narkotyki i alkohol

Środki odurzające
(narkotyki i alkohol)
jako
czynniki
kryminogenne
1
Na drugą stronę...
2
Środki psychoaktywne
1. Środki odurzające:
substancje psychoaktywne, które ze względu na
swe właściwości chemiczne są w stanie
doprowadzić do zmian strukturalnych lub
funkcjonalnych w żywym organizmie,
przejawiających się przede wszystkim w
zmianach: postrzegania zmysłowego,
świadomości, nastroju, zachowania...
2. Substancje psychotropowe
3
Środki odurzające
1. Narkotyki (środki odurzające sensu
stricto), np.: morfina, kokaina,
amfetamina, haszysz
2. Alkohol
3. Nikotyna
4. Kofeina, teina...
4
Inne substancje wg Ustawy o
przeciwdziałaniu narkomanii
• Prekursor (substancje służące do otrzymywania
właściwych środków odurzających, substancji
psychotropowych)
• Środek zastępczy (trucizna/środek szkodliwy, używany
zamiast lub w takich samych celach, innych niż medyczne,
jak środek odurzający lub substancja psychotropowa ):
Uwaga – dopalacze!
5
Uzależnienie
•
Fizyczne (uzależnienie organizmu od substancji):
przyjmowany wielokrotnie środek odurzający
wywołuje w organizmie zmiany fizjologiczne,
stając się istotnym składnikiem procesów
metabolicznych; brak tego środka skutkuje
głodem narkotycznym (zespołem abstynenckim)
- stany niepokoju, depresja
- drżenie ciała, bóle mięśni, kończyn,
wymioty, zapaść
6
Uzależnienie
• Psychiczne
koncentracja uwagi na używaniu/zdobywaniu
środka z uwagi na jego właściwości (np.
wprawianie w stan euforii), ale też dla uniknięcia
głodu narkotycznego
• Społeczne
• zażywanie „przepustką” do członkostwa,
uczestnictwa w grupie [subkulturowej]
• Krzyżowe (zarazem od narkotyków i alkoholu)
7
Tolerancja, eskalacja
•
Tolerancja – prowadzi do niej zażywanie
niektórych środków odurzających:
1. dodatnia – odczuwane działanie środka jest słabsze
przy tej samej dawce; występuje potrzeba jej
zwiększenia (opiaty, amfetamina, kokaina)
2. ujemna – aby uzyskać ten sam efekt wystarczy
mniejsza dawka (typowe dla alkoholu)
•
Eskalacja – używanie coraz mocniejszych środk.
8
Klasyfikacja śr. odurzających
(Światowa Organizacja Zdrowia)
• Opiaty/opoidy (opium, morfina, heroina, kodeina,
metadon (methadon); szybko wywołują uzależnienie
fizyczne i psychiczne oraz zjawisko tolerancji
dodatniej, mają wyraźną dawkę śmiertelną;
• Barbiturany (pochodne kwasu barbiturowego i
barbituropodobne środki nasenne: luminal, relanium);
niebezpieczne zwłaszcza przy zmieszaniu z
alkoholem, który zresztą do tej grupy jest zaliczany;
szybko uzależniają psychicznie, potem także fizycznie
9
Klasyfikacja śr. odurzających
(Światowa Organizacja Zdrowia)
• Amfetamina i jej pochodne (amfetaminy
halucynogenne, tzw. ecstasy): szybko wywołują
uzależnienie psychiczne i prowadzą do tolerancji
dodatniej
• Kokaina (pochodna liści krzewu koka; podobnie
jak amfetamina szybko wywołuje silną zależność
psychiczną i tolerancję dodatnią; szczególnie
niebezpieczną formą konsumpcji jest palenie tzw.
cracku, popularne w USA i Ameryce Płd.
10
Klasyfikacja śr. odurzających
(Światowa Organizacja Zdrowia)
• Cannabis - narkotyk znany pod postacią
marihuany, tj. ziela konopi („trawka”) i haszyszu,
czyli żywicy konopi; może wywołać lekką zależność
psychiczną, nie wywołuje uzależnienia fizycznego;
bywa też jednak uznawany za wstęp do narkomanii
(wg niektórych badań 90 proc. heroinistów zaczynało
od cannabis);
• Halucynogeny - nie wywołują uzależnienia
fizycznego, niekiedy tylko psychiczne (LSD,
meskalina, psylocybina)
11
Klasyfikacja śr. odurzających
(Światowa Organizacja Zdrowia)
• Khat – wywołuje zależność psychiczną i zjawisko
tolerancji dodatniej, nie uzależnia fizycznie; w Polsce
prawie niespotykany
• Inhalanty – substancje syntetyczne, pierwotnie o
innym przeznaczeniu (chemia gospodarcza, przemysł i
rzemiosło), używane jako substytuty innych środków;
mają silne właściwości toksyczne, dlatego są bardzo
szkodliwe dla zdrowia (ich wdychanie może wywołać
trwałe uszkodzenia mózgu, np. niedotlenienie);
12
Klasyfikacja śr. odurzających
(kryterium sposobu działania)
Sposób działania narkotyku i związek z przestępczością
depresanty
halucynogeny stymulanty
Środki redukujące aktywność
fizjologiczną i umysłową.
Obniżają pobudliwość
ośrodkowego układu
nerwowego. Zaliczają się do
nich: opiaty, barbiturany;
podkulturę biorców określa
się jako podkulturę
wycofania, choć zdarza się, że
popełniają oni przestępstwa,
aby pozyskać środki na
narkotyki
Środki zmieniające
percepcję, np. LSD,
pejotl, meskalina;
w stanach
psychotycznych
zażywający mogą
być zdolni do
zachowań
agresywnych
Środki pobudzające
aktywność organizmu,
wśród nich m.in.:
kokaina, amfetamina,
kofeina; pobudzeni,
nerwowi – biorcy są
częściej niż inni
narkomani zdolni do
przestępstw z użyciem
przemocy
13
Klasyfikacja śr. odurzających
(kryterium szkodliwości)
• Hard drugs – tzw. twarde środki odurzające
(np. heroina i kokaina)
• Soft drugs – tzw. miękkie środki odurzające
(cannabis: marihuana i haszysz)
14
Narkotyki a przestępczość
• 1. Kryminalizacja: wyrobu, handlu,
posiadania narkotyków...
- może być całkowita i dotyczyć wszystkich
powyższych czynności
- może być częściowa i dotyczyć np. tylko wyrobu i
dystrybucji
- może też przewidywać wyjątki w produkcji i
dystrybucji (zob. Holandia, Czechy...)
15
Narkotyki a przestępczość
2. Wpływ środka odurzającego
(narkotyku) na możliwość popełnienia
przestępstwa innego niż prohibicyjne
(związane z kryminalizacją ww. czynności)
a. wpływ bezpośredni (tempore criminis)
b. wpływ pośredni (w grę wchodzi długotrwałe
oddziaływanie środka na psychikę i status społeczny
potencjalnego sprawcy)
16
Narkotyki a przestępczość
– wpływ bezpośredni
• 1. Wzmocnienie motywacji do
działalności przestępczej; człowiek
zażywa, aby:
- pozbyć się lęku przed podjęciem czynności o
charakterze przestępczym (pozbyć się lęku przed
ewentualną karą)
- pobudzić się do działania (zyskać większą
sprawność, wydolność – jak w sporcie...)
17
Narkotyki a przestępczość
– wpływ bezpośredni
• 2. Środek odurzający jako modyfikujący
zachowanie; człowiek nie jest świadomy
lub ma ograniczoną świadomość wpływu
owego środka na zachowanie w postaci:
-
czynnej napaści
zabójstwa
gwałtu
naruszenia porządku publicznego
spowodowania wypadku komunikacyjnego
18
Narkotyki a przestępczość
– wpływ bezpośredni
• 3. Środek odurzający jako bezpośredni
motyw czynu przestępczego (przestępstwo
związane bezpośrednio z pozyskaniem środka odurz.):
- kradzież środka odurzającego
- fałszowanie recept
- szantażowanie, groźba użycia lub posłużenie się przemocą
w celu zdobycia środka odurzającego
- samowolna produkcja środka, handel, przemyt...
(Uwaga! To nie przestępstwa, ale narkomani uciekają się też
do żebractwa, prostytucji, aby zdobyć środki na „prochy”)
19
Narkotyki a przestępczość
– wpływ pośredni
1. Zależność - najpierw upadek (fizyczny,
psychiczny, społeczny), spowodowany
używaniem/nadużywaniem środków odurzających,
potem (wtórnie) czyny przestępcze
2. Zależność - najpierw (pierwotnie)
zachowania przestępne, potem (lub
równolegle) używanie środków odurzających
Por. do zwyczajów/zasad akademickich
20
Wiktymogenna funkcja
środków odurzających
• Istnieje związek używania środków
odurzających z prawdopodobieństwem
stania się ofiarą przestępstwa
• Siła tego związku zależy od rodzaju środka,
właściwości organizmu, okoliczności
zewnętrznych (to zresztą zależność
uniwersalna)
• Zob. tzw. tabletka gwałtu
21
Przestępczość prohibicyjna
• Od 20 lat lekko rośnie (w ciągu 30 kilkakrotny wzrost)
• Pojawiły się wyspecjalizowane grupy przestępcze
• Zmianie uległa struktura spożycia: tzw. polska heroina jest
dziś zażywana przez narkomanów starego typu (margines),
młodsi biorą marihuanę, haszysz (od Hassana ibn Sabbaha)
• Polska stała się producentem i eksporterem głównie
amfetaminy (w 1/5 zaopatruje Zachód)
• Przez Polskę wiodą szlaki przemytnicze (heroiny, kokainy)
• Co prawda zintensyfikowano walkę z przestępczością
narkotykową, ale szacuje się, że służby przechwytują
zaledwie 10% szmuglowanych i produkowanych środków
22
Przestępczość pozaprohibicyjna
a prohibicyjna
• Jest trudna do oszacowania, bo policja nie prowadzi
statystyk „przestępczości osób uzależnionych”
• Jest ona zależna od wielu czynników: popytu na
określone narkotyki, ich ceny, zamożności
społeczeństwa, kraju/kontynentu
• Np. szacuje się, że kokaina jest na czarnym rynku w
Europie ok. 900 razy droższa niż w Ameryce Płd.
• W Polsce z kolei 1 cm sześc. „kompotu”, czyli tzw.
polskiej heroiny kosztuje ok. 8-10 zł
• Wartość światowego rynku narkotyków szacuje się na
ok. 800 mld $
23
Zwalczanie przestępczości narkotyk.
1. Oczywiście leczenie, aby zredukować skłonność
narkomanów do zrobienia wszystkiego, żeby tylko
narkotyki posiąść
2. Może temu towarzyszyć legalne
udostępnianie narkotyków (na wniosek, receptę
lekarza) osobom, które nie są w stanie osiągnąć pełnej
abstynencji (zob. W. Brytania, Szwajcaria, Holandia)
3. Metadon – syntetyczny środek zastępczy
(kraje jak wyżej), który usuwa objawy abstynenckie, nie
powoduje tolerancji dodatniej, lekko odurza
24
Przestępczość prohibicyjna - krytyka
1. Gangi, kartele, zorganizowana przestępczość
wpływająca na władze nawet krajowe (Kolumbia,
Meksyk)
2. Naruszenie praw obywatelskich (gdy policja,
sądy zyskują zbyt wiele uprawnień)
3. Popycha na drogę przestępstwa (nie dość, że
kryminalizuje, to jeszcze zmusza do innych przestępstw)
4. Pogłębia marginalizację osób biorących...
25
Poszukiwanie złotego środka
• Polityka „redukcji szkód” (ang. harm reduction) i
rozdział dwu obszarów problematyki narkotykowej: podaży i
popytu
• Prohibicję utrzymuje się w odniesieniu do handlu i
produkcji zwłaszcza hard drugs, łagodząc w przyp. cannabis
• Posiadanie niewielkich dawek (np. do 10 gramów),
zaspokojenie popytu na własną rękę (bez
wprowadzania do obrotu) postuluje się dekryminalizować
lub przynajmniej depenalizować
26
Pojęcie alkoholu
• To substancja prowadząca do upośledzenia
wielu wyższych czynności mózgu
• Można ją uznać za czynnik wyzwalający
zachowania agresywne, choć nie samoistnie, a
jedynie w kontekście społeczno-sytuacyjnym
• W odróżnieniu do narkotyków – w większości
państw jest legalną substancją odurzającą
27
Alkohol – wzory spożywania
• Romański (kraje śródziemnomorskie;
dominuje wino)
• Anglosaski (w Europie Brytyjczycy,
Irlandczycy, mieszkańcy krajów germańskich;
piwo i drinki)
• Północno-, środkowo- i
wschodnioeuropejski (wódka); zwyczaje
jednak się zmieniają, w Polsce pije się dziś
dużo więcej piwa niż wódki...
28
Alkohol – wzory spożywania
• O ile dwa pierwsze wzory (romański i
anglosaski) oznaczają spożywanie większej
ilości alkoholu lżejszego, o tyle wzór trzeci
(północno-środkowo-wschodnioeuropejski)
oznacza – modelowo – rzadsze spożywanie,
za to dużo mocniejszych trunków, ze
skutkiem wiadomym!
29
Style picia alkoholu
Neurasteniczny – „uspokajający”, tonujący
napięcie, odprężający
Dionizyjski – wynikający z chęci oderwania się od
nużącej rzeczywistości
Kontaktywny – „protowarzyski”,
ośmielający do kontaktów z innymi,
przełamywania dystansu międzyludzkiego
30
Style picia alkoholu
Heroiczny – dodający odwagi,
zapewniający poczucie mocy
Samobójczy – to topienie smutków w alkoholu w
przekonaniu, że jesteśmy tych smutków/kłopotów
współwinni lub że nie potrafimy się z nimi uporać, że
na to nie zasługujemy
31
Skutki spożycia alkoholu
• Działanie na ośrodkowy układ nerwowy i,
w zależności od stężenia alkoholu:
- polepszenie samopoczucia z osłabionym
samokrytycyzmem
- zakłócenie szybkości reakcji i spostrzegawczości
- poczucie pewności siebie
- osłabienie hamulców moralnych
- zachowania agresywne
32
Alkohol a przestępczość i jej rodzaje
• Statystyki przestępstw (i to stwierdzonych)
dotyczą jedynie tych komunikacyjnych;
reszta to szacunki lub tzw. fakty dowodowe (stwierdzone
w trakcie śledztwa i stwierdzające, czy sprawca pił przed
popełnieniem przestępstwa, czy nie):
Wysoki odsetek sprawców
Niski odsetek sprawców
Zabójstwo
Znęcanie się nad najbliższymi
Czynna napaść na funkcjonariusza
Kradzież mienia
Kradzież z włamaniem
33
Przestępczość a funkcje alkoholu
Alkohol
Jako czynnik
kryminogenny
Jako czynnik
wyzwalający
Jako czynnik
wiktymogenny
Prowadzi do
przełamania
hamulców ludzkich,
ułatwia wzrost
poziomu agresji,
przez co może
prowadzić do
zachowań
przestępczych
Agresja łączy się tu z
pewnym stylem życia, w
którym alkohol odgrywa
istotną rolę jako czynnik
umożliwiający pojawienie
się wyuczonych wcześniej
zachowań agresywnych
Wielokrotnie, w
momencie popełniania
czynu zabronionego,
pod wpływem alkoholu
znajduje się nie tylko
sprawca, ale również
ofiara dotknięta czynem
zabronionym
34
Nadużywanie alkoholu i jego skutki
• Zakłócenie normalnego funkcjonowania jednostki
w społeczeństwie (niemożność pełnienia wielu ról społecznych)
• Dysfunkcja rodziny osoby nadużywającej alkohol
• Problemy z wykonywaną pracą prowadzące często do
zwolnienia i niemożności znalezienia innego zatrudnienia
• Obniżenie poczucia własnej wartości, problemy
emocjonalne
• Powodowana powyższymi czynnikami degradacja
społeczna może prowadzić do kolizji z prawem (zwłaszcza przy
zdobywaniu środków na alkohol)
35
Alkohol a kolizja z prawem
1. Najpierw pojawia się problem alkoholowy, potem
następuje wejście na drogę przestępczą
2. Najpierw ktoś robi karierę przestępczą, potem
„uderza” w alkohol
3. Nadużywanie alkoholu jest równoczesne ze
wstąpieniem na drogę przestępczą
4. I nadużywanie alkoholu, i wejście na drogę
przestępczą są efektem czynnika zewnętrznego
36
Alkohol a recydywa
• Wyróżniamy:
1. Recydywistów o wczesnym początku
karalności (alkoholizm pojawia się po
rozpoczęciu „kariery przestępczej” lub
równocześnie z nią)
2. Recydywistów o późnym początku karalności
(alkohol jest problemem przed wstąpieniem na
drogę przestępczą – może stanowić przyczynę
zachowań przestępczych)
37
Polak - alkoholik
38