Nasz Przewodnik

Koło Astronomiczne COPERNICUS
I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w Żywcu przy ulicy Słowackiego 2
Opiekun: Zofia Pajestka-Jurasz
Astronomiczna Beskidzka
Lista Przebojów
„Kiedy stworzenia inne w ziemię patrzą,
dał człowiekowi postać wzniosłą,
kazał oczy ku niebu podnosić, ku gwiazdom”
Owidiusz „Przemiany”
Żywiec 2009
Spis treści:
I. Od autorów
str. 3
II. Żywiec, Sopotnia Wielka, Istebna
str. 5
III. Szkolne Obserwatorium astronomiczne w
I LO im. Mikołaja Kopernika w Żywcu
str. 8
IV. Zegar słoneczny w Żywcu
str. 10
V. Inne atrakcje turystyczne Żywca
str. 11
VI. Beskidzki Klub Astronomiczny „Polaris”
str. 12
VII. Beskidzka Ścieżka Planetarna
str. 13
VIII. Planetarium na Równicy w Ustroniu
str. 17
IX. Inne atrakcje w Ustroniu – Równicy
str.18
Od autorów
„Astronomiczna, Beskidzka Lista Przebojów” to nietypowy przewodnik stworzony
z myślą nie tylko o pasjonatach astronomicznych doznań, ale również o tych, którzy lubią
górskie wojaże, polską historię oraz kulturę i poszukują nowych wrażeń. Odwiedzając
takie miejsca jak Żywiec, Sopotnię Wielką czy Istebną, dostrzegą Państwo również walory
historyczno - kulturalne tych miejsc.
2
2
Astronomicznym zapaleńcom, którzy chętnie wybiorą się w podróż z naszym
przewodnikiem pod ręką, przyda się na początku parę użytecznych wskazówek.
Podczas górskich astronomicznych wycieczek należy pamiętać o odpowiednim
ubraniu, gdyż warunki pogodowe w Beskidach potrafią dokuczyć w najmniej
oczekiwanym momencie. Wygodne obuwie z grubą podeszwą, sweter lub ciepła bluza i
kurtka przeciwdeszczowa lub peleryna muszą się znaleźć w Twoim plecaku.. Warto zabrać
ze sobą niewielki ekwipunek w postaci prowiantu, bo - jak wiadomo - głodny astronom, to
zły astronom. Niezbędnikiem każdej astronomicznej (i nie tylko) wycieczki jest z
pewnością aparat fotograficzny, który pomoże Ci zachować piękno jakże ulotnych chwil.
W tym przewodniku postaramy się przychylić Państwu naszego pięknego,
beskidzkiego nieba. Mamy nadzieję, że teoria stanie się praktyką, zaś praktyka spotęguje
Waszą pasję.
Zapraszamy
na ciekawą wędrówkę z Astronomiczną Beskidzką Listą Przebojów !
Poznaj naszą propozycję!
3
3
4
4
Astronomiczną wędrówkę po Beskidach
proponujemy rozpocząć od Żywca.
I Liceum Ogólnokształcące im. M. Kopernika, usytuowane tu przy ul. Słowackiego 2, to
szkoła o ponad stuletniej tradycji, w której aktywnie działa Koło Astronomiczne
„COPERNICUS”.
W obserwatorium, mieszczącym się na dachu budynku szkoły, Koło prowadzi
obserwacje gwiazdy dziennej - Słońca i obserwacje nieba nocnego. Chętnie przyjmuje też
w obserwatorium młodzież i dzieciaki z innych szkół (po wcześniejszym uzgodnieniu
terminu).
Zabytkowy Pałac Habsburgów, w którym mieszka jedna z przedstawicielek tego
zamożnego rodu – Księżna Maria Krystyna Habsburg, to największa atrakcja Żywca. Ten
znany ród wiele zrobił dla Żywiecczyzny i wsławił się ogromnym patriotyzmem podczas II
wojny światowej. Po zwiedzeniu Starego Zamku, w którym mieści się Muzeum
Miejskie, warto przejść się po pięknym parku z Domkiem Chińskim i podziwiać zegar
słoneczny na południowym skrzydle Pałacu Habsburgów.
5
5
Interaktywne
Muzeum
Browaru
Żywieckiego,
zaliczane
do
najnowocześniejszych tego typu obiektów w Polsce, to kolejne bardzo interesujące
miejsce, którego pod żadnym pozorem nie wolno pominąć, goszcząc w pięknym Żywcu.
Następnym celem wycieczki powinna być Sopotnia Wielka.
Tutaj, w górskiej wsi oddalonej o 12,6 km od Żywca, działa od kilku lat Beskidzki
Klub Astronomiczny „Polaris”. Sopotnia jako jedyna miejscowość w Beskidach nie
zaśmieca światłem nieba, włączając się do akcji, w której bierze udział „Polaris” - „Ciemne
niebo”. Po rezerwacji terminu można tutaj zobaczyć model stacji ISS oraz wziąć udział w
obserwacjach nocnych.
Dodatkową atrakcją Sopotni jest największy w Beskidach wodospad.
6
6
Kolejnym przebojem Beskidów jest „Beskidzka Ścieżka Planetarna”
Ścieżka zaczyna się w Istebnej – Kubalonce. Ta licząca 12 km trasa może być
pokonana nawet przez uczniów klas podstawowych, gdyż nie jest zbyt forsowna, ale
należy pamiętać, że dosyć długa! Eksponowany tu z zachowaniem skali wielkości i
odległości Model Układu Słonecznego jest wielce pouczający. Wędrując od planety do
planety, można też podziwiać walory Beskidów i zwiedzić wiele ciekawych miejsc, jak np.
Izbę Pamięci Jerzego Kukuczki czy Muzeum „Na Grapie”.
Jeżeli wystarczy energii i czasu, można udać się do Ustronia , gdzie na Równicy
znajduje się od 2009 r. planetarium, w którym wyświetlane są seanse astronomiczne.
7
7
Szkolne Obserwatorium Astronomiczne
w I LO im. Mikołaja Kopernika w Żywcu
Szkolne Obserwatorium Astronomiczne, ufundowane przez absolwenta z 1935
roku(!), zostało otwarte 3 września 2007 roku i jest jednym z najnowocześniejszych takich
obiektów w południowej Polsce. Kopuła o średnicy 3,2 m została wykonana przez Zakład
Optyki Instrumentalnej „Uniwersał” w Żywcu. Teleskop firmy Mead LX 90GPS, o
średnicy zwierciadła 10 cali, wykonany jest w systemie Schmidta – Cassegraina. Funkcja
AutoAlign wskazuje na dwie gwiazdy, dzięki którym potwierdza się swoje położenie.
Teleskop nakierowuje się na te gwiazdy tak, aby były one widoczne w lunetce celowniczej.
Zadaniem obsługującego jest, aby, wykorzystując precyzyjne sterowanie, umieścić je w
centrum pola widzenia teleskopu, a następnie, dzięki pilotowi zdalnego sterowania,
podziwiać większość obiektów Wszechświata. Pilot pozwala na wybranie dowolnego ciała
niebieskiego, sterowanie teleskopem oraz wyświetlanie najważniejszych informacji o
wybranym obiekcie.
8
8
Teleskop posiada funkcję „śledzenia”, która umożliwia mu poruszanie się z prędkością
obserwowanego ciała, dzięki czemu obserwowany obiekt pozostaje cały czas w polu
widzenia obserwatora. Do teleskopu można podłączać kamerę CCD Deep Sky Imager,
która przekazuje
obraz do komputera, gdzie jest zapisywany lub przekazywany do dowolnej klasopracowni
z łączem Internet. Zamontowany na głównym teleskopie refraktor (średnica obiektywu –
50mm, ogniskowa – 500mm) z filtrem słonecznym H-alfa, pozwala obserwować „naszą”
gwiazdę. W obserwatorium można więc podziwiać niebo nocne oraz śledzić aktywność
Słońca.
Gospodarzem obserwatorium jest Koło Astronomiczne COPERNICUS , które
gromadzi się tutaj na obserwacjach dziennych, wieczornych, ale także i całonocnych.
Członkowie koła organizują również pokazy dla uczniów z innych szkół (po
wcześniejszym uzgodnieniu terminu).
Ciekawie prowadzona strona internetowa Koła Astronomicznego COPERNICUS:
http://uczniowie.lo-z http://lo-zywiec.pl/ywiec.pl/~astronomia/. Dostęp także przez stronę
szkoły: www.lo-zywiec.pl
Kontakt z Kołem Astronomicznym: [email protected]
9
9
Zegar słoneczny w Żywcu
W II połowie XIX w. za Arcyksięciem Habsburgiem przyjechała do Żywca rodzina
Kajzarów. Była to rodzina malarzy. Szczególnie utalentowani byli dwaj bracia - Rudolf i
Jan. Jeden z nich namalował portret św. Huberta i zegar słoneczny. Skrzydło zamku z
zegarem słonecznym powstało ok.1855 roku. Na zegarze jest namalowane Słońce, a pod
nim skala czasowa. W tle widać zamek Habsburgów. Po lewej stronie znajduje się herb
Galicji i Lodomerii, a po prawej - herb Żywca.
Tarcza zegara znajduje się na ścianie południowej pałacu i ma niesymetrycznie
zaznaczoną godzinę 12 (uwzględnia długość geograficzną Żywca). Wskazówka - gnomonodchylony jest od płaszczyzny pionowej o kąt 900 - φ, gdzie φ jest szerokością geograficzną
Żywca. Zegar słoneczny wskazuje czas miejscowy (czas słoneczny).
1
0
10
Aby jego wskazania były zbliżone do czasu, który wskazują zegarki, należy wprowadzić
poprawki na:
-
czas letni (dodać 1 godzinę w okresie obowiązywania czasu letniego),
- równanie czasu (należy ją odczytać z wykresu czasu R; ta poprawka nie ma stałej
wartości, ale zmienia się w ciągu roku od około -14 do +16 minut).
Zegar można oglądać zawsze (bezpłatnie!), ale odczyt czasu uzależniony jest od aury.
Inne atrakcje turystyczne Żywca:

Zamek Habsburgów – Muzeum Miejskie w Żywcu
Adres: wejście od strony ul. Kościuszki albo od ul. Zamkowej koło katedry
Muzeum Miejskie w Żywcu-Stary Zamek, tel./fax. / (033) 861 2124,
e-mail: [email protected]
Zamek można zwiedzać w godzinach: wt.–sb. 9.00–15.00, nd. 10.00–14.00
Telefon: 033/8613511

Interaktywne Muzeum Browaru - Żywiec
Adres: ul. Browarna 88, 34-300 Żywiec
Godziny zwiedzania: wt. - nd. g. 10.00 - 18.00
Telefon: +48 33.861 24 57
E-mail: [email protected]
1
1
11
Beskidzki Klub Astronomiczny „Polaris”
Klub astronomiczny „Polaris” powstał w 1994 roku w Sopotni Wielkiej. Jest to instytucja
ogólnokrajowa, której głównym celem jest podejmowanie działań z zakresu pomocy
społecznej oraz nauki - przeciwdziałanie defaworyzacji społecznej przez astronomię,
ekonomie, meteorologię, itp. głównie z uwagi na mieszkańców mniejszych miast, dzieci i
młodzieży. Do najciekawszych działań podejmowanych przez „Polaris” zalicza się: warsztaty
młodzieżowe na pokładzie jedynej w Polsce imitacji wnętrza modułu ISS oraz pokazy nieba
za pomocą Mobilnego Obserwatorium. Inne przedsięwzięcia stowarzyszenia:

Budowa
dydaktyczno-pomiarowej
stacji
astronomiczno-meteorologicznej
(Astrometeo2004)

Konkursy młodzieżowe z serii Astro

„Razem do gwiazd”- projekt z zakresu równania szans za pomocą astronomii

ochrona ciemnego nieba nad Beskidami- www.ciemneniebo.pl

inne przedsięwzięcia mające na celu łamanie barier społeczno-gospodarczych poprzez
obserwacje astronomiczne( i nie tylko).
W klubie „Polaris” działa wiele sekcji tematycznych, m.in.: meteorologiczna,
informatyczna, astronomiczno-teleskopowa, słoneczna, kometarna, rekreacyjna, muzyczna,
astrofizyki. Stowarzyszenie „Polaris” prowadzi również własne programy dotacyjne, tj.:

„Przybliżmy Dzieciom Niebo”- udzielanie pomocy w zakresie kształcenia/pogłębiania
zainteresowań dzieci

„Ciemne Niebo”- ochrona naturalnych walorów ciemnego nieba, niezbędnego do
owocnych obserwacji

„WGW”, czyli Wypadowa Grupa Wykładowa- instytucja prowadząca wykłady i
obserwacje nieba za pomocą pierwszego w Polsce Mobilnego Obserwatorium (TSA)
w kraju i na Słowacji.
Przynależność do organizacji jest nieodpłatna.
Adres: Sopotnia Wielka 174, 34-340 Sopotnia Wielka
Telefon: (0-32) 749 28 19 , Faks: (0-32) 749 28 19
E-mail: polaris@ op.pl
WWW: www.polaris.org.pl
1
2
12
Beskidzka Ścieżka Planetarna
Trasa powstała z inicjatywy Jerzego Ruckiego (zmarłego w 2001r.), który
wyemigrował w czasie II-giej wojny światowej do Szwajcarii. Mieszkał w Lucernie, tutaj
założył rodzinę i pracował, będąc jednocześnie aktywnym działaczem polonijnym. Trasa,
otwarta jesienią 2002 roku, ma charakter spacerowo-edukacyjny. Oznakowana jest kolorem
czerwonym. Czas jej przejścia to 3 godziny i 20 minut. Trasa prowadzi przez Kubalonkę,
Olecko, Wilcze, Prądowiec, Jasnowice i kończy się na Jaworzynce (Muzeum”Na Grapie”).
Na ścieżce znajdują się modele planet Układu Słonecznego, przy czym zostały zachowane
proporcje wielkości planet i odległości między nimi, w skali 1: 500 000. Dlatego symbol
Słońca na Kubalonce ma średnicę 1,5 m, a miniaturowy symbol Plutona tylko 6 mm.
Wszystkie planety umieszczone są na kamiennych cokołach i wykute według symboli
międzynarodowych przez miejscowych kowali - Jana i Zbigniewa Michałków z Jaworzynki.
Początek trasy zaczyna się obok zabytkowego kościółka Podwyższenia Krzyża
Świętego na Kubalonce. Tutaj stoi Słońce - centrum Układu Słonecznego. Model ma średnicę
150 cm. Tutaj też znajdują się informacje o obiektach znajdujących się wzdłuż trasy. Są to
między innymi: Izba Pamięci J. Kukuczki, Muzeum”Na Grapie”, Kościół Dobrego Pasterza z
XVI wieku, Chata Kawuloka z 1863 roku, Kościół Ewangelicki z 1930 roku.
Na modelu, w tabeli, zawarte są informacje o Układzie Słonecznym. Wyszczególniono każdą
z planet (wraz z jej symbolem): odległość od modelu Słońca w terenie, odległość od Słońca w
rzeczywistości , szybkość na orbicie, średnicę, masę, długość doby, długość roku, nachylenie
osi do płaszczyzny orbity, przyspieszenie grawitacyjne, temperaturę powierzchni i ilość
księżyców. Z takim wyposażeniem w wiedzę z zakresu astronomii można świadomie
wyruszać w trasę.
Odl. od modelu Słońca w terenie
Średnia odległość od Słońca
( w metrach)
( mln km)
Merkury
117
58
Wenus
218
108
Ziemia
303
150
Nazwa planety
1
3
13
Mars
460
228
Jowisz
1570
778
Saturn
2880
1,427
Uran
5790
2,869
Neptun
9070
4,498
Pluton
12000
5,900
Opis trasy:
Po przejściu niespełna 2 minut można ujrzeć pierwszą planetę Układu SłonecznegoMerkurego. Merkury to planeta wewnętrzna, położona najbliżej Słońca. Pod symbolem
planety umieszczona jest tabliczka wraz z podstawowymi informacjami o obiekcie. Warto też
dodać, że małe, żółte kropki pod symbolem każdej planety obrazują ich wielkość w
porównaniu do Słońca. Przy Merkurym ta kropka jest prawie niezauważalna.
Idąc dalej, asfaltową alejką, można dostrzec kolejny obiekt - Wenus. Wenus jest
przykuta do kamiennej ściany, leżącej wzdłuż trasy. Planeta ta, zwana Gwiazdą Poranną lub
Gwiazdą Wieczorną, to po Słońcu i Księżycu najjaśniejszy obiekt na niebie.
Podążając dalej szlakiem, po niespełna 5 minutach, na zakręcie zobaczymy naszą
planetę - Ziemię. Obiekt znajduje się na miejscowym osiedlu. Przy ładnej pogodzie jest to
idealne miejsce do ogrzania się w blasku promieni słonecznych w zimowe dni. Ziemia jest
jedyną planetą naszego Układu Planetarnego, na której istnieje życie.
Dalej należy podążać w prawo, kierując się w stronę lasu z dominującą sosną. Idąc tak
po 15 minutach w miejscu wolnym od drzew (ścinka) na kamiennym cokole dostrzeżemy
wykuty znak Marsa. Tabliczka informuje turystów: Mars jest czwartą planetą od Słońca i
ostatnią z planet wewnętrznych. Na niebie widoczny jest gołym okiem z lekkim czerwonym
zabarwieniem.
Zmierzając do następnej planety naszego Układu Słonecznego, można podziwiać
przyrodę Beskidu. Trasa przebiega obok hektarów łąk i pól, wysokich i gęstych lasów oraz
1
4
14
zabudowań. Po 45 minutowym spacerze, po lewej stronie ścieżki prowadzącej w stronę osady
Olecki, znajduje się Jowisz. Nawet nie czytając informacji znajdującej się na tabliczce pod
znakiem planety, można wywnioskować, że planeta jest w rzeczywistości niezłych
rozmiarów, bo żółta kropka jest pokaźna. Trudno się dziwić, Jowisz jest największą planetą
naszego Układu Słonecznego.
Dalej, aż do następnego obiektu wzdłuż trasy będą się ukazywać zielone łąki i las
mieszany z bukiem, jodłą, sosną i brzozą. Po drodze mijamy Pracownię Plastyczną Studio
(660m n.p.m.) ze stałą wystawą malarstwa i rzeźby. Następnie po lewej stronie znajduje się
drewniany domek. Jest to izba pamięci Jerzego Kukuczki. Izba urządzona została w jego
rodzinnym domu. Można tu zobaczyć pamiątki po słynnym himalaiście. W tym miejscu także
przebiega szlak spacerowy im. Jerzego Kukuczki. Planetarna Ścieżka ma kolor białoczerwony i należy o tym pamiętać, by się nie zgubić!
Idąc nadal prosto, znajdziemy się pośród góralskich domów, gdzie zlokalizowany jest
Saturn - jedna z największych planet.
Do tej pory trasa była łagodna. Teraz, schodząc z góry, trzeba będzie wchodzić na
kolejną. Kierunek trasy prowadzi do Prądowca i Jasnowic. Po godzinnej wędrówce wśród
drzew ukazuje się oczekiwany Uran, ale również i piękny widok z wysokiej góry. W tym
miejscu znajdują się drewniane ławeczki, na których można nabrać sił na dalsze podboje.
Podążając dalej przez wsie, dochodzimy do głównej ulicy prowadzącej do granicy
polsko-czeskiej. Po godzinnej wędrówce ukazuje się ostatnia planeta z grupy gazowych
olbrzymów - Neptun.
Na końcu trasy, przy „Muzeum na Grapie”, znajduje się planeta karłowata - Pluton.
1
5
15
1
6
16
W Muzeum można zaopatrzyć się w informatory o Beskidzkiej Ścieżce Planetarnej i
obejrzeć izby regionalne.
Aby poznać kulturę Trójwsi Beskidzkiej należy wcześniejszej dokonać rezerwacji.
Adres: Jaworzynka, przysiółek Gorzołki 720
Telefon: 033 855 65 20
Strona internetowa: http://www.nagrapie.beskidy.pl/
Z Jaworzynki już niedaleko do Ustronia, gdzie na Równicy od niedawna działa ciekawe
planetarium!
Planetarium na Równicy w Ustroniu
Pod trzynastometrową kopułą beskidzkiego planetarium1 znajduje się
sferyczny
ekran, na który obraz emitowany jest jednocześnie z trzech projektorów. W sali znajduje się
80 ruchomych foteli, w których widz ogląda gwiazdy nawet w ciągu dnia i to zarówno z
przodu, z tyłu, jak i nad sobą. Urządzenia imitujące efekt wiatru sprawiają, że wrażenia
podczas projekcji są niesamowite i można zapomnieć o tym, iż to tylko kino.
Za pomocą interaktywnej projekcji można zobaczyć film na temat: mechanizmu
powstawania czarnych dziur w Kosmosie, budowy
Układu Słonecznego, naszego
najbliższego sąsiada - Księżyca.
Planetarium czynne jest przez cały tydzień. Za bilet na 40-minutowy seans trzeba
zapłacić 20 zł (dzieci w wieku 6-13 lat - 16 zł, najmłodsi do 6 lat mogą wejść za darmo).
Pieszo: 4,0 km – czas 55 min.
Samochodem: 5,3 km – czas 7 min (kierując się I. Daszyńskiego na poł. wsch. w stronę Al.
Lazarów)
Adres: Planetarium 4d , Ustroń - Równica 20
telefon, www :
338564848
696553204
www.rownica.pl
1 Nazwa „planetarium” pochodzi od nazwy urządzenia, które znajduje się w środku kopuły każdego
prawdziwego planetarium.
1
7
17
Inne atrakcje w Ustroniu - Równicy:
* „PARK EXTREME” (Batuty, Roller Coaster, ścianka wspinaczkowa):
http://fotoreportaz.ox.pl/fotoreportaz,2591,zaproszenie-do-extreme-park-rownica.html
Do zobaczenia pod beskidzkim
niebem!
1
8
18