Syndrom wypalenia zawodowego

Syndrom wypalenia
zawodowego
Czyli jak rozpoznać wczesne
objawy i potrafić sobie z nimi radzić
Wypalenie zawodowe
wg. Freudenbergera (1980) – stan zmęczenia czy
frustracji wynikający z poświęcenia sie jakiejś
sprawie, sposobowi życia lub związkowi, co nie
przyniosło oczekiwanej nagrody.
wg. Maslasch (1982) – zespół wyczerpania
emocjonalnego, depersonalizacji i obniżonego
poczucia dokonań, który może wystąpić u
pracujących z innymi ludźmi w pewien określony
sposób.
wg.
Aronsona
(1988)
–
stan
fizycznego,
emocjonalnego i psychicznego wyczerpania przez
długotrwałe zaangażowanie się w sytuacje, które są
obciążające pod względem emocjonalnym.
Wypalenie zawodowe
występuje, gdy pracownik przestaje odczuwać
satysfakcję z wykonywanej pracy, jego rozwój
zawodowy
zostaje
zahamowany,
odczuwa
przepracowanie i niezadowolenie z wykonywanego
zajęcia, które wcześniej sprawiało mu przyjemność.
Jest
to
wynik
wypalania
się,
czyli
stresu
występującego na skutek przepracowania. Problem
ten dotyczy najczęściej przedstawicieli zawodów
wymagających intensywnych kontaktów z ludźmi.
Stres jest obecny w życiu każdego człowieka.
Nie jest jednak stresem samo wydarzenie, tylko to,
jak jest ono odczuwane.
Optymalny poziom stresu pozwala na zaangażowanie:
- powoduje pojawienie sie motywacji do działania
(realizacja obowiązków, wiara we własne działania,
zaspokojenie potrzeb),
- powoduje wzrost energii-szybkosci i siły reakcji,
- wzmaga czujność, spostrzegawczość - łatwość w
odbieraniu ważnych sygnałów z zewnątrz,
- zwiększa refleks – lepsza sprawność intelektualna i
motoryczna.
Stres to:
Normalna reakcja człowieka na to co nowe, nietypowe,
trudne, zagrażające;
Odpowiedź organizmu na zaistniałą sytuację, stawiane
mu zadania.
STRES może mobilizować organizm aktywizując
procesy psychologiczne ułatwiając dostęp do
potęciałów
intelektualnych,
motywacyjnych,
wykonawczych
niezbędnych
do
wykonania
zadania.
Optymalny poziom stresu sprawia, że radzimy sobie
z utrudnieniami, próbujemy je wyeliminować,
podejmujemy nowe działania, szukamy nowych
rozwiązań.
Czasami jednak STRES jest za duży lub trwa zbyt długo.
Przechodzi w fazę rozstrojenia – obniża czynności
psychiczne (dekoncentracja, rozkojarzenie, luki w
pamięci, trudności w logicznym myśleniu). Irracjonalna
strona natury ludzkiej bierze górę nad racjonalną
PRZESTAJEMY BYĆ SKUTECZNI
Nie rozładowany kumuluje się, a wtedy może zaburzyć
nasze funkcjonowanie – sprawność i skuteczność
działania. Pojawiają się czynności stereotypowe,
obsesyjne trzymanie się schematów, syndrom
bezradności. Depersonalizacja, obojętność.
Każdy człowiek posiada własne sposoby
radzenia sobie ze stresem.
Silny stres może je jednak przełamać.
W fazie destrukcji człowiek nie jest zdolny do
prawidłowej oceny sytuacji, obniża się poziom
motywacji do radzenia sobie.
PODSTAWOWE WYMIARY SYNDROMU WYPALENIA ZAWODOWEGO
WEDŁUG CH. MASLACH:
I.
stadium wyczerpania emocjonalnego: nadmierne zaangażowanie
emocjonalne oznacza, że osoba identyfikuje się emocjonalnie z
pracą, tak że sukces w pracy jest równoznaczny z sukcesem
osobistym, a niepowodzenie w pracy - z osobistą porażką. W stadium
tym, pojawiają się symptomy emocjonalnego wyczerpania, takie jak
fizyczne zmęczenie, dolegliwości ze strony układu pokarmowego,
bóle głowy, zaburzenia snu, osłabienie układu immunologicznego.
II.
stadium depersonalizacji: przejawia się przez fizyczne lub psychiczne
dystansowanie się w stosunku do osób, które są odbiorcami usług;
przekonanie, że osoba potrzebująca pomocy zasługuje na los, jaki ją
spotkał i nie jest warta godnego traktowania.
III.
stadium obniżonego poczucia dokonań osobistych: spadek poczucia
własnej kompetencji i skuteczności, poczucie braku kontroli,
zorientowanie na porażkę - syndrom wyuczonej bezradności.
EGZYSTENCJALNY MODEL WYPALENIA ZAWODOWEGO
W
Y
S
O
K
I
P
O
Z
I
O
M
M
O
T
Y
W
A
C
J
I
O
S
I
Ą
G
N
I
Ę
Ć
:
-p
e
r
s
o
n
a
l
i
z
a
c
j
a
,
-w
y
s
o
k
i
e
o
s
o
b
i
s
t
e
z
a
a
n
g
a
ż
o
w
a
n
i
e
,
-w
y
s
o
k
i
e
p
o
c
z
u
c
i
e
d
o
k
o
n
a
ń
o
s
o
b
i
s
t
y
c
h
(
p
r
a
c
a
j
e
s
t
p
e
r
s
o
n
a
l
n
i
e
c
z
y
m
ś
w
a
ż
n
y
m
i
z
n
a
c
z
ą
c
y
m
)
S
T
A
W
I
A
N
I
E
S
O
B
I
E
"
W
Y
S
O
K
I
E
J
P
O
P
R
Z
E
C
Z
K
I
"
Ś
R
O
D
O
W
I
S
K
O
S
T
R
E
S
U
J
Ą
C
E
Ś
R
O
D
O
W
I
S
K
O
W
S
P
I
E
R
A
J
Ą
C
E
ZREALIZOWANE CELE
I OCZEKIWANIA
NIEZREALIZOWANE CELE
I OCZEKIWANIA
SUKCES
PORAŻKA
ZNACZENIE EGZYSTENCJALE
"Jeśli moja praca ma znaczenie,
to i ja mam znaczenie"
WYPALENIE
jest
wsparcie
panują dobre
stosunki pomiędzy
w efektywnej instytucji
jest wpływ na politykę
pracownikami
Środowisko pracy
wspierające
To przyczynia się do
osiągania SUKCESÓW.
Sukces sprawia,że
jednostka ma
poczucie
egzystencjonalnego
znaczenia i jest
ZMOTYWOWANA do
działania
są wyzwania
jest
autonomia
nagrody
MINIMUM
wsparcie
brak
MINIMUM
przeszkody MAX
autorytetu
stres MAX
Środowisko pracy
stresujące
brak środków
do wykonania
zadania
brak
wyzwań
To wszystko prowadzi do porażki.
Porażka przyczynia się do
poczucia, że bez względu na to jak
ciężko się pracuje, nie osiąga się
istotnego wpływu.
(faza
rozstrojenia,
faza
destrukcji)
niemożliwość
zredukowania
napięcia
Abstrakcją jest występowanie w
przedstawionej formie modelu 1 lub
modelu 2 raczej jest to złożona
kombinacja, która jest subiektywna i
zależy od predyspozycji i motywacji
jednostki.
Środowisko pracy nie jest statycznym
modelem.
Wypalenie zawodowe nie pojawia się
z dnia na dzień. To złożony proces, w
którym dochodzi do skumulowania się
wielu symptomów, informujących o
pogłębiających się problemach.
Dlatego właściwa i szybka
autodiagnoza umożliwia podjęcie
działań zaradczych i dokonanie
pożądanych zmian.
Obraz kliniczny wypalenia zawodowego
FIZYCZNE
 Dominujące poczucie zmęczenia.
 Zaniedbywanie aktywności fizycznej
 Zakłócenia snu.
 Zaburzenia łaknienia.
 Zaburzenia seksualne (brak ochoty na seks).
 Nadużywanie alkoholu, leków, etc.
 Częste choroby bez rozpoznawalnych przyczyn.
EMOCJONALNE I BEHAWIORALNE
Trudności w relaksowaniu się.
 Utrzymujące się poczucie znużenia.
 Obniżony nastrój.
 Stała obecność negatywnych postaw i myśli.
 Długotrwałe resentymenty lub urazy wobec innych ludzi.
 Regularnie występujące poczucie osamotnienia lub izolacji.
 Nawracające lęki.
 Poczucie pustki i braku sensu.
 Rosnąca ilość zachowań impulsywnych bez względu na
konsekwencje.
 Niekontrolowane zachowania agresywne.
Obraz kliniczny wypalenia zawodowego
RODZINNE I SPOŁECZNE
 Obniżenie zainteresowania życiem rodziny.
 Łatwiejsze wpadanie w irytację lub złość na członków rodziny.
 Spędzanie większej ilości czasu poza domem bez wyraźnego powodu.
 Opór przed wspólnym wypoczynkiem lub niemożność cieszenia się nim.
 Zwiększająca się ilość czasu spędzanego samotnie.
 Nadmierne oglądanie telewizji jako sposób ucieczki od problemów.
 Nasilony stres towarzyszący dużym zmianom życiowym.
 Obniżenie poczucia wsparcia.
ZWIĄZANE Z PRACĄ
 Utrata zapału.
 Poczucie, iż stale brakuje na coś czasu.
 Obawy i opór przed pójściem do pracy.
 Rosnące poczucie niekompetencji.
 Poczucie "marnowania" czasu.
 Trudności w kończeniu rozpoczętych zadań.
 Narastające niezadowolenie z pracy, brak pomysłu na dokonanie zmiany.
 Trudności w wyrażaniu własnych opinii.
 Utrzymująca się złość i pielęgnowanie urazy do przełożonych i współpracowników
 Potrzeba częstego patrzenia na zegarek.
 Schematyczne traktowanie podwładnych.
 Niezdolność do podejmowanie decyzji.
Trzeba podkreślić, że fakt wystąpienia niektórych
wyżej wymienionych objawów nie oznacza, że
osoba narażona jest na niebezpieczeństwo
wypalenia.
Należy uświadomić sobie, że wypalenie nie pojawia
się tylko wtedy, gdy istnieją wszystkie typy
symptomów. Istnieje skomplikowana relacja między
indywidualnymi predyspozycjami a nasileniem się
poszczególnych objawów wypalenia zawodowego.
CZYNNIKI RYZYKA ZWIĘKSZJĄCE PRAWDOPODOBIEŃSTWO POJAWIENIA SIĘ
SYNDROMU WYPALENIA ZAWODOWEGO
UTRATA AUTONOMII
konflikt ról niejasność, sztywność ról nieadekwatne przywództwo motywowanie, oparte wyłącznie o system wzmocnień negatywnych
nadmierna biurokracja brak systemu wsparcia społecznego nieustanne doświadczanie porażki wyłączenie ze współdecydowania brak bezpieczeństwa zatrudnienia nadmiar obowiązków presja czasu brak szacunku ze strony pracodawcy
lub współpracowników
zaniżone wynagrodzenie, etc. -
ŚRODOWISKOWE
- nadmierny perfekcjonizm
- naiwny idealizm
- stawianie sobie wysokich wymaga
przy niewielkich możliwościach
wpływu na sytuację
- poczucie zewnętrznego
umiejscowienia kontroli
- irracjonalne przekonania
(opatrzone dużym kwantyfikatorem)
- życzeniowa interpretacja
wydarzeń, nadmierna
racjonalizacja, defensywna
postawa wobec porażek
- brak lub słaba organizacja czasu
prywatnego i czasu pracy
- traktowanie niepowodzenia w pracy
w kategoriach osobistej porażki
- brak lub mała dbałość o swoje ciało,
dietę, ćwiczenia fizyczne, rytm snu,
relaks i podstawową higienę
- nadmierne zaangażowanie
emocjonalne, etc.
OSOBOWOŚCIOWE
Obciążenia w zespole współpracowników:
1. Zbyt liczny zespół współpracowników – trudności w budowaniu i
podtrzymywaniu wspierających relacji.
2. Zbyt mały zespół pracowników – duże obciążenie pracą, zbyt mały dystans.
Niekorzystny skład zespołu – brak wpływu na dobór ludzi do zespołu pod
względem pożądanych cech osobowościowych i kompetencji zawodowych.
3. Brak kontaktu i wsparcia – pomagając innym czerpiemy energię do pracy z
szacunku, którym jesteśmy darzeni w zespole, z uznania dla naszej pracy,
lojalności i życzliwości ze strony kolegów.
4. Brak informacji zwrotnej – członkowie zespołu nie przekazują sobie informacji
dotyczących pracy w zespole, trudności, z którymi się borykają, pomysłów na
temat możliwości usprawnienia funkcjonowania zespołu w obszarze organizacji
pracy i komunikacji.
5.Niezgodności koncepcyjne – mogą wynikać z różnej przeszłości zawodowej,
różnych podejść teoretycznych, przekonań dotyczących skuteczności działania.
6. Zarządzanie dyrektywne – wszelkie niekorzystne zjawiska dotyczące kierowania
zespołem przekładają się na poczucie jakości życia i sprawność zawodową.
Rozwój wypalenia
zawodowego nie
zależy tylko od
charakteru
stresu i aktualnej siły
człowieka, lecz w
głównej
mierze od oparcia
emocjonalnego i
możliwości pomocy ze
strony struktury
społecznej.
Wsparcie – pomoc dostępna dla
człowieka w sytuacjach trudnych,
zasoby dostarczane człowiekowi przez
interakcję z innymi z grupy
odniesienia.
Procesy zachodzące w grupie:
 Wzmacnianie rozwoju zachowań
prawidłowych.
 Zachowania samokontrolujące.
 Wypracowanie metod radzenia sobie.
 Racjonalizacja.
 Wymiana informacji.
 Trafne różnicowanie bodźców i wydarzeń.
 Utrwalanie pozytywnego obrazu siebie.
 Zmniejszać poczucie izolacji.
 Rozwijanie alternatywnych struktur
społecznych.
Wsparcie emocjonalne:
przekazanie emocji
podtrzymujących,
uspokajających, będących
przejawem troski i
pozytywnego
ustosunkowania do osoby
wspieranej.
Wsparcie
informacyjne:
Wymiana zdań oraz
udzielanie informacji
sprzyja lepszemu
rozumieniu sytuacji.
Wsparcie
instrumentalne:
Udzielanie bezpośredniej
pomocy w postaci
środków do wykonania
zadania lub usług.
Wzmocnienie pozytywne – efekt zachowania
Będący wynikiem reakcji, który powoduje, ze
dane
zachowanie będzie się powtarzać w przyszłości.
Nagroda bywa wzmocnieniem pozytywnym.
RELAKSACJA
Techniki relaksacyjne:
1. Oddechowe.
2. Odprężające – rozluźniające
napięcie mięśniowe.
3. Wyobrażeniowe (wizualizacyjne).
4. Wyciszenie.
5. Afirmacja.
Techniki relaksacyjne prowadzą
do:
 opanowania,
 wypoczynku i odprężenia,
 kontroli stanów lękowych,
 zwiększają wiarę w siebie,
 dają poczucie
kontroli nad problemem.
Organizm regeneruje się głównie
podczas snu
W CZASIE SNU GŁĘBOKIEGO:
 obniża się temperatura ciała i metabolizm
 zanikają hormony stresowe (kortyzol)
 wydzielają się potężne ilości hormonu
wzrostu (anaboliczny hormon reperujący
tkanki)
W CZASIE FAZY REM:
 następuje wzrost fizyczny połączeń
komórkowych
Gdy rozmyślamy przed snem o
jutrzejszym dniu nasz mózg:
1. nie jest w stanie zejść na poziom
podstawowy.
2. metabolizm ciała jest cały czas
podwyższony z powodu stresu.
NEUROGENEZA
W ciągu ostatnich 20 lat odkryto w naszym
organizmie nigdy nie kończący się proces
odnowy organizmu. Aby ten proces mógł
zachodzić w sposób ciągły muszą być
spełnione określone warunki życiowe:
gdy jesteśmy zbyt aktywni lub za mało
aktywni wówczas ten proces zwalnia.
Przeciwdziałając syndromowi wypalenia zawodowego:
 Poddaj weryfikacji swoje cele i priorytety;
 Postaraj się, aby Twoje cele były realistyczne
tzn. aby ich realizacja zależała od Ciebie.
 Oceń czy wymagania, które stoją przed tobą,
korespondują z twoimi celami;
 Przeanalizuj swoje możliwości w zakresie
sprostania tym wymaganiom;
 Jeżeli odczuwasz nadmiar obowiązków, dokonaj
ich redukcji poprzez wycofanie się z pewnych zadań;
 Staraj się być elastycznym, patrz na problem
z różnych perspektyw.
 Bądź świadomy swoich braków i akceptuj
własne ograniczenia.
 Podejmuj nowe wyzwania.
 Zwracaj uwagę na drobne radości codziennego życia.
 Twórz satysfakcjonujące relacje z innymi.
 Jeżeli kontakty z otaczającymi ludźmi
kosztują cię zbyt wiele energii, postaraj się zwiększyć
dystans wobec otoczenia. Masz prawo bronić się przed nadmierną
eksploatacją emocjonalną czy psychiczną;
 Usprawnij swoje umiejętności w zakresie radzenia sobie ze stresem;
Przeciwdziałając syndromowi wypalenia zawodowego:
Sprawdź, które obszary twoje życia - praca, rodzina, etc. generują stres
i postaraj się to zmienić, rozwiązać istniejące problemy, zredukować
stres;
Skorzystaj z pomocy rodziny lub przyjaciół w uporaniu się ze stresem;
 Upewnij się czy prowadzisz zdrowy styl życia:
- czy dostarczasz sobie odpowiednią ilość snu i wypoczynku;
- czy twoja dieta jest właściwa, zrównoważona, dostarcza ci
niezbędnych składników;
- czy dostarczasz sobie wystarczająco dużo aktywności fizycznej;
- czy nie nadużywasz kawy lub alkoholu;
 Bądź wrażliwy na własne potrzeby fizyczne, psychiczne, emocjonalne,
duchowe i społeczne.
 Poszukaj odpowiedniego dla siebie hobby,
bądź zmień obszar dotychczasowych zainteresowań.
 Pamiętaj, że istniejesz również poza pracą.
 Przyznaj sobie prawo do wypoczynku, relaksu, przyjemności.
Jeśli poczucie wypalenia zawodowego jest już bardzo nasilone - odczuwasz
brak motywacji, wycofałeś się z życia towarzyskiego, twoja efektywność w
pracy zawodowej spadła do minimum, zgłoś się na konsultację do specjalisty.
Psychologiczne techniki redukcji stresu
1. OCENA PRAWDOPODOBIEŃSTWA POJAWIENIA SIĘ SYTUACJI
STRESOGENNEJ – UNIKANIE
 powtarzanie
 planowanie
 unikanie
2. OBNIŻANIE RANGI ZDARZENIA
3. OBNIŻANIE STOPNIA NIEPEWNOŚCI
4. RELAKSACJA I WIZUALIZACJA (AUTOHIPNOZA I AUTOSUGESTIA)
5. OPTYMALIZACJA „Ja”
 PSYCHOEDUKACJA (POSZERZANIE POLA ŚWIADMOŚCI)
 PRZEFORMUŁOWANIE NEGATYWNYCH MYŚLI
 RACJONALNE MYŚLENIE
6. BIOFEEDBACK JAKO WSKAŹNIK W KONTROLI POZIOMU STRESU
 METODA POMIARU TEMPERATURY SKÓRY
 METODA ELEKTRYCZNEGO PRZEWODNICTWA SKÓRY
 METODA ELEKTRYCZNEJ AKTYWNOŚCI MIĘŚNI
Trening antystresowy
Poradnik
jak zredukować stres...
Nie podejmuj się misji niemożliwych do
wykonania...
Uśmiech to podstawa...
Pomagaj innym jak potrafisz najlepiej...
Dziel się z innymi swoim sukcesem…
Nie martw się, jeśli Twoi przyjaciele są inni niż
Ty...
...ważne jest to, że są Twoimi przyjaciółmi i
czujesz się
przy nich bezpiecznie...
Nie pozwalaj
mniejszym ludziom
przeszkadzać
sobie...
Nie trać głowy, nawet
w najtrudniejszych
sytuacjach...
Niech nigdy nie zabraknie Tobie pewności
siebie...
Nie poddawaj się presji otoczenia…
Praca zespołowa
może przynieść
wiele korzyści...
Troszcz się o Twoje zdrowie...
A szczególnie o głowę...
Naucz się doceniać swoich przyjaciół…
… i zawsze znajduj dla nich czas…
Zrelaksuj się od
czasu do czasu…
… wspominając miłe chwile…
...ponieważ
wcześniej czy
później
uświadomisz
sobie...
że pieniądze to nie wszystko...
Bibliografia:
1. H. Sęk „Wypalenie zawodowe. Przyczyny i
zapobieganie” PWN Warszawa 2005
2. B. Rychlik „Wypalenie zawodowe osób
pomagających innym – zagrożenia, diagnoza,
sposoby przeciwdziałania” Rynia 2007
3. M. Lechowicz – Ziółkowska „Warsztaty
optymalizacji kompetencji życiowych” Warszawa
2002
4. H. Hamer, J. Wołoszyn „Wybrane zagadnienia z
psychologii społecznej” Warszawa 1997
5. www.usmiech.bo.pl
Dziękuję za uwagę
Małgorzata Karwowska-Zaradniak