Środki odurzające (narkotyki i alkohol)

(2)
Środki odurzające (narkotyki i alkohol)
jako czynniki kryminogenne
i konsekwencja zaburzonych więzi
społecznych
Efekty:
P_W01: student potrafi wykazać się znajomością pojęć (terminów)
służących opisowi zjawiska przestępczości
P_W02: student potrafi przedstawić zależności pomiędzy stanem
wybranej więzi społecznej a skłonnością osób objętych tą więzią do
uwikłania w zjawisko przestępczości
Środki odurzające
2

o
o
o
o
Substancje psychoaktywne, które ze względu
na swe właściwości (chemiczne) są w stanie
doprowadzić do zmian strukturalnych lub
funkcjonalnych w żywym organizmie,
przejawiających się przede wszystkim w
zmianach:
postrzegania zmysłowego,
świadomości,
nastroju,
zachowania...
Środki odurzające
3
1.
2.
3.
4.

•
•

Narkotyki (środki odurzające sensu stricto), np.: morfina,
kokaina, amfetamina, haszysz
Alkohol
Nikotyna
Kofeina, teina...
Inne substancje wg Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii
Prekursor (substancje służące do otrzymywania właściwych
środków odurzających)
Środek zastępczy (trucizna/środek szkodliwy, używany
zamiast lub w takich samych celach, innych niż medyczne, jak
środek odurzający):
Uwaga - dopalacze!
Uzależnienie
4

Fizyczne (uzależnienie organizmu od substancji):
przyjmowany wielokrotnie środek odurzający
wywołuje w organizmie zmiany fizjologiczne, stając
się istotnym składnikiem procesów metabolicznych;
brak tego środka skutkuje głodem narkotycznym
(zespołem abstynenckim)
- stany niepokoju, depresja
- drżenie ciała, bóle mięśni, kończyn, wymioty,
zapaść
Uzależnienie
5
 Psychiczne
koncentracja uwagi na używaniu/zdobywaniu
środka z uwagi na jego właściwości (np.
wprawianie w stan euforii), ale też dla
uniknięcia głodu narkotycznego
 Społeczne
 zażywanie „przepustką” do członkostwa,
uczestnictwa w grupie [subkulturowej]
 Krzyżowe (zarazem od narkotyków i
alkoholu)
Tolerancja, eskalacja
6

1.
2.

Tolerancja – prowadzi do niej zażywanie
niektórych środków odurzających:
dodatnia – odczuwane działanie środka jest
słabsze przy tej samej dawce; występuje potrzeba
jej zwiększenia (opiaty, amfetamina, kokaina,
także alkohol)
ujemna – aby uzyskać ten sam efekt wystarczy
mniejsza dawka (typowe w późniejszych
fazach alkoholizmu)
Eskalacja – używanie coraz mocniejszych środków
Klasyfikacja środków odurzających
(Światowa Organizacja Zdrowia)
7
 Opiaty/opoidy (opium, morfina, heroina,
kodeina, metadon (methadon); szybko wywołują
uzależnienie fizyczne i psychiczne oraz zjawisko
tolerancji dodatniej, mają wyraźną dawkę
śmiertelną;
 Barbiturany (pochodne kwasu barbiturowego i
barbituropodobne środki nasenne: luminal,
relanium); niebezpieczne zwłaszcza przy
zmieszaniu z alkoholem, który zresztą do tej
grupy jest zaliczany; szybko uzależniają
psychicznie, potem także fizycznie
Klasyfikacja środków odurzających
(Światowa Organizacja Zdrowia)
8
 Amfetamina i jej pochodne (amfetaminy
halucynogenne, tzw. ecstasy): szybko wywołują
uzależnienie psychiczne i prowadzą do tolerancji
dodatniej
 Kokaina (pochodna liści krzewu koka; podobnie jak
amfetamina szybko wywołuje silną zależność
psychiczną i tolerancję dodatnią; szczególnie
niebezpieczną formą konsumpcji jest palenie tzw.
cracku, popularne w USA i Ameryce Płd.
Klasyfikacja środków odurzających
(Światowa Organizacja Zdrowia)
9
 Khat – wywołuje zależność psychiczną i zjawisko
tolerancji dodatniej, nie uzależnia fizycznie; w Polsce
prawie niespotykany
 Inhalanty – substancje syntetyczne, pierwotnie o
innym przeznaczeniu (chemia gospodarcza, przemysł i
rzemiosło), używane jako substytuty innych środków;
mają silne właściwości toksyczne, dlatego są bardzo
szkodliwe dla zdrowia (ich wdychanie może wywołać
trwałe uszkodzenia mózgu, np. niedotlenienie)
Klasyfikacja środków odurzających
(Światowa Organizacja Zdrowia)
10
 Cannabis - narkotyk znany pod postacią
marihuany, tj. ziela konopi („trawka”) i
haszyszu, czyli żywicy konopi; może wywołać
lekką zależność psychiczną, nie wywołuje (ponoć)
uzależnienia fizycznego; bywa też jednak
uznawany za wstęp do narkomanii (wg niektórych
badań 90 proc. heroinistów zaczynało od
cannabis);
 Halucynogeny - nie wywołują uzależnienia
fizycznego, niekiedy tylko psychiczne (LSD,
meskalina, psylocybina)
Klasyfikacja środków odurzających
(kryterium szkodliwości)
11
 Hard drugs – tzw. twarde środki odurzające
(np. heroina i kokaina)
 Soft drugs – tzw. miękkie środki odurzające
(cannabis: marihuana i haszysz)
Klasyfikacja śr. Odurzających
(kryterium sposobu działania)
12
Sposób działania narkotyku i związek z przestępczością
depresanty
halucynogeny stymulanty
Środki redukujące aktywność
fizjologiczną i umysłową.
Obniżają pobudliwość
ośrodkowego układu
nerwowego. Zaliczają się do
nich: opiaty, barbiturany;
podkulturę biorców określa
się jako podkulturę
wycofania, choć zdarza się, że
popełniają oni przestępstwa,
aby pozyskać środki na
narkotyki
Środki zmieniające
percepcję, np. LSD,
pejotl, meskalina;
w stanach
psychotycznych
zażywający mogą
być zdolni do
zachowań
agresywnych
Środki pobudzające
aktywność organizmu,
wśród nich m.in.:
kokaina, amfetamina,
kofeina; pobudzeni,
nerwowi – biorcy są
częściej niż inni
narkomani zdolni do
przestępstw z użyciem
przemocy
Narkotyki a przestępczość
13
 1. Kryminalizacja: wyrobu, handlu,
posiadania narkotyków...
- może być całkowita i dotyczyć wszystkich
powyższych czynności
- może być częściowa i dotyczyć np. tylko wyrobu i
dystrybucji (zob. Portugalia)
- może też przewidywać wyjątki w produkcji i
dystrybucji (zob. Holandia, Czechy...)
Narkotyki a przestępczość
14
2. Wpływ środka odurzającego (narkotyku) na
możliwość popełnienia przestępstwa
innego niż prohibicyjne (związane z
kryminalizacją ww. czynności)
a. wpływ bezpośredni (tempore criminis)
b. wpływ pośredni (w grę wchodzi długotrwałe
oddziaływanie środka na psychikę i status społeczny
potencjalnego sprawcy)
Narkotyki a przestępczość: wpływ bezpośredni
15
 1. Wzmocnienie motywacji do działalności
przestępczej; człowiek zażywa, aby:
- pozbyć się lęku przed podjęciem czynności o
charakterze przestępczym (pozbyć się lęku przed
ewentualną karą)
- pobudzić się do działania (zyskać większą
sprawność, wydolność – jak w sporcie...)
Narkotyki a przestępczość: wpływ bezpośredni
16
 2. Środek odurzający jako modyfikujący
zachowanie; człowiek nie jest świadomy lub
ma ograniczoną świadomość wpływu owego
środka na zachowanie w postaci:
- czynnej napaści
- zabójstwa
- gwałtu
- naruszenia porządku publicznego
- spowodowania wypadku komunikacyjnego
Narkotyki a przestępczość: wpływ bezpośredni
17
 3. Środek odurzający jako bezpośredni motyw
-

czynu przestępczego (przestępstwo związane
bezpośrednio z pozyskaniem środka odurz.):
kradzież środka odurzającego
fałszowanie recept
szantażowanie, groźba użycia lub posłużenie się
przemocą w celu zdobycia środka odurzającego
samowolna produkcja środka, handel, przemyt...
4. Środki odurzające jako rynek będący
przedmiotem rywalizacji zorganizowanych grup
przestępczych, zabiegów o przychylność osób
decyzyjnych, organów ścigania (np. korupcja)
Narkotyki a przestępczość: wpływ pośredni
18
1.
Zależność - najpierw upadek (fizyczny,
psychiczny, społeczny), spowodowany
używaniem/nadużywaniem środków odurzających,
2.
potem (wtórnie) czyny przestępcze
Zależność - najpierw (pierwotnie)
zachowania przestępne, potem (lub
równolegle) używanie środków odurzających
Por. do zwyczajów/zasad akademickich
Wiktymogenna funkcja środków odurzających
19
 Istnieje związek używania środków
odurzających z prawdopodobieństwem stania
się ofiarą przestępstwa
 Siła tego związku zależy od rodzaju środka,
właściwości organizmu, okoliczności
zewnętrznych (to zresztą zależność
uniwersalna)
 Zob. tzw. tabletka gwałtu
Przestępczość prohibicyjna
20
 Od 20 lat lekko rośnie (w ciągu 30 lat jest to jednak już





kilkakrotny wzrost)
Pojawiły się wyspecjalizowane grupy przestępcze
Zmianie uległa struktura spożycia: tzw. polska heroina
jest dziś zażywana przez narkomanów starego typu (margines
społeczny), młodsi biorą marihuanę, haszysz
Polska stała się producentem i eksporterem głównie
amfetaminy (w 1/5 zaopatruje Zachód)
Przez Polskę wiodą szlaki przemytnicze (heroiny, kokainy)
Co prawda zintensyfikowano walkę z przestępczością
narkotykową, ale szacuje się, że służby przechwytują
zaledwie 10% szmuglowanych i produkowanych środków
Przestępczość pozaprohibicyjna a prohibicyjna
21
 Jest trudna do oszacowania, bo policja nie




prowadzi statystyk „przestępczości osób
uzależnionych”
Jest ona zależna od wielu czynników: popytu
na określone narkotyki, ich ceny, zamożności
społeczeństwa, kraju/kontynentu
Np. szacuje się, że kokaina jest na czarnym rynku
w Europie ok. 900 razy droższa niż w Ameryce Płd.
W Polsce z kolei 1 cm sześc. „kompotu”, czyli tzw.
polskiej heroiny kosztuje ok. 8-10 zł
Wartość światowego rynku narkotyków
szacuje się na ok. 800 mld do 1 bln $
Przestępczość prohibicyjna - krytyka
22
Gangi, kartele, zorganizowana
przestępczość - wpływają na władze nawet
krajowe (Kolumbia, Meksyk)
2. Naruszenie praw obywatelskich (gdy
policja, sądy zyskują zbyt wiele uprawnień)
3. Popycha na drogę przestępstwa (nie dość,
że kryminalizuje, to jeszcze zmusza do innych
przestępstw)
4. Pogłębia marginalizację osób biorących...
1.
Zwalczanie przestępczości narkotykowej
– inne podejście
23
1.
Oczywiście leczenie, aby zredukować skłonność
narkomanów do zrobienia wszystkiego, żeby tylko
narkotyki posiąść
2.
Może temu towarzyszyć legalne
udostępnianie narkotyków (na wniosek,
receptę lekarza) osobom, które nie są w stanie
osiągnąć pełnej abstynencji (zob. W. Brytania,
Szwajcaria, Holandia)
3.
Metadon – syntetyczny środek zastępczy
(kraje jak wyżej), który usuwa objawy abstynenckie,
nie powoduje tolerancji dodatniej, lekko odurza
Poszukiwanie złotego środka
24
 Polityka „redukcji szkód” (ang. harm
reduction) i rozdział dwu obszarów problematyki
narkotykowej: podaży i popytu
 Prohibicję utrzymuje się w odniesieniu do
handlu i produkcji zwłaszcza hard drugs, łagodząc w
przypadku cannabis
 Posiadanie niewielkich dawek (np. do 10
gramów), zaspokojenie popytu na własną rękę
(bez wprowadzania do obrotu) postuluje się
dekryminalizować lub przynajmniej
depenalizować
Narkotyki a więzi społeczne
25
 Zenon Bober (6LBD), Wykluczeni, zagubieni, znudzeni - portret
sięgających po narkotyki i sposoby zapobiegania narkomanii
 Blisko 80 mln Europejczyków sięgnęło po narkotyki
 Najczęściej sięgają po nie osoby w wieku 15-34 lata,




a zwłaszcza 15-24 lata
Częściej zażywają je mężczyźni niż kobiety
Pozytywnym zjawiskiem jest to, że spada odsetek
zażywających w wieku 15-16 lat
Najpopularniejsze: amfetamina, konopie, heroina, ecstasy
Rośnie zainteresowanie rekreacyjnym zażywaniem
oraz krzyżowym - narkotyki plus alkohol
Narkotyki a więzi społeczne
26
 Trzy grupy polskich narkomanów (osób
mających styczność z narkotykami)
 Osoby zażywające tzw. kompot (wyższy wiek,
niska pozycja społeczna, niski status materialny,
często bezdomni)
 Młodzi ludzie z marginesu społecznego (z
rodzin z marginesu) – często skryminalizowanego
 Młodzi ludzie z tzw. kultury clubbingu – biorą
inne środki niż heroina; to ludzie o względnie
wysokiej pozycji społecznej, pracujący, uczący się (z
tzw. dobrych domów)
Pojęcie alkoholu (skutki oddziaływania)
27
 To substancja prowadząca do upośledzenia wielu
wyższych czynności mózgu
 Można ją uznać za czynnik wyzwalający
zachowania agresywne, choć raczej nie samoistnie, lecz
w kontekście społeczno-sytuacyjnym
 W odróżnieniu do narkotyków – w większości państw jest
legalną substancją odurzającą
 Działanie na ośrodkowy układ nerwowy i, w zależności od stężenia alk.:
- polepszenie samopoczucia, osłabienie samokrytycyzmu spożywającego
- zakłócenie szybkości reakcji i spostrzegawczości
- poczucie pewności siebie
- osłabienie hamulców moralnych
- zachowania agresywne
Alkohol – wzory spożywania
28
 Romański (kraje śródziemnomorskie; dominuje wino)
 Anglosaski (w Europie Brytyjczycy, Irlandczycy,
mieszkańcy krajów germańskich; piwo i drinki)
 Północno-, środkowo- i wschodnioeuropejski
(wódka); zwyczaje jednak się zmieniają, w Polsce pije
się dziś dużo więcej piwa niż wódki...
Style picia alkoholu
29
• Neurasteniczny – „uspokajający”, tonujący napięcie,
•
•
•
•
odprężający
Dionizyjski – wynikający z chęci oderwania się od nużącej
rzeczywistości
Kontaktywny – „protowarzyski”, ośmielający do
kontaktów, przełamywania dystansu międzyludzkiego
Heroiczny – dodający odwagi, zapewniający poczucie mocy
Samobójczy – to topienie smutków w alkoholu w
przekonaniu, że jesteśmy tych smutków/kłopotów
współwinni lub że nie potrafimy się z nimi uporać, że na to
nie zasługujemy
Alkohol a przestępczość i jej rodzaje
30
 Statystyki przestępstw (i to stwierdzonych)
dotyczą jedynie tych komunikacyjnych; reszta to
szacunki lub tzw. fakty dowodowe (stwierdzone w
trakcie śledztwa i stwierdzające, czy sprawca pił przed
popełnieniem przestępstwa, czy nie):
Wysoki odsetek sprawców
Niski odsetek sprawców
Zabójstwo
Znęcanie się nad najbliższymi
Czynna napaść na funkcjonariusza
Kradzież mienia
Kradzież z włamaniem
Przestępczość a funkcje alkoholu
31
Alkohol
Jako czynnik
kryminogenny
Jako czynnik
wyzwalający
Jako czynnik
wiktymogenny
Prowadzi do
przełamania
hamulców ludzkich,
ułatwia wzrost
poziomu agresji,
przez co może
prowadzić do
zachowań
przestępczych
Agresja łączy się tu z
pewnym stylem życia, w
którym alkohol odgrywa
istotną rolę jako czynnik
umożliwiający pojawienie
się wyuczonych wcześniej
zachowań agresywnych
Wielokrotnie, w
momencie popełniania
czynu zabronionego,
pod wpływem alkoholu
znajduje się nie tylko
sprawca, ale również
ofiara dotknięta czynem
zabronionym
Nadużywanie alkoholu i jego skutki
32
 Zakłócenie normalnego funkcjonowania
jednostki w społeczeństwie (niemożność pełnienia wielu ról
społecznych)
 Dysfunkcja rodziny osoby nadużywającej alkohol
 Problemy z wykonywaną pracą prowadzące często
do zwolnienia i niemożności znalezienia innego zatrudnienia
 Obniżenie poczucia własnej wartości, problemy
emocjonalne
 Powodowana powyższymi czynnikami
degradacja społeczna może prowadzić do kolizji z
prawem (zwłaszcza przy zdobywaniu środków na alkohol)
Alkohol a kolizja z prawem (modele)
33
Najpierw pojawia się problem
alkoholowy, potem następuje wejście na drogę
przestępczą
2. Najpierw ktoś robi karierę przestępczą,
potem „uderza” w alkohol
3. Nadużywanie alkoholu jest równoczesne
ze wstąpieniem na drogę przestępczą
4. I nadużywanie alkoholu, i wejście na drogę
przestępczą są efektem czynnika zewnętrznego
(środowiska społecznego)
1.
Alkohol a recydywa
34

1.
2.
Wyróżniamy (w nawiązaniu do poprzedniego
slajdu):
Recydywistów o wczesnym początku karalności
(alkoholizm pojawia się po rozpoczęciu „kariery
przestępczej” lub równocześnie z nią)
Recydywistów o późnym początku karalności
(alkohol jest problemem przed wstąpieniem na
drogę przestępczą – może stanowić przyczynę
zachowań przestępczych)
Podsumowanie: psychotropy a przestępczość
35
 Przestępstwa „pod wpływem” (zwane
psychofarmakologicznymi)
 Przestępstwa o charakterze ekonomicznym
(związane z koniecznością uzyskania instrumentów [z ich
brakiem] niezbędnych do pozyskania środka odurzającego
(włamania, także do aptek, kradzieże, rozboje, fałszowanie
recept itp.)
 Przestępstwa związane z łamaniem prawa
antynarkotykowego (prohibicyjne)
 Związane z funkcjonowaniem rynku
narkotykowego (np. wojny gangów narkotykowych)