RYNEK PRACY
advertisement
2010-01-18 Analiza rynków czynników produkcji: Popyt na pracę (od strony pracodawców) – wielkość zgłaszanego przez pracodawców zapotrzebowania na siłę roboczą w określonych warunkach rynkowych. Podaż pracy (ze strony pracowników) – liczba osób chętnych do podjęcia pracy za oferowaną na rynku płacę. Płaca realna to relacja płacy nominalnej wyrażonej w pieniądzu i poziomu cen. Informuje jaką ilość dóbr można nabyć za daną płacę nominalną. RYNEK PRACY 1 2 Produkt pracy Popyt na pracę 200 180 jest popytem pochodnym na produkty przedsiębiorstwa, zależy od okresu czasu, w długim przedsiębiorstwo reguluje wszystkimi czynnikami produkcji, zależy od rachunku marginalnego – koszt z zatrudnienia kolejnego pracownika musi być mniejszy od korzyści z jego zatrudnienia. L 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Pc 0 7 16 27 44 65 90 119 144 162 170 176 180 182 182 180 Pp 7 8 9 11 13 15 17 18 18 17 16 15 14 13 12 Pk 7 9 11 17 21 25 29 25 18 8 6 4 2 0 -2 160 140 120 100 Pc 80 60 40 20 0 35 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 30 25 20 Pp 15 Pk 10 5 0 3 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 4 Przykład: Przedsiębiorstwo działa w konkurencji doskonałej, sprzedaje produkt po cenie 100 zł/szt., może zatrudnić dowolną liczbę pracowników płacąc im 400 zł. Pc 0 7 16 27 44 65 90 119 144 162 170 176 180 182 182 180 Pp 0 7 8 9 11 13 15 17 18 18 17 16 15 14 13 12 Pk 0 7 9 11 17 21 25 29 25 18 8 6 4 2 0 -2 Wartość Pk 700 900 1100 1700 2100 2500 2900 2500 1800 800 600 400 200 0 -200 Płaca 400 400 400 400 400 400 400 400 400 400 400 400 400 400 400 Dodatkowy zysk 300 500 700 1300 1700 2100 2500 2100 1400 400 200 0 -200 -400 -600 Przedsiębiorstwo zatrudnia dotąd, aż wartość wytworzonej produkcji ostatniego pracownika przewyższa koszty jego zatrudnienia. Płaca i wartość krańcowego produktu u pracy L 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Popyt na pracę – ujęcie graficzne: E Stawka płacy MVPL 5 L1 Zatrudnienie 6 1 2010-01-18 Konkurencja doskonała, monopol i monopson na rynku pracy - porównanie Monopson na rynku pracy W Monopson wpływa na ceny czynników produkcji. Ma do czynienia z rosnącą krzywą podaży danego czynnika musi oferować wyższe stawki płac by przyciągnąć wyższą jego ilość. Koszt krańcowy dodatkowej jednostki czynnika produkcji przekracza zatem jego cenę. Zwiększając ilość wykorzystywanych czynników produkcji przedsiębiorstwo musi się liczyć nie tylko ze wzrostem ceny ostatnio zaangażowanej jednostki, ale również z podniesieniem ceny już zatrudnionym jednostkom. Przedsiębiorstwo maksymalizuje swój zysk, gdy utarg krańcowy uzyskany dzięki zatrudnieniu kolejnego pracownika będzie równy krańcowemu kosztowi jego zatrudnienia. at ud e a Wielkość zatrudnienia Rynek produktów Rynek pracy L1 Konkurencja doskonała Konkurencja doskonała L2 Konkurencja doskonała Monopson L3 Monopol Konkurencja doskonała Monopol L4 7 Monopson na rynku pracy MVPL L2 L1 L 8 Monopol na rynku pracy W W0 W1 DL=MVPL L1 L4 L3 Monopson SL E W 0, L0 – płaca i zatrudnienie wolnorynkowe W 1, L1 - płaca i zatrudnienie monopsonowe W0 KRAŃCOWY KOSZT PRACY = KRAŃCOWY PRZYCHÓD Z PRACY W MCL W sytuacji monopsonu wielkość zatrudnienia wyznacza punkt E, w którym przedsiębiorstwo maksymalizuje swój zysk. Monopson zwiększa zatrudnienie do momentu zrównania się kosztu marginalnego pracy z przychodem ze sprzedaży produktu marginalnego. MCL MRPL Monopol na rynku pracy oznacza, że: pracownicy zrzeszyli się (np. związki zawodowe) i negocjują z pracodawcami warunki zatrudnienia zatrudnienia, Celem monopolu związków zawodowych jest maksymalizacja przychodu ze sprzedaży pracy. SL E W1 A W0 L L0 W przypadku monopsonu płaca i wielkość zatrudnienia nie są wyznaczane przez przecięcie się krzywych popytu i podaży. W podanym przykładzie optimum monopsonu znajduje się w punkcie E. Obszar 9 zakreskowany na wykresie, określany jest mianem wyzysku pracy przez monopson. W 0, L0 – płaca i zatrudnienie wolnorynkowe W 1, L1 - płaca i zatrudnienie monopolowe DL MRPL L1 L0 L 10 A co ze zwolnionymi z pracy w wyniku podniesienia płacy? Monopol bilateralny Podwójny monopol na rynku pracy Podaż pracy W Monopolowi związków zawodowych na rynku pracy odpowiada p p po stronie monopson zakupu siły roboczej. Występuje rozbieżność interesów. Rozwiązanie w drodze negocjacji. MC W1 Indywidualna podaż pracy Gałęziowa podaż pracy Globalna podaż pracy S W2 D MR L1 L2 11 12 2 2010-01-18 Płaca Płaca Zasób siły roboczej to ogół jednostek pracujących lub poszukujących pracy. To kto ile chce przepracować zależy od płacy realnej. SL SL indywidualnych preferencji – czas wolny czy praca (wzrost dochodu i konsumpcji) – linia U wysokości dochodu niezwiązanego z pracą BC kosztów stałych wynikłych z zatrudnienia CA stawki płacy realnej Dochód Aktywność zawodowa zależy od: Podaż pracy D E U2 U1 C A B 24 h 14 Wolny czas 13 Wzrost aktywności: Dochód Liczba godzin pracy Dochód Liczba godzin pracy Praca w nadgodzinach: U1 Dochód 24 h wolny czas C U1 E A Pracodawca P d zachęca h pracowników do podjęcia pracy w godzinach nadliczbowych oferując im wyższą godzinową stawkę płacy. E1 I2 E I1 U2 U1 U1 B 12 h 24 h Wolny czas 8h 24 h 16 Wolny czas 15 24 h Wolny czas Równowaga na rynku pracy Dochód transferowy i renta ekonomiczna W S Nadwyżka Dochód transferowy – minimalna zapłata by skłonić dany czynnik produkcji do świadczenia usług. Renta ekonomiczna – dodatkowa wypłata jaką otrzymuje dany czynnik produkcji ponad dochód transferowy. W2 W0 S Płaca Dochód E D E W0 W1 Niedobór D L2 L0 L1 L 17 W1 B D Dochody transferowe A 18 L0 Ilość pracy 3 2010-01-18 Nierównowaga na rynku pracy Koncepcja płacy efektywnej W Mogą ją wywoływać: Płaca minimalna Związki zawodowe Korzyści skali – nie pozwalają na wejście do branży nowych przedsiębiorstw Swoi (związkowcy) i obcy – bariery w zatrudnianiu nowych Koncepcja płacy efektywnej S Bezrobocie przymusowe W1 W0 D Przedsiębiorstwa dążą do tego, aby przy posiadanych ąg ą określoną ą wydajność. y j zasobach osiągnąć Istnieje ścisła zależność między płacą a wydajnością. Przedsiębiorstwo powinno utrzymywać płacę na wyższym niż średnia w branży poziomie co ma zwiększyć wydajność pracy i zapobiec fluktuacjom pracowników. 19 L2 L0 L1 20 L Kapitał i ziemia Kapitał rzeczowy (fizyczny) – zasób wytworzonych dóbr przyczyniających się do produkcji innych dóbr i usług. Jest efektem procesu produkcji. Ziemia – czynnik produkcji dostarczany przez naturę. KAPITAŁ + ZIEMIA = RZECZOWY MAJĄTEK NARODOWY 21 22 Popyt na kapitał– ujęcie Podaż kapitału: Stała podaż krótkookresowa E R0 Stawka najmu W krótkim okresie – wielkość stała. W długim okresie wielkość zmienna. Jednostkowa sttawka najmu Stawka wynag grodzenia i wartość krańcow wego produktu kapita ału graficzne: S1 S0 MVPK K0 Liczba godzin wynajęcia usług kapitału 23 Ilość dostarczanych usług 24 kapitału 4 2010-01-18 E R0 Krótko- i długookresowe dostosowanie kapitału do wzrostu płac: Jednostkowa sttawka najmu Jednostkowa sttawka najmu Gałęziowa równowaga na rynku kapitału: S DK K0 D0 E2 E0 S1 E1 R1 Ilość usług kapitału K1 25 Rynek ziemi Ilość usług kapitału K0 26 Rynek usług ziemi - równowaga Cechą charakterystyczną ziemi jako czynnika produkcji jest to, iż nawet w długim okresie jej ilość zasadniczo się nie zmienia. Jednostkowa sttawka najmu D1 R0 D0 – krzywa popytu na kapitał E0 – wyjściowy punkt równowagi gałęzi, S0 – podaż kapitału gałęzi (stała) S1 – podaż kapitału długookresowa R0 – rynkowa k stawka t k najmu j (wymagana stopa zysku) Rosną płace, co przesuwa krzywą popytu na kapitał – D1 E1 – nowa równowaga R1 - nowa stawka najmu nie zapewnia wymaganej stopy zysku, kapitał maleje do poziomu K1 zapewniającego równowagę E2. S0 S D0 D0 – krzywa popytu na ziemię E0 – wyjściowy punkt równowagi, S – podaż ziemi (stała) R0 – rynkowa stawka najmu D1 Spada popyt pochodny na ziemie co przesuwa krzywą popytu – D1 E0 R0 E1 – nowa równowaga R1 - nowa stawka najmu. E1 R1 Usługi ziemi 27 28 Renty gruntowe a ceny zboża Renta gruntowa Rynek zboża P S1 Gospodarstwo A S2 Gospodarstwo B KM KM KCP Jest to cena płacona właścicielowi za wynajem (uprawę) ziemi. Podaż ziemi nawet w długim okresie czasu jest wysoce nieelastyczna, y , zatem wzrost popytu p py na p płodyy rolne wiąże ą się ęz koniecznością uprawiania coraz gorszych ziem, co podnosi koszty i ceny płodów rolnych. Wysokość renty gruntowej zależy od klasy/urodzajności gleby. Im lepsza gleba tym wyższy zysk dla uprawiającego i wyższa renta gruntowa. P1 P2 D 0 – renta gruntowa 29 KPC a b c Q 0 d e Q 0 f Q Gospodarstwo A - ziemia bardzo wysokiej jakości Gospodarstwo B - ziemia bardzo niskiej jakości. Niska podaż winduje cenę zboża, ale zapewnia ona opłacalność produkcji obydwu gospodarstwom. 30 Wprowadzenie importu przesuwa krzywą podaży w prawo, prowadzi to do spadku cen i spadku opłacalności produkcji. 5 2010-01-18 Krzywa jednakowego produktu (izokwanta) – obrazuje różne możliwości zastosowania czynników produkcji: kapitał i praca 6 5 Wybór najbardziej efektywnej kombinacji czynników produkcji 4 3 Q4 – 4000 szt. 2 Q3 – 3000 szt. Q2 – 2000 szt. 1 Q1 – 1000 szt. 0 31 0 Izokwanty: Ograniczenie finansowe: każda z nich przedstawia właściwy sobie, taki sam poziom produkcji; im dalej od początku układu współrzędnych y wyższy y yp poziom p produkcji; j oddalona izokwanta tym są do siebie równoległe, nigdy się nie przecinają; jest ich nieskończenie wiele; ruch po izokwancie obrazuje przyrost jednego i spadek wykorzystania drugiego czynnika produkcji; kształt wskazuje na działanie prawa malejącej krańcowej stopy substytucji. To jakie ilości czynników produkcji są dostępne dla danego producenta zależy od wysokości jego zasobów finansowych oraz cen czynników produkcji. produkcji Ograniczenie to informuje jakie ilości jednego czynnika produkcji może korzysta producent przy określonej ilości drugiego czynnika produkcji. 33 34 Cena pracy– 5 PLN Cena kapitału – 10 PLN Linia jednakowego nakładu (kosztu) 10 9 Kombinacja Praca Kapitał 6 A 0 5 5 B 2 4 4 C 4 3 3 D 6 2 2 E 8 1 1 0 0 10 określa optymalną obu dóbr przy danym rozporządzalnym dochodzie, przedstawia warunki rynkowe którym podporządkowany jest konsument, jej nachylenie zależy od relacji cen obu dóbr oraz mówi o relacji wymiennej między tymi dobrami. 8 7 F A B C 10 9 8 7 6 H A 5 B 4 C 3 D od A do F – kombinacje efektywne 2 G - kombinacje nieefektywne 1 H - kombinacje nieosiągalne 0 E F 0 Kapitał Kapitał Linia jednakowego nakładu (kosztu) Zasób – 50 PLN 32 10 10 20 Praca 35 D G E F 0 10 20 Praca 36 6 2010-01-18 Kapitał Optymalna kombinacja czynników produkcji Zmiana warunków: 6 5 Dostosowanie do zmian zasobów przedsiębiorstwa. przedsiębiorstwa Dostosowanie do zmian cen czynników produkcji. 1. 4 3 2. A Q5 2 Q4 Q3 1 Q2 Q1 0 0 10 Praca 37 38 Dostosowanie do zmian dochodów Dostosowanie do zmian cen czynników Ścieżka ekspansji producenta Cena pracy – 5 PLN, Cena kapitału – 10 PLN Kapitał A 0 5 B 2 4 Zasób= 50 PLN 10 9 C 4 3 D 6 2 8 E 8 1 7 F 10 0 Jeżeli zasób wzrośnie do 80 PLN. O 8 H 2 7 4 I 4 6 3 J 6 5 8 4 L 10 3 12 2 N 14 1 O 16 0 A 0 5 B 2 4 C 4 3 6 2 E 8 1 F 10 0 6 5 N 4 Cena pracy rośnie do 10 PLN. 5 0 K Kapitał D 6 G M Praca Zasób= 50 PLN Kapitał Praca Kapitał Kombinacja Cena pracy– 5 PLN, Cena kapitału – 10 PLN Kombinacja K D Q2 2 1 Q1 0 0 4 8 12 16 G 39 20 Praca Rynek kapitału G 0 5 H 1 4 I 2 3 J 3 2 K 4 1 L 5 0 M 2 Q1 1 Q2 Z pkt C do N – efekt substytucyjny Z pkt M do N – efekt dochodowy Z pkt C do M – efekt netto 0 0 2 4 6 8 40 10 Praca Kapitał stanowi trzecią – obok pracy i ziemi – grupę czynników produkcji. W zasadzie składa się on z dóbr trwałych, których celem jest wytwarzanie dalszych dóbr i usług oraz z zapasów wyrobów. Kapitał rzeczowy stanowią trwałe czynniki produkcji, produkcji takie jak: maszyny, budynki, budowle, urządzenia itp. Ich cechą jest to, iż nie zużywają się one w ciągu jednego okresu, służą do dalszej produkcji a ich zużycie odbywa się stopniowo, w ciągu wielu okresów. Koszt zużycia ponosi właściciel Kapitał finansowy stanowią płynne aktywa takie jak gotówka, których zadaniem jest finansowanie produkcji dóbr Kapitał ludzki to zarówno nabyte kwalifikacje, wiadomości, zdolności 42 i umiejętności, ale również możliwości produkcyjne pracowników Procent oraz zysk 41 C 3 7 2010-01-18 Podaż i popyt na kapitał Inwestycje a stopa zysku W postaci uszeregowanych według wielkości stopy rentowności możliwości inwestycyjnych, można przedstawić popyt na kapitał. Podaż kapitału stanowią te oszczędności ludności i wkłady przedsiębiorstw, które ulokowane zostały na kontach bankowych. W punkcie A, gdzie inwestycje wynoszą zero, stopa zysku z inwestycji jest bardzo wysoka. W miarę przenoszenia zasobów z produkcji dóbr konsumpcyjnych do produkcji dóbr inwestycyjnych, stopa zysku stopniowo spada. Stopa zwrotu S 0 Inwestycje A G A’ Po przekroczeniu punktu G, stopa zysku staje się ujemna 43 44 Odsetki i wartość zaktualizowana Oprócz rentowności, ważną rolę przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych pełni również ryzyko. Im większe przewidywane ryzyko tym większa powinna być jego rentowność (w celu wynagrodzenia podjęcia ryzyka) Stopa zwrotu S Ryzyko a stopa zysku Stopa p procentowa p nominalna to obowiązująca ą ją na rynku y pieniężnym stopa procentowa, nieuwzględniająca ruchu cen – najczęściej w postaci inflacji, czyli wzrostu cen. Stopa procentowa realna to stopa procentowa nominalna po odjęciu od niej stopy wzrostu ogólnego wskaźnika poziomu cen. Ryzyko 45 Każdy inwestujący ma nadzieję na osiągnięcie zysku. 46 Zawodność rynku Zysk spełnia ważne funkcje: Dążenie przedsiębiorców do jego osiągnięcia zapewnia właściwe rozdysponowanie zasobów między różne zastosowania. W efekcie praca kapitał i ziemia trafiają tam praca, tam, gdzie ich zużycie zapewnia wytworzenie dóbr, na które ludzie głosują swoimi pieniędzmi. Przedsiębiorcy starają się minimalizować koszty produkcji; przecież im niższe są koszty, tym większy jest zysk. Zysk umożliwia rozwój efektywnych przedsiębiorstw (np. wdrażanie innowacji); firma osiągająca zysk ma z czego finansować inwestycje. 47 Do najważniejszych źródeł zawodności rynku zalicza się: Zawodność konkurencji (konkurencja niedoskonała) - aby wynikiem działania mechanizmu rynkowego była efektywność Paretowska, na rynku musi istnieć konkurencja doskonała. Zawodność wynikająca z istnienia dóbr publicznych - istnieją takie dobra, które cechują się tym tym, iż koszt korzystania z nich przez dodatkową osobę jest równy zeru (koszt krańcowy produkcji również wynosi zero) – obrona narodowa. Istnienie efektów zewnętrznych - To takie zjawiska, które często są ubocznym skutkiem działalności danego podmiotu gospodarczego. Brak lub niekompletność rynków - Zawodność rynku pojawia się w przypadku, kiedy prywatne rynki nie dostarczają dobra lub usługi, mimo że koszt ich zaoferowania jest niższy od ceny, którą nabywcy są skłonni zapłacić. Bezrobocie, inflacja i brak równowagi - wysoka stopa bezrobocia to jedno z najbardziej przekonujących i dramatycznych zrazem świadectw zawodności rynku. Straty ponoszone w okresach wysokiego bezrobocia to największe 48 udokumentowane marnotrawstwo we współczesnej gospodarce. 8 2010-01-18 Efekty zewnętrzne Efekty zewnętrzne dodatnie (korzystne) lub ujemne (szkodliwe) skutki wywierane przez transakcje rynkowe na ludzi, którzy nie uczestniczą w nich bezpośrednio powstają wtedy wtedy, kiedy decyzja jednostki o produkcji lub konsumpcji wywiera bezpośredni wpływ na produkcję lub konsumpcję innych osób inaczej niż za pośrednictwem cen rynkowych występują wtedy, gdy jakaś osoba lub firma podejmuje działania, które wywierają wpływ na sytuację innych osób lub firm, a nie są rekompensowane odpowiednią płatnością w jedną lub drugą stronę 49 50 Podejmowanie decyzji przez podmioty rynkowe Problem efektów zewnętrznych Konsument Tam, gdzie występują efekty zewnętrzne mechanizm rynkowy nie zapewnia efektywnej alokacji zasobów zasobów. W zależności od tego, czy dana działalność powoduje występowanie u osób trzecich kosztów, czy korzyści, wyróżnia się odpowiednio pozytywne efekty zewnętrzne i negatywne efekty zewnętrzne. 51 Cena Społeczny koszt krańcowy Negatywne efekty zewnętrzne Prywatny koszt krańcowy (krzywa podaży) Korzyść krańcowa (krzywa popytu) Qe Qm Dąży do: maksymalizacji własnej użyteczności y Bierze pod uwagę: swoje preferencje oraz ograniczenie budżetowe maksymalizacji zysku technologię, koszty produkcji, ceny sprzedaży Nie bierze się pod uwagę wpływu decyzji konsumentów i producentów na siebie nawzajem i innych. 52 Brak faktycznych współzależności między konsumentami a producentami. Prywatne rozwiązania problemu efektów zewnętrznych Przykład negatywnego efektu zewnętrznego W przypadku negatywnych efektów zewnętrznych pojawia się nadmierna produkcja dobra. Koszt krańcowy jest wyższy od prywatnego kosztu krańcowego. Równowaga rynkowa rynkowa, zapewniająca efektywność nie jest już w punkcie Qm. Krzywa podaży nie odzwierciedla już krańcowych kosztów społecznych a krzywa społeczna kosztu krańcowego, obejmuje zarówno koszty społeczne i prywatne. Kierując się zasadą efektywności, wielkość produkcji powinna być na poziomie Qe. Przedsiębiorca Internalizacja efektów zewnętrznych Polega na włączeniu kosztów lub korzyści zewnętrznych, które wynikają z działalności danego podmiotu do rachunku ekonomicznego tego podmiotu. Można jjejj dokonać np. p p poprzez p tworzenie dostatecznie dużych y jednostek gospodarczych, w których większość skutków podejmowanych działań zamyka się w obrębie danej jednostki. Przykładem może być osiedle mieszkaniowe. Mieszkańcy wspólnie powinni dążyć do ograniczenia niekorzystnych skutków swoich działań dla otoczenia oraz (z punktu widzenia całej wspólnoty) przyczyniać się do powstawania korzystnych elementów. Ilość dobra 53 54 9 2010-01-18 Prywatne rozwiązania problemu efektów zewnętrznych cd. Prywatne rozwiązania problemu efektów zewnętrznych cd. System prawny • Związany jest z precyzyjnym określeniem praw własności do poszczególnych dóbr i zasobów oraz stworzenie ram prawnych w celu dochodzenia odszkodowań dla właścicieli tych zasobów. Rozwiązania oparte o twierdzenie Coase'a • Wiążą się z prawem własności. Tam gdzie prawa własności są przypisane do zasobów, mechanizm rynkowy może rozwiązać problem efektów zewnętrznych. zewnętrznych • Inna metodą jest porozumienie obu ze stron, które tworząc pewien pakiet ustaleń, zapewniają internalizacje efektów zewnętrznych oraz efektywności. • Efekt gapowicza. • Joseph E. Stiglitz za przykład podaje katastrofę tankowca „Valdez”, który rozbił się u wybrzeży Alaski w 1989 roku. Tankowiec zalał ropą całą Zatokę Księcia Williama. Odszkodowania wypłacono zarówno właścicielom hoteli, firmom turystycznych, rybakom, ale również Amerykanom, którzy uznali, że wylew ropy wyrządził nieodwracalne krzywdy wszystkim obywatelom. Władze stanu Alaska wypłaciły ponad miliard dolarów odszkodowań. • Dzięki powstaniu najnowszych przepisów prawnych i administracyjnych, rząd może starać się dochodzić odszkodowań od tych wszystkich, którzy zanieczyścili bądź też skazili środowisko. 55 56 Należy zaznaczyć, iż wszystkie wymienione metody rozwiązywania problemów zewnętrznych, nie są wolne od wad. Należą do nich: Publiczne rozwiązania problemu efektów zewnętrznych Dostępność dóbr publicznych, takich jak np. czyste powietrze. Otóż wyłączenie kogoś z korzystania z takich dóbr jest nie tylko bardzo trudne, ale często też kosztowne. Problemy związane z niepełną informacją, informacją które polegają na wypłaceniu rekompensaty za powstrzymywanie się od wywoływania niekorzystnych efektów zewnętrznych. Koszty transakcyjne, które powodują, iż pokrzywdzeni często nie dociekają w sądzie swoich racji. Powództwa sądowe są zbyt kosztowne a poniesione straty często zbyt małe, aby był sens dochodzenia odszkodowań. Dodatkowe problemy związane z procesami sądowymi takie jak: niepewność wyniku procesu, zróżnicowany dostęp do środków prawnych itp. Powodują one, iż nie wszyscy ludzie jednakowo mogą pozwolić sobie na 57 dochodzenie swych praw przed sądem. Kary i podatki nałożenie kar pieniężnych lub podatków w celu zrównania prywatnych kosztów krańcowych oraz korzyści ze społecznym kosztem krańcowym i korzyścią krańcową (podatki korekcyjne). Wprowadzenie takiego podatku spowoduje znaczący efekt redystrybucyjny: poniesienie kosztów przez konsumentów oraz poniesienie kosztów przez producentów, korzyści odniosą dotychczasowi odbiorcy efektów zewnętrznych oraz skarb państwa. Subsydia obniżają krańcowe koszty zanieczyszczeń (np. poprzez zainstalowanie urządzenia redukującego emisję zanieczyszczeń). Koszty rozwiązania przerzucane są na odbiorców efektów i tym samym odciążają producentów i konsumentów. Zbywalne zezwolenia na emisję zanieczyszczeń – określa się limit dozwolonej emisji zanieczyszczeń a następnie organizuje się przetarg, podczas którego producenci będą mogli kupić drogą licytacji prawo do udziału w ogólnej wielkości emisji. W przypadku podatków korekcyjnych państwo nie mogło kontrolować całkowitej wielkości emisji, w przypadku zbywalnych zezwoleń głównym atutem jest to, iż jest to możliwe. Problemem przy stosowaniu tej metody pojawia się w sytuacji początkowego rozdziału limitów oraz 58 lokalizacji, która aby system działał dobrze, nie może mieć żadnego znaczenia. Inne metody ograniczania efektów zewnętrznych w dziedzinie środowiska naturalnego Regulacja bezpośrednia, według wielu ekonomistów jest najbardziej pewną metodą, która efektywnie redukuje poziom zanieczyszczeń. W przypadku zanieczyszczenia środowiska wyróżniamy dwa typy regulacji. Regulacja efektów, gdzie państwo zainteresowane jest ostatecznym efektem podejmowanych działań oraz regulacja nakładów, nakładów które dają możliwość władzom zadecydowania o np. stosowaniu takich urządzeń, które zmniejszą zanieczyszczenie. Innowacje takie jak nowe technologie produkcji, które przyczynią się do zmniejszenia zanieczyszczenia przy równoczesnych niższych kosztach. Ujawnianie informacji oparte jest na wykorzystywaniu presji opinii publicznej. 59 Efektywna alokacja zasobów 60 10 2010-01-18 Rozdział dóbr pomiędzy dwie osoby Rozdział dóbr pomiędzy dwie osoby Na wykresie przedstawiono gospodarkę, w której skład wchodzi Dawid i Zuzanna Za wyjściowy wariant alokacji uznano punkt A Ilość dóbr dla Zuzanny Qz . . E C . . . G A . . B Zuzanna Dawid Wielkość rozdzielanych dóbr, jaką dostaje Z Zuzanna stanowi t i Qz Wielkość rozdzielanych dóbr, jaką dostaje Dawid stanowi Qd Punkt B na wykresie opisuje wielkość produkcji po reorganizacji, który zarówno dla Dawida jak i dla Zuzanny będzie oznaczał lepszą alokację niż punk A D Przejście z punktu A do punktu C, czyni sytuację Dawida i Zuzanny gorszą F Ilość dóbr dla Dawida Qd Źródło: Begg D., Fischer S., Dornbusch R., „Mikroekonomia“, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1998 61 W przypadku, gdy porównamy sytuację w punkcie A z sytuacją w punkcie E, D czy też F dochodzi problem względnej ważności dobrobytu. W przypadku przejścia z punktu A do F kosztem uszczuplenia dobrobytu 62 Zuzanny, dobrobyt Dawida zwiększy się. Efektywność w sensie Pareto Dla danego zbioru gustów konsumentów, produkcyjnych yj y i techniki alokacja j jjest zasobów p efektywna, gdy niemożliwe jest przejście do innej alokacji, która polepszyłaby położenie niektórych jednostek bez szkody dla innych. 63 11
