woj. mazowieckie
advertisement
POLSKA WOJEWÓDZTWO MAZOWIECKIE REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO 2007 - 2013 WSTĘPNY PROJEKT Wersja 1.6 URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO WARSZAWA, CZERWIEC 2006 WSTĘP ............................................................................................................................................ 3 I. Sytuacja społeczno-gospodarcza Województwa Mazowieckiego ........................................... 4 1. Charakterystyka województwa ...................................................................................... 4 2. Pomoc publiczna udzielona na terenie województwa mazowieckiego ........................ 26 3. Analiza SWOT ............................................................................................................. 34 4. Główne problemy rozwojowe Województwa Mazowieckiego ................................... 36 II. Strategia Regionalnego Programu Operacyjnego ................................................................ 38 1. Cel generalny i cele szczegółowe rozwoju województwa ........................................... 38 2. Spójność RPO WM z dokumentami strategicznymi i programowymi UE, rządu RP i Województwa Mazowieckiego ........................................................................................ 40 III. Priorytety Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego ........ 46 Priorytet I. Tworzenie warunków dla rozwoju potencjału innowacyjnego i przedsiębiorczości na Mazowszu ..................................................................................... 46 Priorytet II. e - Rozwój Województwa Mazowieckiego ................................................. 51 Priorytet III. Regionalny system transportowy ................................................................ 53 Priorytet IV. Inwestycje w ochronę środowiska .............................................................. 58 Priorytet V. Wzmocnienie roli miast w rozwoju regionu ................................................ 61 Priorytet VI. Wykorzystanie walorów naturalnych i kulturowych dla rozwoju turystyki i rekreacji ............................................................................................................................ 64 Priorytet VII. Tworzenie i poprawa warunków dla rozwoju kapitału ludzkiego ............. 67 Priorytet VIII. Pomoc techniczna ..................................................................................... 70 IV. Finansowanie .......................................................................................................................... 73 V. Wdrażanie ................................................................................................................................ 74 2 Wstęp Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2007-2013 (RPO WM) został przygotowany w oparciu o regulacje zawarte w art. 36 projektu Rozporządzenia Rady wprowadzającego przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) i Funduszu Spójności (FS). Realizuje cel Konwergencja określony w art. 3. RPO WM jest jednym z 16 programów regionalnych, które będą realizować Strategię Rozwoju Kraju 2007-2015 (SRK) oraz Narodową Strategię Spójności 2007-2013 (NSS). Jednocześnie jest odzwierciedleniem polityki rozwoju prowadzonej przez Samorząd Województwa Mazowieckiego, której podstawę stanowi Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020 (SRWM). Program będzie realizować cele SRWM, których współfinansowanie będzie możliwe z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Przy tworzeniu projektu programu uwzględnione zostały również zapisy odnowionej Strategii Lizbońskiej w zakresie rozwoju gospodarczego i wzrostu zatrudnienia. Przy opracowaniu projektu programu kierowano się zasadami: programowania, partnerstwa i dodatkowości, co oznacza że dokument ma charakter wieloletniego planu budżetowego, jego cele będą realizowane w oparciu o współdziałanie z partnerami społecznymi i gospodarczymi, a środki UE nie będą zastępować środków krajowych lecz jedynie wspierać osiąganie założonych celów rozwojowych. Realizacja RPO WM przyczyni się do zwiększenia konkurencyjności regionu i zwiększenia spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej województwa mazowieckiego. Program będzie zarządzany na poziomie regionalnym, a Instytucją Zarządzającą RPO WM będzie Samorząd Województwa Mazowieckiego. 3 I. Sytuacja społeczno-gospodarcza Województwa Mazowieckiego 1. Charakterystyka województwa Mazowsze należy do najbardziej zróżnicowanych wewnętrznie województw w kraju. Składa się ono z: aglomeracji warszawskiej z największym miastem regionu - Warszawą (1.689,5 tys. osób), stolicą Mazowsza i kraju, znaczącą w skali Europy, koncentrującą znaczny potencjał społeczny i gospodarczy, pełniącą funkcję centrum życia politycznego, zarządzania państwem i gospodarką, współpracy międzynarodowej, wiodącego ośrodka nauki i szkolnictwa wyższego, kultury, wyspecjalizowanej opieki zdrowotnej oraz zlokalizowanego tu istotnego w skali kraju i Europy węzła transportowego. Jest to aglomeracja typu monocentrycznego. Obejmuje Warszawę i pomniejsze ośrodki, które mimo tego, że są administracyjnie niezależne od Warszawy, jednakże są silnie uzależnione od niej - ich zakłady przemysłowe kooperują ze stołecznymi; ludzie dojeżdżają do pracy i szkół, po zakupy, korzystają z dóbr kultury, najłatwiejsze połączenia komunikacyjne prowadzą przez Warszawę. obszarów pozostałej części województwa - słabo rozwiniętych, charakteryzujących się wskaźnikami rozwoju ekonomicznego znacznie poniżej średniej krajowej. Tereny północnego i wschodniego Mazowsza nie różnią się zasadniczo od najsłabiej rozwiniętych regionów kraju, a w części południowej regionu występują problemy związane głównie z restrukturyzacją tradycyjnych gałęzi przemysłu. Z punktu widzenia władz regionu istotne jest podejmowanie działań prowadzących do równoważenia rozwoju Mazowsza poprzez dążenie do osiągnięcia spójności wewnętrznej województwa w aspekcie terytorialnym, społecznym i gospodarczym. Ogólna informacja o województwie Województwo mazowieckie jest największym powierzchniowo i ludnościowo województwem w Polsce. Położone jest w środkowo-wschodniej części kraju w dorzeczu środkowej Wisły i ujścia rzek Bugu i Narwi. Sąsiaduje z 6 województwami: kujawskopomorskim, warmińsko-mazurskim, podlaskim, lubelskim, świętokrzyskim i łódzkim. Część województwa zamkniętą widłami Wisły i Bugu, z uwagi na walory przyrodnicze i niskie stężenia zanieczyszczeń powietrza, gleby i wody włączono do obszaru objętego programem "Zielone Płuca Polski”. Na Mazowszu również znajduje się Światowy Rezerwat Biosfery - Kampinoski Park Narodowy (o pow. w granicach województwa: 38,4 tys. ha). W krajowej sieci ekologicznej ECONET w obrębie województwa wyodrębniono 6 obszarów węzłowych o najwyższej, międzynarodowej randze: Puszcza Kampinoska, Puszcza Pilicka, Puszcza Kurpiowska, Środkowa Wisła, Puszcza Piska, Dolina Dolnego Bugu. Obszary cenne przyrodniczo, tworzą system obszarów prawnie chronionych, który obejmuje ok. 30% powierzchni województwa. Sieć hydrograficzną tworzą w większości cieki o przepływach zbliżonych do nienaruszalnego stanu, co ma swoje odzwierciedlenie w występującym na przeważającym obszarze województwa deficycie wód powierzchniowych. Rzeki charakteryzują się znacznym wahaniem stanu wód w ciągu roku, co jest istotnym ograniczeniem możliwości zagospodarowania terenów przyrzecznych. Pod względem stanu czystości kontrolowanych wód w województwie żadna z rzek nie spełnia kryteriów klasy I. Dla województwa mazowieckiego charakterystyczna jest stosunkowo duża zasobność wód podziemnych. W części zachodniej i południowo-zachodniej województwa, występują cenne zasoby wód geotermalnych, które mogą być wykorzystane gospodarczo oraz do celów leczniczych. 4 Mazowsze administracyjnie dzieli się na 37 powiatów „ziemskich”, 5 miast na prawach powiatu, 314 gmin (35 gmin miejskich, 50 gmin miejsko-wiejskich oraz 229 gmin wiejskich). Układ osadniczy regionu tworzy: 85 miast oraz 7 318 sołectw, a w nich aż 9 049 miejscowości wiejskich (16% wielkości krajowej). Województwo charakteryzuje dwudzielność potencjału rozwojowego, poziomu rozwoju gospodarczego, poziomu i warunków życia oraz dynamiki procesów transformacji. W regionie wyróżnić można: strefę dynamicznego wzrostu gospodarczego, wysokiej jakości życia i dobrobytu oraz strefę słabego rozwoju strukturalnego, której cześć stanowią marginalizujące się gospodarczo, społecznie i edukacyjnie obszary wiejskie. Obszar województwa jest silnie zurbanizowany, o czym świadczy wysoki, z tendencją wzrostową, wskaźnik udziału ludności zamieszkałej w miastach - 64,7% . Struktura funkcjonalna jednostek osadniczych województwa wykazuje wyraźną dominację Warszawy. Ważnymi ogniwami sieci osadniczej Mazowsza są też: Radom - 228,2 tys. mieszkańców, Płock - 128,1 tys., Siedlce - 76,9 tys., Ostrołęka - 54,1 tys., Ciechanów - 47,6 tys. Są to ośrodki zaspokajające potrzeby mieszkańców w zakresie infrastruktury społecznej na szczeblu regionalnym. Analizując sieć osadniczą można zauważyć, że reforma administracyjna osłabiła pozycję byłych miast wojewódzkich. Wśród miast o największym ubytku ludności w latach 1999-2003 dominują miasta z subregionu radomskiego, co jest związane z długotrwałym wysokim bezrobociem na tym terenie i zjawiskami mu towarzyszącymi. Do negatywnych skutków reformy administracyjnej jaka dotknęła te miasta należą m.in.: obniżenie prestiżu i poczucie degradacji, spadek atrakcyjności inwestycyjnej, pogorszenie sytuacji na rynku pracy oraz brak środków i kompetencji na walkę z bezrobociem, problemy z kontynuacją inwestycji centralnych, problemy z finansowaniem oświaty i kultury. Problemy tych miast są niejednorodne i wynikają z zacofania jednych i wysokiego poziomu rozwoju innych ośrodków (np. atrakcyjność inwestycyjna byłych miast wojewódzkich jest wyższa niż miast powiatowych, ale niższa od stolic nowych województw). Obszary wiejskie Mazowsza zamieszkuje 35,3% ogółu ludności województwa, a więc mniej niż średnia w kraju (38,4%). Przyrost ludności wiejskiej następuje tylko w gminach położonych wokół Warszawy i byłych miast wojewódzkich, co ma związek z procesami suburbanizacji. Na obszarach peryferyjnych następuje szybki proces wyludniania się. Duża liczba ludności wsi utrzymuje się nadal z rolnictwa, większość ma niski poziom wykształcenia. Obecnie dominującymi kierunkami produkcji rolniczej na Mazowszu jest: sadownictwo, warzywnictwo, hodowla bydła oraz drobiu. Największe w Polsce uprawy jabłek i śliwek znajdują się w okolicach Warki, Grójca i Skierniewic. W okolicach Potworowa i Przytyka (niedaleko Radomia) znajdują się największe plantacje papryki . Rozwijają się wszystkie branże przetwórstwa rolno-spożywczego, szczególnie postępuje modernizacja przemysłu mleczarskiego i mięsnego. Województwo charakteryzują wyspecjalizowane rejony produkcji rolnej oraz baza surowcowa dla przemysłu rolnospożywczego, w istotny sposób mogąca podnieść konkurencyjność rolnictwa Mazowsza. Niekorzystną cechą obszarów wiejskich jest słaby stopień ich wyposażenia w infrastrukturę techniczną (poza infrastrukturą wodociągową). Wysoki udział pracujących w rolnictwie i ukryte bezrobocie stanowią jedną z barier wzrostu konkurencyjności rolnictwa i jego integracji z UE. Inne zjawiska niekorzystne to: proces starzenia się ludności, rozdrobniona struktura agrarna oraz niski poziom kapitału w gospodarstwach. Z pracy we własnym gospodarstwie utrzymuje się ok.13% mieszkańców (spośród pracujących). Aż w 145 gminach wskaźnik utrzymujących się z pracy we własnym gospodarstwie przekracza 50%. Obserwuje się wzrost stopy bezrobocia na wsi, zwłaszcza 5 w grupie absolwentów. W takiej sytuacji alternatywą zatrudnienia dla tej grupy ludności może stać się działalność związana z agroturystyką oraz rolnictwo ekologiczne. Wzrost zapotrzebowania na żywność ekologiczną powoduje, że produkcja jej zyskuje na znaczeniu i może stanowić szansę dla rozwoju oraz restrukturyzacji gospodarstw rolnych na niektórych obszarach. Ludność Mazowsze charakteryzuje największy spośród innych województw potencjał ludnościowy. W województwie mazowieckim w 2003 r. mieszkało 5 135,7 tys. osób (13,4% ludności Polski), w tym w Warszawie 1 689,6 tys. osób. Średnia gęstość zaludnienia na Mazowszu wyniosła 144 osoby na km2, przy średniej krajowej wynoszącej 122 osoby na km2. TABL. 1 . Ludność 31.XII. 2003 OGÓŁEM mężczyźni kobiety miasta wieś kobiety na 100 mężczyzn ludność w miastach w % ogółu ludności ludność na 1 km2 powierzchni ogólnej 5135732 2465434 2670298 3322188 1813544 108 64,7 144 W miastach regionu zamieszkuje prawie 65 % ludności województwa. Największą gęstością zaludnienia poza Warszawą charakteryzują się obszary otaczające miasto i obszary położone wzdłuż linii kolejowych i dróg wychodzących z Warszawy. Obserwuje się postępujący proces starzenia się mieszkańców, co dotyczy głównie Warszawy, gdzie ludność w wieku poprodukcyjnym stanowi 20% mieszkańców. Podobna sytuacja występuje w północno-wschodnich i południowych obszarach województwa, gdzie udział ludności w wieku poprodukcyjnym wynosi prawie 18%, przy średniej w województwie około 17% oraz 15% w kraju. Na przestrzeni lat 1999-2003 zanotowano nieznaczny wzrost o 65,7 tys. osób liczby mieszkańców województwa. W regionie mazowieckim występuje największe w kraju dodatnie saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały (2,7‰ na 1000 mieszkańców). Przyrost ludności następuje głównie w Warszawie i w otaczających ją powiatach. Z kolei spadek odnotowano na obszarach położonych peryferyjnie. Widoczny ubytek ludności miał miejsce w byłych miastach wojewódzkich Radomiu, Płocku i Ciechanowie. Analiza zmian w stanie i przestrzennym rozmieszczeniu ludności uzasadnia postawienie tezy o degradacji społeczno-gospodarczej peryferyjnych obszarów województwa, której skutkiem jest nadmierna koncentracja ludności w najbliższym sąsiedztwie Warszawy. Zatrudnienie i rynek pracy Na przestrzeni lat 1999 - 2003 zanotowano zmniejszenie liczby pracujących o ponad 58 tys. W 2003 r. w regionie mazowieckim pracę świadczyło 1976,9 tys.. osób pracujących w gospodarce narodowej, co stanowiło 16% ogółu pracujących w Polsce. Rozmieszczenie zasobów pracy w układzie przestrzennym regionu jest nierównomierne. Najwyższą liczbę pracujących zanotowano w Warszawie 698,7 tys. osób, a najniższą w podregionie ciechanowsko-płockim 218,8 tys. osób. Liczby te są wysokie w porównaniu z innymi województwami, a powodem tego jest duże zaludnienie Mazowsza. Według sektorów, najwięcej osób pracuje w usługach rynkowych – 54% (w krajach UE wskaźnik ten osiąga poziom 65,8%). W przemyśle i budownictwie odsetek ten wynosi 6 22,9%. Nadal utrzymuje się niekorzystna sektorowa struktura zatrudnienia - 26,2% pracujących znajdowało w 2003 r. zatrudnienie w rolnictwie (w krajach UE 25 jedynie 5,4%). Odsetek ten jest znacznie wyższy w subregionach (w podregionie ostrołęcko-siedleckim przekracza 64%). W porównaniu z krajami UE Mazowsze osiąga niższe wskaźniki w zakresie rynku pracy. Wskaźnik zatrudnienia w województwie maleje od kilku lat i w 2003 r. wynosił 47,9%, natomiast w krajach UE (25) w tymże roku wyniósł 62,9%, przy czym obserwuje się jego stopniowy wzrost. Poziom przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia na Mazowszu w latach 1999 – 2003 wzrósł o 22%. Przewyższa on średni poziom w kraju o ok. 29%. Przestrzenny rozkład przeciętnych dochodów w województwie w relacji do średniej krajowej wskazuje, iż są one najwyższe w Warszawie i przyległych powiatach: warszawskim zachodnim, pruszkowskim piaseczyńskim, grodziskim, a także w Płocku i powiecie kozienickim. Bezrobocie W województwie, podobnie jak w całym kraju narasta zjawisko bezrobocia. W 2004 roku liczba zarejestrowanych bezrobotnych w województwie mazowieckim była najwyższa w Polsce i wynosiła 352,9 tys. osób, w tym ponad 174 tys. kobiet. Wysoka liczba wynika z tego, iż Mazowsze jest regionem najbardziej zaludnionym w Polsce. Stopa bezrobocia rejestrowanego na Mazowszu wynosiła w 2004 roku 14,6% i była jedną z niższych w kraju (w kraju -19%).Porównując z innymi regionami w krajach Unii Europejskiej, Mazowsze plasuje się na jednej z ostatnich pozycji po względem stopy bezrobocia. W krajach UE (25) wynosi zaledwie 9,0%. (dane z 2004 r.) : Bezrobocie w regionach europejskich 20,00% 18,00% 16,00% 14,00% 12,00% 10,00% 8,00% 6,00% 4,00% 2,00% 0,00% ah a Pr ol m yt St oc kh ad r M bo a Li s kr aj sk y ie de n at ys la v W ie ck ie Br M az o w Be rli n stopa bezrobocia Sytuacja na rynku pracy jest zróżnicowana przestrzennie. Niska stopa bezrobocia jest osiągnięta dzięki Warszawie – gdzie wynosi 6,2% oraz w kilku powiatach należących do aglomeracji warszawskiej. Najwyższą stopę bezrobocia odnotowano w powiatach: szydłowieckim - 40,6%, radomskim ziemskim – 35,2%, płockim ziemskim 29,7%, gostynińskim 29,2%, mławskim 28,6%, przysuskim 28,5%. Wysoka była również w powiatach: radomskim grodzkim 28,2%. W ostatnim okresie poziom bezrobocia wzrósł 7 również w powiatach położonych stosunkowo blisko Warszawy: m.in.: wyszkowskim, płońskim. Na Mazowszu zjawisko bezrobocia w większym stopniu dotyka mieszkańców wsi. Poważny problemem stanowią długotrwale bezrobotni pozostający bez pracy powyżej 12 miesięcy. Bardzo niepokojącym zjawiskiem jest fakt, że ok. ¼ bezrobotnych stanowi młodzież do 24 roku życia. Przegrywa ona konkurencję na rynku pracy ze względu na brak doświadczenia zawodowego. Utrwalają się obszary ubóstwa spowodowane pauperyzacją znacznej części mieszkańców regionu (obszary północne, wschodnie i południowe regionu) i dziedziczenia bezrobocia. Widoczny jest wzrost przestępczości oraz zjawisk patologicznych, przy niedostatecznym stopniu przeciwdziałania. Obserwuje się spadek liczby ofert pracy, w tym ofert pracy subsydiowanej. W ramach działalności organów samorządowych oraz instytucji pozarządowych tworzone są placówki doradztwa i szkolenia bezrobotnych oraz ośrodki doradztwa wspierające małe i średnie przedsiębiorstwa. Gospodarka i innowacje Poziom rozwoju gospodarczego Województwo mazowieckie charakteryzuje najwyższy w Polsce potencjał gospodarczy mierzony wartością produktu krajowego brutto, która w 2003 r. stanowiła 20,6% wartości krajowej. Poziom PKB na 1 mieszkańca w województwie mazowieckim osiągnął kwotę 32,7 tys. zł tj. ponad 153,2% przeciętnej krajowej (21,4 tys. zł). Jest on jednak znacznie niższy niż w średnio zamożnych regionach Unii Europejskiej. Wartość PKB 1 mieszkańca w parytecie siły nabywczej (PSN) - w porównaniu z innymi regionami NUTS 2 w UE (dane w euro za 2002 rok): PKB w regionach względem średniej UE=100 250 234 a: Region de Bruxelles ja: Ile de France 200 cja- Stockholm 150 ania: Comunidad de Madrid 100 234.5 a-Mazowieckie 0 Austria -Wien 176.0 172.9 176 172 158.2 152.8 126.7 Szwecja- Stockholm 158 152 Czechy: Praha 126 125 119 111 125.1 blika Słowacji-Bratislavsky kraj 119.7 50 Belgia: Region de Bruxelles Francja: Ile de France 111.8 69.5 69 Hiszpania: Comunidad de Madrid Włochy: Lazio Republika SłowacjiBratislavsky kraj Portugalia-Lisboa Polska-Mazowieckie 8 Poziom PKB na 1 mieszkańca (w tys.zł) 32,7 35 30 21,4 25 20 PKB 15 10 5 0 woj.mazowieckie średnia w Polsce Analiza syntetycznego miernika poziomu rozwoju gospodarczego, jakim jest produkt krajowy brutto (PKB) wskazuje w województwie mazowieckim na narastanie rozpiętości pomiędzy podregionami NUTS-3, i pokazuje dominującą rolę miasta Warszawy Wielkość wskaźnika PKB na 1 mieszkańca jest mocno zróżnicowana wewnątrz regionu. W 2003 roku, w układzie NUTS-3 wskaźnik ten kształtował się odpowiednio: w podregionie ciechanowskopłockim - 19,8 tys. zł (w 1999 r. - 14,7 tys. zł); radomskim – 15,4 tys. zł (w 1999 r. nie przekroczył 10 tys. zł); ostrołęcko-siedleckim – 14,2 tys. zł (w 1999 r. - nie przekroczył 10 tys. zł); warszawskim - 20,5 tys. zł (w 1999 r. - 14,1 tys. zł), gdzie nastąpił zdecydowany wzrost tego wskaźnika ponad średnią krajową. Charakteryzujący się najwyższym w kraju poziomem PKB na 1 mieszkańca podregion miasto stołeczne Warszawa (62,9 tys. zł w 2003 r.) z każdym rokiem powiększa dystans dzielący go od pozostałych podregionów w województwie i kraju. PKB w podregionach województwa mazowieckiego (dane za 2003 rok): Podregiony W mln zł Lokat a Polska =100 Województ wo = 100 PKB na 1 mieszkańca w zł Lokat a Polska = 100 ciechanowskopłocki 12469, 2 29 1,5 7,4 19800 14 92,7 ostrołęckosiedlecki 10716, 9 33 1,3 6,4 14200 39 66,5 warszawski 27125, 7 11377, 3 10618 7,6 3 3,3 16,2 20520 12 96,0 32 1,4 6,8 15464 36 72,4 1 13,0 63,3 62896 1 294,4 radomski miasto Warszawa 9 Na poziom efektywności gospodarki znaczący wpływ ma struktura wartości dodanej brutto. W 2003 r. wartość dodana brutto wyniosła 145883,1 mln zł (tj. 20,6% wielkości krajowej, która wynosiła 709165,7 mln zł). Struktura wartości dodanej brutto według rodzajów działalności w woj. mazowieckim i w Polsce, 2003 rok Rolnictwo, Przemysł Budownictwo leśnictwo, rybołówstwo POLSKA 2,9% 24,5% 5,7% Mazowieckie 2,5% 18,8% 4,7% Usł. Usł.nierynkowe WDB rynkowe razem 50,5% 61,0% 16,4% 13,0% 100% 100% Struktura wartości dodanej brutto charakteryzowała się najwyższym w kraju udziałem usług rynkowych 61,0% (kraj 50,5%) oraz stosunkowo niskim udziałem rolnictwa 2,5% (kraj 2,9%). Udział innych działów gospodarki w tworzeniu wartości dodanej był niższy od średniej w kraju i wynosił: usług nierynkowych – 13,0% (kraj 16,4%), przemysłu 18,8% (kraj 24,5%), budownictwa - 4,7% (kraj 5,7%). Z powyższych danych wynika, że wysoki poziom rozwoju gospodarczego województwo zawdzięcza dobrze rozwiniętemu sektorowi usług, w którym zanotowano najszybsze tempo wzrostu liczby miejsc pracy. Niepokojący w analizie regionu jest fakt dwudzielności potencjału i poziomu rozwoju gospodarczego, poziomu i warunków życia ludności oraz dynamiki procesów transformacji występujący pomiędzy aglomeracją a pozostałym obszarem województwa, zwłaszcza obszarami wiejskimi. Małe i średnie przedsiębiorstwa Województwo mazowieckie wyróżnia się w skali kraju najwyższym poziomem rozwoju gospodarczego. Zasadniczy potencjał gospodarczy, kapitałowy i intelektualny skupiony jest w Warszawie i aglomeracji warszawskiej. Warszawa należy do miast najlepiej ocenianych pod kątem lokalizacji biznesu. Analizując sytuację w województwie widać, że struktura lokalizacji inwestycji wskazuje jednoznaczne preferencje inwestorów w wyborze dużych skupisk ludności. Subregiony województwa odznaczają się słabszym potencjałem gospodarczym i niższą dynamiką rozwojową. Małe i średnie przedsiębiorstwa wyróżniają się wydajnością pracy oraz wysokimi nakładami inwestycyjnymi w przeliczeniu na pracującego. Największa jest też liczba MSP z kapitałem zagranicznym w porównaniu na 1 mieszkańca. Pod względem przedsiębiorczości mieszkańców – Mazowsze jest na drugiej pozycji w kraju. Na koniec 2004 roku w rejestrze REGON na Mazowszu zarejestrowanych było ogółem 585,6 tys. podmiotów gospodarczych - w ciągu ostatniego roku ich liczba zwiększyła się o 1,7%.1 W sektorze prywatnym funkcjonowało około 98% ogółu podmiotów z dominującą pozycją działalności prowadzonej przez osoby fizyczne. Największą liczbę zarejestrowanych podmiotów odnotowano w: m.st. Warszawie - 49%, m. Radomiu - 4%, w powiecie pruszkowskim i wołomińskim około - 4%. W strukturze przestrzennej nadal 1 Dane z 2004 roku są danymi szacunkowymi opublikowanymi w „Komunikacie o sytuacji społecznogospodarczej województwa mazowieckiego” na stronie internetowej US w Warszawie (28.01.05 r.) 10 utrzymują się tendencje koncentracji MSP na terenie i wokół dużych miast. Niedostateczny rozwój przedsiębiorczości obserwuje się na terenach wiejskich. Bardzo zróżnicowana jest ogólna liczba podmiotów wg REGON w przeliczeniu na 1000 mieszkańców. Rozpiętość tego wskaźnika w przekroju powiatów jest znaczna, od 47,5 w powiecie płockim do 169,6 w Warszawie (w 2004 r.). Poza Warszawą najwyższe wskaźniki (powyżej 100) charakteryzują powiaty: pruszkowski, legionowski, warszawski zachodni, piaseczyński, grodziski, otwocki, żyrardowski i wołomiński oraz miasta Radom, Ostrołęka i Siedlce. Najwięcej osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą było w Warszawie oraz powiatach: pruszkowskim i legionowskim. Małe i średnie firmy stanowią 91,1% wszystkich podmiotów gospodarczych w woj. mazowieckim. Szczególnie dużo podmiotów w porównaniu z liczbą ludności zajmuje się handlem – około 40 podmiotów na 1000 mieszkańców. Na kolejnej pozycji są: obsługa nieruchomości, wynajem i usługi dla biznesu oraz przetwórstwo przemysłowe i budownictwo. Porównanie liczby nowopowstałych i zlikwidowanych firm w regionach w 2004 roku pokazuje, że najlepiej funkcjonował sektor przedsiębiorstw osób fizycznych nie zatrudniających pracowników. W kilku województwach: śląskim, mazowieckim i lubuskim, powstało od 30 do 60 proc. więcej firm mikro niż zlikwidowano. Źródło: Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2004-2005PARP 2006. Małe i średnie przedsiębiorstwa w Polsce zatrudniają łącznie ponad 70% ogółu pracujących w 11 województwach. Mazowsze jest województwem, w którym w sektorze MSP pracuje tylko niecałe 55% (najmniej w Polsce). Nakłady inwestycyjne w przeliczeniu na pracującego w małych firmach sektora prywatnego w 2004 roku były jedne z wyższych w kraju i wynosiły 6,3 tys. zł. (przy średniej dla kraju 4,8 tys. zł.). Udział sektora MSP w tworzeniu PKB wyniósł w 2004 roku 47,9%, z tego małych przedsiębiorstw – 38,3%, a średnich – 9,6%. Wielkości te uwzględniają szacunki działalności ukrytej (tzw. szarej gospodarki). Wartości te zmalały w porównaniu do roku 2002, gdzie 11 udział wynosił odpowiednie: 49%, 41%, 8% , wartości te zmalały głównie z powodu spadku udziału w tworzeniu PKB małych firm. Głównymi barierami rozwoju MSP na Mazowszu są: niestabilne przepisy prawnofinansowe, wysokie koszty tworzenia miejsc pracy, niska rentowność przedsiębiorstw - brak środków finansowych na rozwój i wdrażanie nowoczesnych technologii i metod zarządzania, brak dogodnych kredytów dla małych firm i osób rozpoczynających działalność gospodarczą, niski (poza Warszawą) stan rozwoju instytucji otoczenia biznesu i potencjał naukowobadawczy, poziom życia i wykształcenia ludności na obszarach wiejskich ograniczający przedsiębiorczość, brak centrum wystawienniczo-targowego dla propagowania osiągnięć technicznych i promocji przedsiębiorstw. Województwo mazowieckie jest największym eksporterem i importerem w kraju. W strukturze eksportu największe znaczenie mają: maszyny i urządzenia, sprzęt elektryczny i elektrotechniczny, sprzęt transportowy, metale i wyroby z metalu. W imporcie dominowały dobra zaopatrzeniowe. Głównymi partnerami województwa w eksporcie i imporcie są kraje Unii Europejskiej zwłaszcza Niemcy, Włochy, Francja, Wielka Brytania oraz Holandia. Znaczący jest udział Rosji, USA i Chin. Działające w regionie przedsiębiorstwa w tym również przedsiębiorstwa z kapitałem zagranicznym produkcję kierują głównie na rynek krajowy. Sektor badawczo-rozwojowy(B+R) W sferze działalności badawczo – rozwojowej w Polsce obserwuje się wyraźną dominację województwa mazowieckiego. Spośród ogólnej liczby jednostek prowadzących działalność badawczo- rozwojową i naukową w Polsce około 30% umiejscowionych jest na Mazowszu. Dla porównania, województwo śląskie, drugie pod względem liczby jednostek B+R w Polsce, dysponuje ponad dwukrotnie mniejszą ich liczbą. W latach 2000 - 2003 widoczny był w województwie wzrost liczby jednostek działalności badawczo - rozwojowej (z 258 w 2000 r. do 275 w roku 2003). W 2003 r. liczba zatrudnionych w sektorze badawczo - rozwojowym na Mazowszu wynosiła 24.871 osób, co stanowiło ponad 30% ogółu osób zatrudnionych w tej sferze w kraju. W tym roku jednocześnie odwrócona została spadkowa tendencja w zatrudnieniu w sektorze B+R, obserwowana w latach 2000-2002. Liczba pracowników placówek naukowo - badawczych przypadających na 1.000 osób aktywnych zawodowo wynosiła w województwie średnio 7,3, podczas gdy w kraju 4,5. .W województwie mazowieckim wystąpił niewielki spadek nakładów ogółem na B+R, z 2.164 mln zł w 2000 r. do 1.997 mln zł w roku 2003 oraz spadek nakładów w relacji do PKB: z 1,58% do 1,25%. Mimo tego, wielkość nakładów w odniesieniu do PKB na Mazowszu należy do najwyższych w kraju i jest wyższa od średniej krajowej wynoszącej w 2003 roku 0,56%. Na tle Europy jest to niestety słaba pozycja – średnia w krajach UE jest ponad 3-krotnie wyższa i wynosi: 1,95%. Szczególnie wysoka jest w Szwecji 3,8%, i Finlandii 3,2%. Podobne tendencje, dotyczą nakładów na sektor B+R w przeliczeniu na 1 mieszkańca: 389 zł w 2003 roku, wobec średnio 119 zł w Polsce. Nadal utrzymuje się wysoki udział nakładów finansowanych z budżetu państwa w granicach 65% w 2003 r. (w kraju 63%) i tylko 18% z podmiotów gospodarczych (w kraju 23%), podczas gdy w UE-25 średnia wysokość nakładów budżetowych wynosi około 34%, a nakłady podmiotów gospodarczych stanowią ponad 55%.2 2 Założenia polityki naukowej, naukowo – technicznej i innowacyjnej państwa do 2020 r. 12 Mazowsze jest zdecydowanie najsilniejsze w zakresie działalności B+R średnich przedsiębiorstw. 17% z nich prowadziło prace badawcze w latach 2002-2004. W przeliczeniu na firmę nakłady te wyniosły 67 tys. zł. Słaba zaś jest innowacyjność małych firm na Mazowszu. Zaledwie 16% z nich wdrożyło innowacje w latach 2002-2004, co daje 10 lokatę w kraju. Struktura nakładów na działalność badawczo - rozwojową Źródło: Rocznik Statystyczny Województw 2001, 2003, 2004 Liczba osób zajmujących się badaniami naukowymi w stosunku do ogółu mieszkańców kraju jest w Polsce relatywnie wysoka, zbliżona do krajów wyżej rozwiniętych. Natomiast nakłady finansowe na jednego badacza są bardzo niskie, dwukrotnie mniejsze niż w najuboższych krajach Unii. Dlatego przyrost nakładów na badania i rozwój powinien wyprzedzać tempo przyrostu kadry naukowej. Niski poziom zarobków pracowników zajmujących się badaniami naukowymi wywołuje szkodliwe zjawisko wieloetatowości oraz zniechęca najzdolniejszych i najbardziej przedsiębiorczych absolwentów uczelni do wyboru kariery naukowej. Wpływa to na starzenie się kadry i powstawanie luki pokoleniowej. Osiągnięcia polskich badaczy są dobre w zakresie publikacji naukowych (około 1% publikacji światowych, co daje naszemu krajowi 18-20 miejsce na świecie). Polska należy do krajów, w których średni koszt powstania jednej publikacji jest niższy niż w większości państw świata. Pod względem liczby publikacji na głowę mieszkańca, pozycja Polski jest znacznie gorsza, plasując nasz kraj pod koniec trzeciej dziesiątki na świecie. Mała liczba spektakularnych osiągnięć naukowych, a także niedostateczny związek pomiędzy nauką i gospodarką wywołane są także tym, że polską naukę cechuje rozproszenie badań oraz przyczynkowość ich wyników. Stosunkowo niewiele jest pozycji naukowych o fundamentalnym znaczeniu, jak i kompletnych opracowań techniczno-technologicznych, nadających się do natychmiastowego zastosowania w praktyce. Niestety obecnie z przeprowadzonych analiz wynika, że dorobek ten obejmuje głównie publikacje oraz uzyskiwanie stopni i tytułów naukowych. W całkowitym dorobku szkół wyższych stanowi on 87%, dorobku placówek PAN - ok. 90% i jednostek badawczo-rozwojowych - ok. 55%. Tylko ok. 14% całkowitego dorobku naukowego wszystkich ocenianych jednostek naukowych dotyczy efektów bezpośrednio przydatnych dla praktyki gospodarczej. 13 Innowacyjność, rozumiana przede wszystkim jako działalność badawczo – rozwojowa, związana z przygotowaniem produkcji nowych i zmodernizowanych wyrobów, wprowadzaniem nowych technologii oraz zakupem licencji i patentów, obejmująca również szereg działań o charakterze badawczym (naukowym), technicznym, organizacyjnym, finansowym i handlowym, ma istotny wpływ na rozwój gospodarczy oraz wzrost konkurencyjności regionu. Wskaźnik udziału firm innowacyjnych w gospodarce to 17% w Polsce i w 51% w UE. Przedsiębiorstwa, które starają się zwiększyć swoją innowacyjność napotykają najczęściej na takie bariery jak: wysokie koszty działalności, brak środków finansowych, wysoki koszt kredytów, brak odpowiednich przepisów prawnych i mała elastyczność administracji, brak informacji o nowych technologiach i możliwościach rynkowych. W okresie 2000-2003 nakłady na działalność innowacyjną w przemyśle wykazywały tendencję wzrostową, wynosiły bowiem w województwie odpowiednio 2.578 mln zł (21% nakładów w kraju) i w 2003 roku - 3.525 mln zł. (22,1% nakładów krajowych). Dominującą pozycję w finansowaniu działalności innowacyjnej w przedsiębiorstwach zajmują środki własne wygenerowane przez przedsiębiorstwa. W analizowanych latach w województwie mazowieckim nastąpił wzrost liczby środków automatyzacji produkcji, wykorzystania internetu oraz lokalnych sieci komputerowych w przedsiębiorstwach. Jednak, pomimo dobrej lokaty województwa w porównaniu z regionami Polski, pod względem nakładów na sferę B+R wśród 239. regionów UE Mazowsze zajmuje dopiero 185 pozycję. Miarą świadczącą o skali i stopniu nowoczesności oraz oryginalności opracowań technologicznych są patenty i sprzedane licencje. Działalność ta wymaga jednak znacznie większych nakładów niż prowadzenie badań naukowych, których wyniki podlegają jedynie opublikowaniu. W Polsce rocznie zgłaszanych jest do ochrony w kraju ponad 2300 wynalazków krajowych i ponad 42000 wynalazków zagranicznych, a także ok. 6300 wynalazków zgłaszanych do ochrony za granicą. Stanowi to zaledwie około 0,4% ogólnej puli patentów światowych . Średni współczynnik wynalazczości wynosi w Polsce - 0,6, w UE 2,6. Zbyt mała część polskich patentów jest wykorzystywana przez gospodarkę. Niewiele jest instytucji zajmujących się w pośrednictwem między sektorem nauki i badań, a praktyką gospodarczą. Społeczeństwo informacyjne W województwie mazowieckim działalność firm sektora ICT koncentruje się w Warszawie (ok. 75% potencjału województwa) oraz powiatach: otwockim, piaseczyńskim, pruszkowskim i warszawskim zachodnim. Dwukrotnie niższe wartości wskaźnika liczby tych firm na 10000 mieszkańców obserwuje się w powiatach: wołomińskim, legionowskim, grodziskim, radomskim, płockim, ciechanowskim i siedleckim oraz w miastach: Radomiu, Płocku i Siedlcach. Określając wartość indeksu potencjału innowacyjnego w Polsce, można wytyczyć na mapie kraju linie wykluczenia informacyjnego (digital divide). Obrazuje je mapa poniżej. Przez Polskę przechodzi pogrubiona linia oddzielająca granice „przepaści cyfrowej”, określającej podział kraju na innowacyjną Polskę „A” i zapóźnioną Polskę „B”. Mimo wysokiego wskaźnika innowacyjności, na który wpływają głownie wskaźniki związane z koncentracją w województwie sektora badań i rozwoju oraz wysokie wartości większości wskaźników w Warszawie, Mazowsze jako region znajduje się w tym ujęciu w obszarze Polski „B”, cechującej się ujemnymi wartościami indeksu innowacyjności. Wartości powyżej 0 wykazują tylko aglomeracja warszawska, Radom z powiatem radomskim i Płock z powiatem płockim. 14 Przestrzenne zróżnicowanie mazowieckiego”) indeksu wiedzy (wg opracowania „E-strategia woj. Obserwuje się dużą lukę w wyposażeniu gospodarstw domowych w komputery osobiste i dostęp do Internetu w Polsce. W porównaniu z innymi krajami UE, Polska zajmuje jedną z ostatnich pozycji. Są wyraźne dysproporcje w dostępie do infrastruktury informacyjnej na terenie kraju i województwa. W Polsce w 2004 roku, prawie 33% polskich gospodarstw domowych posiadało komputer (w 2003 roku -26,7 %). W mazowieckim liczba ta wynosiła odpowiednio: 20,2% i 16%. Znacznie częściej komputery były w gospodarstwach znajdujących się w większych miejscowościach, w których więcej jest osób pracujących i występują wyższe dochody oraz w tam gdzie są osoby uczące się. Co piąty (21%) komputer jest przestarzały - wyprodukowany przed rokiem 2002. Pod względem liczby pracowni komputerowych w szkołach, mazowieckie zajmuje 9 pozycję w kraju – tylko 63,1% szkół ma pracownie komputerowe. Najmniej jest w średnich szkołach zawodowych: 41,5 %, w szkołach podstawowych 52,8%, w liceach ogólnokształcących 96,1%, w gimnazjach 98,8%. Komputery w szkołach podstawowych, a w szczególności w liceach i średnich szkołach zawodowych w ponad 50% to sprzęt stary i wyeksploatowany, uniemożliwiający korzystanie z wielu programów. W szkołach województwa, liczba uczniów na 1 komputer wynosi 28 (11 pozycja w kraju). 15 W Polsce komputer z dostępem do Internetu miało w 2004 roku 16,9% (w 2003 r.12,8%). W mazowieckim odpowiednio: 35,8% oraz 30,8%. Typowy polski internauta to człowiek: młody, wykształcony lub uczący się, mieszkający w większej miejscowości, pracujący. Odsetek osób posiadających umiejętność pracy na komputerze zwiększa się w miarę wzrostu wykształcenia i dochodu na osobę, a maleje wraz ze zmniejszaniem klasy miejscowości i jest zdecydowanie najmniejszy pośród mieszkańców wsi. Rośnie udział osób używających do połączenia z Internetem komputerów domowych. Inwestycje zagraniczne Na terenie województwa w końcu 2003 r. działalność gospodarczą prowadziło 17,1 tys. spółek prawa handlowego z udziałem kapitału zagranicznego, co stanowiło prawie 35 % ogółu wszystkich spółek tego typu w kraju. Pomimo tego, iż województwo mazowieckie nie oferuje wyjątkowych ulg inwestycyjnych, to właśnie tutaj ulokowały się przedstawicielstwa największych światowych firm. W latach 1999-2003 liczba spółek z udziałem kapitału zagranicznego zwiększyła się o 3,3 tys., tj. o 24% (w kraju o 21%). Na Mazowszu najwięcej kapitału zainwestowały: Holandia, Francja, Niemcy i Stany Zjednoczone. Kapitał został ulokowany przede wszystkim w branżach takich, jak pośrednictwo finansowe, hotelarstwo, handel, przetwórstwo spożywcze oraz przemysł chemiczny. Warszawa jest postrzegana przez inwestorów jako miejsce niezwykle atrakcyjne. Spośród 17,1 tys. spółek prawa handlowego z udziałem kapitału zagranicznego zarejestrowanych na Mazowszu, 82% mieściło się w Warszawie, a kolejne 9% w trzech powiatach podwarszawskich: pruszkowskim, piaseczyńskim i warszawskim zachodnim. MSP z udziałem zagranicznym są najliczniejsze na Mazowszu - jest ich około 35 na 10.000 mieszkańców. W rankingu przeprowadzonym przez Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową w 2005, podregion warszawski jest liderem rankingu atrakcyjności inwestycyjnej dla działalności usługowej oraz dla zaawansowanej technologicznej. Obszar ten dysponuje największymi zasobami pracy, największą chłonnością instytucjonalnego rynku zbytu, najlepszą dostępnością transportową. Na tle Warszawy pozostała część województwa wypada zdecydowanie niekorzystnie. Bliskość Warszawy jest argumentem w rozmowie z zagranicznymi firmami - im dalej od Warszawy, tym trudniej o przyciągnięcie inwestorów spoza kraju. Relatywnie korzystnie w ostatnich latach przedstawia się Radom, gdzie w okresie 1999 - 2003 nastąpił przyrost spółek z kapitałem zagranicznym o blisko 58%, a w powiecie radomskim o 50%. Czynnikiem zachęcającym mogły być preferencje dla inwestorów w powstałej specjalnej strefie ekonomicznej. Inwestycje zagraniczne w województwie są zlokalizowane głównie w aglomeracjach i dużych miastach. W większości województwa obserwuje się słabe przygotowanie ofert inwestycyjnych, sprzyjających prowadzeniu działalności gospodarczej (m. in. nie przygotowanie terenów pod inwestycje, drogi dojazdowe do inwestycji, doprowadzenie mediów). Turystyka W województwie mazowieckim, utrzymuje się powolny, ale stały rozwój funkcji turystyczno-wypoczynkowej. Warszawa pełni rolę ośrodka turystyki przyjazdowej krajowej i zagranicznej. Udział przyjazdów turystów zagranicznych to blisko 30% wielkości krajowej. Stolica obsługuje ponad 70% turystów zagranicznych przyjeżdżających na Mazowsze. Związane jest to z lokalizacją lotniska międzynarodowego oraz węzła kolejowego, 16 skupiającego połączenia międzynarodowe i będącego dobrym punktem przesiadkowym na tereny całej Polski. Walory turystyczne Do walorów turystycznych Mazowsza należą zabytki Warszawy, w tym wpisane na listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego tj. Stare i Nowe Miasto, Trakt Królewski, Wilanów, a także obiekty zabytkowe zlokalizowane w: Płocku, Pułtusku, Żelazowej Woli, Treblince, Warce, Niepokalanowie, Szydłowcu, Brochowie, Broku, Ciechanowie, Czersku, Czerwińsku nad Wisłą, Siedlcach oraz Sierpcu. O bogactwie kulturowym Mazowsza świadczy duża liczba obiektów zabytkowych (ok. 5,9 tys. i 17,2 tys. ruchomych), wśród których jest 120 założeń urbanistycznych, 14 zamków, 150 pałaców i 350 dworów. Poza Warszawą stanowiącą centrum zabytkowe, kulturalne, naukowe, handlowe i turystyczne istnieje ok. 50 miejscowości, w których znajdują się zabytki i zespoły zabytkowe. Najbardziej wartościowe obszary wskazane dla rozwoju funkcji turystycznych i rekreacyjnych o znaczeniu regionalnym tworzą: Kampinoski Park Narodowy, dziewięć parków krajobrazowych, a także doliny rzek. Naturalne predyspozycje do rozwoju turystyki występują również w północno-wschodniej części województwa, położonej w obszarze funkcjonalnym „Zielone Płuca Polski”. Tereny te są dotychczas w niewielkim stopniu wykorzystane, przede wszystkim ze względu na brak odpowiedniego zagospodarowania i wyposażenia w infrastrukturę turystyczną. Wytworzenie w oparciu o wartości przyrodnicze i krajobrazowe atrakcyjnej oferty produktu turystycznego i jego skuteczna promocja na rynku krajowym i międzynarodowym to szansa aktywizacji wielu rejonów województwa i tym samym poprawa poziomu życia mieszkańców. Ruch turystyczny i baza turystyczna Województwo mazowieckie zajmowało w 2004 r. piąte miejsce w krajowej turystyce przyjazdowej pod względem udzielonych noclegów (łącznie ponad 4 mln, tj. ponad 8% ogólnej liczby w Polsce, z czego 1,4 mln turystom zagranicznym-3 miejsce w kraju). Najwięcej osób korzystało z usług hoteli, moteli i pensjonatów. Największy odsetek korzysta z noclegów w Warszawie. W 2004 r. w województwie mazowieckim funkcjonowały 352 obiekty zbiorowego zakwaterowania, co stanowiło niecałe 5% wszystkich obiektów w kraju, z tego 92 w podregionie warszawskim, a 91 w Warszawie. Około 30% całej bazy stanowiły hotele (118 w regionie, z tego 8 - najwięcej w kraju - o standardzie 5 gwiazdkowym). Większość hoteli o wysokim standardzie zlokalizowana jest w Warszawie. Stopień wykorzystania miejsc noclegowych jest nieco większy niż średnia w kraju (33,8%) i w 2004 r. wynosił w województwie 35%. Miejsca całoroczne w województwie stanowią 86%, w Polsce średnio- 58,4%. Obecnie jedną z barier dla rozwoju turystyki jest niewystarczająca liczba obiektów noclegowych dostosowanych do określonych potrzeb i niezadowalająca jakość świadczonych usług (głównie obiektów noclegowych o średnim standardzie). Dotyczy to również bazy gastronomicznej. Ponadto, na terenie województwa obserwuje się słabe zagospodarowanie turystyczne. Część terenów nie jest jeszcze lub jest w niewielkim stopniu przystosowanych na potrzeby turystyki. Brakuje infrastruktury turystycznej w postaci parkingów, małej gastronomii, punktów usługowych, ścieżek rowerowych, oznakowanych szlaków do uprawiania turystyki pieszej i zagospodarowania miejsc odpoczynku. Niewystarczająca jest informacja turystyczna, szczególnie poza Warszawą oraz słaba dostępność komunikacyjna niektórych miejsc godnych odwiedzenia. 17 Infrastruktura Harmonijny rozwój regionu jest niemożliwy bez rozwoju nowoczesnego systemu transportowego. Odpowiednio ukształtowane układy drogowe i kolejowe, porty lotnicze i węzły przesiadkowe i przeładunkowe umożliwiają powiązania zewnętrzne w skali europejskiej i krajowej. Sieć uliczna i komunikacja zbiorowa, systemy parkingowe, drogi rowerowe i ciągi piesze składają się na infrastrukturę transportu wewnątrzmiejskiego. Transport drogowy Geograficzne położenie Mazowsza w kraju i Europie oraz potencjał ludnościowy i gospodarczy przesądzają o centralnym miejscu regionu w krajowych systemach infrastruktury transportowej. Podstawę systemu transportowego województwa mazowieckiego tworzą 3 europejskie korytarze transportowe TEN (nr I „Via Baltica” Helsinki – Tallin –Warszawa, nr II Berlin – Warszawa – Mińsk – Moskwa i częściowo nr VI Gdańsk – Warszawa – Katowice – Żylina). Sieć transportową położoną w tych korytarzach stanowią główne ciągi komunikacyjne, na których nakłada się jednocześnie ruch międzynarodowy, krajowy, regionalny i często lokalny. Niski standard połączeń układu drogowo-kolejowego, nie odpowiadający potrzebom stan jakościowy sieci drogowej, niewystarczająca przepustowość zwłaszcza na odcinkach wlotowych do Warszawy, brak tras obwodowych dla ruchu tranzytowego – to podstawowe bariery rozwoju regionu, ograniczające wewnętrzną spójność i konkurencyjność. Na sieć drogową województwa składa się 46 910 km dróg publicznych, w tym 27 934 km o twardej nawierzchni, co stanowi 11,4% dróg twardych w kraju. Gęstość dróg o twardej nawierzchni na 100 km2 wynosi 80 km i jest równa średniej krajowej. Województwo mazowieckie posiadając najdłuższą w kraju sieć drogową pod względem gęstości dróg zajmuje dopiero 8 miejsce. Główne połączenia w regionie stanowią drogi krajowe o długości 2 337 km. Udział dróg krajowych w ogólnej długości dróg publicznych w województwie wynosi 5%. Na województwo mazowieckie przypada 12% ogólnej długości dróg krajowych w Polsce. Sieć dróg wojewódzkich tworzą odcinki o łącznej długości 2 974 km, co stanowi ok. 6% ogólnej długości dróg publicznych w województwie. Drogi wojewódzkie cechuje zróżnicowany stan techniczny: zadowalający na około 25% sieci i bardzo zły na około 50% sieci dróg. Około 30% dróg nie posiada min. 6,0 m szerokości jezdni, a około 94% nośności nawierzchni 100 kN/oś. Drogi powiatowe w dużej części nie spełniają wymogów odpowiadającym ich klasom. Około 40% (średnio) nie posiada minimalnej szerokości jezdni. Drogi gminne są w większości drogami gruntowymi (średnio około 60%). Tranzytowe położenie województwa mazowieckiego w systemie transportowym Polski i fakt zbiegania się w regionie - w tym przede wszystkim na obszarze aglomeracji warszawskiej - głównych ciągów komunikacyjnych łączących stolicę z innymi regionami kraju i Europy wpływa na intensyfikację przewozów. W ciągu 5 ostatnich lat natężenie ruchu na drogach krajowych w Polsce wzrosło o 18%. Wg badań Generalnej Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, w 2005 r., średnie dobowe natężenie ruchu na drogach krajowych to 8244 pojazdy. Mazowsze w rankingu jest piąte, po każdej z dróg jeździ średnio po 9,2 tys. samochodów, ale po drogach międzynarodowych aż 18 tysięcy. W okresie 2000-2005 rozwój ruchu pojazdów poszczególnych kategorii był bardzo zróżnicowany. Największy wzrost ruchu, o ok. 49%, zanotowano dla samochodów ciężarowych z przyczepami, mających decydujący wpływ na warunki ruchu na drogach oraz proces niszczenia nawierzchni. Systematyczny wzrost obciążenia sieci drogowej w powiązaniu ze złym stanem technicznym sprawia, że województwo mazowieckie przoduje w kraju pod względem liczby wypadków, w tym ze skutkiem śmiertelnym. W 2004 r. wydarzyło się łącznie 6375 18 wypadków (2 miejsce w kraju), w tym ofiar śmiertelnych – 967 (1 miejsce), a rannych 7752 (2 miejsce w Polsce). Kolejnym skutkiem wzrostu natężenia ruchu jest wzrost poziomu hałasu występującego w pobliżu głównych dróg tranzytowych na odcinkach przebiegających przez miasta i tereny zabudowy mieszkaniowej. Promienisty układ sieci infrastrukturalnych zbiegających się w Warszawie powoduje szczególne nasilenie problemów w obszarze samej aglomeracji i wzdłuż głównych ciągów łączących obszary zewnętrzne z centrum regionu. Nie ma sprawnych połączeń pomiędzy ośrodkami subregionalnymi. Spójności komunikacyjnej regionu nie sprzyja również zbyt mała ilość przepraw przez Wisłę (a także inne główne rzeki województwa). Transport kolejowy Na sieć kolejową województwa mazowieckiego składa się 1 701 km linii kolejowych, co stanowi 8,2% linii w kraju, w tym 99% linii normalnotorowych. Na 100 km 2 powierzchni przypada 4,8 km linii, podczas gdy średnia w kraju wynosi - 6,5 km. W układzie sieci kolejowej województwo mazowieckie jest obszarem, na którym krzyżują się międzynarodowe linie kolejowe. Warszawa ma połączenia kolejowe ze wszystkimi większymi miastami kraju i Europy. W województwie mazowieckim, podobnie jak w kraju, zmniejsza się długość linii eksploatowanych (z 1,9 tys. km w 1999 r. do 1,7 tys. km w 2003 r.). Jednocześnie prowadzone są prace modernizacyjne magistralnych linii kolejowych umożliwiające uzyskiwanie na trasach dużych prędkości (140-160 km/h). Pogarszający się stan techniczny infrastruktury i taboru oraz zbyt niski standard usług przesądza o tym, że kolej nie może stanowić alternatywy dla indywidualnego transportu samochodowego. Obecnie obserwuje się spadek udziału pasażerskiego transportu kolejowego. Od 1 stycznia 2004 r. zgodnie z ustawą o transporcie kolejowym Samorząd Województwa Mazowieckiego przejął odpowiedzialność za organizację i finansowanie kolejowych przewozów regionalnych. W związku z tym 29 lipca 2004 r. została zawiązana przez Samorząd Województwa Mazowieckiego i „PKP Przewozy Regionalne” spółka „Koleje Mazowieckie - KM” z siedzibą w Warszawie, która jest pierwszą tego typu spółką w kraju. Transport lotniczy Ważną rolę w transporcie lotniczym odgrywa port lotniczy Okęcie w Warszawie, skupiające 80% ruchu lotniczego w skali kraju, które obsługuje rocznie około 5 mln pasażerów. Obecnie port lotniczy dysponuje trzema terminalami pasażerskimi, oznaczonymi jako Terminal 1, Terminal Etiuda oraz Terminal VIP Aviation (służący odprawie pasażerów korzystających z prywatnych lub korporacyjnych samolotów). Terminal 1 na Okęciu to główny terminal pasażerski na lotnisku im. F. Chopina, przeznaczony dla lotów rejsowych. Natomiast Terminal Etiuda służy do obsługi pasażerów korzystających z tzw. tanich linii lotniczych.. Wysokie ceny opłat lotniskowych, zniechęcają tanie linie lotnicze do korzystania z tego portu i skłaniają do przenoszenia świadczonych usług przewozowych do portów w innych miastach Polski. Stanowi to znaczne utrudnienie dla korzystających z usług tanich przewoźników lotniczych, mieszkańców Warszawy i Mazowsza (wzrost kosztów, wydłużenie czasu podróży). Na terenie województwa istnieje infrastruktura lotniskowa, którą można wykorzystać do utworzenia regionalnego portu lotniczego (np. Port Lotniczy Modlin). Mógłby on stanowić alternatywę dla istniejącego portu lotniczego Okęcie w obsłudze tzw. „tanich linii lotniczych” oraz lotów charterowych . 19 Telekomunikacja i informatyzacja Województwo mazowieckie włączone jest w system krajowej i międzynarodowej łączności przewodowej, administrowany przez Telekomunikację Polską S.A. Tradycyjna, dotychczas zmonopolizowana sieć telekomunikacyjna, mimo stosunkowo wysokiej gęstości, nie jest w stanie sprostać wymaganiom nowoczesnej gospodarki. Lukę wynikającą z niedorozwoju sieci i rosnącego zapotrzebowania starają się uzupełniać operatorzy prywatni. Na obszarze województwa mazowieckiego działa już ponad 40 operatorów, choć dominującą rolę nadal odgrywa Telekomunikacja Polska S.A. obsługująca około 90% abonentów. Wzrost liczby prywatnych operatorów i dostawców usług telekomunikacyjnych wpłynął również na błyskawiczny rozwój sieci przesyłu danych, w tym internetu. Dzięki rozbudowie systemu TP S.A. do powszechnej oferty włączony został szerokopasmowy dostęp z kilkoma różnymi szybkościami transmisji. Na koniec 2003 r. na Mazowszu było 1,9 mln abonentów telefonii przewodowej, co stanowiło 16% ich liczby w kraju. Sieć przewodową uzupełniają operatorzy dynamicznie rozwijającej się telefonii GSM. Województwo zajmuje 1 miejsce w kraju pod względem gęstości sieci abonenckiej. Rozwijające się systemy łączności mają ogromne znaczenie dla rozwoju regionu. W latach 1999-2003 nastąpił przyrost łączy głównych o 293,4 tys. (18%), z czego 207,4 tys. w miastach. Problem dostępności do infrastruktury teleinformatycznej i nowoczesnych mediów takich jak Internet jest widoczny poza aglomeracją warszawską - w całym regionie. Na obszarach wiejskich o typowo rolniczym charakterze położonych szczególnie na południu i północnym wschodzie województwa, sytuacja ta może być istotną barierą rozwoju. Energetyka Województwo mazowieckie zaopatrywane jest w energię elektryczną z krajowych sieci energetycznych 400 i 220 kV, należących do przedsiębiorstwa Polskie Sieci Energetyczne S.A. Podstawowymi źródłami zasilania są elektrownie: w Kozienicach (moc 2600 MW), Ostrołęce (693 MW) oraz elektrociepłownie warszawskie (Siekierki, Żerań i Pruszków) o łącznej mocy (951 MW) i elektrownia wodna na Narwi w Dębe (20 MW), gwarantujące razem 40% rezerwę mocy. Głównym problemem w zaopatrywaniu regionu w energię elektryczną jest obecnie zwiększenie pewności zasilania – zwłaszcza na obszarze aglomeracji warszawskiej i na terenach wiejskich (szczególnie położonych we wschodniej części województwa). Ponadto, konieczna jest modernizacja lokalnych urządzeń elektroenergetycznych, głównie na wsiach, gdzie budowa sieci miała miejsce w latach 50-ych i 60-ych według ówczesnych standardów technicznych. Ogromna część tych sieci nie była nigdy poddana modernizacji pomimo dużego zużycia eksploatacyjnego. System zaopatrzenia w gaz przewodowy oparty jest o sieć przewodów wysokiego ciśnienia ze stacjami redukcyjnymi. Z sieci dystrybucyjnej korzysta prawie 85% mieszkańców miast i tylko około 20% mieszkańców obszarów wiejskich, co wynika w znacznej mierze z wysokich kosztów uzbrojenia. Zniwelowanie tak dużych dysproporcji umożliwia układ podstawowych gazociągów tranzytowych i krajowych, w oparciu o które powinna być rozbudowana sieć dystrybucyjna. Za inwestycjami w tym kierunku przemawiają również właściwości gazu, jako paliwa, stwarzającego warunki do wdrożenia proekologicznych rozwiązań w sferze produkcyjnej, usługowej oraz gospodarce komunalnej. Na obszarze województwa występują również obiekty i urządzenia związane z przerobem ropy naftowej. Jest tu największa w kraju rafineria ropy naftowej w Płocku i związana z nią baza surowcowa „Plebanka” oraz rurociągi przesyłowe ropy naftowej i produktów naftowych. 20 Środowisko Powietrze 9,3% emisji zanieczyszczeń powietrza w Polsce pochodzi z terenu województwa mazowieckiego. Największe zanieczyszczenia pochodzą z wysoko uprzemysłowionych miast: Warszawy, Radomia i Płocka oraz z rejonów, gdzie są usytuowane duże elektrownie: Kozienice i Ostrołęka. Poziom stężeń głównych zanieczyszczeń powietrza: dwutlenku siarki i dwutlenku azotu i pyłu określa się jako "średni" a lokalnie nawet jako "niski" (od 10% do 25% normy). Dane te nie dotyczą dużych aglomeracji, gdzie natężenie ruchu pojazdów powoduje, że normy, (dwutlenku azotu, dwutlenku siarki i pyłu) są przekraczane. Gospodarka wodno- ściekowa Głównym źródłem zaopatrzenia w wodę przemysłu i gospodarki komunalnej są zasoby wód powierzchniowych. Poziom wyposażenia województwa mazowieckiego w systemy zbiorowego zaopatrzenia w wodę jest zróżnicowany: wysoki w miastach a niski na terenach wiejskich. Od europejskich standardów odbiega oczyszczanie ścieków, w tym głównie w Warszawie, gdzie ponad połowa ścieków komunalnych odprowadzanych jest prosto do Wisły. W regionie tylko niecałe 10% mieszkańców wsi korzystało z sieci kanalizacyjnej, podczas gdy w miastach ponad 80%. Największe ilości ścieków odprowadzono z Warszawy (155,7hm3), a następnie z: Radomia (15,5 hm3), Płocka (13,1 hm3) oraz Ostrołęki (12,4 hm3). Z podanych obszarów pochodziło prawie 70% wszystkich ścieków województwa. Znaczne ilości ścieków wyemitowały też powiaty podregionu warszawskiego – 49,2 hm3 (tj. 17% wojewódzkiej emisji ścieków). Na obszarach wiejskich prowadzone przez wiele lat przede wszystkim budowy wodociągów, spowodowały znaczny wzrost zużycia wody, a tym samym wzrosła ilość wytwarzanych ścieków. Jednocześnie budowano zbyt mało kanalizacji i oczyszczalni ścieków. Dotyczy to głównie terenów wiejskich województwa, na których sieć wodociągowa jest ponad 11 razy dłuższa od kanalizacyjnej. Stąd część nieoczyszczonych ścieków w sposób niekontrolowany trafia do środowiska, zanieczyszczając wody powierzchniowe i podziemne. W 2003 r. na Mazowszu działało 230 komunalnych oczyszczalni ścieków i 156 oczyszczalni przemysłowych. Ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej i wodociągowej w 2003 r Ludność w tys. korzystająca z kanalizacji 3000 2500 2000 kanalizacja 1500 1000 500 0 ogółem miasto wieś 21 Ludność w tys. korzystająca z wodociągów 5000 4000 3000 w odociągi 2000 1000 0 ogółem miasto w ieś Województwo mazowieckie pod względem oczyszczania ścieków zajmuje ostatnie miejsce w kraju. Tylko 47,3% ludności korzysta z oczyszczalni ścieków – w Polsce 59%. W województwie ścieki oczyszczane są w 72,5% , przy średniej w kraju – 91,0%. Gospodarka odpadami Od europejskich standardów odbiega też zagospodarowanie odpadów. Warszawa nie posiada też własnego składowiska odpadów stałych. Na terenie województwa mazowieckiego w 2003 r. wytworzono 5,9 mln ton odpadów przemysłowych (tj. 4,9% wielkości krajowej - 4 miejsce w kraju, po województwach: śląskim 35,2%, dolnośląskim 27,2% i małopolskim 8,8%). Najwięcej mazowieckich odpadów przemysłowych powstaje w: Warszawie (37,9%), Płocku (5,4%) i Ostrołęce (4,9%) oraz w powiatach: kozienickim (16,1%), legionowskim (13,7%), sokołowskim (3,4%). Powstają one głównie w dużych zakładach przemysłowych (ok. 70% odpadów): energetycznych, cukrowniach, przetwórstwa rolno-spożywczego. W 2003 roku na składowiska trafiło 93,5% wywiezionych w województwie odpadów stałych. Z ogólnej ilości odpadów przemysłowych tylko 42,7% zostało ponownie wykorzystanych (6 miejsce, średnio w kraju – 79,1%), a 53,8 % – unieszkodliwionych. Jednak nadal znaczna część odpadów przemysłowych w województwie jest składowana - 25,7% (3 miejsce, średnio w kraju – 17,8%). Największe ilości odpadów składowane są w powiatach: legionowskim (46,8%), kozienickim (29,3%), Ostrołęce (11,6%) i mieście stołecznym Warszawa (8,4%). Czasowo magazynowane jest 3,5% odpadów. W województwie mazowieckim w 2003 roku zebrano ponad 1,5 mln ton stałych odpadów komunalnych, w tym 52,6% stanowiły odpady z Warszawy. Z tego ponad 1,4 mln zostało zdeponowane na składowiskach. Poza Warszawą najwięcej odpadów komunalnych zebrano w powiatach: pruszkowskim 3.9%, piaseczyńskim 3,1%, wołomińskim 3,0% oraz miastach: Radomiu 3,9% i Płocku 3,7%. Przeciętnie mieszkaniec Mazowsza wytworzył ok. 287 kg/rok odpadów Społeczeństwo Edukacja Ważnym czynnikiem polityki rozwoju jest poziom wykształcenia społeczeństwa. Województwo mazowieckie wyróżnia się wśród innych najwyższym poziomem wykształcenia mieszkańców. Udział ludności z wyższym wykształceniem wynosi tu ok. 14%, przy średniej dla Polski ok. 7%, przy czym zwraca uwagę jego zróżnicowanie przestrzenne. 22 W Warszawie udział ludności z wykształceniem wyższym sięga niemal 20%, ale na obszarach oddalonych od stolicy jest znacznie niższy i wynosi ok. 5%, co wskazuje na niski stopień wykształcenia ludności wiejskiej. Mazowsze nie dorównuje jeszcze krajom UE pod względem wskaźnika osób z wyższym wykształceniem (14% Mazowsze, 20,8% - kraje UE). W ostatnich latach obserwowany jest wzrost liczby szkół wyższych. W roku akademickim 2003/2004 w województwie funkcjonowały 94 szkoły wyższe, w tym 29 szkół wyższych zawodowych, gdzie studiowało ok. 369 tys. studentów. Coraz mniej młodzieży kształci się w szkołach zawodowych. W latach 1999-2003 nastąpił spadek liczby takich absolwentów liczony na 10 tys. mieszkańców, co jest wynikiem zmian w systemie edukacji oraz pośrednio zmniejszonego zapotrzebowania rynku pracy na wąsko wyspecjalizowanych pracowników z niskim kwalifikacjami. W województwie mazowieckim w roku szkolnym 2003/2004 funkcjonowało ponad 1,9 tys. szkół podstawowych (spadek liczby) i 929 gimnazjów (wzrost liczby), do których uczęszczało odpowiednio 362,8 tys. i 207,9 tys. uczniów. W systemie szkół kształcących na poziomie średnim działało 420 liceów ogólnokształcących, 17 szkół ponadpodstawowych oraz 397 szkół ponadgimnazjalnych, do których uczęszczało 111,6 tys. uczniów. W szkolnictwie specjalnym województwa funkcjonowało: 71 ośrodków szkolnowychowawczych z prawie 5 tys. miejsc. Kultura Działalność w dziedzinie kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego prowadzą w województwie mazowieckim liczne instytucje i placówki kulturalne. Liczba instytucji i uczestników wydarzeń kulturalnych przez nie organizowanych plasuje go w pierwszej trójce województw. W województwie mazowieckim jest najwięcej teatrów i instytucji muzycznych: 36 na 183 w kraju. W związku z tym zanotowano największą liczbę widzów i słuchaczy tj. 2,1 mln. Dominującą pozycję ma w tym zakresie Warszawa. Pod względem liczby kin zajmuje pierwszą lokatę wśród wszystkich województw z lokalizacją 66 kin, co stanowi ok.12% wszystkich obiektów. W 2003 r. działalność kulturalną prowadziło 246 ośrodków, domów kultury, klubów i świetlic, w których zorganizowano ponad 19 tys. imprez. W województwie w latach 1999-2003 liczba wszystkich zabytków wpisanych do rejestru zabytków wzrosła (wg danych Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków) o ponad 1 %. Obecnie, województwo mazowieckie zajmuje trzecie miejsce w Polsce pod względem liczby zabytków nieruchomych (5961) za woj. wielkopolskim (6496) i dolnośląskim (7708). W 2004 roku mazowieckie zajmowało drugie miejsce w kraju pod względem liczby muzeów - 99 muzeów, co stanowi ok. 15% placówek w kraju. Liczba muzeów nieznacznie wzrosła z 93 w 2000 r. do 97 placówek w 2004 r. W strukturze przestrzennej utrzymują się tendencje koncentracji obiektów kultury na terenie i wokół dużych miast. Liczba zwiedzających w 2004 r. to 2849,9 tys. osób - 2 miejsce w kraju, stanowiło to 16% wszystkich zwiedzających w Polsce. W 2004 roku, liczba bibliotek w województwie była największa w skali kraju i wynosiła przeszło 1 tys. (wobec prawie 8,7 tys. w kraju). Liczba ta nieco maleje od 2000 roku. Mazowsze jest też w czołówce pod względem liczby punktów bibliotecznych w kraju, zajmuje 2 miejsce (250 punktów) - po woj. wielkopolskim, chociaż też ich liczna spada. Liczba ludności na 1 placówkę biblioteczną jest wyższa niż w średnia kraju i wynosi 4020 osób (w kraju 3648). 23 Ochrona zdrowia Podniesienie zdrowotności mieszkańców regionu wiąże się przede wszystkim z wyrównaniem dostępu do świadczeń w podstawowej opiece zdrowotnej oraz do specjalistycznych usług medycznych, .zwłaszcza na terenach wiejskich. W ciągu ostatnich kliku lat, nieznacznie polepszyła się sytuacja w zakresie ochrony zdrowia. Poprawiło się wyposażenie i opieka medyczna w województwie. Wzrosła liczba lekarzy, zarówno w wartościach bezwzględnych, jak i względnych. W porównaniu ze stanem z 1999 r. wzrasta obsada medyczna. W 2004 roku w województwie mazowieckim pracowało 22,4 tys. lekarzy tj. ok. 18% z ogólnej liczby lekarzy w kraju oraz 6 tys. stomatologów tj. 17,7% ogólnej liczby stomatologów. Wysokie wskaźniki w tym obszarze wynikają z ulokowania w Warszawie uczelni medycznej i związanych z nią szpitali klinicznych oraz wielu placówek i szpitali specjalistycznych, w tym o randze krajowej. Niepokojący jest rosnący odpływ wykwalifikowanej kadry medycznej, zarówno lekarzy, jak i pielęgniarek. W 2004 r. na terenie województwa mazowieckiego funkcjonowały 94 szpitale ogólne w tym 13 prywatnych, co stanowiło prawie 12% ogólnej liczby szpitali w Polsce. Dysponowały one łącznie 23,5 tys. łóżek, co stanowiło ok.13% ogólnej liczby łóżek w kraju. Na 10 tys. ludności w województwie przypadało 45,7 łóżek (średnia w kraju wynosiła 48). Największa liczba szpitali zlokalizowana była w Warszawie – w 2003 roku było 36 szpitali dysponujących prawie 11 tys. łóżek. Na 10 tys. osób przypadały 63,3 łóżka. Porównując z innymi krajami UE podobna sytuacja dot. liczby łóżek jest w Berlinie (62), natomiast dużo więcej łóżek przypada w: Rydze – 103, Bratysławie-110, Wilnie – 116, czy Budapeszcie -132. Sieć placówek lecznictwa otwartego jest słabo rozwinięta, a prawie połowa placówek tego typu zlokalizowana jest w Warszawie. Występują problemy z dostępem do specjalistycznej opieki medycznej i badań profilaktyczno-diagnostycznych. W 2004 r. na terenie województwa mazowieckiego funkcjonowało 169 domów i zakładów pomocy społecznej (prawie 15 % w skali kraju), w których było ponad 13,5 tys. miejsc dla pensjonariuszy. Jednocześnie obserwuje się niedostatecznie rozwiniętą sieć placówek opieki nad ludźmi przewlekle chorymi i starszymi. W świetle przedstawionych danych zarówno warunki udzielania świadczeń zdrowotnych, jak i ich dostępność na terenie województwa mazowieckiego, zwłaszcza w kontekście dużej liczby ludności w wieku poprodukcyjnym, nie należą do najwyższych w Polsce. Widoczny natomiast jest wzrost świadomości zdrowotnej mieszkańców (ukształtowanie postawy prozdrowotnej). W województwie obserwuje się niski poziom sprawności fizycznej mieszkańców, w szczególności młodego pokolenia. Mieszkalnictwo W 2004 r. liczba mieszkań w województwie wynosiła ogółem 1851,7 tys , w tym w Warszawie – 739,3 tys. W ostatnich latach obserwuje się wzrost liczby mieszkań ogółem. Na Mazowszu jest też jeden z najwyższych w kraju wzrost poziomu nasycenia mieszkaniami - z 326 na 1000 ludności w 1999 r. do 359,8 w 2004 r. Mazowieckie to województwo, w którym zlokalizowana jest największa liczba mieszkań – ponad 1,8 mln (14,6% zasobów krajowych) – stan na k.2004 roku. Najwięcej mieszkań oddaje się do użytku w województwie mazowieckim. W 2004 r. zarejestrowano w nim 23 849 mieszkań oddanych, tj. 4,6 mieszkania na 1000 mieszkańców (przy przeciętnej dla Polski – 2,8 mieszkania). Wśród zasobu mieszkań oddawanych do użytku, prawie połowa z nich – 10 300 była zlokalizowana na terenie miasta st. Warszawy, co jest dowodem ogromnego potencjału gospodarczego samej stolicy. 24 Pomimo tego widać niedostosowanie tempa budownictwa mieszkaniowego do potrzeb społecznych, zwiększającego się napływu ludności do województwa (przyrost ludności jest obserwowany głównie w aglomeracji warszawskiej i w otaczających ją powiatach) Niewystarczająca liczba oferowanych na rynku mieszkań, a także ograniczona liczba mieszkań przeznaczonych pod wynajem, często o wysokich kosztach najmu jest jedną z istotnych barier przepływu ludności pomiędzy podregionami Mazowsza. Wpływa też na pogorszenie standardu życia mieszkańców województwa. Coraz częściej na terenie województwa występuje zjawisko degradacji pewnych obszarów miejskich, wynikające z utraty, bądź znacznego ograniczenia dotychczasowej bazy ekonomicznej (np. likwidacja części lub całości przemysłu, na którym dotąd opierało się funkcjonowanie dzielnicy, czy nawet miasta). Tu mamy do czynienia z degradacją zarówno społeczną (utrzymujące się długotrwałe bezrobocie, niskie dochody mieszkańców, niski poziom wykształcenia, występujące patologie społeczne), jak i degradacją majątku trwałego (dekapitalizacja substancji mieszkaniowej i degradacja dzielnic miejskich, a także majątku o wartości kulturowej). Procesom tym towarzyszą niekorzystne zjawiska społeczne, polegające na opuszczaniu miast przez ich dotychczasowych mieszkańców i zasiedlaniu substancji przez grupy słabsze ekonomicznie. Bez wsparcia zewnętrznego -rewitalizacji obszary te nie mają szans na przyciągnięcie inwestorów, a więc w efekcie na rozwój. Aktywność społeczna Miarą aktywności społecznej jest wzrost liczby osób, które korzystając z konstytucyjnego prawa do zrzeszania się, angażują się w działalność o charakterze społecznym. Na przestrzeni ostatnich lat obserwuje się zjawisko rozwoju tzw. sektora pozarządowego, najbardziej dynamicznie w samej Warszawie, gdzie zarejestrowanych jest 70% organizacji pozarządowych. W 2004 roku w województwie mazowieckim (wg rejestru REGON) zarejestrowanych było 9.620 organizacji, co stanowi najwyższy wskaźnik w kraju: 18,75 organizacji na 10 tys. mieszkańców. W roku 2004 Mazowsze było drugim województwem w kraju, w którym nastąpił największy procentowy wzrost liczby zarejestrowanych organizacji. Największa dynamika dotyczy fundacji. Obszary działalności organizacji pozarządowych to między innymi: kultura, sport i rekreacja, edukacja, pomoc społeczna i usługi socjalne, ochrona zdrowia, promowanie wartości lub struktur społeczeństwa obywatelskiego. Partnerstwo: adminstracja-sektor pozarządowy Sektor pozarządowy coraz aktywniej włącza się w proces tworzenia i realizacji dokumentów o charakterze strategicznym na poziomie regionalnym. Przedstawiciele III sektora uczestniczą w tworzeniu i konsultacjach strategii rozwoju regionu, strategii o charakterze branżowym, planów zagospodarowania przestrzennego, programów operacyjnych. Rośnie liczba organizacji pozarządowych, które chcą brać udział w kreowaniu rozwoju regionu i obszaru na którym działają. Istnieje więc potrzeba budowy partnerstwa przy podejmowaniu różnorodnych decyzji. Sektor uczestniczy też w pracach Regionalnych Komitetów Sterujących wybierających wnioski składane w ramach ZPORR 2004-2006. Miasta i gminy bliźniacze Większość miast i gmin w województwie mazowieckim współpracuje z miastami i gminami w innych krajach w ramach programów współpracy bliźniaczej, która najczęściej dotyczy: - edukacji (wymiana młodzieży, staże językowe dla nauczycieli, praktyki zawodowe dla 25 absolwentów), - kultury (wspólne wystawy, plenery malarskie i fotograficzne, konkursy taneczne, teatralne), - administracji (wymiana doświadczeń w zarządzaniu lokalnym), - ochrony środowiska (rozwiązania w kwestii melioracji, kanalizacji, ochrona wymierających gatunków zwierząt i roślin). 2. Pomoc publiczna udzielona na terenie województwa mazowieckiego 2.1. Pomoc krajowa Kontrakt Wojewódzki Województwa Mazowieckiego W okresie 2001-2004 realizowane były dwa kontrakty wojewódzkie obejmujące lata 2001-2003 i 2004 r. Łączna kwota środków zaangażowanych w tym okresie w realizację inwestycji objętych kontraktami w woj. mazowieckim wyniosła 1.936,8 mln zł, w tym z budżetu państwa wydatkowano 1.003,8 mln zł. W ciągu 4 lat realizacji kontraktów wsparciem objęto 565 zadań inwestycyjnych, przy czym ponad 60 inwestycji uzyskało dofinansowanie w okresie dłuższym niż jeden rok. Inwestycje objęte kontraktami służyły realizacji strategii rozwoju województwa mazowieckiego w zakresie wybranych celów szczegółowych, w ramach których zostały osiągnięte następujące efekty: dokończenie i wybudowanie łącznie ok. 4,7 km I linii metra wraz z 4 stacjami; zaawansowano modernizację infrastruktury komunalnej w aglomeracji warszawskiej w wyniku kontynuacji budowy Wodociągu Północnego oraz podniesiono poziom bezpieczeństwa publicznego w Warszawie poprzez budowę monitoringu wizyjnego miejsc szczególnie zagrożonych; zmodernizowano, przebudowano i zbudowano ponad 130 km dróg powiatowych i gminnych oraz znacząco zaawansowano budowę przeprawy mostowej przez Wisłę w Płocku; nastąpiła poprawa warunków życia mieszkańców, zwłaszcza na obszarach wymagających aktywizacji, oraz zapoczątkowano tworzenie podstaw wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich poprzez budowę 10 wielofunkcyjnych zbiorników wodnych na rzekach województwa oraz budowę, modernizację i rozbudowę systemów zaopatrzenia w wodę i systemów kanalizacyjnych wraz z oczyszczalniami ścieków; zaawansowano proces modernizacji infrastruktury społecznej poprzez budowę, rozbudowę i modernizację 13 szpitali oraz adaptację, rozbudowę i budowę domów opieki społecznej i placówek opiekuńczo-wychowawczych ; nastąpiła poprawa warunków edukacji w zakresie dostosowania do współczesnych wymagań cywilizacyjnych, zwłaszcza na obszarach odległych od centrum regionu, w wyniku budowy, rozbudowy i modernizacji ponad 350 obiektów oświatowych (w tym sal gimnastycznych) oraz zapoczątkowano proces poprawy dostępności do obiektów kultury i edukacji na poziomie wyższym (budowa centrum kultury w Ostrołęce, adaptacja obiektu na siedzibę Muzeum Mazowieckiego w Płocku oraz budowa hali sportowej dla Politechniki Radomskiej). Kontrakty wojewódzkie przyczyniły się do niwelowania luki infrastrukturalnej między metropolią warszawską a obszarami pozametropolitalnymi. Fundusze celowe W latach 1999-2005 na terenie województwa mazowieckiego rozdysponowano środki publiczne w kwocie ponad 2,461 mld zł pochodzące z Funduszu Pracy, Funduszu Ochrony 26 Gruntów Rolnych, Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska oraz ze środków z dopłat do stawek w grach liczbowych, od 2005 r. Funduszu Rozwoju Kultury Fizycznej. Fundusze celowe Wielkość pomocy w zł Fundusz Pracy 817 693 126 Środki z dopłat do stawek w grach liczbowych Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych 164 650 000 68 398 315 Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 1 410 587 665 Z Funduszu Pracy - ponad 817,69 mln zł wsparła działania mające na celu aktywizację osób bezrobotnych, w tym szkolenia, prace interwencyjne, roboty publiczne, staże, przygotowanie zawodowe, umowy absolwenckie, pożyczki, prace społecznie użyteczne, programy specjalne i inne, w których wzięło udział 256,6 tys. osób. Ze środków z dopłat do stawek w grach liczbowych , przekazano 164,65 mln zł, na dofinansowanie prac inwestycyjnych, remontów i modernizacji 335 obiektów sportowych. Z Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych rozdysponowano ponad 68,39 mln zł na budowę i modernizację dróg i mostów dla transportu rolnego, budowę i renowację zbiorników małej retencji, użyźnianie gleb o niskiej wartości produkcyjnej, ulepszanie rzeźby terenu, wykonywanie dokumentacji i ekspertyz z zakresu ochrony gruntów rolnych oraz zakup sprzętu komputerowego. W 2003 r. kwotę 346,46 tys. zł przeznaczono na rekultywację gruntów po powodzi. Działalność Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej stanowi jeden z podstawowych elementów systemu finansowania inwestycji z zakresu ochrony środowiska. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska Lata 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005* Beneficjenci 445 840 917 1230 1549 2114 1594 Pomoc w zł 85 954 919 150 263 179 180 435 983 216 887 241 196 616 456 408 116 366 172 313 522 *dane wstępne W latach 1999-2005 rozdysponowano kwotę ponad 1,4 mld zł, która przekazana została w formie preferencyjnych pożyczek, dotacji i dopłat do kredytów na zadania z zakresu ochrony powietrza, ziemi i wód, gospodarki wodnej, dotyczące nadzwyczajnych zagrożeń środowiska, ochrony przyrody, monitoringu środowiska oraz edukacji ekologicznej. Pomoc dla j.s.t z budżetu województwa W 2005 roku Samorząd Województwa Mazowieckiego stworzył nowy instrument wsparcia dla samorządów terytorialnych tzw. Mazowiecki Kontrakt Samorządowy, w którym ponad 25,3 mln zł z budżetu województwa przeznaczono na podniesienie standardów ochrony zdrowia i modernizację bazy oświatowej. W rezultacie pomocą finansową objęto 20 zakładów opieki zdrowotnej, które zrealizują projekty o wartości całkowitej 21,7 mln z 77% dofinansowaniem w kwocie 16,8 mln zł z budżetu województwa. Pozostała kwota 8,3 mln zł przeznaczona została na dofinansowanie 108 inwestycji oświatowych. 27 Aktualnie realizowane są z budżetu województwa dwie inicjatywy władz regionu: Mazowiecki Program Wsparcia Powiatowej Infrastruktury Drogowej na kwotę 18,3 mln zł przeznaczony na realizację 58 inwestycyjnych zadań drogowych i Mazowiecki Program Wyrównywania Rozwoju Obszarów Wiejskich na kwotę 30 mln zł skierowany do gmin wiejskich i wiejsko-miejskich o najmniejszych możliwościach inwestowania w zakresie budowy i modernizacji wodociągów, kanalizacji i dróg gminnych. W efekcie działań podejmowanych przez Samorząd Województwa modernizowane są dotychczasowe zasoby i powstaje nowa infrastruktura, co skutkuje wzrostem poziomu życia mieszkańców oraz stanowi bazę dla lokowania nowych inwestycji w regionie. Pomoc dla przedsiębiorców Zgodnie art. 87 ust. 1 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską pomoc publiczna to przysporzenie korzyści finansowych dokonywane przez państwo członkowskie lub ze źródeł państwowych, które narusza lub grozi naruszeniem konkurencji przez uprzywilejowanie niektórych przedsiębiorstw lub produkcji niektórych wyrobów w zakresie w jakim wpływa ono negatywnie na wymianę handlową pomiędzy państwami członkowskimi. W latach 2001-2003 wartość pomocy publicznej udzielonej przedsiębiorcom zlokalizowanym na terenie województwa mazowieckiego uległa znacznemu zmniejszeniu z poziomu 26,1% całkowitej pomocy publicznej udzielonej przedsiębiorcom w 2001 r. w kraju do 3,5% w 2003 r. W 2001 r. kwota pomocy publicznej dla przedsiębiorców w województwie mazowieckim wyniosła 2 830,8 mln zł, a w 2002 r. na poziomie 2 703,2 mln zł. Z kolei w 2003 r. skierowano pomoc publiczną dla przedsiębiorców w kwocie 1 010,1 mln zł. 2.2 Pomoc zagraniczna Program przedakcesyjny ISPA W ramach programu ISPA Transport – na realizację inwestycji kolejowych i drogowych oraz przygotowanie projektów z tego zakresu w województwie przeznaczono 327 586 219 euro, w tym: 24 570,75 tys. euro na wzmocnienie drogi Nr 50 (Grójec - Sochaczew wraz z obwodnicą Mszczonowa).. 55 808,25 tys. euro na modernizację drogi krajowej Nr 50 (Grójec – Mińsk Maz). 93 446 719 euro na modernizację linii kolejowej E-20 (Mińsk Maz. - Siedlce) . 138 955,5 tys. Euro na modernizację linii kolejowej Siedlce – Terespol, etap I 705 tys. Euro na opracowanie Studium Warszawskiego Węzła Transportowego. 2 400 tys. Euro na przygotowanie projektu modernizacji linii kolejowej E 75 na odcinku Warszawa – Trakiszki – (woj. mazowieckie i podlaskie). 525 tys. Euro na przygotowanie projektu budowy A2 odcinka Stryków – Konotopa (woj. łódzkie i mazowieckie). 11 175 tys. euro na przygotowanie projektu modernizacji linii kolejowej E 65 odcinek Warszawa-Działdowo-Gdynia (woj. mazowieckie i pomorskie). W ramach programu ISPA Środowisko – na inwestycje i przygotowanie projektów w województwie mazowieckim przeznaczono 122 141,62 tys. euro 1. Budowa oczyszczalni ścieków „Warszawa Południe”, 2. Stworzenie kompleksowego systemu gospodarki odpadami w Radomiu poprzez budowę, obok już istniejących elementów systemu, Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych – kwota 11 440 tys. euro. 28 3. W ramach pomocy technicznej: przygotowanie projektu modernizacji i rozbudowy oczyszczalni ścieków „Czajka” wraz z towarzyszącymi kolektorami w Warszawie. Program przedakcesyjny SAPARD W ramach programu SAPARD dla polskiego rolnictwa i obszarów wiejskich zaprojektowano wsparcie w dwóch osiach priorytetowych tj. poprawa efektywności sektora rolno-spożywczego oraz poprawa warunków prowadzenia działalności gospodarczej i tworzenie miejsc pracy. Realizacja pierwszej osi priorytetowej odbywa się poprzez dwa działania: Działanie 1 – Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych Działanie 2 – Inwestycje w gospodarstwach rolnych W ramach drugiej osi priorytetowej są realizowane również dwa działania: Działanie 3 – Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich Działanie 4 – Różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich, które ma prowadzić do dywersyfikacji działalności gospodarczej na wsi. Na realizację tych działań przewidziano dla województwa mazowieckiego kwotę 136.314,356 tys zł.. Program PHARE Dane na koniec 2005 roku Programy Phare Phare 2000 Wsparcie MSP Phare 2001 Spójność Społeczno- Gospodarcza Wsparcie MSP Komponent RZL Phare 2002 Sektorowy Program Rozwoju MSP i Innowacji Krajowy Fundusz Dotacji Inwestycyjnych BHP w sektorze MSP Phare 2003 Spójność Społeczno Gospodarcza Wsparcie MSP Komponent RZL Rozwój infrastruktury sprzyjającej aktywizacji gospodarczej Alokacja regionalna w euro 7 014 500 1 571 000 2 190300 0 9501141,38 Środki wykorzyst w euro Liczba projektów 5 467 367 1080 6 051 000 398 587 591 1 284 000 635 587 222 107 46 9919,97 0 5183081,76 332 0 4 Inna pomoc zagraniczna a) Bank Światowy Program Aktywizacji Obszarów Wiejskich W latach 2000 – 2005, ze środków pożyczki rządowej z Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju, realizowany był Program Aktywizacji Obszarów Wiejskich (PAOW). W województwie mazowieckim w ramach PAOW realizowane były 2 komponenty: C – infrastruktura wiejska oraz B – aktywizacja kapitału ludzkiego, w tym B2 - edukacja i B3 – budowanie potencjału instytucjonalnego administracji lokalnej i regionalnej. 29 W ramach komponentu C, z kwotą dofinansowania wynoszącą 3.565.000 euro, tj. około 14.000.000 zł realizowano inwestycje, ukierunkowane na poprawę systemu komunikacji (drogi), zaopatrzenie wsi w wodę oraz poprawę funkcjonowania infrastruktury z zakresu ochrony środowiska (kanalizacja, oczyszczalnie ścieków, wysypiska odpadów stałych). Ich realizacja przyczynia się do rozwoju nowej przedsiębiorczości i restrukturyzacji zatrudnienia na obszarach wiejskich. Wśród 59 inwestycji infrastrukturalnych zrealizowano: 18 inwestycji z zakresu budowa wodociągów i stacji uzdatniania wody, 4 inwestycje z zakresu budowa kanalizacji i oczyszczalni ścieków, 2 inwestycje dotyczące budowy wysypisk odpadów, 36 inwestycji dotyczących budowy dróg gminnych i powiatowych. W ramach komponentu B2, z kwotą dofinansowania 1.487.000 euro, zrealizowano 295 zadań (192 remontowych i 103 wyposażeniowych szkół na terenach). W komponencie tym uczestniczyło 147 gmin i 10 powiatów województwa mazowieckiego. W ramach komponentu B3 zrealizowano szkolenia w zakresie nowoczesnego zarządzania w sektorze publicznym. Poprzez uczestnictwo w programie szkoleniowym 548 pracowników samorządowych i radnych podniosło swoje umiejętności planowania i przygotowywania projektów do finansowania z funduszy własnych i europejskich.. Łącznie w Województwie Mazowieckim z dofinansowaniem z PAOW zrealizowano 354 projekty o wartości 54.465.349 zł, w tym z dotacji PAOW 19.648.042 zł (finansowanie szkoleń w ramach komponentu B3 nie było bilansowane). Z dostępnej puli środków 5.052.000 euro wykorzystano 4.997.324 euro. Inne inwestycje Ze środków Banku Światowego realizowane są następujące inwestycje drogowe: budowa obwodnicy Ostrowi Mazowieckiej w ciągu drogi Nr 8, budowa mostu i dojazdów do mostu w Zegrzu w ciągu drogi Nr 61, budowa obwodnicy Białobrzegów w ciągu drogi Nr 7. b) Europejski Bank Inwestycyjny Ze środków Europejskiego Banku Inwestycyjnego realizowane są następujące inwestycje: przebudowa drogi Nr 60 na odcinku Glinojeck – Ciechanów, przebudowa drogi Nr 2 na odcinku Ołtarzew – granica Warszawy i przejście przez Błonie, remont drogi Nr 7 na odcinku Sękocin – Grzędy, remont drogi Nr 48 na odcinku Potworów – Długie, budowa Oczyszczalni Ścieków „Południe” w Warszawie Dotychczasowe wdrażanie programów przedakcesyjnych: ISPA, PHARE i Sapard oraz innych środków pomocy zagranicznej, w tym PAOW, przyniosło wymierne korzyści w postaci poprawy infrastruktury, utworzenia nowych miejsc pracy, poprawy warunków socjalno-bytowych, ochrony środowiska, rozwoju zasobów ludzkich, czy wsparcia funkcjonowania małych i średnich firm. Pełny obraz sytuacji w zakresie efektów wdrażania będzie można uzyskać po zakończeniu realizacji poszczególnych programów, tj. po roku 2006 (PHARE, Sapard). Jednakże już dziś należy podkreślić korzyści edukacyjne i poznawcze, jakie uzyskały samorządy i inni beneficjenci. Wzrosła ich aktywność w staraniach o pomocowe środki finansowe, wiedza o procedurach oraz wymogach formalnych i merytorycznych, a także umiejętności przygotowywania projektów i wniosków aplikacyjnych. Było to najlepsze, bo praktyczne, przygotowanie do korzystania z funduszy strukturalnych dostępnych po akcesji Polski do UE i zaowocowało dużą liczbą dobrze przygotowanych, konkurencyjnych projektów. 30 2.3 Fundusze Strukturalne Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego 2004-2006 (ZPORR) W ramach ZPORR dla województwa mazowieckiego przeznaczona została kwota 299.839.945 Euro ze środków funduszy europejskich, w tym 48.056.885 Euro z EFS oraz 251.783.060 Euro z EFRR. Ze środków EFS realizowany jest Priorytet 2. Wzmocnienie rozwoju zasobów ludzkich w regionach, natomiast z EFRR Priorytety 1. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu konkurencyjności regionów oraz Priorytet 3. Rozwój lokalny. Do końca 2005 r. złożono 2195 wniosków wnioski o dofinansowanie w ramach ZPORR, w tym do Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego wpłynęło 1908 wniosków, a do Wojewódzkiego Urzędu Pracy 287 wniosków. Od początku wdrażania Programu w woj. mazowieckim podpisano 571 umów o dofinansowanie, na łączną wartość zobowiązań z EFRR i z EFS 828 129 101 zł (bez Działania 1.6 i Priorytetu IV), co stanowi 67,2% alokacji w Priorytecie I, II i III dla Mazowsza. Z Działaniami 1.6 i Priorytetem IV łączna wartość zobowiązań wynosi 944 095 445 zł. W ramach Priorytetu I (z Działaniem 1.6) od początku wdrażania Programu podpisano 60 umów o dofinansowanie, na łączną kwotę zobowiązań z EFRR 650 129 153,29 zł. Od początku wdrażania Programu złożono wnioski o płatność o wartości 102 444 325,10 zł. Wypłacono od początku wdrażania Programu 38 098 583,19 zł, co stanowi 5,7 % alokacji na lata 2004-2006. Do końca 2005 r. zakończono realizację 9 projektów o łącznej kwocie zobowiązań z EFRR 31 744 285,80 zł. Dominującą dziedzinę stanowią projekty realizowane w zakresie infrastruktury społecznej, drogowej oraz ochrony środowiska. Najliczniejsza grupę beneficjentów stanowią JST, oprócz tego jednostki służby zdrowia oraz uczelnie wyższe. W ramach Priorytetu II od początku realizacji Programu podpisano 216 umów na łączną kwotę zobowiązań z EFS 66 544 360,59 PLN, co stanowi 36,0 % alokacji na lata 2004-06; Instytucja Pośrednicząca nie wypłaciła dofinansowania w tym Priorytecie. W Priorytecie II, ze względu na dużą różnorodność szkoleń, trudno jednoznacznie wskazać dominująca kategorię realizowanych projektów, można jedynie stwierdzić, że przeważały kursy zawodowe dokształcające. Podobnie przedstawia się sytuacja w określeniu dominującej grupy Beneficjentów pomocy. W ramach Priorytetu III od początku realizacji podpisano 264 umowy (bez Działania 3.4) o dofinansowanie na łączną kwotę zobowiązań z EFRR 224 135 079,95 zł, co stanowi 73,4 % alokacji na lata 2004-06. Od początku realizacji Programu złożono wnioski o płatność na kwotę 97 242 101,99 zł, natomiast wypłacono 31 759 816,73 zł, co stanowi 11,3% alokacji na lata 2004-06. Dominującą grupę beneficjentów wszystkich projektów są JST i jednostki służby zdrowia. Główne typy realizowanych projektów dotyczą infrastruktury drogowej, ochrony środowiska, infrastruktury społecznej. INTERREG W ramach inicjatywy wspólnotowej INTERREG III A część województwa mazowieckiego - subregion ostrołęcko – siedlecki, została objęta Programem Sąsiedztwa Polska-Ukraina-Białoruś. W efekcie dotychczas przeprowadzonych naborów, na realizację 14 projektów, w tym 7 inwestycyjnych z województwa mazowieckiego, zostały przyznane środki z EFRR w wysokości 11. 580. 134,91 zł. 31 Sektorowy Program Operacyjny Transport W ramach SPO Transport z terenu województwa mazowieckiego pozytywnie oceniono 25 wniosków . Kwota dofinansowania z EFRR wyniosła 428.655.278.35 zł. Część powyższych wniosków złożona została przez jednostki centralne: Ministerstwo Infrastruktury, Komendę Główną Policji, Komendę Główną Państwowej Straży Pożarnej. Będą one obejmować swoim zasięgiem nie tylko teren Mazowsza. Sektorowy Program Operacyjny Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw W ramach SPO „Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw” beneficjenci z terenu województwa mazowieckiego otrzymali wsparcie m.in. na wsparcie instytucji otoczenia biznesu (17 zatwierdzonych wniosków na kwotę dofinansowania 120.699.270,67 zł), dekapitalizowanie funduszy mikro-pożyczkowych (2 zatwierdzone wnioski wniosków na kwotę dofinansowania 20.000.00,00 zł) oraz funduszy poręczeń kredytowych (1 zatwierdzony wniosek wniosków na kwotę dofinansowania 10.000.000,00 zł), tworzenie korzystnych warunków dla rozwoju firm (2 zatwierdzone wnioski wniosków na kwotę dofinansowania 39.487.875,00 zł). Największym zainteresowaniem cieszyły się Działania 2.1 „Wzrost konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw poprzez doradztwo” (269 zatwierdzonych wniosków na kwotę dofinansowania 6.576.868,04 zł) oraz działanie 2.3 „Wzrost konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw poprzez inwestycje” (331 zatwierdzonych wniosków na kwotę dofinansowania 216.799.965,44 zł). Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego i rozwój obszarów wiejskich W ramach SPO „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego i rozwój obszarów wiejskich” województwo mazowieckie wdraża trzy działania. Na koniec 2005 r. sytuacja we wdrażaniu programu przedstawiała się następująco. W Działaniu 2.2 „Scalanie gruntów” wpłynęły 4 wnioski na całkowitą kwotę dofinansowania z EFOiGR 2.413.952,00 zł. W Działaniu 2.3 „Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego” pozytywnie zostało rozpatrzonych 189 wniosków o całkowitej kwocie dofinansowania z EFOiGR 46.954.165,00 zł. W Działaniu 2.5 „Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi” pomocą objęto 28 wnioski o całkowitej kwocie dofinansowania z EFOiGR 45.405.307,00 zł. Ze względu na specyfikę Programu, dla pozostałych działań SPO trudne jest wyodrębnienie informacji dotyczącej wartości projektów realizowanych na Mazowszu. Sektorowy Program Operacyjny Rybołówstwo i przetwórstwo ryb W ramach SPO „Rybołówstwo i przetwórstwo ryb” w województwie mazowieckim w 2004 i 2005 roku złożono 12 wniosków. Kwota wnioskowanej pomocy wyniosła 2.977.256,58 zł. Sektorowy Program Operacyjny Rozwój zasobów ludzkich W ramach Sektorowego Programu Operacyjnego „Rozwój zasobów ludzkich”, dla których beneficjentem końcowym jest Wojewódzki Urząd Pracy w Warszawie podpisano 106 umów. Kwota wnioskowanej pomocy z EFS wyniosła 55.580.201,43 zł (55 umów) w Działaniu 1.2 „Perspektywy dla młodzieży”, 38.117.991,64 zł (48 umów) w Działaniu 1.3 „Przeciwdziałanie i zwalczanie długotrwałego bezrobocia”, 682.744,35 zł (2 umowy) w Działaniu 3.1. „Wsparcie zarządzania SPO RZL”, 74.190,00 zł (1 umowa) w Działaniu 3.2. „Informacja i promocja działań SPO RZL”. Ze względu na specyfikę Programu, dla części działań SPO RZL niemożliwe jest wyodrębnienie informacji dotyczącej wartości projektów realizowanych w poszczególnych województwach. 32 Fundusz Spójności Od maja 2004 roku, czyli od momentu wejścia Polski do Unii Europejskiej, projekty z zakresu środowiska i transportu dotąd finansowane w ramach funduszu przedakcesyjnego ISPA, są finansowane z Funduszu Spójności. `Na terenie województwa mazowieckiego dofinansowanie ze środków Funduszu Spójności otrzymały następujące projekty środowiskowe: Lp. Nazwa projektu Beneficjent Rok przyznania dofinansowania Wartość projektu Dofinansowanie z Funduszu Spójności w tys. euro 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Gospodarka wodno-ściekowa na terenie miasta i gminy Grodzisk Mazowiecki oraz sieć kanalizacji sanitarnej w gminie Milanówek Modernizacja i rozbudowa systemu wodociągowo-kanalizacyjnego dla miasta Otwock Program uporządkowania gospodarki wodno-ściekowej na terenie miasta i gminy Piaseczno Modernizacja i rozbudowa systemu zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków dla miasta Radom Miasto i Gmina Grodzisk Mazowiecki 2004 15 150,0 11 045,7 Miasto Otwock 2004 34 870,0 19 747,2 2004 43 420,0 31 693,5 2004 42 200,0 26 064,3 Gospodarka wodno–ściekowa w Żyrardowie i Faktorowie Uporządkowanie gospodarki wodnościekowej na terenie aglomeracji Wołomin Kobyłka Miasto Żyrardów Miasto Kobyłka 2005 23 331,0 18 318,5 2005 35 271,0 27 599,9 Modernizacja i rozbudowa systemu odbioru ścieków w Ostrołęce i gminie Olszewo Borki Miasto Ostrołęka 2005 27 307,0 19 027,6 221 549,0 153 496,7 Miasto i Gmina Piaseczno Wodociągi Miejskie w Radomiu RAZEM oraz projekty transportowe: Lp. Nazwa projektu Rok przyznania dofinansowania Wartość projektu Dofinansowanie z Funduszu Spójności w tys. euro 1. 2. 3. Budowa drogi ekspresowej S 8, odc. Radzymin - Wyszków Przebudowa dk nr 2, odc. Siedlce - Terespol Modernizacja linii kol. E65, odc. Warszawa - Gdynia, etap I RAZEM 2004 2004 172 845,0 75 966,7 140 197,8 66 088,7 2004 42 403,2 36 042,7 291 214,9 242 329,2 33 3. Analiza SWOT Mocne strony województwa mazowieckiego Atrakcyjne położenie województwa w ciągach europejskich korytarzy transportowych z węzłem w Warszawie. Wysoki przeciętny poziom rozwoju regionu w stosunku do średniej krajowej. Duży potencjał gospodarczy, kapitałowy i instytucjonalny Warszawy. Duża koncentracja inwestycji zagranicznych. Funkcjonowanie mocnych gospodarczo przedsiębiorstw o znaczeniu krajowym i międzynarodowym Duża ilość MSP Rezerwy terenu pod inwestycje oraz relatywnie niskie koszty pracy poza aglomeracją warszawską Rozbudowany potencjał naukowy i badawczo-rozwojowy Warszawy oraz duży w ośrodkach subregionalnych. Duża koncentracja uczelni i szkół wyższych Rozwinięta sieć drogowa i kolejowa łącząca Warszawę z innymi regionami kraju oraz ośrodkami subregionalnymi. Policentryczność sieci osadniczej regionu złożonej z aglomeracji warszawskiej oraz miast pełniących rolę ośrodków subregionalnych. Bogate dziedzictwo kulturowe regionu. Wysokie walory przyrodnicze, zwłaszcza obszarów leśnych oraz położonych w dolinach dużych rzek. Występowanie obszarów o wysokich parametrach jakości powietrza. Wysoka jakość środowiska przyrodniczego w obszarze „Zielone Płuca Polski”. Duży potencjał demograficzny regionu i stosunkowo wysoki udział ludności w wieku produkcyjnym. Duże zasoby siły roboczej o zróżnicowanych kwalifikacjach. Najniższa w skali kraju stopa bezrobocia rejestrowanego. Duża aktywność i przedsiębiorczość Słabe strony województwa mazowieckiego Dwudzielność potencjału i poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego pomiędzy aglomeracją a pozostałym obszarem województwa. Pogłębiająca się polaryzacja społecznogospodarcza. Ograniczony przestrzennie zasięg procesów dyfuzji impulsów rozwojowych z aglomeracji warszawskiej. Niski poziom innowacyjności gospodarki regionu - ograniczona konkurencyjność na rynkach światowych. Słabość powiązań między sferą gospodarczą a działalnością naukowobadawczą i badawczo-rozwojową. Słaby rozwój instytucji otoczenia biznesu na obszarach poza aglomeracją . Ograniczony dopływ kapitału zagranicznego na obszary poza aglomeracją warszawską. Wyczerpująca się przepustowość terminali obsługujących centralny port lotniczy „Okęcie” i niska sprawność powiązań lotniska z układem drogowo-kolejowym. Niska jakość infrastruktury drogowej i kolejowej. Wysoki poziom zagrożenia wypadkowego w transporcie drogowym Zmniejszenie znaczenia pasażerskiego transportu kolejowego oraz transportu autobusowego, pogarszanie się jakości usług Brak sprawnych połączeń obwodowych w regionie wobec ukształtowanego promienistego układu drogowego zbiegającego się w Warszawie. Niska jakość wód powierzchniowych i stopień oczyszczania ścieków. Duże dysproporcje w rozwoju sieci wodociągowej i kanalizacyjnej Znaczne potrzeby modernizacji lokalnych urządzeń elektroenergetycznych. Niski poziom urbanizacji poza aglomeracją i rozproszone osadnictwo wiejskie. 34 mieszkańców obszaru aglomeracji warszawskiej. Wysoki poziom wykształcenia mieszkańców Warszawy i ośrodków subregionalnych. Koncentracja infrastruktury społecznej o znaczeniu ogólnokrajowym w Warszawie. Szanse Możliwość wzmocnienia dyfuzji impulsów rozwojowych z Warszawy na region. Dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania inwestycji rozwojowych dla podmiotów gospodarczych. Inwestycje w infrastrukturę transportową. Rozwój cywilizacyjny zmierzający do powstania społeczeństwa informacyjnego. Intensyfikacja współpracy sektora badawczo-rozwojowego z przemysłem. Szanse intensyfikacji współpracy gospodarczej regionu jako ośrodka kontaktów Wschód-Zachód. Realizacja idei obszaru funkcjonalnego Zielone Płuca Polski. Rozwój turystyki i agroturystyki, jako alternatywnych form zatrudnienia. Promocja regionu, jego walorów turystycznych i kulturowych oraz produktów regionalnych. Wzmocnienie potencjału rozwojowego miast województwa Niedostateczne wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. Degradacja przestrzeni miejskich. Proces starzenia się ludności. Wysokie bezrobocie strukturalne na obszarach południowych i północnych województwa.. Utrwalanie się obszarów ubóstwa (północna, wschodni i południowa część regionu) i dziedziczenia bezrobocia. Niska świadomość identyfikacji regionalnej mieszkańców województwa, małe związki Warszawy z regionem. Dysproporcje przestrzenne w wyposażeniu, dostępności i standardzie infrastruktury społecznej. Zagrożenia Zwiększenie stopnia marginalizacji niektórych grup społecznych. Negatywne tendencje demograficzne (starzenie się społeczeństwa, ujemny przyrost naturalny). Utrudniony dostęp do specjalistycznej opieki medycznej i badań profilaktycznodiagnostycznych. Brak strategicznych działań z poziomu krajowego dla warszawskiego węzła transportowego (autostrada, rozbudowa Portu Lotniczego im F. Chopina, budowa nowego lotniska ), Niewydolność układów komunikacyjnych, pogarszanie stanu technicznego dróg, ograniczanie połączeń kolejowych i dalszy spadek jakości usług w obszarze transportu publicznego. Odpływ wykwalifikowanych zasobów ludzkich Brak spójnych rozwiązań instytucjonalnych w zakresie ochrony środowiska. Niski stopień odzysku odpadów oraz niezadowalający wpływ gospodarki odpadami na jakość wód, gleb i walorów krajobrazu 35 4. Główne problemy rozwojowe Województwa Mazowieckiego W województwie mazowieckim wyraźnie widoczny jest problem dwudzielności potencjału i poziomu rozwoju gospodarczego. Gospodarka Mazowsza rozwija się bardzo dynamicznie lecz wzrostowi temu towarzyszą pogłębiające się dysproporcje. Bogaty obszar aglomeracji warszawskiej stanowi kontrast dla biednych peryferii. Z jednej strony mamy rozwiniętą i bogacącą się Warszawę i jej okolice, z drugiej ubogie miasta i wsie mazowieckie o powiększającym się obszarze biedy. Dane dotyczące miasta Warszawy zniekształcają obraz województwa, dlatego też m.in. Mazowsze ma najwyższe wskaźniki rozwojowe i najniższy wskaźnik bezrobocia w kraju. Warszawa dzięki swojemu położeniu w kraju i w Europie Środkowo-Wschodniej osiągnęła wyraźny postęp w procesie metropolizacji (najwyższa w kraju koncentracja kapitału zagranicznego i usług o charakterze metropolitalnym), ale pomimo tego, w porównaniu z innymi stolicami (np. Pragą, Budapesztem, Wiedniem) wskaźniki, charakteryzujące miasto, wypadają bardzo niekorzystnie. W przyszłości można się spodziewać niebezpieczeństw, wynikających m in. z: niskiej wydajności systemu transportowego węzła warszawskiego i połączeń o znaczeniu europejskim (opóźnienie w budowie autostrad), niskiej sprawności funkcjonowania infrastruktury technicznej i społecznej, pogarszania się stanu ładu przestrzennego Śródmieścia. W rezultacie oddziaływania tych czynników istnieje zagrożenie spadku konkurencyjności Warszawy oraz zmniejszenie siły jej oddziaływania na region. Niekorzystne warunki do rozpoczęcia działalności gospodarczej oraz niewystarczające wsparcie doradcze, inwestycyjne, finansowe (dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania) zarówno dla nowotworzonych MSP, jak i tych funkcjonujących na rynku, ograniczają możliwości pobudzenia przedsiębiorczości i wyrównania różnic ekonomicznych w regionie. Istotnym problemem jest słabość instytucjonalna, organizacyjna i finansowa lokalnych i regionalnych instytucji otoczenia biznesu, niska ich konkurencyjność w środowisku zewnętrznym. Poza tym obecnie istniejące ośrodki rozmieszczone są nierównomiernie i skupiają się głównie w Warszawie, co utrudnia dotarcie do nich przedsiębiorcom z innych części województwa. Analizując sytuację w województwie widać, że obecna struktura lokalizacji inwestycji wskazuje jednoznaczne preferencje inwestorów w wyborze dużych skupisk ludności. Subregiony województwa posiadające słabszy potencjał gospodarczy i niższą dynamikę rozwojową oraz charakteryzujące się znacznie niższym poziomem jakości życia, mimo dogodnego położenia komunikacyjnego nie cieszą się zainteresowaniem inwestorów.. Prowadzi to do narastania różnic w regionie. Na terenie województwa jest niewykorzystany duży potencjał badawczo-rozwojowy. Brak jest natomiast wyspecjalizowanego sektora wsparcia innowacji, a także systemowych i trwałych związków między nauką i gospodarką. Przedsiębiorstwa innowacyjne, których jest niewystarczająca ilość są rozmieszczone głównie w Warszawie. Obecny słaby poziom zaawansowania technologicznego oraz słabość powiązań między praktyką gospodarczą a działalnością naukowo-badawczą i badawczo-rozwojową, utrudnia konkurencję na rynku europejskim. Poza podregionem metropolitalnym i strefami otoczenia byłych miast wojewódzkich na obszarze województwa znajdują się strefy zagrożenia wykluczeniem informacyjnym i peryferyjne strefy pogłębiającego się wykluczenia informacyjnego. Istnieje problem dostępności do infrastruktury teleinformatycznej i nowoczesnych mediów m.in. takich jak Internet. 36 Barierą rozwoju województwa mazowieckiego i poprawy jego spójności przestrzennej, gospodarczej i społecznej są problemy komunikacyjne i transportowe. Na podkreślenie zasługuje zła jakość dróg, niewydolność układu komunikacyjnego oraz brak obwodnic wokół miast. W miastach województwa obserwuje się nieefektywny system komunikacji publicznej. W przypadku kolei - istotnym problemem pozostaje dalsze utrzymywanie połączeń o niskim obciążeniu ruchem, bezpieczeństwo i komfort podróżowania, a w przewozach towarowych przejmowanie ładunków przez transport drogowy. Inaczej sytuacja wygląda w przypadku transportu lotniczego. Obecny ruch pasażerski przekracza możliwości techniczne centralnego portu lotniczego w Warszawie, wyczerpuje się przepustowość terminali. Widoczne są dysproporcje sfery społecznej dzielące województwo, takie jak: wykształcenie, aktywność ekonomiczna, tożsamość kulturowa, ogólny stan zdrowia i inne głównie na obszarach wiejskich. Problemem są też dysproporcje w zakresie wyposażenia szkół w niezbędny sprzęt oraz sale (baza edukacyjna i sportowa). Niezadowalający jest poziom ochrony zdrowia ludności województwa, rozpatrywany zarówno pod względem dostępności, jak i infrastruktury. Problem stanowią dysproporcje w dostępności przestrzennej placówek służby zdrowia na poziomie podstawowym oraz wyposażanie placówek w nowoczesną aparaturę, zwiększającą możliwości diagnozowania i leczenia. Barierą wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich jest niedostatecznie rozwinięta infrastruktura techniczna i społeczna na wsi, a niedoinwestowane obszary wiejskie nie są atrakcyjne dla potencjalnych inwestorów. Atrakcyjność miast województwa znacznie obniża występująca degradacja przestrzeni miejskich. Opuszczone i niewykorzystane obszary, np. po dawnych zakładach, zajmują cenną przestrzeń miejską, a mogłyby służyć zlokalizowaniu różnych form aktywności gospodarczej, generującej miejsca pracy oraz dochody dla mieszkańców i samorządów. Niedostateczna jest też oferta kulturowa miast i zbyt mała liczba prowadzonych działań nakierowanych na ochronę oraz zachowanie tożsamości i różnorodności kulturowej. Konkurencyjność regionu pod względem jakości oferowanych usług turystycznych Mazowsza wciąż nie jest na zadawalającym poziomie (brakuje zwłaszcza hoteli o klasie ekonomicznej oraz promocji walorów regionu na rynku krajowym i międzynarodowym). W całym województwie obserwuje się zły stan infrastruktury ochrony środowiska. Dalece odbiegająca od europejskich standardów jest sytuacja w zakresie oczyszczania ścieków i zagospodarowania odpadów. Dodatkowe zagrożenie dla środowiska stanowią „mogilniki", w których zgromadzone są środki ochrony roślin, chemikalia i przeterminowane leki. Brak jest kompleksowego programu zagospodarowania odpadów komunalnych, przemysłowych i niebezpiecznych. oraz systemów zapobiegania i zwalczania zagrożeń przyrodniczych i ekologicznych. Obecnie w województwie widać małe zainteresowanie wdrażaniem nowoczesnych, przyjaznych środowisku technologii oraz niedostateczne wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. Regionalne zróżnicowanie charakteryzujące Mazowsze ma tendencje do pogłębiania się (przewaga polaryzacji nad dyfuzją, której zasięg ograniczony jest do 30 – 50 km od centrum Warszawy). Brak równowagi pomiędzy rozwiniętą stolicą a jej otoczeniem, jeśli nie zostanie zlikwidowany, może doprowadzić do marginalizacji całego województwa w skali kraju i Europy.. 37 II. Strategia Regionalnego Programu Operacyjnego 1. Cel generalny i cele szczegółowe rozwoju województwa Stworzenie koncepcji harmonijnego rozwoju regionu uwzględniającego jego dualizm, stanowi imperatyw na najbliższe lata. W tym procesie znaczącą rolę ma odegrać Regionalny Program Operacyjny, opracowany w oparciu o regionalny dokument strategiczny – Strategię Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020. Samorząd Województwa będzie realizował zamierzenia zawarte w strategii rozwoju przy mobilizacji społeczności regionalnej i wykorzystaniu potencjałów gospodarczych i przestrzennych Województwa Mazowieckiego. Celem generalnym Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego na lata 2007 – 2013 jest: Poprawa konkurencyjności regionu i zwiększanie spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej województwa. Warunkiem harmonijnego rozwoju województwa, jest z jednej strony likwidowanie, bądź neutralizowanie problemów stanowiących bariery rozwoju, z drugiej zaś wykorzystanie endogenicznego potencjału województwa przy jednoczesnym stymulowaniu tworzenia więzi wewnątrz regionalnych zapewniających dyfuzję zachodzących procesów rozwoju.. Budowaniu konkurencyjnej pozycji regionu, zbliżającej go do innych regionów metropolitalnych w UE będą towarzyszyć działania nakierowane na wyrównywanie szans rozwojowych wewnątrz województwa jednocześnie stymulujące, aktywizujące i jednoczące środowiska lokalne, wyzwalające postawy prorozwojowe i proprzedsiębiorcze. Realizacji celu głównego służyć będzie realizacja celów szczegółowych: 1. Rozwój gospodarki, w tym gospodarki opartej na wiedzy By sprostać wyzwaniom współczesnego świata województwo mazowieckie musi stać się regionem o dobrze działających mechanizmach wspierania przedsiębiorczości. O sprawnym zapleczu naukowo-badawczym, posiadającym silne i trwałe relacje z gospodarką regionu. Stymulowanie innowacyjności gospodarki regionalnej będzie wzmocnione poprzez działania nakierowane na budowę i rozwój społeczeństwa informacyjnego. Osiągnięcie celu będzie obywać się poprzez przedsięwzięcia realizowane w ramach priorytetów: I Tworzenie warunków dla rozwoju potencjału innowacyjnego i przedsiębiorczości na Mazowszu, II - e - Rozwój Województwa Mazowieckiego. 2. Poprawa i uzupełnienie istniejącej infrastruktury technicznej Spójność terytorialna jest jednym z głównych czynników determinujących konkurencyjność województwa. Stan infrastruktury technicznej województwa mazowieckiego może stać się barierą dla dalszego rozwoju gospodarki regionu. Znacząca poprawa poziomu wyposażenia w infrastrukturę techniczną warunkuje procesy dyfuzji z centrum jakim jest Warszawa na otoczenie regionalne prowadząc do zmniejszenia dysproporcji rozwojowych wewnątrz województwa. Służyć temu będą działania nakierowane zarówno na podniesienie 38 jakości regionalnego systemu transportowego uwzględniającego poprawę układu drogowego o znaczeniu regionalnym, szczególnie pomiędzy głównymi miastami województwa tj. Warszawą i ośrodkami subregionalnymi oraz rozwój regionalnego transportu publicznego, jak również działania związane z poprawą stanu infrastruktury służącej ochronie środowiska.. Realizacja celu odbywać się będzie poprzez przedsięwzięcia przewidziane w priorytetach: III Regionalny system transportowy, IV Inwestycje w ochronę środowiska. 3. Wzmacnianie endogenicznych czynników rozwoju województwa mazowieckiego Wykorzystanie wewnętrznych czynników rozwojowych do przezwyciężania negatywnych tendencji związanych z pogłębiającą się tendencją polaryzacji województwa, jest szczególnie ważne w przypadku województwa mazowieckiego. Czynnikami tymi są walory kulturowe i środowiskowe. Za atut można uznać również równomierne rozłożenie tkanki miejskiej na terenie województwa. Budowaniu przewag konkurencyjnych Mazowsza i równoważeniu poziomu rozwoju wewnątrz województwa służyć będą działania nakierowane na wspieranie i stymulowanie aktywizacji obszarów i terenów cennych z punktu widzenia dziedzictwa kulturowego i środowiskowego. Jednocześnie podejmowane będą działania nakierowane na wzmacnianie pozycji i roli miast w województwie mazowieckim, aby tworzyć silne ośrodki pośredniczące w przenoszeniu potencjału Warszawy na otoczenie regionalne. Osiągnięciu celu służyć będą priorytety: V Wzmacnianie roli miast w rozwoju regionu, VI Wykorzystanie walorów naturalnych i kulturowych dla rozwoju turystyki i rekreacji. 4. Podniesienie standardów warunkujących rozwój kapitału ludzkiego w regionie O jakości i trwałości procesów rozwojowych w dużym stopniu decyduje dobrze wyedukowany i zdrowy człowiek, przygotowany do podejmowania wyzwań jakie stawia przed nim współczesny świat. Trwały rozwój regionu nie jest więc możliwy bez inwestycji umożliwiających rozwój kapitału ludzkiego. Ponadto wśród elementów branych pod uwagę przy lokalizacji inwestycji znajduje się także szeroko rozumiana jakość życia oceniana poprzez poziom i warunki świadczenia usług o charakterze społecznym. Inwestycje w poprawę bazy edukacyjnej i sportowej oraz zwiększenie dostępności i jakości opieki zdrowotnej będą stanowić o kompleksowości działań podejmowanych na rzecz podniesienia poziomu konkurencyjności Mazowsza. Realizacja celu odbywać się będzie w ramach priorytetu: VII Tworzenie i poprawa warunków dla rozwoju kapitału ludzkiego. Cele programu wynikają z aktualizowanej Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego obejmując te z określonych tam zamierzeń, które mogą być realizowane z wykorzystaniem interwencji Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Warunkiem urzeczywistnienia postawionych celów jest korelacja i dialog z treściami zawartymi w Strategicznych Wytycznych Wspólnoty, w Strategii Rozwoju Kraju 2007-2015, w Narodowej Strategii Spójności 2007-2013, w programach operacyjnych realizujących te dokumenty oraz Krajowym Programie Reform 2005-2008. Większość działań objętych niniejszym Programem stanowi etap w realizacji szerszych przedsięwzięć w regionie, zapoczątkowanych w poprzednich latach, lub jest do nich komplementarna. 39 Działania przewidziane do realizacji w ramach RPO WM oddziaływać będą bezpośrednio lub pośrednio na: wzrost sektora badawczo – rozwojowego w województwie i jego powiązań z gospodarką, zwiększenie liczby przedsiębiorstw innowacyjnych, rozwój przedsiębiorczości, poprawę dostępności i wzrost umiejętności wykorzystania nowoczesnych sposobów komunikowania się i Internetu, wzrost zainteresowania regionem ze strony inwestorów zewnętrznych, poprawę jakości dróg o znaczeniu regionalnym, zwiększenie wykorzystania transportu publicznego, poprawę stanu środowiska przyrodniczego i zachowanie obszarów cennych przyrodniczo, aktywizację rozwoju miast jako lokalnych ośrodków usług publicznych, rozwój nowych funkcji na obszarach pozametropolitalnych (zwłaszcza turystycznowypoczynkowych), wzrost mobilności zawodowej mieszkańców województwa, dostosowywanie warunków nauczania dzieci i młodzieży do współczesnych wymagań cywilizacyjnych, podniesienie poziomu wykształcenia mieszkańców, poprawę kondycji zdrowotnej, w szczególności osób aktywnych zawodowo, wzmocnienie regionalnych więzi społeczno-kulturowych mieszkańców województwa mazowieckiego. Niewątpliwie środki możliwe do uzyskania w latach 2007 – 2013 z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego na wsparcie rozwoju województwa mazowieckiego mogą stać się skutecznym narzędziem do osiągania zamierzonego poziomu rozwoju społecznogospodarczego regionu, wzmocnienia jego konkurencyjności, poprawy poziomu życia i spójności społeczno-gospodarczej. Natomiast poziom osiągnięcia oczekiwanych efektów uzależniony będzie od skali konsolidacji społeczności regionalnych i lokalnych wokół celów Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego 2007 - 2013. 2. Spójność RPO WM z dokumentami strategicznymi i programowymi UE, rządu RP i Województwa Mazowieckiego Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2007 – 2013 podejmuje wyzwania znowelizowanej Strategii Lizbońskiej kładąc nacisk na wzmacnianie procesów rozwojowych związanych ze sferą gospodarki i jej innowacyjności, sprzyjających przede wszystkim tworzeniu warunków do kreowania miejsc pracy. Uwzględnia również wytyczne polityk horyzontalnych UE. Zapisy dokumentu powstawały w ściślej korelacji z projektem Strategicznych Wytycznych Wspólnoty adresowanych do perspektywy budżetowej 2007 – 2013. Działania przewidziane do realizacji w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego 2007 – 2013 znajdują uzasadnienie w diagnozie stanu województwa mazowieckiego oraz są zgodne z celami: Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020 i Strategii Rozwoju Kraju 2007-2015. 40 Tabela zgodności priorytetów RPO z projektem NSS, Strategią Rozwoju Województwa Mazowieckiego i SWW Priorytety i działania RPO Województwa Mazowieckiego na lata 2007-2013 Cele Narodowej Strategii Cele i kierunki Strategii Rozwoju Spójności 2007-2013 (dawne Województwa Mazowieckiego do roku NSRO) – wstępny projekt, 2020 (aktualizacja) zaakceptowany 14 lutego 2006 r. przez Radę Ministrów Cel generalny RPO Cel nadrzędny: Wzrost poprawa Cel strategiczny - tworzenie konkurencyjności gospodarki konkurencyjności warunków dla wzrostu i równoważenie rozwoju społecznoregionu konkurencyjności gospodarki gospodarczego w regionie podstawą i zwiększanie polskiej opartej na wiedzy poprawy jakości życia mieszkańców spójności społecznej, i przedsiębiorczości zapewniającej gospodarczej wzrost zatrudnienia oraz wzrost i przestrzennej poziomu spójności społecznej, województwa. gospodarczej przestrzennej Polski w ramach UE i wewnątrz kraju. PRIORYTET I Cel 1. Cele strategiczny: Zwiększenie konkurencyjności regionu w Tworzenie warunków Tworzenie warunków dla dla rozwoju utrzymania trwałego wysokiego układzie międzynarodowym potencjału tempa wzrostu gospodarczego Cele pośrednie: 2. Wzrost innowacyjności innowacyjnego i Cel 3. i konkurencyjności gospodarki regionu przedsiębiorczości na Podniesienie konkurencyjności polskich 4. Aktywizacja i modernizacja obszarów Mazowszu przedsiębiorstw, w tym pozametropolitalnych 5. Rozwój społeczeństwa obywatelskiego szczególnie sektora usług oraz kształtowanie wizerunku regionu Kierunki działań: 2.1. Rozwój MSP oraz wzrost ich innowacyjności i konkurencyjności 2.2. Wspieranie instytucji otoczenia biznesu 2.3. Rozwój nowoczesnych technologii z wykorzystaniem własnego potencjału Strategiczne Wytyczne Wspólnotowe 2007-2013 4.2. WYTYCZNA: Rozwój wiedzy i innowacyjności na rzecz wzrostu gospodarczego 4.2.2 Wspieranie innowacji i promowanie przedsiębiorczości 4.2.4. Poprawa dostępu do finansowania PRIORYTET II e-Rozwój Województwa Mazowieckiego Cel 1. Tworzenie warunków dla utrzymania trwałego wysokiego tempa wzrostu gospodarczego Cel 3. Podniesienie konkurencyjności polskich przedsiębiorstw, w tym szczególnie sektora usług Cel 5. Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej B+R 2.4. Rozwój regionalnych sieci kooperacyjnych i przepływu nowoczesnych technologii 2.5. Budowa systemu innowacyjnego w regionie 4.2.Wzmocnienie potencjału rozwojowego ośrodków subregionalnych i małych miast 5.1. Rozwój społeczeństwa obywatelskiego i integracji regionalnej 5.2. Poprawa i promocja atrakcyjności inwestycyjnej w regionie Cel strategiczny: Zwiększenie konkurencyjności regionu w układzie międzynarodowym Cel pośredni : 2. Wzrost innowacyjności i konkurencyjności gospodarki regionu Kierunki działań: 1.1. Rozwój społeczeństwa informacyjnego i teleinformatyzacji PRIORYTET III Cel 4. Budowa i modernizacja Cel strategiczny: Poprawa spójności społecznej, 4.1. WYTYCZNA: Uczynienie z Europy i jej regionów miejsca bardziej atrakcyjnego dla inwestowania i pracy 4.2. WYTYCZNA: Rozwój wiedzy i innowacyjności na rzecz wzrostu gospodarczego 4.2.1 Wzrost i poprawa inwestycji w RTD 4.2.2 Wspieranie innowacji i promowanie przedsiębiorczości 4.2.3 Promowanie społeczeństwa informacyjnego dla wszystkich 4.1. WYTYCZNA: Uczynienie z Europy i jej regionów miejsca 42 Regionalny system transportowy PRIORYTET IV Inwestycje w ochronę środowiska PRIORYTET V infrastruktury technicznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski i jej regionów Cel 4. Budowa i modernizacja Infrastruktury technicznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski i jej regionów Cel 5. gospodarczej i przestrzennej regionu w warunkach zrównoważonego rozwoju Cele pośrednie: 3.Stymulowanie rozwoju funkcji metropolitalnych Warszawy 4. Aktywizacja i modernizacja obszarów pozametropolitalnych Kierunki działań: bardziej atrakcyjnego dla inwestowania i pracy 3.1. Wzmocnienie powiązań Warszawy z otoczeniem regionalnym, krajowym i międzynarodowym 4.1. Poprawa dostępności komunikacyjnej i transportu w regionie, w tym lotnictwa cywilnego Cel strategiczny: Poprawa spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej regionu w warunkach zrównoważonego rozwoju Cele pośrednie: 1. Rozwój kapitału społecznego 3. Stymulowanie rozwoju funkcji metropolitalnych Warszawy 4. Aktywizacja i modernizacja obszarów pozametropolitalnych Kierunki działań: 1.7. Poprawa bezpieczeństwa publicznego 3.3.Przeciwdziałanie degradacji krajobrazu i środowiska przyrodniczego OMW 4.3.Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich 4.5. Ochrona i rewaloryzacja środowiska przyrodniczego dla zapewnienia trwałego i zrównoważonego rozwoju Cel strategiczny 4.1.1 Rozszerzenie i poprawa infrastruktury transportowej 4.1. WYTYCZNA: Uczynienie z Europy i jej regionów miejsca bardziej atrakcyjnego dla inwestowania i pracy 4.1.2. Wzmocnienie synergii pomiędzy ochroną środowiska a wzrostem gospodarczym. 4.1.3. Zajęcie się intensywnym wykorzystywaniem przez Europę tradycyjnych źródeł energii 4.1. WYTYCZNA: Uczynienie z 43 Wzmocnienie roli miast w rozwoju regionu PRIORYTET VI Wykorzystanie walorów naturalnych i kulturowych dla rozwoju turystyki i rekreacji Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej Cel 5. Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej Cel 6. Zwiększenie konkurencyjności regionu w układzie międzynarodowym Cele pośrednie: 1. Rozwój kapitału społecznego 3. Stymulowanie rozwoju funkcji metropolitalnych Warszawy Kierunki działań: 1.5. Dążenie do poprawy warunków i zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych 1.6. Intensyfikacja działań na rzecz rozwiązywania problemów społecznych 3.2. Rozwój i poprawa standardów infrastruktury technicznej 3.4. Zahamowanie narastania chaosu w przestrzennym zagospodarowaniu stolicy i jej otoczeniu 4.2.Wzmocnienie potencjału rozwojowego ośrodków subregionalnych i małych miast 5.1. Rozwój społeczeństwa obywatelskiego i integracji regionalnej 5.3. Promocja i zwiększanie atrakcyjności turystycznej i rekreacyjnej regionu w oparciu o walory środowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego 5.4. Kształtowanie tożsamości regionu oraz kreowanie i promocja jego produktu Cel strategiczny Zwiększenie konkurencyjności regionu w układzie międzynarodowym Cele pośrednie: 4. Aktywizacja i modernizacja obszarów pozametropolitalnych 5. Rozwój społeczeństwa obywatelskiego Europy i jej regionów miejsca bardziej atrakcyjnego dla inwestowania i pracy 4.1.1 Rozszerzenie i poprawa infrastruktury transportowej 4.3. WYTYCZNA: Większa liczba lepszych miejsc pracy 44 Rozwój obszarów wiejskich oraz kształtowanie wizerunku regionu Kierunki działań: PRIORYTET VII Tworzenie i poprawa warunków dla rozwoju kapitału ludzkiego Cel 2. Wzrost zatrudnienia poprzez rozwój kapitału ludzkiego oraz społecznego Cel 6. Rozwój obszarów wiejskich 4.3. Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich 5.3. Promocja i zwiększanie atrakcyjności turystycznej i rekreacyjnej regionu w oparciu o walory środowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego 5.4. Kształtowanie tożsamości regionu oraz kreowanie i promocja jego produktu Cel strategiczny Budowa społeczeństwa informacyjnego i poprawa jakości życia mieszkańców województwa Cele pośrednie: 1. Rozwój kapitału społecznego Kierunki działań: 1.2. Wzrost poziomu wykształcenia i poprawa jakości kadr 1.3. Wzrost zatrudnienia w regionie i przeciwdziałanie bezrobociu 1.4. Podniesienie standardów ochrony zdrowia i zmniejszenie różnic w dostępie do świadczeń zdrowotnych 4.1. WYTYCZNA: Uczynienie z Europy i jej regionów miejsca bardziej atrakcyjnego dla inwestowania i pracy 4.3. WYTYCZNA: Większa liczba lepszych miejsc pracy 4.3.1. Zaangażowanie większej liczby osób w aktywną działalność zawodową, utrzymanie wysokiego poziomu aktywności zawodowej oraz modernizacja systemów zabezpieczenia socjalnego 4.3.3. Zwiększenie inwestycji w kapitał ludzki poprzez lepszą edukację i zdobywanie kwalifikacji 4.3.5. Pomoc w utrzymaniu zdrowej siły roboczej 45 III. Priorytety Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego Priorytet I. Tworzenie warunków dla rozwoju potencjału innowacyjnego i przedsiębiorczości na Mazowszu Cel główny Poprawa konkurencyjności Mazowsza poprzez tworzenie korzystnych warunków dla rozwoju potencjału innowacyjnego i wsparcie rozwoju przedsiębiorczości, szczególnie na obszarach pozametropolitalnych i zdegradowanych gospodarczo. Cele szczegółowe: Zwiększenie transferu innowacji do gospodarki poprzez wspieranie inwestycji w badania i przedsięwzięcia rozwojowe, Rozwój sieci powiązań gospodarczych poprzez wspieranie powstawania i rozwoju klastrów przemysłowych i powiązań kooperacyjnych między przedsiębiorstwami i przedsiębiorstwami a sferą badawczo-rozwojową, Rozwój sieci instytucji otoczenia biznesu i zwiększenie dostępności do usług doradczych i szkoleniowych, Zwiększenie dostępności firm do kapitału zewnętrznego poprzez tworzenie systemu wsparcia finansowego przedsiębiorstw, Podniesienie konkurencyjności mikroprzedsiębiorstw i MSP poprzez dostosowanie do wymogów rynkowych, w tym zapewnienie dostępu do nowych technologii, systemów certyfikacji i jakości, Poprawa infrastruktury technicznej oraz instytucjonalnej poprzez wykorzystanie endogenicznego potencjału, w tym atrakcyjnego położenia regionu i rezerw terenowych dla inwestycji oraz wzmocnienie potencjału infrastrukturalnego w sferze badawczorozwojowej. Kategorie interwencji: Kody: 01, 02, 03, 04, 05, 07, 09 Priorytety Celu Konwergencja 1) Badania i rozwój technologiczny (BRT), innowacyjność i przedsiębiorczość, w tym zwiększanie zdolności w zakresie badań i rozwoju technologicznego, oraz ich włączenie do Europejskiej Przestrzeni Badawczej, w tym infrastruktury; pomoc na rzecz BRT, zwłaszcza w MSP, oraz na rzecz transferu technologii; poprawę powiązań pomiędzy MSP a placówkami szkolnictwa wyższego, instytucjami badawczymi i centrami badawczo-technologicznymi; rozwój sieci powiązań gospodarczych; partnerstwa publiczno-prywatne i klastry; wspieranie świadczenia usług dla biznesu i technologii grupom MSP; oraz stymulowanie finansowania przedsiębiorczości i innowacji w MSP za pomocą instrumentów inżynierii finansowej. Uzasadnienie Priorytet ukierunkowany jest na wzrost konkurencyjności regionu oraz innowacyjności gospodarki regionu. Zgodnie z zapisami odnowionej Strategii Lizbońskiej jako priorytet uznano: uczynić Europę bardziej atrakcyjnym miejscem do inwestowania i pracy, uczynić z wiedzy i innowacji oś działań na rzecz wzrostu gospodarczego w Europie, kształtować polityki w sposób pozwalający przedsiębiorstwom tworzyć więcej i lepszych miejsc pracy. Dla realizacji tak sformułowanych priorytetów w ramach RPO kluczowe znaczenie ma wspieranie sektora MSP i sektora badawczo-naukowego. Małe i średnie przedsiębiorstwa są bogatym źródłem inicjatyw w zakresie przedsiębiorczości, innowacji oraz przyczyniają się do poprawy spójności gospodarczej i społecznej na poziomie regionalnym i lokalnym. Województwo mazowieckie plasuje się w czołówce krajowej pod względem przedsiębiorczości mieszkańców (11 MSP na 100 mieszkańców), jednakże w MSP zatrudnionych jest niecałe 55 % pracujących co lokuje region na ostatnim miejscu w kraju. Dodatkowo działalność gospodarcza MSP ze względu na niską konkurencyjność skupia się przede wszystkim na rynkach lokalnych. Założenia Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego wskazują wzrost innowacyjności i konkurencyjności gospodarki jako istotny warunek rozwoju, poprawy konkurencyjności i warunków życia mieszkańców regionu. Podstawowym problemem dla zrównoważenia rozwoju Mazowsza jest dwudzielność potencjału i poziomu rozwoju gospodarczego, poziomu i warunków życia ludności oraz dynamiki procesów transformacji występująca pomiędzy aglomeracją a pozostałym obszarem województwa, zwłaszcza obszarami wiejskimi. Atrakcyjność inwestycyjna obszaru metropolitalnego Warszawy potwierdzona jest liczbą zarejestrowanych podmiotów gospodarczych (49% podmiotów gospodarczych zarejestrowanych jest w Warszawie). W województwie mazowieckim Warszawa należy do miast najlepiej ocenianych pod kątem lokalizacji biznesu, natomiast subregiony województwa cechuje słabszy potencjał gospodarczy i niższa dynamika rozwojowa. Istotnymi czynnikami stworzenia gospodarki opartej na wiedzy jest wykorzystanie wszelkich dostępnych instrumentów wsparcia finansowego, a także wzmocnienie współpracy między sferą naukowo-badawczą a gospodarką. W sferze działalności badawczo – rozwojowej w Polsce obserwuje się wyraźną dominację województwa mazowieckiego. Spośród ogólnej liczby jednostek prowadzących działalność badawczo- rozwojową i naukową w Polsce około 30% umiejscowionych jest na Mazowszu. Jednak, pomimo dobrej lokaty województwa w porównaniu z regionami Polski, pod względem nakładów na sferę badawczo - rozwojową wśród 239 regionów UE Mazowsze zajmuje dopiero 185 pozycję. Dodatkowo słaby poziom zaawansowania technologicznego oraz słabość powiązań między praktyką gospodarczą a działalnością naukowo-badawczą i badawczo-rozwojową, będzie utrudniać efektywną konkurencję na rynku światowym. Tworzenie trwałych podstaw dla rozwoju regionu wymaga integracji zaplecza naukowo-badawczego ze sferą gospodarki, by stał się on miejscem generowania i dyfuzji innowacji. Zgodnie z europejskimi tendencjami przyspieszenie postępu cywilizacyjnego i wzrostu konkurencyjności gospodarki powinno nastąpić poprzez budowanie społeczeństwa informacyjnego, elektronicznej gospodarki i gospodarki opartej na wiedzy. W ramach priorytetu konieczne jest stworzenie trwałej współpracy pomiędzy podmiotami regionalnego systemu innowacji, władzami publicznymi oraz infrastrukturą biznesową. Innowacyjność i gospodarka oparta na wiedzy są niezbędnym czynnikiem warunkującym gospodarczy i 47 społeczny rozwój regionu. Unowocześnienie stosowanych technologii i wdrażanie nowych technologii i know-how będzie skutkować wzrostem konkurencyjności gospodarki regionu. W celu wykorzystania potencjału przedsiębiorczości podjęte zostaną działania mające na celu likwidację barier rozwojowych i ograniczenie obciążenia ryzykiem nieodłącznie związanym z prowadzeniem działalności gospodarczej w warunkach gospodarki rynkowej. Na Mazowszu głównymi barierami dla rozwoju przedsiębiorstw jest: brak terenów wyposażonych w infrastrukturę inwestycyjną; brak kapitału własnego na założenie przedsiębiorstwa, jego rozwój i wdrażanie systemów jakości i zarządzania; problemy z uzyskaniem zewnętrznego finansowania (szczególnie problem ten dotyczy MSP); niskie nakłady inwestycyjne; ograniczony dostęp do badań, innowacji, wysoko zamortyzowany majątek trwały przy braku środków na modernizację techniczną; utrudniony dostęp do usług doradczych; niski stan rozwoju instytucji otoczenia biznesu; brak centrum wystawienniczo-targowego oraz niedostateczna promocja przedsiębiorstw i rozwoju technologicznego MSP Stymulowanie rozwoju przedsiębiorczości i innowacyjności gospodarki regionalnej będzie wzmocnione poprzez działania nakierowane na budowę i rozwój społeczeństwa informacyjnego. Przedsięwzięcia realizowane w ramach Priorytetu: Wzmocnienie sektora badawczo-rozwojowego Realizowane będą działania mające na celu wzmocnienie sfery badawczo - rozwojowej poprzez budowę, rozbudowę i modernizację infrastruktury badawczej jednostek naukowych, inwestycje związane z tworzeniem wspólnej infrastruktury specjalistycznej, projekty polegające na utrzymaniu i rozwoju nowoczesnej infrastruktury informatycznej sektora badawczo-rozwojowego. Budowa sieci współpracy nauka-gospodarka Przewiduje się tworzenie i rozwój sieci współpracy w zakresie innowacji pomiędzy sektorem badawczo - rozwojowym, przedsiębiorstwami i innymi podmiotami służących transferowi nowych technologii i know-how, tworzenie i rozwój infrastruktury, która ułatwia dostęp do finansowania np. biura transferu technologii, inkubatory, programy gotowości inwestycyjnej, przygotowanie warunków lokalowych dla prowadzenia działalności gospodarczej i innowacyjnej, w tym parków przemysłowych i inkubatorów przedsiębiorczości, Centrów Transferu Technologii, parków technologicznych, wspieranie i rozwój spójnych systemów informacji o innowacjach i promocji innowacyjności. Wspieranie sektora MSP Projekty w ramach priorytetu skierowane będą na rozwój MSP i przedsiębiorczości innowacyjnej w regionie i podniesienie konkurencyjności mazowieckich MSP na rynku regionalnym, krajowym i międzynarodowym. Przewiduje się zapewnienie odpowiednich warunków rozpoczynania i prowadzenia działalności gospodarczej oraz wspomaganie nawiązywania współpracy między przedsiębiorstwami, wsparcie doradcze i inwestycyjne dla MSP nowotworzonych (start-up) i funkcjonujących na rynku - na działania prorozwojowe, tworzące nowe miejsca pracy. Podniesienie konkurencyjności przedsiębiorstw nastąpi również poprzez wsparcie powstawania i rozwoju przedsiębiorstw innowacyjnych, wspieranie inwestycji BRT, w tym rozwoju technologicznego i organizacyjnego przedsiębiorstw ułatwienie dostępu do usług certyfikujących i standaryzacyjnych, tworzenie i rozwijanie sieci i powiązań kooperacyjnych między przedsiębiorstwami. Przedsiębiorcy będą mogli ubiegać się o dotacje na wdrażanie przedsięwzięć inwestycyjnych na rozpoczęcie prowadzenia działalności 48 gospodarczej lub jej rozszerzenie, także inwestycji w badania, przedsięwzięcia rozwojowe oraz w celu wdrożenia nowych technologii i wsparcie projektów badawczych (badania przemysłowe i przedkonkurencyjne) Dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania (fundusze regionalne pożyczkowe, poręczeniowe) Realizowane będą projekty dotyczące: powstawania i dokapitalizowania regionalnych, subregionalnych i lokalnych funduszy wspierających rozwój przedsiębiorczości i innowacyjności na Mazowszu w tym funduszy pożyczkowych i funduszy poręczeń kredytowych oraz doradztwa w zakresie pozyskiwania zewnętrznego finansowania na rozwój działalności gospodarczej. Kompleksowe przygotowanie terenów pod działalność gospodarczą Poprawa konkurencyjności regionu będzie opierać się na wykorzystaniu endogenicznego potencjału regionu, w tym korzystnej lokalizacji i rezerw terenowych w celu umożliwienia inwestorom dostępu do infrastruktury terenów inwestycyjnych. Kompleksowe przygotowanie terenów pod działalność gospodarczą będzie obejmować również stworzenie spójnego systemu ofert inwestycyjnych i promocji terenów przygotowanych pod działalność gospodarczą. Wzmocnienie instytucji otoczenia biznesu Przewiduje się realizację projektów dotyczących wsparcia powstawania i rozwoju instytucji otoczenia biznesu oraz tworzenia lokalnych i regionalnych sieci instytucji otoczenia biznesu oraz wspieranie rozwoju instytucji otoczenia biznesu ukierunkowanych na udzielanie specjalistycznych usług doradczych w obszarze transferu innowacji i nowych technologii do gospodarki Instytucje otoczenia biznesu skupione są głównie w Warszawie, zakres i jakość świadczonych przez nie usług jest zróżnicowana, ośrodki są słabo wyposażone pod względem technicznym, odnotowuje się także braki kadrowe. Oferta usług nie jest dostosowana do potrzeb przedsiębiorstw innowacyjnych i wspierania transferu innowacji między nauką a gospodarką. System dla swej sprawności wymaga wykreowania nowych, wzmocnienia już istniejących instytucji i wsparcia tworzenia lokalnych, subregionalnych i regionalnych sieci instytucji otoczenia biznesu, w tym działających w obszarze innowacji. Promocja gospodarcza Wypromowanie Mazowsza jako regionu przyjaznego dla inwestorów i nowych technologii wymaga podjęcia szeregu działań promujących zarówno region jako miejsce lokalizacji inwestycji jak i przedsiębiorców. Przewiduje się: poprawę infrastruktury konferencyjno - wystawienniczej, wsparcie i integrację działań w zakresie marketingu i promocji gospodarczej regionu, wsparcie w zakresie internacjonalizacji przedsiębiorstw poprzez promocję przedsiębiorców na targach, misjach gospodarczych czy imprezach targowowystawienniczych, wspieranie i rozwój spójnych systemów informacji o przedsiębiorczości, innowacjach i promocji innowacyjności. Komplementarność z innymi Programami: Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, Program Operacyjny Kapitał ludzki Program Operacyjny Rozwój Obszarów Wiejskich Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 49 Spodziewane rezultaty Realizacja projektów w ramach priorytetu przyczyni się do zwiększenia konkurencyjności MSP z Mazowsza na rynkach krajowych i zagranicznych. Zapewnienie dostępu do usług wspierających przedsiębiorczość na terenie województwa, w tym doradztwa specjalistycznego poprzez wspieranie nowych i istniejących instytucji otoczenia biznesu i ich sieci oraz otoczenia instytucjonalnego wspierającego, w tym powstawania parków przemysłowych i inkubatorów przedsiębiorczości. Powstanie spójny system usług biznesowych, łatwo dostępnych dla przedsiębiorców oraz zwiększy się dostępność przedsiębiorców do sług świadczonych przez wyspecjalizowane podmioty. Nastąpi poprawa jakości usług świadczonych przez instytucje otoczenia biznesu, w tym dostosowanie do potrzeb przedsiębiorców oraz rozwój i wzmocnienie regionalnych, subregionalnych i lokalnych sieci instytucji otoczenia biznesu. Realizacja priorytetu przyczyni się też do poprawy dostępności przedsiębiorców do zewnętrznych źródeł finansowania, ułatwienie podejmowania działalności gospodarczej, w tym działalności innowacyjnej, zwiększenie poziomu inwestycji przedsiębiorstw oraz wzrost, rozszerzenie i unowocześnienie produkcji poprzez wdrożenie innowacji, rozszerzenie działalności i rynków zbytu, zwiększenie liczby projektów inwestycyjnych przedsiębiorstw. Nastąpi wzrost liczby przedsiębiorstw korzystających z usług świadczonych przez instytucje otoczenia biznesu, dostęp do wysokiej jakości usług doradczych i szkoleniowych zmniejszy negatywne skutki niepowodzeń w biznesie i wpłynie pozytywnie na przeżywalność przedsiębiorstw. Realizowane projekty przyczynią się do wzmocnienia istniejących biegunów działalności wykorzystujących regionalny potencjał RTD, wzmocnienia powiązań sfery B+R z instytucjami otoczenia biznesu, sektorem prywatnym i władzami publicznymi oraz wykorzystania synergii pomiędzy nimi, wzrostu komercjalizacji badań, unowocześnienia bazy naukowo-badawczej, zwiększenia dostępu do źródeł finansowania zewnętrznego, zwiększenia efektywności i dostępności dla przedsiębiorstw, w szczególności dla MSP podaży innowacji i edukacji, regionalnej podaży innowacji i edukacji w zakresie RTD. Wskaźniki monitorowania Wskaźnik Produkty Liczba zrealizowanych projektów Rezultaty Liczba instytucji otoczenia biznesu Liczba zorganizowanych sieci Liczba zaangażowanych instytucji Liczba MSP objętych wsparciem Liczba przedsiębiorstw objętych współpracą Stworzone miejsca pracy Zwiększenie liczby MSP korzystających ze specjalistycznych usług doradczych i szkoleniowych, Wzrost udziału przedsiębiorstw posiadających systemy zarządzania jakością i certyfikaty jakości, Wartość bazowa Wartość Jedn. docelowa 50 Wartość inwestycji wspartych przez fundusze pożyczkowe, poręczeniowe. Utworzone inkubatory przedsiębiorczości Utworzone parki technologiczne, parki przemysłowe Utworzone klastry przemysłowe i powiązania kooperacyjne Oddziaływanie Beneficjenci 1. Jednostki samorządu terytorialnego lub jednostki organizacyjne wykonujące zadania jednostek samorządu terytorialnego, 2. Związki, porozumienia i stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego, 3. Spółki z udziałem jednostek samorządu terytorialnego, 4. Przedsiębiorcy (MSP w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej), , 5. Jednostki badawczo-rozwojowe, centra badawczo-rozwojowe, szkoły wyższe i inne podmioty służące transferowi nowych technologii i know-how, 6. Instytucje otoczenia biznesu. Priorytet II. e - Rozwój Województwa Mazowieckiego Cel główny Rozwój społeczeństwa informacyjnego poprzez wsparcie dla przedsięwzięć wynikających z eStrategii Województwa Mazowieckiego Cele szczegółowe: - Przeciwdziałanie wykluczeniu informacyjnemu - Rozwój e- usług Kategorie interwencji: Kody: 10,11, 13,14 Priorytety Celu Konwergencja 2) społeczeństwo informacyjne, w tym rozwój infrastruktury łączności elektronicznej, opracowanie zawartości, usług i aplikacji na poziomie lokalnym, poprawa bezpieczeństwa dostępności do publicznych usług on-line i ich rozwój; wsparcie i usługi na rzecz MSP w procesie wdrażania i skutecznego wykorzystywania technologii informacyjnych i komunikacyjnych (TIK) lub wykorzystywania nowych pomysłów; 51 Uzasadnienie Zgodnie z zapisami odnowionej Strategii Lizbońskiej przyspieszenie postępu cywilizacyjnego i wzrost konkurencyjności gospodarki powinny nastąpić poprzez budowanie społeczeństwa informacyjnego, elektronicznej gospodarki i gospodarki opartej na wiedzy. Rozwój regionu zależeć będzie od sprostania wymogom konkurencji, innowacji, rozwoju produktów i usług oraz jakości i kreatywności rynków niszowych.. Województwo mazowieckie z wartością generalnego wskaźnika dostępności e–usług na poziomie 30% zajmuje 12 miejsce pośród regionów kraju. Poza podregionem metropolitalnym i strefami otoczenia byłych miast wojewódzkich na obszar województwa składają się strefy zagrożenia wykluczeniem informacyjnym, bądź peryferyjne strefy realnie pogłębiającego się wykluczenia informacyjnego. Silne zróżnicowanie społeczne jest powiązane także z rosnącą „przepaścią cyfrową” pomiędzy subregionami, branżami przemysłu czy grupami społecznymi. Rozwój Mazowsza uzależniony jest od poziomu innowacyjności oraz zdolności do wykorzystania technologii ICT w gospodarce - produkcji oraz usługach. Na budowę potencjału innowacyjnego wpływa także absorpcja innowacyjnych rozwiązań przez administrację publiczną oraz proinnowacyjna aktywność mieszkańców, konieczne jest również wsparcie i usługi na rzecz MSP w procesie wdrażania i skutecznego wykorzystywania technologii informacyjnych i komunikacyjnych (TIK) lub wykorzystywania nowych pomysłów. Budowa i rozwój społeczeństwa informacyjnego wspierana będzie przez wszystkie priorytety RPO. Przedsięwzięcia realizowane w ramach Priorytetu: W ramach priorytetu realizowane będą przedsięwzięcia z zakresu budowy lub rozbudowy szkieletowych lokalnych i regionalnych sieci szerokopasmowych łączonych z siecią szerokopasmową na poziomie centralnym, budowy i wdrażania platform elektronicznych dla zintegrowanego systemu wspomagania zarządzania na poziomie regionalnym i lokalnym, tworzenia Publicznych Punktów Dostępu do Internetu, elektronicznych usług dla ludności, w tym w administracji samorządowej (np. elektroniczny obieg dokumentów), systemów informacji elektronicznej na poziomie regionalnym i lokalnym. Możliwa będzie także budowa, przebudowa lub wyposażenie centrów zarządzania sieciami regionalnymi lub lokalnymi oraz budowa, rozbudowa lokalnych lub regionalnych bezpiecznych systemów transmisji danych. Komplementarność z innymi Programami: Program Operacyjny Innowacyjna gospodarka, Program Operacyjny Kapitał ludzki, Program Operacyjny Rozwój Obszarów Wiejskich Program Operacyjny Infrastruktura i środowisko Spodziewane rezultaty Priorytet ukierunkowany jest na wzrost innowacyjności gospodarki regionu poprzez: wzmocnienie tworzenia zdolności w dziedzinie badań i rozwoju włączając w to ICT, infrastrukturę badawczą oraz kapitał ludzki w obszarach o znaczącym potencjale wzrostu. W efekcie realizacji priorytetu nastąpi rozbudowa regionalnej infrastruktury społeczeństwa informacyjnego i infrastruktury teleinformatycznej, a także rozszerzenie usług 52 on-line w szczególności w administracji publicznej, ochronie zdrowia, edukacji, kulturze oraz turystyce, co spowoduje wzrost wykorzystania technologii informatycznych przez społeczeństwo. Wskaźniki monitorowania Wskaźnik Produkty Liczba zrealizowanych projektów Rezultaty Liczba węzłów dostępowych umożliwiających dostęp do sieci szerokopasmowej Liczba PIAP systemy informatyczne połączone Banki danych Zainstalowane stanowiska/terminale Uruchomione punkty Wprowadzone usługi on-line Pozostały sprzęt komputerowy Wartość bazowa Wartość Jedn. docelowa Oddziaływanie Beneficjenci 1. Jednostki samorządu terytorialnego lub jednostki organizacyjne wykonujące zadania jednostek samorządu terytorialnego. 2. Związki, porozumienia i stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego. 3. Spółki z udziałem jednostek samorządu terytorialnego 4. Jednostki badawczo-rozwojowe, centra badawczo-rozwojowe, szkoły wyższe i inne podmioty służące transferowi nowych technologii i know-how, 5. Organizacje pozarządowe nie działające w celu osiągnięcia zysku, 6. Przedsiębiorcy ( MSP w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej) Priorytet III. Regionalny system transportowy Cel główny Poprawa spójności komunikacyjnej i przestrzennej Mazowsza oraz wspomaganie dyfuzji procesów rozwojowych z głównego ośrodka regionu – Warszawy oraz z ośrodków subregionalnych na pozostałe obszary województwa. 53 Cele szczegółowe Poprawa standardu i jakości regionalnej sieci drogowej oraz bezpieczeństwa ruchu drogowego Poprawa dostępności i jakości usług w zakresie regionalnego transportu publicznego Rozwój regionalnego transportu lotniczego Kategorie interwencji Kody: 18, 23, 24, 26, 28, 29, 30 Priorytet celu Konwergencja 8) Inwestycje transportowe; zintegrowane strategie promocji ekologicznego transportu, które przyczyniają się do poprawy dostępności i jakości usług transportu pasażerskiego i towarowego, z myślą o uzyskaniu bardziej zrównoważonego podziału na różne rodzaje środków transportu oraz o promocji systemów intermodalnych i ograniczaniu oddziaływania na środowisko. Uzasadnienie Największym problemem województwa mazowieckiego w zakresie infrastruktury drogowej jest niska jakość i przepustowość sieci drogowej niedostosowana do istniejących potrzeb w tym zakresie (brak dróg szybkiego ruchu, niezadowalający stan dróg regionalnych i lokalnych). Brakuje też dobrych połączeń Warszawy z ośrodkami regionalnymi: Radomiem Siedlcami, Ostrołęką, Ciechanowem i Płockiem oraz tzw. dużej obwodnicy Mazowsza łączącej ze sobą ww. miasta a także brak dobrych połączeń ośrodków regionalnych z ich otoczeniem i strefą oddziaływania. Niezadowalający stan infrastruktury drogowej województwa mazowieckiego oraz niewystarczająca przepustowość głównych osi transportowych stanowią barierę utrudniającą rozwój społeczny i gospodarczy województwa, ograniczając tym samym konkurencyjność regionu, zarówno na arenie krajowej jak i międzynarodowej. Obecny zły stan infrastruktury transportowej i komunikacyjnej podnosi koszty prowadzenia działalności gospodarczej, obniża efektywność i konkurencyjność firm zlokalizowanych w regionie, a tym samym zmniejsza atrakcyjność regionu dla inwestycji zagranicznych. Słabość powiązań transportowych ogranicza możliwość dyfuzji procesów rozwojowych z aglomeracji będących ośrodkami wzrostu do ich regionalnego otoczenia, utrudniając możliwość aktywizacji obszarów zmarginalizowanych. Zły stan infrastruktury drogowej ma negatywny wpływ na jakość życia mieszkańców, zmniejsza ich mobilność oraz ogranicza szanse rozwoju. Gęsta sieć dobrej jakości dróg, wraz z nowoczesną infrastrukturą, umożliwi szybszy i bezpieczniejszy dojazd do najbliżej położonych ośrodków miejskich, a tym samym ułatwi dostęp do runku pracy, edukacji, opieki zdrowotnej, kultury. Obecny stan infrastruktury drogowej znacząco wpływa też na niski poziom bezpieczeństwa ruchu drogowego. Główne zjawiska to: zły stan nawierzchni, niebezpieczne przejścia dróg przez miasta i miejscowości, źle zaprojektowane skrzyżowania i przejścia dla pieszych, brak segregacji ruchu pieszego i kołowego oraz niewłaściwe zagospodarowanie otoczenia dróg (np. brak parkingów dla samochodów przewożących substancje niebezpieczne). 54 Eliminacja tych zagrożeń jest niezbędna dla poprawy bezpieczeństwa i niekorzystnych wskaźników w tym zakresie. Głównym problemem publicznego transportu zbiorowego na terenie województwa mazowieckiego jest przede wszystkim niska jakość świadczonych usług w tym zakresie oraz niski poziom bezpieczeństwa pasażerów. Przyczyną jest brak sprawnych i nowoczesnych intermodalnych systemów transportowych, dostosowania rozkładów jazdy do potrzeb pasażerów oraz brak nowoczesnego taboru. Powoduje to rezygnację wielu osób z transportu publicznego i skutkuje likwidacją wielu połączeń, które stają się nieopłacalne. Z wieloletnich prognoz dotyczących rozwoju regionalnego transportu lotniczego wynika, iż udział w sektorze transportowym i znaczenie regionalnych przewozów lotniczych będą wzrastać. Ogromnie ważne z punktu widzenia zwiększenia konkurencyjności regionu jest tworzenie warunków umożliwiających i przyspieszających aktywizację rozwoju regionalnych portów lotniczych. Na terenie Województwa Mazowieckiego znajduje się kilka lotnisk regionalnych stanowiących potencjalną lokalizacje regionalnego portu lotniczego, który przy ograniczonej przepustowości oraz dostępność komunikacyjnej istniejącego portu lotniczego Okęcie mogłyby obsługiwać tzw. „tanie linie lotnicze” oraz loty charterowe. Przedsięwzięcia realizowane w ramach Priorytetu Infrastruktura drogowa Projekty realizowane w ramach priorytetu powinny stanowić uzupełnienie regionalnego układu komunikacyjnego z układem krajowym i międzynarodowym. W zakresie infrastruktury drogowej wspierane będą inwestycje polegające na budowie nowych połączeń drogowych oraz na przebudowie, rozbudowie i modernizacji istniejących dróg wojewódzkich, powiatowych i gminnych.. Poza typową infrastrukturą drogową możliwa też będzie realizacja projektów w zakresie budowy, przebudowy, rozbudowy i modernizacji węzłów, skrzyżowań, obiektów mostowych, wiaduktów, estakad i tuneli w ciągach tych dróg. W przypadku projektów realizowanych w ramach tego priorytetu w ich zakres wejdzie również budowa infrastruktury towarzyszącej m. in. w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego, ochrony środowiska, turystyki lub przyczyniająca się do realizacji polityki horyzontalnej w zakresie infrastruktury społeczeństwa informacyjnego. Projekty z zakresu infrastruktury drogowej należy podzielić na dwie grupy. Pierwsza dotyczy dróg o znaczeniu regionalnym tj. wojewódzkich oraz powiatowych stanowiących bezpośrednie połączenie z siecią dróg o znaczeniu krajowym i międzynarodowym. Drugą grupę stanowią projekty dotyczące dróg gminnych i powiatowych o charakterze lokalnym, przyczyniające się do poprawy spójności oraz atrakcyjności inwestycyjnej i/lub turystycznej województwa w ujęciu subregionalnym. Projekty te będą też miały wpływ na poprawę warunków życia społeczności lokalnych. Poza projektami kluczowymi realizowanymi w trybie pozakonkursowym, projekty dotyczące infrastruktury drogowej będą wdrażane w ramach oddzielnych konkursów ogłaszanych dla poszczególnych kategorii dróg. Przewiduje się, że ok. 20% środków z alokacji na Priorytet III - Regionalny system transportowy, przeznaczonych zostanie na wsparcie infrastruktury drogowej o charakterze lokalnym. Transport publiczny Wsparcie transportu publicznego będzie realizowane poprzez niezbędne działania inwestycyjne w zakresie infrastruktury transportu publicznego o znaczeniu regionalnym. Będą to m. in. projekty polegające na zakupie nowego, używanego oraz modernizacji istniejącego 55 taboru dla przewozów o charakterze regionalnym a także tworzenia zintegrowanego systemu regionalnego transportu publicznego mającego na celu m.in. poprawę jakości obsługi podróżnych, monitoring bezpieczeństwa, koordynację i synchronizację rozkładów jazdy. W ramach priorytetu możliwa też będzie realizacja projektów polegających na budowie parkingów "Parkuj i Jedź" w powiązaniu z tworzeniem węzłów komunikacyjnych integrujących różne rodzaje transportu, położone na obrzeżach miast lub przy dworcach kolejowych i autobusowych. Lotniska regionalne W ramach priorytetu wspierane będą działania zmierzające do utworzenia regionalnego portu lotniczego, który mógłby obsługiwać przede wszystkim tzw. „tanie linie lotnicze” oraz loty charterowe i cargo. Będą to projekty dotyczące infrastruktury lotniskowej, nawigacyjnej oraz bezpieczeństwa ruchu lotniczego przystosowujące istniejącą infrastrukturę do określonych wymogów i standardów. W ramach priorytetu możliwa będzie również budowa terminali pasażerskich i cargo, parkingów, dojazdów do lotnisk wraz z infrastrukturą towarzyszącą. Komplementarność z innymi Programami Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej Spodziewane rezultaty W wyniku realizacji celów priorytetu poprawi się jakość oraz dostępność regionalnego i krajowego układu transportowego poprzez usprawnienie połączeń pomiędzy poszczególnymi ośrodkami regionalnymi oraz pomiędzy Warszawą a pozostałymi obszarami województwa. Ma to sprzyjać rozwojowi gospodarczemu i społecznemu dzięki zwiększeniu spójności regionu, zredukowaniu czasu i kosztów podróży i transportu oraz poprawie poziomu bezpieczeństwa ruchu drogowego. Zwiększy się atrakcyjność inwestycyjna (poprawa dostępności do terenów inwestycyjnych, regionalnych centrów gospodarczych oraz istniejących lub planowanych obiektów przemysłowych i usługowych) i turystyczna województwa. Poprawi się jakość i standard usług świadczonych w zakresie regionalnego transportu publicznego a dzięki nowoczesnym rozwiązaniom technicznym, integracji różnych środków transportu oraz sprawnemu zarządzaniu, wzrośnie ilość mieszkańców korzystających z transportu publicznego. Dzięki uruchomieniu regionalnego portu lotniczego nastąpi rozwój transportu lotniczego i zwiększy się konkurencyjność Mazowsza zarówno na arenie krajowej jak i międzynarodowej. Wskaźniki monitorowania Infrastruktura drogowa Wskaźnik Produkty Długość wybudowanych \ zmodernizowanych odcinków dróg na terenie województwa Rezultaty Stosunek % długości dróg o spełniających wymogi normatywne do Wartość bazowa Wartość Jedn. docelowa 56 ogólnej długości dróg o twardej nawierzchni na terenie województwa Oddziaływanie Skrócenie czasu podróży pomiędzy wybranymi punktami sieci transportowej Transport publiczny Wskaźnik Produkty Wartość bazowa Wartość docelowa Wartość bazowa Wartość docelowa Jedn. Ilość zakupionych/zmodernizowanych sztuk taboru dla przewozów regionalnych, Ilość zrealizowanych projektów Rezultaty Oddziaływanie Ilość kursujących regionalnych, Ilość wybudowanych „Parkuj i jedź” pociągów parkingów Ilość utrzymanych linii regionalnych, Ilość pasażerów korzystających transportu publicznego z Lotniska regionalne Wskaźnik Produkty Ilość zrealizowanych projektów Rezultaty Ilość regionalnych portów lotniczych Oddziaływanie Ilość odprawionych portach regionalnych pasażerów Jedn. w Beneficjenci 1. Jednostki samorządu terytorialnego lub jednostki organizacyjne wykonujące zadania jednostek samorządu terytorialnego. 2. Związki, porozumienia i stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego. 3. Spółki z udziałem jednostek samorządu terytorialnego 57 Priorytet IV. Inwestycje w ochronę środowiska Cel główny Poprawa stanu środowiska naturalnego województwa mazowieckiego. Cele szczegółowe Ograniczenie ilości zanieczyszczeń przedostających się do powietrza, wód i gleb. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury energetycznej regionu i zwiększenie wykorzystania energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych i kogeneracyjnych o wysokiej sprawności. Wzrost bezpieczeństwa mieszkańców Mazowsza poprzez tworzenie systemów zapobiegania i zwalczania zagrożeń naturalnych i katastrof ekologicznych oraz usprawnienie zarządzania środowiskiem. Kategorie interwencji Kody: 33, 35, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 53, 54. Priorytety Celu Konwergencja 4) Środowisko, w tym inwestycje związane z zaopatrzeniem w wodę oraz gospodarką wodną i odpadami; oczyszczaniem ścieków oraz jakością powietrza; zapobieganie pustynnieniu, kontrola tego zjawiska i walka z nim; zintegrowany system zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli; pomoc w celu minimalizacji skutków zmian klimatu; rekultywacja środowiska naturalnego, w tym skażonych terenów i gruntów, rekultywacja terenów poprzemysłowych; propagowanie różnorodności biologicznej i ochrony przyrody, w tym inwestycje w obszary objęte programem NATURA 2000; pomoc dla MSP w zakresie propagowania zrównoważonych wzorców produkcji poprzez wdrażanie wydajnych systemów zarządzania ochroną środowiska oraz wdrażanie i stosowanie technologii zapobiegania zanieczyszczaniu środowiska. 5) Zapobieganie zagrożeniom, w tym opracowanie i wdrożenie planów zapobiegania i stawiania czoła zagrożeniom naturalnym i technologicznym. 9) Inwestycje energetyczne, w tym modernizacja sieci transeuropejskich przyczyniająca się do poprawy bezpieczeństwa dostaw, integracji kwestii środowiska naturalnego, zwiększenia efektywności energetycznej oraz rozwoju energii odnawialnych. Uzasadnienie Realizacja celu generalnego Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego wymaga wzmożonych inwestycji, przede wszystkim w infrastrukturę ochrony środowiska. Ponadto działania te pozwolą uczynić z Mazowsza, zgodnie z odnowioną Strategią Lizbońską, atrakcyjne miejsce inwestowania i pracy. W wyniku szeregu działań na Mazowszu już od kilkunastu lat następuje sukcesywna poprawa stanu środowiska naturalnego. Proces ten jest jednak zbyt powolny, a środki kierowane na tą dziedzinę wciąż niewystarczające. Co prawda zrealizowano liczne inwestycje infrastrukturalne, znacznemu zmniejszeniu uległa emisja zanieczyszczeń przemysłowych oraz wzrasta świadomość społeczna, ale wciąż sytuacja odbiega od europejskich standardów. 58 Pozytywnym tendencjom towarzyszy narastanie zagrożeń i niekorzystnych zjawisk: pogłębianie się deficytu wód, dysproporcje między długością sieci wodociągowej i kanalizacyjnej, wzrost liczby odpadów i problemy z ich zagospodarowaniem, urbanizacja terenów cennych przyrodniczo, brak poszanowania dla środowiska naturalnego, brak spójnych rozwiązań instytucjonalnych w zakresie ochrony środowiska. W województwie mazowieckim szczególnie niekorzystnie kształtuje się sytuacja w zakresie infrastruktury oczyszczania ścieków i zagospodarowania odpadów. Znaczne zwiększenie długości sieci wodociągowej, wykonane w ostatnich latach, wymusza rozbudowanie kilkukrotnie krótszej sieci kanalizacyjnej. W kwestii odpadów problem stanowi brak kompleksowych systemów zbiórki i segregacji oraz ich składowanie i unieszkodliwianie. Ograniczenia wymaga emisja zanieczyszczeń gazowych i pyłowych do atmosfery. Zły stan infrastruktury energetycznej stwarza zagrożenie dla bezpieczeństwa energetycznego regionu i stanowi poważną barierę w rozwoju przedsiębiorstw. Maleje ilość surowców energetycznych i konieczne jest ograniczenie ich zużycia oraz zastąpienie odnawialnymi źródłami energii. W świetle postępującego rozwoju gospodarczego niezbędne są na Mazowszu inwestycje służące zabezpieczeniu mieszkańców i dóbr przed pojawiającymi się niebezpieczeństwami, zarówno technologicznymi, jak i naturalnymi oraz ich efektami. W regionie szczególne zagrożenie wynika ze zwiększonego obrotu produktami, zwłaszcza niebezpiecznymi. Wypadki podczas ich transportu oraz awarie w czasie obróbki są źródłami skażenia środowiska. Ciągłych nakładów wymaga infrastruktura ochrony przed klęskami żywiołowymi oraz systemy likwidacji ich skutków. Poprawa stanu środowiska przyrodniczego Mazowsza jest jednym z długookresowych celów zapisanych w Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego. Przedsięwzięcia realizowane w ramach Priorytetu W ramach Priorytetu realizowane będą projekty mające pozytywny wpływ na zwiększenie atrakcyjności gospodarczej i inwestycyjnej oraz zgodne ze standardami w zakresie ochrony środowiska wymaganymi w Dyrektywach, przy wykorzystaniu synergii pomiędzy ochroną zasobów naturalnych i wzrostem gospodarczym zgodnie z zaleceniami Strategii Lizbońskiej. Cel główny Priorytetu zostanie osiągnięty dzięki działaniom inwestycyjnym w infrastrukturę w zakresie wodociągów i kanalizacji, ochrony powietrza oraz gospodarki odpadami. Realizowane będą również inwestycje w technologie wykorzystujące energię pochodzącą ze źródeł odnawialnych i kogeneracyjnych o wysokiej sprawności, służące ograniczeniu nadmiernego zużycia paliw, dotyczące rozbudowy i modernizacji infrastruktury energetycznej, sieci ciepłowniczych, a także umożliwiające przyłączanie OZE do sieci elektroenergetycznej. Ponadto wspierane będą działania zmierzające do tworzenia spójnych, regionalnych systemów monitoringu środowiska oraz prognozowania, ostrzegania, reagowania i likwidacji skutków zagrożeń, zarówno naturalnych, jak i technologicznych oraz inwestycje w tym zakresie. Realizowane będą również projekty wsparcia dla przedsiębiorstw we wprowadzaniu przyjaznych środowisku technologii oraz usprawnienia zarządzania środowiskiem, a także projekty w zakresie zachowania i ochrony istniejących zasobów dziedzictwa naturalnego na terenach parków narodowych, obszarów Natura 2000 i leśnych kompleksów promocyjnych. Komplementarność z innymi Programami Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 59 Program Operacyjny Rozwój Obszarów Wiejskich Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Spodziewane rezultaty W wyniku realizacji celów Priorytetu na Mazowszu nastąpi poprawa stanu środowiska naturalnego i standardu życia mieszkańców oraz stworzone zostaną korzystne warunki dla rozwoju przedsiębiorstw działających zgodnie z zasadami poszanowania środowiska. Realizacja projektów powinna przyczynić się do osiągnięcia standardów w zakresie ochrony środowiska zawartych w Dyrektywach przeniesionych na grunt polskiego prawa. Polepszeniu ulegnie jakość powietrza, wód i gleby, co przełoży się na wzrost zadowolenia mieszkańców i zwiększenie konkurencyjności Mazowsza. Nastąpi wzrost świadomości ekologicznej i rozwój przedsiębiorczości. Realizacja priorytetu przyczyni się do zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego i energetycznego regionu oraz przyniesie wymierne korzyści ekonomiczne, społeczne i środowiskowe. Wskaźniki monitorowania Wskaźnik Wartość Wartość bazowa docelowa jedn. Liczba inwestycji w zakresie gospodarki komunalnej służących poprawie stanu środowiska naturalnego Liczba inwestycji w zakresie elektroenergetyki Liczba wdrożonych projektów dotyczących wsparcia zarządzania ochroną środowiska Liczba projektów w zakresie zwiększenia bezpieczeństwa mieszkańców Ilość gospodarstw domowych Rezultaty podłączonych do sieci wodociągowej w stosunku do ilości gospodarstw skanalizowanych Ilość ścieków odprowadzonych i oczyszczonych Udział odpadów poddanych odzyskowi w ogólnej ilości odpadów wytworzonych Udział produkcji energii z OZE w produkcji energii ogółem Ilość awarii sieci elektroenergetycznej Pojemność zbiorników małej retencji Oddziaływanie Zmniejszenie ilość całkowitej emisji zanieczyszczeń powietrza, wód i gleby Długość rzek I, II i III klasy czystości w regionie Obszar zabezpieczony przed powodzią Nowe miejsca pracy Produkty 60 Beneficjenci 1. Jednostki samorządu terytorialnego lub jednostki organizacyjne wykonujące zadania jednostek samorządu terytorialnego. 2. Związki, porozumienia i stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego. 3. Spółki z udziałem jednostek samorządu terytorialnego 4. Inne instytucje sektora finansów publicznych. 5. Przedsiębiorstwa, 6. Organizacje pozarządowe i inne podmioty sprawujące nadzór lub zarządzające ochroną obszarów chronionych Priorytet V. Wzmocnienie roli miast w rozwoju regionu Cel główny Wykorzystanie potencjału endogenicznego miast dla aktywizacji społeczno-gospodarczej regionu Cele szczegółowe Poprawa stanu systemów komunikacji publicznej w miastach Odnowa obszarów zdegradowanych i zagrożonych marginalizacją Wzrost atrakcyjności miast poprzez rozwój kultury, turystyki i rekreacji Kategorie interwencji Kody: 25, 61, 55, 56, 57, 58, 59, 60 Priorytety celu Konwergencja 6. Turystyka, w tym promowanie walorów przyrodniczych jako potencjału dla zrównoważonego rozwoju turystyki; ochrona i waloryzacja dziedzictwa przyrodniczego w ramach wspierania rozwoju społeczno-gospodarczego; pomoc na rzecz poprawy jakości świadczenia usług turystycznych poprzez wprowadzanie nowych usług o większej wartości dodanej oraz na rzecz ułatwienia powstania nowych, zrównoważonych kierunków turystyki. 7. Inwestowanie w kulturę, w tym ochrona, promowanie i zachowanie dziedzictwa kulturowego; rozwój infrastruktury kulturalnej wspierającej rozwój społeczno-gospodarczy, zrównoważoną turystykę i zwiększoną atrakcyjność regionu; oraz pomoc na rzecz poprawy jakości świadczenia usług kulturalnych poprzez nowe usługi o większej wartości dodanej. 8. Inwestycje transportowe, w tym zintegrowane strategie promocji transportu przyjaznego środowisku, przyczyniające się do poprawy dostępności i jakości usług transportu pasażerskiego i towarowego, z myślą o uzyskaniu bardziej zrównoważonego podziału na różne rodzaje środków transportu oraz w celu promowania systemów intermodalnych i ograniczania ich oddziaływania na środowisko. Uzasadnienie Kluczowym problemem rozwoju Mazowsza jest dualizm w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego między metropolią warszawską a obszarami pozametropolitalnymi. 61 Sposobem na niwelowanie różnic w poziomie rozwoju regionu jest wzmocnienie potencjału rozwojowego miast dla aktywizacji gospodarczej sąsiadujących z nimi terenów. Policentryczna sieć ośrodków miejskich stwarza szansę na tworzenie ośrodków równoważenia rozwoju, które pośredniczą pomiędzy centrum a środowiskiem lokalnym. Postępująca degradacja ośrodków miejskich spowodowana stagnacją gospodarczą sprawia, że coraz więcej osób podejmuje migrację zarobkową. Miasta stają się coraz mniej atrakcyjne jako miejsca pracy, zamieszkania oraz lokowania inwestycji. W związku z tym istnieje potrzeba wykorzystania potencjału rozwojowego miast dla wzrostu aktywności społeczno-gospodarczej całego regionu poprzez poprawę jakości usług w zakresie transportu miejskiego, działania rewitalizacyjne, działania w obszarze kultury i turystyki. W regionie występują obszary wymagające rewitalizacji, gdzie w obrębie zdegradowanej przestrzeni publicznej występują zjawiska powodujące wykluczenie społeczne mieszkańców (np. wysoki poziom bezrobocia, niski poziom wykształcenia, patologie społeczne). W celu zapobieżenia dalszej degradacji planowane są działania rewitalizacyjne zmierzające do przekształcenia i wykorzystania tych terenów do celów gospodarczych, edukacyjnych, kulturalnych lub turystycznych. Na terenach gdzie istotnym problemem jest dekapitalizacja zasobów mieszkaniowych prowadzona będzie rehabilitacja tkanki miejskiej. O atrakcyjności miast przesądza między innymi stan zasobów dziedzictwa kulturowego, aktywność instytucji kultury oraz poziom rozwoju sektora turystyki. Warszawa stanowi centrum kulturalne regionu, o czym przesądza potencjał zasobów i instytucji. Dziedzictwo kulturowe regionu pełni ważną rolę w określeniu tożsamości regionalnej mieszkańców. Stanowi dobrą podstawę rozwoju turystyki kulturowej. Działania realizowane w ramach priorytetu są komplementarne do działań realizowanych w pozostałych priorytetach Regionalnego Programu Operacyjnego dotyczących innowacji, rozwoju przedsiębiorczości, regionalnego systemu transportowego, ochrony środowiska i infrastruktury społecznej. Przedsięwzięcia realizowane w ramach Priorytetu W ramach priorytetu zaplanowano przedsięwzięcia dotyczące poprawy systemu transportu publicznego w miastach, z wyłączeniem obszaru metropolitalnego Warszawy, polegające na: rozbudowie i poprawie infrastruktury, zakupach taboru, tworzeniu zintegrowanych systemów miejskiego transportu publicznego oraz tworzeniu infrastruktury towarzyszącej w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego i ochrony środowiska. W celu zwiększenia bezpieczeństwa użytkowników dróg możliwa jest budowa zintegrowanego systemu monitorowania i zarządzania ruchem oraz włączenie do tego systemu służb ratowniczych. Na obszarach kryzysowych, uwzględnionych w lokalnym programie rewitalizacji, gdzie na procesy degradacji substancji budowlanej i funkcji przestrzennej nakładają się zjawiska degradacji społecznej (niski poziom wykształcenia, bezrobocie, zjawiska patologii społecznej) możliwe jest wdrożenie działań rewitalizacyjnych włącznie z obiektami zabytkowymi oraz odnową zasobów mieszkaniowych. Przedsięwzięcia kwalifikujące się do wsparcia dotyczą m.in.: renowacji budynków oraz ich adaptacji na cele gospodarcze bądź społeczne, poprawy stanu infrastruktury technicznej oraz porządkowania przestrzeni miejskiej. Wsparcie obejmuje również zdegradowane tereny poprzemysłowe i powojskowe zlokalizowane na obszarach miast. W ramach priorytetu można realizować projekty zlokalizowane w miastach dotyczące rewitalizacji, konserwacji, renowacji, rewaloryzacji, modernizacji, adaptacji historycznych obiektów i zespołów zabytkowych wraz z ich otoczeniem, w tym obiektów sakralnych, zespołów fortyfikacyjnych, budowli i zespołów obronnych oraz zabytkowych obiektów 62 poprzemysłowych. Możliwa jest realizacja projektów dotyczących zabezpieczenia zabytków przed zniszczeniem lub kradzieżą oraz projektów polegających na konserwacji publicznych zbiorów zabytków ruchomych. W miejscowościach o znaczeniu symbolicznym dla kultury można realizować projekty z zakresu budowy, rozbudowy, rekonstrukcji i adaptacji obiektów, ich otoczenia i infrastruktury. Do objęcia wsparciem kwalifikują się również przedsięwzięcia dotyczące digitalizacji zbiorów muzealnych i zasobów bibliotek. W miastach realizowane są projekty dotyczące budowy, rozbudowy i modernizacji publicznej infrastruktury kulturalnej, projekty z zakresu rozwoju infrastruktury społeczeństwa informacyjnego w dziedzinie kultury, projekty dotyczące opracowania i utworzenia systemów informacji kulturalnej, w tym interaktywnej sieci informacji internetowej. Na terenach miast można realizować projekty polegające na budowie, rozbudowie, modernizacji oraz adaptacji obiektów i infrastruktury na cele turystyczne, sportowe i rekreacyjne. Działania promocyjne walorów turystycznych regionu mogą być realizowane m.in. poprzez rozwój systemów i centrów informacji turystycznej, organizację wydarzeń turystycznych oraz imprez promocyjnych. Wsparcie uzyskają również projekty polegające na przygotowaniu i realizacji programów rozwoju i promocji lokalnych i regionalnych produktów turystycznych oraz dotyczące opracowania i utworzenia systemów informacji turystycznej, w tym interaktywnej sieci informacji internetowej. Przewiduje się, że elementem projektów zaplanowanych w ramach priorytetu może być zakupienie lub modernizacja trwałego wyposażenia obiektu. Możliwe są projekty polegające na przystosowaniu obiektów i ich otoczenia do potrzeb osób niepełnosprawnych. Do realizacji kwalifikują się także projekty polegające na prowadzeniu współpracy międzyregionalnej oraz na opracowaniu projektów w ramach obszarów wsparcia priorytetu. Komplementarność z innymi Programami Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Program Operacyjny Rozwój Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 Spodziewane rezultaty Projekty przyczynią się do zwiększenia atrakcyjności miast dla lokowania nowych rodzajów działalności gospodarczej i powstania nowych miejsc pracy. Usprawnienia w infrastrukturze transportu publicznego oraz organizacji ruchu pozwolą na podniesienie poziomu usług transportowych. Odnowa zdegradowanych terenów zahamuje dalszą degradację infrastruktury i pogłębianie zjawiska wykluczenia społecznego oraz umożliwi rozwój sektora MSP i powstanie nowych miejsc pracy. Walory kulturowe zostaną wykorzystane dla podniesienia poziomu integracji społeczności regionu. Rozbudowa infrastruktury turystycznej oraz rozwój bazy sportowej i rekreacyjnej wpłynie na wzrost atrakcyjności miast oraz zwiększenie roli sektora turystyki w gospodarce regionu. Wskaźniki monitorowania Wskaźnik Wartość Wartość bazowa docelowa jedn. Liczba projektów zrealizowanych w miastach Wzrost dochodów jst Rezultaty Oddziaływanie Liczba podmiotów gospodarczych Produkty 63 Wskaźnik Wartość bazowa Wartość docelowa jedn. Wartość Wartość bazowa docelowa jedn. Wartość Wartość bazowa docelowa jedn. Tabor komunikacji miejskiej Miejsca w środkach komunikacji miejskiej Oddziaływanie Liczba pasażerów Produkt Rezultaty Wskaźnik Liczba projektów z zakresu rewitalizacji Produkty Powierzchnia poddana rewitalizacji Rezultaty Oddziaływanie Nowe miejsca pracy na terenie poddanym rewitalizacji Wskaźnik Liczba projektów z zakresu kultury i turystyki Liczba nowych i zmodernizowanych Rezultaty obiektów Oddziaływanie Nowe miejsca pracy powstałe w wyniku realizacji projektów Produkty Beneficjenci 1. Jednostki samorządu terytorialnego lub jednostki organizacyjne wykonujące zadania jednostek samorządu terytorialnego 2. Związki, porozumienia i stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego 3. Spółki z udziałem jednostek samorządu terytorialnego 4. Organizacje pozarządowe 5. Kościoły i związki wyznaniowe 6. Inne jednostki sektora finansów publicznych 7. Podmioty, których projekt został ujęty w lokalnym planie rewitalizacji Priorytet VI. Wykorzystanie walorów naturalnych i kulturowych dla rozwoju turystyki i rekreacji Cel główny Wzrost znaczenia turystyki jako czynnika stymulującego rozwój społeczno-gospodarczy regionu. Cele szczegółowe Promocja i zwiększanie atrakcyjności turystycznej regionu Wzrost konkurencyjności regionalnych produktów turystycznych na rynku krajowym i zagranicznym. 64 Kategorie interwencji Kody: 55, 56, 57, 58, 59, 60 Priorytety celu Konwergencja 6. Turystyka, w tym promowanie walorów przyrodniczych jako potencjału dla zrównoważonego rozwoju turystyki; ochrona i waloryzacja dziedzictwa przyrodniczego w ramach wspierania rozwoju społeczno-gospodarczego; pomoc na rzecz poprawy jakości świadczenia usług turystycznych poprzez wprowadzanie nowych usług o większej wartości dodanej oraz na rzecz ułatwienia powstania nowych, zrównoważonych kierunków turystyki. 7. Inwestowanie w kulturę, w tym ochrona, promowanie i zachowanie dziedzictwa kulturowego; rozwój infrastruktury kulturalnej wspierającej rozwój społeczno-gospodarczy, zrównoważoną turystykę i zwiększoną atrakcyjność regionu; oraz pomoc na rzecz poprawy jakości świadczenia usług kulturalnych poprzez nowe usługi o większej wartości dodanej. Uzasadnienie Województwo mazowieckie odgrywa ważną rolę jako miejsce docelowe i główny krajowy ośrodek turystyki zagranicznej. Turystyka przyjazdowa skupia się jednak głównie w Warszawie. Natomiast na terenie województwa znajduje się wiele miejsc i obiektów o dużym znaczeniu kulturowym i środowiskowym. Obok bogatej oferty kulturalnej do walorów turystycznych Mazowsza należą cenne obszary przyrodnicze, w tym Kampinoski Park Narodowy, parki krajobrazowe oraz doliny rzek Wisły, Bugu, Narwi, Pilicy, Wkry, Liwca, Orzyc i Omulew. Naturalne predyspozycje do rozwoju turystyki występują również w północno-wschodniej części województwa, położonej w obszarze funkcjonalnym „Zielone Płuca Polski”. Tereny te są dotychczas w niewielkim stopniu wykorzystane, przede wszystkim ze względu na brak odpowiedniego zagospodarowania i wyposażenia w infrastrukturę turystyczną. Problemem jest także brak skutecznej informacji turystycznej i promocji walorów regionu. Wytworzenie w oparciu o wartości kulturowe, przyrodnicze i krajobrazowe atrakcyjnej oferty produktu turystycznego i jego skuteczna promocja na rynku krajowym i międzynarodowym to szansa aktywizacji gospodarczej w sektorze turystyki dla lokalnej i regionalnej społeczności. Przedsięwzięcia realizowane w ramach Priorytetu Przedsięwzięcia realizowane w ramach priorytetu wpłyną na zwiększenie atrakcyjności turystycznej regionu. W ramach priorytetu można realizować projekty zlokalizowane poza terenami miast dotyczące rewitalizacji, konserwacji, renowacji, rewaloryzacji, modernizacji, adaptacji historycznych obiektów i zespołów zabytkowych wraz z ich otoczeniem, w tym obiektów sakralnych, zespołów fortyfikacyjnych, budowli i zespołów obronnych oraz zabytkowych obiektów poprzemysłowych. Możliwa jest realizacja projektów polegających na zabezpieczeniu zabytków przed zniszczeniem lub kradzieżą oraz dotyczących konserwacji publicznych zbiorów zabytków ruchomych. W miejscowościach o znaczeniu symbolicznym dla kultury można realizować projekty z zakresu budowy, rozbudowy, rekonstrukcji i adaptacji obiektów, ich otoczenia oraz infrastruktury. Do objęcia wsparciem kwalifikują się również przedsięwzięcia dotyczące digitalizacji zbiorów muzealnych i zasobów bibliotek. W celu poprawy poziomu dostępności do kultury realizowane będą projekty dotyczące budowy, rozbudowy i modernizacji publicznej infrastruktury kulturalnej przyczyniającej się do 65 aktywnego udziału miejscowej społeczności w kulturze. Wsparcie mogą uzyskać projekty dotyczące rozwoju infrastruktury społeczeństwa informacyjnego w dziedzinie kultury oraz projekty dotyczące opracowania i utworzenia systemów informacji kulturalnej, w tym interaktywnej sieci informacji internetowej. W ramach priorytetu realizowane będą projekty polegające na budowie, rozbudowie, modernizacji oraz adaptacji obiektów i infrastruktury na cele turystyczne, sportowe i rekreacyjne. Wskazana jest realizacja projektów sieciowych tworzących spójny produkt turystyczny. W ramach priorytetu możliwe jest uzyskanie wsparcia na projekty dotyczące szlaków turystyczno-kulturowych. Działania promocyjne walorów turystycznych regionu są realizowane m.in. poprzez rozwój systemów i centrów informacji turystycznej, organizację wydarzeń turystycznych i imprez promocyjnych. Możliwa jest realizacja projektów polegających na przygotowaniu i realizacji programów rozwoju i promocji lokalnych i regionalnych produktów turystycznych. Do objęcia wsparciem kwalifikują się przedsięwzięcia dotyczące opracowania i utworzenia systemów informacji turystycznej, w tym interaktywnej sieci informacji internetowej. Przewiduje się, że elementem projektów zaplanowanych w ramach priorytetu może być zakupienie lub modernizacja trwałego wyposażenia obiektu. Możliwa jest realizacja projektów polegających na przystosowaniu infrastruktury wraz z otoczeniem dla potrzeb osób niepełnosprawnych. Do realizacji kwalifikują się także projekty polegające na prowadzeniu współpracy międzyregionalnej oraz na opracowaniu projektów w ramach obszarów wsparcia priorytetu. Komplementarność z innymi Programami Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Program Operacyjny Rozwój Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 Spodziewane rezultaty Rozwój sektora kultury i turystyki oraz promocja regionu umożliwi zbudowanie wizerunku Mazowsza jako miejsca atrakcyjnego dla mieszkańców, turystów oraz inwestorów. Rozwój działalności gospodarczej w sektorze turystyki wpłynie na powstanie nowych miejsc pracy. Wskaźniki monitorowania Wskaźnik Wartość Wartość bazowa docelowa jedn. Wartość Wartość bazowa docelowa jedn. Liczba zrealizowanych projektów w zakresie promocji i turystyki Liczba nowych i zmodernizowanych Rezultaty obiektów Oddziaływanie Liczba nowych miejsc pracy powstałych w wyniku realizacji projektów w sektorze turystyki Produkty Wskaźnik Produkty Liczba obiektów zbiorowego zakwaterowania 66 Liczba nowych miejsc noclegowych Rezultaty Oddziaływanie Liczba osób korzystających z noclegów Wskaźnik Wartość Wartość bazowa docelowa jedn. Liczba produktów turystycznych Produkty Liczba imprez promocyjnych Rezultaty Oddziaływanie Liczba osób korzystających z nowej oferty Beneficjenci 1. Jednostki samorządu terytorialnego lub jednostki organizacyjne wykonujące zadania jednostek samorządu terytorialnego 2. Związki, porozumienia i stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego 3. Spółki z udziałem jednostek samorządu terytorialnego 4. Regionalne i lokalne organizacje turystyczne 5. Organizacje pozarządowe 6. Kościoły i związki wyznaniowe 7. Inne jednostki sektora finansów publicznych Priorytet VII. Tworzenie i poprawa warunków dla rozwoju kapitału ludzkiego Cel główny Poprawa dostępności i jakości infrastruktury o charakterze społecznym. Cele szczegółowe podniesienie standardów ochrony zdrowia i życia oraz upowszechnienie leczenia, także specjalistycznego poprawa jakości infrastruktury służącej opiece społecznej poprawa jakości infrastruktury edukacyjnej Kategorie interwencji Kody: 74,75,76,77 Priorytet celu Konwergencja 10) inwestycje w edukację, w tym w kształcenie zawodowe, przyczyniające się do podwyższenia atrakcyjności i jakości życia; 11) inwestycje w infrastrukturę ochrony zdrowia i infrastrukturę społeczną, które przyczyniają się do rozwoju regionalnego i lokalnego oraz podwyższenia jakości życia. 67 Uzasadnienie Infrastruktura społeczna jej jakość i dostępność jest jednym z czynników, które decydują o atrakcyjności danego obszaru nie tylko dla jego mieszkańców, ale dla potencjalnych inwestorów. Obecny stan tego typu infrastruktury w województwie mazowieckim jest bardzo zróżnicowany i często niezadowalający. Niwelowanie tych infrastrukturalnych różnic jest niezbędne dla podnoszenia spójności regionu w wymiarze społecznym i gospodarczym. Dostępność i jakość infrastruktury zdrowotnej i społecznej w regionie pozostaje nadal niewystarczająca w stosunku do występujących potrzeb. Konieczna jest zarówno odnowa placówek, jak i lepsze wyposażenie ich w aparaturę i urządzenia diagnostyczne, aby należycie zadbać o zdrowie i życie osób aktywnych na rynku pracy oraz odciążyć je, poprzez zapewnienie opieki starszym i przewlekle chorym. Jest to niezwykle ważne w województwie mazowieckim gdzie wyraźnie widoczne są procesy starzenia się mieszkańców, których konsekwencją jest rosnąca liczba ludzi w wieku poprodukcyjnym. Jakość kształcenia zależy między innymi od warunków lokalowych oraz wyposażenia placówek, w których są prowadzone zajęcia dydaktyczne. Bardzo ważnym elementem jest także rozpowszechnianie szeroko-pasmowego dostępu do Internetu w obiektach dydaktycznych. Sama edukacja oraz tworzenie warunków ją ułatwiających powinny dotyczyć jak największej ilości osób, także bez względu na wiek, gdyż te czynniki mają zasadnicze znaczenie w postępujących przeobrażeniach społecznych. Mazowsze pozornie nie sprawia wrażenia regionu szczególnie zaniedbanego, jeżeli chodzi o infrastrukturę społeczną, lecz obiektywnie trzeba stwierdzić, że nawet w obszarze metropolitalnym Warszawy, do standardów znanych z krajów Europy Zachodniej jest dosyć daleko. Dbałość o całokształt infrastruktury, jej dostępność i jakość, ma bardzo duże znaczenie w kontekście jakości życia ludzi, a tym samym szeroko rozumianych warunków dla rozwoju kapitału ludzkiego, z kolei wydatnie wpływającego w dalszej perspektywie na rozwój gospodarczy regionu i to w coraz większym stopniu.. Przedsięwzięcia realizowane w ramach Priorytetu Zapewnienie i ulepszanie opieki zdrowotnej na szczeblu regionalnym (cel 1.) ma dotyczyć, przede wszystkim, modernizacji placówek oraz wyposażenia ich w odpowiedni sprzęt, zarówno medyczny, jak i informatyczny oraz transportowy. Zrealizowane przedsięwzięcia przyniosą rozwój opieki zdrowotnej, zarówno podstawowej jak i specjalistycznej, wyposażanie w nowoczesną aparaturę, zwiększającą możliwości ratowania, diagnozowania i leczenia. Uwzględnione w tym kontekście zostaną także potrzeby rozwijającego się ratownictwa medycznego. Wszystkie propozycje projektów będą rozpatrywane w kontekście krajowej lub regionalnej strategii rozwoju służby zdrowia. Wsparcie będzie skierowane na podniesienie jakości służby zdrowia, nie zaś na zwiększanie tego sektora. Dla osiągnięcia celu 2. realizowane będą projekty mające na celu poprawę jakości wyposażenia i modernizacji ośrodków opieki społecznej. Upowszechnienie dostępu do świadczeń oraz ulepszenie ich jakości w szeroko rozumianej opiece społecznej ma wyjść naprzeciwko potrzebom „starzejącego się” społeczeństwa. W ramach celu 3. realizowane będą projekty dotyczące: budowy, rozbudowy, modernizacji i wyposażania infrastruktury edukacyjnej i towarzyszącej w tym: przedszkoli, szkół, uczelni, sal dydaktycznych, przyszkolnych obiektów sportowych, bibliotek, campusów, 68 internatów, laboratoriów, oraz zaplecza socjalno-bytowego w tych miejscach. Istotnym elementem przy realizacji projektów związanych z tym celem, a dotyczących budowy nowych obiektów, muszą być lokalne prognozy demograficzne i migracyjne. Do objęcia wsparciem kwalifikują się wszystkie projekty, które poprzez stworzenie lepszych warunków infrastrukturalnych przyczynią się, w dalszej perspektywie, do chronienia, leczenia i wzbogacania kapitału ludzkiego na Mazowszu. Komplementarność z innymi Programami Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Program Operacyjny Kapitał Ludzki Program Operacyjny Rozwój Obszarów Wiejskich Spodziewane rezultaty Poprzez ułatwienie dostępu do edukacji i poprawę warunków w jakich ona się odbywa, szczególnie mieszkańcom obszarów słabiej rozwiniętych poziom wykształcenia społeczeństwa będzie wzrastał, co powinno skutkować ogólną poprawą jakości kapitału ludzkiego na regionalnym ryku pracy. Zakłada się także wzrost liczby osób korzystających z infrastruktury sportowo-rekreacyjnej, a dzięki temu poprawienie się ogólnej kondycji fizycznej społeczności. Poprawa dostępności, szybkości i jakości świadczonych usług medycznych na poziomie podstawowym oraz zwiększenie ilości wykonywanych, specjalistycznych badań powinno zaowocować zarówno podniesieniem poziomu profilaktyki (promocja postaw prozdrowotnych), jak i samego stanu zdrowia w społeczeństwie regionu. Aspekt pomocy społecznej pozwoli na poprawę jakości usług związanych z opieką nad osobami starszymi bądź przewlekle chorymi, na które to usługi wydaje się wzrastać zapotrzebowanie społeczne, tym bardziej, że powinno to uczynić osoby pracujące bardziej mobilnymi. Wskaźniki monitorowania dla celu 1 Wskaźnik Produkty wartość wartość Jedno bazowa docelowa stka Liczba zakupionego sprzętu szt. Rezultaty Oddziaływa nie Liczba zmodernizowanych/ zinformatyzowanych ośrodków zdrowia Liczba ośrodków wyposażonych w medyczny sprzęt, w tym specjalistyczny oraz środki transportu Liczba osób korzystających ze zmodernizowanych/ zinformatyzowanych obiektów infrastruktury ochrony zdrowia Liczba osób przebadanych sprzętem medycznym Średni czas oczekiwania na świadczone usługi badań szt. szt. os. os. dni 69 Wskaźniki monitorowania dla celu 2 Wskaźnik Produkty Rezultaty Oddziaływa nie Liczba zmodernizowanych/wyposażonych ośrodków opieki społ. Liczba osób korzystających z obiektów opieki społ. Liczba nowych pensjonariuszy obiektów opieki społ. Wskaźniki monitorowania dla celu 3 Wskaźnik Produkty Liczba wybudowanych, rozbudowanych, wyposażonych i zmodernizowanych obiektów dydaktycznych i towarzyszących wszystkich szczebli edukacyjnych Rezultaty Liczba osób korzystających z wybudowanej, rozbudowanej, wyposażonej i zmodernizowanej infrastruktury Wskaźnik skolaryzacji na różnych szczeblach edukacyjnych po 2 latach wartość wartość jedno bazowa docelowa stka szt. os. os. wartość wartość jedno bazowa docelowa stka szt. Oddziaływa nie os. % Beneficjenci 1. Jednostki samorządu terytorialnego lub jednostki organizacyjne wykonujące zadania jednostek samorządu terytorialnego 2. Związki, porozumienia i stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego 3. Instytucje edukacyjne działające w systemie oświaty. 4. Organizacje pozarządowe. 5. Instytucje działające w systemie ochrony zdrowia i pomocy społecznej Priorytet VIII. Pomoc techniczna Cel główny Zapewnienie prawidłowego i efektywnego wykorzystania środków z funduszy strukturalnych poprzez wsparcie instytucji zaangażowanych w procesy programowania, wdrażania i zarządzania Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Mazowieckiego 2007 – 2013. 70 Cele szczegółowe Wsparcie procesów wdrażania, zarządzania i programowania RPO Województwa Mazowieckiego. Poprawa kwalifikacji pracowników. Wsparcie procesów informacji i promocji funduszy strukturalnych. Kategorie interwencji Kod: 79, 90, 91 Uzasadnienie W związku z przejęciem przez regiony funkcji Instytucji Zarządzających Regionalnymi Programami Operacyjnymi ilość zadań związanych z procesami programowania, wdrażania oraz zarządzania będzie znacznie większa niż w dotychczasowym okresie. W związku z tym szczególną uwagę należy zwrócić na jakość i kompetencje instytucji odpowiedzialnych za wdrażanie i zarządzanie środkami. Stąd konieczność wsparcia instytucjonalnego administracji publicznej zaangażowanej w ten proces. Dlatego też instytucjom uczestniczącym w zarządzaniu i wdrażaniu RPO na terenie województwa mazowieckiego niezbędne jest wsparcie w zakresie zatrudnienia odpowiednio wykwalifikowanego personelu, szkoleń pracowników, wyposażenia jednostek w niezbędny sprzęt (szczególnie komputerowy), organizacji i obsługi Komitetów Monitorujących, a także wsparcie działań informacyjnych i promocyjnych. Bardzo ważne jest też zapewnienie możliwości wsparcia w ramach pomocy technicznej możliwości prowadzenia badań, analiz, sprawozdań oraz statystyk na potrzeby procesu zarządzania, wdrażania, monitorowania, a szczególnie opracowywania dokumentów programowych na kolejne okresy programowania. Przedsięwzięcia realizowane w ramach Priorytetu W ramach priorytetu pomoc techniczna wspierane będą działania dotyczące procesu zarządzania, wdrażania, monitorowania, kontroli, zapewnienia ciągłości programowania, a także wyboru i oceny projektów polegające na zapewnieniu odpowiedniej organizacji prac, podnoszeniu kwalifikacji kadry oraz wyposażenia technicznego. Możliwe też będzie finansowanie prowadzenia badań, analiz, sprawozdań oraz statystyk na potrzeby procesu zarządzania, wdrażania, monitorowania, ewaluacji oraz opracowywaniu dokumentów programowych. Wspierane też będą procesy szeroko rozumianej informacji i promocji funduszy strukturalnych. Komplementarność z innymi Programami Priorytet jest komplementarny z Programem Operacyjnym Pomoc Techniczna Spodziewane rezultaty zapewnienie skuteczności działania administracji zaangażowanej we wdrażanie RPO WM poprzez wsparcie w zakresie zatrudnienia personelu, zagwarantowanie sprawnej obsługi Komitetów Monitorujących i Komisji Oceniających Projekty, zapewnienie skuteczności kontroli, 71 zapewnienie wysokich kwalifikacji personelu zaangażowanego w zarządzanie, wdrażanie i programowanie RPO WM, zapewnienie wystarczającej ilości biurowego sprzętu komputerowego i innego wyposażenia niezbędnego dla prawidłowego wdrażania programu, dostarczenie wsparcia eksperckiego niezbędnego dla prawidłowego funkcjonowania procesu wdrażania RPO WM, wsparcie procesu ewaluacji, zapewnienie skuteczności działań informacyjnych i promocyjnych. Wskaźniki monitorowania Wskaźnik Produkty Liczba przeszkolonych osób, zakupionego sprzętu, posiedzeń Komitetów Monitorujących, itp. Rezultaty Ilość wniosków aplikacyjnych w ramach pomocy technicznej Wartość bazowa Wartość Jedn. docelowa Ilość wykorzystanych środków Oddziaływanie Stosunek % wydatkowanych do przyznanych środków z funduszy strukturalnych w ramach RPO WM (wykorzystanie alokacji) Beneficjenci Instytucje zaangażowane w procesy programowania, wdrażania i zarządzania Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Mazowieckiego 2007-2013. 72 IV. Finansowanie Alokacja EFRR na RPO WM 2007-2013 w mln euro Priorytet RPO WM 1. Tworzenie warunków dla rozwoju potencjału innowacyjnego i przedsiębiorczości na Mazowszu 2. e - Rozwój Województwa Mazowieckiego 3. Regionalny system transportowy 4. Inwestycje w ochronę środowiska 5. Wzmocnienie roli miast w rozwoju regionu 6. Wykorzystanie walorów naturalnych i kulturowych dla rozwoju turystyki i rekreacji 7. Tworzenie i poprawa warunków dla rozwoju kapitału ludzkiego 8. Pomoc techniczna środki UE (20072013) rozkład procen towy . 2007 2008 2009 lata 2010 2011 2012 2013 1 795,77 100,00 258,59 260,39 260,39 253,20 253,20 255,00 255,00 459,72 25,60 66,20 66,66 66,66 64,82 64,82 65,28 65,28 251,41 14,00 36,20 36,45 36,45 35,45 35,45 35,70 35,70 404,05 22,50 58,18 58,59 58,59 56,97 56,97 57,37 57,37 229,86 12,80 33,10 33,33 33,33 32,41 32,41 32,64 32,64 134,68 7,50 19,39 19,53 19,53 18,99 18,99 19,12 19,12 100,56 5,60 14,48 14,58 14,58 14,18 14,18 14,28 14,28 161,62 9,00 23,27 23,43 23,43 22,79 22,79 22,95 22,95 53,87 3,00 7,76 7,81 7,81 7,60 7,60 7,65 7,65 73 V. Wdrażanie I. System zarządzania i wdrażania RPO 1. Instytucje zaangażowane we wdrażanie Regionalnego Operacyjnego Województwa Mazowieckiego 2007 - 2013 Programu Instytucja Koordynująca Funkcję instytucji koordynującej regionalne programy operacyjne pełnić będzie Minister Rozwoju Regionalnego. Do głównych zadań instytucji koordynującej należy zapewnienie jednolitych systemów zarządzania i kontroli oraz efektywności i prawidłowości wykorzystania środków we wszystkich regionach, a w szczególności: - współpraca z zarządami województw przy przygotowywaniu regionalnych programów operacyjnych, - weryfikacja projektów programów operacyjnych pod względem ich zgodności z NSS przed skierowaniem ich do akceptacji przez Radę Ministrów oraz weryfikację pod tym względem programów operacyjnych przed ostatecznym zakończeniem negocjacji programów z Komisją Europejską, - udział w negocjacjach zapisów Regionalnych Programów Operacyjnych z Komisją Europejską - zapewnienie zgodności realizacji działań z krajowymi i unijnymi politykami w zakresie rozwoju regionalnego, - zapewnienie koordynacji systemów zarządzania, monitorowania, kontroli i oceny wszystkich regionalnych programów operacyjnych, - zapewnienie stosowania przez wszystkie instytucje zarządzające dla regionalnych programów operacyjnych regulacji wspólnotowych i krajowych dotyczących kwalifikowalności wydatków, - przekazywanie do instytucji zarządzającej NSS sprawozdań z przepływów finansowych otrzymanych od instytucji płatniczej, - przekazywanie do KE informacji na temat postępów we wdrażaniu poszczególnych regionalnych programów operacyjnych, - wypracowanie wzorów sprawozdań z realizacji regionalnego programu operacyjnego, weryfikacja rocznych raportów regionalnego programu operacyjnego otrzymanych od instytucji zarządzającej regionalnym programem operacyjnym i przekazywanie ich Komisji Europejskiej, - ustanowienie we współpracy z instytucjami zarządzającymi regionalne programy operacyjne i jednostką audytu procedur prawidłowego przechowywania dokumentów niezbędnych dla zapewnienia właściwej ścieżki audytu. Instytucja Zarządzająca Funkcję Instytucji Zarządzającej Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Mazowieckiego 2007 - 2013 pełnił będzie Zarząd Województwa Mazowieckiego. Do głównych zadań Instytucji Zarządzającej Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Mazowieckiego 2007 - 2013 należeć będzie: - przygotowanie RPO WM w oparciu o Narodową Strategię Spójności 2007 - 2013 oraz Strategię Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020, negocjacje RPO WM z Komisją Europejską, przy współpracy Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, 74 - - - - - - przygotowanie i zatwierdzenie kryteriów wyboru projektów w ramach RPO WM, zapewnienie efektywności i poprawności zarządzania i realizacji RPO WM, zapewnienie prawidłowości wyboru projektów zgodnie z ustalonymi kryteriami oraz zapewnienie ich zgodności z właściwymi zasadami krajowymi i wspólnotowymi, kontrola prawidłowości wydatkowania środków finansowych oraz zgodności z zasadami wspólnotowymi i krajowymi, zapewnienie skutecznego i spójnego systemu kontroli finansowej oraz systemu audytu wewnętrznego, w tym poprzez opracowanie wytycznych w w/w zakresie np. w formie minimalnych wymogów, monitorowanie przebiegu realizacji RPO WM, przygotowanie oceny kwartalnej, rocznej i końcowej z realizacji RPO WM, przygotowanie i przeprowadzenie działań promocyjnych i informacyjnych związanych z RPO WM oraz zapewnienie zgodności z wymogami w zakresie informacji i promocji, przekazywanie Jednostce Finansującej zapotrzebowania na środki w celu wystąpienia przez Jednostkę Finansującą o uruchomienie środków na realizację RPO WM, zapewnienie przeprowadzenia ocen RPO WM oraz jej zgodności z normami jakości uzgodnionymi przez Komisję Europejską i Rząd RP, zapewnienie prawidłowego przechowywania dokumentów niezbędnych dla zapewnienia właściwej ścieżki audytu, zapewnienie otrzymywania przez instytucję certyfikującą wszystkich niezbędnych informacji o procedurach i audycie prowadzonych w związku z wydatkami, dla potrzeb certyfikacji, obsługa prac Komitetu Monitorującego oraz Komisji Oceny Projektów i zapewnienie wymaganych dokumentów, umożliwiających monitorowanie wdrażania regionalnego programu operacyjnego w świetle jego celów, przygotowanie oraz przekazywanie poprzez instytucję koordynującą regionalne programy operacyjne do Komisji Europejskiej, po zatwierdzeniu przez Regionalny Komitet Monitorujący, rocznych raportów i raportu końcowego na temat wdrożenia, przekazywanie Komisji Europejskiej za pośrednictwem instytucji koordynującej regionalne programy operacyjne, informacji umożliwiających jej ocenę większych projektów. współpraca z organem odpowiedzialnym za realizacje płatności. Zarząd Województwa Mazowieckiego - - Do głównych zadań Zarządu Województwa Mazowieckiego należy: przyjęcie Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego na lata 2007 – 2013, powoływanie Regionalnego Komitetu Monitorującego, przesuwanie środków finansowych w ramach priorytetów i działań realizowanych w programie operacyjnym, na podstawie wcześniejszej opinii Regionalnego Komitetu Monitorującego, zatwierdzanie zmian Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego 2007 - 2013, na podstawie wcześniejszej opinii Regionalnego Komitetu Monitorującego, zatwierdzanie listy projektów kluczowych z punktu widzenia realizacji strategii rozwoju województwa, podpisywanie przez upoważnionych członków zarządu umów z beneficjentami o dofinansowanie realizacji projektów. 75 Urząd Marszałkowski W ramach Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego zostaną wyodrębnione następujące jednostki organizacyjne, za pomocą których Zarząd Województwa wykonywał będzie zadania spoczywające na Instytucji Zarządzającej: jednostka zarządzająca, jednostka finansująca, jednostka audytu. Regionalny Komitet Monitorujący W skład Regionalnego Komitetu Monitorującego (RKM) wchodzą: Marszałek Województwa Mazowieckiego, przedstawiciele Instytucji Koordynującej, przedstawiciele Instytucji Zarządzającej Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Mazowieckiego 2007-2013, wojewoda lub jego przedstawiciel, przedstawiciele jednostek samorządu terytorialnego reprezentujący gminy, powiaty w układzie subregionalnym, przedstawiciele partnerów społecznych i gospodarczych z województwa. Ponadto w pracach Komitetu Monitorującego mogą uczestniczyć z głosem doradczym: przedstawiciele KE, przedstawiciele EBI oraz EFI. RKM jest powoływany przez Zarząd Województwa Mazowieckiego pełniący funkcje Instytucji Zarządzającej RPO WM. Pracom RKM przewodzi Marszałek Województwa Mazowieckiego. Regionalny Komitet Monitorujący czuwa nad efektywnością i jakością wdrażania programu operacyjnego. W szczególności do jego zadań należy: rozpatrywanie i zatwierdzanie kryteriów wyboru projektów w ramach programu operacyjnego oraz zatwierdzanie ewentualnych zmian tych kryteriów, rekomendowanie projektów do realizacji w ramach RPO WM pod względem zgodności z kierunkami rozwoju regionu określonymi w Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020, okresowe badanie postępu w zakresie osiągania szczegółowych celów, określonych w programie, na podstawie dokumentów przedkładanych przez instytucję zarządzającą, rozpatrywanie i zatwierdzanie przygotowanych przez Instytucję Zarządzającą sprawozdań, analizowanie i zatwierdzanie rocznych i końcowych raportów z wdrażania, rozpatrywanie i zatwierdzanie planu działań informacyjnych i promocyjnych w ramach RPO WM, opiniowanie propozycji przesunięć środków finansowych w ramach priorytetów i działań realizowanych w programie operacyjnym, opiniowanie zmian RPO WM. 2. Ocena i wybór projektów Procedura pozakonkursowa 76 Projekty kluczowe Przez projekty kluczowe rozumie się projekty własne Samorządu Województwa istotne z punktu widzenia realizacji Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020 oraz inne duże projekty o znaczeniu regionalnym. Zostanie przygotowana indykatywna lista projektów kluczowych w oparciu o zapisy dokumentów strategicznych Województwa Mazowieckiego i przyjęta uchwałą Zarządu. Wpisanie projektu na listę oznacza zarezerwowanie środków w ramach dostępnej alokacji na jego realizację. Lista będzie uzupełniana w wyniku procesu monitorowania realizacji dokumentów strategicznych. Projekty te wyłaniane będą w oparciu o kryteria o charakterze strategicznym (w przypadku projektów dużych, zgodnie z regulacjami unijnymi, również na podstawie wartości projektu). O wyborze projektu zadecyduje m.in. zgodność z dokumentami strategicznymi i programowymi oraz stopień wpływu na ich realizację. Procedura konkursowa Pozostałe projekty Wszystkie projekty możliwe do realizacji w ramach RPO WM, nie mieszczące się w definicji projektów kluczowych. Projekty te wybierane będą w drodze konkursu. Procedura konkursowa będzie składać się z dwóch etapów: preselekcji i konkursu właściwego, przy czym preselekcja nie jest etapem obligatoryjnym – jej zastosowanie zależy od charakteru priorytetu i przedmiotu projektów objętych konkursem. Należy pamiętać, że uszczegółowienie informacji dotyczących wyboru projektów będzie następowało na etapie formułowania regulaminu danego konkursu, którego zakres warunkowany jest zawartością danego priorytetu, typem realizowanych projektów itp. Również szczegółowa struktura konkursu określana będzie w regulaminie. Procedura konkursowa, w zależności od sytuacji jak i charakteru priorytetu/projektu, jest: A) 2-etapowa, składająca się z: preselekcji i konkursu właściwego; W ramach dwuetapowej procedury konkursowej przejście etapu preselekcji oznacza wstępną akceptację projektu i jego przejście do dalszego etapu. W II etapie mogą znaleźć się tylko te projekty, które przeszły pozytywnie etap preselekcji. B) 1-etapowa - konkurs właściwy. Preselekcja w ramach procedury konkursowej Projekty w tym etapie wyłaniane są na podstawie oceny zarysu projektu (ograniczonej dokumentacji), w oparciu o kryteria o charakterze strategicznym, takie jak wpływ projektu na osiąganie celów RPO WM, bądź zgodność z celami RPO WM, danego priorytetu itp. Do „oceny strategicznej” dopuszczane są projekty, które spełniają: A) kryteria dopuszczalności: wymogi podmiotowe - dotyczące potencjalnego beneficjenta (w tym jego uprawnień do startowania w danym konkursie), 77 wymogi dotyczące właściwości przedmiotowych projektu, jeżeli takie istnieją np. właściwości geograficznej, wartościowej (w tym prawidłowości poziomu dofinansowania) czy czasowej (termin przygotowania i realizacji projektu). B) kryteria formalne dotyczące dokumentacji Wymogi co do zakresu dokumentacji na tym etapie będą sformułowane w regulaminie konkursu. Oceny pod kątem spełniania warunków dopuszczalności oraz warunków formalnych dokonywana jest przez pracowników właściwej komórki Urzędu Marszałkowskiego. C) Oceny merytorycznej dokonuje Komisja Oceny Projektów (ewentualnie we współpracy z innymi podmiotami, jak np. partnerzy społeczni, eksperci zewnętrzni) i rekomenduje listy projektów Zarządowi Województwa. Komisja będzie miała możliwość zadawania dodatkowych pytań i występowania o wyjaśnienia i uzupełnienia, w związku ze złożoną dokumentacją dotyczącą projektu. Ostatecznej oceny strategicznej dokonuje Zarząd Województwa i na jej podstawie podejmuje decyzję o tym, które projekty przechodzą do kolejnego etapu – konkursu właściwego. Konkurs właściwy: W ramach tego etapu weryfikowane są projekty wraz z pełną dokumentacją. Weryfikacja i ocena następuje w ramach: oceny dopuszczalności – ocena ta występuje w ramach konkursu właściwego, w przypadku, gdy konkurs ten nie przewiduje etapu preselekcji - na zasadach analogicznych jak przy etapie preselekcji, w oparciu o kryteria dopuszczalności (z zastrzeżeniem dostępności pełnej dokumentacji), dokonywana jest przez pracowników właściwej komórki Urzędu Marszałkowskiego, oceny formalnej – ocena poprawności złożonej dokumentacji, co do jej formy; dokonywana przez pracowników właściwej komórki Urzędu Marszałkowskiego. Kryteria formalne to w szczególności: kompletność wniosku (sposób wypełnienia, podpisy, pieczątki, poświadczenia), kompletność wymaganych załączników (szkice, mapy, analizy, pozwolenia lub inne specyficzne załączniki, występujące w zależności od typu projektu i wymagań wynikających z postanowień regulaminu konkursu). oceny merytorycznej – ocena zawartości projektu, pod względem jego logiki, wykonalności, trwałości itp.; dokonywana przez pracowników właściwej komórki w danym urzędzie, przy ewentualnym udziale ekspertów zewnętrznych. Kryteria merytoryczne to w szczególności: poprawność i wykonalność projektu, m.in.: finansowa/kosztowa (w tym montaż finansowy), ekonomiczna/społeczna, techniczna/technologiczna, opłacalność (value for money) projektu/celowość projektu – wymiar finansowy, społecznoekonomiczny, spójność projektu z celami RPO WM i innymi podejmowanymi działaniami, 78 trwałość projektu (zgodnie z art. 56 projektu Rozporządzenia Ogólnego) i zasięg jego oddziaływania, specyficzne kryteria merytoryczne wypływające z charakterystyki danego typu projektu W przypadku pozytywnej oceny merytorycznej w odniesieniu do projektów, które wcześniej przeszły etap preselekcji następuje zatwierdzenie wyboru przez Zarząd Województwa i podpisanie umowy o współfinansowaniu. W przypadku, gdy w dany konkurs nie był poprzedzony procedurą preselekcji Zarząd Województwa dokonuje oceny strategicznej w oparciu o wyniki oceny merytorycznej i zatwierdza listę projektów. II. Zarządzanie finansowe i kontrola 1. Instytucje uczestniczące w procesie zarządzania i kontroli Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego 2007 - 2013 Instytucja Zarządzająca oraz Instytucja Płatnicza są odpowiedzialne za zarządzanie finansowe i kontrolę wydatków oraz monitorowanie stosowania systemu zarządzania i kontroli przez wszystkie jednostki zaangażowane w realizację działań współfinansowanych ze środków UE. Instytucja płatnicza Instytucją Płatniczą dla wszystkich środków pochodzących z UE będzie minister właściwy ds. finansów publicznych, który w szczególności będzie odpowiadać za: obsługę rachunków, na których gromadzone są środki z UE, przekazywanie za pośrednictwem wojewody środków finansowych na konta Instytucji Zarządzających RPO WM, raportowanie na temat przepływów finansowych do instytucji zarządzającej NSS, przekazywanie KE rocznej prognozy wydatków dla bieżącego i następnego roku, weryfikacja i zatwierdzanie sprawozdań na temat nieprawidłowości finansowych. Jednostka finansująca Jednostka ta odpowiedzialna będzie za przekazywanie środków finansowych do beneficjentów. Do jej głównych zadań należy: - dokonywanie transferów środków finansowych do beneficjentów pomocy, - przygotowanie raportów z przepływów finansowych i przekazywanie ich do instytucji koordynującej regionalne programy operacyjne, - przygotowanie dla instytucji płatniczej sprawozdań na temat nieprawidłowości finansowych, - rozliczanie środków finansowych zgodnie z właściwym rozporządzeniem UE, - występowanie do Instytucji Płatniczej o uruchomienie środków na realizację RPO. Jednostka certyfikująca Do głównych zadań instytucji certyfikującej w odniesieniu do regionalnych programów operacyjnych należy: - przygotowywanie i przedkładanie Komisji poświadczonych zestawień deklaracji wydatków i wniosków o płatność, - poświadczanie zgodności poniesionych wydatków z zasadami wspólnotowymi i krajowymi, 79 - utrzymywanie dokumentacji księgowej wydatków zadeklarowanych Komisji w formie elektronicznej, uwzględnianie, do celów certyfikacji, wyników wszelkich audytów przeprowadzanych przez organ kontroli lub na jego odpowiedzialność, zapewnienie zwrotu wszelkich środków finansowych Wspólnoty, które zostały niewłaściwie wypłacone w wyniku wykrytych nieprawidłowości, przygotowanie, wraz z instytucją koordynującą NSS, wytycznych dotyczących zarządzania finansowego i kontroli finansowej oraz nadzorowanie i kontrolowanie ich realizacji w instytucjach zarządzających programami operacyjnymi. Jednostka audytu Do głównych zadań Jednostki Audytu należy: - zapewnienie prowadzenia badań zgodnie ze „Standardami audytu wewnętrznego w jednostkach sektora finansów publicznych” wydanymi przez ministra właściwego ds. finansów publicznych, obowiązującymi w tym zakresie przepisami, określonymi w ustawie o finansach publicznych, oraz „Podręcznikiem audytu systemów zarządzania i kontroli dla funduszy strukturalnych” Komisji Europejskiej, - zapewnienie właściwej ścieżki audytu, - zapewnienie skuteczności audytu, - prowadzenie audytu systemów zarządzania i kontroli dla RPO WM, w tym przestrzegania zapisów podręczników procedur; - opracowanie i realizacja rocznych planów audytu, - dostarczanie deklaracji zamknięcia RPO WM, oceniającej ważność wniosku o płatność końcowego salda oraz zgodności z prawem i prawidłowości podstawowych transakcji objętych końcową deklaracją wydatków. III. System monitoringu realizacji Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego 2007 - 2013 System monitoringu programu operacyjnego ma na celu kontrolowanie przebiegu, sposobu i efektów realizacji działań współfinansowanych ze środków UE. Wszystkie jednostki uczestniczące w procesie przepływu środków z budżetu UE na wszystkich poziomach zarządzania stosują jednolite zasady monitoringu, zarówno finansowego, jak i rzeczowego, ograniczonego do niektórych wskaźników oraz przedstawiają informacje i sprawozdania na temat realizacji programów operacyjnych. Instytucje zaangażowane w proces monitoringu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego 2007 - 2013 Regionalny Komitet Monitorujący Instytucja Zarządzająca RPO WM jest m.in. odpowiedzialna za zapewnienie skuteczności i efektywności wykorzystania środków finansowych w ramach polityk krajowych i polityk Unii Europejskiej. W celu zapewnienia efektywności i jakości realizacji pomocy zarząd województwa pełniący funkcję Instytucji Zarządzającej RPO WM, powoła Regionalny Komitet Monitorujący. Zadania oraz skład RKM zostały opisane w rozdziale pierwszym. 80 IV. Ocena skuteczności i efektywności realizacji Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego 2007 - 2013 Ewaluacja Za przeprowadzenie oceny regionalnych programów operacyjnych odpowiada Instytucja Zarządzająca RPO WM. Prowadzone oceny mają na celu poprawę jakości, efektywności i spójności pomocy funduszy strukturalnych w ramach wdrażanego programu operacyjnego. Przed rozpoczęciem realizacji programu dokonana zostanie ocena ex-ante. W trakcie realizacji programu dokonywane będą roczne oceny realizacji programu operacyjnego (on-going) oraz ocena ex-post, czyli ocena po zakończeniu realizacji programu. Badania ewaluacyjne powinny być realizowane przez niezależne podmioty zewnętrzne, a wyniki ewaluacji udostępniane opinii publicznej oraz przekazywane do Krajowej Jednostki Oceny (KJO) usytuowanej w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego. Jednostki ewaluacyjne utworzone w strukturach instytucji zarządzających programami operacyjnymi zobowiązane są do współpracy z Krajową Jednostką Oceny w zakresie opracowania planów ewaluacji oraz uwzględniania wytycznych metodologicznych KJO. Ocena szacunkowa – przed rozpoczęciem realizacji programu (ewaluacja ex-ante) Celem oceny ex-ante jest optymalizacja alokacji środków budżetowych programów operacyjnych i poprawa jakości programowania. Ocena szacunkowa obejmuje analizę silnych i słabych stron państwa, danego regionu lub sektora, jak również ich potencjału, w szczególności: – ocenę sytuacji społeczno-gospodarczej, w tym trendów na krajowym rynku pracy z uwzględnieniem szans zawodowych kobiet i mężczyzn, – ocenę stanu środowiska wraz z rozwiązaniami zapewniającymi zgodność z krajową i wspólnotową polityką w tym zakresie, – ocena uwzględnia również analizę sytuacji Polski (regionu, sektora) w kategoriach konkurencyjności i innowacyjności, małych i średnich przedsiębiorstw, zatrudnienia i rynku pracy. Ocena ad hoc oraz ocena bieżąca (on-going) Sprawozdania roczne, przygotowywane przez jednostkę oceny dla RPO WM powinny zawierać następujące informacje: postęp we wdrażaniu RPO WM oraz jego priorytetów, stan wykonania finansowego RPO WM, stan wykonania finansowego w rozbiciu na kategorie pomocy, przyjęte przez Komisję, kroki podjęte przez Instytucję Zarządzającą oraz przez RKM w celu zagwarantowania jakości i skuteczności procesu wdrażania, działania podjęte w związku z promocją i informacją na temat RPO WM, informacje o postępie i finansowaniu dużych projektów.. Ocena na zakończenie programu operacyjnego (ex-post) Ocena po zakończeniu dokonywana jest przez Komisję Europejską we współpracy z Państwem Członkowskim i Instytucją Zarządzającą Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Mazowieckiego 2007 - 2013. Ocena ta analizuje zakres wykorzystania środków, efektywność i skuteczność programowania polityki spójności 81 UE, wpływ społeczno-gospodarczy i wpływ na priorytety Wspólnoty. Ocena jest prowadzona dla każdego celu i ma za zadanie wyciągnięcie wniosków dla polityki, dotyczących spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej. Określa ona czynniki przyczyniające się do osiągnięcia sukcesu lub porażki realizacji programu operacyjnego i wskazuje dobre praktyki. V. Partnerstwo, informacja i promocja Konsultacje społeczne Projekt RPO WM został przygotowany z uwzględnieniem opinii partnerów społecznych i gospodarczych Samorządu Województwa Mazowieckiego. Realizacja zasady partnerstwa odbyła się poprzez: - promocję dokumentu – projekt dokumentu został zamieszczony na stronie internetowej Samorządu Województwa mazowieckiego wraz z formularzem zgłaszania uwag. W trakcie trwania konsultacji zanotowano ponad 5000 wywołań Dla potrzeb konsultacji przygotowano również odrębny adres e-mail. Informacja o dokumencie i jego zawartości prezentowana była w prasie regionalnej oraz w dwóch audycjach (12 i 16 maja 2006) rozgłośni Radio dla Ciebie poświęconych tematyce europejskiej i funduszy strukturalnych. - konferencje, spotkania – Zorganizowano 2 konferencje wojewódzkie dla jednostek samorządu terytorialnego, przedstawicieli nauki, związków pracodawców i przedsiębiorców, partnerów społecznych, w tym NGO, oraz 5 konferencji subregionalnych konsultujących RPO WM z przedstawicielami organizacji pozarządowych, gdzie prezentacja projektu dokumentu była połączona z dyskusją i debatą na temat zawartości dokumentu, jego kształtu, rozwiązań w zakresie systemu wdrażania. W konferencjach wzięło udział łącznie 1450 przedstawicieli wszystkich instytucji i środowisk zainteresowanych debatą nad kierunkami rozwoju województwa mazowieckiego w latach 2007 – 2013. Prezentacja i dyskusje nad dokumentem odbywały się w trakcie spotkań z: prezydium Konwentu Wójtów i Burmistrzów Województwa Mazowieckiego, Konwentem Powiatów Województwa mazowieckiego, Forum Mazowieckich Izb Gospodarczych, regionalnymi punktami Krajowego Systemu Usług, przedstawicielami miast z terenu województwa, w tym Warszawy. - udział partnerów w przygotowaniu opisu priorytetów dotyczących przedsiębiorczości i innowacyjności – zaproszono do współpracy przedstawicieli samorządów gospodarczych działających na Mazowszu, którzy przygotowywali propozycje zapisów dokumentu - pisemne zgłaszanie uwag, opinii i propozycji zapisów. – wpłynęło pond 1500 uwag i propozycji uzupełnień dokumentu, których autorami byli przede wszystkim potencjalni beneficjenci.. Konsultacje społeczne rozpoczęły się listopadzie 2005 roku i trwały do sierpnia 2006. Informacja i promocja programu operacyjnego Instytucja Zarządzająca programem operacyjnym jest odpowiedzialna za przeprowadzenie działań informacyjnych i promocyjnych związanych z wykorzystaniem funduszy strukturalnych. Działania informacyjne i promocyjne mają na celu zapewnienie odpowiedniego poziomu wiedzy o możliwościach pozyskania wsparcia finansowego z funduszy Unii Europejskiej oraz stworzenie dobrego klimatu dla absorpcji pomocy strukturalnej w Polsce. Działania informacyjne i promocyjne będą realizowane przede wszystkim poprzez: informowanie potencjalnych i aktualnych beneficjentów o możliwościach korzystania ze wsparcia na realizację projektów w ramach RPO, 82 informowanie opinii publicznej o zasięgu i rozmiarze wsparcia wspólnotowego dla poszczególnych projektów oraz ich rezultatach, informowanie beneficjentów o wielkości współfinansowania ze strony Wspólnoty, prowadzenie punktów informacyjnych, publikacje wydawnictw organizację seminariów informacyjnych i szkoleniowych, doradztwo. informacyjnych, Działania informacyjne i promocyjne podlegają regularnej ewaluacji programu oraz ocenie dokonywanej przez RKM. Informacja i promocja musi odpowiadać wymogom określonym w odpowiednim rozporządzeniu Komisji Europejskiej Plan promocji RPO WM został opracowany po zatwierdzeniu dokumentu przez Zarząd Województwa. Plany te muszą być zgodne z założeniami Strategii Komunikacji opracowanej przez instytucję koordynującą promocję i informację NSS we współpracy z instytucjami zarządzającymi programami operacyjnymi. 83
