennym poprzez uwzględnienie w studiach oraz planach zagospodarowania przestrzennego wymagań ochrony środowiska i wyników monitoringu środowiska, BSIPP EKOMETRIA 20 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa aktualizacja i realizacja wojewódzkiego programu ekoenergetycznego, ograniczenie emisji ze środków transportu poprzez: modernizację taboru samochodowego, rozwój systemów komunikacji zbiorowej przyjaznych środowisku i promocję korzystania z publicznych środków transportu, opracowanie i wdrożenie programów ochrony powietrza dla stref, dla których nastąpiło przekroczenie standardów jakości powietrza. W ramach analizy uwarunkowań dla Programu Ochrony Powietrza wynikających z planów miejscowych wzięto pod uwagę następujące dokumenty: Strategia Rozwoju Olsztyna na lata 2006 – 2020 , Program Ochrony Środowiska dla Miasta Olsztyna na lata 2011 – 2014 z perspektywą do roku 2018, Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Olsztyna. Podstawowe cele i zadania wskazane w powyższych opracowaniach, zbieżne z celami Programu to: 1. Z zakresu gospodarki przestrzennej Planowanie przestrzeni Miasta Olsztyna zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, ze szczególnym uwzględnieniem walorów przyrody ożywionej i nieożywionej, Modernizacja infrastruktury istniejącej i uzbrojenie terenów przewidzianych pod inwestycje mieszkaniowe, przemysłowo-składowe (sieci i instalacje energii grzewczej i elektrycznej, gazowej, wodnokanalizacyjnej, etc), Poprawa rozwiązań układu komunikacyjnego i miejsc parkowania w celu zapewnienia dostępności komunikacyjnej wewnętrznej i zewnętrznej, Budowa obwodnicy miasta, Poprawa stanu technicznego i nawierzchni dróg, Ekologiczne, podnoszące jakość i bezpieczeństwo funkcjonowania rozwiązania w zakresie transportu zbiorowego ludności oraz bezpiecznego transportu rowerowego: pasy szybkiego ruchu dla komunikacji zbiorowej, sieć dróg i miejsc parkowania dla rowerów, bezkolizyjne przejścia dla pieszych nadziemne i podziemne, Strefy ruchu uspokojonego w obszarach zwartej zabudowy, 2. Z zakresu ochrona kształtowanie środowiska przyrodniczego Zagospodarowanie terenów zielonych w przestrzeni publicznej miasta, Rewitalizacja zdegradowanych i zagrożonych degradacją obszarów zielonych w kierunku ich rekreacyjnego i edukacyjnego wykorzystania. 3. Z zakresu systemu zarządzania środowiskiem i edukacji ekologicznej społeczeństwa Podniesienie poziomu świadomości ekologicznej społeczeństwa Miasta Olsztyna poprzez kształtowanie postaw proekologicznych oraz wykształcenie poczucia odpowiedzialności za stan środowiska, BSIPP EKOMETRIA 21 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” Zwiększenie świadomości społeczeństwa w zakresie potrzeb i możliwości ochrony powietrza, w tym oszczędności energii i stosowania odnawialnych źródeł energii oraz szkodliwości spalania odpadów w gospodarstwach domowych. 4. Z zakresu poprawy jakości powietrza atmosferycznego Projekty podnoszące efektywność energetyczną w budynkach użyteczności publicznej (projekty termomodernizacyjne), Utrzymanie jakości powietrza na terenie Miasta Olsztyna zgodnie z obowiązującymi standardami jakości środowiska, Eliminowanie nieekologicznych źródeł ogrzewania i zastępowanie ich nowoczesnymi, energooszczędnymi i ekologicznymi źródłami energii, Promocja i wspieranie rozwoju odnawialnych źródeł energii oraz technologii zwiększających efektywne wykorzystanie energii i zmniejszających materiałochłonność gospodarki, Zwiększenie wykorzystania paliw alternatywnych (przykładowo biopaliwa), Modernizacja ciepłowni lub łączenie systemów ciepłowniczych w celu optymalizacji wykorzystania energii pierwotnej paliw, Budowa ciepłowniczych sieci magistralnych i rozdzielczych MPEC w Olsztynie, Realizacja zadań związanych z przyłączeniem nowych odbiorców energii cieplnej MPEC w Olsztynie, Budowa, przebudowa i modernizacja sieci i węzłów cieplnych, systemu zdalnych odczytów liczników ciepła, systemu telemetrii węzłów cieplnych, wymiana liczników ciepła. Cele i zadania określone w powyższych dokumentach muszą być brane pod uwagę przy konstruowaniu wszelkiego rodzaju programów strategicznych dotyczących rozwoju gospodarczego i społecznego Polski oraz jej poszczególnych regionów. Analiza porównawcza celów przedstawionych w omówionych dokumentach oraz celów i działań zawartych w „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie miasto Olsztyn” pozwala stwierdzić, że nie istnieją rozbieżności pomiędzy nimi. Działania zaproponowane w Programie są zbieżne z celami i zadaniami określonymi w powyższych dokumentach. BSIPP EKOMETRIA 22 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” 2.3. Obszar objęty opracowaniem „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie miasto Olsztyn” opracowywany jest dla strefy miasto Olsztyn o kodzie PL2801. Rysunek 1. Położenie strefy objętej opracowaniem na tle województwa warmińsko-mazurskiego Strefę miasto Olsztyn tworzy miasto na prawach powiatu. Olsztyn liczy 175 482 tys. mieszkańców. Powierzchnia miasta wynosi 87,9 km 2, co stanowi około 0,7% powierzchni województwa. Olsztyn położony jest w środkowej części województwa warmińsko-mazurskiego nad rzeką Łyną, w granicach Pojezierza Olsztyńskiego, które wchodzi w skład makroregionu Pojezierza Mazurskiego. Od południowej strony miasto sąsiaduje z Puszczą Napiwodzko-Ramucką. Powierzchnia terenu charakteryzuje się urozmaiconą, młodoglacjalną rzeźbą. Większość obszaru miasta, głównie w jego części południowej, zajmuje falista wysoczyzna polodowcowa, której powierzchnia zawiera się przeważnie między wysokościami 120-150 m n.p.m. Na terenie Olsztyna występują duże powierzchnie terenów zieleni. Grunty zabudowane i zurbanizowane stanowią 41,6% powierzchni miasta, grunty leśne, zadrzewione i zakrzewione 23,9%, użytki rolne 22,3%, a grunty pod wodami 9,6% jego obszaru. Powierzchnia obszarów prawnie chronionych w 2011 r. wynosiła w Olsztynie 501,8 ha i stanowiła 5,7% powierzchni miasta. BSIPP EKOMETRIA 23 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” Proponowane w Programie działania naprawcze nie dotyczą całego miasta. Ich zasięg jest ograniczony do obszarów przekroczeń wartości docelowej B(a)P. Analiza wyników obliczeń modelowych benzo(a)pirenu w powietrzu w Olsztynie wykazała istnienie 4 obszarów przekroczeń poziomu docelowego stężenia średniego rocznego. 1. Obszar przekroczeń Wm11mOlB(a)Pa01 zlokalizowany w centralnej części miasta Olsztyna, obejmuje znaczny obszar zwartej zabudowy miasta; zajmuje powierzchnię 21,8 km2, zamieszkiwany jest przez ok. 79 tys. osób; jest to obszar o charakterze miejskim; emitowany ładunek B(a)P ze wszystkich typów źródeł wynosi 52,9 kg; stężenia średnie roczne osiągają maksymalnie 3,40 ng/m3; w stężeniach przeważa emisja powierzchniowa w centralnej części obszaru, a na obrzeżu napływ spoza strefy. 2. Obszar przekroczeń Wm11mOlB(a)Pa02 zlokalizowany w północnej części miasta Olsztyna, na terenie Osiedla Redykajny; zajmuje powierzchnię 0,97 km2, zamieszkiwany jest przez ok. 2,3 tys. osób; jest to obszar o charakterze miejskim; emitowany ładunek B(a)P ze wszystkich typów źródeł wynosi 1,91 kg; stężenia średnie roczne osiągają maksymalnie 1,56 ng/m3; w stężeniach przeważa emisja powierzchniowa w centralnej części obszaru, a na obrzeżu napływ spoza strefy. 3. Obszar przekroczeń Wm11mOlB(a)Pa03 zlokalizowany w południowozachodniej części miasta Olsztyna, na terenie dzielnicy Dajtki; zajmuje powierzchnię 0,75 km2, zamieszkiwany jest przez ok. 2,5 tys. osób; jest to obszar o charakterze miejskim; emitowany ładunek B(a)P ze wszystkich typów źródeł wynosi 0,94 kg; stężenia średnie roczne osiągają maksymalnie 1,11 ng/m3; w stężeniach przeważa napływ spoza strefy. 4. Obszar przekroczeń Wm11mOlB(a)Pa04 zlokalizowany w południowej części miasta Olsztyna, na terenie osiedli: Jaroty, Kolonia Jaroty oraz Skarbówka Poszmanówka; zajmuje powierzchnię 1,59 km 2, zamieszkiwany jest przez ok. 12,6 tys. osób; jest to obszar o charakterze miejskim; emitowany ładunek B(a)P ze wszystkich typów źródeł wynosi 4,38 kg; stężenia średnie roczne osiągają maksymalnie 1,76 ng/m3; w stężeniach przeważa emisja powierzchniowa oraz napływ spoza strefy. Po wdrożeniu zaproponowanych działań naprawczych, ich pozytywne oddziaływanie na jakość powietrza (obniżenie stężeń B(a)P) będzie odczuwalne nie tylko w obszarach przekroczeń, ale także na obszarze całego miasta oraz obszarach do niego przyległych. BSIPP EKOMETRIA 24 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” 3. Stan wybranych elementów środowiska dla strefy objętej Programem Ochrony Powietrza – miasta Olsztyn Działania naprawcze zaproponowane w POP mają ograniczony zasięg przestrzenny, tzn. realizowane będą w przestrzeni całkowicie zmienionej antropogenicznej, w obszarze zurbanizowanym. Rodzaj działań oraz ich ograniczony zasięg terytorialny powodują, iż ich wpływ będzie ograniczony głównie do kilku komponentów środowiska, tzn. do: powietrza atmosferycznego, flory na terenach miejskich, człowieka oraz zabytków kultury i zagospodarowania przestrzeni miejskiej. Informacje zawarte w tym rozdziale pochodzą przede wszystkim z opracowań: Strategia Rozwoju Olsztyna na lata 2006-2020; Program ochrony środowiska dla miasta Olsztyn na lata 2011-2014 z perspektywą do roku 2018; Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Miasta Olsztyn, 2011 r; Raport o stanie Miasta Olsztyn za lata 2010, 2011; Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Olsztyna, 2009 r.; Wyniki monitoringu powietrza, wód, hałasu zamieszczone na stronie internetowej WIOŚ Olsztyn. 3.1. Lokalne warunki zagospodarowania przestrzennego Miasto Olsztyn zajmuje ok. 88,33 km2, jest największym miastem w województwie warmińsko-mazurskim. Na terenie Olsztyna występują duże powierzchnie terenów zieleni. Grunty zabudowane i zurbanizowane stanowią 41,6% powierzchni miasta, grunty leśne, zadrzewione i zakrzewione 23,9%, użytki rolne 22,3%, a grunty pod wodami 9,6% jego obszaru. Na każdego mieszkańca miasta w 2011 r. przypadało średnio około 119 m2 gruntów leśnych zadrzewionych i zakrzewionych oraz 48 m2 gruntów pod wodami powierzchniowymi. Na przestrzeni lat struktura funkcjonalno-przestrzenna Olsztyna dostosowywała się do naturalnych warunków ukształtowania terenu, na którym położone jest miasto. Olsztyn leży w dolinie rzeki Łyny dzielącej miasto wzdłuż osi północ-południe na dwie, względnie równe powierzchniowo części. Przebiegająca przez obszar miasta dolina rzeki Łyny charakteryzuje się znacznym zróżnicowaniem formy na trasie swego przebiegu przez miasto. W części południowej stanowi rozległą wklęsłość polodowcową, w rejonie Podgrodzia ma charakter doliny rzecznej, podczas gdy w rejonie lasu miejskiego tworzy przełomy porozcinane formami erozyjnymi. Olsztyn jest miastem nie posiadającym administracyjnego podziału na dzielnice, natomiast podzielony jest na 23 osiedla. W strukturze zabudowy miasta Olsztyna można wyróżnić trzy podstawowe typy zabudowy: wielorodzinną wysoką, wielorodzinną niską, jednorodzinną. BSIPP EKOMETRIA 25 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” Ponadto, należy wyróżnić specyficzny obszar Starego Miasta z zabudową starych kamieniczek i infrastrukturą turystyczną. Dla potrzeb STUDIUM1 podzielono miasto na dwadzieścia stref funkcjonalno – przestrzennych: Strefy zabudowy: 1. Strefa Śródmiejska CENTRUM – oznaczenie C. Do strefy zaliczono stosunkowo rozległy obszar miasta obejmujący nie tylko Stare Miasto oraz tradycyjne centrum administracyjno, kulturalno, usługowe, ale także pozostałe tereny śródmiejskie z lokalnymi zespołami usługowymi, tereny rozwojowe ścisłego Centrum a także historyczną i nową zabudowę mieszkaniową sąsiadującą bezpośrednio z ogólno- miejskim terenami usługowymi. 2. Strefy mieszkaniowe – oznaczenie M. Wydzielono dziesięć stref o dominującej funkcji mieszkalnictwa z towarzyszącymi usługami podstawowymi oraz lokalnymi ośrodkami usług ogólnomiejskich i komercyjnych. W bezpośrednim sąsiedztwie strefy Śródmiejskiej położone są obszary mieszkaniowe osiedli Zatorze, Podgrodzie, Grunwaldzkie i osiedla tzw. dzielnicy Wschodniej wraz z Kolonią Mazurską. Satelitarnie do powyższego, zwartego układu urbanistycznego położone są obszary o dominacji zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej, położone w południowej części miasta takie jak: Nagórki, Jaroty, Pieczewo i Pieczewo II oraz o zabudowie zróżnicowanej Brzeziny i Jaroty – Sady. W zachodniej części miasta dominuje zabudowa mieszkaniowa niskiej intensywności rozmieszczona w osiedlach: Gutkowo, Redykajny, Likuzy – Jezioro Długie oraz Dajtki. 3. Strefa Uniwersytetu Warmińsko – Mazurskiego – oznaczenie U. W podziale na strefy wyróżniono specjalnie tereny uniwersyteckie zarówno ze względu na ich autonomię w mieście, ale przede wszystkim z powodu ich znaczenia w strukturze przestrzennej miasta. Położenie Strefy Uniwersytetu Warmińsko – Mazurskiego na głównej trasie wjazdowej do miasta nadaje temu obszarowi szczególną rangę „wizytówki” i „pierwszego wrażenia” w odbiorze gości Olsztyna. 4. Strefy usługowo – gospodarcze – oznaczenie G. Zrealizowana w sposób kompleksowy w latach sześćdziesiątych tzw. Dzielnica Przemysłowa miasta Olsztyna, wraz z terenami zabudowy przemysłowo – składowej w rejonie Tracka i Karolina stanowi do tej pory zwarty obszar o jednolitym charakterze koncentracji zakładów produkcyjnych, usługowych i składowych. Strefy przyrodniczo – krajobrazowe: 1. Strefy otoczenia jezior – oznaczenie O. Wyznaczono cztery Strefy Otoczenia Jezior, przypisane największym akwenom miasta. Najważniejszą strefę przyrodniczo – krajobrazową w mieście stanowi Otoczenie Jeziora Krzywego, zarówno pod względem wielkości obszaru jak i znaczeniu funkcjonalnym w strukturze miasta Olsztyn. Pozostałe strefy to 1 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Olsztyna, 2009 r. BSIPP EKOMETRIA 26 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” otoczenia jezior: Redykajny i Żbik, Jeziora Kortowskiego i Jeziora Skanda. Strefy Otoczenia Jezior są względnie autonomiczne w stosunku do struktury przestrzennej miasta, za wyjątkiem otoczenia J. Kortowskiego, które stanowi obszar do wspólnego zagospodarowania ze strefą Uniwersytetu Warmińsko – Mazurskiego. 2. Strefa Lasu Miejskiego – oznaczenie L. Drugim, poza jeziorami, elementem pozytywnie wyróżniającym miasto Olsztyn jest rozległy, ponad 1050 hektarowy kompleks leśny znajdujący się w granicach miasta. Ten obszar ze względu na swą specyfikę i rolę w strukturze miasta został objęty odrębną strefą o własnych ustaleniach kierunkowych. Obszary przewidziane do objęcia programami rewitalizacji w mieście Olsztyn to obszar Starego Miasta i Śródmieścia. "Program rewitalizacji obszaru Starego Miasta i Śródmieścia w Olsztynie" składa się z trzech zadań: I. Przebudowa Placu Jana Pawła II w Olsztynie realizowana w ramach rewitalizacji Placu Jana Pawła II, II. Rewitalizacja obszaru pomiędzy Starym Miastem a Ratuszem, III. Przebudowa Placu Solidarności przy ul. Piłsudskiego. Działania naprawcze zaproponowane w Programie koncentrować się będą głównie w Strefie Śródmiejskiej Centrum oraz na terenie osiedli: Jaroty, Kolonia Jaroty, Skarbówka Poszmanówka oraz Redykajny. 3.2. Jakość powietrza w strefie Wpływ na jakość powietrza w strefach ma wiele czynników, jednak głównym jest wielkość i rodzaj emisji zanieczyszczeń do powietrza. Program Ochrony Powietrza dotyczy zanieczyszczeń benzo(a)pirenem, jednak skrótowo scharakteryzowano stan aerosanitarny strefy i całego województwa w stosunku do większości normowanych zanieczyszczeń. W województwie warmińsko-mazurskim w 2011 r.: Średnie roczne stężenia dwutlenku azotu kształtowały się poniżej średniorocznego stężenia dopuszczalnego, które wynosi 40 µg/m3. Najwyższe średnioroczne stężenie zanotowano na stacji w Ostródzie – 16,4 µg/m3. W 2011 roku maksymalne stężenia jednogodzinne zanotowane na stacjach w Ostródzie (167,7 µg/m 3) oraz w Elblągu (165,4 µg/m3) były wyższe od zanotowanych w 2010 roku. Notowane stężenia dwutlenku siarki mają charakter sezonowy i ich wartość związana jest z energetyką grzewczą. Wyższe stężenia SO 2 notowane są w okresie od października do marca. Notuje się wtedy ekstremalne wartości jednogodzinnych i średniodobowych stężeń SO2. Maksymalne stężenie średniodobowe i jednogodzinne zanotowano w Gołdapi, wynosiły one odpowiednio: 29,7 µg/m 3 i 43,2 µg/m3. Najwyższe stężenia pyłu PM10 notowane są w sezonie grzewczym, w czasie niskich temperatur. W stosunku do roku 2010 wartości zanotowane na stacji w Elblągu wskazują na poprawę jakości powietrza na terenie miasta pod kątem zanieczyszczenia pyłem PM 10. Zarówno średnia roczna, jak i liczba dni z przekroczeniem wartości BSIPP EKOMETRIA 27 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” dopuszczalnej były niższe niż w 2010 roku. W 2011 roku w Olsztynie zanotowano 34 dni z przekroczeniami dopuszczalnej wartości dobowej. Dopuszcza się wystąpienie 35 dni z przekroczeniem wartości dobowej. Zanieczyszczenie powietrza pyłem zawieszonym PM10 w Nidzicy było podobne jak w 2010 roku, z nieznaczną tendencją do zwiększania się zarówno średniej rocznej, jak i liczby dni z przekroczeniami dopuszczalnej wartości dobowej. Stężenia średnioroczne ołowiu są bardzo niskie, kształtują się na poziomie do 5% wartości dopuszczalnej. 8-godzinne stężenia tlenku węgla w roku 2011 kształtowały się od 1780 µg/m3 w Elblągu do 2245 µg/m3 w Ostródzie. Wartości maksymalne nigdy nie przekroczyły połowy wartości dopuszczalnej. Na każdej ze stacji pomiarowych w 2011 roku zanotowano przynajmniej jeden dzień, w którym zarejestrowano ośmiogodzinną średnią powyżej wartości 120 µg/m3. Najwięcej takich dni zanotowano w Elblągu – 12, a najmniej w Mrągowie – 6. Brak dni z przekroczeniem wartości 120 µg/m3 oznacza spełnienie kryterium określonego dla celu długoterminowego. Najwyższe stężenie średnioroczne pyłu PM2,5 zarejestrowano w Olsztynie – 19,7 µg/m3. Wszystkie stężenia zanotowane na stacjach w województwie warmińsko-mazurskim mieściły się poniżej wartości poziomu dopuszczalnego, który ma być osiągnięty do 2020 roku. Ocena za rok 2011 dla B(a)P została dokonana na podstawie pomiarów przeprowadzonych na stacjach w Olsztynie, Elblągu i Nidzicy. Poziomy benzo(a)pirenu zanotowane w 2011 roku są na bardzo zbliżonym poziomie do stężeń zanotowanych w 2010 roku, czyli: w Nidzicy na poziomie 3,8 ng/m3, Olsztynie 1,7 ng/m3, Elblągu 2,8 ng/m3. Na każdej ze stacji zarejestrowano przekroczenie poziomu docelowego. W wyniku oceny jakości powietrza przeprowadzonej za rok 2011, biorąc pod uwagę kryterium ochrony zdrowia, strefę miasto Olsztyn zakwalifikowano do klasy C pod względem zanieczyszczenia powietrza benzo(a)pirenem, gdyż stwierdzono przekroczenie poziomu docelowego B(a)P o okresie uśredniania wyników pomiarów rok kalendarzowy. Tabela 1. Pomiary stężeń B(a)P w strefie miasto Olsztyn w 2011 roku Lp. 1. Stanowisko Olsztyn ul. Puszkina Kod krajowy stacji Typ pomiaru B(a)P rok 3 [ng/m ] % przekroczenia WmOlsztyWIOS_Puszkin Man. 1,72 72 W 2011 roku na terenie strefy miasto Olsztyn pomiary stężeń benzo(a)pirenu prowadzone były na jednej stacji manualnej. Na stanowisku pomiarowym w Olsztynie poziom docelowy stężenia średniorocznego został przekroczony o 72%. BSIPP EKOMETRIA 28 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” 3.2.1. Emisja przemysłowa Najważniejsze zakłady przemysłowe, decydujące o emisji przemysłowej z procesów technologicznych, prowadzą od wielu lat działania ukierunkowane na redukcję emisji zanieczyszczeń do powietrza. Zgodnie z obliczeniami wykonanymi w ramach Programu Ochrony Powietrza dla miasta Olsztyn z 2011 r. rozkład stężeń B(a)P wyznaczonych poprzez modelowanie wskazuje na bardzo lokalne i minimalne oddziaływanie emisji przemysłowej na terenie omawianej strefy. W rejestrze REGON (Krajowym Rejestrze Urzędowym Podmiotów Gospodarki Narodowej) wpisane były w 2011 r. ok. 124 podmioty na 1000 osób zamieszkujących w Olsztynie (o 43 podmioty więcej na każdy 1000 ludności niż w województwie). Olsztyn jest obecnie ważnym ośrodkiem gospodarczym regionu. W przemyśle dominują takie branże jak: oponiarska - Michelin Polska S.A., drzewna i meblarska – Mebelplast, spożywcza (mięsny, mleczarski, młynarski, browar) – Grupa Indykpol, Browar Kormoran, Chłodnia Olsztyn, Bondari Mrożonki, przetwórstwo rolne (pasze) - Wipasz, odzieżowa - Yakan, Planeta Mody, maszynowa - Unimasz, Agroma Olsztyn Grupa Sznajder, OBRAM, Schwarte – Milfor, IT – ZETO, Sprint, VisaCom, poligraficzna – Olsztyńskie Zakłady Graficzne. Istotną rolę odgrywają również Olsztyńskie Kopalnie Surowców Mineralnych. Stężenia benzo(a)pirenu pochodzące z zakładów przemysłowych dochodzą dla wartości średniorocznych do 0,0058 ng/m3 (0,58% wartości docelowej). Stężenia te uzyskuje się jednak wyłącznie w bezpośrednim otoczeniu źródeł, na pozostałym obszarze miasta stężenia od punktowych źródeł przemysłowych i energetycznych wynoszą około 0,15% wartości docelowej. W celu zmniejszenia negatywnego wpływu przemysłu na środowisko, wszędzie gdzie jest to możliwe, musi być stosowana metoda najlepszych dostępnych środków technicznych (BAT). Największą instalację na terenie strefy miasto Olsztyn stanowi Michelin Polska S.A., jednak, ze w względu na charakter emisji (emisja zorganizowana, wysokie emitory, zastosowanie technik odpylania), stężenia B(a)P w strefie pochodzące z tego źródła nie są wysokie. Zakład ten należy do 7 największych źródeł zanieczyszczeń przemysłowych w województwie warmińsko-mazurskim, które stanowią instalacje energetycznego spalania paliw o nominalnej mocy cieplnej przekraczającej 50 MW. BSIPP EKOMETRIA 29 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” 3.2.2. Systemy grzewcze w mieście Dla realizacji działań naprawczych Programu Ochrony Powietrza bardzo ważnymi zagadnieniami w miastach jest funkcjonowanie i rozwój centralnego zaopatrzenia w ciepło, czyli miejskiego systemu ciepłowniczego, sieci gazowej i możliwości zaopatrzenia mieszkańców w ciepło i gaz. Kotłownie lokalne i indywidualne systemy grzewcze są źródłem tzw. niskiej emisji. Emitują one szereg substancji wpływających negatywnie na zdrowie człowieka i środowisko przyrodnicze, m.in.: CO, SOx, NO x, pyły, zanieczyszczenia organiczne, w tym wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), dioksyny i furany oraz węglowodory alifatyczne. Spotęgowany, negatywny efekt tego typu ogrzewania wynika z eksploatowania niskosprawnych urządzeń grzewczych oraz spalania paliw złej jakości (zasiarczony, zapopielony i niskokaloryczny węgiel, a w szczególności odpady z gospodarstw domowych). Ponadto mała wysokość takich emitorów (kilka, -kilkanaście metrów) zmniejsza skuteczność rozpraszania się zanieczyszczeń, a występujące w okresie zimowym częste inwersje temperatury dodatkowo sprzyjają kumulacji zanieczyszczeń z niskich emitorów. Wprowadzanie do powietrza zanieczyszczeń z palenisk domowych przez osoby fizyczne nie podlega żadnym ograniczeniom prawnym, organizacyjnym czy ekonomicznym. Osoby ogrzewające mieszkania (w budynkach istniejących, inaczej jest przy budowie np. nowych domów jednorodzinnych, gdzie sposób ogrzewania może być narzucony) nie muszą uzyskiwać zgody na funkcjonowanie pieców domowych, nie podlegają kontroli w zakresie wielkości emisji i nie wnoszą opłat za korzystanie ze środowiska, nie podlegają praktycznie także kontroli w zakresie rodzaju i jakości spalanych paliw. Ponieważ w przeważającej części za przekroczenia wartości normatywnych B(a)P odpowiadają indywidualne paleniska węglowe, ich modernizacja lub likwidacja ma priorytetowe znaczenie. Obecnie jednym z głównych rozwiązań, uzasadnionych ekonomicznie i ekologicznie, jest stosowanie „czystych technologii spalania węgla”. Kotły nowej generacji, oparte na technice dolnego i górnego spalania w części złoża, można zaliczyć do grupy urządzeń grzewczych realizujących technologię „czystego spalania węgla”. Jednak najkorzystniejsze dla poprawy jakości powietrza w mieście jest podłączanie budownictwa wielorodzinnego i jednorodzinnego do miejskiego systemu grzewczego. Możliwości korzystania z energii odnawialnej natomiast, w indywidualnych systemach grzewczych, są raczej ograniczone ze względu na bariery finansowe i techniczne. Indywidualne gospodarstwa domowe mają wielkie możliwości ochrony powietrza atmosferycznego poprzez oszczędzanie energii. Jednym z podstawowych działań, mających na celu ograniczenie zużycia energii cieplnej przez mieszkańców, jest termomodernizacja budynków poprzez docieplanie ścian, wymianę lub doszczelnienie okien i drzwi zewnętrznych. Termomodernizacja ogranicza bezpośrednio stratę ciepła do otoczenia, co zmniejsza ilość spalanych paliw w kotłowniach i indywidualnych piecach, a więc zmniejsza emisję zanieczyszczeń powietrza, a w przypadku spalania paliw stałych także emisję odpadów paleniskowych. BSIPP EKOMETRIA 30 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” Biorąc pod uwagę, że za ponadnormatywne stężenia B(a)P w Olsztynie odpowiedzialna jest przede wszystkim emisja z niskich emitorów energetycznych (jej udział miejscami sięga w mieście do 280% wartości docelowej), narzędziami wspomagającymi proces redukcji niskiej emisji powinny być: polityka finansowa (miejska i wojewódzka) wspomagająca właścicieli lokali zdecydowanych do zamiany ogrzewania węglowego na ogrzewanie proekologiczne, z priorytetem na podłączenie do centralnego systemu zaopatrzenia w ciepło (m.s.c.), Program Ograniczenia Niskiej Emisji, który może być podstawą do wnioskowania o dotacje z funduszy europejskich oraz funduszy celowych. W pierwszej kolejności programem tym należałoby objąć Strefę Śródmiejskiej Centrum oraz na terenie osiedli: Jaroty, Kolonia Jaroty, Skarbówka Poszmanówka oraz Redykajny. Zaopatrzenie w ciepło Miejska sieć ciepłownicza w Olsztynie jest zasilana z dwóch źródeł ciepła: ciepłownia miejska (C) „Kortowo” o mocy zainstalowanej 174 MW, elektrociepłownia (EC) „Michelin”, moc zamówiona 95 MW. Ciepłownia Kortowo wyposażona jest w 6 kotłów WR 25 o łącznej mocy ok. 174 MW. W 2006 i 2007 roku zmodernizowane zostały dwa kotły w technologii ścian szczelnych z możliwością współspalania biomasy. Sprawność kotłowni średnioroczna wynosi ok. 81,5%. Obecnie spalany jest węgiel o wartości opałowej ok. 23000 kJ/kg, zawartość popiołu 16 %, zawartość siarki do 0,6%. Posiadana moc źródeł ciepła (łącznie z ok. 30 MW rezerwą w parze, którą dysponuje EC Michelin) pokrywa obecnie w pełni zapotrzebowanie ciepła przez miasto. MPEC Sp. z o.o. jest właścicielem Ciepłowni Kortowo, wodnych sieci cieplnych na terenie miasta zasilanych z obydwu źródeł o łącznej długości 146,4 km, do której przyłączonych jest 1 032 węzłów cieplnych (w tym, węzłów grupowych jak np. na Zatorzu, Jarotach) z których 532 stanowi własność Spółki. Poza scentralizowanym systemem dystrybucji MPEC posiada również 6 kotłowni gazowych o łącznej mocy 5,33 MW. Spośród odbiorców zaopatrywanych w energię cieplną przez MPEC 80,7% posiada centralne ogrzewanie oraz ciepłą wodę, zaś pozostałe 19,3% - jedynie centralne ogrzewanie. Nośnikiem ciepła miejskich ciepłowni jest woda. MPEC Sp. z o.o. jest właścicielem wodnych sieci cieplnych. W 2011 r. w Olsztynie łączna długość sieci ciepłowniczej, łącznie z sieciami osiedlowymi, wynosiła około 155 km, w tym około 53% wykonano w technologii rur preizolowanych. Miejska sieć ciepłownicza dostarcza ciepło na potrzeby budynków mieszkalnych, urzędów i instytucji, przemysłu i innych odbiorców. W 2011 r. Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. dostarczyło do odbiorców łącznie 1,8 mln GJ energii cieplnej, w tym 98,5% za pośrednictwem sieci ciepłowniczej, 1,3% z kotłowni lokalnych i 666 GJ z instalacji solarnych. Spółka w 2011 r. zaopatrywała w energię 880 odbiorców. Do najważniejszych należały: Spółdzielnia Mieszkaniowa „Jaroty”, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Olsztyńska Spółdzielnia Mieszkaniowa, BSIPP EKOMETRIA 31 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” Spółdzielnia Mieszkaniowa „Kormoran”, Spółdzielnia Mieszkaniowa „Perkoz”, Zakład Lokali i Budynków Komunalnych, Rejonowy Zarząd Infrastruktury, Ośrodek Sportu i Rekreacji, Miejski Szpital Zespolony. Największy udział w strukturze odbiorców, biorąc pod uwagę wielkość zużycia ciepła, miały spółdzielnie mieszkaniowe (26%), wspólnoty mieszkaniowe (25%) oraz obiekty budżetowe (24%).Udział w zużyciu ciepła pozostałych odbiorców, do których należą obiekty przemysłowe, usługowe i handlowe, stanowił 22%. Najniższy udział w strukturze sprzedaży posiadały obiekty gospodarki komunalnej stanowiące 2% odbiorców. Do 2017 r. nie przewiduje się istotnych zmian na olsztyńskim rynku ciepłowniczym. Sytuacja ulegnie zmianie po 2017 r. w związku z zakończeniem działalności w zakresie produkcji ciepła przez Michelin S.A. Tak więc konieczne jest wybudowanie w Olsztynie nowego źródła wytwarzania energii cieplnej. Zaopatrzenie w gaz Na terenie miasta występuje sieć gazowa wysokiego, średniego i niskiego ciśnienia. W Olsztynie w 2010 r. gęstość sieci gazowej wynosiła 332,9 km/100 km 2, a udział ludności korzystającej z sieci gazowej wynosił 85,4%. W 2010 r. zużyto łącznie 30238,9 tys. m3 gazu, głównie na ogrzewanie mieszkań (58,9% ogółu zużytego gazu). Stan sieci gazowej na terenie Olsztyna w 2010 r.: długość sieci gazowej rozdzielczej – 294,1 km, czynne przyłącza gazowe - 8 862 szt. 3.2.3. Komunikacja samochodowa Rosnące z roku na rok natężenie ruchu samochodowego powoduje znaczący wzrost jego uciążliwości dla środowiska, szczególnie dla jakości powietrza oraz dla klimatu akustycznego. Oddziaływanie ruchu samochodowego na środowisko ma tendencje rosnące: w ostatnich latach nastąpił dynamiczny wzrost liczby poruszających się samochodów na drogach, przy niezbyt znaczącej poprawie infrastruktury drogowej. Komunikacja samochodowa nie jest znaczącym źródłem emisji benzo(a)pirenu. Stężenia B(a)P w Olsztynie pochodzące od źródeł liniowych dochodzą jedynie do 0,21 ng/m3, czyli do 21% wartości docelowej. Układ komunikacyjny Olsztyna Na terenie Olsztyna transport odbywa się na drogach kołowych o nawierzchni twardej i gruntowej. Łączna długość dróg powiatowych i gminnych o twardej nawierzchni wynosiła w 2011 r. 213,8 km, z tego 199,8 km stanowiły drogi gminne o nawierzchni twardej. BSIPP EKOMETRIA 32 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” Drogi przechodzące przez Olsztyn: Droga krajowa 16: Grudziądz – Olsztyn – Ogrodniki, Droga krajowa 51: Olsztynek – Olsztyn – Bezledy, Droga krajowa 53: Olsztyn – Szczytno – Ostrołęka, Droga wojewódzka 527: Olsztyn – Pasłęk – Dzierzgoń, Droga wojewódzka 598: Olsztyn – Zgniłocha. Olsztyn nie posiada obwodnicy, a większość ruchu tranzytowego odbywa się ulicami miasta. Obecnie trwają uzgodnienia oraz prace projektowe związane z ustaleniem jej trasy. Planowana obwodnica Olsztyna o długości 36,5 km składać się będzie z trzech części: Obwodnica Zachodnia – droga krajowa nr 16, Obwodnica Południowa – drogi krajowe nr 16 i 51, Obwodnica Wschodnia – droga krajowa nr 51. Polityka transportowa miasta Olsztyna, w tym rozwój sieci drogowej, rowerowej, transportu publicznego, opiera się na „Aktualizacji studium komunikacyjnego dla Miasta Olsztyna”, 2009 r. 3.2.4. Odnawialne źródła energii Przez odnawialne źródła energii należy rozumieć, zgodnie z art. 3 ustawy Prawo energetyczne (Dz. U. 2012 nr 0 poz. 1059), źródło wykorzystujące w procesie przetwarzania energię wiatru, promieniowania słonecznego, geotermalną, fal, prądów i pływów morskich, spadku rzek oraz energię pozyskiwaną z biomasy, biogazu wysypiskowego, a także biogazu powstałego w procesach odprowadzania lub oczyszczania ścieków albo rozkładu składowanych szczątek roślinnych i zwierzęcych. Zgodnie z Polityką energetyczną Polski w 2020 r. udział energii odnawialnej w krajowym bilansie energetycznym powinien osiągnąć 15%: aż 45% energii odnawialnej ma pochodzić z instalacji wiatrowych, 29,3% z biomasy, 17,4% z biogazu, a 8,1% z energetyki wodnej. Wykorzystanie OZE w Olsztynie2 Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Olsztynie dysponuje instalacją termicznego przekształcania osadów zlokalizowaną na oczyszczalni ścieków „Łyna‖ przy ul. Leśnej. W skład instalacji wchodzi kocioł RP 900 o mocy zainstalowanej 1 MW i sprawności na poziomie 93%, który służy do spalania osadu pościekowego otrzymywanego w procesie oczyszczania ścieków. Roczne zużycie spalanego w kotle paliwa wynosi 5350 ton. Spalanie osadów pościekowych w kotle RP 900 pozwala wytworzyć 3,4 GJ/h, które jest w całości wykorzystywane na potrzeby procesu technologicznego instalacji termicznego przekształcania osadów na oczyszczalni ścieków. 2 Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Miasta Olsztyn BSIPP EKOMETRIA 33 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” Samodzielny Publiczny Zespół Gruźlicy i Chorób Płuc dysponuje w swoim obiekcie kotłem opalanym zrębkami drzewnymi. Zakład dysponuje kotłem o mocy 0,84 MW charakteryzujący się sprawnością na poziomie 85%. Roczne zużycie paliwa wg danych zakładu wynosi 846 ton, co pozwala na roczną produkcję ciepła w wysokości 5046 GJ. Całość wyprodukowanej w kotle energii wykorzystywana jest na potrzeby własne Zakładu. Na terenie Olsztyna zinwentaryzowano następujące instalacje do pozyskiwania bio-gazu: instalacja należąca do firmy Indykpol S.A. służąca do wykorzystywania gazu będącego efektem procesu pirolizy pierza. Zakład posiada zdolność produkcyjną do odzysku odpadowej tkanki zwierzęcej w technologii zgazowania 11 000 Mg/rok odpadowej tkanki zwierzęcej, 1,25 Mg/h i 30 Mg/dobę – przede wszystkim piór, z wytworzeniem ze spalania wyprodukowanego gazu energii cieplnej. Zainstalowany wspomagający kocioł parowy posiada zdolność produkcyjną 5,0 Mg/h pary nasyconej o ciśnieniu 1,0 MPa. Łącznie w całej instalacji istnieje możliwość wyprodukowania 10,2 Mg/h pary nasyconej o ciśnieniu 1,0 MPa. W instalacji prowadzony jest odzysk energii z odpadowej tkanki zwierzęcej w procesie jej termicznego przekształcenia. Podstawowym wymogiem procesu spalania tego typu odpadów jest aby był on prowadzony z zapewnieniem przebywania spalin przez co najmniej 2 sekundy w temperaturze 850oC. instalacja należąca do Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. Olsztyn, gdzie biogaz pozyskiwany w Zamkniętych Komorach Fermentacyjnych gromadzony jest w zbiorniku biogazu i wykorzystywany do opalania kotłowni oraz zasilane są nim 2 jednostki kogeneracyjne. Niewykorzystany biogaz spalany jest w pochodni. Na terenie miasta Olsztyna znajdują się następujące obiekty MEW: 1. Elektrownia wodna Łyna: właściciel: Energa Hydro, moc zainstalowana 860 kW, rzeka Łyna w km 210+720, spad 7,95 m, turbina Kaplana. 2. Elektrownia wodna w Kieżlinach: właściciel: prywatny, moc zainstalowana 255 kW, rzeka Wadąg w km 5+540, spad 2,50 m, turbiny śmigłowe. Kolektory słoneczne w Olsztynie zinwentaryzowano w następujących obiektach: instalacja solarna w budynkach Spółdzielni Mieszkaniowej Jaroty – budynek przy ul. Kanta 40C oraz ul. Kanta 40D – w każdym obiekcie znajduje się 45 sztuk solarów typu SX o powierzchni 2,85 m2 każdy i mocy 2,4 kW/szt. BSIPP EKOMETRIA 34 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” 3.3. Szata roślinna Do najczęściej spotykanych w środowisku zurbanizowanym form roślinności zaliczyć można: lasy komunalne, formy o dużej powierzchni: parki, tereny sportowe i rekreacyjne, cmentarze, tereny uprawne, ogródki działkowe, przyszpitalne, kościelne, dydaktyczne, formy o małej powierzchni takie jak zieleńce przydomowe i osiedlowe, tereny zabaw dla dzieci, skwery i rabaty reprezentacyjne, zieleń towarzysząca szlakom komunikacyjnym, promenadom, alejom, bulwarom oraz zieleń krajobrazu otwartego. Podstawowym zadaniem zieleni na terenie miasta jest łagodzenie niekorzystnych warunków życia wynikających z nadmiernej presji człowieka na środowisko naturalne. Do najważniejszych funkcji zieleni miejskiej zalicza się wobec tego funkcję ekologiczną, polegającą głównie na poprawie stanu środowiska przyrodniczego miasta, między innymi poprzez poprawę jakości powietrza, tłumienie hałasu, regulację stosunków wodnych, ochronę gleb itd. Tereny zielone, zwłaszcza duże tereny otwarte zlokalizowane na obrzeżach miasta, pełniące funkcje klinów napowietrzających, odgrywają ważną rolę w wymianie powietrza. Przestrzenie zielone w centralnych częściach miasta poprawiają warunki wilgotnościowe i sanitarne powietrza. Ważna jest funkcja społeczna polegająca na współuczestniczeniu w wytwarzaniu przestrzeni publicznej miasta. Zieleń posiada również funkcję estetyczną. Następuje to poprzez uczestniczenie w kształtowaniu krajobrazu miejskiego i ładu przestrzennego wywołującego w świadomości człowieka wrażenie porządku, harmonii i przejrzystości struktury miejskiej. Duży udział zieleni w obrębie danej części miasta wpływa bezpośrednio na jej lepszą ocenę w oczach mieszkańców i odgrywa ważną rolę w postrzeganiu dzielnicy jako przyjaznej dla mieszkańców. Roślinność posiada zdolność zatrzymywania zanieczyszczeń gazowych oraz cząstek stałych, w tym metali ciężkich unoszących się w powietrzu. Pasy zieleni o zwartej, wielowarstwowej strukturze zlokalizowane wzdłuż ciągów komunikacyjnych pozwalają na znaczne ograniczenie zanieczyszczenia metalami ciężkimi – ołowiem, kadmem i cynkiem oraz pyłami. Podobny pozytywny wpływ obserwowany jest w zakresie tłumienia hałasu. Fakt zatrzymywania zanieczyszczeń nie pozostaje jednak obojętny dla zdrowia i prawidłowego funkcjonowania roślin. Na terenie Olsztyna występują duże powierzchnie terenów zieleni. Grunty zabudowane i zurbanizowane stanowią 41,6% powierzchni miasta, grunty leśne, zadrzewione i zakrzewione 23,9%, użytki rolne 22,3%, a grunty pod wodami 9,6% jego obszaru. Na każdego mieszkańca miasta w 2011 r. przypadało średnio około 119 m2 gruntów leśnych zadrzewionych i zakrzewionych oraz 48 m2 gruntów pod wodami powierzchniowymi. Te dwa elementy: jeziora i lasy miały największy wpływ na oblicze współczesnego Olsztyna. W granicach administracyjnych miasta znajduje się 15 jezior o powierzchni od kilku do kilkuset hektarów, a tereny zieleni zajmują znaczną część obszaru miasta. Na terenie Olsztyna w 2011 r. znajdowało się 12 parków spacerowowypoczynkowych o łącznej powierzchni 72,4 ha oraz 50 zieleńców o ogólnej powierzchni 50,1 ha administrowanych przez Zarząd Zieleni Miejskiej w Olsztynie. BSIPP EKOMETRIA 35 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” Ponadto 326 ha zajmowała powierzchnia zieleni ulicznej i osiedlowej. Łączna powierzchnia zieleni miejskiej stanowiła 5,1% powierzchni miasta. Spośród najbardziej znanych parków spacerowo-wypoczynkowych w Olsztynie wymienić należy m.in.: Jakubowo, park w Kortowie, Park im. Janusza Kusocińskiego i Park Zamkowy. Bardzo ciekawym przyrodniczo miejscem jest park w Pozortach. W położonym na jego terenie zespole dworsko-parkowym znajduje się cała grupa rzadkich drzew uznanych za pomniki przyrody: choiny kanadyjskie, dęby czerwone i szypułkowe oraz zwisająca odmiana buku zwyczajnego. Położony w pobliżu Starego Miasta Park Zamkowy jest największym olsztyńskim parkiem. Ponadto w mieście znajdują się trzy ponad stuletnie cmentarze. W 2011 r. grunty leśne znajdujące się na terenie Olsztyna zajmowały powierzchnię 1914,4 ha i stanowiły ponad 1/5 powierzchni ogólnej miasta. Ponad połowa to zwarty kompleks Lasu Miejskiego (1050 ha), pełniący przede wszystkim funkcje terenów rekreacyjno-wypoczynkowych oraz turystycznokrajoznawczych. 3.4. Obszary prawnie chronione na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody Obszary Chronionego Krajobrazu Znajdujący się na terenie miasta obszar chronionego krajobrazu zajmuje łączną powierzchnię 487,0 ha. Tworzy go Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Środkowej Łyny. Obejmuje on rzekę Łynę i rzekę Wadąg oraz tereny w zachodniej części miasta – w rejonie Redykajn i w rejonie Gutkowa. Inne formy ochrony przyrody Na terenie Olsztyna znajdują się dwa rezerwaty przyrody roślinności torfowej: Mszar – powierzchnia: 5,35 ha, ustanowiony w 1953 roku. Położony jest w południowo-zachodniej części Lasu Miejskiego około 150 m na wschód od północnego końca jeziora Długiego. Jest to rzadki typ torfowiska wysokiego kotłowego. Powierzchnia torfowiska (115 m. n.p.m.) znajduje się kilkanaście metrów ponad poziomem lustra wody położonego opodal Jeziora Długiego (103,6 m. n.p.m.). Posiada ono najgłębszy pokład torfu w Polsce. Miąższość zakumulowanych osadów wynosi 18,3 m. Rezerwat stanowi niewielkie torfowisko wysokie porośnięte borem bagiennym z brzeziną bagienną. W południowowschodniej części rezerwatu występuje nieduży płat mszaru wysokotorfowiskowego. Redykajny – powierzchnia: 9,47 ha, ustanowiony w 1949 roku. Położony w południowo-zachodniej części Lasu Miejskiego około 400 m na północ od jeziora Długiego. Jest to typowe torfowisko niskie, porośnięte olsem bagiennym z brzeziną bagienną z udziałem małego torfowiska wysokiego porośniętego borem bagiennym. Głębokość misy torfowiska sięga 15 m. Głównym celem ochrony rezerwatowej jest zachowanie torfowiskowych zbiorowisk roślinnych. W mieście znajduje się 17 pomników przyrody ożywionej. BSIPP EKOMETRIA 36 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” 3.5. Obszary chronione Natura 2000 „Natura 2000” to spójna Europejska Siec Ekologiczna obejmująca: specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) wyznaczone na podstawie tzw. Dyrektywy "Siedliskowej" (Dyrektywa Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory), dla siedlisk przyrodniczych wymienionych w załączniku I oraz gatunków roślin i zwierząt wymienionych w załączniku II do Dyrektywy, a także obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) tworzone w ramach Dyrektywy Ptasiej (Dyrektywa Rady 79/409/EWG w sprawie ochrony dzikich ptaków dla ochrony siedlisk ptaków), połączone w miarę możliwości fragmentami krajobrazu zagospodarowanymi w sposób umożliwiający migracje, rozprzestrzenianie i wymianę genetyczną gatunków. Na terenie miasta Olsztyna nie utworzono obszaru Natura 2000. Najbliższy obszar Natura 2000 Puszcza Napiwodzko-Ramucka PLB280007 znajduje się w odległości ok. 5 km od miasta. 3.6. Lokalne warunki klimatyczne Na stan zanieczyszczenia powietrza na danym obszarze wpływają czynniki klimatyczne makroskalowe, modyfikowane przez regionalne i lokalne warunki fizycznogeograficzne, w tym mezoklimat i klimat lokalny. Istotne są, poza wielkością emisji, czynniki wpływające na przemieszczanie się zanieczyszczeń w przestrzeni, w tym na duże odległości, oraz umożliwiające kumulację zanieczyszczeń w warstwie przyziemnej (do wysokości około 100 metrów od powierzchni Ziemi), a także stany i warunki słabej wymiany poziomej i pionowej zanieczyszczonego powietrza oraz warunków mieszania. Wpływ warunków meteorologicznych na wielkość emisji ujawnia się przede wszystkim jako: Wpływ warunków termicznych, które oddziałują na długość, terminy rozpoczęcia i zakończenia oraz intensywność sezonu grzewczego, wpływają również na dobowe i sezonowe cykle natężenia ruchu samochodowego itd. Sterowanie dotyczy także kierunków przemieszczania się zanieczyszczonych mas powietrza, poprzez związek z ciśnieniem atmosferycznym. Ruch powietrza odbywa się od obszarów o wyższym ciśnieniu ku obszarom o niższym ciśnieniu. Jakość powietrza w obszarach (województwach, strefach itp.) wiąże się z wielkością ładunku i depozytu zanieczyszczeń z napływu transgranicznego (spoza kraju) oraz z łącznego napływu – z uwzględnieniem wszystkich źródeł spoza strefy. Kształtowanie warunków rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w atmosferze. O zróżnicowaniu stężenia zanieczyszczeń wokół źródła emisji w bardzo dużej mierze decydują warunki meteorologiczne, przede wszystkim prędkość i kierunek wiatru. Odpowiadają one za tempo i drogę przemieszczania emitowanych zanieczyszczeń. BSIPP EKOMETRIA 37 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” Sytuacje synoptyczne, można ogólnie podzielić na korzystne lub niekorzystne dla rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń. Dotyczy to warunków przemieszczania w poziomie, wynoszenia i mieszania pionowego powietrza („Projekt Krajowego planu działań na rzecz wyeliminowania przekroczeń poziomów dopuszczalnych pyłu PM 10 (w tym PM2.5) ze szczególnym uwzględnieniem niskiej emisji”, Warszawa 2009). Szczególnie niekorzystne dla rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń są sytuacje ciszy (prędkość wiatru poniżej 0,5 m/s) lub bardzo słabych wiatrów, występowania niskich inwersji temperatury, występowania mgły. Z innych czynników fizycznogeograficznych ważne są ukształtowanie i pokrycie terenu. Gęsta zabudowa, położenie emitorów w obniżeniach terenu, bariery architektoniczne lub naturalne zasłaniające napływ powietrza sprzyjają kumulowaniu się zanieczyszczeń. Lokalne stosunki klimatyczne Olsztyna, jak wszystkich większych miast, kształtowane są nie tylko w wyniku frontów atmosferycznych, ale również w wyniku wielu innych czynników, do których zalicza się między innymi: dopływ do atmosfery sztucznie wytwarzanego ciepła, dopływ zanieczyszczeń czy zmiany charakteru podłoża. W wyniku tego w mieście częściej niż na obszarach pozamiejskich obserwuje się wyższe sumy opadów, częstsze występowanie mgieł, zmniejszenie siły wiatrów oraz występowanie silnych turbulencji powietrza. Warunki pogodowe na danym obszarze bardzo silnie wpływają na kumulację bądź rozpraszanie zanieczyszczeń. Niskie temperatury, a zwłaszcza jej spadek poniżej 0°C, z czym wiąże się większa emisja na skutek wzmożonego zapotrzebowania na ciepło, okresy bezwietrzne lub o małych prędkościach wiatrów (brak przewietrzania miasta), dni z mgłą, wskazujące często na przyziemną inwersję temperatury, hamującą dyspersję zanieczyszczeń (występujące najczęściej w okresie jesienno-zimowym), okresy następujących po sobie kilku, a nawet kilkunastu dni bez opadów (brak wymywania zanieczyszczeń) są warunkami sprzyjającymi kumulowaniu się zanieczyszczeń. Natomiast warunki pogodowe, które sprzyjają rozpraszaniu zanieczyszczeń, to: duże prędkości wiatrów (lepsze przewietrzanie), opad, który zapewnia wymywanie zanieczyszczeń, dni ciepłe, słoneczne, sprzyjające powstawaniu pionowych prądów powietrza (konwekcja), zapewniając wynoszenie zanieczyszczeń. Olsztyn leży w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego przejściowego, w tzw. Mazurskiej dzielnicy klimatycznej, najchłodniejszej z nizinnych części Polski (szczególnie zimne wiosny i zimy). Jest to typowy klimat pojezierny. Uwarunkowany został głównie przez lokalne elementy środowiska (rzeźba terenu, lasy, jeziora). Klimat lokalny cechują średnie roczne opady, wynoszące ok. 600 mm. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi ok. +7,2°C z maksimum w lipcu ok. +17,3°C i minimum w styczniu ok. –3,0 °C. Przeciętnie w ciągu roku opady występują przez ok. 160 dni, liczba dni z przymrozkami wynosi 140, natomiast pokrywa śnieżna zalega średnio przez 83 dni. Okres wegetacyjny jest bardzo krótki, dla rejonu Olsztyna wynosi tylko około 200 dni. W ciągu całego roku dominują wiatry południowo-zachodnie i zachodnie. Jesienią i zimą wzrasta udział wiatrów południowych, zaś wiosną i latem północno-zachodnich. W obszarach zabudowanych miasta występują charakterystyczne odstępstwa właściwe dla dużych zespołów miejsko-przemysłowych. Wiążą się one z powstaniem miejskiej wyspy ciepła, obejmującej zasadniczo centrum, ze wzrostem temperatur minimalnych o 1-2°C i temperatury średniej o około 0,5°C, ograniczoną wentylacją naturalną zabudowy w centrum lub też hiperwentylacją w obrzeżnych osiedlach wielorodzinnych. Zmniejszona jest też częstość występowania mgieł lub zamgleń. BSIPP EKOMETRIA 38 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” Z kolei w terenach najniżej położonych, o podłożu naturalnym, lecz wilgotnym, mogą pojawiać się ze zwiększoną częstością warunki wysokiej wilgotności powietrza, prowadzące do tworzenia się mgieł i radiacyjnych spływów powietrza chłodnego z wyżej położonych miejsc. 3.7. Stan środowiska gruntowo-wodnego Olsztyn położony jest nad rzeką Łyną, w granicach Pojezierza Olsztyńskiego, które wchodzi w skład makroregionu Pojezierza Mazurskiego. Od południowej strony miasto sąsiaduje z Puszczą Napiwodzko-Ramucką. Powierzchnia terenu charakteryzuje się urozmaiconą, młodoglacjalną rzeźbą. Większość obszaru miasta, głównie w jego części południowej, zajmuje falista wysoczyzna polodowcowa, której powierzchnia zawiera się przeważnie między wysokościami 120-150 m n.p.m. Gleby na terenie miasta zostały w znacznej części przekształcone działalnością inwestycyjną. Niezmienione gleby gruntów rolnych znajdują się głównie na obrzeżach miasta. Na obrzeżach wschodnich i południowych przeważają gleby kompleksów pszennych, głównie kompleksu pszennego dobrego. Natomiast na krańcach zachodnich przeważają mniej urodzajne gleby kompleksów żytnich. Trwałe użytki zielone, zalegające głównie w obniżeniach pojeziernych i w wytopiskach na glebach torfowych, w dużej części uległy wtórnemu zabagnieniu. Główną tego przyczyną jest obniżanie się powierzchni odwodnionych torfowisk, w wyniku utleniania materii organicznej. Przez miasto Olsztyn przepływają 3 rzeki: Łyna, Wadąg i Kortówka. Największą rzeką Olsztyna jest Łyna, która stanowi lewobrzeżny dopływ Pregoły. Przecina ona miasto z południa na północ, a jej odcinek w granicach administracyjnych miasta liczy około 17,5 km. W południowej część miasta dolina rzeki jest rozległa, tworzy liczne odgałęzienia o różnej szerokości, w których leżą jeziora Ukiel, Kortowskie i Długie. W granicach administracyjnych miasta znajduje się 15 jezior o powierzchni od kilku do kilkuset hektarów, w tym 13 o powierzchni powyżej 1 ha. Jeziorność Olsztyna jest bardzo wysoka i kształtuje się na poziomie 8%, przy czym rozmieszczenie jezior w mieście jest nierównomierne. Największa powierzchnia zbiorników wodnych znajduje się w zachodniej części miasta, gdzie jeziorność wynosi 40%. We wschodniej części miasta jeziorność wynosi 8%. W części wschodniej miasta położone są tylko 2 jeziora – Track i Skanda. Największym jeziorem w Olsztynie jest Ukiel, zaliczane do stu największych jezior Polski, dwunaste, co do wielkości jezioro Pojezierza Olsztyńskiego. Następne, co do wielkości - Jezioro Kortowskie jest już mniejsze. Te dwa jeziora zajmują ponad 70% powierzchni i zawierają ponad 80% objętości wszystkich jezior Olsztyna. Łącznie powierzchnia jezior w Olsztynie wynosi około 720 ha (8,15% powierzchni miasta). Na terenie Olsztyna znajduje się również wiele mniejszych akwenów śródpolnych i śródleśnych oczek wodnych. BSIPP EKOMETRIA 39 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” 3.8. Podsumowanie uwarunkowań przyrodniczych W zakresie uwarunkowań przyrodniczych nie istnieją żadne przesłanki za tym, aby nie realizować działań naprawczych zaproponowanych w Programie Ochrony Powietrza. Działania związane ze zmianą sposobu ogrzewania oraz z pracami termo będą odbywały się w zabudowanej, zurbanizowanej części miasta. Żaden z elementów środowiska nie koliduje z tymi działaniami, a wręcz przeciwnie – działania te są niezbędne dla poprawy jakości powietrza, a co za tym idzie jakości życia mieszkańców miasta Olsztyna. Jakość powietrza jest także ważnym czynnikiem w turystyce, co dla miasta licznie odwiedzanego przez turystów jest niezwykle ważnym aspektem. BSIPP EKOMETRIA 40 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” 4. Potencjalne zmiany stanu środowiska w przypadku braku realizacji działań naprawczych określonych w projekcie Programu Programy Ochrony Powietrza są dokumentami, których głównym celem jest określenie dla danej strefy drogi do osiągnięcia celów w elemencie środowiska jakim jest powietrze atmosferyczne, ustalonych wcześniej na szczeblu regionalnym, krajowym i międzynarodowym. Należy przez to rozumieć, że odstąpienie od wdrażania zapisów przedmiotowego dokumentu oznaczać będzie odstąpienie od obowiązku realizacji strategicznych celów ochrony środowiska w kontekście szerszej perspektywy postrzegania tej problematyki, niezależnie od problemu z dotrzymaniem obowiązujących norm w zakresie jakości powietrza i sankcji za ich niedotrzymanie. W przypadku braku realizacji POP dla Olsztyna, przeprowadzona analiza i ocena stanu istniejącego pozwala wykazać, że może nastąpić pogorszenie stanu środowiska. Brak realizacji Programu przyczyniać się będzie do utrwalania oraz występowania negatywnych tendencji w zakresie korzystania ze środowiska. Średnie roczne stężenia w obszarach przekroczeń, w przypadku nie podejmowania dodatkowych działań naprawczych oprócz tych wymaganych przez przepisy prawa, przedstawiać się będą następująco: Tabela 2. Prognozowane poziomy stężeń B(a)P o okresie uśredniania wyników pomiarów rok kalendarzowy w obszarach przekroczeń poziomu docelowego B(a)P w strefie miasto Olsztyn w 2011 i 2023 roku Obszar Wm11mOlB(a)Pa01 Wm11mOlB(a)Pa02 Wm11mOlB(a)Pa03 Wm11mOlB(a)Pa04 Stężenia B(a)P o okresie uśredniania wyników rok kalendarzowy w 2011 roku 3 [ng/m ] 3,40 1,56 1,11 1,76 Stężenia B(a)P o okresie uśredniania wyników rok kalendarzowy w 2023 roku w przypadku nie podejmowania dodatkowych działań naprawczych 3 [ng/m ] 3,02 1,40 0,98 1,56 Zaniechanie działań naprawczych spowoduje utrzymanie złego stanu jakości powietrza w zakresie zanieczyszczeń benzo(a)pirenem lub jego dalszą degradację. To w konsekwencji będzie prowadziło do pogłębiania się negatywnego wpływu zanieczyszczonego powietrza na zdrowie ludzi, a także na kondycję zieleni miejskiej. Zanieczyszczenia powietrza powodują znaczne, negatywne skutki w zdrowiu człowieka, a także mają ujemny wpływ na aktywność środowiska przyrodniczego. Przyczyniają się również do strat w ekonomice. Jak wykazały badania prowadzone w ramach Programu CAFE (Czyste Powietrze dla Europy), jakość powietrza ma istotny wpływ na zdrowie mieszkańców. W sposób wymierny możliwe jest oszacowanie tego wpływu w postaci tak zwanych kosztów zewnętrznych, które obejmują m.in. koszty leczenia chorób powodowanych zanieczyszczeniem BSIPP EKOMETRIA 41 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” powietrza, czas niezdolności do pracy itp. Zarówno w przypadku gazów cieplarnianych, jak i innych zanieczyszczeń powietrza ich emisja pochodzi w przeważającym stopniu z gospodarki komunalnej (produkcja energii cieplnej), a także duży udział ma transport, w tym miejski. Skutki zanieczyszczeń powietrza, a co za tym idzie koszty złej jakości powietrza występują w następujących obszarach: 1. Zdrowia człowieka – pojawienie się krótkotrwałych ostrych objawów (kaszel, katar, zaczerwienienie oczu), chorób przewlekłych – spowodowanych zanieczyszczeniami pyłowymi i gazowymi, wywołującymi mnogie schorzenia i choroby, stanowiące istotnie groźbę wobec zdrowia oraz życia człowieka (astma, obturacyjna choroba płuc). Chroniczne schorzenia wywoływane są najczęściej przez małe dawki zanieczyszczonego powietrza, za to na drodze systematycznej. Zdarzają się również przypadki ostrych dolegliwości związanych z poszczególnych zanieczyszczeniami powietrza atmosferycznego. B(a)P podobnie, jak inne WWA, jest kancerogenem chemicznym, wykazuje toksyczność układową, powodując uszkodzenie nadnerczy, układu chłonnego, krwiotwórczego i oddechowego. 2. Klimatu – powstawanie kwaśnych deszczy, dziury ozonowej, wzmożonego efektu cieplarnianego, co z kolei negatywnie wpływa na człowieka, florę, faunę. 3. Rolnictwa – zakwaszenie gleby, utrata plonów – zmniejszenie plonów w rolnictwie jest powodowane zakwaszeniem gleby, ponadto zanieczyszczone powietrze atmosferyczne bezpośrednio działa niszczycielsko na rośliny uprawne. Negatywne oddziaływanie na istotne ekosystemy roślinne i wodne, powodowane globalnymi zmianami klimatycznymi. Związane jest to z najistotniejszym z procesów polegającym na wymianie gazów pomiędzy atmosferą a biosferą i hydrosferą, mianowicie z procesem asymilacji CO2. 4. Lasów – uszkodzenie drzew, zmniejszenie produktywności lasów. 5. Gospodarki – drastyczny wzrost kosztów leczenia, koszty związane dbałością o jakość powietrza, odbudową zniszczonych budynków, koszty obejmują stratę surowców. Wyróżniamy cztery grupy strat będących udziałem zanieczyszczeń powietrza: wydatki ponoszone na rzecz ochrony powietrza atmosferycznego, straty odnoszone na skutek obniżenia stanu zdrowia obywateli, wydatki ponoszone z racji straty surowców, które jako część lotna wydzielone zostają do atmosfery, wydatki związane ze zjawiskami korozji narzędzi, materiałów i wyrobów gotowych oraz wydatki przeznaczone na renowację zniszczonych budynków, budowli i zabytków kultury. Dokładna ocena strat ekonomicznych jakie ponosi społeczeństwo i gospodarka nie jest możliwa, ze względu na trudność zarówno w identyfikacji szkód, jak i ich zasięgu. Jednak nie realizowanie działań zapisanych w Programie Ochrony Powietrza będzie skutkowało wzrostem wszystkich ww. kosztów zewnętrznych. BSIPP EKOMETRIA 42 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” Poniżej oceniono kierunek postępujących, przewidywanych zmian w środowisku omawianej strefy, jeśli realizacja działań naprawczych przebiegać będzie w stopniu niezadawalającym. Ograniczono się przy tym do wskaźników środowiskowych i zdrowotnych pomijając aspekty jakości życia w rozumieniu socjalnym i psychologicznym: Nie wdrożenie działań naprawczych wpłynie na utrzymywanie się złej jakości powietrza w mieście lub nawet na jej pogarszanie. Zasadniczym zagrożeniem związanym z nadmiernymi zanieczyszczeniami powietrza będzie dalsze pogorszenie stanu zdrowotnego mieszkańców Olsztyna, jako skutek zbyt dużego zanieczyszczenia powietrza benzo(a)pirenem. Jakkolwiek skutki zanieczyszczenia powietrza są trudne do oszacowania, to dostępne prace naukowe z tego zakresu pokazują ich znaczący wpływ na koszty leczenia, niezdolności do pracy oraz śmiertelność. Benzo(a)piren jest głównym przedstawicielem wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA), których źródłem są przede wszystkim wszelkie procesy rozkładu termicznego związków organicznych przebiegające przy niewystarczającej ilości tlenu. Nośnikiem benzo(a)pirenu w powietrzu jest pył, dlatego jego szkodliwe oddziaływanie jest ściśle związane z oddziaływaniem pyłu oraz jego specyficznymi właściwościami fizycznymi i chemicznymi. Benzo(a)piren oddziałuje szkodliwie nie tylko na zdrowie ludzkie ale także na roślinność, gleby i wodę. Wykazuje on dużą toksyczność przewlekłą, co związane jest z jego zdolnością kumulacji w organizmie. Podobnie, jak inne WWA, jest kancerogenem chemicznym. W wyniku przemian metabolicznych benzo(a)pirenu w organizmie człowieka dochodzi do powstania i gromadzenia hydroksypochodnych benzo(a)pirenu o bardzo silnym działaniu rakotwórczym. Tak więc problem nadmiernych stężeń tego zanieczyszczenia należy pilnie rozstrzygnąć. Wartość docelową B(a)P, należało osiągnąć do roku 2013. Przy czym należy podkreślić, że w przypadku zanieczyszczeń dla których określona jest wartość docelowa, a nie dopuszczalna, osiągnięcie wymaganej wartości normatywnej uzależnione zostało od możliwości finansowych i technicznych realizacji działań naprawczych. W mieście Olsztynie przekroczenie średniorocznej wartości docelowej B(a)P na tle innych miast w Polsce nie jest znaczące. Może również pogarszać się stan zieleni miejskiej narażonej na presję zanieczyszczonego powietrza. Może ulegać dalszej stopniowej degradacji krajobraz kulturowy, zwłaszcza poza centrum miasta. Inne elementy środowiska pozostaną w niezmienionym stanie do obecnego (gleby, klimat, wody podziemne i powierzchniowe). W przypadku braku realizacji działań naprawczych zaproponowanych w Programie przeprowadzona analiza i ocena stanu istniejącego, pozwalają przypuszczać, że nastąpi kontynuacja istniejących trendów (zarówno pozytywnych jak i negatywnych), szczególnie dla jakości powietrza. BSIPP EKOMETRIA 43 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” Inną kwestią do rozważenia w przypadku nie realizowania działań naprawczych zapisanych w Programie jest groźba kar finansowych, jakie Unia Europejska może nałożyć na państwo członkowskie (w tym wypadku Polskę), jeśli określone i przyjęte, również w prawie polskim, standardy jakości powietrza nie zostaną osiągnięte i dotrzymane. W wyniku niewdrożenia przez Polskę przepisów wspólnotowych, tzn. między innymi nie doprowadzenia jakości powietrza we wszystkich strefach do wymaganych standardów, Komisja Europejska może wszcząć postępowanie przeciwko Polsce w sprawie o naruszenie przepisów wspólnotowych na postawie art. 226 TWE i w konsekwencji nałożyć na Polskę bardzo wysokie kary finansowe. Przykładowo3 w przypadku Polski okresowa kara pieniężna może wynieść od 4 332 do 259 920 €/każdy dzień, niewykonania zobowiązania po powtórnym wyroku Trybunału Sprawiedliwości. Ewentualne kary płacone przez Polskę jako kraj, który nie dotrzymuje standardów jakości powietrza będą obciążały całe polskie społeczeństwo, a w momencie ich nałożenia będą płacone tak długo jak długo problem nie zostanie rozwiązany. Koszty na działania naprawcze będą musiały tym samym wcześniej czy później zostać poniesione, a wykonanie działań, będzie skutkować „zaoszczędzeniem” olbrzymich kwot związanych z karami. Jednak sytuacja, gdy nie będą realizowane żadne działania naprawcze zapisane w projekcie Programu jest raczej niemożliwa, gdyż zadania te realizowane są również obecnie, w związku z ogólną tendencją podwyższania standardów życia, co wiąże się z likwidacją indywidualnego ogrzewania węglowego, a także z odnawianiem tkanki mieszkaniowej, co z kolei wiąże się z remontami i termo renowacjami budynków. 3 Opracowanie prognozy zanieczyszczenia powietrza pyłem drobnym w Polsce na lata 2010, 2015, 2020 wraz z analizą uwarunkowań i oceną kosztów osiągnięcia standardów dla pyłu określonych projektowaną dyrektywą w sprawie jakości powietrza atmosferycznego i czystszego powietrza dla Europy, praca wykonana na zlecenie GIOŚ w Warszawie, Warszawa, 2009 BSIPP EKOMETRIA 44 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” 5. Analiza i ocena przewidywanego oddziaływania na środowisko oraz zabytki Realizowana w Polsce od początku lat 90-tych XX w. polityka ekologiczna oraz znaczące zmiany w gospodarce spowodowały proces zmian systemowych, który stał się podstawą znacznej poprawy stanu środowiska, w tym jakości powietrza. Pozytywne trendy dotyczą również strefy miasto Olsztyn. Z procesów pozytywnych na uwagę zasługują między innymi: ograniczenie emisji tlenków siarki, azotu do atmosfery – jest to tendencja stała, dotycząca zwłaszcza sektora energetycznego, poprawa jakości powietrza atmosferycznego, utrzymanie pozytywnych trendów w zakresie ochrony przyrody i różnorodności biologicznej, zwłaszcza w zakresie obszarów chronionych, wdrożenie systemu obszarów chronionych NATURA 2000, Do zjawisk negatywnych zaliczyć należy m.in.: pogarszający się stan jakości powietrza w Olsztynie ze względu na zanieczyszczenie pyłem zawieszonym PM10 i benzo(a)pirenem, szczególnie w centrum, spowodowany emisjami niskimi oraz emisją z komunikacji, pogarszający się stan zieleni miejskiej, wzrost hałasu, głównie komunikacyjnego, który wiąże się ze stałym wzrostem liczby pojazdów, w tym ciężkich, i nasileniem intensywności ruchu, także w pobliżu skupisk mieszkalnych. W myśl zasady zrównoważonego rozwoju każde działanie zmierzające do zmiany stanu środowiska, w szczególności poprzez zmianę zagospodarowania terenu, powinno być racjonalne i podejmowane ze szczególną rozwagą. W zależności od rodzaju planowanej inwestycji poszczególne elementy środowiska przyrodniczego odgrywają różną rolę i w odmiennym stopniu warunkują możliwość jej realizacji. W związku z tym, analizę uwarunkowań środowiskowych działań naprawczych należy wykonywać pod kątem konkretnego rodzaju zmian. Program Ochrony Powietrza obejmuje strefę województwa warmińsko-mazurskiego – miasto Olsztyn, czyli obszar w dużym stopniu zurbanizowany. Podstawowe zaproponowane działanie mające na celu obniżenie stężeń B(a)P w powietrzu to zmiana sposobu ogrzewania gospodarstw domowych z węglowego na niskoemisyjny lub bezemisyjny, czyli podłączenie do sieci ciepłowniczej podmiotów ogrzewanych indywidualnie lub wymiana nieekologicznych pieców na ogrzewane gazem lub na ogrzewanie elektryczne lub zasilanych ze źródeł odnawialnych. Zmiana sposobu ogrzewania istniejącej zabudowy nie niesie za sobą większych zmian w zagospodarowaniu przestrzennym danego obszaru miasta, nie powoduje także wpływu na środowisko naturalne (wody, gleby, zieleń), gdyż ogranicza się do przestrzeni znacznie zmienionej antropogenicznie. Działanie to będzie realizowane stopniowo, przez 10 lat, w miarę możliwości finansowych BSIPP EKOMETRIA 45 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” samorządu oraz osób fizycznych. Zmiana sposobu ogrzewania będzie dostosowana do możliwości technicznych (uzbrojenia terenu i uzbrojenia budynku) obszaru, w którym będzie realizowane, a więc nie będzie pociągać za sobą szeroko zakrojonych prac budowlanych. Zgodnie z wieloletnim Programem Gospodarowania Mieszkaniowym Zasobem Gminy Olsztyn na lata 2012-2016 (Uchwała nr XIX/413/2012 Rady Miasta Olsztyna z dnia 25 stycznia 2012 r.), przeprowadzane będą termomodernizacji budynków mieszkalnych i użytkowych, które prowadzą do zmniejszenia strat ciepła, a w konsekwencji do mniejszego zapotrzebowania na ciepło, a co za tym idzie powodują zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza. Termomodernizacje prowadzone będą w związku z remontami wytypowanych przez samorząd budynków. Ich uciążliwość również będzie ograniczona czasowo i przestrzennie. Ze względu na możliwość gniazdowania przy budynkach gatunków ptaków chronionych, zaleca się przeprowadzić inwentaryzację budynków pod tym kątem oraz rozpoczynać prace remontowe przed rozpoczęciem gniazdowania lub po jej zakończeniu. Rozłożenie w czasie i przestrzeni działań związanych ze zmianą sposobu ogrzewania oraz termomodernizacjami budynków spowoduje, iż ewentualne uciążliwości związane ze wzrostem emisji zanieczyszczeń do powietrza i wzrostem emisji hałasu będą lokalne i krótkotrwałe. Zmiany w sposobie ogrzewania budynków zazwyczaj pociągają za sobą remonty i termorenowacje budynków oraz uporządkowanie przestrzeni wokół odnawianych mieszkań, co w konsekwencji ma pozytywny wpływ na jakość tkanki miejskiej oraz na krajobraz miejski. Zaniechanie tych działań prowadzi do degradacji technicznej i społecznej całych dzielnic. Podłączanie kolejnych budynków lub mieszkań do miejskiej sieci cieplnej lub gazowej wiąże się zazwyczaj z pewnym koniecznym zwiększeniem mocy kotłowni zasilających sieć miejską lub przepustowości sieci gazowej. W przypadku Olsztyna ciepłownie miejskie mają znaczne rezerwy mocy, ponadto również sieć gazowa posiada odpowiednie rezerwy. Tak więc w przypadku realizacji działań naprawczych dla Olsztyna nie zaistnieje potrzeba zwiększania mocy kotłowni, a więc nie zwiększy się emisja zanieczyszczeń z tych obiektów, określona w pozwoleniach na emisje gazów i pyłów. W strefie nie będzie negatywnych skutków realizacji zaproponowanych działań naprawczych. W trakcie realizacji tych działań nastąpi krótkotrwała uciążliwość dla środowiska, spowodowana pracami budowlano-remontowymi. Może nastąpić zwiększona emisja pyłów do powietrza oraz zwiększona emisja NO2 ze wzmożonego ruchu pojazdów budowlanych oraz zwiększona emisja hałasu. Jeżeli konieczne będzie układanie sieci cieplnej mogą nastąpić niewielkie kolizje z zielenią miejską, jednak po zakończeniu procesu inwestycyjnego zieleń powinna być odnowiona i powrócić do stanu co najmniej sprzed okresu prac. Wszystkie powyższe uciążliwości dla środowiska i ludzi będą miały jednak charakter krótkotrwały, sporadyczny i ograniczony do niewielkich przestrzeni. Zaproponowane działania będą miały bardzo pozytywny wpływ na jakość powietrza w strefie, gdyż przewiduje się, że ich wdrożenie spowoduje zmniejszenie średnich rocznych stężeń B(a)P z około 2 ng/m3 (stężenie średnie roczne mierzone w 2011 r. na stacji pomiarowej w Olsztynie – wyniosło 1,72 ng/m3) do 1 ng/m3 lub poniżej, czyli co najmniej do wartości docelowej. Stężenia średnioroczne B(a)P w Olsztynie niestety z roku na rok wzrastają. BSIPP EKOMETRIA 46 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” Każde z zaproponowanych działań spowoduje nie tylko obniżenie stężeń B(a)P, ale również obniżenie emisji innych niebezpiecznych związków, takich jak: pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5 wraz z metalami ciężkimi, tlenków siarki, tlenków azotu, tlenków węgla. Zmniejszenie się ilości emitowanych do powietrza substancji wpłynie pozytywnie na zdrowie i samopoczucie ludności nie tylko omawianej strefy, ale również całego województwa. Szczególnie pozytywny wpływ poprawa jakości powietrza będzie miała na dzieci (rozwój ich organizmów nie będzie poddawany presji zanieczyszczonego powietrza) oraz ludzi starszych, a szczególnie ludzi mających problemy z układem oddechowym (astma, zapalenie płuc). Zmniejszenie się ilości emitowanych do powietrza substancji spowoduje obniżenie depozycji mokrej i suchej zanieczyszczeń, co z kolei będzie miało pozytywny wpływ na zmniejszenie zanieczyszczeń gruntów oraz wód powierzchniowych, a także na zieleń. Zmiana sposobu ogrzewania czy termomodernizacje budynków często wiążą się również z remontami i odnowieniem zasobów mieszkaniowych, tak więc podwyższy się standard życia mieszkańców Olsztyna. Działania te będą odczuwalne już w krótkim terminie po realizacji, ale ich oddziaływanie będzie również długoterminowe, gdyż przewiduje wieloletnią trwałość wprowadzonych zmian. Wszystkie działania będą miały pozytywne oddziaływanie bezpośrednie poprzez czystsze powietrze (spadek stężeń różnorodnych zanieczyszczeń) na środowisko przyrodnicze w strefie, a także w całym województwie, w tym na obszary chronione. Zmniejszenie stężeń zanieczyszczeń w powietrzu wpłynie pozytywnie na rozwój flory, poprzez lepsze warunki jej rozwoju. Spadek emisji tlenków węgla (działania polegające na wyeliminowaniu węgla jako paliwa, powodują również zmniejszenie tego zanieczyszczenia) wpłynie nie tylko na zmniejszenie stężeń tych zanieczyszczeń w powietrzu, ale jako redukcja gazu cieplarnianego, w pewnym stopniu może przyczynić się do zmniejszenia efektu cieplarnianego. Ponadto spadek emisji tlenków węgla i tlenków azotu spowoduje zmniejszenie możliwości tworzenia się ozonu przyziemnego (tzw. „złego” ozonu, którego tlenki węgla i azotu są prekursorami), co z kolei zmniejszy smog fotochemiczny w strefach wpływając pozytywnie na ludzi oraz tak na florę jak i faunę obszarów chronionych oraz obszarów Natura 2000. Ze względu na rozłożenie w czasie (10 lat) oraz w przestrzeni (obszar całego miasta) proponowanych działań nie nastąpi skumulowanie ich negatywnego (spowodowanego pracami budowlanymi) oddziaływania. Natomiast skumulowane pozytywne oddziaływanie będzie można uzyskać po wdrożeniu wszystkich działań i będzie ono przede wszystkim polegać na obniżeniu stężeń B(a)P w strefie poniżej poziomu docelowego. Integralność obszarów Natura 2000 w strefie oraz w województwie warmińsko-mazurskim nie zostanie naruszona. BSIPP EKOMETRIA 47 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” Podsumowując powyższe należy stwierdzić, że realizacja działań zaproponowanych w Programie spowoduje ograniczenie uciążliwości związanych z zanieczyszczeniem powietrza w strefie, nie tylko na obszarach, na których będą wdrażane działania. Nastąpi obniżenie nie tylko stężeń benzo(a)pirenu, ale także wszystkich zanieczyszczeń emitowanych do powietrza z procesów spalania paliw stałych, czyli pyłu PM10 oraz PM2.5, metali ciężkich, tlenków siarki, tlenków węgla, tlenków azotu. Działania naprawcze nie będą realizowane na obszarach chronionych ani nie będą kolidować z terenami zielonymi w mieście. Pozytywny efekt realizacji działań naprawczych będzie się kumulował i będzie długotrwały. Przewidywane oddziaływania zaproponowanych działań, obejmujące: bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótko-, średnio- i długoterminowe, stałe i chwilowe oddziaływanie na środowisko, przedstawiono poniżej w formie syntetycznych zestawień spodziewanych oddziaływań dla działań związanych ze zmianą sposobu ogrzewania oraz termo renowacjami. BSIPP EKOMETRIA 48 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” Tabela 3. Syntetyczne zestawienie spodziewanych oddziaływań planowanych działań dotyczących ograniczenia emisji komunalnej Rodzaj oddziływania Element środowiska Wtórne Krótkoterminowe X oddziaływanie w okresie prac budowlanych X X X X oddziaływanie w okresie prac budowlanych X mniejsza depozycja sucha i mokra zanieczyszczeń a poprzez to lepsze warunki bytowania flory i fauny X X X lepsza jakość powietrza lepsza jakość powietrza, a więc mniejsza korozja X X X X X X X X zmiana będzie trwała X X X X X X X X Bezpośrednie Pośrednie Skumulowane Oddziaływanie na powietrze Likwidacja źródeł emisji do powietrza zmniejszenie emisji różnych zanieczyszczeń Oddziaływanie na klimat Zmniejszenie emisji CO i CO2 X zmniejszenie stężeń różnorodnych zanieczyszczeń w powietrzu zmniejszenie ilości gazów cieplarnianych i możliwości tworzenia się ozonu X X X Oddziaływanie na klimat akustyczny Oddziaływanie na środowisko przyrodnicze, w tym florę i faunę oraz obszary chronione Oddziaływanie na dobra poprawa stanu kultury technicznego budynków Oddziaływanie na krajobraz miejski poprawa wizerunku miasta Oddziaływanie na środowisko gruntowowodne X Oddziaływanie na grunty rolne i leśne X Możliwe transgraniczne oddziaływanie na środowisko X mniejsza depozycja sucha i mokra zanieczyszczeń, a poprzez to zmniejszenie ilości zanieczyszczeń w glebach i wodzie mniejsza depozycja sucha i mokra zanieczyszczeń, a poprzez to zmniejszenie ilości zanieczyszczeń w gruntach X Objaśnienie do znaczenia kolorów w tabeli: znacząco negatywne oddziaływanie negatywne oddziaływanie nieznaczące oddziaływanie oddziaływanie pozytywne BSIPP EKOMETRIA możliwe oddziaływanie w okresie prac budowlanych oddziaływanie w okresie prac budowlanych Długoterminowe zmniejszenie emisji różnych zanieczyszczeń zmniejszenie ilości gazów cieplarnianych i możliwości tworzenia się ozonu zmiana będzie trwała zmiana będzie trwała wystąpienie znaczącego negatywnego oddziaływania ze względu na: …. możliwość wystąpienie negatywnego oddziaływania ze względu na: …. występowania nieznaczącego oddziaływania ze względu na: …. występowanie pozytywnego oddziaływania lub brak występowania 49 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” Ponadto w Programie Ochrony Powietrza określono cały szereg dodatkowych działań i kierunków działań, które, jeśli będą realizowane, również przyczynią się do poprawy jakości powietrza w mieście, a pośrednio do poprawy jakości życia jej mieszkańców. Zaproponowane kierunki działań są lub mogą być realizowane w Olsztynie w ramach wdrażania innych dokumentów strategicznych np. transportowych. Są to również kroki praktycznie bezinwestycyjne związane ze zmianami w prawie lokalnym lub z edukacją ekologiczną. Proponowane w Programie działania kierunkowe są to wszelkie działania, których wdrażanie spowoduje obniżenie emisji benzo(a)pirenu, będące przykładem dobrej praktyki w zagospodarowaniu przestrzennym, działalności gospodarczej oraz życiu codziennym społeczeństwa, które, w miarę możliwości technicznych i ekonomicznych, powinny być wdrażane do codziennej praktyki. 1. W zakresie ograniczania emisji powierzchniowej (niskiej, rozproszonej emisji komunalno – bytowej i technologicznej) – pierwotnej i wtórnej w zakresie aerozoli: rozbudowa centralnych systemów zaopatrywania w energię cieplną, zmiana paliwa na inne o mniejszej zawartości popiołu lub zastosowanie energii elektrycznej, względnie indywidualnych źródeł energii odnawialnej, zmniejszanie zapotrzebowania na energię cieplną poprzez ograniczanie strat ciepła – termomodernizacja budynków, ograniczanie emisji z niskich rozproszonych źródeł technologicznych, zmiana technologii i surowców stosowanych w rzemiośle, usługach i drobnej wytwórczości wpływająca na ograniczanie emisji benzo(a)pirenu; 2. W zakresie przetwórstwa mięsnego na skalę komercyjną (fast-foody, restauracje, itp.) stosowanie metod smażenia mięsa (np. z konwerterem katalitycznym), zapewniających obniżenie emisji benzo(a)pirenu, stosowanie zachęt finansowych dla restauracji, które są skłonne wymienić systemy wentylacyjne, promocja w lokalnych społecznościach obiektów przetwórstwa mięsa stosujących metody smażenia zapewniające obniżenie emisji benzo(a)pirenu; 3. W zakresie ograniczania emisji powstającej w czasie pożarów lasów i wypalania łąk, ściernisk, pól: zapobieganie pożarom w lasach (uświadamianie społeczeństwa, zakazy wchodzenia w trakcie suszy, sprzątanie lasów), użytkowanie terenów publicznych z wykorzystaniem bezpiecznych praktyk wykorzystujących użycie ognia, skuteczne egzekwowanie zakazu wypalania łąk, ściernisk i pól. 4. W zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi: wprowadzanie odpowiednich regulacji prawnych, uniemożliwiających spalanie śmieci na terenach prywatnych posesji, BSIPP EKOMETRIA 50 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” usprawnianie infrastruktury recyklingu, w celu ułatwienia zbiórki odpadów, zachęcenie do stosowania kompostowników, stworzenie specjalnego systemu programów zbiórki odpadów zielonych pochodzących z ogrodów, zbiórka makulatury, prowadzenie kampanii edukacyjnych, informujących społeczeństwo o zagrożeniach dla zdrowia płynących z „otwartego” spalania śmieci. 5. W zakresie ograniczania emisji liniowej (komunikacyjnej) – pierwotnej i wtórnej: kontynuacja modernizacji taboru komunikacji miejskiej, wprowadzenie nowych niskoemisyjnych paliw i technologii, szczególnie w systemie transportu publicznego i służb miejskich, szkolenia kierowców i obsługi maszyn dotyczące zmniejszenia emisji poprzez odpowiednie użytkowanie pojazdów, stosowanie zachęt finansowych do wymiany pojazdów na bardziej przyjazne środowisku; 6. W zakresie ograniczania emisji z istotnych źródeł punktowych – energetyczne spalanie paliw: ograniczenie wielkości emisji B(a)P poprzez optymalne sterowanie procesem spalania i podnoszenie sprawności procesu produkcji energii, stosowanie technik gwarantujących zmniejszenie emisji substancji do powietrza, stosowanie technik odpylania spalin o dużej efektywności (B(a)P jest niesione w pyle), stosowanie oprócz spalania paliw odnawialnych źródeł energii, zmniejszenie strat przesyłu energii. 7. W zakresie ograniczania emisji z istotnych źródeł punktowych – źródła technologiczne: stosowanie efektywnych technik odpylania gazów odlotowych. 8. W zakresie edukacji ekologicznej i reklamy: kształtowanie właściwych zachowań społecznych poprzez propagowanie konieczności oszczędzania energii cieplnej i elektrycznej oraz uświadamianie o szkodliwości spalania paliw niskiej jakości, prowadzenie akcji edukacyjnych mających na celu uświadamianie społeczeństwa o szkodliwości spalania odpadów (śmieci) połączonych z ustanawianiem mandatów za spalanie odpadów (śmieci), nakładanych przez policję lub straż miejską na terenie miasta, uświadamianie społeczeństwa o korzyściach płynących z użytkowania scentralizowanej sieci cieplnej, termomodernizacji i innych działań związanych z ograniczeniem emisji niskiej, promocja nowoczesnych, niskoemisyjnych źródeł ciepła, wspieranie przedsięwzięć polegających na reklamie oraz innych rodzajach promocji towaru i usług propagujących model konsumpcji BSIPP EKOMETRIA 51 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” zgodny z zasadami zrównoważonego rozwoju, w tym w zakresie ochrony powietrza, działania promocyjne zachęcające do korzystania z transportu publicznego. 9. W zakresie planowania przestrzennego: uwzględnianie w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego sposobów zabudowy i zagospodarowania terenu umożliwiających ograniczenie emisji B(a)P poprzez działania polegające na: wprowadzaniu zieleni ochronnej i urządzonej oraz niekubaturowe zagospodarowanie przestrzeni publicznych miasta (place, skwery), wprowadzaniu obszarów zielonych i wolnych od zabudowy celem lepszego przewietrzania miasta, w przypadku stosowania w nowych budynkach indywidualnych systemów grzewczych zakaz stosowania paliw stałych. Powyższe kierunki działań, jeżeli będą realizowane, będą wpływały na zmniejszenie stężeń B(a)P w Olsztynie, ale mogą być one wdrażane w miarę możliwości technicznych i ekonomicznych oraz w miarę potrzeb. Są to głównie działania bezinwestycyjne, czyli ich wpływ na środowisko, a szczególnie na jakość powietrza może być tylko pozytywny. Możliwe skutki środowiskowe wdrożenia działań naprawczych określonych w Programie zostały przedstawione powyżej. Należy przyjąć, że w przypadku ich zrealizowania będą one pozytywne, gdyż obniżą emisję różnorodnych zanieczyszczeń z ogrzewania indywidualnego i presję tych zanieczyszczeń na zdrowie ludzi, stan przyrody oraz dobra kultury. Zwiększy się rola lokalnej zieleni rosnącej w lepszych warunkach aerosanitarnych. Pojawi się szansa uporządkowania przestrzennego. Działania te wpłyną również na wzrost atrakcyjności turystycznej miasta. Ważna dla Olsztyna i jego otoczenia kwestia zachowania wysokich standardów ochrony terenów przyrodniczo cennych będzie mogła być rozwiązana na długie lata. 5.1. Informacje o możliwym na środowisko transgranicznym oddziaływaniu Procedura uzgadniania oddziaływań transgranicznych jest wyszczególniona w przepisach ustawy Prawo ochrony środowiska i dotyczy wszelkich planów, programów i strategii, których realizacja mogłaby znacząco wpłynąć na środowisko i zdrowie mieszkańców innego kraju (zwanego stroną narażoną). W przypadku Olsztyna oddalonego od najbliższej granicy (z Rosją), o około 90 km, trudno przypuszczać, iż planowane działania i inwestycje będą miały zasięg transgraniczny. Jednoznacznie należy stwierdzić, że zaproponowane w Programie działania naprawcze w żadnym stopniu nie mogą powodować uciążliwości poza granicami Polski. Zasięg negatywnych skutków środowiskowych w postaci krótkotrwałych BSIPP EKOMETRIA 52 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” i okresowych uciążliwości związanych z remontami, termomodernizacjami budynków lub budową sieci cieplnej w zasadzie może sięgać kilkudziesięciu lub kilkuset metrów od prowadzonej inwestycji. Dominujący przepływ mas powietrza – z sektora zachodniego może spowodować, iż pozytywny wpływ działań związanych z ograniczeniem emisji do powietrza oraz redukcją stężeń zanieczyszczeń będzie w niewielkim stopniu oddziaływał transgranicznie, poprzez obniżenie tła zanieczyszczeń. 5.2. Przewidywane znaczące oddziaływania, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne, na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, a także na środowisko W strefie objętej Programem – mieście Olsztyn nie znajduje się żaden obszar należący do sieci Natura 2000. Zasięg terytorialny realizacji działań naprawczych nie będzie obejmował obszaru Natura 2000 ani obszarów parków narodowych, rezerwatów i innych obszarów chronionych. Działania naprawcze będą realizowane jedynie na terenach całkowicie zurbanizowanych, czyli zmienionych antropogenicznie, nie będą realizowane na terenach chronionych. Krótkotrwałe i o małym zasięgu uciążliwości związane z pracami budowlanymi, czyli możliwość zwiększonej lokalnie emisji pyłu i emisji hałasu nie będą wpływały na florę i faunę w lasach i innych obszarach zielonych w Olsztynie. Poprawa jakości powietrza, która będzie skutkiem wdrożenia działań naprawczych zaproponowanych w POP, będzie miała natomiast pozytywny wpływ na stan zdrowotny flory i fauny w mieście Olsztyn, gdyż ulegnie obniżeniu tło różnorodnych zanieczyszczeń w całej strefie. Bezpośrednie oddziaływanie realizowanych zadań będzie polegało na znacznej poprawie jakości powietrza w strefie, nie tylko w zakresie benzo(a)pirenu, ale wszystkich zanieczyszczeń pochodzących ze spalania paliw stałych, czyli tlenków azotu, tlenków siarki i węgla, pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5 itd. Pośrednio wpłynie to na zmniejszenie depozycji mokrej i suchej zanieczyszczeń, a więc na poprawę kondycji zieleni miejskiej i zieleni w obszarach chronionych. Przewiduje się, iż pozytywne oddziaływanie wdrażanych projektów skumuluje się po zakończeniu Programu (czyli po pełnym wdrożeniu zaproponowanych działań), ale będzie długoterminowe, gdyż wprowadzone zmiany będą miały charakter trwały. Integralność obszarów Natura 2000 w województwie warmińskomazurskim nie zostanie naruszona. BSIPP EKOMETRIA 53 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” 5.3. Przedstawienie rozwiązań mających na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na warunki życia i na zdrowie ludzi, mogących być rezultatem realizacji projektowanego dokumentu Kompensację przyrodniczą należy stosować wówczas, gdy w wyniku realizacji jakiejś inwestycji może nastąpić szkoda w środowisku, w sposób szczególny dotyczy to ewentualnych szkód wyrządzonych na obszarach chronionych Natura 2000. W przypadku działań naprawczych zaproponowanych dla poprawy jakości powietrza w Olsztynie, które będą prowadzone na terenach zurbanizowanych, całkowicie przekształconych antropogenicznie, gdzie nie występują obszary chronione, nie ma przesłanek do proponowania kompensacji przyrodniczych. Rezultatem realizacji działań naprawczych zaproponowanych w Programie mogą być ograniczone czasowo i przestrzennie uciążliwości związane z przeprowadzanymi remontami i termorenowacjami budynków lub inwestycjami polegającymi na układaniu sieci cieplnej lub gazowej. Tutaj działania mające na celu zapobieganie lub ograniczanie oddziaływań na warunki życia i zdrowie ludzi będą polegać na: Wcześniejszym informowaniu ludności o zamierzonych pracach; Zakładaniu siatek ochronnych, przeciwdziałających pyleniu i śmieceniu, na elewacje remontowanych budynków; Wykonywaniu prac uciążliwych ze względu na hałas tylko w godzinach dziennych; Odpowiednie oznaczanie reorganizacji ruchu; Rewitalizacji zieleni miejskiej po zakończeniu prac. 5.4. Rozwiązania alternatywne do rozwiązań zawartych w Programie Ochrony Powietrza wraz z uzasadnieniem ich wyboru Ze względu na: Szeroki zasięg występowania stężeń ponadnormatywnych benzo(a)pirenu, obejmujący ponad 28% obszaru strefy miasto Olsztyn; Wysokości średniorocznego stężenia B(a)P przekraczającego maksymalnie o 240% docelową wartość; Wyraźną przewagę obszarową i wielkościową emisji komunalnej – ogrzewania indywidualnego opalanego paliwem stałym, w łącznych stężeniach B(a)P, w obszarach zabudowanych strefy; Pogarszającą się z roku na rok jakość powietrza w strefie miasto Olsztyn podstawowym działaniem musi być zmiana sposobu ogrzewania mieszkań i lokali użytkowych polegająca na likwidacji niskosprawnych źródeł ciepła, opalanych paliwami stałymi (węglem, drewnem lub odpadami). Ze względu na główne źródło (emisja komunalna) zanieczyszczeń emitowanych do powietrza nie ma alternatywy dla ww. działania. BSIPP EKOMETRIA 54 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” Natomiast istnieją alternatywne rozwiązania, umożliwiające jego realizację w sposób zapewniający jak największy efekt ekologiczny, przy jak najniższych kosztach i jak najlepszych rozwiązaniach technologicznych. W zależności od możliwości technicznych (istnienie sieci cieplnej) najlepszym rozwiązaniem jeżeli chodzi o efekt ekologiczny (zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza) jest podłączanie lokali mieszkalnych i użytkowych do miejskiej sieci cieplnej lub instalacja ogrzewania zasilanego prądem. Ciepłownie miejskie, elektrociepłownie i elektrownie jako duże źródła energii cieplnej lub elektrycznej poprzez pozwolenia (zintegrowane lub na emisję gazów i pyłów) oraz poprzez wymogi prawne (rozporządzenia, dyrektyw) mają nałożone rygorystyczne ograniczenia co do emisji zanieczyszczeń do powietrza oraz innych emisji (do wód, gruntów, hałasu, itp.). Jednocześnie ze względu na ciągle rosnące oszczędności w zużywaniu przez mieszkańców miast energii cieplnej i elektrycznej, instalacje te mają nadwyżki mocy, które można przeznaczyć na nowe podłączenia, bez zwiększania emisji zanieczyszczeń do powietrza. Równorzędne, biorą pod uwagę efekt ekologiczny, jest wykorzystanie do ogrzewania energii odnawialnej (za wyjątkiem biomasy, która spalana w małych kotłowniach emituje duże ilości benzo(a)pirenu). Jednak w warunkach Polskich wykorzystanie energii odnawialnej w budynkach mieszkalnych jest bardzo trudne technicznie. Kolejną alternatywą, jeżeli na danym obszarze istnieje sieć gazowa, jest podłączenie ogrzewania zasilanego gazem. Jest to alternatywa trochę mniej efektywna ekologicznie od sieci cieplnej, niemniej jeżeli chodzi o redukcję emisji pyłów i B(a)P bardzo skuteczna. Najmniej korzystnym pod względem efektu ekologicznego rozwiązaniem jest wymiana niskosprawnych pieców węglowych na nowoczesne, wysokosprawne piece węglowe. Niemniej jednak, jeżeli warunki techniczne i finansowe nie pozwalają na inne rozwiązanie, również taka zmiana jest w pewnym stopniu korzystna dla środowiska. Efekt ekologiczny w postaci redukcji emisji pyłów zawieszonych i B(a)P, możliwy do osiągnięcia po zastosowaniu wymiany pieca węglowego starego typu na piec nowszego typu na niskoemisyjne paliwo: Tabela 4. Efekt ekologiczny wymiany pieca i zmiany paliwa Efekt ekologiczny 2 na 100 m Węgiel ogrzewanej [kg powierzchni PM10/rok] mieszkalnej Zastosowanie 105,47 koksu Wymiana na piec 112,98 olejowy Wymiana na piec gazowy gaz 114,58 ziemny Wymiana na piec 114,56 gazowy - LPG BSIPP EKOMETRIA Drewno [kg PM10/rok] Węgiel [kg PM2,5/rok] Drewno [kg PM2,5/rok] Węgiel [kg B(a)P/rok] Drewno [kg B(a)P/rok] 55,87 59,34 55,14 20,22 33,43 63,38 66,79 61,35 20,22 33,43 64,98 68,71 62,95 20,22 33,43 64,96 68,68 62,92 20,22 33,43 55 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” Efekt ekologiczny 2 na 100 m Węgiel Drewno Węgiel Drewno Węgiel Drewno ogrzewanej [kg [kg [kg [kg [kg [kg powierzchni PM10/rok] PM10/rok] PM2,5/rok] PM2,5/rok] B(a)P/rok] B(a)P/rok] mieszkalnej Wymiana na piec retortowy 110,86 61,26 67,61 59,42 17,9 31,11 ekogroszek Wymiana na piec 114,24 64,64 68,31 62,62 20,22 33,43 retortowy - pelety Wymiana na ogrzewanie 114,60 65,00 68,73 62,97 20,22 33,43 elektryczne Przyłączenie do 114,60 65,00 68,73 62,97 20,22 33,43 ciepła sieciowego Źródło: Opracowanie własne na podstawie Wskazówek dla wojewódzkich inwentaryzacji emisji na potrzeby ocen bieżących i programów ochrony powietrza, Warszawa, 2003 Oszczędność energii cieplnej możliwe do uzyskania przez poszczególne elementy termorenowacji i modernizacji. Termomodernizacja budynków stanowi istotny element ograniczania zanieczyszczeń pochodzących z ogrzewania zarówno indywidualnego jak i zbiorowego. Wynika to ze zwiększenia izolacyjności budynku, dzięki czemu spada ilość ciepła koniecznego do ogrzania budynku. W przypadku budynków ogrzewanych indywidualnie termomodernizacja bezpośrednio wpływa na redukcję emisji proporcjonalnie do spadku zużycia ciepła. Efekt ekologiczny przy wymianie stolarki okiennej związany z redukcją zanieczyszczeń szacowany jest na poziomie 10-15%, natomiast w przypadku ocieplenia ścian na 15-20%. Poniżej w tabeli zebrano szacunkowy efekt ekologiczny wynikający z termomodernizacji budynków w zależności od stosowanego paliwa wyznaczony w oparciu o posiadane wskaźniki dla B(a)P oraz pyłów zawieszonych. Należy wziąć pod uwagę, iż efekt ten zależny jest również od sprawności źródła oraz wartości opałowej stosowanego w źródle paliwa i w niektórych przypadkach może być zawyżony. 2 11,460 17,190 Koks Olej Gaz 0,913 0,162 0,002 1,370 0,243 0,003 BSIPP EKOMETRIA 32,08 8 2,558 0,454 0,005 (1)+(2) Docieplenie ścian (2) Wymiana stolarki okiennej i drzwiowej (1) (1)+(2) Docieplenie ścian (2) 2 PM10 [kg/100 m ] Węgiel Wymiana stolarki okiennej i drzwiowej (1) (1)+(2) Docieplenie ścian (2) Wymiana stolarki okiennej i drzwiowej (1) Paliwo Tabela 5. Efekt ekologiczny termomodernizacji 2 PM2,5 [kg/100 m ] B(a)P[g/100 m ] 16,03 5,728 8,591 2,02 3,03 7 0,783 1,175 2,192 0,162 0,243 0,454 0,002 0,003 0,005 - 5,66 - 56 2 2 PM10 [kg/100 m ] (1)+(2) Docieplenie ścian (2) Wymiana stolarki okiennej i drzwiowej (1) (1)+(2) Docieplenie ścian (2) Wymiana stolarki okiennej i drzwiowej (1) (1)+(2) Docieplenie ścian (2) Wymiana stolarki okiennej i drzwiowej (1) Paliwo Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” 2 PM2,5 [kg/100 m ] B(a)P[g/100 m ] 17,63 6,297 9,445 3,34 5,01 1 0,004 0,007 0,012 - 9,36 Drewno 6,500 9,750 LPG Ekogroszek Pelety 0,004 0,007 18,20 0 0,012 0,374 0,561 1,047 0,355 0,533 0,995 0,23 0,35 0,65 0,036 0,054 0,102 0,035 0,053 0,098 - - - - Ponadto bardzo ważnym działaniem, dla którego również nie ma alternatywy jest edukacja ekologiczna społeczeństwa. Edukacja prowadzona na wszystkich szczeblach nauczania (od przedszkola do szkół wyższych), a także poza systemem szkolnym jest niezwykle ważna w uświadamianiu społeczeństwa jaki ma wpływ na środowisko w którym żyje. 5.5. Metody zastosowane przy sporządzaniu prognozy Ocena oddziaływań na środowisko działań naprawczych zapisanych w Programie Ochrony Powietrza jest zadaniem złożonym i trudnym. Jest to spowodowane miedzy innymi tym, że Programy są dokumentami o ogólnym charakterze i nie zawierają projektów realizacyjnych, Program Ochrony Powietrza, jak wskazuje nazwa, koncentruje się przede wszystkim na poprawie jakości powietrza. Tak więc z zasady działania w nim proponowane muszą i mają pozytywny wpływ na jakość powietrza. W trakcie opracowywania Programu Ochrony Powietrza stosowne są metody prognozy, które określają wpływ działań na jakość powietrza. W „Programie Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie miasto Olsztyn” zastosowano metodę modelowania matematycznego opartą o model nowej generacji CALMET/CALPUFF. Prognozowanie skuteczności zaproponowanych działań polega w tym wypadku na modelowaniu stężeń B(a)P biorąc jako dane wejściowe: dane meteorologiczne z 2011 r. (tego roku dotyczy przekroczenie wartości docelowej B(a)P w strefie miasto Olsztyn i dla tego roku sporządzany jest Program); dane dotyczące rzeźby i użytkowania terenu; dane emisyjne dla sytuacji, gdy wdrożone zostaną działania naprawcze (odpowiednio zostaje zmniejszona emisja z obszarów, gdzie likwiduje się lub zamienia na proekologiczne ogrzewanie indywidualne węglowe oraz w odpowiednich proporcjach zwiększa się emisję z kotłowni miejskiej). Wyniki tego modelowania porównuje się z wynikami modelowania dla sytuacji zastałej w mieście (przed wdrożeniem działań naprawczych). BSIPP EKOMETRIA 57 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” Zasada konstruowania Programu jest taka, że należy zaproponować działania, których wpływ na jakość powietrza będzie pozytywny, ale też będzie na tyle znaczący, aby obniżyć stężenia prognozowanych zanieczyszczeń do lub poniżej wartości docelowej. Jednak dla benzo(a)pirenu, dla którego określona jest wartość docelowa (a nie dopuszczalna) działania naprawcze powinno się realizować, jeżeli istnieją możliwości techniczne i finansowe. Dla strefy miasto Olsztyn należałoby zlikwidować ok. 90% węglowego ogrzewania indywidualnego, co jest niemożliwe do zrealizowania bez ponoszenia nadmiernych kosztów finansowych oraz niemożliwe ze względu na bariery techniczne. Poniżej pokazano rozkład stężeń benzo(a)pirenu po realizacji działań zapisanych w Harmonogramie rzeczowo-finansowym działań naprawczych zmierzających do ograniczenia zanieczyszczenia powietrza benzo(a)pirenem (rozdział 3.5 w Programie Ochrony Powietrza dla strefy miasto Olsztyn). Wyniki modelowania wskazują, iż zamierzony efekt ekologiczny (obniżenie stężeń B(a)P poniżej wartości docelowej) nie zostanie osiągnięty, nawet jeżeli wszystkie zaproponowane działania zostaną zrealizowane. Poziom docelowy benzo(a)pirenu w strefie będzie nadal przekraczany. Rysunek 2. Stężenia benzo(a)pirenu o okresie uśredniania wyników pomiarów rok kalendarzowy w Olsztynie w wyniku realizacji działań zaproponowanych w harmonogramie Tak więc nie ma potrzeby powtarzania w niniejszym opracowaniu prognozy oddziaływania na jakość powietrza ocenianych działań, jeżeli została ona wykonana już na etapie Programu Ochrony Powietrza. BSIPP EKOMETRIA 58 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” Biorąc pod uwagę pozostałe komponenty środowiska to wpływ działań naprawczych będzie: nieznacznie pozytywny dla: wód powierzchniowych i podziemnych oraz dla gleb gdyż zmniejszy się depozycja sucha i mokra zanieczyszczeń; pozytywny dla: zdrowia ludności, kondycji szaty roślinnej, kondycji zdrowotnej fauny; pozytywny dla stanu technicznego budynków oraz dla budynków i budowli zabytkowych w obszarach, gdzie będą prowadzone remonty i termorenowacje. BSIPP EKOMETRIA 59 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” 6. Ocena rozwiązań 6.1. Prezentacja rozwiązań mających na celu zapobieganie, ograniczenie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko W przypadku prognozy skutków środowiskowych Programu środki mitygacyjne powinny dotyczyć realizacji działań naprawczych. Z jednej strony będą to środki społeczno-gospodarcze ułatwiające (umożliwiające) realizację działań, z drugiej tych, które w trakcie realizacji działań doraźnie zabezpieczą środowisko. Poniżej zapisano w pewnym porządku te grupy środków łagodzących, które mają charakter uniwersalny, to znaczy są do zastosowania w różnych wariantach realizacji zaproponowanych działań. Program Ochrony Powietrza spełnia standardy zrównoważonego rozwoju, zatem podstawowe środki łagodzące polegać powinny na przekonaniu społeczeństwa, co do konieczności realizacji działań naprawczych i pokazaniu korzyści, jakie dla społeczeństwa wynikną z realizacji Programu. Inne ważne aspekty zwiększające prawdopodobieństwo pełnego i celowego wprowadzenie Programu to: zaakceptowanie Programu przez wszystkie rodzaje samorządów na analizowanym terenie; uruchomienie mechanizmów dopłat, preferencyjnych kredytów dla realizacji wybranych działań; monitorowanie postępów wdrażania Programu przez Urząd Marszałkowski. W sensie przedmiotowym szczególne znaczenie ma stałe analizowanie możliwości pojawienia się nieplanowanych zagrożeń dla grup społecznych, lokalnych, przyrody i krajobrazu w wyniku uszczegóławiania zadań. Jednak działania realizowane w znacznie zmienionym antropogenicznie obszarze, a przede wszystkim w istniejących budynkach nie powodują szkód w środowisku. W tym wypadku zapobieganie lub ograniczenie negatywnych oddziaływań na środowisko powinno się realizować poprzez: 1. Inwentaryzację budynków, które będą poddane remontom, pod względem gniazdowania ptaków chronionych i taki rozkład prac, aby nie przerywać gniazdowania; 2. Prowadzenie prac budowlanych w ciągu dnia; 3. Zakładanie siatek ochronnych przeciwko pyleniu; 4. Osłanianie drzew, aby zapobiec uszkodzeniom; 5. Odbudowa okolicznej zieleni po zakończeniu prac; 6. Prawidłowa gospodarka odpadami. Mitygacje dotyczą również takiego tematu jak: środki łagodzące o charakterze edukacyjnym i wychowawczym. Tu zakres możliwości jest bardzo duży. Fundamentalne znaczenie ma edukacja dotycząca uzgodnień lokalizacyjnych z poszanowaniem wszystkich stron, a przede wszystkim głównych celów społecznych i ekologicznych. Równie ważna jest nieustająca kampania informacyjna BSIPP EKOMETRIA 60 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” promująca proekologiczne systemy ogrzewania, ze szczególnym naciskiem położonym na korzyści dla zdrowia ludności. Edukacja powinna być również ukierunkowana na oszczędności w systemie ogrzewania – docieplenia budynków, wymiany stolarki okiennej, ale należy również zwracać uwagę na pozornie oczywiste sprawy, do których zalicza się „przykręcanie” grzejników w czasie wietrzenia mieszkania czy korzyści materialne, jakie można uzyskać używając czasowych termostatów itp. Edukacja społeczeństwa powinna dotyczyć również zachowania się ludzi na terenie lasów, spalania śmieci lub odpadów zielonych z ogródków działkowych. Z zanieczyszczeniem powietrza w istotny sposób wiąże się komunikacja samochodowa. Należałoby zatem promować ograniczone użytkowanie samochodu na rzecz bardziej przyjaznych środowisku sposobów przemieszczania się. Argumentami szczególnie nośnymi w obu przypadkach jest fizyczne i psychiczne zdrowie ludzi, a także zachowanie ładu przestrzennego i zasobów przyrodniczych i kulturowych. 6.2. Informacje o przewidywanych metodach analizy realizacji postanowień projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania Zagadnienia dotyczące monitorowania realizacji Programów Ochrony Powietrza oraz przekazywania informacji na ten temat do odpowiednich organów administracji zostały zapisane w ustawie Prawo ochrony środowiska oraz w Rozporządzeniu MŚ z dnia 11 września 2012 r. w sprawie programów ochrony powietrza oraz planów działań krótkoterminowych (Dz. U. z dnia 18 września 2012 r., poz. 1028). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2012 r. w sprawie programów ochrony powietrza oraz planów działań krótkoterminowych § 5 pkt 1 mówi, że w części wyszczególniającej ograniczenia i zadania wynikające z realizacji programu wskazuje się organy administracji właściwe w sprawach: przekazywania organowi określającemu program informacji o wydawanych decyzjach, których ustalenia zmierzają do osiągnięcia celów programu ochrony powietrza; wydania aktów prawa miejscowego; monitorowania realizacji programu ochrony powietrza lub jego poszczególnych zadań. Ponadto, w ustawie Prawo ochrony środowiska w Art. 94 ust. 2 mówi się, iż zarząd województwa przekazuje ministrowi właściwemu do spraw środowiska informację o programach ochrony powietrza, o których mowa w art. 91. 2a. Zarząd województwa, co 3 lata, przekazuje ministrowi właściwemu do spraw środowiska sprawozdanie z realizacji programów ochrony powietrza, o których mowa w art. 91, począwszy od dnia wejścia w życie rozporządzenia w sprawie określenia programu ochrony powietrza do dnia zakończenia realizacji tego programu. BSIPP EKOMETRIA 61 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” 2b. Jeżeli realizacja programu ochrony powietrza jest zaplanowana na okres krótszy niż 3 lata, sprawozdanie, o którym mowa w ust. 2a, zarząd województwa przedkłada najpóźniej 6 miesięcy po zakończeniu realizacji tego programu. Organ przyjmujący Program wyda uchwałę w sprawie określenia Programu Ochrony Powietrza dla strefy miasto Olsztyn. Sprawozdania o wdrożonych działaniach na terenie strefy, w celu realizacji zadań wynikających z Programu Ochrony Powietrza, Prezydent powinien na bieżąco przekazywać do organu przyjmującego Program. Wojewoda przy pomocy wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska sprawuje nadzór w zakresie wykonywania zadań określonych w programach ochrony powietrza przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, starostę oraz inne podmioty (Poś, art. 96a. 1. Ust. 2). Podstawowymi kryteriami oceny jest zawsze analiza aktualności celów – w tym zakresie nie należy spodziewać się jakichkolwiek zmian – cele środowiskowe (i zrównoważonego rozwoju), w tym cel ochrony powietrza, są stabilne. Inną kwestią jest sprawdzanie postępu we wdrażaniu Programu. Można i powinno czynić się to dwojako: poprzez kontrolę zadaniową (realizacja zaproponowanych działań), jak i poprzez kontrolę efektów. W przypadku oceny jakości powietrza ten typ oceny jest szczególnie ważny i zasady, gdyż ocenia czy zostały osiągnięte wymagane standardy jakości powietrza, w tym wypadku w zakresie stężeń benzo(a)pirenu. Kryteria obu rodzaju ocen powinny być uzgodnione w trakcie przyjmowania Programu. W celu monitorowania postępu realizacji działań w Programie zaproponowano zestaw wskaźników dla każdego działania. BSIPP EKOMETRIA 62 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” 7. Streszczenie w języku niespecjalistycznym Przedmiotem prognozy oddziaływania na środowisko jest projekt dokumentu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie miasto Olsztyn”. Dokument został sporządzony w 2013 roku jako realizacja obowiązku zarządu województwa wynikającego z zapisów ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. nr 25, poz. 150, z późn. zm.). Obowiązek przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu Ochrony Powietrza, wynika z art. 47 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. nr 199, poz. 1227). Rolą Prognozy jest sprawdzenie, czy w przyjętych w projekcie Programu rozwiązaniach, zabezpieczony został we właściwy sposób interes środowiska przyrodniczego i kulturowego. Ma ona również wykazać, w jakim stopniu realizacja poszczególnych działań naprawczych zaproponowanych w Programie Ochrony Powietrza może wpływać na stan środowiska naturalnego, a także czy konieczne jest przyjęcie rozwiązań mających na celu zapobieganie, ograniczenie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań zaproponowanych działań na środowisko. Prognoza zawiera: informacje o zawartości, głównych celach projektowanego dokumentu oraz jego powiązaniach z innymi dokumentami, analizę i ocenę istniejącego stanu środowiska (powietrza atmosferycznego i obszarów objętych ochroną) oraz potencjalnych zmian tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu, analizę i ocenę istniejących problemów ochrony środowiska istotnych z punktu widzenie projektowanego dokumentu, w szczególności dotyczących obszarów chronionych, analizę i ocenę przewidywanych znaczących oddziaływań na środowisko, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe; stałe i chwilowe na środowisko, a w szczególności na: ludzi, wodę, powietrze i powierzchnię ziemi z uwzględnieniem zależności między tymi elementami środowiska i między oddziaływaniami na wymienione elementy, rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji projektowanego dokumentu, informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu prognozy, propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania, BSIPP EKOMETRIA 63 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” streszczenie sporządzone w języku niespecjalistycznym. Projekt Programu Ochrony Powietrza jest opracowaniem wykonywanym w związku z przekroczeniem poziomu docelowego B(a)P w strefie województwa warmińsko-mazurskiego – w mieście Olsztyn (kod strefy PL2801), w 2011 r. Wymóg wykonania Programu wynika z Rocznej Oceny Jakości Powietrza w Województwie Warmińsko-Mazurskim za rok 2011, wykonanej przez WIOŚ w Olsztynie, który zakwalifikował do klasy C: strefę miasto Olsztyn z uwagi na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w pyle zawieszonego PM 10. Zakres Programu określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2012 r. w sprawie programów ochrony powietrza oraz planów działań krótkoterminowych (Dz. U. z dnia 18 września 2012 r., poz. 1028). „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie miasto Olsztyn” składa się z trzech podstawowych części: Części opisowej, Części określającej zadania i ograniczenia, Części uzasadniającej. Program koncentruje się na istotnych powodach występowania przekroczeń zanieczyszczeń powietrza benzo(a)pirenem oraz na znalezieniu skutecznych i możliwych do zrealizowania działań, których wdrożenie spowoduje obniżenie poziomu tych zanieczyszczeń co najmniej do poziomu docelowego. Poziom stężenia zanieczyszczenia do osiągnięcia i utrzymania w mieście Olsztyn to, według Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z dnia 18 września 2012 r., poz. 1031): poziom średniej rocznej wartości benzo(a)pirenu do osiągnięcia i utrzymania - 1 ng/m3. Powyższy standard dla B(a)P jest wiążący dla władz samorządowych i powinien być osiągnięty i dotrzymany we wszystkich strefach do roku 2013. Głównym źródłem emisji B(a)P w powietrzu jest niepełne spalanie paliw stałych, w tym przede wszystkim węgla i drewna. Największym źródłem emisji tych substancji są paleniska domowe, w tym piece kaflowe oraz otwarte kominki. Wskaźniki emisji ze spalania węgla kamiennego i spalania drewna (czyli bardzo powszechnego biopaliwa) są znacznie wyższe niż wskaźników przy spalaniu tych samych substancji w energetyce przemysłowej (pełne spalanie) lub przy ogrzewaniu indywidualnym wykorzystującym jako paliwo gaz. Komunikacja (spalanie paliw w silnikach pojazdów) nie jest znaczącym źródłem emisji B(a)P. Analiza sytuacji imisyjnej opiera się na jednym punkcie pomiarów manualnych B(a)P w strefie miasto Olsztyn z 2011 r. oraz obliczeniach modelowych wykonanych modelem CALMET/CALPUFF na podstawie danych emisyjnych i meteorologicznych za 2011 r. przy wykorzystaniu danych o zagospodarowaniu przestrzennym i rzeźbie terenu. Obliczenia modelowe pozwalają na określenie jakości powietrza nie tylko w otoczeniu punktu pomiarowego, ale na całym badanym terenie – tu w mieście Olsztyn i wyznaczenie zasięgu ponadnormatywnych stężeń benzo(a)pirenu w strefie, czyli tzw. obszarów przekroczeń. BSIPP EKOMETRIA 64 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” W mieście Olsztyn wyznaczono cztery obszary przekroczeń poziomu docelowego stężeń średniorocznych, są to: 1. Obszar przekroczeń Wm11mOlB(a)Pa01 zlokalizowany w centralnej części miasta Olsztyna; 2. Obszar przekroczeń Wm11mOlB(a)Pa02 zlokalizowany w północnej części miasta Olsztyna, na terenie Osiedla Redykajny; 3. Obszar przekroczeń Wm11mOlB(a)Pa03 zlokalizowany jest w południowo-zachodniej części miasta Olsztyna, na terenie dzielnicy Dajtki; 4. Obszar przekroczeń Wm11mOlB(a)Pa04 zlokalizowany jest w południowej części miasta Olsztyna, na terenie osiedli: Jaroty, Kolonia Jaroty oraz Skarbówka Poszmanówka. W obszarach przekroczeń wykonano analizy wskazujące, który rodzaj emisji przeważa w imisji, a więc, który przede wszystkim jest odpowiedzialny za powstawanie przekroczeń wartości normatywnej B(a)P. W Olsztynie, w trzech obszarach przekroczeń, jako głównego emitenta wskazano indywidualne ogrzewanie paliwami typu drewno i węgiel kamienny oraz napływ spoza strefy, a w jednym (Dajtki) wyłącznie napływ. Zaproponowane działania naprawcze odnoszą się przede wszystkim do obszarów, gdzie wystąpiły przekroczenia stężenia docelowego B(a)P. W celu ograniczenia stężeń B(a)P w Olsztynie zaproponowano następujące działania naprawcze: 1. Ograniczenie emisji komunalno-bytowej: a) Realizacja działań związanych z ograniczeniem emisji z indywidualnych systemów grzewczych – kod działania: WmmOlZSO - redukcja 50% emisji powierzchniowej w strefie miasto Olsztyn; efekt taki można osiągnąć przez wymianę sposobu ogrzewania w 310 tys. m 2 w lokalach opalanych paliwami stałymi (węglem oraz drewnem) na ogrzewanie bezemisyjne (podłączenie do sieci cieplnej lub elektryczne) albo niskoemisyjne, takie jak zastosowanie pieców gazowych. 2. Zapisy w planach zagospodarowania przestrzennego dotyczące ograniczenia emisji komunalno-bytowej – zapisy dotyczące układu zabudowy zapewniającego przewietrzanie miasta, wprowadzania zieleni izolacyjnej, zagospodarowania przestrzeni publicznej oraz ustaleniu sposobu zaopatrzenia w ciepło – kod działania: WmmOlPZP. 3. Edukacja ekologiczna – prowadzenie kampanii edukacyjnych uświadamiających społeczeństwo o zagrożeniach dla zdrowia związanych z emisją B(a)P podczas spalania paliw stałych (w tym odpadów) w paleniskach domowych o niskiej sprawności – kod działania WmmOlEEk. 4. Wprowadzenie odpowiednie zapisy do Regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie Gminy Olsztyn, zakazujące spalania odpadów biodegradowalnych na terenie ogrodów działkowych oraz posesji – kod działania WmmOlUCP. BSIPP EKOMETRIA 65 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” Działania zaproponowane w Programie Ochrony Powietrza bezpośrednio wpływają na jeden element środowiska – jakość powietrza, jednak pośrednio będą wpływać również na świat roślinny, na zdrowie ludzi oraz mogą wpłynąć na stan zabudowy oraz sposób zagospodarowania przestrzennego w niektórych częściach miast. Natomiast działania te będą w niewielkim stopniu wpływać na takie elementy środowiska jak: wody, gleby, klimat, klimat akustyczny, gospodarka odpadami. Podmiotem odpowiedzialnym za przyjęcie Programu i kontrolę nad wdrażaniem ma pełnić Zarząd Województwa, natomiast za wdrożenie i realizację działań naprawczych odpowiedzialny jest samorząd gminy miejskiej. W głównej mierze zapewnienie środków finansowych do realizacji działań naprawczych spoczywa na samorządach gmin miejskich oraz samorządach powiatów i województwa. Czas wdrożenia działań naprawczych powinien być zdeterminowany zapisem w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z dnia 18 września 2012 r., poz. 1031):, który określa rok 2013 jako graniczny dla osiągnięcia poziomu docelowego B(a)P. Jednak ze względu na to, że termin ten to rok opracowywania i uchwalania Programu, zaproponowane działania naprawcze należy wdrożyć jak najszybciej, jednak mając na uwadze możliwości techniczne i finansowe samorządów. Z tego względu wyznaczono termin zakończenia realizacji działań na 31.12.2023 rok. Podstawowe znaczenie dla formułowania Programu Ochrony Powietrza mają normy prawa międzynarodowego, do przestrzegania których Polska jest zobowiązana oraz uregulowania o charakterze strategii, polityk, programów, planów o zasięgu wojewódzkim i gminnym. Analiza porównawcza celów przedstawionych w omówionych dokumentach – w rozdziale 2.2 oraz celów i działań zawartych w „Programie Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie miasto Olsztyn” pozwala stwierdzić, że nie istnieją rozbieżności pomiędzy nimi. Działania zaproponowane w Programie są zbieżne z celami i zadaniami określonymi w tych dokumentach. „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie miasto Olsztyn” opracowywana jest dla strefy miasto Olsztyn o kodzie PL2801. Strefę miasto Olsztyn tworzy miasto na prawach powiatu. Olsztyn liczy ponad 175,4 tys. mieszkańców. Powierzchnia miasta wynosi 87,9 km 2, co stanowi około 0,7% powierzchni województwa. Olsztyn położony jest w środkowej części województwa warmińskomazurskiego nad rzeką Łyną, w granicach Pojezierza Olsztyńskiego, które wchodzi w skład makroregionu Pojezierza Mazurskiego. Od południowej strony miasto sąsiaduje z Puszczą Napiwodzko-Ramucką. Powierzchnia terenu charakteryzuje się urozmaiconą, młodoglacjalną rzeźbą. Na terenie Olsztyna występują duże powierzchnie terenów zieleni. Grunty zabudowane i zurbanizowane stanowią 41,6% powierzchni miasta, grunty leśne, zadrzewione i zakrzewione 23,9%, użytki rolne 22,3%, a grunty pod wodami 9,6% jego obszaru. W granicach administracyjnych miasta znajduje się 15 jezior o powierzchni od kilku do kilkuset hektarów. BSIPP EKOMETRIA 66 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” Powierzchnia obszarów prawnie chronionych w 2011 r. wynosiła w Olsztynie 501,8 ha i stanowiła 5,7% powierzchni miasta. Na terenie miasta znajduje się Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Środkowej Łyny. Obejmuje on rzekę Łynę i rzekę Wadąg oraz tereny w zachodniej części miasta – w rejonie Redykajn i w rejonie Gutkowa. Ponadto na terenie Olsztyna znajdują się dwa rezerwaty przyrody roślinności torfowej. Natomiast nie utworzono tu obszarów Natura 2000. Proponowane w Programie działania naprawcze nie dotyczą całej omawianej strefy. Ich zasięg jest ograniczony do obszarów przekroczeń wartości docelowej B(a)P. W przypadku wdrożenia zaproponowanych działań naprawczych, ich pozytywne oddziaływanie na jakość powietrza (obniżenie stężeń benzo(a)pirenu) będzie odczuwalne w całej strefie i w jej pobliżu. Wpływ na jakości powietrza w strefach ma wiele czynników, jednak głównym jest wielkość i rodzaj emisji zanieczyszczeń do powietrza. Omawiany Program Ochrony Powietrza dotyczy zanieczyszczeń benzo(a)pirenem, jednak w rozdziale 3.2 skrótowo scharakteryzowano stan aerosanitarny omawianej strefy w stosunku do większości normowanych zanieczyszczeń. Rodzaje emisji i główni emitenci w strefach to: emisja wysoka (punktowa), ze źródeł zlokalizowanych w miastach i specjalnych strefach ekonomicznych, emisja ze źródeł powierzchniowych (lokalne kotłownie i indywidualne paleniska domowe), emisja ze źródeł liniowych (transport samochodowy). W wyniku oceny jakości powietrza przeprowadzonej za rok 2011, biorąc pod uwagę kryterium ochrony zdrowia, strefę miasto Olsztyn zakwalifikowano do klasy C pod względem zanieczyszczenia powietrza benzo(a)pirenem w pyle zawieszonym PM10, gdyż stwierdzono przekroczenie poziomu docelowego B(a)P o okresie uśredniania rok. Klasę C nadaje się, jeżeli stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne, poziomy docelowe, poziomy celów długoterminowych. „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie miasto Olsztyn” powstała ze względu na występowanie przekroczeń poziomu docelowego B(a)P w 2011 roku. Na stan zanieczyszczenia powietrza na danym obszarze wpływają czynniki klimatyczne makroskalowe, modyfikowane przez regionalne i lokalne warunki fizycznogeograficzne, w tym mezoklimat i klimat lokalny. Istotne są, poza wielkością emisji, czynniki wpływające na przemieszczanie się zanieczyszczeń w przestrzeni, w tym na duże odległości, oraz umożliwiające kumulację zanieczyszczeń w warstwie przyziemnej (do wysokości około 100 metrów od powierzchni Ziemi), a także stany i warunki słabej wymiany poziomej i pionowej zanieczyszczonego powietrza oraz warunków mieszania. Olsztyn leży w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego przejściowego, w tzw. Mazurskiej dzielnicy klimatycznej, najchłodniejszej z nizinnych części Polski (szczególnie zimne wiosny i zimy). Jest to typowy klimat pojezierny. Uwarunkowany został głównie przez lokalne elementy środowiska (rzeźba terenu, lasy, jeziora). BSIPP EKOMETRIA 67 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” Klimat lokalny cechują średnie roczne opady, wynoszące ok. 600 mm. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi ok. +7,2°C z maksimum w lipcu ok. +17,3°C i minimum w styczniu ok. –3,0°C. Przeciętnie w ciągu roku opady występują przez ok. 160 dni, liczba dni z przymrozkami wynosi 140, natomiast pokrywa śnieżna zalega średnio przez 83 dni. Okres wegetacyjny jest bardzo krótki, dla rejonu Olsztyna wynosi tylko około 200 dni. W ciągu całego roku dominują wiatry południowo-zachodnie i zachodnie. Jesienią i zimą wzrasta udział wiatrów południowych, zaś wiosną i latem północno-zachodnich. W zakresie uwarunkowań przyrodniczych nie istnieją żadne przesłanki za tym żeby nie realizować działań naprawczych zaproponowanych w Programie. Żaden z elementów środowiska nie koliduje z tymi działaniami, a wręcz przeciwnie – działania te są niezbędne dla poprawy jakości powietrza, a co za tym idzie jakości życia mieszkańców tej strefy. W przypadku braku realizacji POP dla strefy miasto Olsztyn, przeprowadzona analiza i ocena stanu istniejącego pozwala wykazać, że może nastąpić pogorszenie stanu środowiska. Brak realizacji POP przyczyniać się będzie do utrwalania oraz występowania negatywnych tendencji w zakresie korzystania ze środowiska. Nie wdrożenie działań naprawczych wpłynie na utrzymywanie się złej jakości powietrza w mieście lub nawet na jej pogarszanie. Zasadniczym zagrożeniem związanym z nadmiernymi zanieczyszczeniami powietrza będzie dalsze pogorszenie stanu zdrowotnego mieszkańców miasta. Jednak sytuacja, gdy nie zostaną zrealizowane żadne działania naprawcze zapisane w projekcie Programu jest raczej niemożliwa, gdyż zadania te realizowane są również obecnie, w związku z ogólną tendencją podwyższania standardów życia, co wiąże się z likwidacją indywidualnego ogrzewania węglowego, a także z odnawianiem tkanki mieszkaniowej, co z kolei wiąże się z remontami i termorenowacjami budynków. Dodatkową kwestią w przypadku nie realizowania działań naprawczych z Programu jest groźba kar finansowych, jakie Unia Europejska może nałożyć na państwo członkowskie (w tym wypadku Polskę), jeśli określone i przyjęte, również w prawie polskim, standardy jakości powietrza nie zostaną osiągnięte i dotrzymane. Ewentualne kary płacone przez Polskę jako kraj, który nie dotrzymuje standardów jakości powietrza będą obciążały całe polskie społeczeństwo, a w momencie ich nałożenia będą płacone tak długo jak długo problem nie zostanie rozwiązany. Koszty na działania naprawcze będą musiały tym samym wcześniej czy później zostać poniesione, a wykonanie działań w określonym terminie, będzie skutkować „zaoszczędzeniem” olbrzymich kwot związanych z karami. W myśl zasady zrównoważonego rozwoju każde działanie zmierzające do zmiany stanu środowiska, w szczególności poprzez zmianę zagospodarowania terenu, powinno być racjonalne i podejmowane ze szczególną rozwagą. W zależności od rodzaju planowanej inwestycji poszczególne elementy środowiska przyrodniczego odgrywają różną rolę i w odmiennym stopniu warunkują możliwość jej realizacji. W związku z tym, analizę uwarunkowań środowiskowych działań naprawczych należy wykonywać pod kątem konkretnego rodzaju zmian. Zmiana sposobu ogrzewania istniejącej zabudowy nie niesie za sobą większych zmian w zagospodarowaniu przestrzennym danego obszaru miasta, nie powoduje także wpływu na środowisko naturalne (wody, gleby, zieleń), gdyż ogranicza się do przestrzeni znacznie zmienionej antropogenicznie. BSIPP EKOMETRIA 68 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” Zaproponowane działania będą miały bardzo pozytywny wpływ na jakość powietrza w strefie, gdyż przewiduje się, że ich wdrożenie spowoduje zmniejszenie średnich rocznych stężeń B(a)P z około 2 ng/m3 (stężenie średnie roczne mierzone w 2011 r. na stacji pomiarowej w Olsztynie – wyniosło 1,72 ng/m3) do 1 ng/m3 lub poniżej, czyli co najmniej do wartości docelowej. Zmiany w sposobie ogrzewania budynków zazwyczaj pociągają za sobą remonty i termorenowacje budynków oraz uporządkowanie przestrzeni wokół odnawianych mieszkań, co w konsekwencji ma pozytywny wpływ na jakość tkanki miejskiej oraz na krajobraz miejski. Zaniechanie tych działań prowadzi do degradacji technicznej i społecznej całych dzielnic. W trakcie realizacji działań naprawczych nastąpi krótkotrwała uciążliwość dla środowiska spowodowana pracami budowlano-remontowymi. Może nastąpić zwiększona emisja pyłów do powietrza oraz zwiększona emisja NO2 ze wzmożonego ruchu pojazdów budowlanych, wzrost emisji hałasu. Jeżeli konieczne będzie układanie sieci cieplnej mogą nastąpić niewielkie kolizje z zielenią miejską, jednak po zakończeniu procesu inwestycyjnego zieleń powinna być odnowiona i powrócić do stanu co najmniej sprzed okresu prac. Wszystkie powyższe uciążliwości dla środowiska i ludzi będą miały jednak charakter krótkotrwały i sporadyczny. Należy przyjąć, że skutki zrealizowania działań naprawczych będą pozytywne, gdyż obniżą emisję z ogrzewania indywidualnego i presję zanieczyszczeń na zdrowie ludzi, stan przyrody oraz dobra kultury. Zwiększy się rola lokalnej zieleni rosnącej w lepszych warunkach aerosanitarnych. Pojawi się szansa uporządkowania przestrzennego. Ważna dla Olsztyna i jego otoczenia kwestia zachowania wysokich standardów ochrony terenów przyrodniczo cennych będzie mogła być rozwiązana na długie lata. W przypadku działań naprawczych zaproponowanych dla poprawy jakości powietrza w mieście Olsztynie, które będą prowadzone na terenach zurbanizowanych, całkowicie przekształconych antropogenicznie, gdzie nie występują obszary chronione, nie ma przesłanek do proponowania kompensacji przyrodniczych. Rezultatem realizacji działań naprawczych zaproponowanych w Programie mogą być ograniczone czasowo i przestrzennie uciążliwości związane z przeprowadzanymi remontami i termo renowacjami budynków lub inwestycjami polegającymi na układaniu sieci cieplnej lub gazowej. Tutaj działania mające na celu zapobieganie lub ograniczanie oddziaływań na warunki życia i zdrowie ludzi będą polegać na: Wcześniejszym informowaniu ludności o zamierzonych pracach; Zakładaniu siatek ochronnych na elewacje remontowanych budynków; Wykonywaniu prac uciążliwych ze względu na hałas tylko w godzinach dziennych; Odpowiednie oznaczanie reorganizacji ruchu; Rewitalizacji zieleni miejskiej po zakończeniu prac. Jednoznacznie należy stwierdzić, że zaproponowane w Programie działania naprawcze w żadnym stopniu nie mogą powodować uciążliwości poza granicami Polski – nie spowodują oddziaływania transgrnicznego. Zasięg negatywnych skutków środowiskowych w postaci krótkotrwałych i okresowych uciążliwości związanych z remontami, termomodernizacjami budynków lub budową sieci cieplnej w zasadzie może sięgać kilkudziesięciu lub kilkuset metrów od inwestycji. BSIPP EKOMETRIA 69 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” Program Ochrony Powietrza, jak wskazuje nazwa, koncentruje się przede wszystkim na poprawie jakości powietrza. Tak więc z zasady działania w nim proponowane muszą i mają pozytywny wpływ na jakość powietrza. W trakcie opracowywania POP stosowne są metody prognozy, które określają wpływ działań na jakość powietrza. W ocenianym Programie zastosowano metodę modelowania matematycznego opartą o modele nowej generacji CALMET/CALPUFF. Zasada konstruowania Programu jest taka, że należy zaproponować działania, których wpływ na jakość powietrza będzie pozytywny, ale też będzie na tyle znaczący, aby obniżyć stężenia prognozowanych zanieczyszczeń do lub poniżej wartości docelowej. Tak, więc nie ma potrzeby powtarzania w niniejszym opracowaniu prognozy oddziaływania na jakość powietrza ocenianych działań, jeżeli została ona wykonana już na etapie Programu Ochrony Powietrza. W przypadku prognozy skutków środowiskowych Programu środki mitygacyjne powinny dotyczyć realizacji działań naprawczych: będą to środki społeczno-gospodarcze ułatwiające (umożliwiające) realizację działań, z drugiej tych, które w trakcie realizacji działań doraźnie zabezpieczą środowisko. Ważne aspekty zwiększające prawdopodobieństwo pełnego i celowego wprowadzenie Programu to: zaakceptowanie Programu przez samorządów strefy, której dotyczy; uruchomienie mechanizmów dopłat, preferencyjnych kredytów dla realizacji wybranych działań; monitorowanie postępów wdrażania Programu przez Zarząd Województwa. W sensie przedmiotowym szczególne znaczenie ma stałe analizowanie możliwości pojawienia się nieplanowanych zagrożeń dla grup społecznych, lokalnych, przyrody i krajobrazu w wyniku uszczegóławiania zadań. Mitygacje dotyczą również takiego tematu jak: środki łagodzące o charakterze edukacyjnym i wychowawczym. Bardzo ważna jest nieustająca kampania informacyjna promująca proekologiczne systemy ogrzewania, ze szczególnym naciskiem położonym na korzyści dla zdrowia ludności. Edukacja powinna być również ukierunkowana na oszczędności w systemie ogrzewania – docieplenia budynków, wymiany stolarki okiennej, ale należy również zwracać uwagę na pozornie oczywiste sprawy, do których zalicza się np. „przykręcanie” grzejników w czasie wietrzenia mieszkania czy korzyści materialne, jakie można uzyskać używając czasowych termostatów itp. Edukacja społeczeństwa powinna dotyczyć również zachowania na terenie lasów, spalania śmieci lub odpadów zielonych z ogródków działkowych. Zgodnie z przyjętymi zasadami zatwierdzone dokumenty strategiczne powinny być oceniane co dwa lata, a co cztery poddawane weryfikacji i uzupełnianiu. Podstawowymi kryteriami oceny jest zawsze analiza aktualności celów. Cele związane z ochroną powietrza, są stabilne. Inną kwestią jest sprawdzanie postępu we wdrażaniu Programu. Można i powinno czynić się to dwojako: poprzez kontrolę zadaniową (realizacja uchwalonych działań), oraz poprzez kontrolę efektów. W przypadku oceny jakości powietrza ten typ oceny jest szczególnie ważny i zasady, gdyż ocenia czy zostały osiągnięte wymagane standardy jakości powietrza, w tym wypadku w zakresie stężeń benzo(a)pirenu. Kryteria obu rodzaju ocen powinny być uzgodnione w trakcie przyjmowania Programu. W celu monitorowania postępu realizacji działań w Programie Ochrony Powietrza zaproponowano zestaw wskaźników. BSIPP EKOMETRIA 70 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” SPIS ILUSTRACJI Rysunek 1. Położenie strefy objętej opracowaniem na tle województwa warmińsko-mazurskiego ............................................................................................................................23 Rysunek 2. Stężenia benzo(a)pirenu o okresie uśredniania wyników pomiarów rok kalendarzowy w Olsztynie w wyniku realizacji działań zaproponowanych w harmonogramie ....................................................................................................58 BSIPP EKOMETRIA 71 Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji projektu „Program Ochrony Powietrza ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie MIASTO OLSZTYN” SPIS TABEL Tabela 1. Pomiary stężeń B(a)P w strefie miasto Olsztyn w 2011 roku ................................28 Tabela 2. Prognozowane poziomy stężeń B(a)P o okresie uśredniania wyników pomiarów rok kalendarzowy w obszarach przekroczeń poziomu docelowego B(a)P w strefie miasto Olsztyn w 2011 i 2023 roku .......................................................................41 Tabela 3. Syntetyczne zestawienie spodziewanych oddziaływań planowanych działań dotyczących ograniczenia emisji komunalnej .......................................................49 Tabela 4. Efekt ekologiczny wymiany pieca i zmiany paliwa .................................................55 Tabela 5. Efekt ekologiczny termomodernizacji ....................................................................56 BSIPP EKOMETRIA 72
