Wpływ środków masowego przekazu na zwiększenie agresywnych

Wpływ środków masowego przekazu na zwiększenie
agresywnych zachowań wśród dzieci
Problem agresji wśród dzieci i młodzieży poruszany jest w ostatnich latach bardzo często,
ponieważ staje się on poważnym problemem współczesnego społeczeństwa. Dziecko żyjące w
społeczeństwie nastawionym na konsumpcyjne umiłowanie posiadania dóbr materialnych oraz w
świecie iluzji i fantazji utożsamiając się z bohaterami filmów, często czuje się i jest osamotnione.
Ponadto obserwując dorosłych i rówieśników często przejmuje od nich złe zachowania, jak
również ulega negatywnym wpływom środków masowego przekazu. Dziecko często wchodzi w
konflikty z rówieśnikami oraz zachowuje się agresywnie w stosunku do dorosłych lub
rówieśników.
Agresja określana jest zwykle jako umyślne, zamierzone działanie mające na celu
wyrządzenie krzywdy drugiemu człowiekowi, zadanie mu bólu, odbieranie mu jakiegoś dobra.
Terminu „agresja” używa się do opisu bardzo różnorodnych zachowań. Dziecko uważane
za agresywne to takie, które wywołuje kłótnie i sprzeczki, przezywa, popycha, bije, kopie, dręczy
inne dzieci, grozi im i tyranizuje otoczenie.
Na takie zachowanie dziecka na pewno duży wpływ ma najbliższe otoczenie, zachowanie
rodziców, dorosłych i rówieśników, wśród których przebywa, a także w coraz większym stopniu
środki masowego przekazu.
Wpływ telewizji na agresywne zachowanie wśród dzieci
Współczesny człowiek nie wyobraża sobie życia bez telewizji. Telewizor w wielu
domach stał się „domownikiem”, który ma najwięcej do powiedzenia, a kontakty z członkami
rodziny ograniczają się do relacji domownicy – telewizor.
Jak podają Vasta, Haith i Miller przeciętne dziecko spędza więcej czasu na oglądaniu
telewizji niż na jakiejkolwiek innej działalności, z wyjątkiem snu (od około 2 i pół do 4 godzin
każdego dnia), a ilość przemocy pokazywanej w telewizji jest niemała. Psychologowie twierdzą,
że dzieci, obserwując filmowego modela prezentującego przemoc, mogą nauczyć się nowych
form agresji i że mogą być pobudzane do ich przejawiania (Vasta R., Haith M. M., Miller S. A.,
Warszawa 1999).
Filmy, komiksy i animacje emitowane w telewizji, oddziałują głównie na sferę
emocjonalną dziecka z pominięciem intelektualnej, co może budzić obawy o jego rozwój
intelektualny, rezultaty czytania i pisania, jak i wypowiadania się. Komiks i film operują
1
obrazem, które nie wywołują i nie rozwijają w dziecku potrzeby wypowiedzi, dialogu. Pod
wpływem obrazów nie rozwija się umiejętność abstrahowania, a jest ona niezbędna do
prawidłowego używania języka myślenia. Ponadto język komiksów i filmów jest językiem
ubogim, uproszczonym, nie stroniącym od wulgaryzmów. Taki język niestety nie może być
wzorem dla uczącego się dziecka. Nasuwa się refleksja, dlaczego zła kultura wypiera dobrą, a
przemoc, pornografia i kłamstwo przeważają nad autentycznymi wartościami. Literatura na temat
oddziaływania telewizyjnych obrazów przemocy dowodzi, iż oglądanie ich ma wyraźny wpływ
na wzrost agresywności u dzieci i młodzieży. Potwierdza to obserwowane zjawisko znieczulenia.
Zanika w młodym człowieku wrażliwość na krzywdę bliźniego, następuje zobojętnienie.
Z czasem sceny muszą być coraz bardziej drastyczne, żeby wywołać reakcję.
Japońskie kreskówki przedstawiają postawy zachowań agresywnych, które są wzorcami
w formowaniu agresywności najmłodszego pokolenia. Filmy te są pełne agresji słownej i
fizycznej, która imponuje bezkrytycznemu dziecku. Wśród obrazów przemocy występują
najczęściej bohaterowie, którzy walczą wykorzystując wschodnie sztuki walki. Niezwykle często
pokazują gniew, brak cierpliwości i opanowania. Może to wywołać wrażenie, zwłaszcza u
młodych widzów, że wściekłość i sięganie po przemoc jest czymś normalnym. Pozwala przy tym
załatwiać sprawy według swojego planu, w którym nie ma miejsca na uczucia, sentymenty i
liczenie się z racjami oraz dobrem drugiego człowieka. Kompromis bowiem, to cecha ludzi
„słabych”.
Postacie występujące w filmach oraz przesłania nie są wyraziste, nie porządkują świata
dziecka, lecz wprowadzają weń zamęt. Bardzo często bohaterowie pozytywni zachowują się
wobec siebie agresywnie, co prowadzi do mylnych wniosków, stwarza fałszywy obraz
rzeczywistości. Proporcje między istniejącymi w świecie i w człowieku pierwiastkami dobra i zła
ulegają zachwianiu, utrwala się nie tylko fałszywy, ale bardzo szkodliwy obraz rzeczywistości,
który pokazuje życie, bywa później przez dzieci i młodzież powielany.
Naśladowanie przez dzieci aktów przemocy, które oglądają staje się faktem. Dzieje się tak
szczególnie wtedy, gdy agresja pomaga im w osiągnięciu celu.
Przemoc w telewizji podwyższa prawdopodobieństwo występowania u dzieci innych form
agresji, które nie przypominają zachowań telewizyjnych modeli. Może ona także zwiększyć
tolerancję dzieci na agresję i spowodować, że będą się na nią uodparniały i mniej nią
przejmowały, doprowadzając do znieczulenia i obojętności na cierpienie. Dzieci oglądając
przemoc w telewizji o wiele słabiej reagują na przejawy agresji i przemocy wśród rówieśników,
uważając je za coś normalnego. O wiele rzadziej przychodzą z pomocą bitym kolegom, nie
widząc nic złego w zachowaniu bijących się kolegów. Wyrabia się u nich pogląd, że świat jest
2
niebezpieczny, zły i okrutny, a przemoc powszechnie akceptowana i jest ona jedynym sposobem
rozstrzygania nieporozumień.
„Okazuje się, że wzajemne relacje między oglądaniem przemocy i agresją są, jak się
wydaje kołowe. Przemoc w telewizji wzbudza agresję, a bardziej agresywne dzieci dążą do
oglądania przemocy w telewizji. Badania wykazują też, że chłopcy oglądają więcej kreskówek ze
scenami przemocy i filmów o różnych walkach niż dziewczynki” (Vasta R., Haith M. M., Miller
S. A., Warszawa 1999).
„Istnieją cztery przyczyny odpowiedzialne za nasilenie tendencji agresywnych w wyniku
kontaktu z przemocą poprzez środki masowego przekazu:
1. Jeśli oni mogą to robić, to ja też mogę.
Oglądanie bohaterów telewizyjnych zachowujących się agresywnie może osłabić
przyjętą przez nas w dzieciństwie normę, nakazującą kontrolowanie impulsów
agresywnych.
2. Ach, więc tak się to robi!
Oglądanie agresywnych działań może dostarczyć pomysłów, jak ujawnić własne
agresywne odczucia.
3. Myślę, że to co czuję, to właśnie agresja.
Oglądanie przemocy sprawia, że uświadamiamy sobie złość i szybciej uruchamiamy
działania agresywne. Łatwo możemy posunąć się do przesady, błędnie interpretując
zaledwie lekkie poirytowanie jako złość, wyładowując ją w aktach agresji.
4. Ale lipa, znowu się tłuką, a co jest na innym kanale?
Oglądanie wielu krwawych scen likwiduje nasze przerażenie i wstręt na widok przemocy
i zmniejsza współczucie wobec ofiary. Sprawia, że łatwiej nam zaakceptować istnienie
przemocy” (Aronson E., Wilson T. D., Akert R. M., Poznań 1997).
Przeprowadzono tysiące badań i dzisiaj już nie da się podważyć wpływu oglądanej
przemocy na widza. Wyniki badań pokazują, że:
sfilmowana przemoc ma niewielki wpływ na całą populację widzów, ale znaczący wpływ na
późniejszą agresję u niektórych z nich,
u wszystkich powtarzająca się przemoc w TV zmniejsza wrażliwość, osłabia hamulce
kontrolujące agresję,
efekt krótkoterminowy polega na wzbudzaniu podniecenia, które wyraża się w
natychmiastowym działaniu agresywnym,
przemoc uważana za nieuzasadnioną ma silniejszy wpływ,
3
szczególnie podatne są dzieci pomiędzy 8 a 12 rokiem życia, nie ma różnicy pomiędzy
płciami,
łatwiej ulegają jej dzieci o słabych wynikach w nauce i mniej lubiane w zbiorowości szkolnej,
dzieci agresywne łatwiej ulegają wpływowi przemocy,
znaczenie ma: ile czasu dziecko spędza przed telewizorem, na ile uważa, że telewizja
odzwierciedla prawdziwe życie i jak bardzo identyfikuje się z agresywnym bohaterem.
Reasumując, dziecko oglądając przemoc w telewizji:
dowiaduje się, że określonego rodzaju zachowanie jest akceptowane w wypadku niektórych
ludzi. Staje się to w pewien sposób ich wewnętrznym usprawiedliwieniem i przyzwoleniem
na takie działanie dla siebie,
uczy się nowych agresywnych działań i jest pobudzane do ich przejawiania,
staje się nieczułe na cierpienie i krzywdę,
chce oglądać więcej programów ukazujących przemoc, a odrzuca te ukazujące dobro,
uważając je za nudne.
Poprzez częste oglądanie telewizji obniża się u dziecka umiejętność myślenia
abstrakcyjnego, dziecko staje się bierne i przemęczone, jest nastawione na odbiór ciągle
zmieniających się obrazów. Oglądając filmy dziecko bardzo silnie przeżywa je emocjonalnie,
utożsamia się z bohaterami. Niestety coraz częściej świat ukazywany w filmach jest okrutny.
Wpływ reklamy na kształtowanie osobowości dziecka i agresywne zachowania dzieci
Reklama odgrywa ważną rolę w kształtowaniu osobowości dziecka i często staje się
przyczyną jego agresywnych zachowań.
„Badania z roku 2004 przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych wskazują, że przeciętne
dziecko jest wystawione na działanie czterdziestu tysięcy reklam rocznie. Reklamy są wszędzie –
w telewizji, radiu, na ulicy, przedszkolu, szkole. W placówkach edukacyjnych wiele jest reklam
wielkich korporacji” (Przewodnik Katolicki nr 7/2005).
Dziecko praktycznie wszędzie spotyka się z reklamą. A przecież dzieci poniżej 8 roku
życia, co jednoznacznie wykazują badania psychologiczne, nie potrafią rozpoznać perswazyjnej
intencji reklam. Przyjmują je bezkrytycznie, nie podejrzewają, że informacje w nich przekazane
mogą być uogólnione, przesadzone i przekłamane. Reklama ma przez to na nie bardzo silny i
istotny wpływ. Dorośli niestety często zapominają o tym, jak chłonny jest umysł małego dziecka.
4
Coraz więcej dzieci ogląda telewizję poza kontrolą rodziców, bezkrytycznie chłonąc przekaz. Nie
ma przy nich nikogo, kto wytłumaczyłby im istotę reklamy. A przecież nawet dzieci starsze
często nie potrafią wykazać różnicy między reklamą, a programem informacyjnym.
Producenci reklam „oplatają” dziecięce programy blokami reklamowymi, łączą ulubioną
przez dzieci animację ze zwykłym filmem, dodają łatwo wpadającą w ucho piosenkę lub
rymowankę, wykorzystują bliskie dziecku postacie (mama, tata, dziadkowie) i miejsca, tworząc
symboliczną prezentację „szczęśliwego dzieciństwa”.
P. Kossowski stwierdza, „ ... dzieci często odnoszą obrazy reklamowe do własnej sytuacji
życiowej, warunków w jakich żyje ich rodzina. Często w wypowiedziach dzieci z ubogich lub
patologicznych rodzin pojawiały się akcenty irytacji, złości, smutku i zakłopotania zdradzające
frustrację. Dzieci te nie identyfikowały się tak, jak większość ich rówieśników, z reklamowanymi
postaciami i przedstawionymi realiami; to nie był ich świat. Oby z czasem frustracje te nie
zaowocowały agresją wobec tych „pięknych”, dostatnio żyjących ludzi, którym się powiodło”
(Kossowski P., Warszawa 1997).
Cały wysiłek producentów reklam sprowadza się do uzasadnienia dzieciom konieczności
posiadania reklamowanego, czasami bezużytecznego gadżetu. Dlatego reklamy powtarzają
często: musisz „to” mieć. Reklamowany i sprzedawany jest więc nie tyle sam produkt – zabawka,
film, gra, komiks – ale moda na niego, emocjonalna otoczka związana z posiadaniem
‘wyznacznika prestiżu”, a w końcu „podświadomy” przymus, wytworzony również przez grupę
rówieśniczą, nakłaniający do zdobycia wymarzonego obiektu. W efekcie dziecko traci rozeznanie
we własnych emocjach i potrzebach, zwraca bowiem uwagę przede wszystkim na to, co sądzą
inni. Postępowanie wyżej opisane kształtuje u dzieci postawę konsumpcyjną: najpierw w
odniesieniu do przedmiotów, a następnie do osób i relacji. Wszystko zaczyna być
podporządkowane momentalnej zachciance, chwilowemu kaprysowi lub przelotnej modzie.
Natomiast kiedy moda zmienia się, zdobyty przedmiot, obiekt czy gadżet – wyrzuca się. Intencją
producenta jest nie to, aby dziecko polubiło zdobyty przedmiot na długo, przyzwyczaiło się do
niego, ale raczej to, aby polubiło samą procedurę kupowania. Produkt jest wystarczająco
atrakcyjny, aby go nabyć. Jednakże produkt ten celowo charakteryzuje się „bylejakością”
i bardzo łatwo można porzucić go bez większego żalu na korzyść nowej mody.
Wpływ gier komputerowych na agresywne zachowania dzieci
Gry komputerowe, polegające najczęściej na tym, że wygrywa ten, kto zabije, zatopi lub
zniszczy przeciwnika, są bardzo niebezpieczne dla rozwoju małego dziecka. M. Braun –
Gałkowska twierdzi, iż: „gry komputerowe to gry agresywne polegające na walce osoby grającej
5
z różnymi istotami (ludzie, zwierzęta, stworzenia fantastyczne). Do walki używane jest różnego
typu uzbrojenie: dzidy, rewolwery, piłki tarczowe, maczugi, broń laserowa i inne. Gry są tak
skonstruowane, że w polu widzenia gracza znajdują się przeciwnicy. W zależności od
możliwości technicznych sprzętu animacja jest bardzo różnorodna: od prostej (jak w filmach
rysunkowych) do realistycznej gry aktorów. W takim wypadku możliwe jest włączenie
różnorodnych dodatkowych opcji, pozwalających np. na obejrzenie „zabitego” przeciwnika z
różnych punktów widzenia, spojrzenie mu w oczy, podeptanie zwłok i pozostawienie krwawych
śladów. Gry uzupełnione są odpowiednio dobranym dźwiękiem (muzyka, krzyki, jęki, odgłosy
wybuchów, itp.)” (M. Braun-Gałkowska, Warszawa 1997).
Gry komputerowe bardzo wciągają dziecko do zabawy, powodując utratę poczucia
rzeczywistości. Wywołują one u dziecka wewnętrzny niepokój, pobudzają je do agresji. To, co
się dzieje w grach, dziecko przenosi w rzeczywistość. Często nie rozumie, że człowiek ma tylko
jedno życie, a nie, jak przeciwnicy w grach, wiele. Bawiąc się taka grą, obok odczuwanej
satysfakcji odczuwa strach. Aby go zagłuszyć i pokonać, reaguje agresja wobec rówieśników lub
dorosłych. Istnieje jeszcze jedno niebezpieczeństwo – przemoc dokonywana w grach nie jest
karana, a wręcz przeciwnie, nagradzana poczuciem sukcesu. Dlatego dziecko stosując przemoc
wobec innych, czuje się zadowolone i bezkarne.
Obrazy, którymi dysponują również wirtualne gry komputerowe znacznie częściej
przekładają się na liczbę zabitych i pokonanych. W ten sposób może się kształtować
niebezpieczny nawyk eliminowania przeciwnika, który przeszkadza, irytuje lub się nie podoba.
Może to skutkować przeniesieniem nawykowych reakcji do rzeczywistego świata, w którym
walka traktowana będzie jako obowiązująca norma.
Pełne przemocy programy telewizyjne, gry komputerowe i reklamy mają ujemny wpływ
na kształtowanie osobowości dziecka, a długie przesiadywanie przed telewizorem czy
komputerem źle wpływa na jego zdrowie, rozwój psychiczny i fizyczny. Dlatego rodzice powinni
czuwać nad tym, by dziecko nie spędzało zbyt dużo czasu przed telewizorem czy komputerem,
odpowiednio do wieku dobierać oglądane programy, zainteresować się jakimi grami bawią się
ich dzieci, odpowiednio „dawkować” reklamy tłumacząc ich istotę i sens, a przede wszystkim
ustrzec swoje dzieci od scen przemocy i agresji w filmach i grach komputerowych. Powinni
gwarantować dzieciom poczucie bezpieczeństwa oraz być czujni i przygotowani na „walkę” z
agresją, brutalnością i przemocą. Powinni także znaleźć czas dla dziecka – na rozmowy, wspólne
zabawy, spacery.
6
Nauczyciele i wychowawcy powinni rodziców w tym wspierać. Powinni sygnalizować
rodzicom zauważone objawy agresji u dzieci. poprzez rozmowy i pogadanki z rodzicami
i dziećmi powinni uświadamiać i wskazywać im na grożące niebezpieczeństwo czyhające
w scenach przemocy w filmach i grach komputerowych.
Należy też uwrażliwiać dzieci na cierpienie i krzywdę innych, aby nigdy nie przechodziły
obojętnie obok ofiar przemocy i agresji.
7