Inżynieria ścieków. Podręcznik projektowania instalacji.
advertisement
Inżynieria ścieków. Podręcznik projektowania instalacji. rubriken Przybliżony sposób postępowania przy wykonywaniu obliczeń dla instalacji ściekowych z uwzględnieniem wytycznych normatywnych. PN EN 12056 DIN 1986-100 Przepisy lokalne Przepisy krajowe PN EN 12056 DIN 1986-100 Przepisy lokalne Przepisy krajowe Wyjaśnić kryteria wstępne PN EN 12050 PN EN 12056 EN 752 Wyjaśnić kryteria ustawienia Ustawienie wewnątrz PN EN 12050 PN EN 12056 PN EN 12050 PN EN 12056 DIN 1986-100 Zawierające fekalia Bez fekaliów System otwarty PN EN 12050 Z jedną pompą Z dwoma pompami Ustawienie na zewnątrz Z jedną pompą Z dwoma pompami Zawierające fekalia Bez fekaliów EN 752 DIN 1986-100 EN 1610, ATV-DVWK DIN 1986-100 System zamknięty Z jedną pompą Z dwoma pompami Z jedną pompą Z dwoma pompami Z jedną pompą Z dwoma pompami Parametry studzienki Akcesoria 2 Akcesoria Zmiany zastrzeżone Spis treści Informacje podstawowe Normy obowiązujące przy odprowadzenia ścieków z budynków 5 Pojęcia podstawowe 6 Podstawowe pojęcia z zakresu hydrauliki i rurociągów 17 Podstawowe pojęcia z zakresu elektryki i ich znaczenie 24 Instalacje i przykłady obliczeń Ogólne wskazówki dotyczące obliczeń 31 Wskazówki projektowe dla instalacji wewnętrznych 32 Wskazówki projektowe dla instalacji zewnętrznych 40 Peryferia 63 Dalsze wskazówki projektowe Wybór urządzeń sterujących dla pomp zatapialnych 64 Projektowanie szachtu 66 Diagnoza błędów 67 Listy kontrolne montażu, eksploatacji i konserwacji 69 Aneks Tabele i wykresy do przykładów obliczeń 76 Tabele przeliczania średnic 85 Skróty 86 Zastosowane normy 86 Indeks 88 Metryczka 91 Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji 3 Informacje podstawowe Normy obowiązujące przy odprowadzaniu ścieków z budynków PN EN 12056 PN EN 12050 ATV-DVWK PN EN 12050 DIN 1986-100 DIN 1986-100 EN 752 Granica budynku Ze względu na zmiany strukturalne w Europie normy opracowane zostały ponownie w taki sposób, aby odnosiły się do wielu krajów (do wszystkich krajów członkowskich UE). Właściwe dla poszczególnych krajów normy przerobione zostały na obowiązujące normy międzynarodowe EN, które tylko w swoim indywidualnym wstępie wykazują nieznaczne dostosowanie do warunków typowych dla danego kraju. Nadal obowiązywać mogą krajowe normy uzupełniające, o ile nie kolidują z obowiązującymi normami EN ani ich nie ograniczają. Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji Granica działki Normy są oficjalnymi wytycznymi dotyczącymi zakresu obowiązywania, zastosowań, instalacji, środków bezpieczeństwa i konserwacji i obowiązują jako uznane zasady techniczne. Nie stanowią one prawa, które musi być przestrzegane. Te standardy znajdują jednak zastosowanie w razie trudności przy ustalaniu sprawców. Dzięki temu w razie ich nieprzestrzegania może przestać obowiązywać ochrona ubezpieczeniowa albo można pociągnąć do odpowiedzialności osobę wykonującą instalację. 5 I n f o r ma c j e p o ds taw o w e Pojęcia podstawowe Współczynnik odpływu C Rodzaje ścieków Podaje wartość lub współczynnik dla opadów w odniesieniu do właściwości powierzchni np. bruku, na którą spada deszcz i z której jest odprowadzany. Pod pojęciem ścieków rozumiany jest każdy rodzaj zanieczyszczonej wody, jaka pojawia się w obrębie gospodarstw domowych i obiektów przemysłowych. Obejmuje to wodę deszczową, wodę zanieczyszczoną w wyniku jej użytkowania, wodę używaną do celów przemysłowych itd. Wskaźnik odpływu K Podaje wartość częstotliwości użytkowania instalacji służących do odprowadzania ścieków. Każdej instalacji służącej do odprowadzania ścieków przyporządkowywany jest według tego bezwymiarowy współczynnik (patrz Aneks, tabela 1 „Wartości dla charakterystycznych odpływów K”). Abrazja Wycieranie/ścieranie materiału na skutek tarcia cząsteczek stałych zawartych w ściekach o ściany wewnętrznych powierzchni instalacji (np. podzespoły pompy i rurociągi). Najczęstszą przyczyną abrazji jest piasek. Ilość ścieków Ilość odprowadzanych ścieków zmienia się w zależności od typu budynku, czasowego wykorzystywania instalacji oraz przyzwyczajeń mieszkańców. Dodatkowo do ilości ścieków dolicza się wodę pochodzącą z opadów (patrz „System mieszany”, str. 12, „System rozdzielny” str. 14). Ścieki z gospodarstw domowych Ścieki z gospodarstw domowych są mieszanką wody pitnej, substancji organicznych i nieorganicznych w formie stałej i rozpuszczonej. Substancjami występującymi w ściekach z gospodarstw domowych są przede wszystkim fekalia, włosy, odpady spożywcze, środki czyszczące i piorące oraz różnorodne chemikalia, papier, ścierki oraz piasek (np. w systemach mieszanych ze względu na wymywanie go przez wodę deszczową). Doświadczenie wskazuje jednak, że ze względu na niewiedzę lub nieprzestrzeganie zaleceń do ścieków wprowadzane są wszelkie odpady, które muszą zostać następnie odprowadzone przez instalację ściekową. oniższe substancje nie powinny jednak dostać P się do ścieków z gospodarstw domowych, gdyż w przeciwnym razie istnieje prawdopodobieństwo uszkodzenia instalacji i dalej sieci kanalizacyjnej: • odpady o dużych rozmiarach, jak odpady z gospodarstw domowych • składniki ciał stałych jak piasek, popiół, skorupy • domowe organiczne odpady stałe jak resztki warzyw, obierki, kości itp. • strzępy materiałów, damskie artykuły higieniczne • substancje, które stanowią zagrożenie (np. rozpuszczalniki agresywne chemicznie) Woda deszczowa Nieużywana woda pochodząca z opadów, która zanieczyszczona jest jedynie przez zanieczyszczenia z powietrza, brud na powierzchni odpływowej lub inne warunki ekologiczne. Stopień zanieczyszczenia zależny jest w pierwszej linii od położenia geograficznego, sąsiedztwa miast (zanieczyszczenie powietrza i powierzchni) oraz częstotliwości opadów. Zanieczyszczenia zawierają często oleje, sole, piasek lub smary. DIN 1986-100 ATV-DVWK A 118 Ze względu na bardzo różne warunki klimatyczne wartości opadów mogą się odpowiednio różnić. Wartości opadów rozróżniane są w oparciu o częstotliwość i intensywność. Szacunkowo można liczyć się z wartością 300 l/(s x ha), jeśli koniecznie należy unikać zalania. 6 Zmiany zastrzeżone I n f o r ma c j e p o ds taw o w e Przy obliczaniu ilości opadów wychodzi się z doświadczenia, że silne opady deszczu trwają krótko i mają formę nawałnicy deszczowej. Dłuższe deszcze nie mają za to takiej intensywności. Ilość deszczu zmniejsza się wraz ze zwiększaniem się czasu trwania opadów. (patrz „Obliczeniowa ilość deszczu”, str. 9) Ścieki przemysłowe (ścieki zakładowe) Ścieki przemysłowe wymagają szczegółowej analizy medium, ponieważ ich skład chemiczny może się bardzo różnić, a poprzez to stanowić zagrożenie dla instalacji. Uszkodzenia na skutek korozji są tu najczęściej obserwowane. Szczególną uwagę należy poświęcić ściekom z przemysłu tekstylnego i spożywczego. Typ wirnika (np. zapchanie), wielkość studzienki (ze względu na bardzo różne wypływy) oraz kombinacja materiałów (np. korozja) instalacji stanowią tu centralne punkty krytyczne. Skropliny ATV-DVWK A 251 Ze względu na zmniejszoną zawartość składników mineralnych wartość pH skroplin jest mniejsza niż wartość neutralna (wartość neutralna = pH 7). Agresywność zwiększa się wraz ze zmniejszającą się zawartością składników mineralnych. Zgodnie z niemieckimi wytycznymi (np. ATV A251) skroplin nie należy odprowadzać bezpośrednio do kanalizacji, jeśli proporcje mieszanki pomiędzy ściekami zawierającymi fekalia (wysoki współczynnik pH przed wydzieleniem siarkowodoru) a skroplinami (niski współczynnik pH) klasyfikowane są jako wątpliwe. Właściwości skroplin (wartość orientacyjna) Opalanie olejem: 1,8 do 3,8 pH (obowiązek neutralizacji) Opalanie gazem: 3,8 do 5,3 pH Woda morska Mianem wody morskiej określa się ogólnie wodę z oceanów o różnym zasoleniu. Warunkiem wyboru materiałów przy projektowaniu instalacji jest znajomość stężenia poszczególnych składników. Ze względu na wysoką jonizację przewodnictwo może wynosić do 7500 µS/m. Przy przewodnictwie powyżej 3200 µS/m medium ma zwiększone oddziaływanie korozyjne. To w połączeniu z wpływem temperatury powoduje zwiększoną korozję, ponieważ wzrost temperatury działa jako przyspieszacz reakcji. Poniżej podano orientacyjne wartości różnych stężeń jonów dla jonów chlorku sodu. Atlantyk 3,0-3,7 % = 30 - 37 g/l Pacyfik 3,6 % = 36 g/l Ocean Indyjski 3,5 % = 35 g/l Morze Północne 3,2 % = 32 g/l Morze Bałtyckie <2 % = < 20 g/l Morze Kaspijskie 1,0 - 3,0 % = 10 - 30 g/l Morze Śródziemne 3,6 - 3,9 % = 36 - 39 g/l Morze Martwe 29 % = 290 g/l Morze Czerwone 3,7 - 4,3 % = 37 - 43 g/l Woda słonawa Mianem wody słonawej określa się mieszankę różnych rodzajów wód i rodzajów medium z wo­dą morską jako substancją podstawową. Woda słonawa może być przy tym równie do­brze mieszaniną wody słodkiej i morskiej jak i mieszaniną wody morskiej z olejami, benzyną lub składnikami zawierającymi fekalia. Nierównomierne (również czasowo) stężenie składników wymaga kompleksowego doboru zastosowanych materiałów. Bez analizy wody nie wolno dokonywać wyboru produktu! • Instalacje o mocy do 25 kW kwalifikowane są jako bez zastrzeżeń, ponieważ można założyć dostateczne przemieszanie powstających skroplin. • Instalacje o mocy do 200 kW kwalifikowane są jako bez zastrzeżeń, o ile 25-krotna objętość ścieków w stosunku do skroplin wprowadzana jest do tego samego punktu wejściowego, gdyż również i w tym przypadku stosunek przemieszania jest wystarczający. • Większe instalacje wymagają ogólnej neutralizacji przed wprowadzeniem do urządzenia przetłaczającego skropliny lub do kanalizacji. Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji 7 I n f o r ma c j e p o ds taw o w e Urządzenia o ograniczonym zastosowaniu Te małe urządzenia przetłaczające (np. Wilo-DrainLift KH 32) instalowane są bezpośrednio za toaletą położoną poniżej poziomu odpływu (patrz str. 12). Zastosowanie tych systemów wiąże się jednak z pewnymi warunkami. Jedna alternatywna toaleta musi znajdować się powyżej poziomu odpływu, aby mogła być używana w razie awarii małego urządzenia przetłaczającego. Ponadto dopływy ograniczone są przez dodatkowo maks. 1 umywalkę, 1 prysznic i jeden bidet (pisuar), przy czym wszystkie te urządzenia muszą znajdować się w jednym pomieszczeniu. Wanny, pralki i zmywarki są niedozwolone. Instalacja powyżej poziomu odpływu dozwolona jest tylko w szczególnych wypadkach, jak np. modernizacja. PN EN 12056-1 i PN EN 12050-3 W przypadku tych oferowanych przez większość producentów rozwiązań kompleksowych (np. Wilo-Drain WS) studzienki mają już optymalną geometrię, aby zagwarantować pompie bezpieczną i długotrwałą pracę. Ponadto wszystkie komponenty są już dostosowane wzajemnie do siebie, a wszystkie elementy wyposażenia wchodzą w zakres dostawy. Wykonanie jako stacjonarne pionowe ustawienie suche Współczynnik odbioru DU Oznacza średnią ilość odpływu ścieków z poszczególnych urządzeń sanitarnych. Wartości podaje się w l/s (patrz Aneks, tabela 2 „Współczynniki odbioru DU dla urządzeń sanitarnych”). Rodzaje ustawienia Wykonanie jako stacjonarne poziome ustawienie suche Wykonanie jako stacjonarne ustawienie mokre W ostatnich latach znaczną popularność zyskały gotowe studzienki pompowe z betonu lub tworzywa sztucznego, gdyż można je łatwo i szybko zainstalować a tym samym zaoszczędzić na kosztach instalacyjnych. Zalety pomp ustawionych na mokro leżą po stronie kosztów i miejsca, ponieważ nie jest konieczne oddzielne pomieszczenie techniczne do ustawienia pompy tak jak w przypadku ustawienia suchego. Z drugiej strony podczas konserwacji nakład pracy w celu kontroli lub naprawy pompy jest większy ze względu na konieczność podniesienia pompy. 8 W przeszłości wiele przepompowni wyposażanych było w pompy dławnicowe. Jednak z przyczyn wymienionych w dalszej części nastąpiła zmiana, tak że instalowanych jest więcej przepompowni z suchym ustawieniem pomp zatapialnych – niezależnie od tego czy montowane są poziomo czy pionowo. Zmiany zastrzeżone I n f o r ma c j e p o ds taw o w e Przyczyny > Zalety: • Zabezpieczenie przed zalaniem > bezpieczeństwo użytkowe. • Brak uszczelnienia dławnicowego, zamiast nich bezobsługowe uszczelnienie pierścieniem ślizgowym SiC/SiC > redukcja kosztów. • Brak sprzęgieł lub pasów klinowych, dzięki temu mniej części podlegających zużyciu i mniejsze nakłady na konserwację > redukcja kosztów. • Wbudowany płaszcz chłodzący > redukcja szumów, możliwy montaż poza komorą ścieków. • Łatwy dostęp w celu przeprowadzenia prac konserwacyjnych i naprawczych > redukcja kosztów. Zabezpieczenie wyporowe Zabezpieczenie wyporowe jest zamocowaniem urządzenia/pompy do podłoża lub w przypadku studzienki pompowej w ziemi, aby zapobiec ich wyporowi w razie zalania terenu (lub podwyższonego poziomu wód gruntowych), gdyż w wy­niku tego mogą wystąpić uszkodzenia na połą­czeniach/rurociągach, które mogą prowadzić do wycieku medium. Zabezpieczenie wyporowe znajduje się bezpośrednio na zbiornikach lub montowane jest dodatkowo. Napowietrzanie Zawory napowietrzające dozwolone są z uwzglę­dnieniem prEN 12380 dla instalacji z odwadnianiem grawitacyjnym. Zwymiarowanie należy przeprowadzić w połączeniu z przewodem przyłączeniowym lub przewodem grawitacyjnym wody zanieczyszczonej. Napowietrzanie urządzeń przetłaczających należy wykonać zgodnie z EN 12056-1. EN 12380 PN EN 12056-1 Obliczeniowa ilość deszczu Wersja jako przenośne ustawienie mokre W przypadku przenośnego ustawienia mokrego urządzenia wyposażane są w stopę. Przyłącze ciśnieniowe wykonywane jest albo w wersji elastycznej (wąż wysokociśnieniowy) lub sztywnej (rurociąg). W celu opróżniania wykopu lub zbiornika pompy opuszczane są na krótko do medium. Należy zwrócić uwagę na to, aby pompy stały stabilnie na podłożu i były zabezpieczone przed obróceniem się i by nie mogły się przesuwać. Ponadto agregaty nie mogą wisieć swobodnie, jak również niedopuszczalne jest zawieszanie pomp na kablach zasilających. Powyższy montaż możliwy jest i stosowany dla krótkotrwałej pracy. Jeśli zastosujemy taki sposób montażu jako docelowy, należy się liczyć ze zmniejszeniem żywotności na skutek zwiększonych drgań i ich szkodliwy wpływ na pompę. Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji Wartość ta ustalana jest przez miejscowe urzędy. Wartości orientacyjne znajdują się w przypadku Niemiec w normie DIN 1986-100 i ATV-DVWK A 118, Tab.3. Należy wychodzić od minimalnej wartości r5 (0,5). Jeśli nie podano żadnej wartości dla r, wówczas w przypadku powierzchni z ograniczonym zezwoleniem na spiętrzenie należy wyjść od 200 l/(s x ha). Jeśli ogólnie istnieje konieczność zapobiegania zalaniu wówczas zgodnie z doświadczeniem należy liczyć się z wartością 300 l/(s x ha). W każdym razie należy dostosować się do danych pochodzących z urzędów (patrz Ilość ścieków – woda deszczowa). DIN 1985-100 i ATV-DVWK A118 9 I n f o r ma c j e p o ds taw o w e PN EN 12056-3 Powierzchnia dachu (skuteczna) DIN 1986 Konieczna do obliczeń powierzchnia dachu ustalana jest w wyniku przemnożenia długości okapu dachu przez poziomy rzut głębokości dachu. W zasadzie oddziaływania wiatru nie uwzględnia się, chyba że jest to wymagane w przepisach krajowych. To obliczenie należy przeprowadzać dla każdej powierzchni dachu. Części normy DIN obowiązują dziś w Niemczech jako pozostałości tej normy. DIN 1986 zastąpiona została przez nowe normy, takie jak PN EN 12050 i PN EN 12056 i stosowana jest dziś w Niemczech jeszcze w formie normy DIN 1986-100 jako norma uzupełniająca do EN 752. Bez uwzględnienia działania wiatru Długość okapu Głębokość dachu (rzut) PN EN 12050 Obszarem obowiązywania tej międzynarodowej normy jest Unia Europejska. Wszystkie kraje wzywane są do przestrzegania danych i zaleceń tej normy. Norma PN EN 12050 dotyczy swoimi częściami zasad konstrukcji i kontroli urządzeń i zabezpieczeń przed przepływem zwrotnym. PN EN 12050 Współczynnik DU Patrz „Współczynnik odbioru DU”, str. 8 Z uwzględnieniem działania wiatru Długość okapu 1 Głębokość dachu (rzut pionowy) Długość okapu 2 Głębokość dachu (rzut poziomy) W przypadku deszczu pod kątem prostym do powierzchni dachu: Powierzchnia dachu = = Długość okapu 1 x Długość okapu 2 Opady deszczu pod kątem 26° do prostopadłej: Powierzchnia dachu = = Długość okapu 2 x Głębokość dachu (w poziomie) + 0,5 x Głębokość dachu (w pionie) Ponadto przy uwzględnieniu działania wiatru należy wziąć pod uwagę powierzchnię ściany, na którą wiatr spycha deszcz. Jest ona dodawana do powierzchni dachu. Oznacza to: Powierzchnia ściany do obliczenia deszczu = = 0,5 x powierzchnia ściany Powierzchnia całkowita = powierzchnia dachu + powierzchnia ściany do obliczenia deszczu 10 Odwadnianie ciśnieniowe Jeśli kanalizacja grawitacyjna ze względów geograficznych lub finansowych nie jest możliwa lub uzasadniona, wówczas odwadnianie można przeprowadzać przy pomocy przepompowni. Rurociągi można wówczas ułożyć jako sieć pierścieniową lub jako sieć rozgałęzioną od odwadnianego obszaru do oczyszczalni ścieków. EN 1671 Wykonanie Średnica rur powinna wynosić w przypadku urządzeń tłoczących bez rozdrabniarek DN 80 przy PN 10. W przypadku pomp z nożami tnącymi można zastosować rurociągi o średnicy DN 32. Stacje przepłukiwania sprężonym powietrzem wspomagają usuwanie wody zanieczyszczonej poprzez regulację procesu przepływu i ciśnienia. Skrócenie czasu przebywania wody zanieczyszczonej i zmniejszenie zarastania osadami oraz wdmuchiwanie tlenu stanowią zalety takiej instalacji. Całkowita wymiana objętości powinna być zagwarantowana co 4-8 godzin (co 4 godziny w głównych lub zbiorczych przewodach ciśnieniowych, co 8 godzin w spustowym przewodzie ciśnieniowym). EN 1671 i PN EN 12050-3 ATV-DVWK A 116 i ATV-DVWK A 134 Zmiany zastrzeżone I n f o r ma c j e p o ds taw o w e Dalszymi przyczynami stosowania systemów odwadniania ciśnieniowego są: • brak spadku terenu • wysoki poziom wód gruntowych • niewielka gęstość zasiedlenia • trudne podłoże • okresowa obecność ścieków (pola campingowe, domy wycieczkowe itp.) • zagadnienia ekologiczne Ocena rodzajów instalacji i technik odwadniania Ustawienie* Ustawienie* Odwadnianie wewnętrzne zewnętrzne ciśnieniowe Dokuczliwe zapachy – o o Dokuczliwe dźwięki o + + Koszty rurociągów o – + (koszty ułożenia) Koszty instalacyjne +­– – Łatwość konserwacji ++ o + Koszty następcze – – o o w przypadku niewłaściwego działania, np. awarii zasilania Woda mieszana nie + nie (z wodą deszczową) możliwa możliwa * bez rozdrabniania ++ bardzo dobrze + dobrze o średnio – słabo – –bardzo słabo Przewodność elektryczna Przewodność elektryczna ma znaczenie zarówno dla niektórych systemów kontroli poziomu jak również dla żywotności agregatów. Oznacza ono stężenie soli w medium. Przewodność wyrażana jest ogólnie w µS/cm (=10-4 S/m) lub w µS/m. PN EN 12056 PN EN 12056 Obszarem obowiązywania tej międzynarodowej normy jest Unia Europejska. Wszystkie kraje wzywane są do przestrzegania danych i zaleceń tej normy. Przed tą normą obecny jest krajowy wstęp w każdym z krajów członkowskich. Poszczególne części tej normy odnoszą się do zastosowania grawitacyjnych instalacji odwadniających w budynkach. Ustalona jest w niej np. przestrzeń montażowa, jaka powinna zostać zachowana dla urządzeń przetłaczających zgodnie z 12056-4, oraz montaż bez naprężeń, tzn. stosowne do masy podparcie armatur i rurociągów. Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji Ponadto opisana jest częstotliwość prac konserwacyjnych, jaka powinna być przestrzegana w celu bezawaryjnej eksploatacji. Przetłaczane medium W celu właściwego doboru pompy niezbędna jest dokładna znajomość przetłaczanego medium. Nie musi chodzić przy tym w przypadku zastosowania pompy wyłącznie o ścieki. Dzięki właściwemu doborowi pompy możliwe jest przetłaczanie różnego rodzaju zanieczyszczeń. W celu dokładnego zdefiniowania ścieków patrz „Ilość ścieków” (str. 6), „Właściwości materiałów” (str. 16), „Swobodny przelot kuli” (str. 19), „Rodzaje wirników” (str. 21). Emisja dźwięków (patrz również izolacja dźwiękowa) Należy uwzględnić hałaśliwość instalacji przy projektowaniu w budynkach, ponieważ poprzez to na dłuższy czas wytwarza się czynnik stresogenny. Poszczególne spodziewane obciążenia zgodnie z PN EN 12056-1 zdefiniowane są w odpowiednich przepisach krajowych i regionalnych. W Niemczech stosowana jest tu norma DIN 4109. W oparciu o nią w sąsiednim pomieszczeniu dozwolone jest obciążenie dźwiękowe o natężeniu maks. 30 dB(A). DIN 4109 Korozja Pojęcie korozji opisuje reakcję materiału z jego gazowym lub ciekłym otoczeniem. Ta reakcja powoduje strukturalne zmiany powierzchni materiału, a tym samym niekorzystny wpływ na pierwotną funkcję. Siła korozji zależna jest od kombinacji materiału z agresywnością przetłaczanego medium. W oparciu o doświadczenia stwierdzono, że tworzywa sztuczne i ceramiczne są w znacznym stopniu odporne na korozję. PN EN 12056 Słabymi punktami w przypadku materiałów metalicznych są uszkodzenia powierzchni oraz spoiny spawalnicze i łączące. Chlorki Jony chlorków mają agresywne działanie na materiały metaliczne, co wyraża się pod postacią korozji wżerowej materiału metalicznego przy stężeniu powyżej 150 mg/l. 11 I n f o r ma c j e p o ds taw o w e Azotany Współczynnik pH Azotany atakują materiały metaliczne już w niewielkim stężeniu. Stężenia przy niewielkiej twardości wody do 30 mg/l są już wystarczające, aby spowodować korozję. Współczynnik pH opisuje kwasowość wody lub stężenie jonów wodorowych. Składnikami wody mogą być m.in. składniki kwasu solnego, azotowego, siarkowego lub węglowego. Ponadto na agresywność wody wpływ mają siarczany, tłuszcze, benzyny i rozpuszczalniki. Z drugiej strony brak minerałów, np. w skroplinach albo częściowo lub całkowicie zdemineralizowanej wodzie również oznacza wzrost agresywności (w tym przypadku np. spadek wartości pH poniżej neutralnego poziomu). Azotyny są składnikami ścieków zawierających fekalia i wywołują korozję już w niewielkich stężeniach. Siarczany Jony siarczanów są agresywne w stosunku do wszystkich materiałów o strukturze metalicznej jak i w stosunku do betonu. Powodują one korozję wżerową od stężenia 250 mg/l i rozkładają również beton już przy niskich stężeniach. W takich wypadkach zalecane są studzienki z polietylenu. System mieszany System odprowadzania ścieków, który odprowadza wodę deszczową, wodę zanieczyszczoną oraz wodę zawierającą fekalia przez jeden rurociąg. Informacje na temat możliwości zastosowania systemu mieszanego znaleźć można w miejscowych przepisach lub uzyskać w urzędzie miejskim. Objętość użyteczna (wymagana objętość czynna) Jako objętość użyteczna określana jest ogólnie objętość pomiędzy punktem włączenia i wyłączenia pompy. W szczególnych przypadkach, gdzie dopływ do przepompowni znajduje się poniżej punktu włączenia pompy, a tym samym jest spiętrzany, objętość dopływu może być wykorzystana do pokrycia wymaganej objętości martwej. Powinna być ona wymieniana przy każdym procesie pompowania. Strumień przepływu największej pompy Q [l/s] x 0,9 V [m 3] = z Częstotliwość załączania 12 • pH 0 do 3,9 = silna kwasowość (np. ścieki z produkcji piwa* ∼4 skropliny ze spalania gazu ~3,5 skropliny ze spalania paliw ciekłych ~2,0) • pH 4 do 6,9 = słaba kwasowość (np. woda z rzek lub zbiorników słodkowodnych* ~5,5, ścieki po wytrąceniu węglowodorów < 6,5) • pH 7 = neutralne • pH 7,1 do 10 = słaba zasadowość (np. ścieki z ubojni * ~8,2, woda morska ~8) • pH 10,1 do 14 = stark alkalisch (np. zawierające fekalia ścieki przed wytrąceniem węglowodorów ~10,5) *Dane przy temp. ok. 20° C Woda zanieczyszczona z gospodarstw domowych ma zazwyczaj współczynnik pH pomiędzy 6,5 a 7,5. W przypadku systemów mieszanych woda uboższa w minerały (niski współczynnik pH) mieszana jest z wodą bogatą w sole i minerały, przez co dochodzi do zbliżenia do poziomu neutralnego (w zależności od proporcji mieszania). Poziom przepływu zwrotnego Najwyższy punkt instalacji, do którego może podnieść się zanieczyszczona woda. Poziom przepływu zwrotnego znajduje się w strefie największego rozszerzenia przekroju. Instalacje powinny być projektowane w taki sposób, aby woda z kanalizacji nie mogła powracać do przepompowni. Mogłoby się to zdarzyć w przypadku burz, powodzi i silnych opadów deszczu, jeśli kanalizacja komunalna nie byłaby zaprojektowana na takie ilości medium. Szkody powstające w wyniku tego zjawiska nie są pokrywane przez towarzystwa ubezpieczeniowe i tylko w rzadkich przypadkach udaje się dojść swoich roszczeń sądownie z pozytywnym skutkiem. Zabezpieczenie jest obowiązkiem użytkownika/właściciela. Informacja o poziomie przepływu zwrotnego ustalana jest w lokalnych przepisach. Według doświadczeń za poziom przepływu zwrotnego we wstępnych kalkulacjach można przyjąć poziom ulicy. PN EN 12056-1 Zmiany zastrzeżone I n f o r ma c j e p o ds taw o w e Instalacja powyżej poziomu przepływu zwrotnego 1 Poziom przepływu zwrotnego Niekonieczna instalacja przetłaczająca Instalacja poniżej poziomu przepływu zwrotnego 2 3 Zastosowanie Poziom urządzenia przepływu zapobiegającego zwrotnego przepływowi zwrotnemu w pomieszczeniach technicznych jest dozwolone, nie gwarantuje jednak 100% zabezpieczenia. Zastosowanie urządzenia przetłaczającego Poziom gwarantuje przepływu zabezpieczenie zwrotnego przed przepływem zwrotnym medium oraz bezpieczne odprowadzanie ścieków dzięki zastosowaniu lewara lub syfonu zapobiegającej przepływowi zwrotnemu. Instalacja poniżej poziomu przepływu zwrotnego bez naturalnego spadku do kanalizacji 4 Odprowadzanie Poziom przepływu ścieków możliwe zwrotnego jest tylko przy zastosowaniu urządzenia przetłaczającego. Przyczynami przepływu zwrotnego mogą być np. nadzwyczaj obfite opady deszczu, redukcja swobodnego przelotu rurociągu ze względu na zarastanie osadem lub zapchanie oraz techniczne awarie przepompowni. Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji Lewar lub syfon zapobiegający przepływowi zwrotnemu Pętla zapobiegająca przepływowi zwrotnemu stanowi sztucznie podniesione wyprowadzenie rur (powyżej poziomu przepływu zwrotnego), (patrz „Poziom przepływu zwrotnego” str. 12, rys. 3 i 4) po to, aby spiętrzająca się woda mogła najpierw rozlać się do wszystkich niżej położonych pustych przestrzeni. Ponieważ wychodzi się z założenia, że w całym systemie sieci rur obecna jest wystarczająco duża pojemność, pętla zapobiegająca przepływowi zwrotnemu stanowi najpewniejsze zabezpieczenie przed przepływem zwrotnym. W razie braku lub niewłaściwego zabezpieczenia przed przepływem zwrotnym odpowiedzialność ponosi osoba wykonująca instalację, przy czym właściciel domu traci swoją ochronę ubezpieczeniową. Przykrycie studzienki Studzienki dzieli się na różne klasy nośności. Na te klasy znaczny wpływ ma konstrukcja stropnicy i pokrywy, podczas gdy odporność samej studzienki określana jest bezpośrednio przez nacisk ziemi. EN 124 Klasa A: do obciążenia w ruchu pieszym chodniki, drogi rowerowe Klasa B: warunkowo do obciążenia przez pojazdy chodniki, deptaki, powierzchnie parkingowe dla samochodów osobowych Klasa C: do obciążenia przez pojazdy w ograniczonym stopniu strefa przykrawężnikowa (wystająca na ulicę na szerokość do 0,5 m) Klasa D: do obciążenia przez pojazdy jezdnie, pasy boczne, parkingi przystosowane dla ciężarówek, powierzchnie logistyczne i przemysłowe, przeznaczony do ruchu wózków widłowych Klasa E: do obciążenia przez pojazdy powierzchnie dokowe, pasy startowe lotnisk Klasa F: do obciążenia przez pojazdy pasy startowe lotnisk Izolacja dźwiękowa (patrz również „Emisja dźwięków”) W instalacjach należy od początku podjąć odpowiednie działania, aby zmniejszyć ich hałaśliwość. Jest to uzasadnione faktem, iż późniejsze zmiany związane są z wysokimi kosztami lub oznacza zmniejszenie wartości całej strefy. Wytyczną jest tu norma DIN 4109. DIN 4108 13 I n f o r ma c j e p o ds taw o w e Dzięki odpowiednio zwymiarowanym armaturom i właściwym prędkościom przepływu w rurociągach oraz odpowiedniemu prowadzeniu rur w ścianach można z góry zredukować hałaśliwość instalacji. W pomieszczeniach mieszkalnych i sypialnych w przypadku instalacji wodnych dozwolone jest maks. natężenie dźwięku 30 dB(A) a w pomieszczeniach wykładowych i roboczych maks. 35 dB(A). Nie zostały tu uwzględnione krótkotrwałe skoki natężenia dźwięku powodowane przez klapy, armaturę itp. Dźwięki napełniania (np. gdy strumień wody natrafia na ściankę) lub dźwięki opróżniania (zbyt duża prędkość przepływu, silna zmiana kierunku przepływu itd.) mogą powodować dużą hałaśliwość. Należy zapobiegać im za pomocą odpowiednich środków (płytki rozpryskowe, przestrzeganie wytycznych dot. prędkości przepływu, materiału rurociągów itd.), gdyż dźwięki te ze względu na wibracje przenoszone są przez rury i medium dalej. System rozdzielny System odwadniania w którym woda deszczowa i woda zanieczyszczona odprowadzane są oddzielnymi rurociągami. Rozdzielenie ścieków musi mieć miejsce również wówczas, jeśli urządzenie do przetłaczania ścieków znajduje się w budynku. Woda deszczowa nie może być odprowadzana do budynku! Opisuje techniczne kontrole i w razie potrzeby wymianę podzespołów/części ulegających zużyciu, które gwarantują długotrwałą eksploatację instalacji i chronią przed uszkodzeniami i awarią. W zależności od warunków roboczych i typu urządzenia właściwa lub wymagana przez normę PN EN 12056-4 będzie poniższa częstotliwość prac konserwacyjnych. Częstotliwość prac konserwacyjnych Użytek prywatny w małych budynkach; domy jednorodzinne co rok 14 Mianem stopnia twardości wody określa się stężenie jonów berylowców. Są to głównie chlorki, siarczany, wodorowęglany itd. Dodatkowo rozróżnia się tutaj wodę miękką (do 7° d twardości całkowitej), średnio twardą (do 14° d), twardą (do 21° d) i bardzo twardą (powyżej (do 21° d). Im wyższy stopień twardości tym więcej jonów obecnych jest w wodzie. Dziś nie używa się już jednostki °d (niemiecki stopień twardości), lecz określenia technicznego mmol/l. Twardość całkowita [mmol/l] 0-1 [°d] (w zaokrągleniu) Ocena 0-6 bardzo miękka 1-2 6-11 miękka 2-3 11-17 średnio twarda 3-4 17-22 twarda > 4 >22 bardzo twarda Materiały ABS (kopolimer styrenu z butadienem i akrylonitrylem) Odporne na wysokie temperatury, niepalne tworzywo sztuczne, które wyróżnia się wysoką odpornością udarową i dobrymi właściwościami wytrzymałościowymi. Znajduje zastosowanie m.in. w urządzeniu do przetłaczania skroplin Wilo-DrainLift Con. Beton Konserwacja PN EN 12056-4 Stopień twardości wody Domy wielorodzinne i apartamenty co pół roku Użytek przemysłowy co kwartał Materiał do wykonywania studzienek zgodnie z DIN 4034-1. Jakość betonu wykorzystywana przez Wilo odpowiada normie DIN EN 206 (poprzednio DIN 1045). Dokładne określenie to B45WU o zalecanej zgodnie z normą głębokości przenikania wody 30 mm. Według wartości doświadczalnych maksymalna głębokość przenikania Wilo-DrainLift WB wynosi 20 mm. Substancjami, które atakują beton są: media o wartości pH < 6,5, kwas siarkowy, solny, masłowy i mlekowy, siarczany, sole tłuszcze oraz oleje zwierzęce i roślinne. DIN EN 206 i DIN 4034-1 Żeliwo Żeliwo jest standardowym materiałem wykorzystywanym do budowy pomp. Od lat większość agregatów wytwarzanych jest z żeliwa. Głównymi zaletami żeliwa są przedewszystkim niska cena i masywność. Zmiany zastrzeżone I n f o r ma c j e p o ds taw o w e Stal nierdzewna 1.4301 – V2A (AISI304 – X5CrNi18-10) Określenie V2A pochodzi z definicji koncernu Thyssen Krupp (Versuchsreihe 2 Typ Austenit – seria doświadczalna 2 typ austenit) dla stali chromowo-niklowej. Jest ona ogólnie obowiązującym standardem dla stali nierdzewnej w przemyśle produkcji pomp, gdyż łączy w sobie dobre właściwości wytrzymałościowe z wysoką odpornością na wysokie temperatury. Ponadto materiał ten wykazuje bardzo dobrą odporność na roztwory organiczne (patrz „Właściwości materiałów”, str. 16). Stal nierdzewna 1.4404 – V4A (AISI316L – X2CrNiMo17-12-2) Określenie V4A pochodzi z definicji koncernu Thyssen Krupp (Versuchsreihe 4 Typ Austenit – seria doświadczalna 4 typ austenit) i oznacza wysokostopową stal nierdzewną (w porównaniu do 1.4301) z udziałem molibdenu, która częściowo może być stosowana również w wodzie morskiej. Wysoka odporność i elastyczność są charakterystycznymi cechami, które stanowią o przewadze stali nierdzewnej nad żeliwem (patrz „Właściwości materiałów”, str. 16). PE-HD (polietylen – high density) Najczęściej stosowany materiał do budowy rurociągów ściekowych o bardzo dobrej odporności chemicznej i bardzo niskiej chropowatości powierzchni, zapobiegającej osadom i zmniejszeniu przepływu. Wysoka udarność i wydłużenie przy zrywaniu przy niewielkim wpływie temperatury są kolejnymi zaletami. Materiał PE100 znajduje w praktyce coraz większe zastosowanie i zastępuje przy tym PE 80 i GGG. Zalety takie jak wciąganie rur przy renowacjach niosą z sobą duży potencjał oszczędności kosztów (patrz „Właściwości materiałów”, str. 16). PP (Polipropylen) Materiał ten wyróżnia odporność temperaturowa oraz chemiczna. Jest on też bardzo mocny ze względu na wysoką udarność (patrz „Właściwości materiałów”, str. 16). DIN 8078 PUR (Poliuretan) Poliuretan dostępny jest w wielu wersjach. Wysuwającymi się na czoło zaletami stosowanego przez Wilo i wykorzystywanego w aplikacjach przemysłowych sprawdzonego materiału Baydur GS, takie jak wysoka odporność na chemikalia np. rozcieńczone kwasy, ługi, oleje silnikowe, smary, benzyny, itd. oraz odporność na korozję i drobnoustroje predestynują go do zastosowania w agresywnych mediach. Ponadto wyróżnia się on większą odpornością na zużycie, odpornością na rozkład, odpornością na warunki atmosferyczne, odpornością na odkształcenia cieplne i udarnością od materiałów metalicznych, jak np. żeliwa, mając przy tym znacznie mniejszą masę (patrz „Właściwości materiałów”, str. 16). PVC (Polichlorek winylu) Koszty 100 % 50 % 0% Wciąganie rur z PE Układanie rur z PE Układanie rur z żeliwa S tudzienki z PE wykonywane są zgodnie z DIN 19537 i posiadają ogromne zalety w porównaniu z tradycyjnymi studzienkami betonowymi, takie jak długowieczność, elastyczność, łatwość montażu, i niewielkie koszty instalacyjne. Trudnopalny materiał, który łączy w sobie jednocześnie odporność mechaniczną i chemiczną (patrz „Właściwości materiałów”, str. 16). DIN 19537-1 i DIN 8075 DIN 8061 Tabela norm materiałowych Oznaczenie DIN Oznaczenie US Nr materiału Skrócona nazwa Norma chemiczna Europejska Amerykańska AISI EN ASTM Stale austenityczne 1.4301 304 X5CrNi18-9 10088-3 A 167 / 276 1.4401 316 X5CrNiMo17-12-2 10088-3 A 167 / 276 1.4404 316 L X2CrNiMo17-12-2 10088-3 A 167 / 276 1.4571 316 Ti X6CrNiMoTi17-12-2 10088-3 A 167 / 276 Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji 15 I n f o r ma c j e p o ds taw o w e Właściwości materiałów Nazwa Temperatury użytkowe [°C] Odporny na Nieodporny na Zakres zastosowania Materiały uszczelniające EPDM -30 do +120 -30 do +120 woda bez dodatków chem., ługi sodowe, kwas solny, kwas fosforowy, woda zawierająca sole paliwa, nafta świetlna kwas siarkowy kwas azotowy uszczelnienia obudowy, mieszki uszczelnienia pierścieniem ślizgowym FPM (= Viton) -25 do +140 ścieki o pH 3 do pH 10, paliwa, oleje mineralne, kwas fosforowy i kwas siarkowy kwas octowy, kwas azotowy benzol uszczelnienia obudowy, mieszki uszczelnienia pierścieniem ślizgowym NBR -30 do +100 ścieki o pH 6 do pH 10, woda bez dodatków chemicznych, paliwa, oleje mineralne, woda zawierająca sole kwas azotowy kwas siarkowy uszczelnienia obudowy, mieszki uszczelnienia pierścieniem ślizgowym Materiały na obudowy PE 0 do +90 ścieki o pH 4 do pH 9, woda bez dodatków chemicznych, słabe media nieorganiczne stężone kwasy i ługi obudowy pompy, wirniki, rurociągi, studzienki pompowe i armaturowe PP 0 do +90 ścieki o pH 4 do pH 9, woda bez dodatków chemicznych, słabe media nieorganiczne, woda zawierająca sole stężone kwasy i ługi obudowy pompy, wirniki, klapy przeciwzwrotne, studzienki pompowe PUR 0 do +80 woda morska*), kwasy, zasady, pH 3 do 13, tłuszcze, oleje maszynowe, benzyna bardzo żrące kwasy i zasady obudowy pompy, wirniki, elementy połączeniowe, mieszadła Stal nierdzewna 1.4301 (AISI 304, V2A) -20 do +120 oleje mineralne, woda bez dodatków chemicznych, alkohole woda morska*), kwas solny, stężone kwasy i ługi obudowy silnika, obudowy hydrauliki, wirniki -20 do +120 oleje mineralne, woda bez dodatków chemicznych, alkohole, woda morska*) woda morska*), kwas solny, stężone kwasy i ługi obudowy silnika, obudowy hydrauliki, wirniki Stal nierdzewna 1.4404 (AISI 316, V4A) *) Materiał warunkowo odporny w zależności od temperatury medium i dalszych składników organicznych i nieorganicznych. 16 Zmiany zastrzeżone I n f o r ma c j e p o ds taw o w e Podstawowe pojęcia z zakresu hydrauliki i rurociągów Charakterystyka instalacji (charakterystyka rurociągu) H charakterystyka instalacji H VL +H VA H całk. Hgeo Q HVL = straty ciśnienia w rurociągach Zmiana punktu pracy następuje wówczas, gdy np. w stacjonarnej przepompowni ścieków geodezyjna wysokość podnoszenia waha się pomiędzy wartością maksymalną i minimalną. Poprzez to zmienia się wydajność pompy, gdyż może ona realizować jedynie punkty pracy na charakterystyce pompy. Przyczynami wahania punktu pracy mogą być m.in. różny poziom wody w studzience lub zbiorniku, ponieważ w takim przypadku ze względu na różne poziomy zmienia się ciśnienie dopływu do pompy. Po stronie ciśnienia wyjściowego ta zmiana może być spowodowana również przez zapchanie się rurociągów (zarastanie osadem) lub przez przydławienie przez zawory lub odbiorniki. HVA = straty ciśnienia na armaturach Hgeo=geodezyjna różnica wysokości (wysokość geometryczna, jaką trzeba pokonać) Hcałk.=całkowita wysokość strat Charakterystyka instalacji wskazuje wymaganą przez system wysokość podnoszenia Hcałk . Składa się ona ze składników Hgeo , HVL i HVA. Podczas gdy Hgeo (statyczna) pozostaje niezmienna niezależnie od strumienia przepływu HVL i HVA (dynamiczne) wzrastają ze względu na uwarunkowane przez różne czynniki straty w rurociągach, armaturach kształtkach, wzrost tarcia spowodowany przez temperaturę itd. Kanał/przewód przyłączeniowy DIN 4045 Według DIN 4045 pojęcie to opisuje połączenie pomiędzy publicznym kanałem ściekowym a granicą działki. Punkt pracy Punkt pracy jest punktem przecięcia charakterystyki instalacji i charakterystyki pompy. Punkt pracy ustawia się w przypadku pomp ze stałą prędkością obrotową samoczynnie. Przykład: wahania poziomu wody w zbiorniku Przewód ciśnieniowy Pojęcie to opisuje prowadzące dalej przewody za urządzeniami lub pompami. W normach PN EN 12050-1 lub w PN EN 12056-4 ustalono, jakie powinny być wykorzystywane średnice przewodów. Dla instalacji bez rozdrabniarki minimalna przewidziana średnica to DN 80 a dla instalacji z rozdrabniarką DN 32. PN EN 12050-1 i PN EN 12056-4 Uderzenie hydrauliczne Uderzenia hydrauliczne spowodowane przez nagłe zmiany prędkości cieczy wewnątrz systemu rurociągów, które w zależności od siły mogą spowodować uszkodzenie lub zniszczenie instalacji. Szczególnie narażone na nie są instalacje, w których rurociągi nie są ułożone z ciągłym nachyleniem w górę lub z ciągłym nachyleniem w dół. Ponieważ w punktach wysokościowych może dojść do przerwania słupa wody (i powstania próżni) lub przy spotkaniu się słupów wody do powstania podwyższonego ciśnienia, rurociągi mogą pęknąć. Szczególnie narażone są tu bardzo długie rurociągi i układy o zbyt dużych prędkościach przepływu. H charakterystyka pompy charakterystyka instalacji 2 B charakterystyka instalacji 1 A H geo A, B = punkty pracy poziom maksymalny Hgeo poziom minimalny Q Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji 17 I n f o r ma c j e p o ds taw o w e Straty ciśnienia w rurociągach i na armaturach Straty ciśnienia oznaczają zmniejszenie ciśnienia pomiędzy wejściem a wyjściem podzespołu. Do tych podzespołów należą rurociągi i armatury. Straty występują ze względu na zawirowania i tarcie. Każdy rurociąg i armatura ma, w zależności od materiału i przekroju, swoją własną, specyficzną wartość straty ciśnienia. Dane na ten temat można znaleźć w dokumentacji producenta. Przegląd armatur stosowanych przez Wilo oraz ich start znajduje się w aneksie. (patrz Tabela 6 „Straty ciśnienia w stosunku do strumienia przepływu w rurociągach z tworzyw sztucznych PE-HD”). Tryb pracy z jedną pompą Oznacza pracę z jedną pompą w jednej instalacji podczas której punkt pracy pompy znajduje się w punkcie przecięcia charakterystyki pompy i charakterystyki instalacji. W instalacjach do przetłaczania wody zanieczyszczonej należy zaplanować odpowietrzanie, przy czym norma PN EN 12056 - 2 nie podaje informacji na temat jej rodzaju. Należałoby zalecić odpowietrzanie przez dach lub wyposażenie w filtr z węglem aktywnym. Przewód grawitacyjny Oznacza wszelkie znajdujące się w budynku pionowe przewody, czasem wyposażone również w odpowietrzanie przez dach. Prędkość przepływu Znajdujące się w ściekach substancje stałe i osadzająca się zawiesina mogą osadzać się w rurociągach i w ten sposób prowadzić do zapchania systemu odprowadzania ścieków. Aby zapobiec zapychaniu się rurociągów, zaleca się zachowanie następujących minimalnych prędkości przepływu: Grawitacyjne odprowadzanie ścieków H Norma 1 Poziome rurociągi 3 Pionowe rurociągi A Rurociągi syfonowe Wartość wg. normy Zalecenie – Vmin = 0,7-1,0 m/s – Vmin = 1,0-1,5 m/s wartość wg. normy Vmin = 2,0-3,0 m/s Ciśnieniowe odprowadzanie ścieków 2 Q 1 = charakterystyka pompy 2 = wymagana geodezyjna wysokość podnoszenia 3 = straty na armaturze i rurociągach spowodowane przez prędkość przepływu/ strumień przepływu. A = punkt pracy pompy Odpowietrzanie Wykonanie przewodu wentylacyjnego opisane zostało w normie PN EN 12050-1,2,3 dla instalacji w budynkach. Zgodnie z normą dziś dla urządzeń przetłaczających fekalia wystarczający jest przewód wentylacyjny (odpowietrzanie przez dach) o średnicy co najmniej 50 DN, podczas gdy stara wytyczna krajowa DIN 1985 nakazywała średnicę DN 70. Ten przewód odpowietrzający może być wykonany zarówno jako przewód pierwotny jak i przewód wtórny. Zawór napowietrzający/odpowietrzający nie jest dozwolony jako zastępstwo dla przewodu odpowietrzającego w urządzeniach przetłaczających fekalia. PN EN 12050-1 i PN EN 12056-2 18 Norma Wartość wg. normy Zalecenie Przewód płukany sprężonym powietrzem EN 1671 0,6 ≤ Vmin ≤ 0,9 0,7 ≤ Vmin Przewód nie płukany sprężonym powietrzem ATV-DVWK A 134 0,5 < Vmin < 0,9 0,7 ≤ Vmin ≤ 2,5 W zależności od składu przetłaczanego medium (np. wysoki procent piasku, tłoczenie szlamu) powyższe wartości mogą być większe. Należy jednak przestrzegać odpowiednich norm regionalnych i krajowych. Prędkość przepływu określana jest przez przetłaczany strumień przepływu (m3/s) na jednostkę powierzchni (m2) i ogólnie powinna wynosić pomiędzy 0,7 m/s a 2,5 m/s. Przy wyborze średnicy rur należy uwzględnić poniższe informacje. EN 1671 i DIN 1986-100 Im większa prędkość przepływu, tym mniejsze osady i mniejsze niebezpieczeństwo zapychania się instalacji. Jednak wraz ze wzrostem prędkości przepływu zwiększają się opory w rurociągu, co prowadzi do nieekonomiczności systemu a przy obecności składników powodujących abrazję może powodować przedwczesne uszkodzenie komponentów systemu. Zmiany zastrzeżone I n f o r ma c j e p o ds taw o w e Swobodny przelot (kuli) Przewód grawitacyjny Ze względu na różne cechy i odpowiednie składniki przetłaczanych mediów dostosowywane są do nich elementy hydrauliczne pomp ściekowych. Należy jednak przy tym pamiętać, jaki kształt konstrukcyjny wirnika najlepiej nadaje się dla danego medium o określonym składzie. W przypadku przewodu grawitacyjnego odwadnianie powodowane jest przez spadek geodezyjny. Przewód napełniony jest przy tym częściowo tylko do punktu szczytowego rurociągu. Należy tu jednak pamiętać, że zwiększenie swobodnego przelotu kuli oznacza redukcję sprawności hydraulicznej. Prowadzi to do zwiększania mocy silnika przy takich samych wynikach hydraulicznych, co odbija się na kosztach użytkowych i kosztach zakupu. Ze względów ekonomicznych konieczne jest więc sumienne zaprojektowanie instalacji. Wysokość podnoszenia Ścieki zawierające fekalia (=woda zanieczyszczona) Niezbędny Zalecana Przykładowa swobodny przelot hydraulika seria Wilo Woda drenażowa, 10–14 mm swobodny przelot, TMW, TS, CP, TC 40 wielokanałowa VC Woda przesiąkająca 10–14 mm swobodny przelot, TMW, TS, CP, TC 40, wielokanałowa VC Woda zanieczyszczona z gospodarstw domowych 10–12 mm swobodny przelot TMW, TS, CP, TC 40 wielokanałowa Woda deszczowa, mniejsze powierzchnie spływowe1), większe powierzchnie spływowe2) 12-35 mm swobodny przelot, TMW, TS, CP, TC 40, 1) 35-50 mm jednokanałowa TP 50-65, TP 80-150, 70-100 mm2) wielokanałowa STC 80-100 Przemysłowa woda zanieczyszczona 35–50 mm swobodny przelot TC 40, TS, TP 50-65, wielokanałowa 40, TP 80-150, STC 80-100, STS 80-100 Ścieki z przepompowni ≥ 100 mm swobodny przelot, TP 100-150, jednokanałowa STS 100, TP 80 wielokanałowa Woda zanieczyszczona zawierająca fekalia, woda mieszana (=ścieki) Niezbędny Zalecana swobodny przelot hydraulika Ścieki z gospodarstw domowych 10–80 mm swobodny przelot, rozdrabniarka jednokanałowa Ścieki przemysłowe < 80 mm swobodny przelot, jednokanałowa Przykładowa seria Wilo MTS 40, TP 50-100 EN 476 DIN 1986-100 Jako wysokość podnoszenia H pompy określa się różnicę energii pomiędzy wlotem i wylotem pompy. Jednostką wysokości podnoszenia jest m lub bar (10 m ~ 1 bar). Składowe energii wyrażane są przy tym jako wysokości energii (=wysokość podnoszenia). Ciśnienie jest przy tym składnikiem wysokości energii, jednak potocznie określane jest jako synonim różnicy energii (różnica energii = ciśnienie). Wysokość podnoszenia, jaka powinna być dostarczana przez pompę (różnica energii) jest sumą geodezyjnej różnicy wysokości (=statyczna różnica wysokości) i strat ciśnienia (wysokość strat) w rurociągach i armaturach. H VL H VL Wylot Straty ze względu na różnicę wysokości H geo H VL Średni poziom wody H VA HVL = straty ciśnienia w rurociągach (liniowe) H VL = Druckverluste in Rohrleitungen HVA = straty ciśnienia na armaturach (miejscowe) H VA = Druckverluste in Armaturen und Bögen (patrz „Charakterystyka instalacji”, str. 17) Przy podawaniu wysokości podnoszenia należy zwrócić uwagę na dokładne określenie ciśnienia. Istnieje podstawowa różnica pomiędzy ciśnieniem w optymalnym punkcie pracy, ciśnieniem przy najlepszej sprawności pompy (Hopt) a maksymalnym ciśnieniem pompy (Hmaks.). Ze względu na omyłkowe dane, których skutkiem jest nadmierne zwymiarowanie lub wybór zbyt małych pomp, wystąpić mogą uszkodzenia w instalacji i w pompie a systemy mogą ulec chwilowej awarii. Należy uwzględnić przy tym ewentualne wysoko położone punkty, tzn. najwyżej położony punkt rurociągu to Hgeo - max. TP 80-150, STC 80-100, STS 80-100 Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji 19 I n f o r ma c j e p o ds taw o w e W przypadku rurociągów ciśnieniowych układanych w sposób nieciągły bez odpowietrzania poszczególne wartości należy zsumować zgodnie ze zmianami wysokości. Jest to uwarunkowane tym, że ze względu na poszczególne różnice wysokości częściowe napełnienia przewodów są najbardziej prawdopodobne, a z tego względu sumuje się kilka słupów wody. NN1 10,0 m NND 0 m Strata ciśnienia Przepompownia NN3 11,0 m 3 2 1 4 NN2 5,0 m NNA 6,0 m Punkt przekazania H geo Hgeo-max Przy całkowitym napełnieniu g NN -1,0 m Poziom wody po wyłączeniu pompy Przy częściowym napełnieniu sumuje się wznoszące się piony: Hgeo-max = (NN1 - NN) + (NN3 - NN2) = [10 m - (-1 m)] + (11 m - 5 m) = 17 m Gdyby należało wyjść z założenia całkowitego napełnienia, trzeba by obliczyć tylko geodezyjną różnicę wysokości pomiędzy średnim poziomem wody a zbiornika a punktem przekazywania. Podczas pracy z odpowietrzaniem: podczas pracy pompa zachowuje się w taki sam sposób jak w opisie „bez odpowietrzania”. W celu właściwej eksploatacji pompy należy obliczyć napełnienie całkowite i częściowe, gdyż punkt pracy może się drastycznie zmienić, a poprzez to pompa może być użytkowana w niedozwolonych zakresach. Wydajność pompy (=ilość przetłaczanej cieczy = strumień przepływu) Wydajność pompy Q jest osiąganym przez pompę hydraulicznym strumieniem przepływu (ilością przetłaczanego medium) w określonej jednostce czasu jak np. l/s lub m3/h. Cyrkulacja niezbędna dla wewnętrznego chłodzenia lub straty wskutek wycieku są stratami wydajności, które nie są doliczane do wydajności pompy. Przy podawaniu ilości cieczy, jaka ma być przetłaczana, należy zaznaczyć, czy chodzi tu o szczyt sprawności pompy, (Qopt), maksymalny wymagany strumień przepływu (Qmaks), czy najmniejszy wymagany strumień przepływu (Qmin) podczas pracy pompy. Ze względu na omyłkowe dane, których skutkiem jest nadmierne zwymiarowanie lub wybór zbyt małych pomp, wystąpić mogą uszkodzenia w instalacji i w pompie i mogą one ulec chwilowej awarii. W przypadku całkowitego napełnienia: Hgeo = NNA - NN = 6 m - (-1 m) =7m Przykanalik Oznacza ułożony w ziemi przewód odwadniający aż do kanału. Pomoc przy obliczeniach: Dla rozruchu pompy bez odpowietrzania: sumowanie wszystkich wznoszących się pionów (pion 1 + pion 3), ponieważ powietrze jest sprężane w opadającym pionie (pion 2). Dlatego w celu pokonania wysoko położonych punktów konieczne jest wysokie ciśnienie. Podczas pracy bez odpowietrzania: po wyparciu powietrza z rurociągu będzie on całkowicie napełniony. Dlatego ciśnienie, jakie powinna dawać pompa jest jeszcze tylko maksymalną geodezyjną różnicą wysokości Hgeo pomiędzy wylotem/punktem przekazywania NNA a poziomem wody w studzience NN po wyłączeniu pompy. Rozruch pompy z odpowietrzaniem: należy tutaj uwzględnić różnicę ciśnień pomiędzy poziomem wody w studzience (punkt włączenia pompy) a najwyższym punktem instalacji Hgeo-max. 20 Zmiany zastrzeżone I n f o r ma c j e p o ds taw o w e Kawitacja (patrz również NPSH) Mianem kawitacji określa się implozję powstałych pęcherzyków par przetłaczanej cieczy. Zjawisko to jest skutkiem spadku ciśnienia przetłaczanej cieczy poniżej odpowiadającego jej ciśnienia parowania. Miejscem powstawania zjawiska kawitacji są najczęściej obszary powierzchni łopat wirnika. Powoduje to spadek mocy (wysokości podnoszenia), nierównomierność pracy, spadek sprawności, emisję dźwięków i zniszczenie materiału (we wnętrzu pompy). Mikroskopijnie małe eksplozje powodują poprzez rozprężanie się i łączenie (implozję) małych pęcherzyków powietrza w strefach wysokiego ciśnienia (np. w zaawansowanym stadium przy wyjściu z wirnika) uderzenia ciśnienia, których skutkiem jest uszkodzenie lub zniszczenie hydrauliki. Pierwszymi oznakami tego są dźwięki lub uszkodzenia na wlocie wirnika. Wielkość uszkodzeń uzależniona jest od rodzaju materiału: np. staliwo stopowe jakości 14408 (ASI 316) jest około dwudziestokrotnie bardziej odporne niż standardowy materiał stosowany w przemyśle do produkcji pomp - żeliwo (GG 25). W przypadku brązu należy liczyć się z podwójną żywotnością. Wykorzystanie zależności prędkości przepływu i ciśnienia oraz temperatury parowania pomaga zapobiegać kawitacji. Duża prędkości przepływu oznacza małe ciśnienie, którego skutkiem jest z kolei obniżenie temperatury wrzenia medium. I tak np. poprzez zwiększenie ciśnienia dopływu (np. przez zwiększone zatopienie, wyższy poziom wody studzience) zmniejsza się/unika się wytwarzania pęcherzyków pary. Dalsze metody znajdują się w rozdziale „Diagnoza błędów, str. 67f. Rodzaje wirników – zalety przy zastosowaniu Wirniki jedno- lub wielokanałowe są odpowiednie dla cieczy zawierających składniki stałe. Inne zastosowanie znajdują przy tłoczeniu wody deszczowej, chłodniczej, użytkowej oraz ścieków przemysłowych. Zalecenia Otwarty wirnik jedno- kanałowy Odporność d d na zapychanie Media zawierające gazy d Szlam d Sprawność d d Równomierność pracy d Odporność na ścieranie d d Nachylenie charakterystyki d ddd Otwarty wirnik wielo- kanałowy Wirnik o swobodnym przepływie d ddd d s d d d d d d d dd s ddd ddd s optymalny d d bardzo dobry d dobry s warunkowo Spadek rurociągu przy odwadnianiu grawitacyjnym Wszystkie rurociągi ściekowe muszą posiadać możliwość opróżniania dzięki wykorzystaniu spadku. Ponadto poprzez odpowiednie ułożenie można uniknąć dźwięków przepływu i osadów. Ponadto należy zadbać o to, aby wszystkie rurociągi układane były w sposób chroniący je przed mrozem (zalecenie: minimalna głębokość w Niemczech > 80 cm). Minimalny spadek według DIN 1986, część 1 DN Woda Woda zanieczyszczona deszczowa Rurociągi wewnątrz budynków ≥ 100 1 : 50 1 : 100 150 1 : 66,7 1 : 100 200 1 : 100 1 : 100 Rurociągi na zewnątrz budynków ≥ 100 1 : 50 1 : 100 150 1 : 66,7 1 : 100 200 1 : 100 1 : 100 Woda mieszana 1 : 50 1 : 66,7 1 : 100 1 : 50 1 : 66,7 1 : 100 Wirnik o swobodnym przepływie optymalnie nadaje się do mediów z długimi składnikami włóknistymi, ponieważ taki kształt wirnika nie powoduje jego oplatania. Ze względu na równomierność jego pracy i masywność ten kształt jest idealny do zastosowania w budynkach. Ponadto kształt ten wyróżnia się wysoką odpornością na ścieranie w przypadku występowania w medium składników powodujących abrazję (np. piasek). Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji 21 I n f o r ma c j e p o ds taw o w e Minimalny spadek Zakres wyd. Minimalny spadek Nie wentylowane 1,0 % przewody przyłączeniowe Wentylowane 0,5 % przewody przyłączeniowe Rurociągi główne i zbiorcze: a)do wody zanieczyszczonej 0,5 % b)do wody deszczowej 0,5 % (stopień napełnienia 0,7) Rurociągi główne i zbiorcze 0,5 % DN 90 (muszle klozetowe o pojemności wody płuczącej 4,5l – 6l) Rurociągi główne do wody 0,5 % deszczowej poza budynkami (stopień napełnienia 0,7) do DN 200 0,5 % od DN 250 1:DN* Wskazówka na normę i ustęp PN EN 12056-2, Tabela 5 DIN 1986-100, Ustęp 8.3.2.2 PN EN 12056-2, Tabela 8 DIN 1986-100, Ustęp 8.3.4, Ustęp 8.3.5 DIN 1986-100, Ustęp 9.3.5.2 DIN 1986-100, Tabela A.2 DIN 1986-100, Ustęp 9.3.5.2 * prędkość przepływu od min. 0,7 m/s do maks. 2,5 m/s. Za studzienką z otwartym przepływem w celu pełnego napełnienia można pracować bez nadciśnienia. Minimalne średnice znamionowe Opisuje najmniejszą znajdującą się w instalacji średnicę znamionową (wielkość przyłączeniową) lub najmniejszą wymaganą wielkość rurociągu. PN EN 12050-1 PN EN 12056-4 Awaryjna pojemność spiętrzenia Awaryjna pojemność spiętrzenia opisuje dodatkowe zabezpieczenie przed wyciekiem medium. Mierzy się ją w oparciu o codzienną średnią ilość wody zanieczyszczonej i wyraża się ją jako 25% tej wartości. Stanowi ona dodatkową, będącą do dyspozycji, objętość pomiędzy punktem włączenia urządzenia pompującego a danym wylotem medium. W praktyce jako zabezpieczenie przyjmuje się również często objętość po stronie dopływu rurociągu. EN 1671 NPSH (patrz również kawitacja) Ważną wielkością dla pompy wirnikowej jest wartość NPSH (Net Positive Suction Head). Podaje ona minimalne ciśnienie na dopływie do pompy, jakiego wymaga ten typ pompy, aby móc pracować bez kawitacji, tzn. dodatkowe ciśnienie, jakie jest wymagane, aby zapobiec parowaniu cieczy i utrzymać ją w stanie ciekłym. Na wartość 22 NPSH ze strony pompy wpływ ma kształt wirnika, prędkość obrotowa pompy, a ze strony otoczenia temperatura medium, wysokość słupa cieczy nad wlotem pompy oraz ciśnienie atmosferyczne. Rozróżnia się dwie wartości NPSH: 1. NPSH pompy = NPSH wymagane Określa ciśnienie dopływu, jakie jest wymagane, aby uniknąć kawitacji. Jako ciśnienie dopływu rozumiane jest również zatopienie (różnica wysokości pomiędzy dopływem do pompy a poziomem wody w studzience). 2. NPSH instalacji = NPSH obecne Podaje, jakie ciśnienie obecne jest na dopływie pompy. NPSHinstal >NPSHpompy lub NPSHobec.>NPSHwymag. W przypadku pomp w ustawieniu mokrym wartość NPSHinstalacji obliczana jest poprzez zsumowanie ciśnienia atmosferycznego, wysokość słupa cieczy nad wlotem pompy pompy w medium minus ciśnienie parowania. W ustawieniu suchym odejmuje się dodatkowo straty wysokości ciśnienia po stronie dopływu. Wartość NPSHpompy podawana jest przez producenta jako definicja kryterium kawitacji. Podłączenie równoległe Celem równoległej eksploatacji pomp jest zwiększenie strumienia przepływu, a oznacza ona eksploatację 2 lub więcej pomp, podczas której wszystkie pompy równocześnie tłoczą medium do wspólnego przewodu ciśnieniowego (za pomocą odpowiednich własnych armatur i własnych przewodów doprowadzających). Jeśli wszystkie pompy tłoczą medium jednocześnie, wówczas strumienie przepływu przy jednakowej wysokości podnoszenia mogą być zsumowane, aby obliczyć całkowity strumień przepływu. Punkt pracy jest tak jak w przypadku jednej pompy punktem przecięcia charakterystyki pompy i charakterystyki instalacji. Każda pompa pracuje dalej na swojej własnej charakterystyce. W przypadku pomp tego samego typu oznacza to, że wszystkie pompy mają taki sam strumień przepływu (patrz. rysunek na str. 23). Należy jednak pamiętać, że przewód doprowadzający do zbiorczego przewodu ciśnieniowego ma własne armatury z odpowiednimi stratami. Należy odjąć je przy obliczaniu punktu pracy. Zmiany zastrzeżone I n f o r ma c j e p o ds taw o w e W zasadzie reguły te obwiązują również przy eksploatacji dwóch pomp niejednakowej wielkości, przy czym obie pompy pracują dalej na swojej własnej charakterystyce i odpowiednio dzielą między siebie strumień przepływu (przy jednakowym ciśnieniu zsumować strumienie przepływu). Istnieją różne przyczyny zastosowania kilku pomp: • praca równoległa z pompą obciążenia podstawowego i odpowiednim dołączaniem pompy obciążenia szczytowego, przy czym pompy obciążenia szczytowego włączane są dopiero przy zwiększonych wymaganiach, których nie jest w stanie zrealizować pompa obciążenia podstawowego (np. większy dopływ ścieków niż maksymalny strumień przepływu pompy obciążenia podstawowego); • praca równoległa w celu podzielenia strumieni przepływu, aby zredukować koszty użytkowania albo w przypadku bardzo zmiennych warunków; • eksploatacja pompy z załączaniem pompy rezerwowej w razie awarii agregatu roboczego. Należy zwrócić uwagę na czasowe przełączanie pomp, aby zagwarantować możliwe jednakowy rozkład roboczogodzin na wszystkie pompy i w ten sposób zapewnić dłuższą żywotność instalacji. Oferowane przez Wilo urządzenia sterujące do instalacji z wieloma pompami posiadają taką funkcję. H 5 6 8 A 4 B1 7 7. Prostopadła projekcja punktu przecięcia charakterystyki instalacji ze zredukowaną charakterystyką pompy w górę, aż do pierwotnej charakterystyki pompy. B1 = punkt pracy pompy przy pracy równoległej B2= punkt pracy pompy 1 lub 2 w ujęciu oddzielnym przy pracy równoległej. Podłączenie szeregowe Celem podłączenia szeregowego jest zwiększenie ciśnienia (wysokości podnoszenia) i oznacza ono eksploatację jednej lub kilku pomp przy której wszystkie pompy równocześnie tłoczą medium do wspólnego przewodu ciśnieniowego (za pomocą odpowiednich własnych armatur i własnych przewodów doprowadzających). Podłączenie szeregowe oceniane jest jednak raczej jako wątpliwe, ponieważ występować mogą tu różne trudności. Począwszy od kawitacji aż po zjawiska turbinowe, w których pierwsza pompa napędza drugą, czego skutkiem może być uszkodzenie obu pomp. Bezwzględnie konieczne jest tu precyzyjne zaprojektowanie oraz ciągły nadzór. 1 B2 6. Redukcja charakterystyki pompy 2 o straty (przez armatury lub zapchanie) w przewodzie ciśnieniowym (aż do przewodu zbiorczego). Aby obliczyć odpowiednią całkowitą charakterystykę pomp, sumuje się ciśnienia przy jednakowym strumieniu przepływu. Graficzny sposób postępowania przy obliczeniu 2 5. Naniesienie charakterystyki pompy 2 (dodanie strumienia przepływu przy jednakowej wysokości podnoszenia) 3 Objętość czynna Q 1. Naniesienie charakterystyki pompy 1 2. Redukcja charakterystyki pompy 1 o straty (przez armatury lub zapchanie) w przewodzie ciśnieniowym (aż do przewodu zbiorczego) 3. Naniesienie charakterystyki instalacji 4. Prostopadła projekcja punktu przecięcia charakterystyki instalacji ze zredukowaną charakterystyką pompy w górę aż do pierwotnej charakterystyki pompy. Określa objętość ścieków w zbiorniku (studzience itp.) jaka obecna jest pomiędzy punktem włączenia i wyłączenia instalacji. Punkty włączenia i wyłączenia definiowane są przez przełączniki pływakowe, sondy poziomu napełnienia itp. Objętość ta opisuje ilość ścieków znajdującą się w zbiorniku, jaka jest wypompowywana podczas jednego procesu pompowania. Objętość martwa Oznacza pozostałą objętość w studzience po wyłączeniu pompy przez czujnik poziomu. A = punkt pracy pompy przy pracy jednej pompy Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji 23 I n f o r ma c j e p o ds taw o w e Podstawowe pojęcia z zakresu elektryki i ich znaczenie Prąd rozruchowy Oznacza prąd, jaki podczas procesu uruchamiana maszyny jest niezbędny, aby pokonać straty na skutek tarcia i moment rozruchowy. Prąd rozruchowy w zależności od rodzaju rozruchu może wynosić siedmiokrotność prądu znamionowego. W razie niestabilności sieci elektrycznej lub zastosowania większych silników należy zaplanować odpowiednie urządzenia w celu zredukowania prądu rozruchowego. Mogą to być urządzenia do rozruchu łagodnego, przetwornice częstotliwości i inne. Redukcja prądu rozruchowego może zostać osiągnięta już przy wykonaniu silnika jako silnika typu gwiazda-trójkąt, które w Niemczech nakazywane jest przez przedsiębiorstwa energetyczne przy mocy silnika P2 > 4 kW. Jeśli podane są dwie wartości, oznacza to np. S3 - 5 min/20 min Czas pracy 5 min Czas przestoju 15 min S3 - 25%/20 min Czas pracy 5 min Czas przestoju 15 min Technologia magistral bus Patrz ochrona przeciwwybuchowa, str. 24 Tryb pracy (według DIN EN 60034-1) Pojedynczy komunikat roboczy S1 = praca ciągła Temperatura silnika wrasta podczas pracy do temperatury roboczej (termiczny stan ustalony). Podczas pracy temperatura odprowadzana jest za pomocą płynu chłodzącego lub opływającego silnik medium. Maszyna może być w tym stanie eksploatowana w trybie ciągłym. Należy dodatkowo przestrzegać informacji o sposobie ustawienia (wynurzona/zanurzona) lub instalacji! Pojęcie tryb ciągły nie określa tego jednoznacznie. S1 nie oznacza ściśle 24h na dzień, 7 dni w tygodniu! Pojedynczy komunikat roboczy wskazuje na pracę urządzenia (nie na gotowość do pracy). Prosimy o przestrzeganie danych dotyczących żywotności lub czasu pracy w ciągu roku, znajdujących się w odpowiedniej dokumentacji. S2 do S9 Silnik nie może być eksploatowany ciągle ponieważ strata mocy, która w silniku zamieniana jest na ciepło, jest większa niż ciepło, jakie może odprowadzić układ chłodzenia. Silnik przegrzałby się po jakimś czasie i w razie potrzeby zostałby wyłączony przez wyłącznik ochronny silnika. S3 Ten tryb pracy jest powszechnie stosowany przy obciążaniu pomp ściekowych. Opisuje on stosunek czasu pracy i czasu przestoju. Obie wartości muszą być podane na tabliczce znamionowej lub w instrukcji obsługi. W przypadku trybu S3 obliczenie odnosi się zawsze do okresu 10 min. S3 – 30% oznacza: zas pracy 20% C z 10 min = 2 min Czas przestoju 80% z 10 min = 8 min Czas pracy 3 min Czas przestoju 7 min Pod pojęciem technologii magistral bus rozumie się inteligentne połączenie w sieć podzespołów elektrycznych. Przewód bus stanowi tu magistralę dla danych, za pomocą której wymieniane są informacje. Dziś na rynku obecne są różne systemy (patrz „LON”, str. 26). ATEX 24 Przykłady: S3 – 20% oznacza: Pojedyncza sygnalizacja zakłócenia Wskazuje na zakłócenie pojedynczej pompy i przedstawia dokładną metodę diagnozy dla systemów nadrzędnego sterowania w budynku. Ochrona przeciwwybuchowa Ochrona przeciwwybuchowa została zmodyfikowana w Unii Europejskiej. Od 1 czerwca 2003 obowiązuje Dyrektywa Europejska 94 / 9 / EG dotycząca ochrony przeciwwybuchowej. Modyfikacje polegają przede wszystkim na tym, że cały agregat (a nie tylko część elektryczna) powinien być sprawdzony i certyfikowany pod względem ochrony przeciwwybuchowej. Definicja strefy, w jakiej należy zastosować ochronę przeciwwybuchową jest obowiązkiem użytkownika. Agregaty wskazane przez Wilo jako przeciwwybuchowe przeznaczone są dla strefy 1, grupa II, kategoria 2, tzn. posiadają wysoki stopień bezpieczeństwa na wypadek, gdyby trzeba było liczyć się z atmosferą zagrożoną wybuchem. Zmiany zastrzeżone I n f o r ma c j e p o ds taw o w e Ochrona przeciwwybuchowa Przykład np. EEx de IIB T4 Wilo-Drain TP 80 E 160/14 ma zgodnie z katalogowymi informacjami klasę ochrony IP 68. EExOgólne oznaczenie skrótowe de Skrót dla rodzaju ochrony przeciwzapłonowej d Hermetyzacja odporna na ciśnienia o Hermetyzacja olejowa p Hermetyzacja nadciśnieniowa q Hermetyzacja piaskowa e Zwiększone bezpieczeństwo i Urządzenie samobezpieczne II Skrót dla grupy urządzenia elektrycznego I Ochrona przeciwwybuchowa dla gazów kopalnianych IIOchrona przeciwwybuchowa B P odkategoria grupy II A-B-C Różne rozmiary szczelin granicznych, minimalny prąd zapłonowy T4 Skrót dla klasy temperaturowej T1 < 450°C T2 < 300°C T3 < 200°C T4 < 135°C T5 < 100°C T6 < 85°C Przeciwwybuchowy przekaźnik rozdzielający Dzięki przeciwwybuchowemu przekaźnikowi rozdzielającemu przełączniki pływakowe mogą być stosowane również w strefach zagrożonych wybuchem (strefa 1 w przypadku mediów zawierających fekalia). Te przekaźniki zmniejszają przepływający prąd do takiej wielkości, aby nawet w przypadku wystąpienia błędu nie mogła powstać iskra zapłonowa, która mogłaby spowodować zapłon medium lub jego otoczenia. Klasy ochronne IP EN 60034-5 Oznaczenia numeryczne klasyfikacji IP składają się z dwóch zakresów. Pierwsza cyfra oznacza ochronę przed dotykiem i stycznością z ciałami obcymi, podczas gdy druga definiuje stopień ochrony przed wodą. Przedstawiona tabela zawiera podstawowe dane. Szczegółowe informacje znaleźć można w EN 60034-5 i IEC 34-5. Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji Oznacza to, że w tym przypadku chodzi o wersję całkowicie chronioną przed dotykiem i pyłoszczelną (6..), która ponadto może być na stałe zanurzona w medium (..8). Cyfra 1 – ochrona przed stycznością z obcymi ciałami Cyfra 2 – ochrona przed wodą 0 Brak specjalnej ochrony 0 Brak specjalnej ochrony 1Ochrona przed wnikaniem 1 Ochrona przed kapiącą ciał stałych > 50 mm pionowo wodą 2 Ochrona przed wnikaniem ciał stałych > 12 mm 2 Skośnie spadająca woda, kąt kapania do 15° 3 Ochrona przed wnikaniem 3 Skośnie spadająca woda, ciał stałych > 2,5 mm kąt kapania do 60° 4 Ochrona przed wnikaniem 4 Bryzgi wody ciał stałych > 1mm ze wszystkich stron 5 Ochrona przed wnikaniem 5 Strumień wody, pyłów (dopuszczalne woda skierowana z dyszy w mniejszych ilościach), ochrona przeciwpyłowa, pełna ochrona przed dotykiem 6Ochrona przeciwpyłowa, 6 Zalanie wodą, strumień pełna ochrona przed dotykiem wody w małych ilościach 7 Zanurzenie w określonych warunkach ciśnieniowych i czasowych 8 Trwałe zanurzenie, warunki użytkowania opisane przez producenta *wg. PN EN 60529:2003 (kod IP), PN IEC 60364 Moc Moc pompy można podzielić na moc elektryczną i moc hydrauliczną. Moc hydrauliczna wyrażana jest za pomocą Q (m3/h lub l/s) oraz H (m lub bar). Moc elektryczna rozróżniana jest z kolei jako kilka parametrów. I tak np. pobór mocy określany jest jako P1 i wyrażany w kilowatach (kW). Symbolem P2 określa się moc wałka silnika, tzn. moc przenoszoną z silnika na hydraulikę. P3 oznacza moc hydrauliczną jaką oddaje pompa. 25 I n f o r ma c j e p o ds taw o w e Pobierana czynna moc elektryczna P1 (prąd trójfazowy) Moc wałka P2 (moc znamionowa) P2 = M x 2n x Hydrauliczna moc użyteczna P3 P3 = x g x Q x H U = napięcie [V] I = natężenie prądu [A] cosw = dana producenta silnika M = moment znamionowy [Nm] n = znamionowa prędkość obrotowa [1/min] r = gęstość medium [g/dm3] g = 9,81 m/s2 Q = strumień przepływu [m3/h] H = wysokość podnoszenia [m] LON (Local Operating Network) Oznacza sieć automatyki (np. automatyki budynków), która rozdziela zakres odpowiedzialności (inteligencje) na podzespoły niecentralne (np. pompę, urządzenie sterujące itd.). Dzięki ujednoliconemu protokołowi wszystkie funkcje mogą być wykorzystywane w odpowiednich węzłach sieci. Modułowa konstrukcja sieci zapewnia ciągłą elastyczność i możliwość rozszerzania. Ujednolicona konstrukcja strukturalna nie jest już konieczna, ponieważ wszystkie podzespoły mogą przesyłać informacje we wszystkich kierunkach (patrz „Technologia magistrali bus” str. 24). Ochrona silnika Termiczny przekaźnik (np. termistor PTC) Te przekaźniki wyzwalają w zależności od temperatury i przerywają pracę urządzenia. Wyzwalają one przy określonych temperaturach (pod wpływem wzrostu temperatury uzwojenia) i ze względu na zwiększony pobór prądu. Przyczyną takiego nadmiernego nagrzania może być zablokowana hydraulika lub wahania napięcia. Wyłącznik ochronny silnika Wyłączniki ochronne silnika montowane są w urządzeniach sterujących w celu ochrony agregatów elektrycznych. Włączają i wyłączają one silnik odpowiednio do swoich zdolności łączenia i w razie zbyt wysokich prądów wejściowych. Ponadto są zabezpieczeniem przed zwarciem i brakiem fazy. Są one wyzwalane przez PTO (przełączniki bimetalowe) oraz termistory PTC. Wbudowane czujniki temperatury Te czujniki temperatury umieszczane są w uzwojeniu silnika w celu ochrony przed nadmierną temperaturą. Dzięki temu zagwarantowana jest bezpośrednia kontrola temperatury w uzwojeniu. • Przełącznik bimetalowy Te funkcje ochronne wyzwalane są przez przełącznik bimetalowy. Ze względu na zwymiarowanie metalowych płytek powodowana jest zmiana kształtu płytki bimetalowej, która otwiera styk w razie przekroczenia określonej temperatury. Powrót do poprzedniego kształtu (i odpowiednie zezwolenie na pracę agregatu) odbywa się dopiero po większym ochłodzeniu się silnika. W przypadku agregatów na prąd zmienny zezwolenie na użytkowanie możliwe jest również bez urządzenia sterującego. Nowe stosowane przez Wilo przekaźniki ochronne umożliwiają tę funkcję również bez urządzenia sterującego w przypadku silników trójfazowych. Prosimy zwrócić przy tym uwagę na dane dokumentacji katalogowej. R [] Temperatura wyzwalania T[oC] 26 Zmiany zastrzeżone I n f o r ma c j e p o ds taw o w e • Termistory Przy analizie temperatury za pomocą termistorów PT 100 jako informacja referencyjna wykorzystywana jest krzywa oporności zależna od zmiany temperatury. Innym rodzajem termistorów są termistory PTC. R [] R [] T[oC] T[oC] PTC PT 100 W przypadku zastosowania termistorów PT 100 istnieje możliwość ciągłej i precyzyjnej analizy temperatury uzwojenia w °C lub °F. Systemy określenia poziomu Sterowanie poziomem za pomocą elektrycznego sygnału poziomu medium Przełącznik pływakowy (np. Wilo–MS 1). Każdy przełącznik pływakowy zawieszany jest na odpowiednim poziomie wyzwalającym. W przełączniku pływakowym znajduje się łącznik, który przerywa wysyłany prąd po otworzeniu styku, wysyłając w ten sposób odpowiednią informację do urządzenia sterującego. Dzięki zastosowaniu przeciwwybuchowego przekaźnika rozdzielającego przełączniki pływakowe mogą być stosowane również w strefach zagrożonych wybuchem (strefa 1 mediów zawierających fekalia). Te przekaźniki zmniejszają przepływający prąd do takiej wielkości, aby nawet w przypadku wystąpienia błędu nie mogła powstać iskra zapłonowa, która mogłaby spowodować zapłon medium lub jego otoczenia. Liczba przełączników pływakowych zależna jest od ilości pomp lub od ilości i rodzaju zabezpieczeń. Każdy przełącznik pływakowy zwisa od góry w studzience i może być swobodnie przesuwany na powierzchni medium lub wisząc w powietrzu w studzience. W razie przekroczenia poziomu medium przełączniki przewracają się wokół swojej osi odniesienia i wyzwalają w ten sposób daną funkcję w urządzeniu sterującym. Ten punkt wyłączania poziomu regulowany jest za pomocą długości kabla w studzience. Przełącznik pływakowy (Wilo MS 1) Aby zapobiec „zapętleniu się“ kilku przełączników pływakowych w przypadku silnych turbulencji w studzience, należy nakładać rurki ochronne na kable w celu ich zabezpieczenia. W zależności od liczby przełączników pływakowych należy w studzienkach o małych średnicach zastosować inny rodzaj sterowania poziomem (dzwon pomiarowy lub czujnik ciśnienia). Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji 27 I n f o r ma c j e p o ds taw o w e Sterowanie poziomem za pomocą hydrostatycznego sygnału wyzwalającego W przypadku tego rodzaju detekcji sygnału, poziom medium ustalany jest na podstawie ciśnienia otoczenia membrany. To ciśnienie otoczenia zmienia się, gdy membranę otacza medium. Dalsze przesyłanie tej informacji może odbywać się drogą elektryczną (analogowo) jak również za pomocą sygnału ciśnienia (pneumatycznie). Regulacja poziomu cieczy w studzience odbywa się dopiero poprzez ustawienia w urządzeniu sterującym (w przeciwieństwie do przełączników pływakowych). • Dzwon pomiarowy (dzwon zanurzeniowy) Dzwon pomiarowy nadaje się ze względu na większą powierzchnię otworu do silnie zanieczyszczonych mediów. Jako materiał dzwonu zanurzeniowego wykorzystuje się żeliwo, aby również w przypadku mediów o dużej gęstości utrzymać dzwon w zanurzeniu. W chwili zatopienia dzwonu pomiarowego przez medium zamknięte w nim powietrze atmosferyczne jest odpowiednio sprężane. Ta zmiana ciśnienia analizowana jest przez elektroniczny przetwornik poziomu napełnienia, który znajduje się przy lub w urządzeniu sterującym, i wyrównywana do wartości zapisanych w urządzeniu sterującym. Zaletami dzwonu są ciągła detekcja poziomu z możliwością analizy poziomu (w cm lub m itd.) oraz możliwość stosowania w strefach zagrożonych wybuchem (np. w zawierających fekalia ściekach strefy 1) dzięki przekazywaniu dalej czystego sygnału ciśnienia metodą barbotażową bez dodatkowej konieczności zabezpieczeń. Analiza odbywa się w urządzeniu sterującym przy wykorzystaniu wbudowanej tam sensoryki. • Elektroniczny detektor ciśnienia (czujnik ciśnienia) Elektroniczne detektory ciśnienia funkcjonują zgodnie z tą samą zasadą, co dzwony zanurzeniowe. Główna różnica polega na tym, że przetwornik ciśnienia wbudowany jest bezpośrednio w detektor ciśnienia, tzn. że sygnał ciśnienia przetwarzany jest bezpośrednio w studzience na elektryczny sygnał analogowy (4-20 mA). Urządzenie sterujące nie wymaga zgodnie z tym dodatkowego przetwornika ciśnienia. Podczas gdy w przypadku dzwonu zanurzeniowego występować mogą niedokładności ze względu na przecieki w wężu ciśnieniowym, zmiany termiczne z odpowiednim oddziaływaniem na ilość powietrza w wężu itp., analiza za pomocą elektronicznego czujnika ciśnienia jest precyzyjniejsza. Poza tym materiał stosowany w czujnikach ciśnienia jest bardziej odporny na korozję (zazwyczaj AISI 316 lub lepszy). Czujnik instalowany jest w studzience w zwisie a w razie silnych turbulencji w medium może zostać zainstalowany w rurce ochronnej. W przypadku czujnika ciśnienia wykorzystywanego przez Wilo możliwe jest zastosowanie w strefach zagrożonych wybuchem. Jednak tak jak w przypadku wszystkich czujników w strefach zagrożonych wybuchem należy zastosować barierę Zenera, aby w razie awarii/uszkodzeń uniknąć iskier, które mogłyby spowodować wybuch. Elektroniczny czujnik ciśnienia W celu zwiększenia bezpieczeństwa można zainstalować dodatkowy przełącznik pływakowy Wilo–MS 1 jako alarm o wysokim poziomie wody. Dzwon pomiarowy Metoda barbotażowa (kompresor powietrza) gwarantuje równomierną ilość powietrza w systemie. 28 Zmiany zastrzeżone I n f o r ma c j e p o ds taw o w e Prąd znamionowy Oznacza prąd pobierany przez napęd w punkcie najlepszej sprawności przy określonym napięciu. Styki bezpotencjałowe Służy jako styk sygnalizacyjny lub sterujący dla podłączonych urządzeń. Musi być zasilany z zewnątrz napięciem. Należy przy tym podać maksymalną obciążalność napięciową w woltach i maksymalną obciążalność prądową w amperach. W przypadku urządzeń Wilo sterujących odprowadzaniem ścieków te wartości wynoszą maksymalnie 250 V/1 A. Te styki są czystymi wyjściami, za pomocą których nie można przeprowadzać żadnych ustawień w urządzeniu sterującym. Często żądane informacje jak np. prąd przeciążeniowy, nadmierna temperatura, nieszczelności itd. mogą być przekazywane do systemów analizujących (np. komputerów, kart sygnalizacyjnych, nadrzędnego sterowania w budynku itd.) oraz do przekaźników w celu oddzielnego ustawienia funkcji. Zbiorczy komunikat roboczy Zbiorczy komunikat roboczy informuje o gotowości roboczej systemu (nie o pracy!). Zbiorcza sygnalizacja awarii Przekazuje sygnał kilku pomp/instalacji pojedynczych do mechanizmu analizującego lub stacji sygnalizacyjnej. Punktami sygnalizacyjnymi mogą być: alarm akustyczny, alarm optyczny, licznik itd. Gdy tylko jeden składnik systemu zawiedzie, wówczas wyzwolona zostanie zbiorcza sygnalizacja awarii jako sygnalizacja błędu całego systemu (nie pojedynczej pompy!). Napięcie zasilające Stałe napięcie zasilające gwarantuje dłuższą żywotność agregatu elektrycznego. Ponieważ przy zmniejszaniu się napięcia wzrasta natężenie prądu wymagane przez silnik, następuje automatycznie wzrost temperatury w uzwojeniu. Prowadzi to do szybszego starzenia się silnika i szybszej awarii. Wzrost natężenia prądu spowodowany jest zmniejszeniem sprawności i oporności indukcyjnej. Ponadto zmniejszają się moment obrotowy silnika i prędkość obrotowa, tak iż agregat nie daje mocy hydraulicznej, na jaką został zaprojektowany. W razie potrzeby urządzenia ochronne silnika wyłączą agregat. Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji Wśród pomp na prąd zmienny efektem będzie uszkodzenie kondensatorów. Poniższe zestawienie podaje tendencje wzajemnych oddziaływań przy wahaniach napięcia: Napięcie wzrasta o 10%: • prędkość obrotowa pozostaje niezmienna • sprawność przy pełnym obciążeniu nieznacznie wzrasta • prąd rozruchowy wzrasta o ok. 10% • prąd znamionowy przy pełnym obciążeniu spada o ok. 7% • temperatura uzwojenia nieznacznie się zmniejsza Napięcie spada do 90% napięcia znamionowego: • prędkość obrotowa pozostaje niezmieniona • sprawność przy pełnym obciążeniu nieznacznie spada • prąd rozruchowy spada o ok. 10% • prąd znamionowy przy pełnym obciążeniu wzrasta o ok. 10% • temperatura uzwojenia zwiększa się Sygnalizacja zakłóceń Może być wykonana jako sygnalizacja zakłóceń pojedynczych i zbiorczych. Są one wykrywane i sygnalizowane przez urządzenie sterujące lub przy odpowiednim zaprogramowaniu przerywają daną funkcję. Przyczynami wyzwolenia sygnalizacji zakłóceń mogą być uszkodzenia silnika, przekroczenie poziomu w górę lub w dół, itd. (patrz „Pojedyncza sygnalizacja zakłócenia”, str. 24, i „Zbiorcza sygnalizacja zakłócenia”, str. 29). Bariera Zenera Bariera Zenera jest pasywnym podzespołem do redukcji przesyłanego natężenia i napięcia po to, aby systemy wykrywania poziomu mogły być stosowane w strefach zagrożonych wybuchem. Zawarta w barierze dioda Zenera ogranicza napięcie podczas gdy wewnętrzny opornik ogranicza natężenie. W razie błędu wyzwolony zostaje wbudowany bezpiecznik, przerywając połączenie. Bariera Zenera może być wykorzystywana tylko w połączeniu z czujnikiem poziomu. 29 Instalacje i przykłady obliczeń Ogólne wskazówki odnośnie obliczeń Ogólne wskazówki • Strumień przepływu, jaki powinna mieć pompa, musi być większy od strumienia przepływu napływających ścieków. Należy zwrócić uwagę na to, aby pompy w miarę możliwości pracowały w optymalnym punkcie pracy, aby zagwarantować optymalną moc i długą żywotność. • Należy uwzględnić redukcję mocy postępującą z wiekiem pompy. Abrazja i korozja mogą wywierać niekorzystny wpływ na strumień przepływu i ciśnienie. • Pompę należy dobierać zawsze w taki sposób, aby wykorzystywany był zakres +/-15% wokół punktu najwyższej sprawności pompy. • Strome charakterystyki pomp zapobiegają zapychaniu się przewodu ciśnieniowego, gdyż przy zwiększonym oporze pompa zwiększa ciśnienie wzdłuż swojej charakterystyki i w ten sposób wypłukuje osady. • Przy wyborze akcesoriów należy uwzględnić właściwości materiałowe, jak również podatność na korozję i abrazję. • W przypadku większych geodezyjnych wysokości podnoszenia należy zastosować szybko zamykającą armaturę, aby uniknąć uderzeń hydraulicznych. • Szczytowe dopływy ścieków powinny być kompensowane ze względów ekonomicznych i ze względów bezpieczeństwa poprzez zastosowanie urządzeń z dwoma pompami (podział pomp, pompa rezerwowa powinna być zawsze traktowana jako oddzielna). • Jeśli studnia rozprężna (kanał) położona jest poniżej poziomu studzienki, należy przewidzieć odpowietrzniki, gdyż w przeciwnym razie powstające ssanie mogłoby opróżnić całą studzienkę wraz z pompą. Skutkiem tego byłyby trudności z odpowietrzeniem. Dlatego należy sprawdzić to już w fazie projektowania. • Należy zwrócić uwagę na różne warunki robocze w przypadku rurociągów układanych w sposób nieciągły. Trzeba zwrócić uwagę na sytuację napełnienia częściowego i całkowitego! (patrz „wysokość podnoszenia”, strona 19/20) Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji Materiały rurociągów i pomp • Przy projektowaniu pamiętaj, że poniższe czynniki mogą stanowić dodatkowe obciążenie dla Twojego systemu: • prędkość przepływu medium > dźwięki, zużycie • współczynnik pH medium > uszkodzenie materiału, korozja • chemiczne składniki medium > korozja • warunki atmosferyczne jak wilgotność powietrza, cząsteczki soli w powietrzu itd. > korozja • temperatura zewnętrzna i temperatura medium > agresywność medium, korozja • czas przebywania medium w rurociągach > zapachy Ze względu na wytrzymałość materiałową rurociągi w ziemi powinny być zawsze wykonane jako rurociągi PN 10. 31 I N S TA L A C J E I P R Z Y K Ł A D Y O B L I C Z E Ń Wskazówki dotyczące planowania instalacji w budynkach Zamknięte instalacje przetłaczające wewnątrz budynków Media zawierające fekalia – system rozdzielny Założenia 1 toaleta dla gości z umywalką i WC 2 łazienki (2 WC, 2 prysznice, 2 umywalki i jedna wanna), w tym jedna łazienka z odpływem podłogowym DN 50 1 kuchnia ze zmywarką 1 pralnia z 1 pralką (10 kg), jedną umywalką i 1 odpływem podłogowym DN 50 4,5 m 4m 1m 0 0 1m 1. Ustalenie wstępnych warunków • Znajdująca się wewnątrz budynku instalacja do przetłaczania fekaliów • System rozdzielny • Poziom przepływu zwrotnego znajduje się na poziomie ulicy 2. Ustalenie warunków brzegowych Wyjaśnić kwestię napięcia i prądu zasilania: • możliwy prąd zmienny i trójfazowy • częstotliwość sieciowa 50 Hz 32 10,5 m • PN EN 12050 • PN EN 12056 • EN 752 • DIN 1986–100 • EN 1610 • ATV–DVWK Zmiany zastrzeżone I N S TA L A C J E I P R Z Y K Ł A D Y O B L I C Z E Ń 3. Obliczenie dopływu wody zanieczyszczonej Qs Współczynnik odpływu K dla domów mieszkalnych 0,5 l/s Odwadniane urządzenia Współczynnik DU (współczynnik przyłączeniowy) 2 Prysznice 2 x 0,8 l/s 1 Wanna 1 x 0,8 l/s 1 Zlew 1 x 0,8 l/s 1 Zmywarka 1 x 0,8 l/s 1 Pralka (10 kg) 1 x 1,5 l/s 2 Odpływy podłogowe DN 50 2 x 0,8 l/s 3 WC ze spłuczką 9 l 3 x 2,5 l/s 4 Umywalki 4 x 0,5 l/s 16,6 l/s Współczynnik • patrz załącznik, tabela 1 „Wartości charakterystycznych odpływów K” • PN EN 12050 • PN EN 12056 • patrz załącznik, tabela 2 „Współczynniki przyłączeniowe (DU) dla urządzeń sanitarnych” • PN EN 12050 • PN EN 12056 Współczynnik przyłączeniowy [l/s] odpływu [l/s] Qs [l/s] = K x DU + Qb Qs = 0,5 l/s x 16,6 l/s + 0 Wartość odpływu przy szczególnym obciążeniu [l/s] = 2,04 l/s < 2,5 l/s (9 m3/h) Ponieważ obliczona wartość jest mniejsza niż współczynniki przyłączeniowe (DU) największego odwadnianego urządzenia, należy się liczyć z większą spośród obu tych wartości! 4. Obliczenie dopływu wody deszczowej Qr Niekonieczne, ponieważ system rozdzielny 5. Obliczenie dopływu wody mieszanej Qm Niekonieczne, ponieważ system rozdzielny 6. Projektowanie rurociągów lub ustalenie najmniejszej prędkości przepływu Warunki: rurociąg o długości 15,5 m Wybrano: żeliwo (GG) jako materiał rurociągu średnica DN 80 • ATV-DVWK A134 • PN EN 12056-4 Sprawdzenie prędkości przepływu • Patrz załącznik tabela 7 „Wewętrzna średnica nowych rur“. Wymagany przepływ [m3/h] Vmin [m/s] = Qben Vmin = π x (di)2 4 Wewnętrzna średnica rurociągu [m] Vmin [m/s] = Qben [m3] π x (di[m])2 x 3600 s 4 9 m3/h 0,785 s x (0,08 m) 2 = 9 m3 2826 s x 0,0064 m2 = 0,5 m/s Średnica rurociągu nie ma dostatecznej wielkości pod względem zabezpieczania przed osadami i ze względu na straty, ponieważ 0,7 m / s < Vmin< 2,5 m/s. Konieczne jest sprawdzenie charakterystyki pompy pod względem faktycznego punktu pracy. Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji 33 I N S TA L A C J E I P R Z Y K Ł A D Y O B L I C Z E Ń 7.Wybór niezbędnej armatury i kształtek 1 x armatura odcinająca DN 80 = 0,56 m 1 x zabezpieczenie przed przepływem zwrotnym DN 80 = 3,3 m 5 x kolanka 90° DN 80 = 3,95 m • patrz załącznik, tabela 9 „Straty na armaturach“ • PN EN 12050-1 • DIN 1988-T3 8.Obliczenie wymaganej całkowitej wysokości podnoszenia A.Geodezyjna różnica wysokości Hgeo-max [m] = NN1 - NN0 Hgeo-max = 4,5 m - 0 m = 4,5 m Maksymalna wysokość osi Wysokość lustra rurociągu na trasie lub dna wody [m] lewara zapobiegającego przepływowi zwrotnemu w punkcie zmiany kierunku [m] B. Straty w rurociągach Zgodnie z wykresem dla nowego rurociągu z żeliwa o długości 15,5 m, o średnicy DN 80: HVL [m] = H*VL x L Straty w rurociągu zgodnie z wykresem H*VL = 0,45 m/100 m odpowiada 0,0045 m/m rurociągu Długość rurociągu [m] • patrz załącznik, tabela 8 „Straty w rurociągach na skutek tarcia i współczynniki korekty“ HVL = 0,0045 x 15,5 m = 0,07 m C. Straty na armaturze HVA [m] = (HVA1 + HVA2… + HVAn) x H*VL HVA = (0,56 m + 3,3 m + 3,95 m) x 0,0045 = 0,035 m Straty Straty Straty na armaturze 1 na armaturze 2 w rurociągu [m] [m] zgodnie • patrz załącznik, tabela 9 „Straty na armaturach“ • PN EN 12050-1 • DIN 1988-T3 z wykresem D. Łączne straty HGes [m] = Hgeo-max + HVA + HVL HGes = 4,5 m + 0,07 m + 0,035 m Geometryczna Straty Straty różnica na armaturze w rurociągach wysokości [m] [m] [m] 34 = 4,61 m Obliczony punkt pracy (wartość minimalna): Qmax = 9 m3/h (2,5 l/s) Hges = 4,61 m Zmiany zastrzeżone I N S TA L A C J E I P R Z Y K Ł A D Y O B L I C Z E Ń [m] 9. Wybór pompy 6 DN 100 B A H • patrz „Katalog produktów Wilo“ Wilo-DrainLift S Q min Q min DN 80 H geo•max 4 1 2 2 0 0 10 20 30 40 50 [m3/h] Q 1 = DrainLift S 1/5 2 = DrainLift S 1/7 A = obliczony punkt pracy B = faktyczny punkt pracy Wybrana instalacja przetłaczająca to Wilo-DrainLift S 1/7, ponieważ punkt pracy ze względu na przeciwciśnienie przesuwa się w zakres wymaganego wydatku a poprzez to spełnione jest kryterium minimalnego strumienia przepływu. Czas eksploatacji instalacji skraca się odpowiednio bez negatywnego wpływu na żywotność. Faktyczny punkt pracy instalacji Wilo: QReal = 16 m3/h (4,44 l/s) HReal = 5,2 m 10. Zaprojektowanie rurociągu lub określenie rzeczywistej prędkości przepływu Skorygowany strumień przepływu [m3/h] Vmin [m/s] = QReal π x (di)2 4 Wewnętrzna średnica rur [m] = Vmin = 16 m3/h 2826 x 0,0064 m 2 = 0,88 m/s Qkor [m3] π x (di[m])2 x 3600 s 4 11. Wybór sterowania i wyposażenia Wyposażenie elektryczne: Wszystkie niezbędne podzespoły wchodzą w zakres dostawy. • patrz „Katalog produktów Wilo“ Wyposażenie mechaniczne: • 1 x zawór klapowy przeciwzwrotny (od roku 2005 wchodzi w zakres dostawy) • 1 x zasuwa odcinająca DN 80 • 5 x kolanko DN 80 Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji 35 I N S TA L A C J E I P R Z Y K Ł A D Y O B L I C Z E Ń Zamknięte instalacje przetłaczające wewnątrz budynków Media nie zawierające fekaliów – system rozdzielny Założenia Pralnia z pralką (10 kg), 1 umywalka Wszystkie inne odwadniane urządzenia odwadniane są bezpośrednio Długość rurociągu do kanalizacji: 15 m Geodezyjna różnica wysokości pomiędzy odwadnianym urządzeniem a kanalizacją: 2,5 m 3m 2,5 m 0 0 1m 4m 1. Ustalenie wstępnych warunków • Znajdująca się wewnątrz budynku instalacja do przetłaczania wody zanieczyszczonej • System rozdzielny • Poziomu przepływu zwrotnego znajduje się na poziomie ulicy 2. Ustalenie warunków brzegowych Wyjaśnić kwestię napięcia i prądu zasilania: • możliwy prąd zmienny i trójfazowy • częstotliwość sieciowa 50 Hz 36 11,5 m • PN EN 12050 • PN EN 12056 • EN 752 • DIN 1986-100 • EN 1610 • ATV-DVWK Zmiany zastrzeżone I N S TA L A C J E I P R Z Y K Ł A D Y O B L I C Z E Ń 3.Obliczenie dopływu wody zanieczyszczonej Qs Współczynnik odpływu K dla domów mieszkalnych: 0,5 l/s Odwadniane urządzenia Współczynnik DU (współczynnik przyłączeniowy) 1 Pralka (10 kg) 1 x 1,5 l/s 1 Umywalka 1 x 0,5 l/s 2,0 l/s Współczynnik Współczynnik przyłączeniowy odpływu [l/s] [l/s] Qs [l/s] = K x DU + Qb • patrz załącznik, tabela 2 „Współczynniki przyłączeniowe (DU) dla urządzeń sanitarnych” • PN EN 12050 • PN EN 12056 Qs = 0,5 l/s x 2,0 l/s + 0 • patrz załącznik, tabela 1 „Wartości charakterystycznych odpływów K • PN EN 12050 • PN EN 12056 = 0,71 l/s < 1,5 l/s (5,4 m3/h) W artość odpływu przy szczególnym Ponieważ obliczona wartość jest mniejsza niż współczynniki przyłączeniowe (DU) największego odwadnianego urządzenia, należy się liczyć z większą spośród obu tych wartości! obciążeniu [l/s] 4. Obliczenie dopływu wody deszczowej Qr Niekonieczne, ponieważ system rozdzielny 5. Obliczenie dopływu wody mieszanej Qm Niekonieczne, ponieważ system rozdzielny 6. Projektowanie rurociągów lub ustalenie najmniejszej prędkośc przepływu Warunki: rurociąg o długości 15 m Wybrano: PE100HD jako materiał rurociągu średnica DN 40 Vmin [m/s] = Sprawdzenie prędkości przepływu Wymagany przepływ [m3/h] Qben π x (di)2 4 Wewnętrzna średnica rurociągu [m] Vmin [m/s] = Vmin = 5,4 m3/h 0,785 s x (0,041 m)2 = 5,4 m3 2826 s x 0,0017 m2 • patrz załącznik tabela 7 „Średnice wewnętrzne rur” = 1,12 m/s Qben [m3] π x (di[m])2 x 3600 s 4 Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji 37 I N S TA L A C J E I P R Z Y K Ł A D Y O B L I C Z E Ń 6 x kolanko 90° DN 40 = 1,62 m 7.Wybór niezbędnej armatury i kształtek • patrz załącznik, tabela 9 „Straty na armaturach“ • PN EN 12050-1 • DIN 1988-T3 8.Obliczenie wymaganej całkowitej wysokości podnoszenia A.Geometryczna różnica wysokości Hgeo-max [m] = NN1 - NN0 Hgeo-max = 3,0 m - 0 m = 3,0 m Maksymalna wysokość osi Wysokość lustra rurociągu na trasie lub dna wody [m] lewara zapobiegającego przepływowi zwrotnemu w punkcie zmiany kierunku [m] B. Straty w rurociągach Zgodnie z wykresem dla nowego rurociągu z PE-HD o długości 15 m i średnicy DN 40: HVL [m] = H*VL x L H*VL = 3,5 m/100 m odpowiada 0,035 m/m Straty w rurociągu Długość zgodnie z wykresem rurociągu [m] HVL = 0,035 x 15 m • patrz załącznik, tabela 6 „Straty w stosunku do strumienia przepływu w rurociągach z tworzyw sztucznych” = 0,53 m C. Straty na armaturze HVA [m] = (HVA1 + HVA2… + HVAn) x H*VL HVA = (1,62 m) x 0,035 = 0,06 m Straty Straty Straty na armaturze 1 na armaturze 2 w rurociągu [m] [m] zgodnie • patrz załącznik, tabela 9 „Straty na armaturach“ • PN EN 12050-1 • DIN 1988-T3 z wykresem D. Łączne straty HGes = 3,0 m + 0,06 m + 0,053 m HGes [m] = Hgeo-max + HVA + HVL = 3,59 m Geometryczna Straty Straty różnica na armaturze w rurociągach wysokości [m] [m] [m] Obliczony punkt pracy (wartość minimalna): Qmax = 5,4 m3/h (1,5 l/s) Hges = 3,59 m 38 Zmiany zastrzeżone H [m ] I N S TA L A C J E I P R Z Y K Ł A D Y O B L I C Z E Ń 9. Wybór pompy Wilo-Drain TMP 7 40 /8 6 B 32 5 ·0 4 ,5 .1 H • patrz „Katalog produktów Wilo“ A H geo·max 3 2 1 0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 Q [m3/h] Q A = obliczony punkt pracy B = faktyczny punkt pracy Wybrana instalacja przetłaczająca to Wilo-DrainLift TMP 40/8 Faktyczny punkt pracy instalacji Wilo: QReal = 7,2 m3/h (2,0 l/s) HReal = 4,2 m 10. Zaprojektowanie rurociągu lub określenie rzeczywistej prędkości przepływu Skorygowany strumień przepływu [m3/h] Vmin [m/s] = QReal π x (di)2 4 Vmin = 7,2 m3 2826 s x 0,0017 m2 Wewnętrzna średnica rur [m] = Qkor [m3] π x (di[m])2 x 3600 s 4 11. Wybór sterowania i wyposażenia = 1,5 m/s Wyposażenie elektryczne: Wszystkie niezbędne podzespoły wchodzą w zakres dostawy • małe urządzenie alarmowe Wilo-Alarm Control 1 opcjonalnie • patrz „Katalog produktów Wilo“ Wyposażenie mechaniczne: • 6 x kolanko 90° Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji 39 I N S TA L A C J E I P R Z Y K Ł A D Y O B L I C Z E Ń Wskazówki dotyczące planowania instalacji na zewnątrz budynków – przepompownie w studzienkach Otwarta instalacja na zewnątrz budynku Media zawierające fekalia – system mieszany Założenia 8 łazienek (4 z prysznicem i wanną, 4 tylko z prysznicem) 4 kuchnie ze zmywarkami Pralnia z 4 pralkami (10 kg) i odpływem podłogowym DN 50 Długość rurociągu do kanalizacji: 25 m Różnica wysokości: 4 m Wszystkie odwadniane urządzenia znajdujące się poniżej poziomu przepływ zwrotnego odwadniane są do studzienki za pomocą małych urządzeń do przetłaczania Powierzchnia dachu: 150 m2 Brukowany podjazd: 30 m2 4 pojedyncze garaże: 10 m2 4m 3m 1m 0 25 m 1. Ustalenie wstępnych warunków • Instalacja ze studzienką na zewnątrz budynku • Dopuszczalne odprowadzanie wody mieszanej • Poziom przepływu zwrotnego znajduje się na poziomie ulicy • Przepompownia z dwoma pompami, ponieważ jest to dom wielorodzinny • Oddziaływania wiatru należy pominąć • Deszcz pionowo do powierzchni dachu (150 m2) 2. Ustalenie warunków brzegowych Wyjaśnić kwestię napięcia i prądu zasilania: • możliwy prąd zmienny i trójfazowy • częstotliwość sieciowa 50 Hz 40 • PN EN 12050 • PN EN 12056 • EN 752 • DIN 1986-100 • EN 1610 • ATV-DVWK Zmiany zastrzeżone I N S TA L A C J E I P R Z Y K Ł A D Y O B L I C Z E Ń 3.Obliczenie dopływu wody zanieczyszczonej Qs Współczynnik odpływu K dla domów mieszkalnych 0,5 l/s Odwadniane urządzenia Współczynnik DU (współczynnik przyłączeniowy) 8 pryszniców 8 x 0,8 l/s 4 wanny 4 x 0,8 l/s 4 zlewy kuchenne 4 x 0,8 l/s 4 zmywarki 4 x 0,8 l/s 4 pralki (10 kg) 4 x 1,5 l/s 1 odpływ podłogowy DN 50 1 x 0,8 l/s 8 WC ze spłuczkami o pojemności 6 l 8 x 2,0 l/s 9 umywalek 9 x 0,5 l/s 43,3 l/s • patrz załącznik, tabela 1 „Wartości charakterystycznych odpływów K” • PN EN 12050 • PN EN 12056 • patrz załącznik, tabela 2 „Współczynniki przyłączeniowe (DU) dla urządzeń sanitarnych” • PN EN 12050 • PN EN 12056 Współczynnik przyłączeniowy [l/s] Współczynnik odpływu [l/s] Qs [l/s] = K x DU + Qb Qs = 0,5 l/s x 43,3 l/s + 0 = 3,29 l/s (11,84 m3/h) Wartość odpływu przy szczególnym obciążeniu [l/s] 4. Obliczenie dopływu wody deszczowej Qr Jeśli żadna wartość nie została ustalona przez miejscowe urzędy budowlane, należy wyjść od ilości 300 l/h (s x ha), jeśli konieczne jest uniknięcie zalania. Dopływ wody Powierzchnia deszczowej opadów [m2] Współczynnik odpływu Gdyby obliczona wartość była mniejsza niż współczynniki przyłączeniowe (DU) największego odwadnianego urządzenia, należałoby się liczyć z większą spośród obu tych wartości! Qr [l/s] = ((C1 x A1) + … + (Cz x Az)) x r T(n) Obliczeniowa l ilość opadów (s x ha) Zamknięta powierzchnia Powierzchnia dachu 150 m2 Podjazd z kostki brukowej 30 m2 Oddzielne garaże po 10 m2 Współczynnik C 1,0 0,7 1.0 Qr = ((1 x 150 m2) + (0,7 x 30 m2) + (1 x 40 m2)) x • patrz załącznik, tabela 4 „Opady w Niemczech” • patrz załącznik, tabela 5 „Współczynniki odpływu C do obliczania ilości opadów Q r” 300 l/(s x ha) 10.000 m2 = 211 x 0,03 l/s 1 ha = 10.000 m2 = 6,33 l/s 5. Obliczenie dopływu wody mieszanej Qm Qm [l/s] = Qs [l/s] + Qr [l/s] Qm = 3,29 l/s + 6,33 l/s = 9,62 l/s (34,63 m3/h) Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji 41 I N S TA L A C J E I P R Z Y K Ł A D Y O B L I C Z E Ń 6. Projektowanie rurociągów lub ustalenie najmniejszej prędkości przepływu Wymagany przepływ [m3/h] Qben Vmin [m/s] = Wewnętrzna średnica rurociągu [m] Qben [m3] x (di[m])2 x 3600 s 4 Sprawdzenie prędkości przepływu Vmin = π x (di)2 4 Vmin [m/s] = Warunki: rurociąg o długości 25 m Wybrano: żeliwo (GG) jako materiał rurociągu średnica DN 100 7. Wybór niezbędnej armatury i kształtek 34,63 m3/h 0,785 s x (0,1 m)2 = 34,63 m 3 • patrz tabela 7 „Średnice wewnętrzne rur” 2826 s x 0,01 m2 = 1,23 m/s Średnica rurociągu jest dostatecznie zwymiarowana pod względem zabezpieczania przed osadami i ze względu na straty, ponieważ 0,7 m/s < Vmin < 2,5 m/s. 1 x złączka DN 100 = 8,85 m 1 x armatura odcinająca DN 100 = 0,7 m 1 x zabezpieczenie przed przepływem zwrotnym DN 100 = 4,26 m 1 x kolanko kołnierzowe ze stopką DN 100 = 1,11 m 1 x kolanko 90° DN 100 = 1,11 m • patrz załącznik, tabela 9 „Straty na armaturach“ • PN EN 12050-1 • DIN 1988-T3 8. Obliczenie wymaganej całkowitej wysokości podnoszenia A. Geodezyjna różnica wysokości Hgeo-max [m] = NN1 - NN0 Hgeo-max = 4 m - 1 m =3m Maksymalna wysokość osi Wysokość lustra rurociągu na trasie lub dna wody [m] lewara zapobiegającego przepływowi zwrotnemu w punkcie zmiany kierunku [m] B. Straty w rurociągach Zgodnie z wykresem dla nowego rurociągu z żeliwa o długości 25 m (DN 100): H*VL =2 m/100 m rurociągu odpowiada 0,02 m/m HVL = 0,02 x 25 m HVL [m] = H*VL x L Straty w rurociągu Długość zgodnie z wykresem rurociągu [m] 42 = 0,5 m • patrz załącznik, tabela 6 „Straty w stosunku do strumienia przepływu w rurociągach z tworzyw sztucznych” Zmiany zastrzeżone I N S TA L A C J E I P R Z Y K Ł A D Y O B L I C Z E Ń C. Straty na armaturze HVA [m] = (HVA1 + HVA2… + HVAn) x H*VL HVA = (8,95 m + 4,26 m + 0,7 m + 1,1 m + 1,1 m) x 0,02 = 0,32 m Straty Straty Straty na armaturze 1 na armaturze 2 w rurociągu [m] [m] zgodnie • patrz załącznik, tabela 9 „Straty na armaturach“ • PN EN 12050-1 • DIN 1988-T3 z wykresem D. Łączne straty HGes [m] = Hgeo-max + HVA + HVL Geometryczna Straty HGes = 3 m + 0,5 m + 0,32 m = 3,82 m Straty różnica na armaturze w rurociągach wysokości [m] [m] [m] 9. Zaprojektowanie pompy/instalacji Obliczony punkt pracy (wartość minimalna): Qmax = 34,63 m3/h (9,62 l/s) HGes = 3,82 m • Należy dobrać odpowiedni wirnik według własnych priorytetów • Bezpieczny w użytkowaniu i bezproblemowy: Vortex • Niedrogi w eksploatacji: wirnik jedno- lub wielokanałowy • Tu: zalecany Vortex, ponieważ mamy do czynienia z mieszanką najróżniejszych składników medium [m ] • patrz „Katalog produktów Wilo” Wilo-Drain TP 100F 14 • patrz rozdział Podstawowe pojęcia z zakresu hydrauliki i rurociągów „Rodzaje wirników” 12 H 10 8 6 B 4 A x x x x x 13 H geo-max 2 9 0 0 0 20 5 0 40 10 100 60 15 80 20 200 4 10 Q 100 25 30 300 12 120 [m3/h] 35 [l/s] 400 9 = TP 100 F 155/20 11 [lgpm] 13 12 10=3 TP 100 F 165/24 11 P2 [W] 11=2 TP 100 F 180/27 9 12= TP 100 F 190/32 10 1 13= TP 100 F 210/34 0 0 20 40 60 A = obliczony punkt pracy 80 100 120 [m3/h] Q B = faktyczny punkt pracy Wybrana pompa to Wilo-Drain TP 100 F 155/20 (przy 3~400 V: 6,1 A). Faktyczny punkt pracy pompy Wilo: QReal = 38 m3/h (10,6 l/s) HGes = 4,2 m Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji 43 I N S TA L A C J E I P R Z Y K Ł A D Y O B L I C Z E Ń 10. Zaprojektowanie studzienki A. Pojemność użytkowa • patrz załącznik, tabela 10 „Częstotliwość załączania pomp Wilo” Strumień przepływu największej pompy [l/s] VNutz [m3] = 0,9 x Q Z VNutz = Częstotliwość załączania [1/h] 0,9 x 10,6 l/s 20 1/h = 0,48 m3 B. Wysokość studzienki (wewnętrzna) a. Wysokość dopływu zależna od strumienia przepływu Pojemność Minimalny poziom użytkowa zbiornika = zalanie zbiornika [m3] pompy wodą HZu-Q [m] = VN-Beh ( π x (DBeh)2) 4 + HBeh-min Średnica zbiornika zgodnie z danymi producenta [m] Obliczenie wartości minimalnej: HZu-Q = = ( π x (1,5 m)2) 4 0,48 m3 (0,785 x 2,25 m2) 0,48 m3 + 0,34 m + 0,34 m = 0,79 m b. Całkowita wysokość studzienki Wysokość rurociągu dopływowego Średnica ze względu na strumień rurociągu przepływu [m] ciśnieniowego [m] HSch-Ges = HZU-Q + HZu-DL + HDr-L + HFr Obliczenie wartości minimalnej: HSch-Ges = 0,79 m + 0,15 m + 0,1 m + 1 m = 2,04 m Średnica rurociągu Wysokość bezpieczeństwa dopływowego [m] w celu zabezpieczenia przed mrozem [m] 44 Zmiany zastrzeżone I N S TA L A C J E I P R Z Y K Ł A D Y O B L I C Z E Ń 11. Obliczenie punktów załączania Pojemność użytkowa zbiornika[m3] HSignal [m] = VN-Beh π x (DBeh)2 4 Średnica wewnętrzna zbiornika zgodnie z danymi producenta [m] HSignal = HSignal = 0,48 m3 ( ≠ x (1,5 m)2) 4 0,48 m3 (0,785 x 2,25 m2) = 0,27 m • Minimalny punkt załączania: 0,61 m • Punkt wyłączania: 0,34 m 12. Wybór sterowania i wyposażenia Wyposażenie elektryczne: : • Wilo-DrainControl PL 2 (sterowanie) • Wilo-Czujnik poziomu 4-20 mA Wyposażenie mechaniczne: • 2 x kolanko kołnierzowe ze stopką wraz z prowadnicą, • 2 x zabezpieczenie przed przepływem zwrotnym • 1 x zasuwa odcinająca • 1 x kolanko rurowe 90° • 1 x złączka • 2 x łańcuch 5 m. • patrz „Katalog produktów Wilo” • patrz rozdział Dalsze wskazówki projektowe „Wybór urządzeń sterujących dla pomp zatapialnych” Wilo-Drain WB są kompletnie wyposażone fabrycznie. Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji 45 I N S TA L A C J E I P R Z Y K Ł A D Y O B L I C Z E Ń Odwadnianie grawitacyjne Media zawierające fekalia – system mieszany Założenia 1 łazienka z prysznicem i wanną 1 łazienka z prysznicem 1 toaleta dla gości 1 pralnia z 1 pralką (10 kg) z 1 odpływem podłogowym i 1 zlewem 1 Kuchnia ze zmywarką i zlewem Brukowane podjazdy, całkowita powierzchnia 40 m2 Pojedynczy garaż o pow. 10 m2 Długość domu = 10 m (długość okapu) 13,5 m 9,5 m 4,5 m 3,5 m 3m 1m 0m 0 3m 0 1m 1. Ustalenie wstępnych warunków • Dopuszczalne odprowadzanie wody mieszanej • Oba domy posiadają jednakową powierzchnię podstawową • Miejscowość: Dortmund • Przepompownia z dwoma pompami • Oddziaływania wiatru należy uwzględnić ze względu na odprowadzanie wody deszczowej • Odprowadzana ilość wody deszczowej pojedynczych domów jest identyczna ponieważ nie wyróżnia się strony odwietrznej zawietrznej • Wszystkie odwadniane urządzenia odwadniane są do studzienki • Odwadniane urządzeń w piwnicy do studzienki zagwarantowane jest przez małe urządzenia przetłaczające 2. Ustalenie warunków brzegowych Wyjaśnić kwestię napięcia i prądu zasilania: • możliwy prąd zmienny i trójfazowy • częstotliwość sieciowa 50 Hz 46 26 m • PN EN 12050 • PN EN 12056 • EN 752 • DIN 1986-100 • EN 1610 • ATV-DVWK Zmiany zastrzeżone I N S TA L A C J E I P R Z Y K Ł A D Y O B L I C Z E Ń 3. Obliczenie dopływu wody zanieczyszczonej Qs Współczynnik Współczynnik odpływu [l/s] przyłączeniowy [l/s] Qs [l/s] = K x DU + Qb W artość odpływu Współczynnik odpływu K dla domów mieszkalnych 0,5 l/s Odwadniane urządzenia Współczynnik DU (współczynnik przyłączeniowy) 4 prysznice 4 x 0,8 l/s 2 wanny 2 x 0,8 l/s 2 zlewy kuchenne 2 x 0,8 l/s 2 zmywarki 2 x 0,8 l/s 2 pralki (10 kg) 2 x 1,5 l/s 2 odpływy podłogowe DN 50 2 x 0,8 l/s 6 WC ze spłuczkami o pojemności 6 l 6 x 2,0 l/s 8 umywalek 8 x 0,5 l/s 28,6 l/s • patrz załącznik, tabela 1 „Wartości charakterystycznych odpływów K” • PN EN 12050 • PN EN 12056 • patrz załącznik, tabela 2 „Współczynniki przyłączeniowe (DU) dla urządzeń sanitarnych” • PN EN 12050 • PN EN 12056 Qs = 0,5 l/s x 28,6 l/s + 0 = 2,67 l/s (9,61 m3/h) przy szczególnym obciążeniu [l/s] 4. Obliczenie dopływu wody deszczowej Qr A. Obliczenie powierzchni dachu Powierzchnia Pozioma dachu głębokość dachu [m] ADach [m2] = LT2 (Thor + 0,5 x Tvert) Długość okapu [m] Pionowa wysokość dachu [m] • patrz rozdział „Ogólne pojęcia podstawowe” • PN EN 12056-3 ADach = 10 m (3 m + 0,5 x 4 m) = 50 m2 na jedną powierzchnię dachu = 100 m2 powierzchni dachu każdego domu B. Obliczenie powierzchni ściany Powierzchnia ściany Długość okapu2 [m] AWand [m2] = 0,5 x (LT2 x HWand) Wysokość ściany [m] AWand = 0,5 x (10 m x 6 m) = 30 m2 C. Obliczenie całkowitej powierzchni opadów dla każdego z dachów Powierzchnia dachu [m2] Powierzchnia ściany [m2] AGesamt [m2]= ADach + AWand Na każdy z domów: AGesamt = 100 m2 + 30 m2 = 130 m2 Całkowita ilość: 130 m2 x 2 = 260 m2 Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji 47 I N S TA L A C J E I P R Z Y K Ł A D Y O B L I C Z E Ń Miejscowość: Dortmund D. Obliczenie dopływu wody deszczowej Qr Dopływ wody Powierzchnia deszczowej opadów [m2] Współczynnik odpływu Qr [l/s] = ((C1 x A1) + … + (Cz x Az)) x r T(n) Obliczeniowa ilość opadów Zamknięta powierzchnia Powierzchnia dachu 260 m2 Podjazd z kostki brukowej 40 m2 2 garaże po 10 m2 Współczynnik C 1,0 0,6 1,0 Qr = ((1 x 260 m2) + (0,6 x 40 m2) + (1 x 20 m2)) x 277 l/(s x ha) l 10.000 m2 (s x ha) • patrz załącznik, tabela 4 „Opady w Niemczech” • patrz „Ustalenie wstępnych warunków” • DIN 1986-100 • ATV-DVWK A 118 = 8,42 l/s 1 ha = 10.000 m2 5. Obliczenie dopływu wody mieszanej Qm Qm [l/s] = Qs [l/s] + Qr [l/s] Qm = 2,67 l/s + 8,42 l/s = 11,09 l/s (39,92 m3/h) 6. Projektowanie rurociągów lub ustalenie najmniejszej prędkości przepływu Warunki: rurociąg o długości 29 m Wybrano: PE-HD jako materiał rurociągu średnica DN 80 Sprawdzenie prędkości przepływu Wymagany przepływ [m3/h] Vmin [m/s] = Vmin [m/s] = Qben π x (di)2 4 39,9 m3/h 0,785 s x (0,08 m)2 = 39,9 m3 2826 s x 0,0064 m2 = 2,21 m/s Wewnętrzna średnica rurociągu [m] Qben [m3] π x (di[m])2 x 3600 s 4 7. Wybór niezbędnej armatury i kształtek 48 Vmin = • patrz tabela 7 „Średnice wewnętrzne nowych rur” Średnica rurociągu jest dostatecznie zwymiarowana wielkości pod względem zabezpieczania przed osadami i ze względu na straty, ponieważ 0,7 m/s < Vmin < 2,5 m/s. Jest ona ponadto wystarczająca, aby transportować ciężkie cząsteczki wody drenażowej. 1 x złączka DN 80 = 6,58 m 2 x armatury odcinające DN 80 = 1,12 m 2 x zabezpieczenia przed przepływem zwrotnym DN 80 = 6,6 m 2 x kolanko kołnierzowe ze stopką DN 80 = 1,58 m 1 x kolanko 45° DN 80 = 0,79 m • patrz załącznik, tabela 9 „Straty na armaturach • PN EN 12050-1 • DIN 1988-T3 Zmiany zastrzeżone I N S TA L A C J E I P R Z Y K Ł A D Y O B L I C Z E Ń 8. Obliczenie wymaganej całkowitej wysokości podnoszenia A. Geodezyjna różnica wysokości Hgeo-max = 3 m - 1m Hgeo-max [m] = NN1 - NN0 Maksymalna wysokość osi Wysokość lustra rurociągu na trasie lub dna wody [m] =2m lewara zapobiegającego Zgodnie z wykresem dla nowego rurociągu z żeliwa o długości 29 m: przepływowi zwrotnemu w punkcie zmiany kierunku [m] H*VL = 7,5 m/100 m rurociągu B. Straty w rurociągach odpowiada 0,075 m/m HVL [m] = H*VL x L HVL = 0,075 x 29 m = 2,18 m Straty w rurociągu Długość zgodnie z wykresem rurociągu [m] • patrz załącznik, tabela 8 „Straty w rurociągach na skutek tarcia i współczynniki korekty” C. Straty na armaturze HVA [m] = (HVA1 + HVA2… + HVAn) x H*VL Straty Straty Straty na armaturze 1 na armaturze 2 w rurociągu [m] [m] zgodnie HVA = (6,58 m + 1,12 m + 6,6 m + 1,58 m + 0,79 m) x 0,02 = 0,33 m • patrz załącznik, tabela 9 „Straty na armaturach” • PN EN 12050-1 • DIN 1988-T3 z wykresem D. Łączne straty HGes [m] = Hgeo-max + HVA + HVL HGes = 2 m + 2,18 m + 0,33 m = 4,51 m Geometryczna Straty Straty różnica na armaturze w rurociągach wysokości [m] [m] [m] Obliczony punkt pracy (wartość minimalna): Qmax = 39,92 m3/h (11,09 l/s) HGes = ~4,5 m Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji 49 I N S TA L A C J E I P R Z Y K Ł A D Y O B L I C Z E Ń 9. Wybór pompy • Należy dobrać odpowiedni wirnik według własnych priorytetów • Bezpieczny w użytkowaniu i bezproblemowy: Vortex • Niedrogi w eksploatacji: wirnik jedno lub wielokanałowy [m] Wilo-Drain TP 65 E 20 H 16 • patrz rozdział Podstawowe pojęcia z zakresu hydrauliki i rurociągów „Rodzaje wirników – zalety przy zastosowaniu” 12 8 AB 4 0 H geo-max 0 8 0 16 24 32 5 1 = TP 65 E 114/11 40 10 1 48 2 56 15 3 [m3 /h] • patrz „Katalog produktów Wilo” [l/s] Q 2 = TP 65 E 122/15 3 = TP 65 E 132/22 A = obliczony punkt pracy B = faktyczny punkt pracy Wybrana pompa to Wilo-Drain TP 65 E 114/11 122/15 (przy 3~400 V: 3,2 A). Faktyczny punkt pracy pompy Wilo: QReal = 48 m3/h (13,3 l/s) HReal = 4,6 m 10. Zaprojektowanie studzienki A. Pojemność użytkowa Strumień przepływu największej pompy [l/s] VNutz [m3] = 0,9 x Q Z VNutz = 0,9 x 13,3 l/s 20 1/h = 0,6 m3 50 Częstotliwość załączania [1/h] • ATV-DVWK A 134 • patrz załącznik, tabela 10 „Częstotliwość załączania pomp Wilo” Zmiany zastrzeżone I N S TA L A C J E I P R Z Y K Ł A D Y O B L I C Z E Ń B. Wysokość studzienki (wewnętrzna) a. Wysokość dopływu zależna od strumienia przepływu Pojemność Minimalny poziom użytkowa zbiornika = zalanie zbiornika [m3] pompy wodą HZu-Q [m] = • patrz „Katalog produktów Wilo” VN-Beh ( π x (DBeh)2) 4 + HBeh-min 0,6 m3 HZu-Q = ( π x (1,5 m)2) 4 Ś rednica zbiornika zgodnie z danymi producenta [m] (0,785 x 2,25 m2) b. Całkowita wysokość studzienki Wysokość rurociągu Średnica rurociągu dopływowego ze względu ciśnieniowego [m] 0,6 m3 = + 0,3 m + 0,3 m = 0,64 m na strumień przepływu [m] HSch-Ges [m] = HZu-Q + HZu-DL + HDr-L + HFr HSch-Ges = 0,64 m + 0,1 m + 0,08 m + 0,6 m = 1,42 m Średnica rurociągu Wysokość bezpieczeństwa dopływowego [m] w celu zabezpieczenia przed mrozem [m] Ponieważ całkowita pojemność użytkowa i pojemność studzienki są bardzo małe, zaleca się standardową studzienkę Wilo-DrainLift WS 1100 11. Różnica pomiędzy załączaniem i wyłączaniem Pojemność użytkowa zbiornika [m3] HSignal [m] = VN-Beh HSignal = π x (DBeh)2 4 Średnica wewnętrzna zbiornika zgodnie z danymi producenta [m] HSignal = 0,6 m3 ( π x (1,5 m)2) 4 0,6 m3 0,785 x 2,25 m2 = 0,34 m • Minimalny punkt załączania: 0,64 m • Punkt wyłączania: 0,3 m 12. Wybór sterowania i wyposażenia Wyposażenie elektryczne: • Wilo-DrainControl PL 2 (Sterowanie) • Wilo-Czujnik poziomu 4-20 mA Wyposażenie mechaniczne: • 2 x kolanko kołnierzowe ze stopką wraz z prowadnicą, • 2 x zabezpieczenie przed przepływem zwrotnym, • 2 x zasuwa odcinająca, • 2 x kolanko rurowe, • 1 x złączka, • 2 x łańcuch 5 m. Wilo-Drain WS są kompletnie zainstalowane fabrycznie (nie jest konieczna żadna dodatkowa armatura w studzience). • patrz „Katalog produktów Wilo” • patrz rozdział Dalsze wskazówki projektowe „Ilość urządzeń sterujących dla pomp zatapialnych” Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji 51 I N S TA L A C J E I P R Z Y K Ł A D Y O B L I C Z E Ń Instalacje na zewnątrz budynków Media zawierające fekalia - system rozdzielny Założenia 6 łazienek (3 z prysznicem i 3 z wanną) 3 kuchnie ze zmywarką 3 pralnie z 3 pralkami (10 kg) i 3 odpływami podłogowymi DN 50 6m 1m 0 0 1m 1. Ustalenie wstępnych warunków • 3 domy jednorodzinne – szeregowe • System rozdzielny • Poziom przepływu zwrotnego znajduje się na poziomie ulicy • Instalacja studzienki na zewnątrz budynku • Przepompownia z dwoma pompami • Wszystkie odwadniane urządzenia znajdujące się poniżej poziomu przepływu zwrotnego odwadniane są do studzienki przez małe urządzenia przetłaczające. 2. Ustalenie warunków brzegowych Wyjaśnić kwestię napięcia i prądu zasilania: • możliwy prąd zmienny i trójfazowy • częstotliwość sieciowa 50 Hzz 52 14 m • PN EN 12050 • PN EN 12056 • EN 752 • DIN 1986-100 • EN 1610 • ATV-DVWK Zmiany zastrzeżone I N S TA L A C J E I P R Z Y K Ł A D Y O B L I C Z E Ń 3. Obliczenie dopływu wody zanieczyszczonej Qs Współczynnik odpływu K dla domów mieszkalnych 0,5 l/s Odwadniane urządzenia 3 prysznice 3 wanny 3 zlewy 3 zmywarki 3 pralki (10 kg) 3 odpływy podłogowe DN 50 9 WC ze spłuczką o pojemności 6 l 9 zlewów Współczynnik Współczynnik odpływu [l/s] przyłączeniowy [l/s] Qs [l/s] = K x DU + Qb • patrz załącznik, tabela 2 „Współczynniki przyłączeniowe (DU) dla urządzeń sanitarnych” • PN EN 12050 • PN EN 12056 Qs = 0,5 l/s x 39 l/s + 0 Wartość DU 3 x 0,8 l/s 3 x 0,8 l/s 3 x 0,8 l/s 3 x 0,8 l/s 3 x 1,5 l/s 3 x 0,8 l/s 9 x 2,0 l/s 9 x 0,5 l/s 39 l/s • patrz załącznik, tabela 1 „Wartości charakterystycznych odpływów K” • PN EN 12050 • PN EN 12056 = 3,12 l/s (11,23 m3/h) W artość odpływu przy szczególnym obciążeniu [l/s] Gdyby obliczona wartość była mniejsza niż współczynniki przyłączeniowe (DU) największego odwadnianego urządzenia, należałoby się liczyć z większą spośród obu tych wartości! 4. Obliczenie dopływu wody deszczowej Qr Niekonieczne, ponieważ system rozdzielny 5. Obliczenie dopływu wody mieszanej Qm Niekonieczne, ponieważ system rozdzielny 6. Projektowanie rurociągów lub ustalenie najmniejszej prędkości przepływu Warunki: rurociąg o długości 20 m Wymagany przepływ [m3/h] Vmin [m/s] = Qben π x (di)2 4 Wybrano: PE100HD jako materiał rurociągu średnica DN 50 Sprawdzenie prędkości przepływu Vmin = 11,23 m3/h 0,785 s x (0,051 m)2 = 11,23 m3 2826 s x 0,0026 m2 = 1,53 m/s Wewnętrzna średnica rurociągu [m] Vmin [m/s] = Qben [m3] π x (di[m])2 x 3600 s 4 Warunek 0,7 m/s < Vmin < 2,5 m/s jest tym samym spełniony. Z większych średnic rurociągu należy zrezygnować, ponieważ prowadziłoby do wzmożonego tworzenia się osadów. • patrz tabela 7 „Średnice wewnętrzne rur” Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji 53 I N S TA L A C J E I P R Z Y K Ł A D Y O B L I C Z E Ń 7. Wybór niezbędnej armatury i kształtek 1 x złączka DN 50 = 3,87 m 1 x armatura odcinająca DN 50 = 0,38 m 1 x zabezpieczenie przed przepływem zwrotnym DN 50 = 1,84 m 1 x kolanko kołnierzowe ze stopką DN 50 = 0,38 m 1 x kolanko 90° DN 50 = 0,38 m • patrz załącznik, tabela 9 „Straty na armaturach” • PN EN 12050-1 • DIN 1988-T3 8. Obliczenie wymaganej całkowitej wysokości podnoszenia A. Geometryczna różnica wysokości Hgeo-max [m] = NN1 - NN0 Hgeo-max = 6 m - 1 m Maksymalna wysokość osi Wysokość lustra rurociągu na trasie lub dna wody [m] =5m lewara zapobiegającego przepływowi zwrotnemu w punkcie zmiany kierunku [m] B. Straty w rurociągach Zgodnie z tabelą dla rurociągu o długości 20 m z PE100HD (DN 50): H*VL = 0,05 m/100 m rurociągu • patrz załącznik, tabela 8 „Straty w rurociągach na skutek tarcia i współczynniki korekty” odpowiada 0,0005 m/m HVL [m] = H*VL x L HVL = 0,06 x 20 m = 0,1 m Straty w rurociągu Długość zgodnie z wykresem rurociągu [m] C. Straty na armaturze HVA [m] = (HVA1 + HVA2… + HVAn) x H*VL HVA = (3,87 m + 0,38 mm + 1,84 m + 0,38 m + 0,38 m) x 0,1 Straty Straty Straty na armaturze 1 na armaturze 2 w rurociągu [m] [m] zgodnie = 0,69 m • patrz załącznik, tabela 9 „Straty na armaturach” • PN EN 12050-1 • DIN 1988-T3 z wykresem D. Łączne straty HGes [m] = Hgeo-max + HVA + HVL HGes = 5 m + 0,69 m + 1,2 m = 6,9 m Geometryczna Straty Straty różnica na armaturze w rurociągach wysokości [m] [m] [m] 54 Obliczony punkt pracy (wartość minimalna): Qmax = 11,24 m3/h (3,12 l/s) HGes = 6,9 m Zmiany zastrzeżone I N S TA L A C J E I P R Z Y K Ł A D Y O B L I C Z E Ń 9. Wybór pompy • Należy dobrać odpowiedni wirnik według własnych priorytetów • Bezpieczny w użytkowaniu i bezproblemowy: Vortex • Niedrogi w eksploatacji: wirnik jednolub wielokanałowy • Alternatywnie: pompa z urządzeniem tnącym • Tu: zalecana pompa z urządzeniem tnącym [m] Wilo-Drain MTS 40 E 36 • patrz „Katalog produktów Wilo” 32 28 24 H • patrz rozdział Podstawowe pojęcia z zakresu hydrauliki i rurociągów „Rodzaje wirników” 20 16 12 A 8 B 5 4 Hgeo-max 4 1 0 0 2 4 6 8 10 Q 12 14 2 16 6 3 18 [m3/h] 1 = MTS 40 E 17.13/11 2 = MTS 40 E 20.14/13 3 = MTS 40 E 23.15/15 4 = MTS 40 E 32.14/21 5 = MTS 40 E 35.15/23 6 = MTS 40 E 35.15/23 A = obliczony punkt pracy B = faktyczny punkt pracy Wybrana pompa to Wilo-Drain MTS 40 E 20.14/13 (przy 3~400 V, 2,8 A). Faktyczny punkt pracy pompy Wilo: QReal = 11,4 m3/h (3,2 l/s) HReal = 7,8 m 10. Zaprojektowanie studzienki A. Pojemność użytkowa • ATV-DVWK A 134 Strumień przepływu największej pompy [l/s] VNutz [m3] = 0,9 x Q Z Częstotliwość załączania [1/h] VNutz = 0,9 x 3,2 l/s 20 1/h • patrz załącznik, tabela 10 „Częstotliwość załączania pomp Wilo” = 0,14 m3 Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji 55 I N S TA L A C J E I P R Z Y K Ł A D Y O B L I C Z E Ń B. Wysokość studzienki (wewnętrzna) a. Wysokość dopływu zależna od strumienia przepływu Pojemność Minimalny poziom użytkowa zbiornika = zalanie zbiornika [m3] HZu-Q [m] = • patrz „Katalog produktów Wilo” pompy wodą [m] VN-Beh ( π x (DBeh)2) 4 + HBeh-min Ś rednica zbiornika zgodnie HZu-Q = 0,14 m3 ( π x (0,84 m)2) 4 + 0,245 m = 0,5 m z danymi producenta [m] b. Całkowita wysokość studzienki Wysokość rurociągu Średnica rurociągu dopływowego ze względu ciśnieniowego [m] na strumień przepływu [m] HSch-Ges [m] = HZu-Q + HZu-DL + HDr-L + HFr HSch-Ges = 0,5 m + 0,05 m + 0,05 m + 1 m = 1,6 m Średnica rurociągu Wysokość bezpieczeństwa dopływowego [m] w celu zabezpieczenia przed mrozem [m] 12. Wybór sterowania i wyposażenia Ponieważ całkowita pojemność użytkowa i pojemność studzienki są bardzo małe, zaleca się standardową studzienkę Wilo-DrainLift WS 1100 Wyposażenie elektryczne: • Wilo-DrainControl PL 2 (Sterowanie) • Wilo-Czujnik poziomu 4-20 mA Wyposażenie mechaniczne: • 2 x kolanko kołnierzowe ze stopką wraz z prowadnicą, • 2 x zabezpieczenie przed przepływem zwrotnym, • 1 x zasuwa odcinająca, • 1 x kolanko rurowe 90°, • 1 x złączka, • 2 x łańcuch 5 m • patrz „Katalog produktów Wilo” • patrz rozdział Dalsze wskazówki projektowe „Wybór urządzeń sterujących dla pomp zatapialnych” Wilo-Drain WS 1100 są kompletnie fabrycznie wyposażone (nie jest konieczna żadna dodatkowa armatura w studzience). 56 Zmiany zastrzeżone I N S TA L A C J E I P R Z Y K Ł A D Y O B L I C Z E Ń Instalacja na zewnątrz budynków – odwadnianie ciśnieniowe Media zawierające fekalia – system rozdzielny – kalkulacja przybliżona NN 47 m 579 m 337 m NN 40 m NN 40 m NN 50 m 474 m 200 m NN 51 m 70 m NN 55 m 732 m 769 NN 48 m m Przepompownia Budynek/dom 1. Ustalenie wstępnych warunków • Geodezyjne różnice wysokości są znane (czerwone cyfry) • Liczba mieszkańców wynosi 126 osób • System rozdzielny 2. Ustalenie warunków brzegowych Wyjaśnić kwestię napięcia i prądu zasilania: • możliwy prąd zmienny i trójfazowy • częstotliwość sieciowa 50 Hz Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji • EN 1671 • ATV-DVWK A 116 57 I N S TA L A C J E I P R Z Y K Ł A D Y O B L I C Z E Ń 3. Obliczenie dopływu wody zanieczyszczonej Qs 126 osób w 6 domach mieszkalnych (21 osób na jeden dom) Wzór według DIN EN 1671 Wartość zużycia [l/s] Qmax [l/h] = Pers. x 0,005 l/s x 1,5 Liczba osób Q max [l/h] = Współczynnik bezpieczeństwa Pers. x 120 l Q max = 10 h 10 h Średnia liczba godzin pracy pompy na dzień (wartość doświadczalna) 126 Pers x 120 l = 1512 l/h (~1,5 m3/h = 0,42 l/s) Niekonieczne, ponieważ system rozdzielny 5. Obliczenie dopływu wody mieszanej Qm Niekonieczne, ponieważ system rozdzielny 6. Projektowanie rurociągów lub ustalenie najmniejszej prędkości przepływu Warunki: maksymalnie 769 m przewodów rurociągu Wybrano: PEHD, średnica DN 50 Vmin [m/s] = Qben π x (di)2 4 Wewnętrzna średnica rurociągu [m] Vmin [m/s] = • Uwaga Wilo: pomiary wykazały uśrednione wartości 80-90 l. Doświadczenie wskazuje, że wartość 120 l na mieszkańca na dzień wraz z zabezpieczeniem jest realistyczna przy obliczaniu instalacji pomp. Ten przykład obliczeniowy obliczany będzie dalej zgodnie z wartościami doświadczalnymi. Obliczenie będzie więc ze względu na zastosowanie wartości doświadczalnych realistyczne, jednak niezgodne z normą DIN EN 1671. 4. Obliczenie dopływu wody deszczowej Qr Wymagany przepływ [m3/h] • DIN EN 1671 Sprawdzenie prędkości przepływu 1,5 m3/h Vmin [m/s] = 1,5 m3/h Vmin [m/s] = 0,785 s x (0,051 m)2 0,785 s x (0,051 m)2 1,5 m3 = 1,5 m3 = 2826 s x 0,003 m2 2826 s x 0,003 m2 • patrz załącznik, tabela 7 „Wewnętrzna średnica nowych rur” Qben [m3] π x (di[m])2 x 3600 s 4 = 0,18 m/s Prędkość przepływu jest niewystarczająca, aby uniknąć osadów. Należy sprawdzić to ponownie po wyborze pompy. 58 Zmiany zastrzeżone I N S TA L A C J E I P R Z Y K Ł A D Y O B L I C Z E Ń 7. Wybór niezbędnej armatury i kształtek 2 kolanka 90° DN 50 = 0,76 m 1 zabezpieczenie przed przepływem zwrotnym DN 50 = 1,84 m 1 zasuwa odcinająca DN 50 = 0,38 m • patrz załącznik, tabela 9 „Straty na armaturach” • PN EN 12050-1 • DIN 1988-T3 8. Obliczenie wymaganej całkowitej wysokości podnoszenia A. Geometryczna różnica wysokości Hgeo-max [m] = NN1 - NN0 Hgeo-max = 55 m - 50 m =5m Maksymalna wysokość osi Wysokość lustra rurociągu na trasie lub dna wody [m] lewara zapobiegającego przepływowi zwrotnemu w punkcie zmiany kierunku [m] Zgodnie z wykresem dla nowego rurociągu z żeliwa o długości 769 m (DN 50): B. Straty w rurociągach H*VL = 4 m/100 m rurociągu Współczynnik korekty rurociągu H [m] = H*VL x L x K HVL = 0,04 x 769 m x 0,007 VL odpowiada 0,04 m/m • patrz załącznik, tabela 8 „Straty w rurociągach na skutek tarcia i współczynniki korekty” = 0,22 m Straty w rurociągu Długość zgodnie z wykresem rurociągu [m] C. Straty na armaturach Współczynnik korekty (komponent ze stali szlachetnej) • patrz załącznik, tabela 9 „Straty na armaturach” • PN EN 12050-1 • DIN 1988-T3 HVA [m] = (HVA1 + HVA2… + HVAn) x H*VL x HK HVA = (0,76 m + 1,84 m + 0,38 m) x 0,02 x 0,8 Straty Straty Straty = 2,98 m x 0,02 x 0,8 na armaturze 1 na armaturze 2 w rurociągu [m] [m] zgodnie = 0,05 m z wykresem Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji 59 I N S TA L A C J E I P R Z Y K Ł A D Y O B L I C Z E Ń D. Łączne straty HGes = 5 m + 0,05 m + 0,22 m HGes [m]= Hgeo-max + HVA + HVL = 5,27 m Geometryczna Straty Straty różnica na armaturze w rurociągach wysokości [m] [m] [m] Obliczony punkt pracy (wartość minimalna): Qmax = 1,5 m3/h (0,42 l/s) HGes = 5,27 m 9. Wybór pompy [m] • patrz rozdział Podstawowe pojęcia z zakresu hydrauliki i rurociągów „Rodzaje wirników” Wilo-Drain MTS 40/27 26 24 22 20 B 18 H 16 14 12 10 8 A 6 H geo-max 4 2 0 0 2 4 6 8 Q 10 12 [m3/h] 14 A = obliczony punkt pracy B = faktyczny punkt pracy Należy wykluczyć równoległą pracę pomp w tym systemie. 1000 700 4 czas pracy jednej przepompowni [s] 500 400 5 6 7 8 9 10 12 14 16 3 300 200 2 100 70 50 40 30 20 10 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 liczba przepompowni w systemie kanalizacji ciśnieniowej Gdyby wystąpiła równoległa praca pomp, patrz rozdział Podstawowe pojęcia z zakresu hydrauliki, „Podłączenie równoległe”. Wybrana pompa to Wilo-Drain MTS 40/27 (przy 3~400 V: 3,0 A). Faktyczny punkt pracy instalacji Wilo: QReal = 8,1 m3/h (2,25 l/s) HReal = 18,2 m Ze względu na zmianę wydajności pompy w odniesieniu do wymaganego punktu pracy zmniejsza się jedynie czas pracy pompy, co ma pozytywny wpływ na trwałość pompy. 60 Zmiany zastrzeżone I N S TA L A C J E I P R Z Y K Ł A D Y O B L I C Z E Ń 10. Zaprojektowanie rurociągu lub określenie rzeczywistej prędkości przepływu Skorygowany strumień przepływu [m3/h] QReal Vmin [m/s] = Vmin [m/s] = π x (di)2 4 = Wewnętrzna średnica rur [m] = Qkor [m3] π x (di[m])2 x 3600 s 4 11. Wybór studzienki 8,1 m3/h 0,785 s x 0,0017 m2 8,1 m3 2826 s x 0,0017 m2 = 1,69 m/s Wybrano: pojemność użytkowa 120 l Obecne: Wilo-Drain MTS 40/27 Q = 8,1 m3/h H = 15,9 m Dzienna ilość 120l/osobę • Uwaga Wilo: wartość doświadczalna Pojemność użytkowa [l] Awaryjna pojemność spiętrzenia: 25% dziennej ilości QNot = 120 l x 21 x 25 % QNot [l] = Qnutz x Pers. x QTag = 630 l Liczba osób Dzienna ilość w gospodarstwie [%] domowym 12. Wybór sterowania i wyposażenia Wybrana studzienka Wilo: Wilo-Drain WS 1100 Wyposażenie elektryczne: Zalecany prąd trójfazowy ze względu na lepsze zachowanie pompy przy rozruchu. • Wilo-DrainControl PL1 (sterowanie) • Wilo-Czujnik poziomu 4-20 mA • patrz „Katalog produktów Wilo” • patrz „Katalog produktów Wilo” Wyposażenie mechaniczne do stacjonarnego ustawienia mokrego: • 1 x kolanko kołnierzowe ze stopką • 1 x zabezpieczenie przed przepływem zwrotnym • 1 x zasuwa odcinająca • 2 x kolanko rurowe, ewentualnie złącze do przepłukiwania • 1 x łańcuch 5 m Wilo-Drain WS 1100 są kompletnie fabrycznie wyposażone (nie jest konieczna żadna dodatkowa armatura w studzience). Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji 61 62 Zmiany zastrzeżone D A L S Z E W S K A Z Ó WKI PROJEKTOWE Peryferia Napowietrzanie rurociągu ciśnieniowego Długie czasy przebywania ścieków w rurociągach ciśnieniowych powodują, że często pojawiają się efekty zapachowe, wywoływane przez siarkowodór. Poprzez dodatek powietrza zapobiega się rozkładaniu się ścieków i utrzymuje się je w „świeżym” stanie. W oparciu o literaturę można stwierdzić, że w ciągu dwóch godzin należy doprowadzić powietrze w ilości 10% zawartości rurociągu, aby utrzymać ścieki w „świeżym” stanie. Doprowadzenie powietrza do rurociągu ciśnieniowego odbywa się za pomocą odpowiedniego kompresora bez zbiornika ciśnieniowego. Przepłukiwanie lub przedmuchiwanie rurociągu ciśnieniowego Jeśli w rurociągu ciśnieniowym nie jest osiągana wymagana minimalna prędkość przepływu lub jeśli rurociąg ciśnieniowy ułożony został w taki sposób, że istnieją punkty szczytowe i punkty głębokościowe (tu napowietrzanie odbywa się tylko do najbliższego punktu szczytowego), wówczas pomocne będzie przepłukiwanie ciśnieniowe. Wydajność instalacji sprężonego powietrza należy dobrać w taki sposób, aby prędkość przepływu słupa wody lub poszczególnych czopów wodnych w rurociągu ciśnieniowym wynosiła co najmniej 1m/s. Ogólnie można przyrównać obliczenia wymaganego ciśnienia powietrza oraz ilości powietrza przy przepłukiwaniu do obliczeń dla instalacji pomp. Prędkość słupa wody zwiększa się wraz ze wzrostem opróżniania przewodu ciśnieniowego odpowiednio do zachowania instalacji sprężonego powietrza. Obliczenie instalacji opiera się więc o teoretycznie najmniej korzystny przypadek, początek procesu przepłukiwania lub przedmuchiwania. Ścieki zawierające fekalia ani woda deszczowa nie mogą być doprowadzane do separatorów tłuszczu. Ich eksploatowanie ogranicza się do wody zanieczyszczonej. Jeśli oddzielacz znajduje się poniżej poziomu przepływu zwrotnego wówczas należy zainstalować urządzenie przetłaczające. Zaprojektowanie separatora jest w znacznym stopniu zależne od dopływu wody zanieczyszczonej, podłączonych dopływów tłuszczu z instalacji (hotele, duże kuchnie itd.) oraz stężenia/gęstości medium. PN EN 12056 Separatory oleju i benzyny Separatory oleju i benzyny stosowane są w celu ekologicznej ochrony naturalnych akwenów i kanalizacji. Zasada działania opiera się o różną gęstość właściwą substancji nierozpuszczalnych w wodzie. Substancje znajdujące się na powierzchni wody oddzielane są za pomocą odpowiednich systemów od wody i odprowadzane oddzielnie. Separatory tłuszczu EN 1825-1 DIN 4040 Separatory tłuszczów służą do zatrzymywania składników organicznych jak oleje i tłuszcze. Nie można do nich doprowadzać ścieków zawierających fekalia, wody deszczowej ani ścieków zawierających oleje i smary mineralne. Separator składa się z odmulnika, osadnika tłuszczu oraz punktu poboru próbek. W odmulniku oddziela się osady. Oddzielanie olejów i tłuszczów osiągane jest dzięki samej tylko sile ciężkości. Emulsje i zawiesiny z oleju i tłuszczu nie mogą być zatrzymane lub mogą być zatrzymane tylko w niewielkim stopniu. Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji 63 D A L S Z E W S K A Z Ó WKI PROJEKTOWE Wybór urządzeń sterujących do pomp zatapialnych Wybór urządzeń sterujących Przy dokonywaniu wyboru urządzeń sterujących należy zwrócić uwagę na kilka czynników. Znaczenie ma nie tylko wybór funkcji. O wiele bardziej należy zwrócić uwagę na dopasowanie pomiędzy częścią elektryczną pompy a urządzeniem sterującym. Najważniejsze, podstawowe znaczenie ma tu dopasowanie znamionowej mocy silnika (ustawienie +10% powyżej danych na tabliczce znamionowej) przy odpowiednim napięciu znamionowym i podanej wartości natężenia urządzenia sterującego, ponieważ funkcje bezpieczeństwa (funkcje urządzeń wyzwalających) jak ochrona silnika opierają się na tych wartościach. Ponadto należy dopasować urządzenie sterujące do instalacji. Należy zwrócić tu uwagę na położenie montażowe. Oznacza to, że urządzenie sterujące posiada odpowiednią klasę ochronną (IP), aby zapobiec wnikaniu wilgoci. Istotne znaczenie ma również przestrzeganie wytycznych przeciwwybuchowych. ER1_A Liczba podłączanych pomp 1 Podłączenie elektryczne 3~400 V 3~230 V 1~230 V Przewód zerowy Rozruch bezpośredni Maks. moc przy rozruchu bezpośrednim Natężenie przy rozruchu bezpośrednim Rozruch gwiazda – trójkąt Maks. moc przy rozruchu gwiazda – trójkąt Maks. natężenie przy rozruchu gwiazda – trójkąt Częstotliwość 50 Hz Częstotliwość 60 Hz Klasa ochronna Systemy wykrywania poziomu Pneumatyczny czujnik ciśnienia (dzwon zanurzeniowy) Elektroniczny czujnik ciśnienia (4-20 mA) Przełącznik pływakowy Nadzór silnika Analiza styku ochronnego uzwojenia (WSK) Analiza PTC Analiza szczelności (Di) Elektroniczne zabezpieczenie silnika Wyłącznik ochronny silnika Komunikaty o usterkach/komunikaty robocze Zbiorczy komunikat roboczy (SBM) Zbiorcza sygnalizacja awarii (SSM) Pojedynczy komunikat roboczy sygnalizacja Pojedyncza sygnalizacja zakłócenia Oddzielny styk sygnalizacyjny wysokiego poziomu wody Wbudowany alarm (brzęczyk) Alarm niezależny od napięcia sieciowego (wbudowany akumulator) – d d niekonieczny niekonieczny d d P2 # 4 kW 0,5-10 A – – – IP 41 P2 # 3 kW 1-10 A – – – d – IP 41 – – tak (maks. 2 szt.) – – tak (maks. 3 szt.) d d d d – – – d – d d d d d – d s Obsługa/wyświetlacz Wyświetlacz ciekłokrystaliczny Ustawianie parametrów Sterowanie mikroprocesorowe Wersja z wtyczką i kablem Wyłącznik główny (3-stykowy) – potencjometr – – d – potencjometr – – – Oprogramowanie Rozruch pompy Rozruch pompy Zamienna praca pomp – – – – – d Właściwości ogólne Temperatura otoczenia Regulowany czas opóźnienia 0 do +40 °C 0 do 120 s 0 do +40 °C – d d – – TC 40, TS 40, TS 50, TS 65, TP 50, TP 65, TM/TMW 32, MTS 40, STS 80, STC 80, CP TC 40, TS 40, TS 50, TS 65, TP 50, TP 65, TM/TMW 32, MTS 40, STS 80, STC 80, CP Zalecane zastosowanie d standard s opcjonalnie d d – – – – – Praca próbna Zamiana logiczna wejść 64 d SK530 z przełącznikiem pływakowym 2 /1 możliwa s – – – – funkcja niedostępna Zmiany zastrzeżone D A L S Z E W S K A Z Ó WKI PROJEKTOWE Urządzenia sterujące WILO takie jak: pływaki, urządzenie spiętrzające (dzwon pomiarowy), czujnik poziomu, skonstruowane zostały do montażu w otoczeniu nie zagrożonym wybuchem. Oznacza to, że nie mogą być one montowane w strefach wymagających ochrony przeciwwybuchowej. Po zastosowaniu przeciwwybuchowego przekaźnika rozdzielającego lub bariery Zenera można użytkować urządzenia sterujące w strefach zagrożonych wybuchem (patrz „Przeciwwybuchowy przekaźnik rozdzielający” str.25 oraz bariera Zenera str. 29). DrainControl 1 Draincontrol 2 1 2 Te dodatkowe elementy zabezpieczające umieszczone są pomiędzy urządzeniem sterującym a szafą sterowniczą ale poza strefą zagrożoną wybuchem. Należy bezwzględnie pamiętać, że szafy sterownicze w swoim podstawowym wykonaniu nie mogą być montowane w strefach zagrożonych wybuchem. Wybór funkcji urządzenia sterującego należy rozpatrywać pod względem instalacji (analizowane informacje, funkcje sygnalizacyjne, alarm, itd.) DrainControl PL1 DrainControl PL2 SK 545 1 2 / 1 możliwa 1 lub 2 d d d d d d d – – d z/bez d P2 # 4 kW 0,5-10 A d d d P2 # 4 kW 0,5-10 A P2 # 4 kW 0,3-12 A s s – – niekonieczne – – – – – – d d d d z/bez konieczne konieczne d d P2 # 5,5 kW 55,1-71A d – IP 54 P2 # 5,5 kW 55,1-71 A P2 # 4 kW 0,3-12 A – – – d d d – IP 54 d d IP 65 IP 65 s – – d d d d d d tak (maks. 5 szt.) tak (maks. 5 szt.) tak (maks. 3 szt.) tak (maks. 4 szt.) tak (2xWSK) – – – IP 20 – – – d d d d d d tak (2xWSK) – – d d d d – – s s – – d d – – – – d – d – d – d d d – – – – – – – – d d d d – – d – d – – – – – – d menu/klawisze d – d d d d menu/klawisze menu/pokrętło menu/pokrętło d d d – – d – – – – – – – d d d d d d – d – d 0 do +40 °C 0 d0 60 s dla pompy obciążenia podstawowego – – 0 do +40 °C -20 do +60 °C 0 d0 60 s dla pompy 0 do180 s obciążenia podstawowego d – – – -20 do +60 °C 0-180 s dla pompy obciążenia podstawowego d – 0 do +40 °C – TC 40, TS 40, TS 50, TS 65, TP 50, TP 65, TP 80-150, STS 80-100, STC 80-100, MTS 40, CP TC 40, TS 40, TS 50, TS 65, TP 50, TP 65, TP 80-150, STS 80-100, STC 80-100, MTS 40, CP TC 40, TS 40, TS 50, TS 65, TP 50, TP 65 MTS 40, STS 80, STC 80, CP TP 80-150, MTS 40, CP Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji TC 40, TS 40, TS 50, TS 65, TP 50, TP 65, MTS 40, STS 80, STC 80, CP – – – – – 65 D A L S Z E W S K A Z Ó WKI PROJEKTOWE Projektowanie studzienki Projektowanie studzienki • Nie tylko wielkość studzienki czy wybór pompy mają decydujące znaczenie dla zwymiarowania przepompowni. O wiele większe znaczenie mają rurociągi, armatury, i podzespoły studzienek takie jak prowadnice rur itd. • Należy przewidzieć armatury odcinające do prac serwisowych i naprawczych. Częściowo są one już nakazywane przez normy. • Końcowe rurociągi ciśnieniowe należy zwymiarować zgodnie z parametrami określonymi w normach (np. prędkości przepływu). • Aby zminimalizować uderzenia hydrauliczne, należy przewidzieć układ tłumiący uderzenia hydrauliczne zaraz nad zabezpieczeniem przed przepływem zwrotnym (najlepiej z pływającą kulą). Podobny efekt można uzyskać również za pomocą zabezpieczenia przed przepływem zwrotnym z pływającą kulą. • Jeśli punkt przekazywania (kanał) znajduje się poniżej poziomu studzienki należy przewidzieć napowietrzanie, gdyż w przeciwnym razie powstające ssanie całkowicie opróżniłoby studzienkę z pompą. Skutkiem tego byłyby trudności z odpowietrzeniem instalacji. • Po stronie tłocznej należy stosować armaturę odcinającą i zawory zwrotne w celu uniknięcia cofania się ścieków i gromadzenia się osadów w pompowni • Dno studzienki powinno być ukształtowane pod kątem maks. 40°, aby ułatwić dopływ substancji stałych do hydrauliki pompy. • Na wlocie do studzienki należy przewidzieć płyty odbojowe, aby uniknąć uszkodzeń na pompie przez wpływającą wodę i zapewnić przytłumienie napływającego medium (zapobieganie wprowadzaniu powietrza do pompy). • Bezpośrednio w fazie budowlanej należy przewidzieć uziom fundamentowy lub uziom taśmowy jako wyrównanie potencjałów. • Zawór klapowy zwrotny i zasuwa w studzience powinny być zamontowane w rurociągu daleko u góry, aby były łatwo dostępne w celu konserwacji, czyszczenia i kontroli. 66 Zmiany zastrzeżone D A L S Z E W S K A Z Ó WKI PROJEKTOWE Diagnoza błędów Diagnoza błędów (patrz również lista kontrolna przy konserwacji, str. 70) Kiedy pojawia się kawitacja i jak można rozwiązywać problemy z kawitacją • Połączenie zbyt małego lub zapchanego przewodu odpowietrzającego z wysoką temperaturą medium > instalacja / ponowne wymiarowanie lub czyszczenie przewodu odpowietrzającego. • Długi rurociąg ssący w przypadku pomp w ustawieniu suchym > wybór nowej, odpowiedniej pompy • Cząsteczki powietrza lub gazu znajdują się w medium > zapewnić zalanie pompy wodą lub zamocować płytę odbojową na dopływie, aby strumień wody nie docierał w pobliże pompy, zmienić położenie czujnika sygnalizacyjnego. • Warunek NPSHinstalacji > NPSHpompy lub NPSHobecne > NPSHwymagane nie został uwzględniony przy wyborze pompy > redukcja średnicy wirnika; redukcja wydajności pompy; redukcja temperatury medium; ponowne zaprojektowanie odpowiedniej pompy • Dopływ do pompy lub wirnik są zapchane > wyczyścić hydraulikę • Zawór klapowy zwrotny jest zapchany lub zablokowany > wyczyścić armaturę • Zasuwa zamykająca w rurociągu ciśnieniowym nie jest całkowicie otwarta > całkowicie otworzyć zasuwę zamykającą • Cząsteczki powietrza lub gazu znajdują się w medium > zapewnić zalanie pompy wodą lub zamocować płytę odbojową na dopływie, aby strumień wody nie docierał w pobliże pompy • Łożyska silnikowe pompy są uszkodzone > wymienić łożyska silnika – konsultacja z działem serwisowym Wilo. • Przewód odpowietrzający pompę jest zapchany (w przypadku problemów z wysokością podnoszenia) > sprawdzić, w razie potrzeby wyczyścić Dlaczego urządzenie sterujące sygnalizuje przeciążenie/przekroczenie dopuszczalnego prądu • Spadło napięcie sieciowe > sprawdzić wahania napięcia • Dopływ do pompy jest zapchany lub obrósł osadem > czyszczenie rurociągu dopływu lub studzienki; czyszczenie hydrauliki pompy • Lepkość medium jest zbyt duża, tak iż dochodzi do większego obciążenia silnika > zmniejszyć średnicę wirnika lub zaprojektować nową pompę • Temperatura medium jest wyraźnie zbyt wysoka (> 75°C) > wybór nowej, odpowiedniej pompy • Pompa nie pracuje na wybranej charakterystyce > w razie potrzeby przydławić pompę za pomocą armatury, aby zwiększyć sumaryczne opory instalacji • W pompie/ przewodzie ciśnieniowym znajduje się powietrze i pompa nie może się odpowietrzać > instalacja lub czyszczenie przewodu odpowietrzającego • Instalacja ma zbyt małe opory i pompa wybiega w prawo poza charakterystykę > wybór odpowiedniej pompy; zwiększenie oporu w końcowym rurociągu ciśnieniowym poprzez montaż sztucznych oporów jak dodatkowe kolanka, rurociąg o większych stratach na skutek tarcia itd. Dlaczego pompa nie osiąga żądanej wydajności (H,Q)? • Kierunek obrotów pompy niewłaściwy (możliwe tylko w przypadku prądu trójfazowego)> zamiana dwóch faz (żyły na przyłączu prądu pompy), aby skorygować kierunek obrotów • Wirnik jest uszkodzony ze względu na abrazję lub korozję > wymienić uszkodzone części (np. skorodowany wirnik) Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji • Wzrost temperatury silnika zbyt duży > sprawdzić ilość rozruchów i zatrzymań i w razie potrzeby ustawić granicę za pomocą czasu opóźnienia • Kierunek obrotów pompy niewłaściwy (możliwe tylko w przypadku prądu trójfazowego) > zamiana dwóch faz (żyły na przyłączu prądu pompy), aby skorygować kierunek obrotów • Awaria jednej fazy zasilania pompy > sprawdzić przyłącza przewodów i w razie potrzeby wymienić uszkodzony bezpiecznik • Uszkodzone uzwojenie pompy > konsultacja z działem serwisowym Wilo. • Łożyska silnikowe pompy są uszkodzone > wymienić łożyska silnika – konsultacja z działem serwisowym Wilo. 67 D A L S Z E W S K A Z Ó WKI PROJEKTOWE Dlaczego obudowa pompy i rurociąg ciśnieniowy zapychają się osadami? Dlaczego pompa/ instalacja jest zbyt głośna? Jak można rozwiązać problemy z dźwiękami? • Przy niewielkim strumieniu przepływu tworzą się osady ze względu na zmniejszoną prędkość przepływu > sprawdzić punkt pracy pompy i zwymiarowanie rurociągu pod względem prędkości przepływu • Kierunek obrotów pompy niewłaściwy (możliwe tylko w przypadku prądu trójfazowego) > zamiana dwóch faz (żyły na przyłączu prądu pompy), aby skorygować kierunek obrotów • Zbyt częsta praca na zbyt małych ilościach > ponownie zdefiniować poziom załączania instalacji (większa objętość przypadająca na proces pompowania), w razie potrzeby zwiększyć czas opóźnienia na urządzeniu sterującym. Dlaczego powstają uderzenia hydrauliczne i w jaki sposób można ich uniknąć/zredukować je? • Ze względu na małą średnicę rur przy uruchamianiu pompy przepompowywana jest duża objętość cieczy > sprawdzić punkt pracy pompy i zwymiarowanie rurociągu pod względem prędkości przepływu • Poduszka powietrzna w rurociągu ciśnieniowym > montaż zaworów napowietrzających i odpowietrzających bezpośrednio nad klapowym zaworem zwrotnym lub w najwyższych punktach rurociągu. • Pompa tłoczy przez zbyt krótki okres czasu całą objętość do przewodu ciśnieniowego > zmienić pompę z 2- biegunowej na 4- biegunową lub zastosować urządzenie do miękkiego rozruchu/ przetwornicę częstotliwości w celu wolniejszego uruchamiania pompy • Wirnik jest uszkodzony ze względu na abrazję lub korozję > wymienić uszkodzone części (np. skorodowany wirnik) • Dopływ do pompy lub wirnik są zapchane > wyczyścić hydraulikę • Łożyska silnikowe pompy są uszkodzone > wymienić łożyska silnika – konsultacja z działem serwisowym Wilo. • Przewód odpowietrzający pompę jest zapchany > sprawdzić, w razie potrzeby wyczyścić • Poziom medium w zbiorniku jest zbyt niski > sprawdzić czujnik poziomu, w razie potrzeby ponownie ustawić • Rurociągi powodują dźwięki drgań > sprawdzić połączenia elastyczne i zakotwić na stałe rurociągi, sprawdzić punkty przeprowadzenia przez mury. • Pompę w studzience słychać również w budynku > studzienka nie jest izolowana dźwiękowo od budynku, rozdzielić bezpośrednie, sztywne połączenie pomiędzy budynkiem a studzienką • Instalację słychać w całym budynku > instalacja nie jest izolowana w stosunku do ściany/podłogi i powinna zostać wyposażona w pasy izolacyjne. • Pompa uruchamia się bardzo często, tak że w rurociągu ciśnieniowym tworzą się nieregularne fale ciśnienia > ustawić czas opóźnienia na urządzeniu sterującym. W jaki sposób powstają dźwięki zwrotnego zaworu klapowego i jak można ich uniknąć/ zredukować je? • Klapa nie zamyka się dostatecznie szybko i jest przygniatana do gniazda zaworu przez zalewający słup wody po wyłączeniu pompy > wymiana klapy na szybszą, zastosowanie zaworu klapowego z gumowym gniazdem zaworu, ustawienie czasu opóźnienia na urządzeniu sterującym 68 Zmiany zastrzeżone Załącznik Listy kontrolne przy montażu, eksploatacji i konserwacji Lista kontrolna przy projektowaniu 1. Ustalenie wstępnych warunków Wyjaśnić kryteria wprowadzenia ścieków Usuwanie wody deszczowej (jeśli system mieszany) Długość okapu 1 Głębokość dachu (rzut pionowy) Długość okapu 2 Głębokość dachu (rzut poziomy) Typ domu Kryterium ustawienia Poziom cofnięcia ścieków h System rozdzielny h System mieszany Położenie budynku Uwzględnić wpływ wiatru przy wodzie deszczowej h tak h nie Opady w stosunku do powierzchni dachu ° Długość okapu 1 m Długość okapu 2 m Głębokość dachu (pionowo) m Głębokość dachu (poziomo) m h dom jednorodzinny h dom wielorodzinny h biurowiec h budynek przemysłowy h budynek publiczny h wewnątrz budynku h na zewnątrz budynku Poziom przepływu zwrotnego lub pokrywa studzienki znajduje się m nad pompą (pompami) Instalacja Żądana liczba pomp z tego szt. szt. jako pompa rezerwowa 2. Ustalenie warunków brzegowych Zasilanie h 1~220 V h 3~400 V h 50 Hz h 1~230 V h 3~340 V h 60 Hz Rodzaj ścieków h ścieki z gospodarstwa domowego h woda deszczowa h ścieki przemysłowe h woda morska h woda słonawa Media zawierające fekalia h tak h nie Zawiera cząstki stałe h tak h nie Maks. wielkość substancji stałych ∅ mm Składniki z długimi włóknami w medium h tak h nie Współczynnik pH: Temperatura medium: °C °F Konieczna ochrona przed wybuchem dla strefy h tak Dalsze informacje o medium: h nie Lista nie może być traktowana jako kompletna, lecz jedynie jako pomoc orientacyjna. Dlatego nie można dochodzić żadnych roszczeń z tego tytułu. Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji 69 Załącznik 3. Obliczenie dopływu wody zanieczyszczonej Qs Obliczenie wody zanieczyszczonej Prysznic Wanna Bidet Zlew Zmywarka Pralka (10 kg) WC Umywalka Odpływ podłogowy DN 50 Odpływ podłogowy DN 70 Odpływ podłogowy DN 100 Pisuar szt. x 0,8 l/s = szt. x 0,8 l/s = szt. x 0,8 l/s = szt. x 0,8 l/s = szt. x 2,0 l/s = szt. x 1,5 l/s = szt. x 1,0 l/s = szt. x 1,0 l/s = szt. x 0,8 l/s = szt. x 1,5 l/s = szt. x 2,0 l/s = szt. x 0,5 l/s = Suma l/s l/s l/s l/s l/s l/s l/s l/s l/s l/s l/s l/s l/s 4. Obliczenie dopływu wody deszczowej Qr Zamknięte powierzchnie tarasu Taras Parking Carport Podjazd m 2 m 2 m 2 m 2 Garaż Dojazd Inne powierzchnie m2 m2 m2 5. Obliczenie dopływu wody mieszanej Qm Qm = Qr + Qs = l/s = m3/h 6. Projektowanie rurociągów a) obecne rurociągi b) rurociągi w nowej instalacji * W przypadku ścieków zawierających fekalia: Średnica rurociągu = średnica znamionowa pompy Długość rurociągu ciśnieniowego Rurociągu ciśnieniowy* DN Materiał Rurociągu dopływowy DN Materiał Długość rurociągu ciśnieniowego = odległość do kanalizacji Średnica* pompy DN Rurociągu ciśnieniowy* DN Materiał Rurociągu dopływowy DN Materiał Lista nie może być traktowana jako kompletna, lecz jedynie jako pomoc orientacyjna. Dlatego nie można dochodzić żadnych roszczeń z tego tytułu. 70 Zmiany zastrzeżone Załącznik 6. Projektowanie rurociągu H VL3 = H VL2 = m m H geo-max = H VL1 = m Średni poziom wody w studzience m a) istniejąca armatura/złączki b) nowa instalacja istniejące kolanka 90° istniejące kolanka 60° istniejące kolanka 45° powiększenie przekroju zmniejszenie* przekroju trójniki istniejące kolanka 90° istniejące kolanka 60° istniejące kolanka 45° powiększenie przekroju zmniejszenie* przekroju trójniki szt. szt. szt. szt. z DN szt. z DN szt. szt. szt. szt. szt. z DN szt. z DN szt. *W przypadku ścieków zawierających fekalia: Średnica rurociągu $ średnica znamionowa pompy DN DN DN na DN na DN DN DN DN DN na DN na DN DN Lista nie może być traktowana jako kompletna, lecz jedynie jako pomoc orientacyjna. Dlatego nie można dochodzić żadnych roszczeń z tego tytułu. Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji 71 Załącznik Lista kontrolna dot. wyboru urządzenia sterującego Temperatura otoczenia Czas opóźnienia Praca próbna tak / nie h °C sek. / h Informacje dot. analizy Rozruchy pompy Licznik roboczogodzin Zamienna praca pomp Liczba możliwych do podłączenia pomp Funkcje sterownicze Pneumatyczny czujnik ciśnienia (dzwon zanurzeniowy) Elektroniczny czujnik ciśnienia (sonda poziomu = czujnik ciśnienia) Przełącznik pływakowy Przyłącze elektryczne 1~230 V 3~230 V 3~400 V Przewód zerowy Rozruch bezpośredni Rozruch gwiazda – trójkąt Maksymalne natężenie prądu (p. tabliczka znamionowa) Częstotliwość Klasa ochronna h h h / h / h / h szt. h h h / h / h / h h h h h h h / / / / / / h h h h h h A Hz IP Nadzór silnika Analiza przez styk ochronny uzwojenia h Analiza przez PTC h Kontrola szczelności h Elektroniczne zabezpieczenie silnika h Wyłącznik ochronny silnika / / / / h h h h h h h h h h h Sygnalizacja zakłóceń/komunikaty robocze Zbiorczy komunikat roboczy (SBM) Zbiorcza sygnalizacja awarii (SSM) Pojedynczy komunikat roboczy Pojedyncza sygnalizacja zakłócenia Oddzielny styk sygnalizacyjny wysokiego poziomu wody Wbudowany alarm (brzęczyk) Alarm niezależny od napięcia sieciowego (wbudowany akumulator) h h h h h h h / / / / / / / Obsługa/wyświetlacz Wyświetlacz ciekłokrystaliczny Diody świetlne Czerwony przycisk h h h / h / h / h Wersja Wyłącznik główny Urządzenie sterownicze z wtyczką i kablem h h / h / h Lista nie może być traktowana jako kompletna, lecz jedynie jako pomoc orientacyjna. Dlatego nie można dochodzić żadnych roszczeń z tego tytułu. 72 Zmiany zastrzeżone Załącznik Lista kontrolna instalacji (1) Urządzenia do przetłaczania ścieków w budynkach Instalacja • Urządzenie do przetłaczania ścieków z fekaliami bez rozdrabniania o średnicy minimalnej DN 80 PN EN 12050-1 h • Urządzenie do przetłaczania ścieków z fekaliami z rozdrabnianiem o średnicy minimalnej DN 32 PN EN 12050-1 h • W budynkach, w których zalecono eksploatację takiej instalacji należy przewidzieć PN EN 12050-1 h instalację z dwoma pompami • Instancja do przetłaczania fekaliów jest zamknięta w stosunku do otaczającej ją przestrzeni PN EN 12056-4 h • Instancja zainstalowana została w sposób zabezpieczający ją przed obracaniem się i przed mrozem PN EN 12056-4 h • Instancja zainstalowana została w sposób zabezpieczający ją przed wyporem i naporem wody PN EN 12056-4 h • Zbiornik nie jest połączony pod względem konstrukcji budowlanej z budynkiem (np. studzienka), PN EN 12056-4 h • Przestrzeń otaczająca instalację wynosi co najmniej 60 cm z każdej strony PN EN 12056-4 h • Napływająca woda deszczowa nie jest doprowadzana do instalacji do przetłaczania ścieków PN EN 12056-4 h PN EN 12056-4 h • pętli zapobiegającej przepływowi zwrotnemu PN EN 12056-4 h • zamknięcia zapobiegającego przepływowi zwrotnemu, jeśli: PN EN 12056-4 h lecz jest wolnostojący znajdującej się w budynku (odwadnianie mieszane dozwolone jest tylko na zewnątrz budynków) • Przy instalacji na przedniej ścianie przewidziano otwór kontrolny • Zabezpieczenie przed przepływem zwrotnym zainstalowano w formie: • obecny jest spadek do kanału h • pomieszczenie ma podrzędne znaczenie pod względem wykorzystania h • obecne jest dalsze WC powyżej poziomu przepływu zwrotnego h • w razie przepływu zwrotnego możliwa będzie rezygnacja z tego odpływu • Zainstalowana została ręczna pompa przeponowa do odwadniania awaryjnego h PN EN 12050-1 h • Zainstalowano zbiorczą studzienkę odwadniającą do odwadniania pomieszczenia PN EN 12050-1 h • Zainstalowano zabezpieczenie przed przepływem zwrotnym po stronie ciśnieniowej PN EN 12050-1 h w przypadku przepompowni z jedną pompą (wyjątek: objętość rurociągu ciśnieniowego jest mniejsza niż objętość użyteczna instalacji) • Po stronie odpływowej zainstalowano urządzenie odcinające PN EN 12050-1 h • Po stronie ciśnieniowej za zabezpieczeniem przed przepływem zwrotnym zainstalowano PN EN 12050-1 h • Odpowietrzanie instalacji przetłaczającej (jeśli jest obecne) tylko przez dach min. DN 70 dla instalacji bez rozdrabniania / DN 50 dla instalacji z rozdrabnianiem PN EN 12050-1 h • Wszystkie przyłącza zostały zainstalowane w sposób zapewniający ich wyciszenie DIN 4109 h urządzenie odcinające • Szkodliwe substancje (patrz instrukcja obsługi) zostały usunięte h z medium przed dopływem do urządzenia • Urządzenie sygnalizujące zakłócenia (akustycznie, optycznie lub za pomocą technicznego h wyposażenia budynku) zainstalowane zostało w dobrze widocznym/słyszalnym miejscu Rurociągi • Wszystkie rurociągi mogą opróżniać się same PN EN 12056-4 h • Wszystkie rurociągi zostały ułożone bez naprężeń PN EN 12056-4 h • Masa armatury i rurociągów została podparta za pomocą podpór/mocowań PN EN 12056-4 h • Za urządzeniem przetłaczającym nie zostało wykonane żadne dalsze podłączenie do rurociągu ciśnieniowego (np. przewód grawitacyjny) PN EN 12056-4 h • Przekrój rurociągu nie został w żadnym punkcie zwężony PN EN 12056-4 h • Poszczególne przewody podłączone zostały w górnej części lub powyżej przewodu zbiorczego, h aby uniknąć osadów Lista nie może być traktowana jako kompletna, lecz jedynie jako pomoc orientacyjna. Dlatego nie można dochodzić żadnych roszczeń z tego tytułu. Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji 73 Załącznik Lista kontrolna instalacji (2) Bezpieczeństwo użytkowe • Wybrany punkt pracy znajduje się w środkowej trzeciej części charakterystyki hydraulicznej podanej przez producenta, aby osiągnąć optymalne wykorzystanie mocy i żywotność • Swobodny przelot kuli pompy jest zwymiarowany odpowiednio do wymogów • NPSHAnlage > NPSHPumpe oder NPSHvorh. > NPSHerf. • Zagwarantowany jest dostateczny dostęp w celu wykonywania prac konserwacyjnych i serwisowych • Agregaty są w wystarczającym stopniu zabezpieczone przed wpływem czynników zewnętrznych • Zasilanie zostało sprawdzone pod względem wahań napięcia • Przeprowadzono odpowiednie ustawienia na urządzeniu sterującym • Urządzenie sterujące zostało umieszczone w położeniu zabezpieczającym je przed zalaniem • W rurociągu ciśnieniowym nie ma zwężeń przekroju PN EN 12056-2 Urządzenie do ograniczonego wykorzystania • Urządzenie zainstalowano poniżej poziomu przepływu zwrotnego (przy renowacji dozwolone również umieszczenie powyżej) • Urządzenie zainstalowano bezpośrednio za WC • Wszystkie odwadniane urządzenia znajdują się w tym samym pomieszczeniu • Instalacja znajduje się na tym samym poziomie co WC • Nie są podłączone żadne wanny, pralki ani zmywarki • Nie jest podłączony oddzielny przewód odpowietrzający • Odpowietrzanie odbywa się bezzapachowo przez wbudowany odpowietrznik urządzenia • Minimalna średnica rurociągu ciśnieniowego oraz armatur wynosi przynajmniej 20 mm w przypadku urządzeń z rozdrabnianiem (bez rozdrabniania 25 mm) • Jedno WC znajduje się powyżej poziomu przepływu zwrotnego ze spadkiem do kanału • Użytkownik poinformowany został o niebezpieczeństwie zapchania przez podpaski, kondomy itp. h h h h h h h h h PN EN 12056-1 h PN EN 12056-1 PN EN 12056-1 PN EN 12056-1 PN EN 12056-1 PN EN 12050-3 PN EN 12050-3 PN EN 12050-3 h PN EN 12050-3 PN EN 12050-3 h Przepompownie (na zewnątrz budynku) • Rurociągi ułożone są z ciągłym wzniosem/spadkiem bez punktów szczytowych i głębokościowych • W punktach szczytowych zainstalowano zawory odpowietrzające i napowietrzające • Przez cały czas zapewniona jest minimalna prędkość przepływu • W przypadku odwadniania ciśnieniowego rurociąg jest przepłukiwany co najmniej co ≤ 8 h (EN 1671), zalecenie – co ≤ 4 h • Wszystkie armatury mają swobodny przepływ taki jak rurociąg ciśnieniowy • Studzienka zbiorcza odwadniająca ma kształt leja o nachyleniu ° w celu lepszego dopływu medium do pompy • Powierzchnie studzienki zbiorczej są gładkie • Wszystkie pozostałości po pracach budowlanych zostały usunięte a studzienka zbiorcza jest czysta • Studzienka pompowa może pomieścić objętość ścieków z rurociągów • Przy projektowaniu uwzględniono straty wylotowe • Uszczelnienie studzienki wykonano zgodnie z ATV-A 139 lub DIN EN 1610 DIN EN 1610 • Przeprowadzono próbę ciśnieniową zgodnie z obowiązującymi przepisami dla ciśnieniowej DIN 4279 T1–T9 przepompowni odwadniającej (punkty szczytowe należy uprzednio odpowietrzyć) h h h h h h h h h h h h h h h h h h h Lista nie może być traktowana jako kompletna, lecz jedynie jako pomoc orientacyjna. Dlatego nie można dochodzić żadnych roszczeń z tego tytułu. 74 Zmiany zastrzeżone Załącznik Uruchomienie • Parametry urządzenia sterującego są dostosowane do danych na tabliczce znamionowej pompy • W strefach zagrożonych wybuchem pompa została sprawdzona pod kątem zabezpieczenia przeciwwybuchowego (tabliczka znamionowa, instrukcja montażu i obsługi), strefa Ex powinna być określona przez użytkownika! • Studzienka została wyczyszczona przed uruchomieniem • Studzienka została napełniona w celach testowych, zagwarantowana jest możliwość kilkukrotnego, ręcznego napełnienia czystą wodą • Wszystkie zależne od instalacji części są na stałe ze sobą połączone w sposób zapewniający szczelność ciśnieniową (rurociąg, dopływ do pompy itp.) • Przeprowadzono odpowietrzanie pompy na przewodzie ciśnieniowym (lekkie podniesienie pompy na łańcuchu) • Kierunek obrotów agregatu trójfazowego został sprawdzony • Kontrola poboru prądu przez pompę h h h h h h h h Konserwacja Zgodnie z PN EN 12056-4 urządzenia do przetłaczania ścieków powinny być konserwowane przez wykwalifikowany personel. Podczas prac konserwacyjnych należy nosić rękawice ochronne, aby uniknąć infekcji i obrażeń. Zagwarantowane musi być kilkukrotne napełnienie instalacji w celach testowych. Regularne terminy konserwacji powinny być przestrzegane zgodnie z PN EN 12056-4.5.1. Prace, które powinny być przeprowadzane w regularnie użytkowanych małych urządzeniach przetłaczających o ograniczonym stopniu wykorzystania. (np. Wilo-DrainLift KH 32) • kilkakrotnie uruchomić płukanie • wyciągnąć wtyczkę sieciową i zdjąć pokrywę • nosić rękawice ochronne ze względu na obecność urządzenia tnącego – niebezpieczeństwo obrażeń. • wyczyścić koszyczek sitka, usunąć substancje stałe ze zbiornika i wyczyścić odpowietrznik • wymienić filtr z węglem aktywnym • montaż urządzenia • włożyć wtyczkę sieciową do gniazda Prace, które powinny być przeprowadzane w urządzeniach przetłaczających fekalia (np. Wilo-DrainLift S1/7): • kontrola szczelności połączeń rurociągu i armatur • sprawdzenie działania zasuw, ewentualnie czyszczenie klapowego zaworu przeciwzwrotnego • kontrola urządzenia przetłaczającego (zbiornik/pompa/wirnik) • przerwanie dopływu prądu • zamknięcie zasuwy odcinającej • opróżnienie zbiornika (np.za pomocą ręcznej pompy przeponowej) • usunięcie zanieczyszczeń na ściankach zbiornika i kilkakrotne przepłukanie zbiornika czystą wodą • montaż instalacji • otworzenie zasuwy odcinającej i podłączenie zasilania • wizualna kontrola urządzenia sterującego i zbiornika • kontrola działania urządzenia sterującego • kontrola poboru prądu Prace, które powinny być przeprowadzane w studzienkach przepompowni (np. Wilo-Drain WS): • wszystkie urządzenia elektryczne odłączyć od prądu • usunąć osad z elementów pompy ścianek studzienki • sprawdzić, przepłukać lub przedmuchać rurociągi ciśnieniowe • sprawdzenie pamięci urządzenia sterującego/ urządzeń wyposażenia technicznego budynku/ liczników lub sygnalizacji błędów • kontrola działania urządzeń elektrycznych i armatur • sprawdzić poziom załączania (np. sprawdzić szczelność dzwonu zanurzeniowego za pomocą węża ciśnieniowego) • kontrola wizualna czujników poziomu • włączyć prąd i sprawdzić pobór prądu • sprawdzić gniazdo pompy pod względem szczelności (kontrola wizualna) Lista nie może być traktowana jako kompletna, lecz jedynie jako pomoc orientacyjna. Dlatego nie można dochodzić żadnych roszczeń z tego tytułu. Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji 75 Załącznik Tabele i wykresy do przykładów obliczeń Tabela 1: Współczynniki dla charakterystycznych odpływów K Typy budynków Nieregularnie wykorzystywane budynki jak budynki mieszkalne, restauracje, pensjonaty, hotele, biurowce itp. Duże obiekty gastronomiczne, obiekty hotelowe itd. Regularnie wykorzystywane budynki jak szkoły, często wykorzystywane instalacje w pralniach, toaletach publicznych, łaźniach itd. Instalacje specjalnego wykorzystania jak laboratoria w zakładach przemysłowych Współczynnik K 0,5 0,7 1,0* 1,2 * Jeśli nie podano innych współczynników odpływu. Tabela 2: Współczynniki przyłączeniowe (DU) dla urządzeń sanitarnych (zgodnie z PN EN 12056-2:2000) Dla pojedynczych instalacji grawitacyjnych z częściowo napełnionymi rurociągami przyłączeniowymi Urządzenie sanitarne DU [l/s] DU [m3/h] Umywalka, bidet 0,5 1,8 Zlew, domowa zmywarka do naczyń 0,8 2,88 Prysznic bez korka 0,6 2,16 Prysznic z korkiem 0,8 2,88 Pralka na 6 kg bielizny 0,8 2,88 Pralka na 10 kg bielizny 1,5 5,4 Zmywarki przemysłowe 2,0** 7,2 Pisuar ze spłuczką ciśnieniową (pojedynczy) 0,5 1,8 Do 2 pisuarów 0,5 1,8 Do 4 pisuarów 1,0 3,6 Do 6 pisuarów 1,5 5,4 Na każde dalsze 2 pisuary 0,5 1,8 Odpływ podłogowy: DN 50 0,8 2,88 DN 70 1,5 5,4 DN 100 2,0 7,2 WC ze spłuczką o poj. 6 l 2,0 7,2 WC ze spłuczką o poj. 7,5 l 2,0 7,2 WC ze spłuczką o poj. 9 l 2,5 9,0 Umywalka do stóp 0,5 1,8 Wanna 0,8 2,88 ** Prosimy przestrzegać danych pochodzących od producenta. 76 Zmiany zastrzeżone Załącznik Tabela 3: Współczynniki zużycia wody (zgodnie z DON 1986-100, tabela 4) Zastosowanie Dom jedno-/wielorodzinny Picie, jedzenie, czyszczenie, na osobę/dzień Pranie bielizny, na kg Spłukiwanie toalety, jednokrotne Kąpiel w wannie Kąpiel pod prysznicem Podlewanie trawnika, na m2/dzień Podlewanie warzywniaka, na m2/dzień od…litrów do…litrów 20 25 6 150 40 1,5 5 30 75 10 250 140 3 10 Hotel/użyteczność publiczna Szkoła, na osobę/dzień Koszary, na osobę/dzień Szpital, na osobę/dzień Hotel, na osobę/dzień Basen publiczny, na m3/dzień Hydrant przeciwpożarowy, na sekundę 5 100 100 100 450 5 6 150 650 130 500 10 Przemysł Ubojnia, na sztukę dużego bydła Ubojnia, na sztukę małego bydła Pralnia, na jedno stanowisko Browar, na hektolitr piwa Mleczarnia, na jeden litr mleka Tkalnia, na 1 kg tkaniny Cukrownia, na kg cukru Masarnia, na kg mięsa/ wędliny Papiernia, na kg papieru wysokiej jakości Betoniarnia, na m3 betonu Budownictwo, na 1000 cegieł z zaprawą Przemysł spożywczy, na kg skrobi Przemysł spożywczy, na kg margaryny Tkalnia, na 1 kg wełny owczej Górnictwo, na kg węgla 300 150 1000 250 0,5 900 90 1 1500 125 650 1 1 90 20 500 300 1200 500 4 1000 100 3 3000 150 750 6 3 110 30 Rolnictwo Duże bydło, na sztukę/dzień Owca, cielę, trzoda chlewna, koza, na sztukę/dzień 50 10 60 20 Transport Mycie samochodu osobowego Mycie samochodu ciężarowego Mycie wagonu towarowego Mycie wagonu do przewozu drobiu 100 200 2000 7000 200 300 2500 30000 Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji 77 Załącznik Tabela 4 „Opady w Niemczech” (wyciąg z DIN 1986-100:2002-03 Tabela A1) rX(Y) oznacza ilość opadów, które występują przez X minut (czas trwania) i rozpatrując statystycznie z częstotliwością 1/Y lat Miejscowość Aachen Aschaffenburg Augsburg Aurich Bad Salzuflen Bad Tölz Bayreuth Berlin Bielefeld Bonn Braunschweig Bremen Chemnitz Cottbus Dessau Dortmund Dresden Düsseldorf Eisenach Emden Erfurt Frankfurt/Main Halle/Saale Hamburg Hannover Heidelberg Ingolstadt Kassel Kiel Köln Leipzig Lingen Magdeburg Mainz München Münster Neubrandenburg Nürnberg Rosenheim Rostock Saarbrücken Stuttgart Würzburg 78 r5,2 [l/(s x ha)] 240 293 285 240 282 416 285 341 260 266 289 238 340 260 292 277 297 227 269 246 243 314 285 258 275 338 283 273 230 281 324 316 277 333 335 283 330 296 402 232 255 349 293 r15,2 [l/(s x ha)] 121 143 138 121 133 205 144 169 132 132 143 118 162 129 137 134 145 135 135 124 121 145 137 129 124 158 138 140 112 138 147 148 129 164 166 137 148 145 191 118 131 169 140 r5,30 [l/(s x ha)] 431 539 499 416 455 655 524 605 475 505 498 403 552 477 530 441 540 518 478 444 404 577 503 423 538 579 456 505 404 535 545 588 517 603 577 510 607 533 733 375 448 663 511 r15,30 [l/(s x ha)] 214 267 243 214 233 355 276 321 248 248 267 202 288 232 250 226 268 245 249 230 214 268 250 232 230 287 243 266 192 266 276 284 232 304 305 250 284 272 350 202 240 325 266 r5,100 [l/(s x ha)] 516 649 595 494 532 762 630 723 570 611 591 477 646 574 635 513 648 626 570 532 476 695 601 497 655 686 534 608 481 648 690 709 624 723 685 611 731 638 880 438 534 802 608 Zmiany zastrzeżone Załącznik Tabela 5: współczynniki odpływu C do obliczenia dopływu wody deszczowej Qr (DIN 1986-100:2002-03, Tabela 6) Nr. 1 Rodzaj powierzchni Współczynnik odpływu C Powierzchnie nie przepuszczające wody, np. • powierzchnia dachu o nachyleniu > 3° 1,0 • powierzchnie betonowe 1,0 • rampy 1,0 • powierzchnie utwardzone z wypełnieniem fug 1,0 • nawierzchnie asfaltowe 1,0 • bruk z wypełnieniem fug 1,0 • powierzchnia dachu o nachyleniu ≤ 3° 1,0 • dachy pokryte żwirem 0,8 • powierzchnie dachowe pokryte zielenią* • dla intensywnych terenów zielonych 0,5 • dla ekstensywnych terenów zielonych o grubości powyżej 10 cm 0,3 • dla ekstensywnych terenów zielonych o grubości poniżej 10 cm 0,5 2 Powierzchnie o częściowej przepuszczalności i powierzchnie słabo odprowadzające wodę np. • niewybrukowane ulice, podwórza, promenady 0,5 • powierzchnie wybrukowane płytkami • powierzchnie wyłożone brukiem, ilość fug > 15%, 0,6 np. o wielkości 10 x 10 cm lub mniejsze • powierzchnie związane hydraulicznie 0,5 • częściowo utwardzone place zabaw 0,3 • stadiony z drenażem • powierzchnie z tworzyw sztucznych, sztuczny trawnik 0,6 • powierzchnie klepiskowe 0,4 • powierzchnie trawników 0,3 3 Powierzchnie przepuszczalne dla wody, z lub bez nieznacznego odprowadzania wody, np. • Parki lub powierzchnie zielone, podłoże żwirowe lub gliniaste, 0,0 również z częściami powierzchni utwardzonych, jak: • alejki ogrodowe o nawierzchni związanej hydraulicznie lub 0,0 • wjazdy lub pojedyncze parkingi z prefabrykatów pustakowych 0,0 wypełnionych trawą * Zgodnie z wytycznymi dot. planowania, wykonania i konserwacji zieleni dachowej – wytyczne dla zieleni dachowej Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji 79 Załącznik Tabela 6: Straty w stosunku do strumienia przepływu w rurociągach z tworzyw sztucznych PE-HD (DIN 1986-100:2002-03, Tabela 6) Średnica DN 25 DN 32 DN 40 DN 50 DN 65 znam. dxs 32 x 2,9 40 x 3,7 50 x 4,6 63 x 5,8 75 x 6,9 dl 26,2 32,6 40,8 51,4 61,2 Q v Strata v Strata v Strata v Strata v Strata ciśnienia ∆ P ciśnienia ∆ P ciśnienia ∆ P ciśnienia ∆ P ciśnienia ∆ P [l/s] [m/s] [bar/100 m] [m/s] [bar/100 m] [m/s] [bar/100 m] [m/s] [bar/100 m] [m/s] [bar/100 m] 0,0315 0,06 0,041 0,04 0,08 0,0061 0,05 0,09 0,0088 0,06 0,0031 0,063 0,12 0,013 0,08 0,0045 0,08 0,15 0,0195 0,1 0,0067 0,06 0,0024 0,1 0,19 0,0285 0,12 0,0098 0,08 0,0034 0,125 0,24 0,0417 0,15 0,0144 0,1 0,005 0,06 0,0017 0,16 0,3 0,0638 0,19 0,0219 0,12 0,0076 0,08 0,0027 0,05 0,0011 0,2 0,38 0,0939 0,24 0,0321 0,15 0,0111 0,1 0,0037 0,07 0,0016 0,25 0,47 0,1384 0,3 0,0473 0,19 0,0163 0,12 0,0055 0,09 0,0024 0,315 0,59 0,2072 0,38 0,0796 0,24 0,0244 0,15 0,0082 0,111 0,0036 0,4 0,75 0,3152 0,48 0,1071 0,31 0,0369 0,19 0,0123 0,14 0,0054 0,5 0,94 0,4672 0,6 0,1585 0,38 0,0544 0,24 0,0182 0,17 0,0079 0,63 1,19 0,7039 0,76 0,2381 0,48 0,0816 0,30 0,0272 0,21 0,0119 0,8 1,51 1,0776 0,96 0,3634 0,61 0,1242 0,39 0,0413 0,27 0,018 1,0 1,88 1,6072 1,2 0,5405 0,77 0,1842 0,48 0,0611 0,34 0,0266 1,25 2,35 2,4022 1,5 0,8053 0,96 0,2738 0,6 0,0906 0,43 0,0394 1,6 3,01 3,7567 1,92 1,2547 1,22 0,4253 0,77 0,1403 0,54 0,0609 2,0 2,4 1,8774 1,53 0,6345 0,96 0,2088 0,68 0,0904 2,5 3 2,8148 1,91 0,9483 1,21 0,3112 0,85 0,1345 3,15 2,41 1,4406 1,518 0,4714 1,07 0,2033 4,0 3,06 2,2247 1,928 0,7254 0,36 0,3123 5,0 2,41 1,0873 1,7 0,467 6,3 3,036 1,6567 2,14 0,7098 8,0 2,72 1,0965 10,0 3,4 1,6493 80 Zmiany zastrzeżone Załącznik Tabela 6: Straty w stosunku do strumienia przepływu w rurociągach z tworzyw sztucznych PE-HD (kontynuacja) Średnica DN 25 DN 32 DN 40 DN 50 DN 65 znam. dxs 32 x 2,9 40 x 3,7 50 x 4,6 63 x 5,8 75 x 6,9 dl 26,2 32,6 40,8 51,4 61,2 Q v Strata v Strata v Strata v Strata v Strata ciśnienia ∆ P ciśnienia ∆ P ciśnienia ∆ P ciśnienia ∆ P verlust ∆ P [l/s] [m/s] [bar/100 m] [m/s] [bar/100 m] [m/s] [bar/100 m] [m/s] [bar/100 m] [m/s] [bar/100 m] 0,3 0,06 0,01 0,3 0,07 0,0015 0,4 0,09 0,0023 0,06 0,0009 0,5 0,12 0,0033 0,08 0,0013 0,06 0,0007 0,6 0,15 0,0049 0,1 0,0019 0,08 0,001 0,06 0,0006 0,8 0,19 0,0075 0,13 0,0029 0,1 0,0016 0,08 0,0009 1,0 0,24 0,0111 0,16 0,0043 0,12 0,0023 0,1 0,0014 1,3 0,29 0,0163 0,2 0,0063 0,15 0,0034 0,12 0,0002 1,6 0,38 0,0252 0,25 0,0097 0,2 0,0054 0,16 0,0031 2,0 0,47 0,0374 0,31 0,0143 0,24 0,0078 0,2 0,0046 2,5 0,59 0,0555 0,39 0,0212 0,31 0,0116 0,24 0,0068 3,2 0,74 0,0838 0,5 0,032 0,38 0,0174 0,31 0,0102 4,0 0,94 0,1285 0,63 0,489 0,49 0,0266 0,39 0,0155 5,0 1,18 0,1917 0,79 0,0729 0,61 0,0396 0,49 0,0231 6,3 1,48 0,2908 0,99 0,1103 0,77 0,0598 0,61 0,0348 8,0 1,88 0,448 1,26 0,1695 0,98 0,0919 0,78 0,0534 10,0 2,35 0,6722 1,57 0,2537 1,22 0,1373 0,97 0,0797 13,0 2,94 1,0104 1,97 0,3804 1,52 0,2056 1,22 0,1193 16,0 2,52 0,5966 1,95 0,3219 1,56 0,1865 20,0 3,14 0,8977 2,44 0,4836 1,95 0,2798 25,0 3,05 0,7279 2,43 0,4205 32,0 3,0650 0,6424 40,0 Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji 0,06 0,07 0,09 0,12 0,015 0,19 0,23 0,3 0,37 0,47 0,6 0,74 0,93 1,19 1,49 1,86 2,34 2,98 0,0005 0,0007 0,0011 0,0016 0,0024 0,0036 0,0054 0,0082 0,0121 0,0183 0,0281 0,0419 0,0625 0,0976 0,1463 0,2195 0,3347 0,5188 81 Załącznik Tabela 7: wewnętrzna średnica nowych rur (według odpowiedniej normy DIN) Zawsze najmniejsza średnica spośród średnic znamionowych DN Rura z żeliwa Rura z PVC PN16 PN10 [mm] [mm] 32 k. A. 36 40 k. A. 45,2 50 k. A. 57,0 65 k. A. 67,8 80 80 81,4 100 100 99,4 150 151 144,6 200 202 203,4 Rura z PE80HD Rura z PE100HD SDR11 SDR11 PN12,5 [mm] [mm] 32,6 32,6 40,8 40,8 51,4 51,4 61,2 61,2 73,6 73,6 90,0 90,0 130,8 130,8 184 184 Minimalna średnica PN EN 12056-2 (dla żeliwa) [mm] k. A. 34 44 k. A. 75 96 146 184 6000 4000 2000 1000 600 800 400 200 60 80 100 40 20 8 10 4 6 2 m 3 /h 0,8 1 0,4 0,6 Tabela 8: Straty w rurociągach na skutek tarcia i współczynniki korekty 30 m 30 m 20 20 20 k = 0,1 mm (np. nowe rury z żeliwa, 25 bitumowane rury z żeliwa, spawane wzdłużnie rury 32 8 50 8 10 stalowe) 4 40 10 6 3 80 65 6 4 100 4 2 150 125 2 250 1,5 200 2 8 0, 0,6 0,4 6 Straty na skutek tarcia w „m” 900 100 0 0, 0,8 700 80 0 rne n 0, 7 R oh 0,2 /s 60 0 ite nw e 0,4 4 0,2 na 100 m nowego rurociągu z żeliwa 2000 l/s 1000 800 600 400 200 60 80 100 40 20 6 8 10 4 2 0,8 1 0,4 0,6 0,1 0,2 0,1 0,1 Strata na skutek tarcia 0, m 50 0 1 0,6 1 40 0 30 0 0,8 3 50 1 Przepływ Współczynniki dopasowania do innych materiałów lub starszych rurociągów patrz str. 83. 82 Zmiany zastrzeżone Załącznik Tabela 8: Straty w rurociągach na skutek tarcia i współczynniki korekty kontynuacja Współczynniki dopasowania do innych materiałów lub starszych rurociągów 0,1 nowe galwanizowane rury stalowe 0,8 nowe walcowane rury stalowe, nowe rury z tworzyw sztucznych 1,0 nowa rura z żeliwa, bitumowana rura z żeliwa 1,25 stara, nadrdzewiała rura z żeliwa 1,5 nowe cynkowane rury stalowe, czyszczone rury z żeliwa 1,7 rury inkrustowane 2 nowe rury betonowe, średnio gładkie 2,5 rury kamienne 3 nowe rury betonowe, gładzone 15-30rury z żeliwa z lekkimi aż po silne osady Tabela 9: Straty na armaturze Wartości orientacyjne do kosztorysowej kalkulacji przy obliczaniu strat, wyrażone w m długości rurociągu Typ oporu Odgałęzienie lub trójnik Zwiększenie przekroju Zmniejszenie przekroju Nagłe zwiększenie przekroju Nagłe zmniejszenie przekroju Kolanko o R = d i gładkiej powierzchni 45° 60° DN 32 2,02 DN 40 2,74 DN 50 3,87 DN 65 5,61 DN 80 6,58 DN 100 8,85 DN 150 15,45 DN 200 23,36 -0,85 -1,13 -1,5 -2,29 -2,4 -3,72 -5,02 -13,22 1,08 1,45 1,94 2,46 3,19 4,85 8,04 19,25 -0,24 -0,34 -0,48 -0,56 -0,76 -1,05 -1,96 -2,6 0,29 0,42 0,6 0,7 0,95 1,31 2,45 3,25 0,11 0,15 0,2 0,3 0,4 0,55 0,95 1,4 0,15 0,2 0,28 0,43 0,59 0,93 1,5 2,28 90° 0,19 0,27 0,38 0,58 0,79 1,11 2,06 3,18 Zabezpieczenie przed przepływem zwrotnym Zasuwa odcinająca, zawory kulowe 1,7 1,48 1,84 2,6 3,3 4,26 7,26 10,58 0,27 0,3 0,38 0,49 0,56 0,7 1,08 1,45 Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji 83 Załącznik Tabela 10: Częstotliwość załączania pomp Wilo (zalecana) 30 1/h 15 1/h 30 1/h 20 1/h 20 1/h 20 1/h 20 1/h 20 1/h 20 1/h 15 1/h 10 1/h Wilo-Drain TMW Wilo-Drain CP Wilo-Drain TC 40 Wilo-Drain VC Wilo-Drain TS 40–65 Wilo-Drain MTS 40 Wilo-Drain TP 50–65 Wilo-Drain TP 80–150 Wilo-Drain STS 80–100 Wilo-Drain STC 80–100 Wilo-Drain FA 15.xx–20.xx Tabela 11: Wykres do ustalania liczby jednocześnie pracujących przepompowni 1000 700 4 500 czas pracy jednej przepompowni [s] 400 5 6 7 8 9 10 12 14 16 3 300 200 2 100 70 50 40 30 20 10 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 liczba przepompowni w systemie kanalizacji ciśnieniowej wg. T. Szabo, Debrecan, Węgry (KA 8/1988) prawdopodobieństwo ok. 95 % 84 Zmiany zastrzeżone Załącznik Tabele przeliczników wymiarów Tabela 12: tabela przeliczników – długość, objętość i masa 0,03937 inch= 0,3937 inch = 39,37 inch = 3,281 ft = 1,0936 yd = 0,6214 milies= 1 mm 1 cm 1m 1m 1m 1 km 25,4 mm = 2,54 cm = 0,0254 m = 0,03048 m = 0,9144 m = 1,609 km = 1 inch 1 inch 1 inch 1 ft 1 yd 1 mile 1 kW 1 inch 1 ft 1 yd = = = = 1, 341 hp 0,0833 ft 0,3333 yd 0,000568 miles 0,7455 hp 1 ft 1 yd 1 mile = = = = 1 kW 12 inch 3 ft 1,76 yd 1 l/sec 1 l/min 1 l/sec = = = 0,016 I/Min 0,016 I/St 60 I/St 1 l/min 1 I/St 1 I/St = = = 60 l/sec 60 l/min 3600 l/sec 1 cm 1m 1 in 1 ft 1 yd cm 1 100 2,54 10,48 91,44 m 0,01 1 0,00254 0,3048 0,9144 in 0,3937 39,37 1 12 36 ft 0,0328 3,2808 0,0833 1 3 yd 0,0109336 1,0936 0,028 0,333 1 1 cm2 1 m2 1 in2 1 ft2 1 yd2 cm2 1 104 6,4516 929,034 8361,307 m2 10-4 1 6,4516258 x 10-4 0,092903412 0,8361307 in2 0,15499969 1549,9969 1 144 1296 ft2 1,0763867 x 10-3 10,763867 6,9444444 x 10-3 1 9 yd2 1,1959853 x 10-3 1,1959853 7,7160494 x 10-3 2 – 0,1111111 1 cm3 1 in3 1 ft3 1 ml 1l 1 gal cm3 1 16,387162 2,8317017 x 10-4 1,000028 1,000028 x 10-3 3,7854345 x 10-3 in3 0,061023378 6,4516258 x 10-4 0,092903412 0,8361307 836,1307 4,3290043 x 10-3 ft3 3,5314455 x 10-4 1 144 1296 1296000 7,4805195 1 cm3 1 in3 1 ft3 1 ml 1l 1 gal ml 0,999972 16,3867 2,831622 x 104 1 10-3 3,8785329 x 10-3 liter 0,9999720 x 10-3 1,63870 x 10-2 28,31622 0,001 1 0,3785329 gal 2,6417047 x 10-4 4,3290043 x 10-3 7,4805195 2,641779 x 10-4 0,2641779 1 1g 1 kg 1 lb 1 mt ton 1 ton g 1 103 4,5359243 x 102 106 907184,86 kg 10-3 1 0,45359243 10-3 907,18486 lb 2,2046223 x 10-3 2,2046223 1 2204,6223 2000 metric ton 10-6 10-3 4,5359243 x 10-4 1 0,90718486 ton 1,1023112 x 10-6 1,1023112 x 10-3 0,0005 1,1023112 1 Wilo — Inżynieria Ścieków. Podręcznik projektowania instalacji 85 Załącznik Tabela 13: tabela przeliczników temperatury Skróty Normy Tabela przeliczania z na °C °F K °F °C K K °C °F Wzór do przeliczenia t [°F] = 1,8 x t [°C] + 32 T [K] = t [°C] + 273,15 t [°C] = (t [°F] - 32) : 1,8 T [K] = (t [°F] + 459,67) : 1,8 t [°C] = T [K] - 273,15 t [°F] = 1,8 x T [K] - 459,67 Skrót AISI ASTM ATV-DVWK DWA IEC ISO DIN EN UL CSA VDE VDMA Opis American Iron and Steel Institute American Society for Testing and Materiale Stowarzyszenie ds. Inżynierii Ścieków Od roku 2005 nowa nazwa dla ATV-DVWK International Electrotechnical Commission International Standards Organization Niemiecki Instytut ds. Normalizacji Norma Europejska, publikowana przez CEN (Europejski Instytut ds. Normalizacji) Underwriters Laboratories Canadian Standards Association Związek Elektrotechników, Elektroników i Technologów Informacyjnych Związek Niemieckich Konstruktorów Maszyn i Urządzeń ASTM 182 = EN 10088-3 PN EN 12050-3 Norma dot. stali nierdzewnej Instalacje do przetłaczania ścieków w celu odwadniania budynków i działek, zasady budowy i kontroli – część 3: instalacje do przetłaczania fekaliów do ograniczonego wykorzystania. ATV-DVWK A 116 (DWA A 116) Specjalne metody odwadniania, odwadnianie podciśnieniowe - odwadnianie ciśnieniowe ATV-DVWK A 134 (DWA A 134) ATV-DVWK A 157 (DWA A 157) Instalacje do przetłaczania ścieków w celu odwadniania budynków i działek, zasady budowy i kontroli – część 4: zabezpieczenie przed przepływem zwrotnym dla ścieków nie zawierających fekaliów i ścieków z fekaliami Budowle kanalizacyjne EN 752 Część 1 ATV-DVWK M 168 (DWA M 168) Systemy odwaniające na zewnątrz budynków, informacje ogólne i definicje Projektowanie i budowa przepompowni ścieków z małymi dopływami Korozja instalacji ściekowych – odprowadzanie ścieków DIN EN 476 Ogólne wymogi stawiane podzespołom wykorzystywanym w kanałach i rurociągach ściekowych do systemów odwadniania grawitacyjnego DIN 1986 część 1 Systemy odwadniania budynków i działek, techniczne warunki budowy DIN 1986-100: 2002-03 Załącznik A Opady w Niemczech Odwanianie ciśnieniowe na zewnątrz budynków PN EN 12056-1 Grawitacyjne instalacje odwadniające wewnątrz budynków – wymogi ogólne i wykonawcze PN EN 12056-2 Grawitacyjne instalacje odwadniające wewnątrz budynków – część 2: instalacje do wody zanieczyszczonej, projektowanie i obliczenia PN EN 12056-3 Grawitacyjne instalacje odwadniające wewnątrz budynków – część 3: odwadnianie dachów, projektowanie i obmiar Izolacja dźwiękowa w budownictwie nadziemnym PN EN 12056-4 PN EN 12050-1 Grawitacyjne instalacje odwadniające wewnątrz budynków – część 4: instalacje do przetłaczania, projektowanie i obmiar PN EN 12050-2 Instalacje do przetłaczania ścieków w celu odwadniania budynków i działek, zasady budowy i kontroli – część 2: instalacje do przetłaczania ścieków nie zawierających fekaliów EN 1671 DIN 4109 Instalacje do przetłaczania ścieków w celu odwadniania budynków i działek, zasady budowy i kontroli – część 1: instalacje do przetłaczania fekaliów 86 PN EN 12050-4 PN EN 12056-5 Grawitacyjne instalacje odwadniające wewnątrz budynków – część 5: instalacja i kontrola, instrukcja obsługi, konserwacji i użytkowania EN 10088-3 = ASTM 182 Norma dot. stali nierdzewnej Zmiany zastrzeżone PUNKTY SERWISOWE WILO Wybierz numer infolinii serwisowej: 0 801 DO WILO czyli 0 801 369 - a my zajmiemy się resztą! 456 Wejherowo Gdynia Słupsk Olsztyn Szczecin Białystok Bydgoszcz Poznań Warszawa Łódź Bolesławiec Lublin Wrocław Opole Piekary Śląskie Gliwice Kraków Bielsko-Biała BIAŁYSTOK JUWA ul. E. Orzeszkowej 32 15-084 BIAŁYSTOK tel. 085 740 87 80 fax 085 740 87 81 BIELSKO-BIAŁA P.P.H.U UNITERM ul. Bogusławskiego 19 43-400 BIELSKO-BIAŁA tel. 033 814 96 48 fax 033 814 49 37 kom. 602 332 539 BYDGOSZCZ EKO-TECH ul. Chełmińska 72 86-260 BYDGOSZCZ tel/fax 056 686 89 35 GDYNIA IPAP ELECTRONEX ul. Olimpijska 2 81-538 GDYNIA tel/fax 058 662 24 60 GLIWICE SERWO Serwis Pomp Wodnych ul. Pszczyńska 69 44-100 GLIWICE tel/fax 032 331 74 44 KRAKÓW ELSTER S. C. ul. Mogilska 20/7 31-516 KRAKÓW tel. 012 421 99 65 fax 012 429 21 75 kom. 601 418 455 LUBLIN TERMATEX ul. Turystyczna 7A 20-207 LUBLIN tel. 081 759 20 20 ŁÓDŹ HYDROSERWIS ul. Janosika 142 92-108 ŁÓDŹ tel. 042 679 28 77 fax 042 679 22 32 Mielec Tarnów MIELEC P.W. INWEST L. Kaczmarczyk S.j. ul. Żeromskiego 19 39-300 MIELEC tel. 017 583 37 77 kom. 606 909 625 SŁUPSK IGNACZAK-TECHNIKA GRZEWCZA ul. Wiejska 26 76-200 SŁUPSK tel. 059 840 13 19 fax 059 840 27 99 OLSZTYN BAMAX-SERWIS ul. Jagiellońska 12/70 10-272 OLSZTYN kom. 504 320 238 SZCZECIN SIWIL ul. Świętego Ducha 2a 71-481 SZCZECIN tel. 091 812 65 09 kom. 504 026 614 OPOLE AKOSPOL ul. Cygana 5 45-131 OPOLE tel. 077 454 75 06 fax 077 454 75 05 POZNAŃ ELEKTROMECHANIKA ul. Browarna 28a 61-063 POZNAŃ tel. 061 876 83 48 fax 061 653 26 62 TARNÓW Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej S.A. Zakład Serwisu i Wykonawstwa ul. Spokojna 65 33-100 TARNÓW tel/fax 014 626 69 17 WARSZAWA Zakład Instalacyjno-Naprawczy - Z.I.N. ul. Igańska 24/34 04-087 WARSZAWA tel/fax 022 813 33 30 Serwis na terenie całej Polski 24-godzinny dyżur serwisowy: 0 602 523 039 tel.: 022 702 61 32, fax: 022 702 61 80 e-mail: [email protected] NAPRAWA POMP HYDROFOROWYCH ul. Mała 5 05-092 ŁOMIANKI tel/fax 022 751 19 25 WEJHEROWO MGB ul. Przemysłowa 17a 84-200 WEJHEROWO tel. 058 672 75 15 fax 058 672 04 85 WROCŁAW SATCONTROL ul. Opolska 11/19 52-010 WROCŁAW tel. 071 342 86 46 fax 071 342 55 47 MAGA-INST ul. Głogowska 6 53-638 WROCŁAW tel/fax 071 373 50 19 kom. 602 348 169 Centrala: Wilo Polska Sp. z o.o. Al. Krakowska 38, Janki 05-090 Raszyn tel.: 22 702 61 61 fax: 22 702 61 00 e-mail: [email protected] www.wilo.pl INFOLINIA: 801 DO WILO (czyli 801 369 456) Dział Dział Instalacji Grzewczych i Sanitarnych Gdańsk Mariusz Śmigiel Krzysztof Kiżewski [email protected] 602 559 030 [email protected] 602 243 412 Olsztyn Szczecin Anna Zagubiniak [email protected] 602 785 385 Bydgoszcz Białystok Warszawa i okolice Dawid Komorowski Wojciech Fibiger Poznań [email protected] 604 900 666 Warszawa [email protected] 608 328 040 Alicja Smyk [email protected] 606 309 300 Zielona Góra Łódź Anna Zagubiniak Robert Boncler [email protected] [email protected] Lublin 602 785 385 606 277 588 Ewa Wrocław Skibińska [email protected] 602 440 689 Opole Kielce Paweł Kyrcz Zamość [email protected] 604 277 800 Katowice Kraków Rzeszów Grzegorz Bielecki [email protected] 606 305 605 Gdańsk Piotr Skowroński [email protected] 602 200 414 Olsztyn Paweł Mieczkowski Szczecin [email protected] 608 367 736 Bydgoszcz Białystok Poznań Anita Halicka Damian Rackiewicz [email protected] 608 080 870 Dariusz Suski Łódź Jolanta Kucharska [email protected] 600 078 510 woda czysta [email protected] 785 500 016 Wrocław Lublin Kielce Opole Zamość Andrzej Baran [email protected] 604 783 283 Katowice Bartłomiej Poremba Kraków woda czysta [email protected] 785 500 159 Rzeszów Data wydania: sierpień 2009 Zielona Góra Dział Techniki Komunalnej Warszawa [email protected] 602 559 459 Serwis na terenie całej Polski 24-godzinny dyżur serwisowy: 602 523 039 tel.: 22 702 61 32, fax: 22 702 61 80, e-mail: [email protected]
