Ecdc Główne zagadnienia dotyczące oporności na antybiotyki

Informacja o aktualnych danych dotyczących
oporności na antybiotyki na terenie Unii Europejskiej
Październik 2013
Główne zagadnienia dotyczące oporności na
antybiotyki przedstawione w prezentowanej
broszurze
•
•
•
•
•
•
•
Oporność na antybiotyki jest poważnym zagrożeniem dla zdrowia publicznego w Europie, prowadzi do
zwiększonych kosztów opieki zdrowotnej, do wydłużenia czasu pobytu w szpitalu, do niepowodzenia
terapeutycznego, a czasem nawet do śmierci pacjenta.
W ciągu ostatnich czterech lat (2009-2012) na terenie Unii Europejskiej/w Europejskim Obszarze Gospodarczym
nastąpił znaczący wzrost oporności na cefalosporyny III generacji, u bakterii z gatunków Klebsiella pneumoniae i
Escherichia coli. Podobnie znaczący wzrost jednoczesnej oporności na cefalosporyny III generacji oraz
fluorochinolony i aminoglikozydy zaobserwowano dla izolatów Klebsiella pneumoniae, ale nie dla Escherichia coli.
Narastający trend występowania jednoczesnej oporności na cefalosporyny III generacji oraz fluorochinolony i
aminoglikozydy dla izolatów z gatunku Klebsiella pneumoniae oznacza, iż w leczeniu zakażeń pozostaje do
zastosowania niewiele opcji terapeutycznych (np. karbapenemy).
Karbapenemy tworzą ostatnią główną grupę antybiotyków stosowanych w leczeniu infekcji wywołanych przez
wielooporne bakterie Gram-ujemne, takie jak: Klebsiella pneumoniae i Escherichia coli, obie będące przyczyną infekcji
dróg moczowych, zapalenia płuc czy zakażenia krwi. W niektórych krajach Unii Europejskiej odsetek izolatów
Klebsiella pneumoniae opornych na karbapenemy, już w chwili obecnej jest dość wysoki i zauważa się tendencję
wzrostową.
Dane dotyczące oporności bakterii z rodzaju Acinetobacter są dostępne po raz pierwszy, w ramach programu
EARS-Net. Informacja za rok 2012 pokazuje duże zróżnicowanie poziomu oporności tego drobnoustroju na
antybiotyki w poszczególnych krajach Europy, a także jej wysoki poziom ( >25 %) na karbapenemy, w niemal
połowie krajów, które dostarczyły dane.
Całkowicie odmiennie wygląda sytuacja oporności Staphylococcus aureus. W ciągu kilku ostatnich lat procent
gronkowców meticylino-opornych (MRSA) na terenie krajów Unii Europejskiej/w Europejskim Obszarze Gospodarczym
zmniejszył się znacząco. W ciągu minionych czterech lat zaobserwowano stały spadek lub stabilizację występowania
szczepów MRSA. Jakkolwiek wciąż w jednej czwartej krajów przysyłających raporty odsetek MRSA wynosi > 25%,
głównie dotyczy to krajów Europy południowej i wschodniej.
Rozważne stosowanie antybiotyków i wszechstronne strategie kontroli zakażeń, skierowane do wszystkich
sektorów opieki zdrowotnej (szpitale, przychodnie, domy opieki) są najważniejszymi czynnikami, które w sposób
efektywny zapobiegają selekcjonowaniu i rozprzestrzenianiu się drobnoustrojów opornych na antybiotyki.
© Europejskie Centrum Profilaktyki i Kontroli Zakażeń (ECDC, ang. European Centre for Disease Prevention and Control), Stockholm,
2013
ECDC
Oporność na antybiotyki w Unii Europejskiej
Dane zaprezentowane poniżej zgromadzone zostały w ramach programu EARS-Net, który jest koordynowany przez
Europejskie Centrum Profilaktyki i Kontroli Zakażeń (ECDC, ang. European Center for Disease Prevention and Control).
EARS-Net zbiera dane o inwazyjnych izolatach bakteryjnych w 30 krajach Unii Europejskiej/Europejskim Obszarze
Gospodarczym. Szczegółowe informacje dotyczące tego programu, wyników dochodzeń epidemiologicznych oraz użytych
metod analizy danych można znaleźć w rocznym raporcie EARS-Net (za rok 2012) oraz na interaktywnej stronie
internetowej*.
Klebsiella pneumoniae
Klebsiella pneumoniae wywołuje infekcje dróg moczowych, dróg oddechowych i krwi. Może gwałtownie rozprzestrzeniać
się pomiędzy pacjentami w ośrodkach opieki zdrowotnej i jest częstą przyczyną zakażeń szpitalnych.
Oporność Klebsiella pneumoniae na antybiotyki jest przedmiotem niepokoju i rosnącym problemem dla Europy.
Większość izolatów tego drobnoustroju zgłoszonych do EARS-Net w 2012 r. była oporna, na co najmniej jeden z
możliwych do zastosowania antybiotyków, a oporność na kilka antybiotyków była zjawiskiem powszechnym.
W ostatnich latach oporność na cefalosporyny III generacji wzrosła znacząco na terenie całej Unii Europejskiej/w
Europejskim Obszarze Gospodarczym, podobnie jak w ich poszczególnych krajach. Oporność na cefalosporyny III
generacji jest często połączona z opornością na fluorochinolony i aminoglikozydy, co jeszcze bardziej komplikuje leczenie
infekcji wywołanych przez ten drobnoustrój. W ciągu ostatnich czterech lat taki rodzaj łącznej oporności (cefalosporyny
III generacji, fluorochinolony i aminoglikozydy) wzrósł znacząco w Unii Europejskiej/Europejskim Obszarze
Gospodarczym (w odniesieniu do liczby ludności), podobnie jak w jednej trzeciej krajów, które przesłały swoje dane
(Ryc.1). Dla pacjentów zakażonych wieloopornym szczepem Klebsiella pneumoniae , pozostaje niewiele opcji
terapeutycznych, wśród nich karbapenemy, stosowane zwykle jako lek ostatniej szansy.
Jednakże oporność na karbapenemy także wzrosła w niektórych krajach. W 2012 r. procent szczepów Klebsiella
pneumoniae opornych na karbapenemy w pięciu krajach, głównie Europy południowej, wyniósł powyżej 5% (Ryc.2).
2
ECDC
Rycina 1. Klebsiella pneumoniae: procent izolatów inwazyjnych opornych łącznie na cefalosporyny III
generacji, fluorochinolony i aminoglikozydy w krajach Unii Europejskiej/Europejskim Obszarze
Gospodarczym, w latach 2009 (rycina górna) i 2012 (rycina dolna).
2009
2012
3
ECDC
Rycina 2. Klebsiella pneumoniae: procent izolatów inwazyjnych opornych na karbapenemy w krajach Unii
Europejskiej/Europejskim Obszarze Gospodarczym, w latach 2009 (rycina górna) i 2012 (rycina dolna).
2009
2012
4
ECDC
Escherichia coli
Escherichia coli najczęściej wywołuje zakażenia krwi oraz odpowiada za, zarówno szpitalne jak i pozaszpitalne, infekcje
dróg moczowych. Co więcej, w skali globalnej jest to patogen powszechnie uznawany za główną przyczynę zakażeń
pokarmowych.
Zjawisko oporności na antybiotyki u Escherichia coli wymaga bacznej obserwacji, ponieważ odsetek szczepów
niewrażliwych na leki, stosowane w leczeniu zakażeń tym drobnoustrojem w Europie, stale wzrasta. Większość izolatów,
których dane przesłano do EARS-Net w 2012 r. była oporna, na co najmniej jeden z badanych antybiotyków.
Szczególną uwagę budzi wzrost oporności na cefalosporyny III generacji (Ryc. 3) oraz łączna oporność na cefalosporyny
III generacji, fluorochinolony i aminoglikozydy (Ryc. 4). Kilka krajów, w latach 2009-2012, odnotowało znaczący trend
wzrostowy tych dwóch typów oporności. Na terenie całej Unii Europejskiej/w Europejskim Obszarze Gospodarczym, w
odniesieniu do liczby ludności, oporność na cefalosporyny III generacji, wzrosła w sposób istotny z 8,2% w 2009 r. do
11,8% w 2012 r. Izolaty wielooporne (łącznie na: cefalosporyny III generacji, fluorochinolony i aminoglikozydy) w tym
samym przedziale czasowym nie wykazały aż tak wysokiego trendu wzrostowego.
Opornośc na karbapenemy u Escherichia coli w Europie pozostaje niska.
5
ECDC
Rycina 3. Escherichia coli: procent izolatów inwazyjnych opornych na cefalosporyny III generacji, w
krajach Unii Europejskiej/Europejskim Obszarze Gospodarczym, w latach 2009 (rycina górna) i 2012
(rycina dolna).
2009
2012
6
ECDC
Rycina 4. Escherichia coli: procent izolatów inwazyjnych opornych łącznie na cefalosporyny III generacji,
fluorochinolony i aminoglikozydy w krajach Unii Europejskiej/w Europejskim Obszarze Gospodarczym, w
latach 2009 (rycina górna) i 2012 (rycina dolna).
2009
2012
7
ECDC
Rodzaj Acinetobacter
Dane epidemiologiczne dotyczące oporności na antybiotyki dla rodzaju Acinetobacter włączono do sprawozdania EARSNet po raz pierwszy. Informacje dotyczące 2012 r. dostarczyło 18 z 30 krajów uczestniczących w programie. Do
interpretacji wyników należy podejść z ostrożnością, ponieważ ilość danych z każdego kraju jest niewielka.
Wyniki z 2012 r. pokazują dużą różnorodność w występowaniu oporności na antybiotyki dla rodzaju Acinetobacter, na
obszarze Europy. Generalnie istnieje pewna prawidłowość, zanotowano wysoki odsetek szczepów opornych
pochodzących z krajów na południu Europy oraz niski odsetek z krajów na północy Europy. Oporność na karbapenemy
wyniosła powyżej 25 % w 8 z 18 krajów, co pokazuje jak bardzo ograniczone są opcje terapeutyczne w leczeniu
pacjentów z infekcjami wywołanymi przez Acinetobacter spp.
Rycina 5. Rodzaj Acinetobacter: procent izolatów inwazyjnych opornych na karbapenemy w krajach Unii
Europejskiej/Europejskim Obszarze Gospodarczym, w 2012 r.
2012
8
ECDC
Gronkowiec złocisty oporny na meticylinę (MRSA, ang.
Meticillin-resistant Staphylococcus aureus)
Oporny na meticylinę Staphylococcus aureus (MRSA) jest, w skali światowej, najczęstszą przyczyną zakażeń związanych
z opieką zdrowotną.
Na terenie Unii Europejskiej/Europejskim Obszarze Gospodarczym, odsetek szczepów MRSA zmalał znacząco w okresie
ostatnich czterech lat, co jest wynikiem trendu spadkowego w poszczególnych krajach członkowskich (Ryc.6). Pomimo,
że wyniki te napawają optymizmem, to wciąż izolaty MRSA stanowią poważny problem zdrowia publicznego. W 2012 r. w
krajach Unii Europejskiej/w Europejskim Obszarze Gospodarczym, procent opornych na meticylinę Staphylococcus
aureus (MRSA), w odniesieniu do liczby ludności, pozostawał wysoki, osiągając 18%. W 7 z 30 krajów, biorących udział
w badaniu, wykazano, że odsetek MRSA wyniósł powyżej 25%, dotyczy to głównie krajów Europy południowej i
wschodniej (Ryc.6).
9
ECDC
Rycina 6. Staphylococcus aureus: procent izolatów inwazyjnych opornych na meticylinę (MRSA) w krajach
Unii Europejskiej/Europejskim Obszarze Gospodarczym, w latach 2009 (rycina górna) i 2012 (rycina
dolna).
2009
2012
10