Zaplanowane działanie czy przypadek
advertisement
Aleksandra Kania* Zaplanowane działanie czy przypadek: kreacja i rozwój klastrów biotechnologicznych Wstęp Artykuł ma na celu przedstawienie kluczowych czynników decydujących o kreacji i rozwoju klastrów biotechnologicznych na świecie. Rozważania zostały skoncentrowane na czterech wybranych klastrach biotechnologicznych. Celem referatu jest wskazanie pewnych podobieństw w procesie powstawania klastrów biotechnologicznych w różnych rejonach świata, pomimo istniejących różnic w otoczeniu prawnym, ekonomicznym czy kulturowym. Przedstawione w artykule badania mają charakter badań jakościowych, wtórnych i polegają na studiach literaturowych. Zastosowana metoda badawcza to studium kilku przypadków jednocześnie, czyli wielokrotne studium przypadku. 1. Klastry i biotechnologia – ramy definicyjne Klastry stały się jednym z najbardziej aktualnych kierunków badawczych ostatnich lat, choć ich idea znana jest badaczom od końca XIX wieku. A. Marshall w pracy „Zasady ekonomiki” z 1890 roku, jako pierwszy, opisał działanie okręgów przemysłowych w Wielkiej Brytanii, w ramach których przedsiębiorstwa znajdujące się w geograficznej bliskości wchodziły ze sobą w relacje zarówno kooperacyjne jak i konfrontacyjne. Dystryktom tym Marshall przypisywał, poprzez powstawanie pozytywnych efektów zewnętrznych, znaczącą rolę w budowaniu potęgi gospodarczej regionu. Za Marshallem podążyli m.in. A.C. Pigou (1920), B. Ohlin (1933), F. Perroux (1949), G. Becattini (1979), P. Krugman (1991). Spopularyzowanie teorii klastrów przypisuje się jednak M. E. Porterowi. Począwszy od opublikowania pracy Portera „The Competitive Advantage of Nations” w 1990 roku pojęcie klastrów stało się bardzo popularne nie tylko wśród naukowców, ale także przedsiębiorców czy polityków. Autorka na potrzeby niniejszego opracowania będzie posługiwać się przyjętą przez Portera definicją klastrów: „...klaster to geograficzne skupisko wzajemnie powiązanych firm, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji (na przykład uniwersytetów, jednostek normalizacyjnych i stowarzyszeń branżowych) w poszczególnych dziedzinach, konkurujących między sobą, ale także współpracujących.” [Porter, 2000]. W XXI wieku szczególne miejsce w typologii klastrów zajęły klastry innowacyjne. Zgodnie z definicją Komisji Europejskiej klastry te można scharakteryzować jako „skupiska niezależnych przedsiębiorstw oraz organizacji ba* Mgr, Katedra Polityki i Strategii Konkurencyjności Międzynarodowej, Wydział Gospodarki Międzynarodowej, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, [email protected] 68 Aleksandra Kania dawczych działających w określonym sektorze i regionie oraz mających na celu stymulowanie działalności innowacyjnej przez promowanie intensywnych kontaktów, współdzielenie zaplecza technicznego oraz wymianę wiedzy i doświadczeń oraz poprzez skuteczne przyczynianie się do transferu technologii, tworzenia sieci powiązań oraz rozpowszechniania informacji wśród przedsiębiorstw wchodzących w skład danego klastra” [Dz.U UE, C323, 2006]. Z kolei według Van Dijka i Sverissona najbardziej charakterystycznymi atrybutami klastrów innowacyjnych są silne powiązania pomiędzy przedsiębiorstwami i uczelniami wyższymi czy innymi jednostkami badawczymi oraz rozwoju „nowości” (novelties), które mogą być następnie imitowane w innych lokalizacjach [Van Dijk, Sverrisson, 2003]. Klastry innowacyjne prężnie działają przede wszystkim na terenie państw rozwiniętych, takich jak Niemcy, Wielka Brytania czy Stany Zjednoczone. Wywodzą się one na ogół z wieloletnich tradycji regionalnych, są też odpowiednio wspierane przez specjalne programy, oferowane zarówno na poziomie polityki gospodarczej, jak i na szczeblu lokalnym. W Polsce klastry innowacyjne znajdują się obecnie w fazie przedwzrostowej lub istnieje jedynie potencjał do ich powstania w przyszłości. Nasuwa się, zatem pytanie: może warto by wykorzystać niektóre z rozwiązań sprawdzonych w procesie tworzenia klastrów w innych krajach także i w Polsce? Wśród klastrów innowacyjnych wyróżnić można między innymi klastry biotechnologiczne, czyli takie, których rdzeń stanowi obecnie szybko rozwijająca się branża biotechnologiczna. Biotechnologia, na potrzeby artykułu, będzie rozumiana jako użycie biologicznych systemów i żywych organizmów w celu stworzenia lub modyfikacji specyficznych produktów lub procesów. Cechami charakterystycznymi dla biotechnologii są: – wiodąca rola nauki, – silne powiązania z uniwersytetami i koncernami farmaceutycznymi, – duże znaczenie venture capital [Cooke, De Laurentis, Toedtling, Trippl, 2007]. Nowoczesna biotechnologia obejmuje kilka dziedzin; najważniejszą z nich jest farmacja i tworzenie nowych, dostosowanych do określonych potrzeb, leków. Osiągnięcia biotechnologii stosuje się również w medycynie, rolnictwie, przemyśle spożywczym, chemii, a nawet energetyce. 2. Metodyka badania Przedstawione w artykule badania nad sposobem powstania klastrów biotechnologicznych mają charakter badań jakościowych, wtórnych i polegają na studiach literaturowych. Zastosowana metoda badawcza to wielokrotne studium przypadku [Woodside, 2010]. W ramach tej metody badacz, aby zbadać dane zjawisko, obserwuje kilka przypadków jednocześnie. Wybór prezentowanych w artykule klastrów biotechnologicznych został dokonany arbitralnie przez autorkę. Klastry z określonych państw zostały wybrane ze względu na wysoki udział produktów high-tech w eksporcie ogółem Zaplanowane działanie czy przypadek… 69 danych gospodarek. Według danych Eurostatu Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Niemcy znajdują się w czołówce wśród eksporterów produktów wysokich technologii. Ponadto są to państwa, w których branża biotechnologiczna w ciągu ostatnich lat zanotowała najbardziej dynamiczny wzrost [Beuzekom, Arundel, 2009]. Natomiast wybór klastra Life Science w Krakowie miał na celu przedstawienie rodzącego się klastra biotechnologicznego w Polsce, państwie, w którym klastry innowacyjne znajdują się dopiero w fazie przedwzrostowej. Założeniem autorki było wskazanie pewnych podobieństw w rozwoju klastrów biotechnologicznych pomiędzy państwami wysoko rozwiniętymi a Polską, państwem doganiającym [Gomułka, 2009]. Nie bez znaczenia w procesie wyboru opisywanych klastrów biotechnologicznych była także dostępność informacji na ich temat. 3. Studia przypadków W tej części artykułu zostaną przedstawione procesy powstawania i rozwoju wybranych klastrów biotechnologicznych. Na szczególną uwagę będą zasługiwać kluczowe czynniki decydujących o powodzeniu tych procesów. 3.1. Północna Karolina (Stany Zjednoczone) Niezwykła, nawet jak na warunki amerykańskie, bliska obecność trzech uniwersytetów: North Carolina State University w Raleigh, Duke University w Durham i University of North Carolina w Chapel Hill spowodowała, że niewielki region w Północnej Karolinie został nazywany „trójkątem badawczym” (research triangle). „Trójkąt badawczy” jest obszarem o promieniu 25 km, na którym co roku wspominane trzy uczelnie wyższe kończy 20 000 absolwentów. W tym regionie, w 1959 roku, powstał park technologiczny Resarch Triangle Park (RTP). Park został utworzony z inicjatywy gubernatora Luthera Hodgesa, który pozyskał poparcie dla tej idei zarówno ze strony uniwersytetów, jak i środowisk biznesowych. Od początku swego istnienia park w dużej mierze polegał na rządowych kontraktach i doradztwie ze strony władz lokalnych. Obecnie RTP jest jednym z największych i odnoszących najliczniejsze sukcesy parków badawczych w Stanach Zjednoczonych. W parku zatrudnionych jest 37 500 osób w ponad 135 przedsiębiorstwach i instytutach badawczych [Fornahl, Henn, Menzel, 2010]. Już pierwsze lata sukcesu Research Triangle Park przekonały władze lokalne o słuszności rozwoju gospodarki opartej o wiedzę, a silna pozycja uniwersytetów w regionie w badaniach z dziedziny biotechnologii skierowała uwagę władz w tym kierunku. Władze stanowe zdały sobie sprawę, iż receptą na sukces są skoordynowane, celowe działania w ramach potrójnej heliksy (triple helix), czyli sieci powiązań między trzema kluczowymi aktorami systemu gospodarczego: przedsiębiorstwami, światem nauki (uniwersytetami i instytucjami B+R) oraz władzami szczebla regionalnego [Brodzicki, Szultka, Tamowicz, 2004]. Stan Północnej Karoliny na początku lat osiemdziesiątych XX wieku postanowił uczynić z biotechnologii priorytetowy, strategiczny dla regionu sektor. Zgodnie z założeniami władz branża biotechnologiczna mia- 70 Aleksandra Kania ła nie tylko przyczyniać się do budowania konkurencyjności regionu, ale także rozwijać się na skalę globalną. Od 1984 roku, w ciągu następnych 25 lat, władze Północnej Karoliny zainwestowały ponad 2 miliardy dolarów w biotechnologię. Szacuje się, iż 80% tej kwoty zostało przeznaczone na unowocześnienie jednostek badawczych, 12% na szkolenia dla wysoko wykwalifikowanej kadry, a 8% na rzecz firm z branży biotechnologicznej (Rysunek 1). Rozbudowa infrastruktury edukacyjnej i badawczej była zadaniem priorytetowym w ciągu pierwszych lat istnienia biotechnologicznej inicjatywy klastrowej. W kolejnych latach, tj. od początku 1991 roku, wsparcie finansowe ze strony władz stanowych zaczął otrzymywać sektor biznesowy, co między innymi przyczyniło się do utworzenia szeregu nowych firm biotechnologicznych. Rysunek 1. Procentowy rozkład dotacji od władz lokalnych dla klastra biotechnologicznego w Północnej Karolinie. Źródło: Opracowanie własne na podstawie [Avnimelech, 2010]. Wszystkie te działania zaowocowały bardzo szybkim rozwojem branży biotechnologicznej i powstaniem jednego z najbardziej dynamicznych i produktywnych klastrów biotechnologicznych na świecie. Na chwilę obecną branża biotechnologiczna w opisywanym klastrze generuje 57 000 miejsc pracy, pozwoliła na utworzenie 550 nowych firm i ma swój udział w PKB w wysokości 4,6 miliardów dolarów rocznie. Długoterminowy, strategiczny plan władz lokalnych w połączeniu z istniejącą dobrą bazą uniwersytecką pozwolił na powstanie i rozwój odnoszącego znaczące sukcesy klastra biotechnologicznego. 3.2. Cambridge (Wielka Brytania) Proces powstawania klastra biotechnologicznego w rejonie Cambridge rozpoczął się od istniejącego tam uniwersytetu. Region Cambridge wyróżnia się mianowicie obecnością jednego z najbardziej prestiżowych uniwersytetów na świecie – University of Cambridge. Liczba naukowców nagrodzonych nagrodą Nobla, wywodzących się z tego uniwersytetu przewyższa ogólną liczbę nagrodzonych badaczy francuskich. Z inicjatywy i własnych funduszy uniwersytetu, bez jakiegokolwiek wsparcia finansowego ze strony władz lokalnych, w 1975 roku został utworzony park technologiczny Cambridge Science Park. W ciągu kolejnych lat park zaczął się dynamicznie rozwijać i stał się wkrótce Zaplanowane działanie czy przypadek… 71 siedzibą dla 65 firm, zatrudniających 2170 osób w 1987 roku [Stoerring, 2005]. Sukces ten przyczynił się do otwarcia w 1987 roku, przy współudziale uniwersytetu, centrum innowacji St. Johns College’s Innovation Centre. Kolejnym krokiem, który wspomagał rodzący się klaster, była inicjatywa jednego z największych banków w Wielkiej Brytanii – Barcalys Bank, który zaczął udzielać pożyczek i świadczyć usługi doradcze dla firm rozwijających nowe technologie we współpracy z uniwersytetem. Dla pełnego zrozumienia ówczesnych realiów polityczno – ekonomicznych warto wspomnieć, iż lata osiemdziesiąte XX wieku w Wielkiej Brytanii to czasy neoliberalnych interwencji rządu Margaret Thatcher. Nadmiernie rozbudowane, tradycyjne przedsiębiorstwa, jak na przykład Cambridge Scientific Instruments, były prywatyzowane, a liczba w nich zatrudnionych pracowników nieraz drastycznie zmniejszana. Skutkiem tego na rynku pracy pojawiła się duża liczba wysoko wykwalifikowanych menedżerów oraz pracowników naukowych, między innymi z dziedziny biotechnologii. Silne nieformalne powiązania między nimi oraz ich wysoki poziom przedsiębiorczości przyczyniły się do powstania szeregu nowych, innowacyjnych firm w branży biotechnologicznej. Sukcesy nowopowstałych firm przyciągały kolejnych przedsiębiorców do regionu. Niewielka wielkość miasta (około 200 000 mieszkańców) ułatwiała nawiązywanie bliższej współpracy pomiędzy poszczególnymi firmami. Pozytywny image Cambridge, postrzeganego jako nieduże miasto historyczne, z dobrą infrastrukturą edukacyjną i kulturalną oraz przyjemną okolicą podmiejską, sprzyjał przyciąganiu do regionu przedsiębiorców i naukowców zmęczonych aglomeracją londyńską. Cambridge zaczęło charakteryzować się wysokim stopniem start-upów i dużą liczbą firm odpryskowych (spin-offs). Według statystyk 70% nowych firm w regionie jest spin-offami istniejących wcześniej przedsiębiorstw. Charakterystyczne dla opisywanego regionu stały się także tzw. akademickie spin-outy (academic spin outs), czyli firmy założone przez pracowników poszczególnych departamentów uniwersytetu w Cambridge. Zgodnie z danymi statystycznymi 25% założycieli nowych firm biotechnologicznych było zatrudnionych na uniwersytecie lub w jednym z instytutów badawczych. Ponadto szacuje się, iż 12 departamentów uniwersytetu było źródłem 42 przedsiębiorstw biotechnologicznych [Papaioannou, Rosiello, 2009]. W tym momencie warto zauważyć, iż wśród sił sprawczych powstania opisywanego klastra biotechnologicznego nie są wymieniane władze. Praktycznie wszystkie działania prowadzące do rozwoju klastra realizowane były w ramach tzw. inicjatywy oddolnej (bottom-up innitiative) [Bojar, Stachowicz, 2008]. Władzom na szczeblu centralnym i regionalnym można jedynie przypisać pośredni wpływ na proces kreacji klastra. W latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku wydatki rządowe na B+R w Wielkiej Brytanii były znacząco zredukowane, a pracownicy naukowi zatrudniani na umowy czasowe. Zmusiło to naukowców w Cambridge do poszukiwania innych źródeł finansowania, w tym do promocji własnych parków technologicznych i tworzenia akademickich spin-outów [Stoerring, 2005]. Klaster w Cambridge można, zatem zaszeregować jako dobry przykład oddolnej, niezaplanowanej inicjatywy 72 Aleksandra Kania środowisk naukowych i biznesowych, przeprowadzonej przy znikomym współudziale władz. 3.3. Monachium (Niemcy) Warunki do późniejszego rozwoju branży biotechnologicznej w regionie Monachium w Niemczech powstawały od XIX wieku. Już wówczas Bawaria słynęła z inwestowania w nowe technologie; tam zaczął się rozwijać przemysł samochodowy, kolejowy i budowa maszyn. Po drugiej wojnie światowej zwiększona emigracja siły roboczej z centralnej i południowo - wschodniej Europy przyspieszyła proces industrializacji regionu. W 1948 roku przeniesienie głównej siedziby firmy Siemens AG z Berlina do Monachium zaowocowało dynamicznym rozwojem przemysłu elektronicznego. Dodatkowo ten klimat przedsiębiorczości i innowacyjności wspierany był przez władze lokalne Bawarii i miejscowe uczelnie wyższe: Ludwig-Maximilian Universität i Technische Universität. Dzięki wymienionym powyżej uniwersytetom jednym z kluczowych czynników wyróżniających region Monachium stała się obecność wysoko wykwalifikowanej kadry. Początki branży biotechnologicznej w okolicach Monachium sięgają lat siedemdziesiątych XX wieku. Została tam wówczas utworzona klinika uniwersytecka Foundation of Grosshadern University Clinic jako część wiodącego monachijskiego uniwersytetu Ludwig-Maximilians-Universität. Kolejnym krokiem było powstanie w połowie lat osiemdziesiątych fundacji zajmującej się badaniami w dziedzinie biologii molekularnej – Foundation of the Gene Center Munich. Tak zorganizowane zaplecze naukowe przyczyniło się do pojawienia się na początku lat dziewięćdziesiątych pierwszych firm z branży biotechnologicznej, takich jak Mikrogen, Micromet, MorphoSys i MediGene. Następnie w 1994 roku swoją siedzibę w regionie Monachium otworzył amerykański koncern farmaceutyczny o światowym zasięgu – Merck & Co. W dalszych latach rozwój branży biotechnologicznej zaczął być w Monachium wspierany także przez specjalne programy rządowe, jak na przykład Bio Regio Competition w 1996 roku – konkurs niemieckiego ministerstwa edukacji i badań (Bundesministerium für Bildung und Forschung) na region z najprężniej rozwijającą się branżą biotechnologiczną. Dzięki zwycięstwu w konkursie w Monachium zaczęły pojawiać się nowe firmy z branży biotechnologicznej. Zgodnie z wytycznymi programu Bio Regio powstała także w regionie inicjatywa klastrowa BioM AG, która miała za zadanie utworzyć lokalną sieć powiązań między przedsiębiorcami i jednostkami badawczymi oraz pozyskiwać zasoby finansowe dla start-upów. Inicjatywa ta wsparła utworzenie w 2000 roku centrum badawczego Life Science Center Weihenstephan przy uniwersytecie technicznym, Technische Universität. W 2006 roku rolę BioM AG w promowaniu więzi pomiędzy miejscowymi firmami i instytutami biotechnologicznymi przejęła BioM Biotech Cluster Development GmbH, która zarządza obecnie klastrem biotechnologicznym w Monachium [De Kerviler, Levis, Nakazawa, Sealy, Zimmermann, 2007]. Dzięki sprawnie prowadzonej polityce klastrowej nasiliła się współpraca małych i średnich przedsiębiorstw z branży biotechnologicznej Zaplanowane działanie czy przypadek… 73 w regionie, a ich liczba została w ciągu piętnastu lat potrojona z 30 na 100. Łącznie wszystkie przedsiębiorstwa współpracujące ze sobą w ramach monachijskiego klastra zatrudniają obecnie ponad 20 000 pracowników. Dodatkowe 10 000 stanowią pracownicy instytucji naukowych [http://www.biotechbayern.de., dostęp: 05.01.2012]. Zastosowana w tym przypadku odgórna inicjatywa (top-down innitiative), z silnym wsparciem ze strony władz lokalnych i centralnych zaowocowała dynamicznym rozwojem klastra biotechnologicznego. 3.4. Kraków (Polska) Proces tworzenia klastra biotechnologicznego w Krakowie został zapoczątkowany w 2003 roku przez Uniwersytet Jagielloński (UJ), najstarszą uczelnię wyższą w Polsce. Wówczas to, z inicjatywy uniwersytetu powstało Centrum Innowacji, Transferu Technologii i Rozwoju Uniwersytetu (CITTRU), którego zadaniem jest wspieranie transferu technologii, promocja przedsiębiorczości akademickiej oraz aplikowanie o fundusze na strategiczne inwestycje UJ. Kolejnym etapem w procesie kreacji klastra było podpisanie, 20 października 2006 roku w Collegium Maius Uniwersytetu Jagiellońskiego, umowy o stworzeniu klastra Life Science Kraków przez Profesora Karola Musioła, Rektora UJ oraz przedstawicieli kilkunastu firm i instytucji naukowych. Założycielami klastra – oprócz UJ - byli między innymi: firma farmaceutyczna Pliva, Uniwersytet Rolniczy, Szpital im. Jana Pawła II, Instytut Nafty i Gazu, producent szczepionek IBSS Biomed oraz Instytut Farmakologii PAN. Łącznie umowę o współpracy podpisały 32 jednostki. Dodatkowo władze miasta Krakowa i Urzędu Marszałkowskiego wystosowały listy intencyjne popierające utworzenie klastra [http://www.lifescience.pl, dostęp: 06.01.2012]. Głównym czynnikiem warunkującym powstanie klastra biotechnologicznego był wysoki potencjał naukowo-badawczy i edukacyjny w regionie: – 4 silne ośrodki edukacyjne, prowadzące nauczanie w obszarze biotechnologii: Uniwersytet Jagielloński, Akademia Górniczo-Hutnicza, Uniwersytet Rolniczy oraz Politechnika Krakowska, – 10 jednostek naukowo-badawczych i instytutów badawczo-rozwojowych, których działalność wiąże się z sektorem biotechnologicznym, – 13 % naukowców zatrudnionych w sektorze B + R branży biotechnologicznej [http://www.jci.pl., dostęp: 05.01.2012]. Długoterminowym celem inicjatorów klastra jest stworzenia z Krakowa największego w Europie Centralnej i Wschodniej centrum przemysłu i badań biotechnologicznych. Założyciele liczą, że nastąpi dynamiczny rozwój badań w dziedzinie biotechnologii oraz przyciągnięcie nowych inwestycji i firm do regionu. Ponadto utworzenie klastra daje dużą szansę na pozyskania dofinansowania ze środków europejskich w latach 2007-2013. Zgodnie z założeniami Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego przewidziane jest wsparcie finansowe dla kooperacyjnych powiązań przedsiębiorstw i instytucji sektora B+R [Zarząd Województwa Małopolskiego, 2007]. Podobny rodzaj pomocy, został przewidziany w jednym z priorytetów rządowego programu 74 Aleksandra Kania "Innowacyjna Gospodarka". Obecnie, po 5 latach istnienia, klaster zrzesza 70 podmiotów – dwa razy więcej niż początkowo. Dalszy rozwój klastra zależy od tego czy w kolejnych latach nasili się współpraca pomiędzy firmami, czy zaczną powstawać nowe firmy odpryskowe oraz przede wszystkim czy po zaprzestaniu finansowania zewnętrznego (np. środkami finansowymi Unii Europejskiej) wewnętrzne sieci powiązań będą na tyle silne, że inicjatywa przetrwa dzięki wypracowanym środkom własnym. Zakończenie Przeprowadzone wielokrotne studium przypadku w wybranych krajach na świecie pozwala stwierdzić, iż drogi do utworzenia klastrów biotechnologicznych są niezwykle zróżnicowane. W przypadku Północnej Karoliny i Monachium głównym katalizatorem kreacji klastrów były władze lokalne, których strategiczne, długofalowe plany znacząco przyczyniły się do rozwoju branży biotechnologicznej wokół uniwersytetów i jednostek badawczych w regionach. Dodatkowo w procesie powstawania klastra monachijskiego korzystną rolę odegrała także obecność koncernów międzynarodowych i ich pozytywny stosunek do innowacyjnych małych i średnich przedsiębiorstw w regionie. Odrębną drogą podążał natomiast region Cambridge. Tam klaster biotechnologiczny narodził się niejako „przez przypadek”, dzięki przedsiębiorczym inicjatywom uniwersytetu i środowisk biznesowych, działających w motywującym otoczeniu polityczno-ekonomicznym. Wśród bezpośrednich sił sprawczych powstania opisywanego klastra biotechnologicznego nie było natomiast władz lokalnych. Z kolei klaster Life Science w Krakowie swoje początki zawdzięcza przede wszystkim miejscowemu uniwersytetowi oraz programom oferowanym na szczeblu rządowym i unijnym wspierającym inicjatywy klastrowe. Podsumowując, można stwierdzić, iż nie istnieje jedna doskonała recepta pozwalająca na stworzenie osiągającego sukcesy klastra biotechnologicznego w dowolnym miejscu na świecie (Tablica 1). Po przeanalizowaniu historii każdego z klastrów, można jednakże zauważyć, iż we wszystkich przypadkach istnieje jeden wspólny czynnik kluczowy. W każdym z opisywanych klastrów proces kreacji rozpoczął się od istniejących w regionie uniwersytetów (Cambridge, Monachium, Kraków) lub parków technologicznych (Północna Karolina). Ich obecność wydaje się być nieodzownym czynnikiem decydującym o powstawaniu odnoszących sukcesy klastrów biotechnologicznych. Zaplanowane działanie czy przypadek… 75 Tablica 1. Kluczowe czynniki decydujące o powstaniu i rozwoju klastrów biotechnologicznych. Północna Cambridge Monachium Kraków Czynnik Karolina Polityka klastrowa na szcze blu władz lokalnych i centralnych (np. zwiększone wydatki na B+R) Infrastruktura badawcza i edukacyjna Obecność parków technolo gicznych Popyt prywatny na produkty z branży biotechnologicznej Obecność koncernów mię dzynarodowych i ich stosunek do innowacyjnych małych i średnich przedsiębiorstw Warunki życiowe (otoczenie, uwarunkowania kulturalne i historyczne) Legenda: - czynnik bardzo ważny, - czynnik dość istotny, - czynnik mało ważny lub nieistotny Źródło: Opracowanie własne. Literatura 1. Alecke B., Alsleben C., Scharr F., Untiedt G. (2006), Are there really hightech clusters? The geographic concentration of German manufacturing industries and its determinants, “Annals of Regional Science”, nr 40. 2. Avnimelech G. (2010), A Policy-Led Development of the Life Science Cluster at The Research Triangle (North Carolina), Target Project Working Paper, Santiago de Compostela. 3. Becattini G., Bellandi M., De Propris L. (2009), A Handbook of Industrial Districts, Edward Elgar Publishing Limited, Cheltenham. 4. Beuzekom B., Arundel A. (2009), OECD Biotechnology Statistics 2009, OECD, Paris. 5. Bojar E., Stachowicz J. (2008), Sieci proinnowacyjne w zarządzaniu regionem wiedzy, Wydawnictwo Politechniki Lubelskiej, Lublin. 6. Brenner T. (2005), Innovation and Cooperation During the Emergence of Local Industrial Clusters: An Empirical Study in Germany, “European Planning Studies”, nr 6. 7. Brodzicki T., Szultka S., Tamowicz P. (2004), Polityka wspierania klastrów: najlepsze praktyki: rekomendacje dla Polski, Polskie Forum Strategii Lizbońskiej, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk. 76 Aleksandra Kania 8. Cooke P., De Laurentis C., Toedtling F., Trippl M. (2007), Regional Knowledge Economies. Markets, Clusters and Innovation, Edward Elgar Publishing Limited, Cheltenham. 9. De Kerviler G., Levis M., Nakazawa K., Sealy S., Zimmermann L. (2007), Biotechnology - Life Sciences in Munich/Germany, Harvard Business School, Boston. 10. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej C323, z dn. 30.12.2006. 11. Fornahl D., Henn S., Menzel M.P. (2010), Emerging Clusters. Theoretical, Empirical and Political Perspectives on the Initial Stage of Cluster Evolution, Edward Elgar Publishing Limited, Cheltenham. 12. Gomułka S. (2009), Mechanism and sources of world economic growth, The Poznań University of Economics Review, nr 2. 13. Gorynia M., Jankowska B. (2008), Klastry a międzynarodowa konkurencyjność i internacjonalizacja przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa. 14. Hauser Ch. (2010), Cluster Policy Report Germany 2008, European Cluster Observatory. 15. http://epp.eurostat.ec.europa.eu. 16. http://www.bio-m.org. 17. http://www.biotech-bayern.de. 18. http://www.jci.pl/bioregion/potencjal-zasoby-regionu. 19. http://www.lifescience.pl. 20. Lord Sainsbury, Minister for Science (1999), Report on Biotechnology Clusters, Great Britain. 21. Martin R., Sunley P. (2003), Deconstructing clusters: chaotic concept or policy panacea?, „Journal of Economic Geography”, vol. 3, nr 1. 22. Ohlin B. (1933), Interregional and International Trade, Harvard University Press, Cambridge. 23. Papaioannou T., Rosiello A. (2009), Bio-Clusters As Co-Evolutionary Developments Of High Tech, Venture Capital And Socio-Political Institutions: A Historical Perspective Of Cambridge And Scotland, Innogen Working Paper No. 73. 24. Pigou A. C. (1920), The Economics of Welfare, Macmillan and Co., London. 25. Porter M. (2000), Locations, Clusters, and Company Strategy w: Oxford Handbook of Economic Geography, Oxford University Press/Books, Oxford. 26. Rocha H., Sternberg R. (2005), Entrepreneurship: The Role of Clusters Theoretical Perspectives and Empirical Evidence from Germany, “Small Business Economics”, nr 24. 27. Rosenfeld S. A. (2003), Expanding Opportunities: Cluster Strategies That Reach More People and More Places, “European Planning Studies”, nr 4. 28. Steinle C., Schiele H. (2002), When do industries cluster? A proposal on how to assess an industry’s propensity to concentrate at a single region or nation, “Research Policy”, nr 31. Zaplanowane działanie czy przypadek… 77 29. Stoerring D. (2005), The role of universities in cluster emergence process – comparative case study f the Cambridge cluster and an emerging Biomedico cluster in North Jutland, DRUID Working Papers, Denmark. 30. Van Dijk M. P., Sverrisson A. (2003), Enterprise clusters in developing countries: mechanisms of transition and stagnation, “Entrepreneurship & Regional Development”, nr 15. 31. Woodside A.G. (2010), Case Study Research: Theory, Methods, Practice, Emerald Group Publishing Limited, Bingley. 32. Zarząd Województwa Małopolskiego (2007), Małopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007-2013, Kraków. Streszczenie Zadaniem prezentowanego artykułu jest przedstawienie kluczowych czynników decydujących o powstawaniu i rozwoju klastrów biotechnologicznych na świecie. Przeprowadzone wielokrotne studium przypadku w czterech wybranych krajach pozwala stwierdzić, iż drogi do utworzenia klastrów biotechnologicznych są niezwykle zróżnicowane. Nie istnieje jedna doskonała recepta pozwalająca na kreację osiągającego sukcesy klastra biotechnologicznego Można jednakże zauważyć, iż we wszystkich opisywanych przypadkach znaczącą rolę w procesie kreacji klastrów odegrały uniwersytety i jednostki badawcze. Słowa kluczowe klastry, biotechnologia, proces tworzenia klastrów Planned or by chance: creation and development of biotech clusters (Summary) The aim of this paper is to present the key factors that led to creation and development of biotech clusters. The analysis of four cases in different countries shows that the way to build successful biotech clusters varies immensely. However, it was possible to distinguish the most common success factor: in all presented cases it was the presence of reputable universities and research institutes in the region. Key words clusters, biotechnology, cluster creation process
