Wypalenie zawodowe

W literaturze naukowej termin wypalenia zawodowego pojawił się po raz pierwszy
około dwadzieścia lat temu.
Terminem wypalenia zawodowego określamy zespół wyczerpania
emocjonalnego,depersonalizacji i obniżonego poczucia dokonań osobistych, który
może wystąpić u osób pracujących z innymi ludźmi w pewien określony
sposób.Dodatkowo zespół ten nazywany jest erozją zaangażowania w pracę.
W literaturze rozróżniamy dwa stany: stan wypalenia i znużenia.
Wypaleniu ulegają ludzie, którzy pracowali z ogromnym zaangażowaniem i energią,
podczas gdy osoby ulegające znużeniu nie miały nigdy takiego okresu entuzjazmu.
Łączy je jednak pozbawienie energii, witalności i radości codziennego życia, a to
czy wypalenie nastąpi zależy od układu wielu czynników osobistych i
środowiskowych.
Zjawisko to jednak postrzegane jest jako ważny problem indywidualny i
społeczny. Wypalenie zawodowe jako zjawisko, ma znaczenie i może być
pojmowane jako ryzyko zawodowe, w zawodach, których istotą jest praca z
ludźmi.Dotyczy przede wszystkim nauczycieli, pielęgniarek, pedagogów, lekarzy,
terapeutów, pracowników socjalnych, psychologów, pedagogów, kuratorów
sądowych, księży, doradców personalnych, menadżerów, handlowców i innych
osób, które zajmują się szeroko rozumianą pomocą drugiemu człowiekowi. Ludzie
ci wchodzą w intensywny kontakt z drugim człowiekiem, a kryzys pojawia się
najczęściej między 3 a 7 rokiem pracy. Przyjmuje się, że przeżywanie stresu w
miejscu pracy jest właśnie tą płaszczyzną, na której pojawia się i rozwija syndrom
wypalenia zawodowego.Uważa się, że zjawisko to jest nie tylko bezpośrednim
skutkiem przewlekłego stresu zawodowego, a stresu zmodyfikowanego własną
aktywnością zaradczą.
Koszty wypalenia zawodowego obciążają wszystkich obywateli, nawet
jeśli wypalenie nie jest ich problemem. American Institute of Stress podaje, że
prawie połowa osób pracujących zawodowo odczuwa dolegliwości będące
konsekwencją wypalenia zawodowego, a straty jakie corocznie ponosi
gospodarka amerykańska z powodu stresu w pracy, sięgają 300 bilionów
dolarów. Są one spowodowane głównie absencją pracowników, zmniejszeniem
ich produktywności, fluktuacją kadr, a co za tym idzie- koniecznością
przyuczenia ich do nowych zadań.
Zespół wypalenia zawodowego- charakterystyczne cechy podstawowe
Wyczerpanie emocjonalne- objawia się zniechęceniem do pracy, coraz mniejszym
zainteresowaniem sprawami zawodowymi, obniżoną aktywnością,
pesymizmem, stałym napięciem psychofizycznym, drażliwością oraz
zmianami somatycznymi takimi jak chronicznym zmęczeniem, bólami głowy,
bezsennością, zaburzeniami gastrycznymi, częstymi przeziębieniami itp.
Depersonalizacja- czyli odczłowieczenie inaczej uprzedmiotowienie jest próbą
zwiększenia psychicznego dystansu wobec osoby, z którą się pracuje.Ma ona
związek z obojętnością i dystansowaniem się wobec problemów klienta
( pacjent, uczeń, interesant ), powierzchownością i sformalizowaniem
kontaktów, cynizmem, obwinianiem innych za niepowodzenia w pracy.
Depersonalizacja będzie przyjmowała formy w zależności od rodzaju
aktywności zawodowej pracownika. W przypadku nauczycieli jest to
najczęściej zwracanie się do ucznia po nazwisku lub numerze w dzienniku, a
nawet stosowaniem wobec uczniów niewybrednych epitetów. Objawia się to
także niechęcią do zajęć pozalekcyjnych, stosowaniem kartkówek zamiast
dyskusji, rzadkimi kontaktami z rodzicami, stosowaniem kar,
sformalizowaniem wywiadówek. U lekarzy objawia się stosowaniem,
szybkiej, mechanicznej diagnozy, traktowaniem pacjenta jako „jednostkę
chorobową”
Obniżenie poczucia dokonań osobistych-jest to tendencja do widzenia
własnej pracy w negatywnym świetle. Objawia się niezadowoleniem z
osiągnięć w pracy, przeświadczeniem o braku kompetencji, utratą
wiary we własne możliwości, poczuciem niezrozumienia ze strony
przełożonych, stopniową utratą możliwości do rozwiązywania
pojawiających się problemów i niemożnością przystosowania się do
trudnych warunków zawodowych. Przyjmować ono może skrajne
formy zachowań agresywnych (np.agresja werbalna), jak i
ucieczkowych (absencja w pracy). Te zachowania tworzą
samonapędzający się mechanizm.
Sytuacje zwiększające ryzyko pojawienia się wypalenia zawodowego
Jest wiele sytuacji, które zwiększają ryzyko pojawienia się syndromu
wypalenia zawodowego.
Przede wszystkim zaliczamy do nich ilość i jakość interakcji dotyczących
problemów osobistych- jest to traktowane jako główna przyczyna wypalenia.
W tej grupie znajdują się zarówno profesjonaliści zajmujący się wieloma
osobistymi problemami, jak i nieprofesjonaliści zaangażowani w stały
emocjonalny kontakt z jedną osobą.
Kolejną sytuacja jest niekończąca się natura zadania powodująca często
poczucie niemocy. W zawodzie nauczyciela można zaliczyć np. trudne do
osiągnięcia sukcesy w pracy wychowawczej z uczniami.
Również potrzeba zachowania publicznej twarzy zalicza się do sytuacji
sprzyjających wypaleniu zawodowemu.Określana jest jako zmuszanie do
ukrywania emocji i swoich własnych przekonań. Wynika ona z oczekiwań
określonego zachowania. Utrzymanie zawodowego image’u nie jest łatwe, bo
w konsekwencji można stracić kontakt ze swoim prawdziwym „ja”.
Cechy osobowości, które mają wpływ na ryzyko pojawienia się wypalenia
zawodowego to przede wszystkim motywacja do pracy, skłonność do
impulsywności i niecierpliwości, mała pewność siebie i niedojrzałość.
Wypaleniu zawodowemu sprzyjają także czynniki związane z instytucją, a
przede wszystkim ze sposobem zarządzania nią.Wymienić należy w tym
przypadku nadmierne wymagania, słabe kanały komunikacji, restrykcyjne
zasady ograniczające autonomię pracownika i złe kierownictwo.
Etapy procesu wypalenia zawodowego
Ocenia się, że wypalenie zawodowe to swojego rodzaju proces, który można
przedstawić za pomocą następujących po sobie etapów:
Pierwszy stopień- to stadium ostrzegawcze, w którym pojawiają się nieustające
objawy przeziębienia, bóle głowy, bezsenność, uczucie irytacji.Uważa się, że
powrót do właściwego funkcjonowania z tego stadium nie jest trudne.
Wystarczy często krótki wypoczynek, hobby oraz okresowe zmniejszenie
obciążenia pracą.
Drugi stopień-pojawia się wtedy, gdy syndrom jest bardziej stały i trwa dłużej.
Charakterystyczne objawy w tym przypadku to wybuchy irytacji, pogardliwe
odnoszenie się do innych, gorsze wykonywanie zadań. W tym przypadku
wymagany jest dłuższy odpoczynek niż weekend. Koniecznością staje się
wzięcie urlopu, zainteresowanie się czymś innym niż pracą.Wskazana jest
pomoc przyjaciół, która okazuje się ważniejszą i efektywniejszą niż pomoc
profesjonalna.
Trzeci stopień-występuje wtedy, gdy syndrom wypalenia zawodowego staje się
chroniczny. Dochodzi do rozwoju objawów fizycznych i somatycznych.
Typowe objawy tego stadium to wrzody żołądka,nadciśnienie, napady
depresji, uczucie osamotnienia i alienacji.Sytuacja ta powoduje, że oprócz
osoby dotkniętej wypaleniem zawodowym cierpią również członkowie
rodziny, przyjaciele,współpracownicy. W tym przypadku konieczna jest
interwencja profesjonalisty tzn. lekarza, psychologa, terapeuty. Jednakże nie
zawsze pomoc ta może osiągnąć zamierzony skutek. W skrajnym przypadku
wypalenie zawodowe może prowadzić do poważnej depresji i niezbędna jest
wtedy konieczność zmiany pracy.
Zapobieganie wypaleniu zawodowemu
Istnieje wiele sposobów zapobiegania wypalenia zawodowego i radzenia sobie
z już zaistniałym. Przede wszystkim bardzo ważne jest podejmowanie pracy
zgodne ze zdobytym wykształceniem, umiejętnościami i kwalifikacjami, a
także intensywny wysiłek w celu rozwijania swojej osobowości adekwatnej
samooceny i obiektywnej oceny rzeczywistości. Konieczne jest gromadzenie
zasobów związanych z radzeniem sobie ze stresem. Dzięki nim sytuacje
trudne postrzegane są przez nas jako wyzwanie, a nie jako zagrożenie czy
strata. Należy również utrzymywać bliskie relacje z innymi ludźmi, dzięki
którym możemy liczyć na pomoc i wsparcie społeczne w trudnych sytuacjach.
Podsumowanie
Wydaje się, że najistotniejszą rolę w zapobieganiu wypaleniu zawodowemu
odgrywa sama znajomość tego problemu wśród pracowników. Problem ten
powinien być uświadamiany pracownikowi tak aby nie padł on ofiarą tego
syndromu.
Jeżeli osobie nie udaje się zachować niezbędnej równowagi między życiem
zawodowym, a prywatnym i praca całkowicie ją pochłania (poza pracą nie ma
już nic), to dochodzi wtedy do wyplenia zawodowego. Pula energetyczna
człowieka staje się zbyt mała by w tej sytuacji podołać. W najgorszym
przypadku człowiek traci wtedy zdolność do pracy, w najlepszym- staje się
mniej niż dotychczas efektywny.
Mając powyższe na uwadze należy uzmysłowić sobie, że pojawiające się
symptomy zwiastujące wypalenie zawodowe nie muszą być wyłącznie
źródłem stresu, frustracji, niezadowolenia, czy w najgorszym przypadku
prowadzić do wypalenia zawodowego. Powinno traktować się je, jako
informację zwrotną o własnych zachowaniach i wykorzystać do wprowadzenia
zmian w postrzeganiu pracy, jak również zweryfikować kwestie
prowadzonego stylu życia, tak aby syndrom wypalenia zawodowego nie
ujawnił się.
Dziękuję za uwagę