Książka Nauczyciela SZKOŁA PODSTAWOWA Materiały dydaktyczne do historii 6 Materiały pomocne w przygotowaniu ciekawych i wartościowych lekcji: • rozkład materiału z wymaganiami na oceny, • scenariusze lekcji z kartami pracy. Materiały dydaktyczne są dostępne w wersji elektronicznej w portalu Portal dlanauczyciela.pl Źródło wartościowych i rzetelnie opracowanych pomocy dydaktycznych, ułatwiających przygotowanie i prowadzenie lekcji. Materiały czytelnie podzielono na kategorie, co pozwoli zaoszczędzić czas potrzebny na przygotowanie zajęć. dlanauczyciela.pl ponad 200 000 użytkowników Aplikacje Filmy edukacyjne GettyImages Moja Nowa Era Konto Moja Nowa Era umożliwia logowanie za pomocą tego samego loginu i hasła do naszych serwisów: • dlanauczyciela.pl • generator.dlanauczyciela.pl • sklep.nowaera.pl Login Hasło BRAND na I stronę podręcznika Bogumiła Olszewska Wiesława Surdyk-Fertsch Książka Nauczyciela MATERIAŁY DYDAKTYCZNE DO HISTORII DLA SZKOŁY PODSTAWOWEJ Książka Nauczyciela została przygotowana do podręcznika Wczoraj i dziś 6 o numerze ewidencyjnym w wykazie MEN: 877/3/2019, rok dopuszczenia 2019. Nabyta przez Ciebie publikacja jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy o przestrzeganie praw, jakie im przysługują. Zawartość publikacji możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie umieszczaj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, to nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. Możesz skopiować część publikacji jedynie na własny użytek. Szanujmy cudzą własność i prawo. Więcej na www.legalnakultura.pl © Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. 2019 ISBN 978-83-267-3629-2 Redakcja merytoryczna: Anna Hebel. Redakcja językowa: Aleksandra Bednarska, Magdalena Brozis. Nadzór koncepcyjno-redakcyjny: Anna Pietrzak. Nadzór artystyczny: Kaia Juszczak. Opieka graficzna: Ewa Kaletyn. Projekt okładki: Maciej Galiński, Wojtek Urbanek. Projekt layoutu: Małgorzata Gregorczyk, Wojtek Urbanek. Opracowanie graficzne: Sławomir Włodarczyk, Klaudia Jarocka. Ilustracje: Elżbieta Buczkowska, Wioleta Herczyńska, Ewelina Baran, Marta Długołęcka, Marcin Oleksak, Natalia Helman. Mapy: Zespół kartograficzny NE. Realizacja projektu graficznego: Mateusz Wysiecki. Nowa Era Sp. z o.o. Aleje Jerozolimskie 146 D, 02-305 Warszawa www.nowaera.pl, e-mail: [email protected] Centrum Kontaktu: 801 88 10 10, 58 721 48 00 Druk i oprawa: Color Graf Sp. z o.o., Gdańsk Wprowadzenie Szanowni Państwo! Dodatkowe materiały, m.in. odpowiedzi do zeszytu ćwiczeń oraz listy zasobów znajdujących się w Multibooku i na stronie docwiczenia.pl, są dostępne w portalu Książka Nauczyciela do podręcznika Wczoraj i dziś 6 wraz z materiałami zamieszczonymi na stronie internetowej www. dlanauczyciela.pl wydawnictwa Nowa Era to przewodnik metodyczny przygotowany zgodnie z założeniami nowej podstawy programowej. Zawiera on materiały ułatwiające pracę dydaktyczną: rozkład materiału, scenariusze lekcji z kartami pracy i testy podsumowujące z odpowiedziami. Na stronie internetowej www.dlanauczyciela.pl znajdą Państwo dodatkowe materiały, m.in. program nauczania i odpowiedzi do zeszytu ćwiczeń. Spis treści 1 Rozkład materiału 4 W prezentowanym planie – zintegrowanym z programem nauczania i w pełni dostosowanym do podręcznika – szczegółowo rozpisano wyma­gania na poszczególne oceny. 2 Scenariusze lekcji i karty pracy 15 Rozdział zawiera propozycje realizacji wybranych zagadnień i tematów z podręcznika Wczoraj i dziś dla klasy szóstej z wykorzystaniem różnych metod i technik aktywizujących, których zadaniem jest pobudzenie możliwości intelektualnych oraz aktywności ucznia. Dołączono do nich karty pracy oraz dodatkowe materiały dla nauczyciela do wykorzystania podczas zajęć. Rozdział I – Narodziny nowożytnego świata Karta pracy „Wielkie odkrycia geograficzne” .............................................. Scenariusz „Wielkie odkrycia geograficzne” ................................................ Karta pracy „Skutki odkryć geograficznych” . ............................................. Scenariusz „Skutki odkryć geograficznych” ................................................ Scenariusz „Reformacja – czas wielkich zmian” . ........................................ Karta pracy „Reformacja – czas wielkich zmian” ........................................ Rozdział II – W Rzeczypospolitej szlacheckiej Scenariusz „Demokracja szlachecka” ........................................................... Karta pracy „Demokracja szlachecka” ......................................................... Scenariusz „Rzeczpospolita Obojga Narodów” ............................................ Kara pracy „Rzeczpospolita Obojga Narodów” ............................................ Scenariusz „Państwo bez stosów” ................................................................ Karta pracy „Państwo bez stosów” ............................................................... 15 16 19 20 22 24 25 29 30 32 33 35 Rozdział III – W obronie granic Rzeczypospolitej Scenariusz „Powstanie Chmielnickiego” . .................................................... Karta pracy „Powstanie Chmielnickiego” .................................................... Scenariusz „Kryzys Rzeczypospolitej” ......................................................... Karta pracy „Kryzys Rzeczypospolitej” . ...................................................... Scenariusz „W obronie granic Rzeczypospolitej – podsumowanie” ............ Karta pracy „W obronie granic Rzeczypospolitej – podsumowanie” .......... Rozdział IV – Od absolutyzmu do republiki Scenariusz „Oświecenie w Europie” . ........................................................... Karta pracy „Oświecenie w Europie” ........................................................... Scenariusz „Nowe potęgi europejskie” ......................................................... Karta pracy „Nowe potęgi europejskie ......................................................... Scenariusz „Stany Zjednoczone Ameryki” ................................................... Karta pracy „Stany Zjednoczone Ameryki” ................................................. Rozdział V – Upadek Rzeczypospolitej Scenariusz „Pierwszy rozbiór Polski” .......................................................... Karta pracy „Pierwszy rozbiór Polski” . ....................................................... Scenariusz „Kultura polskiego oświecenia” ................................................. Scenariusz „Powstanie kościuszkowskie i trzeci rozbiór Polski” ............... Karta pracy „Powstanie kościuszkowskie i trzeci rozbiór Polski” . ............ Rozdział VI – Rewolucja francuska i okres napoleoński 46 48 49 51 52 54 55 57 58 60 62 Karta pracy „Księstwo Warszawskie” .......................................................... 63 65 66 69 72 Materiały prezentacyjne Multibook 73 Scenariusz „Rewolucja francuska” ............................................................... Karta pracy „Rewolucja francuska” ............................................................. Scenariusz „Upadek Napoleona” ................................................................. Scenariusz „Księstwo Warszawskie” ............................................................ 3 36 38 39 42 43 45 Zagadnienia – średniowieczne wyobrażenia o Ziemi – przyczyny wypraw żeglarskich na przełomie XV i XVI w. – najważniejsze wyprawy przełomu XV i XVI w. oraz ich dowódcy – cywilizacje prekolumbijskie i ich dokonania – podbój Ameryki przez Hiszpanów i Portugalczyków oraz jego następstwa – zmiany w życiu ludzi w wyniku odkryć geograficznych – renesans – cechy charakterystyczne epoki – humaniści i ich poglądy – ideał człowieka w dobie renesansu – wynalezienie druku i jego znaczenie 1. Wielkie odkrycia geograficzne 2. Skutki odkryć geograficznych 3. Renesans – narodziny nowej epoki Ocena dobra Uczeń: – poprawnie posługuje się terminem: renesans, – podaje czas trwania epoki renesansu – przedstawia ideał człowieka w epoce odrodzenia i wyjaśnia termin: człowiek renesansu – opisuje dokonania Leonarda da Vinci i uzasadnia słuszność twierdzenia, że był on człowiekiem renesansu – poprawnie posługuje się terminami: antyk, humanizm – charakteryzuje epokę renesansu – wyjaśnia nazwę nowej epoki – wyjaśnia wpływ wynalezienia druku na rozprzestrzenianie się idei renesansu – przedstawia poglądy humanistów – wskazuje Erazma z Rotterdamu jako wybitnego humanistę i przedstawia jego poglądy – porównuje pracę kopisty z pracą w średniowiecznej drukarni – przedstawia zmiany w życiu ludzi w wyniku odkryć geograficznych – wymienia na podstawie mapy nazwy współczesnych państw położonych na obszarach dawniej zamieszkiwanych przez cywilizacje prekolumbijskie –p rzedstawia pozytywne i negatywne skutki wielkich odkryć geograficznych –p oprawnie posługuje się terminem: konkwistador –o pisuje działalność konkwistadorów i wymienia najbardziej znanych konkwistadorów (Hernán Cortez, Francisco Pizarro) –w skazuje na mapie tereny skolonizowane przez Hiszpanów i Portugalczyków – poprawnie posługuje się terminami: kolonia, niewolnik, plantacja – przedstawia politykę Hiszpanów i Portugalczyków w Nowym Świecie – tłumaczy przyczyny przewagi Europejczyków nad tubylczą ludnością Ameryki – opowiada o sytuacji niewolników na plantacjach w Ameryce – wyjaśnia, w jaki sposób w Ameryce pojawiła się ludność afrykańska – poprawnie posługuje się terminem: cywilizacje prekolumbijskie – wskazuje na mapie tereny zamieszkane przez Majów, Azteków i Inków – wymienia dokonania rdzennych ludów Ameryki – przedstawia po jednym pozytywnym i negatywnym skutku wielkich odkryć geograficznych – wskazuje odkrycie Ameryki jako początek epoki nowożytnej – wymienia nazwy rdzennych ludów Ameryki (Majowie, Aztekowie i Inkowie) – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: Stary Świat, Nowy Świat – podaje przykłady towarów, które przewożono między Ameryką a Europą – zaznacza na osi czasu epokę renesansu – wymienia Jana Gutenberga jako wynalazcę druku – wskazuje Leonarda da Vinci jako człowieka renesansu i określa dwie–trzy dziedziny jego zainteresowań – tłumaczy pochodzenie nazwy Ameryka – wskazuje związek między wynalazkami z dziedziny żeglugi a podejmowaniem dalekich wypraw morskich –w yjaśnia przyczyny poszukiwania morskiej drogi do Indii –p odaje i zaznacza na osi czasu daty wypraw Bartłomieja Diaza i Vasco da Gamy –p oprawnie posługuje się terminem: astrolabium –w yjaśnia, dlaczego Krzysztof Kolumb i Ferdynand Magellan skierowali swoje wyprawy drogą na zachód – podaje przyczyny wielkich odkryć geograficznych – wskazuje na mapie trasy najważniejszych wypraw przełomu XV i XVI w. oraz wymienia ich dowódców (Krzysztof Kolumb, Ferdynand Magellan, Vasco da Gama, Bartłomiej Diaz) – poprawnie posługuje się terminem: tubylec – wyjaśnia, dlaczego ludność tubylczą Ameryki nazwano Indianami – wymienia nowości w technice żeglarskiej, które umożliwiły dalekomorskie wyprawy – poprawnie posługuje się terminami: karawela, kompas – podaje lata pierwszej wyprawy dookoła Ziemi (1519–1522) i określa, w którym wieku doszło do tego wydarzenia – wskazuje Ferdynanda Magellana jako dowódcę wyprawy dookoła świata i przedstawia jej znaczenie Ocena celująca Uczeń: – wskazuje na mapie Indie, Amerykę – podaje przykłady towarów sprowadzanych z Indii (przyprawy, jedwab) – wymienia Krzysztofa Kolumba jako odkrywcę Ameryki – podaje rok odkrycia Ameryki (1492 r.) i określa, w którym wieku doszło do tego wydarzenia Ocena bardzo dobra Uczeń: Wymagania na poszczególne oceny Ocena dostateczna Uczeń: Rozdział I. Narodziny nowożytnego świata Ocena dopuszczająca Uczeń: Rozkład materiału do historii dla klasy 6 szkoły podstawowej Temat lekcji 1 4 Rozkład materiału – renesansowa radość życia – architektura renesansu – wybitni twórcy odrodzenia i ich dzieła – kryzys Kościoła katolickiego – Marcin Luter i jego poglądy – reformacja i jej następstwa – postanowienia soboru trydenckiego – działalność jezuitów – wojna trzydziestoletnia i jej następstwa – szlachta i jej zajęcia – prawa i obowiązki szlachty – sejm walny i sejmiki ziemskie 5. Reformacja – czas wielkich zmian 6. Kontrreformacja 1. Demokracja szlachecka Zagadnienia 4. K ultura renesansu w Europie Temat lekcji – przedstawia postanowienia soboru trydenckiego – poprawnie posługuje się terminami: heretyk, inkwizycja, indeks ksiąg zakazanych – wyjaśnia cel utworzenia inkwizycji i indeksu ksiąg zakazanych – poprawnie posługuje się terminami: szlachta, herb, szabla – przedstawia prawa szlachty odziedziczone po rycerskich przodkach – wymienia zajęcia szlachty – wskazuje na ilustracji postać szlachcica – poprawnie posługuje się terminami: demokracja szlachecka, przywilej, magnateria, szlachta średnia, szlachta zagrodowa, gołota – wymienia izby sejmu walnego – przedstawia zróżnicowanie stanu szlacheckiego – wyjaśnia funkcjonowanie zasady liberum veto – przedstawia prawa i obowiązki szlachty, – poprawnie posługuje się terminem: pospolite ruszenie – wskazuje wpływ przywilejów szlacheckich na pozycję tego stanu – podaje i zaznacza na osi czasu datę uchwalenia konstytucji Nihil novi (1505 r.), określa wiek, w którym doszło do tego wydarzenia – przedstawia prawa otrzymane przez szlachtę na mocy konstytucji Nihil novi –p oprawnie posługuje się terminami: sejm walny, sejmiki ziemskie –p rzedstawia decyzje podejmowane na sejmie walnym – c harakteryzuje rolę sejmików ziemskich i zakres ich uprawnień –p rzedstawia skład izb sejmu walnego – charakteryzuje działalność zakonu jezuitów – przedstawia zasady obowiązujące jezuitów – wyjaśnia, w jaki sposób doszło do ukształtowania się demokracji szlacheckiej – porównuje parlamentaryzm Rzeczypospolitej XVI–XVII w. z parlamentaryzmem współczesnej Polski – wyjaśnia, kto sprawował władzę w Rzeczypospolitej – przedstawia przyczyny wybuchu wojny trzydziestoletniej – podaje datę podpisania pokoju westfalskiego (1648 r.) i jego najważniejsze postanowienia – charakteryzuje poglądy głoszone przez Jana Kalwina – wskazuje zmiany wprowadzone w liturgii protestanckiej – charakteryzuje poglądy Marcina Lutra – opisuje postanowienia pokoju w Augsburgu (1555 r.) i wyjaśnia zasadę czyj kraj, tego religia – przedstawia na mapie podział religijny Europy – poprawnie posługuje się terminami: pastor, celibat, zbór – wskazuje objawy kryzysu w Kościele katolickim jako przyczynę reformacji – opisuje okoliczności powstania anglikanizmu – przedstawia skutki reformacji – poprawnie posługuje się terminami: reformacja, protestanci – określa początek reformacji (1517 r.) i zaznacza tę datę na osi czasu – wskazuje sprzedaż odpustów jako jedną z przyczyn reformacji – charakteryzuje wyznania protestanckie i wymienia ich założycieli – poprawnie posługuje się terminami: kontrreformacja, seminarium duchowne – przedstawia zadania seminariów duchownych w dobie kontrreformacji – wyjaśnia cel założenia zakonu jezuitów – wymienia Ignacego Loyolę jako założyciela zakonu jezuitów – poprawnie posługuje się terminem: perspektywa – podaje przykłady dzieł, w których zastosowano perspektywę –p oprawnie posługuje się terminami: attyka, arkada, kopuła do opisu budowli renesansowych Ocena celująca Uczeń: – charakteryzuje sztukę renesansową, wskazując główne motywy podejmowane przez twórców, – poprawnie posługuje się terminem: fresk, podaje przykład dzieła wykonanego tą techniką Ocena bardzo dobra Uczeń: – wyjaśnia, w czym przejawiała się renesansowa radość życia – poprawnie posługuje się terminem: mecenat – wymienia wybitnych twórców epoki odrodzenia i podaje przykłady ich dzieł Ocena dobra Uczeń: Wymagania na poszczególne oceny Ocena dostateczna Uczeń: Rozdział II. W Rzeczypospolitej szlacheckiej – poprawnie posługuje się terminem: sobór – przy pomocy nauczyciela przedstawia przyczyny zwołania soboru w Trydencie – wskazuje zakon jezuitów jako instytucję powołaną do walki z reformacją – oblicza, jak długo obradował sobór trydencki i zaznacza to na osi czasu (daty powinny być podane przez nauczyciela) – wskazuje wystąpienie Marcina Lutra jako początek reformacji – poprawnie posługuje się terminem: odpust – wymienia wyznania protestanckie – wskazuje Włochy jako kolebkę renesansu, – wymienia Leonarda da Vinci i Michała Anioła jako wybitnych twórców włoskiego odrodzenia Ocena dopuszczająca Uczeń: Rozkład materiału 5 – folwark szlachecki – gospodarcza działalność szlachty – spław wiślany – statuty piotrkowskie – ostatni Jagiellonowie na tronie Polski – wojna z zakonem krzyżackim 1519–1521 – hołd pruski i jego postanowienia – polityka wschodnia ostatnich Jagiellonów – idee renesansowe w Polsce – literatura polskiego renesansu i jej twórcy – renesansowy Wawel Jagiellonów – odkrycie Mikołaja Kopernika – geneza unii lubelskiej – postanowienia unii lubelskiej – struktura narodowa i wyznaniowa I Rzeczypospolitej 3. W czasach ostatnich Jagiellonów 4. Odrodzenie na ziemiach polskich 5. Rzeczpospolita Obojga Narodów Zagadnienia 2. W folwarku szlacheckim Temat lekcji – wskazuje na mapie Lublin i Rzeczpospolitą Obojga Narodów – wskazuje na obrazie Jana Matejki Unia lubelska postać Zygmunta II Augusta jako autora i pomysłodawcę unii – podaje i zaznacza na osi czasu datę podpisania unii lubelskiej (1569 r.), określa wiek, w którym doszło do tego wydarzenia – poprawnie posługuje się terminami: unia personalna, unia realna – wyjaśnia nazwę: Rzeczpospolita Obojga Narodów – wskazuje na mapie Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie – wymienia Mikołaja Reja i Jana Kochanowskiego jako twórców literatury renesansowej w Polsce – wyjaśnia przyczyny twórczości literackiej w języku polskim – charakteryzuje odkrycie Mikołaja Kopernika i pokazuje różnice między teorią polskiego astronoma a dotychczas obowiązującą koncepcją budowy wszechświata – przedstawia postanowienia unii lubelskiej – charakteryzuje strukturę narodową i wyznaniową I Rzeczypospolitej – analizuje wygląd herbu I Rzeczypospolitej i porównuje go z herbem Królestwa Polskiego – poprawnie posługuje się terminami: arras, krużganki, mecenat – charakteryzuje krótko twórczość Mikołaja Reja i Jana Kochanowskiego – opisuje Wawel jako przykład architektury renesansu w Polsce – uzasadnia tezę, że Mikołaj Kopernik był człowiekiem renesansu – przywołuje Galileusza jako zwolennika teorii Kopernika – opisuje skutki utworzenia Rzeczypospolitej Obojga Narodów – wyjaśnia korzyści płynące z wielokulturowości – wskazuje na mapie Wołyń, Podole i Ukrainę – poprawnie posługuje się terminami: teoria geocentryczna, teoria heliocentryczna – wyjaśnia przyczyny rozwoju kultury renesansowej w Polsce – przedstawia zasługi ostatnich Jagiellonów dla rozwoju renesansu – przedstawia poglądy Andrzeja Frycza Modrzewskiego jako pisarza politycznego doby renesansu – wymienia korzyści i zagrożenia wynikające z utworzenia Rzeczypospolitej Obojga Narodów – wyjaśnia, dlaczego XVI stulecie nazwano złotym wiekiem w historii Polski – opisuje wybraną budowlę renesansową w swoim regionie –o pisuje korzyści i zagrożenia wynikające z postanowień hołdu pruskiego – c harakteryzuje politykę wschodnią ostatnich Jagiellonów i jej następstwa – poprawnie posługuje się terminem: hołd lenny – przedstawia postanowienia hołdu pruskiego (1525 r.) i jego skutki – przedstawia przyczyny wojny Polski z zakonem krzyżackim (1519–1521) – wymienia państwa walczące o Inflanty i wskazuje sporne terytorium na mapie – wyjaśnia skutki rywalizacji Polski, Szwecji, Moskwy i Danii o Inflanty – wskazuje na mapie Prusy Książęce, Prusy Królewskie, Inflanty – opisuje zależność Prus Książęcych od Polski – wyjaśnia przyczyny najazdu Iwana Groźnego na Inflanty – wymienia ostatnich władców z dynastii Jagiellonów: Zygmunta I Starego i Zygmunta Augusta – podaje i zaznacza na osi czasu datę hołdu pruskiego (1525 r.), określa wiek, w którym doszło do tego wydarzenia – wskazuje na obrazie Jana Matejki Hołd pruski postaci Zygmunta Starego i Albrechta Hohenzollerna – wymienia Mikołaja Kopernika jako twórcę teorii heliocentrycznej – wskazuje Wawel jako przykład budowli renesansowej w Polsce – poprawnie posługuje się terminem: włoszczyzna i wskazuje jego pochodzenie – wyjaśnia wpływ ustaw antychłopskich i antymieszczańskich na położenie tych grup społecznych i rozwój polskiej gospodarki –w yjaśnia znaczenie odzyskania przez Polskę Pomorza Gdańskiego dla rozwoju gospodarki –w ymienia najważniejsze ustawy wymierzone przeciw chłopom i mieszczanom –w yjaśnia następstwa ożywienia gospodarczego Ocena celująca Uczeń: – wymienia najważniejsze zabudowania folwarku i wskazuje ich funkcje – wyjaśnia przyczyny i sposoby powiększania się majątków szlacheckich – tłumaczy, dlaczego szlachta uchwaliła ustawy antychłopskie i antymieszczańskie Ocena bardzo dobra Uczeń: Ocena dobra Uczeń: – poprawnie posługuje się terminami: spław wiślany, szkuta, spichlerz, pańszczyzna – przedstawia gospodarczą działalność szlachty – wskazuje na mapie Pomorze Gdańskie i najważniejsze porty położone nad Wisłą – wymienia towary wywożone z Polski i sprowadzane do kraju Ocena dostateczna Uczeń: – poprawnie posługuje się terminami: folwark, dwór – na podstawie ilustracji z podręcznika wymienia elementy wchodzące w skład folwarku szlacheckiego – opisuje zajęcia chłopów i mieszczan Ocena dopuszczająca Uczeń: Wymagania na poszczególne oceny 6 Rozkład materiału – Rzeczpospolita państwem wielowyznaniowym – Akt konfederacji warszawskiej – reformacja w Polsce – przyczyny elekcyjności tronu polskiego – przebieg pierwszej wolnej elekcji – Artykuły henrykowskie i pacta conventa – następstwa wolnych elekcji – wojny Stefana Batorego o Inflanty – dymitriada i polska interwencja w Rosji – pokój w Polanowie 7. Pierwsza wolna elekcja 1. Wojny z Rosją Zagadnienia 6. „ Państwo bez stosów” Temat lekcji – wskazuje na mapie Inflanty i Carstwo Rosyjskie – wymienia Stefana Batorego jako kolejnego po Henryku Walezym władcę Polski – poprawnie posługuje się terminem: hetman – opisuje, w jakim celu została utworzona piechota wybraniecka – przedstawia, jak zakończyły się wojny o Inflanty prowadzone przez Stefana Batorego – podaje i zaznacza na osi czasu datę bitwy pod Kłuszynem (1610 r.), określa wiek, w którym doszło do tego wydarzenia – opowiada o znaczeniu bitwy pod Kłuszynem – przywołuje Stanisława Żółkiewskiego jako dowódcę bitwy pod Kłuszynem – wskazuje na mapie Moskwę i Kłuszyn – przedstawia przyczyny najazdu Iwana Groźnego na Inflanty – poprawnie posługuje się terminami: piechota wybraniecka, dymitriada, Kreml, bojar – opisuje następstwa dymitriady – wskazuje na mapie tereny przyłączone przez Polskę w wyniku interwencji w Rosji (po pokoju w Polanowie i Jamie Zapolskim) –o pisuje przyczyny poparcia Dymitra Samozwańca przez magnatów i duchowieństwo –w skazuje przyczyny obalenia Dymitra Samozwańca –w yjaśnia cel polskiej interwencji w Rosji –p odaje datę podpisania pokoju w Polanowie (1634 r.) – ocenia politykę Zygmunta III wobec Rosji – przedstawia postanowienia pokoju w Polanowie –w yjaśnia wpływ Artykułów henrykowskich i pacta conventa na pozycję monarchy w Rzeczypospolitej – wymienia warunki, które musieli spełnić królowie elekcyjni – poprawnie posługuje się terminami: Artykuły henrykowskie, pacta conventa – przedstawia zasady wyboru monarchy – na podstawie obrazu Canaletta opisuje miejsce i przebieg wolnej elekcji – wyjaśnia skutki wolnych elekcji – poprawnie posługuje się terminami: wolna elekcja, bezkrólewie – podaje i zaznacza na osi czasu datę pierwszej wolnej elekcji – opisuje przebieg pierwszego bezkrólewia i wyjaśnia, kim był interrex – poprawnie posługuje się terminem: elekcja – krótko opisuje, dlaczego polskich władców zaczęto wybierać drogą wolnej elekcji – wskazuje Henryka Walezego jako pierwszego króla elekcyjnego Rozdział III. W obronie granic Rzeczypospolitej – nazywa i wskazuje na mapie ziemie zamieszkane przez przedstawicieli poszczególnych wyznań – wyjaśnia związek między narodowością a wyznawaną religią wśród mieszkańców I Rzeczypospolitej –p oprawnie posługuje się terminami: katolicyzm, judaizm, luteranizm, prawosławie – c harakteryzuje strukturę wyznaniową I Rzeczypospolitej –w yjaśnia, kim byli arianie i przedstawia zasady ich religii – t łumaczy przyczyny niechęci szlachty polskiej wobec arian – przedstawia postanowienia konfederacji warszawskiej – poprawnie posługuje się terminem: innowierca – nazywa świątynie różnych wyznań – wskazuje na mapie Raków i Pińczów jako ważne ośrodki reformacji w Polsce – omawia wkład innych wyznań w rozwój szkolnictwa I Rzeczypospolitej – wymienia wyznania zamieszkujące Rzeczpospolitą Obojga Narodów – wskazuje cel podpisania konfederacji warszawskiej – podaje i zaznacza na osi czasu datę podpisania konfederacji warszawskiej (1573 r.), określa wiek, w którym doszło do tego wydarzenia – wyjaśnia, co oznacza, że Polska była nazywana „państwem bez stosów” Ocena celująca Uczeń: Ocena bardzo dobra Uczeń: Ocena dobra Uczeń: Wymagania na poszczególne oceny Ocena dostateczna Uczeń: – wskazuje wielowyznaniowość I Rzeczypospolitej – poprawnie posługuje się terminem: tolerancja – zauważa potrzebę poszanowania odmienności religijnej i kulturowej Ocena dopuszczająca Uczeń: Rozkład materiału 7 Zagadnienia – Wazowie na tronie Polski – przyczyny wojen ze Szwecją – wojna o Inflanty – walka o ujście Wisły – skutki wojen polsko-szwedzkich w I poł. XVII w. – Warszawa stolicą Polski – sytuacja Kozaków zaporoskich – powstanie Kozaków na Ukrainie – ugoda w Perejasławiu – przyczyny wojen Rzeczypospolitej ze Szwecją – najazd Szwedów na Polskę w latach 1655–1660 – postawa społeczeństwa polskiego wobec najeźdźcy – skutki potopu Temat lekcji 2. P oczątek wojen ze Szwecją 3. Powstanie Chmielnickiego 4. Potop szwedzki – poprawnie posługuje się terminem: potop szwedzki – wskazuje Stefana Czarnieckiego jako bohatera walk ze Szwedami – wymienia obronę Jasnej Góry jako przełomowy moment potopu szwedzkiego – wskazuje na mapie Częstochowę i Inflanty – wyjaśnia, dlaczego najazd Szwedów nazwano potopem – przedstawia na ilustracji uzbrojenie piechoty szwedzkiej – wskazuje Bohdana Chmielnickiego jako przywódcę powstania Kozaków na Ukrainie – wymienia elementy uzbrojenia Kozaków i pokazuje je na ilustracji – rozpoznaje na ilustracji Kozaka wśród przedstawicieli innych grup społecznych – wymienia elementy uzbrojenia husarza i pokazuje je na ilustracji – wskazuje na mapie Szwecję, Inflanty i Wisłę – wymienia stolice Polski (Gniezno, Kraków, Warszawa) Ocena dopuszczająca Uczeń: – poprawnie posługuje się terminem: wojna podjazdowa – wyjaśnia przyczyny prowadzenia wojny podjazdowej przez Polskę – wskazuje na mapie Lwów i Prusy Książęce – przedstawia zobowiązania Jana Kazimierza złożone podczas ślubów lwowskich – wymienia przyczyny wojen polsko-szwedzkich – wyjaśnia przyczyny początkowych niepowodzeń Rzeczypospolitej w czasie potopu szwedzkiego – wymienia postanowienia pokoju w Oliwie – przedstawia skutki potopu szwedzkiego – wskazuje zagrożenie płynące dla Rzeczypospolitej z powodu utraty lenna pruskiego –p rzedstawia skutki powstania Chmielnickiego –w skazuje rozejm w Andruszowie jako moment zakończenia powstania i wojny polsko-rosyjskiej (1667 r.) –o cenia politykę szlachty wobec Kozaków – przedstawia przyczyny wybuchu powstania na Ukrainie – omawia główne etapy powstania – wyjaśnia, dlaczego powstanie Chmielnickiego przerodziło się w wojnę polsko-rosyjską – wskazuje na mapie Perejasław – podaje i zaznacza na osi czasu datę ugody w Perejasławiu (1654 r.) – wyjaśnia, kim byli Kozacy rejestrowi – przedstawia zajęcia i sytuację Kozaków – wskazuje na mapie najważniejsze bitwy powstania (Żółte Wody, Korsuń, Beresteczko) – uzasadnia tezę, że powstanie Chmielnickiego było wojną domową – wyjaśnia, kim byli Kozacy – poprawnie posługuje się terminem: Zaporoże – wskazuje na mapie Ukrainę, Zaporoże i Dzikie Pola – podaje i zaznacza na osi czasu datę wybuchu powstania kozackiego (1648 r.) – charakteryzuje postaci Stefana Czarnieckiego i Augustyna Kordeckiego – uzasadnia znaczenie bohaterskiej obrony Częstochowy dla prowadzenia dalszej walki z najeźdźcą – podaje i zaznacza na osi czasu daty potopu szwedzkiego (1655–1660) oraz pokoju w Oliwie (1660 r.) – charakteryzuje postępowanie Szwedów wobec ludności polskiej – przedstawia postanowienia i podaje daty podpisania rozejmu w Starym Targu (1629 r.) i Sztumskiej Wsi (1635 r.) –w yjaśnia, dlaczego Zygmunt III Waza utracił tron Szwecji –p rzedstawia przyczyny zablokowania ujścia Wisły przez Szwedów – t łumaczy, dlaczego Polska często nie wykorzystywała swoich sukcesów militarnych Ocena celująca Uczeń: Ocena bardzo dobra Uczeń: – charakteryzuje przyczyny wojen polsko-szwedzkich w XVII w. – poprawnie posługuje się terminem: cło – opowiada przebieg wojny o Inflanty – wskazuje na mapie Oliwę – podaje datę bitwy pod Oliwą (1627 r.) i wyjaśnia znaczenie tego starcia Ocena dobra Uczeń: – wskazuje na mapie Kircholm i Pomorze Gdańskie – podaje datę bitwy pod Kircholmem (1605 r.) i nazwisko dowódcy polskich wojsk (Jan Karol Chodkiewicz) – wyjaśnia, dlaczego przeniesiono stolicę z Krakowa do Warszawy Ocena dostateczna Uczeń: Wymagania na poszczególne oceny 8 Rozkład materiału Zagadnienia – imperium osmańskie – przyczyny wojen Rzeczypospolitej z Turcją w XVII w. – wojna o Mołdawię – najazd Turków na Polskę w II poł. XVIII w. i jego skutki – odsiecz wiedeńska Jana III Sobieskiego – skutki wojen prowadzonych przez Rzeczpospolitą w XVII w. – sytuacja polityczno-gospodarcza kraju na przełomie XVII i XVIII w. – barok – epoka kontrastów – cechy charakterystyczne stylu barokowego – architektura i sztuka barokowa – Sarmaci i ich obyczaje – Edykt nantejski i jego skutki – umacnianie władzy monarchy we Francji – rządy absolutne Ludwika XIV – Francja potęgą militarną i gospodarczą Temat lekcji 5. Wojny z Turcją 6. Kryzys Rzeczypospolitej 7. Barok i sarmatyzm 1. Monarchia absolutna we Francji – charakteryzuje malarstwo i rzeźbę epoki baroku – charakteryzuje ideologię sarmatyzmu – wyjaśnia pochodzenie terminu sarmatyzm – wyjaśnia znaczenie określenia „złota wolność szlachecka” – opisuje strój sarmacki na podstawie ilustracji – krótko opisuje zakres władzy króla w monarchii absolutnej – przywołuje postać Ludwika XIV jako władcy absolutnego – wskazuje na mapie Francję – poprawnie posługuje się terminem: monarchia absolutna – wymienia uprawnienia monarchy absolutnego – wyjaśnia, dlaczego Ludwika XIV określano mianem Króla Słońce – wskazuje czas panowania Ludwika XIV (XVII w.) – opisuje życie w Wersalu w czasach Ludwika XIV – poprawnie posługuje się terminami: manufaktura, cło, import, eksport – wyjaśnia, dlaczego Francja była europejską potęgą – przedstawia, w jaki sposób doszło do wzmocnienia władzy królewskiej we Francji Rozdział IV. Od absolutyzmu do republiki – poprawnie posługuje się terminem: barok – zaznacza na osi czasu epokę baroku – wymienia dwie–trzy cechy charakterystyczne architektury barokowej – z ilustracji przedstawiających zabytki wybiera te, które zostały zbudowane w stylu barokowym – wyjaśnia, czym były kalwarie –p oprawnie posługuje się terminem: hugenoci –o pisuje, jak zakończyły się wojny religijne we Francji (przywołuje Edykt nantejski) –o mawia politykę gospodarczą ministra Colberta –o powiada o twórczości Moliera – poprawnie posługuje się terminami: putto, ornament – wyjaśnia genezę epoki baroku – wskazuje wpływ rosnącej pobożności na architekturę i sztukę epoki – wskazuje następstwa bezkrytycznego stosunku szlachty do ustroju państwa – przedstawia działania kardynała Richelieu zmierzające do wzmocnienia pozycji monarchy – wskazuje pozytywne i negatywne strony panowania Ludwika XIV – wyjaśnia, na czym polega związek kultury barokowej z ruchem kontrreformacyjnym – charakteryzuje barok jako epokę kontrastów –p rzedstawia przyczyny rokoszu Lubomirskiego –w yjaśnia, dlaczego w Rzeczypospolitej coraz większą rolę zaczynali odgrywać magnaci –w skazuje postać Władysława Sicińskiego, który w 1652 r. doprowadził do pierwszego w historii zerwania sejmu – charakteryzuje funkcjonowanie aparatu władzy na przełomie XVII i XVIII w., zwracając uwagę na słabość władzy królewskiej, zrywanie sejmów i wzrost znaczenia magnaterii – wskazuje objawy kryzysu państwa – podaje przyczyny i objawy kryzysu gospodarczego – poprawnie posługuje się terminem: liberum veto – wskazuje na mapie tereny utracone przez Rzeczpospolitą (Inflanty, Podole, Prusy Książęce, część Ukrainy) – wymienia przyczyny uzależnienia Polski od obcych państw – wymienia skutki wojen toczonych przez Rzeczpospolitą w XVII w., w tym m.in. wyniszczenie kraju i straty terytorialne – charakteryzuje XVII stulecie jako czas wielu konfliktów wojennych prowadzonych przez Rzeczpospolitą – wskazuje na mapie państwa, z którymi Rzeczpospolita prowadziła wojny w XVII w. – opowiada o sposobach spędzania czasu wolnego przez szlachtę na przełomie XVII i XVIII w. – wskazuje pozytywne i negatywne cechy szlachty polskiej tego okresu – wymienia najwybitniejsze dzieła sztuki barokowej w Polsce i Europie (np. Wersal, pałac w Wilanowie) – opisuje postanowienia traktatu w Buczaczu – przedstawia następstwa wojen polsko-tureckich w XVII w. – omawia przyczyny wojen polsko-tureckich w XVII w. – przedstawia walkę Rzeczypospolitej o Mołdawię –w ymienia hetmanów Stanisława Żółkiewskiego i Jana Karola Chodkiewicza oraz bitwy z Turcją, w których dowodzili (Cecora 1620 r., obrona Chocimia 1621 r.) – poprawnie posługuje się terminami: haracz, ekspansja – podaje i zaznacza na osi czasu daty najazdu tureckiego i oblężenia Kamieńca Podolskiego (1672 r.) – wskazuje na mapie tereny, na których toczyła się wojna (Podole) oraz miejsca najważniejszych wydarzeń (Cecora, Kamieniec Podolski, Chocim) – wymienia przyczyny początkowych niepowodzeń wojsk polskich w walce z Turkami w II poł. XVII w. – poprawnie posługuje się terminami: islam, wezyr – charakteryzuje postaci Jana III Sobieskiego i Kara Mustafy – podaje i zaznacza na osi czasu daty bitwy pod Chocimiem (1673 r.) oraz odsieczy wiedeńskiej (1683 r.) – wymienia skutki wojen z Turcją – wskazuje na mapie Podole, Chocim i Kamieniec Podolski Ocena celująca Uczeń: Ocena bardzo dobra Uczeń: Ocena dobra Uczeń: Wymagania na poszczególne oceny Ocena dostateczna Uczeń: – poprawnie posługuje się terminami: sułtan, husarz, janczar – podaje przyczyny wyprawy Jana III Sobieskiego pod Wiedeń – wskazuje na mapie Wiedeń Ocena dopuszczająca Uczeń: Rozkład materiału 9 – absolutyzm angielski – konflikt Karola I z parlamentem – dyktatura Olivera Cromwella – ukształtowanie się monarchii parlamentarnej – ideologia oświecenia – wybitni myśliciele doby oświecenia – trójpodział władzy według Monteskiusza – najważniejsze dokonania naukowe oświecenia – architektura oświeceniowa – absolutyzm oświecony – narodziny potęgi Prus – monarchia austriackich Habsburgów – Cesarstwo Rosyjskie w XVIII w. 3. Oświecenie w Europie 4. Nowe potęgi europejskie Zagadnienia 2. M onarchia parlamentarna w Anglii Temat lekcji – poprawnie posługuje się terminami: absolutyzm, absolutyzm oświecony – podaje przykłady reform w monarchiach absolutyzmu oświeconego – wskazuje wpływ ideologii oświecenia na reformy w krajach absolutyzmu oświeconego – wskazuje na mapie Petersburg jako nową stolicę Rosji – wymienia reformy przeprowadzone w Rosji, Austrii i Prusach – wyjaśnia, dlaczego monarchowie absolutyzmu oświeconego nazywali siebie „sługami ludu” – wyjaśnia związki między pojawieniem się nowych potęg w Europie Środkowej a sytuacją w Rzeczypospolitej – charakteryzuje reformy przeprowadzone w Rosji, Austrii i Prusach – wyjaśnia wpływ reform na wzrost znaczenia tych państw – opisuje skutki uzyskania przez Rosję dostępu do Bałtyku – porównuje monarchię absolutną z monarchią absolutyzmu oświeconego – podaje daty powstania Królestwa Pruskiego (1701 r.) i Cesarstwa Rosyjskiego (1721 r.) –w skazuje wpływ dokonań naukowych i technicznych na zmiany w życiu ludzi –p rzedstawia zasługi Denisa Diderota dla powstania Wielkiej encyklopedii francuskiej – przedstawia postaci Woltera i Jana Jakuba Rousseau – poprawnie posługuje się terminem: ateizm – omawia koncepcję umowy społecznej zaproponowaną przez Jana Jakuba Rousseau – wyjaśnia przyczyny krytyki absolutyzmu i Kościoła przez filozofów doby oświecenia – charakteryzuje ideologię oświecenia – przedstawia postać Monteskiusza i wyjaśnia, na czym polegała opracowana przez niego koncepcja trójpodziału władzy – poprawnie posługuje się terminem: klasycyzm – wymienia przykłady budowli klasycystycznych w Polsce i Europie – charakteryzuje styl klasycystyczny – z ilustracji przedstawiających zabytki wybiera te, które zostały zbudowane w stylu klasycystycznym – wymienia najważniejsze dokonania naukowe i techniczne epoki oświecenia – tłumaczy, dlaczego nowa epoka w kulturze europejskiej została nazwana oświeceniem – poprawnie posługuje się terminem: oświecenie – zaznacza na osi czasu epokę oświecenia – podaje przykład dokonania naukowego lub technicznego epoki oświecenia (np. termometr lekarski, maszyna parowa) – wskazuje na mapie Rosję, Austrię i Prusy w XVIII w. – wymienia Marię Teresę, Józefa II, Piotra I i Fryderyka Wielkiego jako władców Austrii, Rosji i Prus – wskazuje Rosję, Austrię i Prusy jako potęgi europejskie XVIII stulecia – wymienia główne etapy kształtowania się monarchii parlamentarnej w Anglii – porównuje ustrój monarchii parlamentarnej i monarchii absolutnej –p oprawnie posługuje się terminami: purytanie, nowa szlachta, rojaliści –p rzedstawia postać Olivera Cromwella i jego dokonania –w skazuje 1689 r. jako czas ukształtowania się monarchii parlamentarnej w Anglii Ocena celująca Uczeń: – wyjaśnia przyczyny konfliktu Karola I z parlamentem – przedstawia Deklarację praw narodu angielskiego – charakteryzuje ustrój monarchii parlamentarnej Ocena bardzo dobra Uczeń: Ocena dobra Uczeń: – poprawnie posługuje się terminem: monarchia parlamentarna – wskazuje Anglię jako kraj o ustroju monarchii parlamentarnej – wymienia i krótko charakteryzuje postaci Karola I Stuarta, Olivera Cromwella i Wilhelma Orańskiego – przedstawia zakres władzy dyktatora Ocena dostateczna Uczeń: – wskazuje na mapie Anglię i Londyn – przy pomocy nauczyciela posługuje się terminem: parlament – wskazuje organy władzy w monarchii parlamentarnej Ocena dopuszczająca Uczeń: Wymagania na poszczególne oceny 10 Rozkład materiału – kolonie brytyjskie w Ameryce Północnej – konflikt kolonistów z rządem brytyjskim – wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych – ustrój polityczny USA – unia personalna z Saksonią – początek ingerencji Rosji w sprawy Polski – podwójna elekcja w 1733 r. – rządy Augusta III – projekty reform Rzeczypospolitej – Stanisław August Poniatowski królem Polski – pierwsze reformy nowego władcy – konfederacja barska – I rozbiór Polski 1. R zeczpospolita pod rządami Wettinów 2. Pierwszy rozbiór Polski Zagadnienia 5. S tany Zjednoczone Ameryki Temat lekcji Ocena celująca Uczeń: – poprawnie posługuje się terminami: Kongres, Izba Reprezentantów – charakteryzuje ustrój polityczny USA Ocena bardzo dobra Uczeń: –p rzedstawia najważniejsze etapy walki o niepodległość USA –w skazuje na mapie Boston, Filadelfię i Yorktown –o mawia zasługi Jerzego Waszyngtona dla powstania USA –o pisuje idee oświeceniowe zapisane w konstytucji USA –w ymienia miejsca związane z udziałem Polaków w wojnie o niepodległość USA Ocena dobra Uczeń: – przedstawia przyczyny wybuchu wojny między kolonistami a rządem brytyjskim – opisuje wydarzenie zwane bostońskim piciem herbaty – poprawnie posługuje się terminem: bojkot – podaje i zaznacza na osi czasu datę powstania Stanów Zjednoczonych (4 lipca 1776 r.) – charakteryzuje znaczenie Deklaracji niepodległości – przedstawia udział Polaków w walce o niepodległość USA – poprawnie posługuje się terminami: kolonia, konstytucja – wskazuje na mapie kolonie brytyjskie w Ameryce Północnej – wymienia strony konfliktu w wojnie o niepodległość Stanów – podaje i zaznacza na osi czasu datę uchwalenia konstytucji USA – pierwszej takiej ustawy na świecie (1787 r.) – wyjaśnia, dlaczego Amerykanie mówią w języku angielskim – porównuje pierwszą flagę USA z flagą współczesną, wskazując zauważone podobieństwa i różnice Wymagania na poszczególne oceny Ocena dostateczna Uczeń: – poprawnie posługuje się terminem: rozbiory Polski – podaje i zaznacza na osi czasu datę pierwszego rozbioru Polski (1772 r.) – wymienia państwa, które dokonały pierwszego rozbioru Polski i wskazuje je na mapie – przywołuje postać Stanisława Augusta Poniatowskiego jako ostatniego króla Polski – wymienia Augusta II Mocnego i Augusta III Sasa jako monarchów sprawujących władzę w Polsce na początku XVIII w. – opisuje konsekwencje wyboru dwóch władców jednocześnie – charakteryzuje okres rządów Augusta II Mocnego – wskazuje reformy niezbędne dla wzmocnienia Rzeczypospolitej –p rzedstawia przyczyny zawiązania konfederacji barskiej –p rzedstawia genezę i postanowienia sejmu niemego –p odaje i zaznacza na osi czasu datę obrad sejmu niemego (1717 r.) –w yjaśnia przyczynę ingerencji Rosji w sprawy Polski –o pisuje pozytywne i negatywne skutki rządów Augusta III – poprawnie posługuje się terminem: prawa kardynalne – podaje datę zawiązania konfederacji barskiej (1768 r.) – przedstawia cel walki konfederatów barskich – opowiada o przebiegu i decyzjach sejmu rozbiorowego – poprawnie posługuje się terminami: konfederacja, liberum veto, wolna elekcja, przywileje, złota wolność szlachecka – wyjaśnia sens powiedzeń: Od Sasa do Lasa i Za króla Sasa jedz, pij i popuszczaj pasa – przedstawia postać Stanisława Leszczyńskiego – charakteryzuje projekty reform w I poł. XVIII w. – opisuje okoliczności wyboru Stanisława Augusta na króla Polski – wymienia reformy Stanisława Augusta w celu naprawy oświaty i gospodarki w II poł. XVIII w. – wskazuje następstwa konfederacji barskiej – porównuje postawy rodaków wobec rozbioru państwa na podstawie analizy obrazu Jana Matejki Rejtan – Upadek Polski – poprawnie posługuje się terminami: unia personalna, anarchia – wskazuje na mapie Saksonię – wymienia przyczyny anarchii w Polsce – przedstawia Stanisława Konarskiego jako reformatora Rzeczypospolitej i krótko opisuje propozycje jego reform – charakteryzuje postać Stanisława Augusta Poniatowskiego – wskazuje na mapie ziemie utracone przez Polskę podczas pierwszego rozbioru – przedstawia przyczyny pierwszego rozbioru Polski – ocenia postawę Tadeusza Rejtana – poprawnie posługuje się terminami: ambasador, emigracja Rozdział V. Upadek Rzeczypospolitej – wskazuje na mapie Stany Zjednoczone – określa czas powstania Stanów Zjednoczonych – wymienia Tadeusza Kościuszkę i Kazimierza Pułaskiego jako polskich bohaterów walki o niepodległość USA – przywołuje postać Jerzego Waszyngtona jako pierwszego prezydenta USA Ocena dopuszczająca Uczeń: Rozkład materiału 11 – literatura okresu oświecenia – Teatr Narodowy i jego zadania – mecenat Stanisława Augusta Poniatowskiego – architektura i sztuka klasycystyczna w Polsce – reforma szkolnictwa w Polsce – reformy Sejmu Wielkiego – Konstytucja 3 maja – wojna polsko-rosyjska w 1792 r. – drugi rozbiór Polski – wybuch powstania kościuszkowskiego – Uniwersał połaniecki – przebieg powstania – trzeci rozbiór Polski 4. Sejm Wielki i Konstytucja 3 maja 5. Powstanie kościuszkowskie i trzeci rozbiór Polski Zagadnienia 3. K ultura polskiego oświecenia Temat lekcji – poprawnie posługuje się terminami: naczelnik, kosynierzy, zaborcy – wskazuje Tadeusza Kościuszkę jako naczelnika powstania – wymienia państwa, które dokonały trzeciego rozbioru Polski – poprawnie posługuje się terminem: konstytucja – podaje i zaznacza na osi czasu datę uchwalenia Konstytucji 3 maja (1791 r.) – wymienia państwa, które dokonały drugiego rozbioru Polski – na obrazie Jana Matejki Konstytucja 3 maja 1791 roku wskazuje współtwórców konstytucji: Stanisława Augusta Poniatowskiego i Stanisława Małachowskiego – wskazuje Stanisława Augusta jako oświeceniowego mecenasa sztuki – podaje przykład zasług ostatniego króla dla rozwoju kultury polskiej – poprawnie posługuje się terminem: szkoła parafialna – podaje przykłady przedmiotów nauczanych w szkołach parafialnych Ocena dopuszczająca Uczeń: – charakteryzuje postać Tadeusza Kościuszki – poprawnie posługuje się terminem: insurekcja – podaje i zaznacza na osi czasu daty insurekcji kościuszkowskiej (1794 r.) oraz trzeciego rozbioru Polski (1795 r.) – wymienia przyczyny wybuchu i upadku powstania kościuszkowskiego – wskazuje na mapie Kraków i tereny utracone przez Polskę podczas trzeciego rozbioru – charakteryzuje postać Wojciecha Bartosa – opowiada o bitwie pod Racławicami i przedstawia jej znaczenie – wskazuje na mapie Racławice i Połaniec – wyjaśnia, dlaczego Kościuszko zdecydował się wydać Uniwersał połaniecki – wskazuje następstwa upadku powstania kościuszkowskiego – poprawnie posługuje się terminem: uniwersał – przedstawia zapisy Uniwersału połanieckiego – opisuje przebieg powstania kościuszkowskiego i podaje jego najważniejsze wydarzenia w kolejności chronologicznej – wskazuje na mapie Maciejowice i przedstawia znaczenie tej bitwy dla losów powstania –w ymienia najważniejsze przyczyny upadku Rzeczypospolitej w XVIII w. – c harakteryzuje zmiany wprowadzone przez Konstytucję 3 maja i wskazuje ich skutki – opisuje najważniejsze reformy Sejmu Czteroletniego – charakteryzuje ustrój polityczny wprowadzony przez Konstytucję 3 maja – przedstawia genezę ustanowienia Orderu Virtuti Militari – opisuje przebieg wojny polsko-rosyjskiej (1792 r.), – przedstawia postanowienia sejmu w Grodnie – charakteryzuje postać Stanisława Małachowskiego – opisuje sytuację w Polsce po pierwszym rozbiorze – podaje cel obrad Sejmu Wielkiego – przedstawia okoliczności zawiązania konfederacji targowickiej i podaje jej datę (1792 r.) – wskazuje na mapie Targowicę, Dubienkę i Zieleńce – podaje i zaznacza na osi czasu daty obrad Sejmu Wielkiego (1788–1792) i drugiego rozbioru (1793 r.) – wymienia najważniejsze reformy Sejmu Czteroletniego – wymienia najważniejsze postanowienia Konstytucji 3 maja (zniesienie liberum veto i wolnej elekcji) – wskazuje na mapie ziemie utracone przez Polskę podczas drugiego rozbioru – charakteryzuje twórczość Juliana Ursyna Niemcewicza i Wojciecha Bogusławskiego – podaje przykłady budowli klasycystycznych w swoim regionie –w ymienia pisarzy politycznych II poł. XVIII w. (Hugo Kołłątaj, Stanisław Staszic) oraz ich propozycje reform –p rzedstawia zasługi Stanisława Augusta dla rozwoju kultury i sztuki oświecenia –w ymienia malarzy tworzących w Polsce (Canaletto, Marcello Bacciarelli) –w yjaśnia, dlaczego obrazy Canaletta są ważnym źródłem wiedzy historycznej – charakteryzuje architekturę i sztukę klasycystyczną – podaje przykłady budowli klasycystycznych – charakteryzuje twórczość Ignacego Krasickiego – przedstawia zadania Teatru Narodowego i czasopisma „Monitor” – omawia zmiany wprowadzone w polskim szkolnictwie przez KEN – poprawnie posługuje się terminem: obiady czwartkowe – przedstawia przyczyny powołania Komisji Edukacji Narodowej – wskazuje cel wychowania i edukacji młodzieży w XVIII w. Ocena celująca Uczeń: Ocena bardzo dobra Uczeń: Ocena dobra Uczeń: Ocena dostateczna Uczeń: Wymagania na poszczególne oceny 12 Rozkład materiału – sytuacja we Francji przed wybuchem rewolucji burżuazyjnej – stany społeczne we Francji – wybuch rewolucji francuskiej – uchwalenie Deklaracji praw człowieka i obywatela – Francja monarchią konstytucyjną – Francja republiką – terror jakobinów – upadek rządów jakobinów – obalenie rządów dyrektoriatu – Napoleon Bonaparte cesarzem Francuzów – Kodeks Napoleona – Napoleon u szczytu potęgi 2. Republika Francuska 3. Epoka Napoleona Bonapartego Zagadnienia 1. R ewolucja francuska Temat lekcji Ocena dobra Uczeń: – charakteryzuje krótko postać Napoleona Bonapartego jako cesarza Francuzów i wybitnego dowódcę – określa I poł. XIX w. jako epokę napoleońską – przedstawia na infografice uzbrojenie żołnierzy epoki napoleońskiej – poprawnie posługuje się terminami: gilotyna, terror – przedstawia okoliczności stracenia Ludwika XVI – wskazuje na mapie Francję i Paryż – poprawnie posługuje się terminami: konstytucja, rewolucja, Bastylia – podaje wydarzenie, które rozpoczęło rewolucję francuską – wyjaśnia, dlaczego Francuzi obchodzą swoje święto narodowe 14 lipca – przedstawia położenie Francji w Europie podczas rządów dyrektoriatu – poprawnie posługuje się terminem: blokada kontynentalna – wyjaśnia przyczyny wprowadzenia blokady kontynentalnej przeciw Anglii – charakteryzuje Kodeks Napoleona i podaje datę jego uchwalenia (1804 r.) – wymienia reformy wprowadzone przez Napoleona – wyjaśnia przyczyny niezadowolenia społecznego podczas rządów dyrektoriatu – przedstawia etapy kariery Napoleona – podaje datę koronacji cesarskiej Napoleona (1804 r.) – wyjaśnia, dlaczego Napoleon koronował się na cesarza Francuzów – podaje datę pokoju w Tylży (1807 r.) i przedstawia jego postanowienia – opisuje okoliczności powstania i charakter Związku Reńskiego –w yjaśnia, dlaczego jakobini przejęli rządy we Francji –o cenia terror jako narzędzie walki politycznej – poprawnie posługuje się terminem: radykalizm – wyjaśnia na przykładzie postaci Maksymiliana Robespierre’a sens powiedzenia: Rewolucja pożera własne dzieci – przedstawia skutki rządów jakobinów – wyjaśnia przyczyny upadku rządów jakobinów – poprawnie posługuje się terminami: jakobini, dyrektoriat – opisuje rządy jakobinów – wyjaśnia, dlaczego rządy jakobinów nazwano Wielkim Terrorem – przedstawia, w jaki sposób jakobinów odsunięto od władzy – charakteryzuje rządy dyrektoriatu – przedstawia przyczyny obalenia władzy Ludwika XVI – poprawnie posługuje się terminem: republika – charakteryzuje postać Maksymiliana Robespierre’a – wskazuje na mapie państwa, z którymi walczyła rewolucyjna Francja – wskazuje na mapie państwa, z którymi toczyła wojny napoleońska Francja – podaje datę decydującej bitwy pod Austerlitz i wskazuje tę miejscowość na mapie – poprawnie posługuje się terminem: zamach stanu – przedstawia okoliczności przejęcia władzy przez Napoleona – wskazuje na mapie tereny zależne od Francji – przedstawia okoliczności i cel powstania Zgromadzenia Narodowego – wyjaśnia ponadczasowe znaczenie Deklaracji praw człowieka i obywatela –p rzedstawia sytuację we Francji przez wybuchem rewolucji –o pisuje decyzje Konstytuanty podjęte po wybuchu rewolucji i wskazuje ich przyczyny –p odaje datę uchwalenia konstytucji francuskiej (1791 r.) – c harakteryzuje ustrój Francji po wprowadzeniu konstytucji – przedstawia przyczyny wybuchu rewolucji burżuazyjnej – opisuje położenie stanów społecznych we Francji – wyjaśnia zadania Konstytuanty – przedstawia najważniejsze zapisy Deklaracji praw człowieka i obywatela – poprawnie posługuje się terminem: monarchia konstytucyjna Ocena celująca Uczeń: – poprawnie posługuje się terminami: burżuazja, Stany Generalne – wymienia i charakteryzuje stany społeczne we Francji – podaje i zaznacza na osi czasu datę wybuchu rewolucji burżuazyjnej we Francji (14 lipca 1789 r.) – charakteryzuje postać Ludwika XVI Ocena bardzo dobra Uczeń: Wymagania na poszczególne oceny Ocena dostateczna Uczeń: Rozdział VI. Rewolucja francuska i okres napoleoński Ocena dopuszczająca Uczeń: Rozkład materiału 13 – wyprawa na Rosję – odwrót Wielkiej Armii – bitwa pod Lipskiem i klęska cesarza – Polacy po utracie niepodległości – utworzenie Legionów Polskich we Włoszech – organizacja i zasady życia legionowego – udział legionistów w wojnach napoleońskich – utworzenie Księstwa Warszawskiego – konstytucja Księstwa Warszawskiego – Polacy pod rozkazami Napoleona – upadek Księstwa Warszawskiego 5. Legiony Polskie we Włoszech 6. Księstwo Warszawskie Zagadnienia 4. U padek Napoleona Temat lekcji – przedstawia okoliczności utworzenia Księstwa Warszawskiego, – wskazuje na mapie Tylżę – podaje i zaznacza na osi czasu daty utworzenia i likwidacji Księstwa Warszawskiego (1807 r., 1815 r.) – poprawnie posługuje się terminami: legiony, emigracja – podaje i zaznacza na osi czasu datę utworzenia Legionów Polskich we Włoszech (1797 r.) – wskazuje na mapie Włochy, Francję i San Domingo – przedstawia cel utworzenia Legionów Polskich i opisuje walki z ich udziałem – wymienia państwa zaborcze – wyjaśnia, kim byli Jan Henryk Dąbrowski i Józef Wybicki – podaje nazwę hymnu Polski i wskazuje jego związek z Legionami Polskimi we Włoszech – wskazuje na mapie Księstwo Warszawskie – podaje przyczyny likwidacji Księstwa Warszawskiego – przedstawia przyczyny wyprawy Napoleona na Rosję – opisuje, w jakich warunkach atmosferycznych wycofywała się Wielka Armia – wyjaśnia, dlaczego bitwa pod Lipskiem została nazwana „bitwą narodów” – wskazuje na mapie państwa koalicji antyfrancuskiej, Elbę i Lipsk Ocena dostateczna Uczeń: – poprawnie posługuje się terminem: Wielka Armia – wskazuje na mapie Rosję i Moskwę – opisuje, jak zakończyła się wyprawa Napoleona na Rosję Ocena dopuszczająca Uczeń: – wymienia bitwy stoczone przez napoleońską Francję z udziałem Polaków – podaje datę bitwy pod Raszynem (1809 r.) – wskazuje, w jaki sposób i skąd rekrutowano żołnierzy do polskich oddziałów wojskowych – opisuje położenie ludności polskiej po utracie niepodległości – charakteryzuje zasady obowiązujące w Legionach Polskich – wyjaśnia, dlaczego Legiony były szkołą patriotyzmu i demokracji – wyjaśnia, dlaczego Polacy wiązali nadzieję na niepodległość z Napoleonem – opisuje udział legionistów w wojnach napoleońskich – przedstawia powody wysłania legionistów na San Domingo – omawia zapisy konstytucji Księstwa Warszawskiego – wskazuje związek między zapisami konstytucji Księstwa Warszawskiego a ideami rewolucji francuskiej – wskazuje na mapie Somosierrę – opowiada o szarży polskich szwoleżerów pod Somosierrą i wskazuje jej znaczenie dla toczonych walk – przedstawia przyczyny klęski Napoleona –o mawia przebieg kampanii rosyjskiej Napoleona –p odaje datę bitwy pod Borodino (1812 r.) –w skazuje na mapie Borodino –o mawia, jak przebiegał odwrót Wielkiej Armii – poprawnie posługuje się terminami: taktyka spalonej ziemi, wojna podjazdowa, abdykacja – przedstawia strategię obronną Rosji – opisuje skutki wyprawy Napoleona na Rosję – podaje datę bitwy pod Lipskiem (1813 r.) – przedstawia skutki klęski Napoleona pod Lipskiem – charakteryzuje postać księcia Józefa Poniatowskiego – przedstawia okoliczności powiększenia terytorium Księstwa Warszawskiego – wskazuje na mapie Raszyn – wyjaśnia znaczenie mitu napoleońskiego dla podtrzymania pamięci o Legionach Ocena celująca Uczeń: Ocena bardzo dobra Uczeń: Ocena dobra Uczeń: Wymagania na poszczególne oceny 14 Rozkład materiału Karta pracy Wielkie odkrycia geograficzne imię i nazwisko 1 W yobraź sobie, że należysz do załogi Krzysztofa Kolumba. klasa W krótkim liście do rodziny opisz przyrządy żeglarskie, których używasz podczas wyprawy. 2 P odkreśl właściwe dokończenie każdego zdania W XV wieku z Indii sprowadzano A. ziemniaki. C. kawę. B. przyprawy korzenne. D. pomidory. Lądowy szlak handlowy do Indii został opanowany przez A. Tatarów. C. Turków. B. Indian. D. Hiszpanów. Wyprawa Kolumba wyruszyła z Hiszpanii w kierunku A. wschodnim. C. zachodnim. B. południowym. D. północnym. Załoga Krzysztofa Kolumba pokonała Ocean A. Atlantycki. C. Indyjski. B. Spokojny. D. Arktyczny. Jako pierwszy drogą morską do Indii dotarł A. Krzysztof Kolumb. C. Vasco da Gama. B. Amerigo Vespucci. D. Bartłomiej Diaz. Przylądek Dobrej Nadziei to najdalej wysunięty kraniec A. Europy. C. Azji. B. Afryki. D. Ameryki. Kompas wynaleziony został przez A. Chińczyków. C. Hiszpanów. B. Portugalczyków. D. Arabów. data 15 16 Scenariusz lekcji Scenariusz lekcji z wykorzystaniem burzy mózgów i mapy myśli Wielkie odkrycia geograficzne Cele lekcji: Uczeń: − poprawnie posługuje się terminami: karawela, kompas, astrolabium, − określa czas wydarzeń: 1492 r. – dotarcie Kolumba do Ameryki, 1498 r. – odkrycie drogi morskiej do Indii przez Vasco da Gamę, 1519–1522 – wyprawa Ferdynanda Magellana dookoła Ziemi, − przedstawia średniowieczne wyobrażenia o świecie, − wyjaśnia przyczyny wielkich odkryć geograficznych, − wymienia wielkich żeglarzy przełomu XV i XVI wieku oraz odkryte przez nich szlaki, − wskazuje na mapie kierunki wypraw Krzysztofa Kolumba, Ferdynanda Magellana, Vasco da Gamy, Bartłomieja Diaza, − zaznacza na osi czasu daty największych wypraw XV i XVI wieku, ze szczególnym uwzględnieniem odkrycia Ameryki, − wymienia przyrządy nawigacyjne i tłumaczy związek między wynalazkami w dziedzinie żeglugi a podejmowaniem dalekich wypraw na przełomie XV i XVI stulecia, − nazywa i wskazuje na mapie nowe lądy odkryte w XV i XVI wieku. Metody pracy: − − − − metody aktywizujące – burza mózgów, mapa myśli, rozmowa nauczająca (pogadanka), praca z podręcznikiem, praca z mapą. Formy pracy: − indywidualna, grupowa, zbiorowa. Środki dydaktyczne: − podręcznik „Wczoraj i dziś 6” (s. 8–13), − zeszyt ćwiczeń „Wczoraj i dziś 6” (s. 4–6), − karta pracy „Wielkie odkrycia geograficzne”. Przebieg lekcji Faza realizacyjna 1. Nauczyciel zapisuje na tablicy zdanie LUBIĘ PODRÓŻOWAĆ, PONIEWAŻ… i prosi uczniów o jego dokończenie. W ten sposób cała klasa pracuje metodą burzy mózgów. Prowadzący zajęcia notuje zgłaszane propozycje, zwraca przy tym szczególną uwagę na chęć przeżycia przygody, ciekawość świata czy możliwość poznania nowych miejsc. Pod koniec tego etapu pracy zadaje pytanie o powody podejmowania dalekich podróży przez ludzi żyjących na przełomie XV i XVI wieku. Uczniowie mają zauważyć podobieństwo między własnymi pobudkami a tym, czym kierowali się wielcy odkrywcy. 2. Prowadzący zajęcia zapisuje na tablicy hasło WIELKIE ODKRYCIA GEOGRAFICZNE, dzieli klasę na cztery grupy, a następnie przypomina zasady pracy metodą mapy myśli (krótki opis tej metody aktywizującej znajduje się w Materiałach dla nauczyciela). Każdy zespół otrzymuje do opracowania jedno zagadnienie związane z wielkimi odkryciami geograficznymi – instrukcje z poleceniami zawarto w Materiałach dla ucznia. Zadaniem uczniów będzie przygotowanie informacji, którymi zostanie uzupełniona mapa myśli (schemat mapy myśli oraz przykładowy sposób jej wypełnienia znajdują się w Materiałach dla nauczyciela). 3. Po upływie wyznaczonego czasu przedstawiciele zespołów uzupełniają schemat na tablicy i odpowiadają na pytania dotyczące opracowanego zagadnienia. I grupa: „Jak średniowieczne wyobrażenie Ziemi wpłynęło na podróże morskie? Co powstrzymywało żeglarzy przed dalekimi wyprawami?”. II grupa: „Dlaczego w Europie doszło do wzrostu cen? W jaki sposób czynnik gospodarczy przyczynił się do poszukiwania drogi morskiej do Indii?”. III grupa: „Dlaczego karawele były statkami bezpieczniejszymi od dotychczasowych? Jak przyrządy nawigacyjne wpływają na bezpieczeństwo podróży?”. IV grupa: „Jakimi cechami charakteru powinien się odznaczać podróżnik-odkrywca?”. 4. U czniowie zapoznają się z mapą zamieszczoną w podręczniku na s. 12. Nauczyciel zwraca uwagę na trasę wyprawy Krzysztofa Kolumba. Wyznaczona osoba wyjaśnia, dlaczego podróżnik chciał dopłynąć do Indii drogą prowadzącą na zachód – wskazuje przy tym na teorię kulistości Ziemi jako jedną z przyczyn dalekich wypraw. Faza wprowadzająca Faza podsumowująca 1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, podanie tematu lekcji. 2. Nauczyciel przedstawia cel ogólny lekcji: omówienie przyczyn dalekich wypraw morskich podejmowanych przez Europejczyków na przełomie XV i XVI wieku. 3. Uczniowie zapoznają się z tekstem podręcznika – zwracają przy tym uwagę na główne zagadnienia, wskazane im przez prowadzącego zajęcia. Uczniowie wypełniają kartę pracy „Wielkie odkrycia geograficzne”, a następnie prezentują rozwiązania zamieszczonych w niej zadań. Zadanie domowe Wykonaj zadanie 7. ze s. 6 zeszytu ćwiczeń. Zadanie domowe dla chętnych Wykonaj zadanie 4. ze s. 13 podręcznika. Scenariusz lekcji Materiały dla ucznia Zadanie dla grupy I Waszym zadaniem będzie uzyskanie informacji dotyczących wyobrażeń mieszkańców średniowiecznej Europy o Ziemi. W tym celu zapoznajcie się z tekstem „Poszukiwania morskiej drogi do Indii” zamieszczonym na s. 8 podręcznika. Wypiszcie hasła związane z Waszym zagadnieniem na arkuszu papieru, a następnie przedstawcie je koleżankom i kolegom w klasie. Zadanie dla grupy II Waszym zadaniem będzie uzyskanie informacji dotyczących przyczyn poszukiwania morskiego szlaku do Indii na przełomie XV i XVI wieku. W tym celu zapoznajcie się z tekstem „Poszukiwania morskiej drogi do Indii” zamieszczonym na s. 8 podręcznika. Wypiszcie hasła związane z Waszym zagadnieniem na arkuszu papieru, a następnie przedstawcie je koleżankom i kolegom w klasie. Zadanie dla grupy III Waszym zadaniem będzie uzyskanie informacji dotyczących postępu w technice żeglarskiej na przełomie XV i XVI wieku. W tym celu zapoznajcie się z tekstem „Na statku Kolumba” zamieszczonym na s. 10 i 11 podręcznika. Wypiszcie hasła związane z Waszym zagadnieniem na arkuszu papieru, a następnie przedstawcie je koleżankom i kolegom w klasie. Zadanie dla grupy IV Waszym zadaniem będzie uzyskanie informacji dotyczących najważniejszych wypraw z przełomu XV i XVI stulecia oraz ich dowódcach. W tym celu zapoznajcie się z tekstami „Wyprawa Krzysztofa Kolumba” i „Kolejne wyprawy wielkich odkrywców” zamieszczonymi na s. 9 i 11 podręcznika. Wypiszcie hasła związane z Waszym zagadnieniem na arkuszu papieru, a następnie przedstawcie je koleżankom i kolegom w klasie. Materiały dla nauczyciela Krótki opis metody aktywizującej – mapa myśli Mapa myśli (mapa mentalna) to metoda polegająca na graficznym przedstawieniu omawianego zagadnienia. W jej ramach uczniowie łączą ze sobą pojęcia i symbole na zasadzie wolnych skojarzeń. Powstaje w ten sposób schemat prezentujący omawiany temat i związki zachodzące mię- dzy jego poszczególnymi elementami. Podczas tworzenia mapy każdy uczeń ma możliwość zaprezentowania swoich pomysłów i skojarzeń. Uzyskany schemat może posłużyć później jako notatka z lekcji, bardzo przydatna przy powtarzaniu wiadomości, na przykład przed sprawdzianem. Wyjściowy schemat mapy myśli do uzupełnienia, dotyczący zagadnienia „Wielkie odkrycia geograficzne” Wielcy odkrywcy i ich wyprawy Wyobrażenia ludzi średniowiecza o Ziemi WIELKIE ODKRYCIA GEOGRAFICZNE Postęp w technice żeglarskiej Poszukiwanie morskiej drogi do Indii 17 18 Scenariusz lekcji Przykładowo uzupełniona mapa myśli dotycząca zagadnienia „Wielkie odkrycia geograficzne” Przylądek Dobrej Nadziei Ameryka Indie opłynięcie kuli ziemskiej 1488 rok 1492 rok 1498 rok 1519–1522 Bartłomiej Diaz Krzysztof Kolumb Vasco da Gama wyprawa Ferdynanda Magellana opanowanie drogi lądowej przez Turków Wielcy odkrywcy i ich wyprawy płaski dysk koniec świata (otchłań) Wyobrażenia ludzi średniowiecza o Ziemi groźne potwory WIELKIE ODKRYCIA GEOGRAFICZNE zapotrzebowanie na przyprawy korzenne Poszukiwanie morskiej drogi do Indii brak cennych towarów w Europie Postęp w technice żeglarskiej astrolabium karawela kompas mapy położenie statku na morzu żagle napędzające statek kierunki świata wyznaczanie drogi Karta pracy Skutki odkryć geograficznych 1 R ozwiąż krzyżówkę i wyjaśnij znaczenie otrzymanego hasła. imię i nazwisko klasa data 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 1. Z wierzęta wzbudzające przerażenie wśród ludności indiańskiej. 2. N azwisko żeglarza, który jako pierwszy dotarł do Ameryki. 3. D uży teren przeznaczony pod uprawę jednej rośliny. 4. H ernan…, jeden z najsłynniejszych konkwistadorów XVI wieku. 5. W spółcześnie bardzo popularne warzywo, poznane dzięki odkryciu Ameryki. 6. P aństwo europejskie, które podbiło dużą część Nowego Świata. 7. J ego wyprawa potwierdziła teorię o kulistości Ziemi. Hasło: 2 – Przeczytaj tekst źródłowy. Następnie wykonaj polecenia. Wszystkie te ziemie [...] są tak pełne ludności, jak rojne ule. [...] Bóg stworzył te rozmaite ludy pełne prostoty, nieznające złości ani obłudy, bardzo posłuszne, wierne swoim panom i chrześcijanom. Między te łagodne owce weszli Hiszpanie, a skoro tylko je poznali [...] zabijają, niepokoją, gnębią, męczą i niszczą mnóstwem dziwnych, nowych, różnorodnych, nigdy niewidzianych i niesłyszanych sposobów i okrucieństw [...] – na cześć i chwałę naszego Zbawiciela i dwunastu apostołów [...]. Źródło: B. de Las Casas, Krótka relacja o wyniszczeniu Indian, [w:] T. Mosiek, Historia. Od wielkich odkryć geograficznych do I wojny światowej. Ćwiczenia ze źródłami, Poznań 2004, str. 13–14. A. Wymień dwie cechy Indian, na które zwrócił uwagę autor relacji. B. W yjaśnij, jak Hiszpanie uzasadniali swoje postępowanie wobec tubylców. 19 20 Scenariusz lekcji Scenariusz lekcji z wykorzystaniem mapy myśli Skutki odkryć geograficznych Cele lekcji: Uczeń: − poprawnie posługuje się terminami: cywilizacje prekolumbijskie, konkwistador, kolonia, plantacja, niewolnictwo, − wskazuje na mapie tereny zamieszkane przez Majów, Azteków i Inków, − opisuje osiągnięcia ludów prekolumbijskich, − przedstawia stosunek Europejczyków do rdzennej ludności Ameryki, − wymienia kraje, które dokonały podboju Ameryki Południowej i Środkowej, przywołuje najbardziej znanych konkwistadorów i ocenia ich postępowanie wobec Indian, − wyjaśnia, z czego wynikała przewaga Europejczyków nad ludami indiańskimi, − przedstawia skutki wielkich odkryć geograficznych, − opisuje zmiany w życiu mieszkańców Europy i Nowego Świata wskutek odkryć geograficznych, w tym nowe produkty będące przedmiotem wymiany handlowej, − wskazuje pozytywne i negatywne następstwa wielkich wypraw. Metody pracy: − − − − metoda aktywizująca – mapa myśli, rozmowa nauczająca (pogadanka), praca z podręcznikiem, praca z mapą. Formy pracy: − indywidualna, − grupowa, − zbiorowa. Środki dydaktyczne: − podręcznik „Wczoraj i dziś 6” (s. 14–21), − zeszyt ćwiczeń „Wczoraj i dziś 6” (s. 7–9), − karta pracy „Skutki wielkich odkryć geograficznych”. Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, podanie tematu lekcji. 2. Nauczyciel przedstawia cel ogólny lekcji: omówienie następstw wielkich odkryć geograficznych. 3. Wybrani uczniowie przypominają, jakie były przyczyny wielkich odkryć, wymieniają najważniejsze wyprawy oraz ich dowódców. 4. N auczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z tekstem podręcznika i wskazuje główne zagadnienia, na które powinni zwrócić uwagę. Faza realizacyjna 1. Prowadzący zajęcia zapisuje na tablicy wyrażenie LUDY PREKOLUMBIJSKIE, po czym metodą rozmowy nauczającej (pogadanki) wyjaśnia ten termin i podaje jego etymologię. Następnie, korzystając z mapy ściennej „Wielkie odkrycia geograficzne”, przedstawia tereny zamieszkane przez cywilizacje prekolumbijskie. 2. Nauczyciel prosi uczniów, by na podstawie informacji z podręcznika wymienili dokonania ludów prekolumbijskich. Zgłaszane propozycje zapisuje na tablicy w formie mapy myśli (krótki opis tej metody aktywizującej znajduje się w Materiałach dla nauczyciela). Uczniowie opowiadają, jak ich zdaniem mogło wyglądać spotkanie Europejczyków i rdzennych mieszkańców Ameryki. W celu podsumowania tych wypowiedzi prowadzący zajęcia wprowadza terminy „Stary Świat” i „Nowy Świat”. 3. Nauczyciel dzieli klasę na kilkuosobowe grupy i przedstawia im zadanie (instrukcja wraz z materiałem pomocniczym znajduje się w Materiałach dla ucznia). Po jego wykonaniu przedstawiciele poszczególnych zespołów prezentują swoje ustalenia na forum klasy. Nauczyciel uzupełnia wypowiedzi sprawozdawców, odsyłając uczniów do mapy i materiału ilustracyjnego ze s. 15 podręcznika. Zwraca uwagę między innymi na tereny opanowane przez Hiszpanów i Portugalczyków, powrót niewolnictwa oraz nowe produkty poznane przez Europejczyków. Faza podsumowująca Uczniowie zapoznają się z zagadnieniami zawartymi w „Na co będę zwracać uwagę” ze s. 14 podręcznika. Następnie wskazane osoby wypowiadają się na temat tych zagadnień. Na zakończenie lekcji nauczyciel prosi uczniów o samodzielne wykonanie zadań 1., 2., 3. ze s. 7 zeszytu ćwiczeń. Zadanie domowe Wykonaj zadanie 4. ze s. 8 zeszytu ćwiczeń. Zadanie domowe dla chętnych Wykonaj zadanie 9. ze s. 9 zeszytu ćwiczeń. Scenariusz lekcji 21 Materiały dla nauczyciela Krótki opis metody aktywizującej – mapa myśli Mapa myśli (mapa mentalna) to metoda polegająca na graficznym przedstawieniu omawianego zagadnienia. W jej ramach uczniowie łączą ze sobą pojęcia i symbole na zasadzie wolnych skojarzeń. Powstaje w ten sposób schemat prezentujący omawiany temat i związki zachodzące mię- dzy jego poszczególnymi elementami. Podczas tworzenia mapy każdy uczeń ma możliwość zaprezentowania swoich pomysłów i skojarzeń. Uzyskany schemat może posłużyć później jako notatka z lekcji, bardzo przydatna przy powtarzaniu wiadomości, na przykład przed sprawdzianem. Materiały dla ucznia Instrukcja dla grupy 1. Wybierzcie lidera, który będzie kierował pracą Waszej grupy. Pamiętajcie, że każdy w zespole ma równe prawa i obowiązki. 2. Zapoznajcie się ze skutkami wielkich odkryć geograficznych wymienionymi w materiale pomocniczym. Wybierzcie sześć następstw, które Waszym zdaniem najbardziej zmieniły życie ludzi, a następnie wytnijcie je i naklejcie na kartkę A4. 3. Przygotujcie się do zaprezentowania Waszej pracy na forum klasy – znajdźcie argumenty na uzasadnienie Waszego wyboru oraz wskażcie pozytywne i negatywne skutki odkryć geograficznych. Czas pracy: 20–25 minut. Powodzenia! Materiał pomocniczy – skutki odkryć geograficznych ODKRYCIE NOWYCH LĄDÓW ZNISZCZENIE DOROBKU CYWILIZACJI PREKOLUMBIJSKICH POSZERZENIE WIEDZY O ŚWIECIE POWSTANIE NOWYCH SZLAKÓW HANDLOWYCH ROZWÓJ WYMIANY HANDLOWEJ MIĘDZY EUROPĄ A AMERYKĄ ODRODZENIE SIĘ NIEWOLNICTWA ŚMIERĆ WIELU RDZENNYCH MIESZKAŃCÓW AMERYKI POZNANIE PRZEZ EUROPEJCZYKÓW NOWYCH PRODUKTÓW, TAKICH JAK ZIEMNIAKI, PAPRYKA, POMIDORY ROZWÓJ GOSPODARKI EUROPEJSKIEJ BOGACENIE SIĘ PAŃSTW STAREGO ŚWIATA PODBÓJ AMERYKI PRZEZ HISZPANÓW I PORTUGALCZYKÓW ORAZ ZAKŁADANIE TAM KOLONII 22 Scenariusz lekcji Scenariusz lekcji z wykorzystaniem burzy mózgów i analizy SWOT Reformacja – czas wielkich zmian Cele lekcji: Uczeń: − poprawnie posługuje się terminami: reformacja, protestantyzm, odpust, pastor, celibat, − określa czas wydarzenia: 1517 r. – początek reformacji, − omawia przyczyny i następstwa reformacji, − przedstawia okoliczności rozpoczęcia reformacji i poglądy Marcina Lutra, − charakteryzuje wyznania protestanckie (luteranizm, kalwinizm i anglikanizm) oraz ich założycieli, − przedstawia cel podpisania pokoju w Augsburgu i wyjaśnia, na czym polegała zasada czyj kraj, tego religia, − analizuje tekst źródłowy, − omawia i wskazuje na mapie podział religijny Europy w XVI wieku. Metody pracy: − − − − metody aktywizujące – burza mózgów, analiza SWOT, rozmowa nauczająca (pogadanka), praca z podręcznikiem, praca z mapą, tekstem źródłowym i ilustracją. Formy pracy: − indywidualna, grupowa, zbiorowa. Środki dydaktyczne: − podręcznik „Wczoraj i dziś 6” (s. 31–35), − zeszyt ćwiczeń „Wczoraj i dziś 6” (s. 16–17), − karta pracy „Reformacja – czas wielkich zmian”. Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, podanie tematu lekcji. 2. Nauczyciel zapisuje na tablicy hasło REFORMACJA. Następnie pyta uczniów, czy wiedzą, od jakiego słowa pochodzi to określenie. Uczniowie przy pomocy nauczyciela podają znaczenie wyrazu „reforma”. 3. Prowadzący wyjaśnia, jakiej reformy będą dotyczyły dzisiejsze zajęcia. Następnie przedstawia cel główny lekcji: omówienie przyczyn wystąpienia Marcina Lutra i następstw ruchu reformacyjnego. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel omawia sytuację w Kościele katolickim na przełomie XV i XVI wieku. Tłumaczy termin „odpust” i pyta uczniów o warunki jego uzyskania. Opisuje też niewłaściwą postawę duchownych i sprzeciw społeczeństwa wobec takiego zachowania. 2. Prowadzący zajęcia prosi uczniów o wskazanie możliwości rozwiązania kryzysu w Kościele katolickim. W tym celu cała klasa pracuje metodą burzy mózgów. 3. Aby podsumować wypowiedzi, nauczyciel opowiada o Marcinie Lutrze i okolicznościach jego wystąpienia. Uczniowie połączeni w pary zapoznają się z tekstem źródłowym zamieszczonym w podręczniku na s. 32. Następnie prowadzący metodą rozmowy nauczającej analizuje postulaty niemieckiego zakonnika. 4. N auczyciel rysuje na tablicy tabelę do analizy SWOT dotyczącej hasła „Wystąpienie Marcina Lutra w 1517 roku”, a także wyjaśnia zasady pracy tą metodą (opis metody oraz jej przykładową realizację przedstawiono w Materiałach dla nauczyciela). Uczniowie pracują w parach – analizują mocne i słabe strony wystąpienia Marcina Lutra, wskazują również szanse i zagrożenia związane z ogłoszeniem 95 tez (tabela znajduje się w Materiałach dla ucznia). 5. P o upływie wyznaczonego czasu (ok. 5–7 minut) uczniowie prezentują swoje wnioski na forum klasy i uzupełniają na tablicy tabelę SWOT. Prowadzący zajęcia podsumowuje te wypowiedzi i wyjaśnia termin „reformacja”. Następnie przedstawia przyczyny szybkiego rozprzestrzeniania się poglądów Lutra. Uczniowie na podstawie informacji z podręcznika wymieniają i charakteryzują wyznania protestanckie, które wówczas powstały. 6. N auczyciel ponownie wskazuje zagrożenia płynące z wystąpienia Marcina Lutra i omawia następstwa reformacji. Podkreśla znaczenie pokoju w Augsburgu i wyjaśnia zasadę czyj kraj, tego religia. Prowadzący zajęcia prosi uczniów, by na podstawie mapy przeanalizowali podział religijny Europy, który dokonał się w XVI wieku. Faza podsumowująca Nauczyciel podsumowuje pracę uczniów. Uczniowie zapoznają się z zagadnieniami zawartymi w „Na co będę zwracać uwagę” ze s. 31 podręcznika. Następnie wskazane osoby wypowiadają się na temat tych zagadnień. Zadanie domowe Wykonaj zadanie 6. ze s. 17 zeszytu ćwiczeń. Zadanie domowe dla chętnych Wyjaśnij, dlaczego Marcin Luter po opublikowaniu swoich tez musiał się ukrywać. Scenariusz lekcji Materiały dla nauczyciela Krótki opis metody aktywizującej – analiza SWOT Analiza SWOT to metoda polegająca na zbiorowym rozpatrywaniu określonego zagadnienia. Jej nazwa pochodzi od pierwszych liter angielskich słów: strengths (mocne strony), weaknesses (słabe strony), opportunities (szanse) i threats (zagrożenia). Dokonując analizy SWOT, uczniowie pracują w grupach nad rozwiązaniem problemu przedstawionego przez nauczyciela. Wymaga to od nich ustosunkowania się do omawianej kwestii i zgromadzenia odpowiednich argumentów. W tym celu uzupełniają specjalnie przygotowaną tabelę. Dzięki tej metodzie mogą dokładnie przeanalizować podejmowane decyzje oraz ustalić ich możliwe skutki – zarówno pozytywne, jak i negatywne. Poznają również korzyści oraz ewentualne zagrożenia wynikające z dokonanego wyboru. Uczą się dostrzegać różne aspekty omawianego tematu, weryfikować własne poglądy, a także formułować wnioski. Właściwa analiza SWOT zagadnienia „Wystąpienie Marcina Lutra w 1517 roku” Wystąpienie Marcina Lutra w 1517 roku Mocne strony Słabe strony • niezadowolenie społeczeństwa z sytuacji w Kościele katolickim, oczekiwanie zmian • możliwość poparcia postulatów Lutra przez osoby świeckie • duży wpływ duchownych na społeczeństwo • możliwość wykluczenia Marcina Lutra i jego zwolenników z Kościoła katolickiego Szanse Zagrożenia • zmiana postępowania duchownych pod wpływem wystąpienia Lutra i opinii społecznej • dostrzeżenie przez kapłanów potrzeby reform • groźba rozłamu w Kościele katolickim • ryzyko wojny na tle religijnym Materiały dla ucznia Analiza SWOT zagadnienia „Wystąpienie Marcina Lutra w 1517 roku” Wystąpienie Marcina Lutra w 1517 roku Mocne strony Słabe strony Szanse Zagrożenia 23 24 Karta pracy Reformacja – czas wielkich zmian imię i nazwisko klasa 1 U zupełnij tekst. Reformacja narodziła się w pierwszej połowie ją wystąpienie data wieku w Europie. Zapoczątkowało . W wyniku reformacji powstały wyznania protestanckie: luteranizm, i Efektem tych przemian był rozłam . i wojny na tle religijnym. 2 U porządkuj podane wydarzenia w kolejności chronologicznej, wstawiając w kratki cyfry od 1 do 4. krytyka przez Marcina Lutra sprzedaży odpustów i postawy duchownych zakończenie wojen religijnych i podpisanie pokoju w Augsburgu ogłoszenie 95 tez przez Marcina Lutra ogłoszenie się Henryka VIII głową Kościoła anglikańskiego 3 P ołącz każde pojęcie z właściwym wyjaśnieniem. Jedno z nich jest niepotrzebne. celibat • odpust • kalwiniści • teologia • • wiedza religijna na temat Boga, wiary i zasad moralnych • ulepszenia, zmiany wprowadzane przez władze w danej dziedzinie • zwolennicy nauk Jana Kalwina • zobowiązanie się duchownych do niezawierania związków małżeńskich • darowanie grzechów 4 P odkreśl właściwe dokończenie zdań. Spory między zwolennikami nowych wyznań a katolikami doprowadziły do długotrwałych wojen religijnych, które zakończyły się w 1555 roku podpisaniem pokoju w A. Augsburgu. B. Wittenberdze. C. Pradze. D. Genewie. W Genewie duże grono zwolenników zyskały poglądy głoszone przez Jana Kalwina, w którego naukach ważną rolę odgrywała teoria A. przeznaczenia. B. przebaczenia. C. życia wiecznego. D. zbawienia. Scenariusz lekcji z wykorzystaniem dramy i analizy SWOT Scenariusz lekcji Demokracja szlachecka Cele lekcji: Uczeń: − poprawnie posługuje się terminami: szlachta, konstytucja Nihil novi, demokracja szlachecka, sejm walny, sejmiki, senatorowie, posłowie, izba poselska, herb szlachecki, pospolite ruszenie, liberum veto, − opisuje poszczególne grupy szlachty: magnaterię, średnią szlachtę, szlachtę zagrodową i gołotę, − omawia proces przekształcania się rycerstwa w szlachtę, − charakteryzuje prawa oraz obowiązki szlachty, − przedstawia organizację i zadania sejmu walnego, − wymienia zadania sejmików ziemskich. Metody pracy: − metody aktywizujące – drama (wywiad), analiza SWOT, − praca z podręcznikiem, − praca z infografiką. Formy pracy: − indywidualna, − grupowa, − zbiorowa. Środki dydaktyczne: − podręcznik „Wczoraj i dziś 6” (s. 42–46), − zeszyt ćwiczeń „Wczoraj i dziś 6” (s. 22–23), − karta pracy „Demokracja szlachecka”. Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, podanie tematu lekcji. 2. Wybrani uczniowie przypominają, kim byli rycerze oraz czym się zajmowali. 3. Nauczyciel przedstawia cel ogólny lekcji: omówienie zasad funkcjonowania demokracji szlacheckiej w Polsce w XV wieku. Faza realizacyjna 1. Uczniowie zostają podzieleni na cztery grupy – każda z nich otrzymuje zestaw pytań, na które musi udzielić odpowiedzi (pytania znajdują się w Materiałach dla ucznia). Po upływie wyznaczonego czasu przedstawiciele zespołów prezentują na forum klasy efekty swojej pracy. Prowadzący zajęcia komentuje wypowiedzi i w razie potrzeby je uzupełnia. 2. Nauczyciel przydziela uczniom zadania do realizacji metodą dramy (krótki opis tej metody aktywizującej znajduje się w Materiałach dla nauczyciela). W tym celu klasa zostaje podzielona na cztery grupy. Każda z nich ma przeprowadzić wywiad z przedstawicielami przydzielonej losowo grupy szlacheckiej. Instrukcje z poleceniami dla poszczególnych drużyn zamieszczono w Materiałach dla ucznia. Po upływie wyznaczonego czasu każda grupa prezentuje na forum klasy przygotowaną scenkę. Nauczyciel podsumowuje i ocenia pracę uczniów. 3. W kolejnej części zajęć nauczyciel rysuje na tablicy tabelę do analizy SWOT dotyczącej hasła „Demokracja szlachecka w Rzeczypospolitej”, a także przypomina zasady pracy tą metodą (opis metody oraz jej przykładową realizację przedstawiono w Materiałach dla nauczyciela). Uczniowie w parach analizują mocne i słabe strony demokracji szlacheckiej, wskazują również szanse i zagrożenia, jakie stwarzał ten ustrój dla Rzeczypospolitej. Następnie wyznaczeni uczniowie prezentują swoje ustalenia na forum klasy i uzupełniają tabelę SWOT na tablicy. Faza podsumowująca Uczniowie wypełniają kartę pracy „Demokracja szlachecka”. Nauczyciel podsumowuje lekcję, ocenia aktywność uczniów oraz poleca wykonać w domu zadanie z zeszytu ćwiczeń. Zadanie domowe Wykonaj zadanie 5. ze s. 23 zeszytu ćwiczeń. Zadanie domowe dla chętnych Wykonaj zadanie 7. ze s. 23 zeszytu ćwiczeń. 25 26 Scenariusz lekcji Materiały dla nauczyciela Krótki opis metody aktywizującej – drama Drama umożliwia przede wszystkim kształcenie twórczego myślenia, rozwijanie wyobraźni oraz pobudzanie do aktywnego działania. Dzięki tej technice uczniowie doskonalą swoje umiejętności werbalne i pozajęzykowe, uczą się współpracy w grupie, a także ćwiczą opanowanie oraz koncentrację. Różnorodne techniki dramowe (np. wejście w rolę, żywy obraz, pantomima, wywiad) pozwalają na wybranie odpowiedniego wariantu metody do danego zagadnienia omawianego na lekcjach historii. Uczeń może m.in. utożsamić się z odgrywaną postacią, lepiej poznać motywy jej postępowania oraz dokonać własnej oceny zachowania bohatera. Krótki opis metody aktywizującej – analiza SWOT Analiza SWOT to metoda polegająca na zbiorowym rozpatrywaniu określonego zagadnienia. Jej nazwa pochodzi od pierwszych liter angielskich słów: strengths (mocne strony), weaknesses (słabe strony), opportunities (szanse) i threats (zagrożenia). Dokonując analizy SWOT, uczniowie pracują w grupach nad rozwiązaniem problemu przedstawionego przez nauczyciela. Wymaga to od nich ustosunkowania się do omawianej kwestii i zgromadzenia odpowiednich argu- mentów. W tym celu uzupełniają specjalnie przygotowaną tabelkę. Dzięki tej metodzie mogą dokładnie przeanalizować podejmowane decyzje oraz ustalić ich możliwe skutki – zarówno pozytywne, jak i negatywne. Poznają również korzyści oraz ewentualne zagrożenia wynikające z dokonanego wyboru. Uczą się dostrzegać różne aspekty omawianego tematu, weryfikować własne poglądy, a także formułować wnioski. Właściwa analiza SWOT zagadnienia „Demokracja szlachecka w Rzeczypospolitej” Demokracja szlachecka w Rzeczypospolitej Mocne strony • jednakowe prawa dla każdego szlachcica bez względu na stan posiadania • jednomyślność obowiązująca na sejmie walnym (do podjęcia decyzji wymagano zgody wszystkich sejmujących) • przywileje szlacheckie, w tym konstytucja Nihil novi Szanse • możliwość uchwalenia korzystnych dla szlachty praw i wpływania tej grupy na króla • wybór odpowiedniego kandydata na tron podczas elekcji Słabe strony • płacenie przez szlachtę niskich podatków • obciążenie obowiązkami i podatkami innych grup społecznych • zależność władcy od szlachty • zasada liberum veto • brak wpływu mieszczan i chłopów na sprawowanie władzy Zagrożenia • niechęć do jakichkolwiek zmian • osłabienie władzy królewskiej • wrogość chłopów i mieszczan wobec szlachty – ryzyko buntu • niskie wpływy do skarbca • możliwość przekupienia uboższej szlachty Scenariusz lekcji Materiały dla ucznia Zestawy pytań dla grup Pytania dla grupy I Waszym zadaniem będzie udzielenie odpowiedzi na zamieszczone pytania. Pomoże Wam w tym tekst „Stan szlachecki” ze s. 42 podręcznika. 1. Czyimi potomkami była szlachta? 2. Co to jest herb? 3. Jaki procent społeczeństwa polskiego stanowiła szlachta? 4. Jak do szlachty musieli się zwracać chłopi i mieszczanie? Pytania dla grupy II Waszym zadaniem będzie udzielenie odpowiedzi na zamieszczone pytania. Pomoże Wam w tym tekst „Szlacheckie prawa i obowiązki” ze s. 42 podręcznika. 1. Co przyczyniło się do uzyskania przez szlachtę dominującej pozycji w społeczeństwie? 2. Czym była konstytucja Nihil novi? 3. Jakie obowiązki miała szlachta wobec władcy? 4. Co nazywano pospolitym ruszeniem? Pytania dla grupy III Waszym zadaniem będzie udzielenie odpowiedzi na zamieszczone pytania. Pomoże Wam w tym tekst „Demokracja szlachecka” ze s. 43 podręcznika. 1. Co określamy demokracją szlachecką? 2. Czym był sejm walny? 3. Jakie zasady obowiązywały na sejmie walnym? 4. Czym były sejmiki ziemskie i jakimi sprawami się zajmowały? Pytania dla grupy IV Waszym zadaniem będzie udzielenie odpowiedzi na zamieszczone pytania. Pomoże Wam w tym tekst „Na sejmie walnym” ze s. 43 podręcznika. 1. W jakich miejscowościach najczęściej obradował sejm walny? 2. Kto i jak często zwoływał obrady sejmu walnego? 3. Kto zasiadał w poszczególnych izbach sejmu walnego? 4. Kogo określano mianem posłów, a kogo – mianem senatorów? Instrukcje do pracy metodą dramy Zadanie dla grupy I Wyobraźcie sobie, że jesteście dziennikarzami, którzy dzięki wehikułowi czasu przenieśli się do XV-wiecznej Rzeczypospolitej, aby przeprowadzić wywiad z przedstawicielami magnaterii. Przydzielcie sobie poszczególne role: dziennikarzy i magnatów. Skorzystajcie z infografiki ze s. 44 podręcznika. 1. Jaką grupę szlachty reprezentujesz? 2. Co wyróżnia Twoją grupę spośród reszty szlachty? 3. Jak wygląda dom, w którym mieszkasz ze swoją rodziną? 4. Co świadczy o tym, że odgrywasz ważną rolę w państwie? 27 28 Scenariusz lekcji Zadanie dla grupy II Wyobraźcie sobie, że jesteście dziennikarzami, którzy dzięki wehikułowi czasu przenieśli się do XV-wiecznej Rzeczypospolitej, aby przeprowadzić wywiad z przedstawicielami szlachty średniej. Przydzielcie sobie poszczególne role: dziennikarzy i szlachty średniej. Skorzystajcie z infografiki ze s. 44 podręcznika. 1. Jaką grupę szlachty reprezentujesz? 2. Opisz swój strój. 3. Jak wygląda dom, w którym mieszkasz ze swoją rodziną? 4. Jak spędzasz czas wolny z krewnymi i przyjaciółmi? Zadanie dla grupy III Wyobraźcie sobie, że jesteście dziennikarzami, którzy dzięki wehikułowi czasu przenieśli się do XV-wiecznej Rzeczypospolitej, aby przeprowadzić wywiad z przedstawicielami szlachty zagrodowej. Przydzielcie sobie poszczególne role: dziennikarzy i szlachty zagrodowej. Skorzystajcie z infografiki ze s. 45 podręcznika. 1. Jaką grupę szlachty reprezentujesz? 2. Czym zajmujesz się na co dzień? 3. Jak wygląda dom, w którym mieszkasz ze swoją rodziną? 4. Co świadczy o Twojej przynależności do stanu szlacheckiego? Zadanie dla grupy IV Wyobraźcie sobie, że jesteście dziennikarzami, którzy dzięki wehikułowi czasu przenieśli się do XV-wiecznej Rzeczypospolitej, aby przeprowadzić wywiad z przedstawicielami gołoty. Przydzielcie sobie poszczególne role: dziennikarzy i szlachty gołoty. Skorzystajcie z infografiki ze s. 45 podręcznika. 1. Jaką grupę szlachty reprezentujesz? 2. Czym zajmujesz się na co dzień? 3. Jak wygląda dom, w którym mieszkasz ze swoją rodziną? 4. Co świadczy o rycerskim pochodzeniu Twojej grupy? Karta pracy Demokracja szlachecka imię i nazwisko 1 Z apisz w wyznaczonych miejscach, jak nazywały się poszczególne klasa data grupy szlachty przedstawione na ilustracjach. 2 D okończ zdania. Otocz kółkiem odpowiedź A albo B i jej dokończenie 1. lub 2. Uprzywilejowaną pozycję stanu szlacheckiego ugruntowała uchwalona w 1505 roku A. konstytucja Nihil novi, B. Konstytucja 3 maja, na mocy której król bez zgody szlachty nie mógł wydać żadnej 1. decyzji. 2. ustawy. Szlachta to potomkowie średniowiecznego rycerstwa, które pod koniec XV wieku zajęło się zarządzaniem swoimi A. majątkami ziemskimi, B. rodzinami, przejmując po przodkach prawo do noszenia szabli oraz używania 3 W yjaśnij, czym było pospolite ruszenie. 4 N apisz, czym była demokracja szlachecka. 1. nazwiska. 2. herbu. 29 30 Scenariusz lekcji Scenariusz lekcji z wykorzystaniem debaty „za” i „przeciw” Rzeczpospolita Obojga Narodów Cele lekcji: Uczeń: − poprawnie posługuje się terminami: unia personalna, unia realna, − opisuje postać Zygmunta II Augusta, − określa czas wydarzenia: 1569 r. – zawarcie unii lubelskiej, − przedstawia okoliczności zawarcia unii realnej pomiędzy Polską a Litwą i wymienia postanowienia tego związku, − wskazuje na mapie ziemie należące do Rzeczypospolitej oraz zmiany terytorialne po zawarciu unii, − analizuje skutki zawarcia unii lubelskiej. Metody pracy: − − − − metoda aktywizująca – debata „za” i „przeciw”, rozmowa nauczająca (pogadanka), praca z podręcznikiem, praca z mapą i tekstem źródłowym. Formy pracy: − indywidualna, − grupowa, − zbiorowa. Środki dydaktyczne: − − − − podręcznik „Wczoraj i dziś 6” (s. 66–70), zeszyt ćwiczeń „Wczoraj i dziś 6” (s. 34–35), karta pracy „Rzeczpospolita Obojga Narodów”, obraz Jana Matejki Unia lubelska. Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, podanie tematu lekcji. 2. Nauczyciel zapisuje na tablicy temat zajęć i przedstawia cel ogólny lekcji: omówienie przyczyn i okoliczności utworzenia Rzeczypospolitej Obojga Narodów oraz następstw tego wydarzenia. 3. Wskazani uczniowie przypominają sytuację w Rzeczypospolitej pod rządami ostatnich Jagiellonów. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel w rozmowie nauczającej przypomina okoliczności zawarcia unii polsko-litewskiej w Krewie i znaczenie terminu „unia personalna”. Uczniowie poznają sytuację społeczno-polityczną na Litwie i w Koronie przed 1569 r. 2. Prowadzący zajęcia wyjaśnia okoliczności polityczne, które doprowadziły do zawarcia unii realnej między Polską a Litwą. Wskazuje na zagrożenie ze wschodu i kryzys dynastii Jagiellonów, przedstawia skutki bezpotomnej śmierci Zygmunta II Augusta, wyjaśnia też, na czym polega unia realna. Uczniowie wykonują zadanie 1. z karty pracy – określają różnice między unią personalną a realną. Następnie nauczyciel przybliża im okoliczności podpisania unii lubelskiej. 3. Po omówieniu funkcjonowania obu państw wchodzących w skład Rzeczypospolitej Obojga Narodów nauczyciel wskazuje na mapie zmiany terytorialne związane z zawarciem unii. Prezentuje też obraz Jana Matejki Unia lubelska. 4. N auczyciel wyjaśnia uczniom zasady debaty (krótki opis tej metody aktywizującej znajduje się w Materiałach dla nauczyciela) oraz dzieli klasę na cztery zespoły. Dwa pierwsze mają dokonać oceny postanowień sejmu lubelskiego oraz podać argumenty za połączeniem Polski i Litwy unią realną (jeden zespół z perspektywy Litwinów, a drugi – z punktu widzenia Polaków). Dwie pozostałe grupy mają ocenić postanowienia sejmu lubelskiego i przywołać argumenty przeciwko połączeniu Polski i Litwy unią realną (podobnie jak wcześniej: jedna drużyna przyjmuje perspektywę Litwinów, a druga – reprezentuje Polaków). 5. P o upływie wyznaczonego czasu uczniowie prezentują efekty swojej pracy. Nauczyciel podsumowuje wypowiedzi uczniów. Faza podsumowująca Uczniowie omawiają znaczenie unii lubelskiej i wykonują zadanie 2. z karty pracy. Zadanie domowe Wykonaj zadanie 4. ze s. 35 zeszytu ćwiczeń. Zadanie domowe dla chętnych Wykonaj zadanie 5. ze s. 35 zeszytu ćwiczeń. Scenariusz lekcji Materiały dla nauczyciela Krótki opis metody aktywizującej – debata „za” i „przeciw” Debata „za” i „przeciw” polega na omówieniu danego zagadnienia z dwóch przeciwstawnych punktów widzenia. Dzięki temu można w klarowny sposób zestawić ze sobą wady i zalety rozpatrywanej kwestii. Debata pozwala uczniom na kształcenie umiejętności wyrażania własne- go zdania na forum klasy. Uczy także poszanowania dla poglądów innych osób. Przebieg debaty i wnioski mogą być zapisane w formie tabeli. Po przedstawieniu wszystkich opinii zostaje przeprowadzone głosowanie, w którym uczniowie opowiadają się za jednym z dwóch stanowisk. Materiały dla ucznia Zadanie dla grupy I Wyobraźcie sobie, że jesteście posłami litewskimi na sejmie w Lublinie w 1569 roku. Oceńcie postanowienia tego sejmu i podajcie argumenty za połączeniem Polski i Litwy unią realną. Wykorzystajcie informacje zawarte na s. 66–69 podręcznika. Zadanie dla grupy II Wyobraźcie sobie, że jesteście posłami polskimi na sejmie w Lublinie w 1569 roku. Oceńcie postanowienia tego sejmu i podajcie argumenty za połączeniem Polski i Litwy unią realną. Wykorzystajcie informacje zawarte na s. 66–69 podręcznika. Zadanie dla grupy III Wyobraźcie sobie, że jesteście posłami litewskimi na sejmie w Lublinie w 1569 roku. Oceńcie postanowienia tego sejmu i podajcie argumenty przeciwko połączeniu Polski i Litwy unią realną. Wykorzystajcie informacje zawarte na s. 66–69 podręcznika. Zadanie dla grupy IV Wyobraźcie sobie, że jesteście posłami polskimi na sejmie w Lublinie w 1569 roku. Oceńcie postanowienia tego sejmu i podajcie argumenty przeciwko połączeniu Polski i Litwy unią realną. Wykorzystajcie informacje zawarte na s. 66–69 podręcznika. 31 32 Karta pracy Rzeczpospolita Obojga Narodów 1 P odkreśl nazwy tych elementów, które po zawarciu unii lubelskiej w 1569 roku były wspólne dla Polski i Litwy. imię i nazwisko klasa data skarb, sejm i senat, władca, armia, polityka zagraniczna, urzędy, moneta, sądownictwo 2 O ceń, czy poniższe zdania są prawdziwe. Zaznacz literę „P” przy zdaniach prawdziwych, a „F” – przy fałszywych. W Akcie unii lubelskiej z 1569 roku opisano zasady połączenia Polski i Litwy. P F Konsekwencją unii lubelskiej było powstanie nowego państwa – Wielkiej Rzeczypospolitej. P F W skład Rzeczypospolitej Obojga Narodów wchodziły jako oddzielne prowincje Królestwo Polskie zwane Koroną i Wielkie Księstwo Litewskie. P F Unia lubelska przyczyniła się do rozwoju kultury, czerpiącej inspiracje z wielonarodowości nowo utworzonego państwa. P F 3 P rzedstaw argumenty, których mógł użyć król Zygmunt II August, by przekonać posłów do wyrażenia zgody na unię realną Polski i Litwy. 4 P odaj przyczyny zawarcia unii lubelskiej w 1569 roku. Następnie wymień skutki jej zawiązania. Scenariusz lekcji z wykorzystaniem puzzli (jigsaw) Scenariusz lekcji „Państwo bez stosów” Cele lekcji: Uczeń: − poprawnie posługuje się terminami: innowiercy, tolerancja religijna, „państwo bez stosów”, konfederacja warszawska, − zaznacza na osi czasu datę uchwalenia Aktu konfederacji warszawskiej, − wskazuje na mapie obszar Rzeczypospolitej Obojga Narodów, − wymienia wyznania występujące na terenie Rzeczypospolitej: katolicyzm, prawosławie, kalwinizm, luteranizm, islam, judaizm, − podaje nazwy grup narodowościowych żyjących na terenie Rzeczypospolitej Obojga Narodów, − charakteryzuje społeczeństwo Rzeczypospolitej Obojga Narodów, − opisuje, w jaki sposób zapewniono mieszkańcom Rzeczypospolitej swobodę wyznania, − wymienia korzyści płynące z uchwalenia Aktu konfederacji warszawskiej, − wyjaśnia, dlaczego dawną Rzeczpospolitą nazywa się „państwem bez stosów”. Metody pracy: − metoda aktywizująca – jigsaw (puzzle), − praca z podręcznikiem, − praca z mapą. Formy pracy: − indywidualna, grupowa, zbiorowa. Środki dydaktyczne: − podręcznik „Wczoraj i dziś 6” (s. 71–75), − karta pracy „Państwo bez stosów”, − mapa „Rzeczpospolita Obojga Narodów i jej mieszkańcy w 1573 roku”. 2. Nauczyciel zapisuje na tablicy temat zajęć i przedstawia cel główny lekcji: przedstawienie Rzeczypospolitej Obojga Narodów jako państwa wielonarodowego i wielowyznaniowego. 3. Wskazany przez nauczyciela uczeń odczytuje zagadnienia zawarte w „Na co będę zwracać uwagę” ze s. 71 podręcznika. 4. W ybrani uczniowie przypominają przyczyny i skutki unii lubelskiej. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel dzieli klasę na pięć grup i tłumaczy zasady pracy metodą puzzli jigsaw (krótki opis tej metody aktywizującej zamieszczono w Materiałach dla nauczyciela). 2. K ażda grupa otrzymuje do opracowania jedno zagadnienie z listy: państwo wielu wyznań, tolerancja religijna w Rzeczypospolitej, reformacja w Polsce, konfederacja warszawska, świątynie dawnej Rzeczypospolitej (instrukcje z poleceniami dla poszczególnych zespołów zamieszczono w Materiałach dla ucznia). 3. Uczniowie w grupach wykonują przydzielone im zadania. Po upływie określonego czasu nauczyciel dokonuje ponownego podziału na grupy, tak aby w każdym nowym zespole znaleźli się przedstawiciele wszystkich dotychczasowych drużyn. Uczniowie wymieniają się informacjami zdobytymi podczas pracy w poprzednich grupach. Faza podsumowująca 1. Wskazani uczniowie przedstawiają swoje ustalenia. Nauczyciel sprawdza prezentowane wypowiedzi. 2. Prowadzący zajęcia podsumowuje lekcję i ocenia aktywność uczniów. Zadanie domowe Wykonaj zadanie 3. ze s. 37 zeszytu ćwiczeń. Zadanie domowe dla chętnych Podaj, co współcześnie oznacza słowo „tolerancja”. Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, podanie tematu lekcji. Materiały dla nauczyciela Krótki opis metody aktywizującej – jigsaw (puzzle) Podczas lekcji prowadzonych tą metodą zespół klasowy jest dzielony na grupy. Każda z nich opracowuje wybrane zagadnienia. Następnie uczniowie zostają podzieleni w taki sposób, aby we wszystkich nowo powstałych drużynach znalazł się jeden przedstawiciel każdego z istniejących wcześniej zespołów. Uczniowie wymieniają się zebranymi wiadomościami. Metoda jigsaw (puzzle) uczy współpracy oraz precyzji w przekazywaniu konkretnych informacji. 33 34 Scenariusz lekcji Materiały dla ucznia Zadanie dla grupy I Wyobraźcie sobie, że jesteście grupą historyków gromadzących informacje o Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Na podstawie wiadomości zamieszczonych na s. 71–72 podręcznika odpowiedzcie na poniższe pytania. 1. Jakie religie i wyznania występowały na terytorium Rzeczypospolitej Obojga Narodów? 2. Jakie narodowości zamieszkiwały Rzeczpospolitą Obojga Narodów? 3. Przedstawiciele jakiego narodu byli zazwyczaj wyznawcami luteranizmu? 4. Jaką religię wyznawała ludność żydowska? 5. Jakie wyznanie dominowało wśród Rusinów? 6. Przedstawiciele jakiego narodu byli w większości wyznawcami katolicyzmu? Zadanie dla grupy II Wyobraźcie sobie, że jesteście grupą historyków gromadzących informacje o mieszkańcach Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Na podstawie tekstu „Tolerancja religijna w Rzeczypospolitej” zamieszczonego na s. 71 podręcznika odpowiedzcie na poniższe pytania. 1. Dlaczego przedstawiciele różnych wyznań chętnie osiedlali się w XVI-wiecznej Rzeczypospolitej? 2. Co oznacza termin „tolerancja religijna”? 3. Kim byli innowiercy? 4. Przedstawicieli jakich wyznań występujących w Rzeczypospolitej Obojga Narodów zalicza się do innowierców? 5. Jaki dokument gwarantował swobodę wyznania w Polsce? 6. Dlaczego Rzeczpospolitą Obojga Narodów nazywano „państwem bez stosów”? Zadanie dla grupy III Wyobraźcie sobie, że jesteście grupą historyków zbierających informacje o konfederacji warszawskiej. Na podstawie tekstu „Akt konfederacji warszawskiej” zamieszczonego na s. 73 podręcznika odpowiedzcie na poniższe pytania. 1. Kiedy uchwalono Akt konfederacji warszawskiej? 2. Co gwarantował zatwierdzony dokument? 3. W jakim celu wydano Akt konfederacji warszawskiej? 4. Jakich kar zobowiązano się nie stosować na podstawie tego dokumentu? 5. Do czego przyczynił się ten akt w Rzeczypospolitej? Zadanie dla grupy IV Wyobraźcie sobie, że jesteście grupą historyków zbierających informacje o reformacji w Polsce. Na podstawie tekstu „Reformacja w Polsce” zamieszczonego na s. 73 podręcznika odpowiedzcie na poniższe pytania. 1. Czym była reformacja? 2. W której grupie ludności rozpowszechnił się luteranizm, a w której – kalwinizm? 3. Z czego są znane miejscowości Raków i Pińczów? 4. Dzięki czemu idee reformacyjne szybko rozpowszechniały się w Polsce? 5. Kim byli arianie? Zadanie dla grupy V Wyobraźcie sobie, że jesteście grupą historyków zbierających informacje o świątyniach w Rzeczypospolitej. Na podstawie tekstu „Świątynie w dawnej Rzeczypospolitej” zamieszczonego na s. 74 podręcznika odpowiedzcie na poniższe pytania. 1. Jaką funkcję pełniły świątynie dla przedstawicieli różnych wyznań w Rzeczypospolitej? 2. Jak nazywają się wierni, których można spotkać w: synagodze, cerkwi, meczecie, kościele katolickim oraz kościele protestanckim? 3. W świątyniach którego wyznania nie ma mebli, rzeźb i fresków? 4. Dla jakich wyznań typowe są świątynie bogato zdobione malowidłami, rzeźbami czy freskami? 5. Jak nazywa się świątynia, w której występują liczne wieżyczki i charakterystyczne kopuły? Karta pracy 35 „Państwo bez stosów” imię i nazwisko klasa 1 Z apoznaj się z mapą zamieszczoną na s. 72 podręcznika. data Następnie wykonaj polecenia. a) Określ, na jakich obszarach dominowało wyznanie kalwińskie. b) Podaj nazwy dwóch dowolnych terytoriów, na których przeważali wyznawcy prawosławia. c) Zapisz nazwy dwóch miejscowości będących skupiskami ludności tatarskiej. d) Wymień nazwy trzech skupisk ludności ormiańskiej. 2 P rzyporządkuj właściwy opis do każdej grupy wyznaniowej. Arianie Żydzi Luteranie Katolicy A. Z wolennicy nauk Marcina Lutra. W Polsce przedstawicielami tej grupy wyznaniowej byli głównie mieszkający w miastach Niemcy. B. Wyznawcy judaizmu, posługujący się językiem jidysz. Zajmowali się przede wszystkim rzemiosłem i handlem. C. I naczej: bracia polscy. Radykalny odłam chrześcijaństwa. Odrzucali dogmat o Trójcy Świętej, sprzeciwiali się również stosowaniu przemocy i wojnom. D. P rzedstawiciele religii chrześcijańskiej, uznający zwierzchnictwo papieża. Byli dominującym wyznaniem w Rzeczypospolitej. 3 U zupełnij tekst. Rzeczpospolita Obojga Narodów była państwem wielonarodowym oraz . Aby uniknąć konfliktów na tle religijnym, innowiercom zapewniono wolność . W 1573 roku uchwalono Akt religijną. 4 W yjaśnij, kim jest innowierca. warszawskiej, który gwarantował tolerancję 36 Scenariusz lekcji Scenariusz lekcji z wykorzystaniem skrzyni pytań Powstanie Chmielnickiego Cele lekcji: Uczeń: − wyjaśnia, kim byli Kozacy i jakie tereny zamieszkiwali, − przedstawia przyczyny utworzenia rejestru Kozaków przez królów Polski, − przedstawia przyczyny wybuchu powstania kozackiego na Ukrainie i jego przywódcę, − na podstawie mapy opisuje przebieg działań wojennych powstania, wymienia bitwy i podaje ich wynik, − posługuje się pojęciami: Kozacy rejestrowi, żołd, Zaporoże, − przedstawia okoliczności udzielenia przez Rosję poparcia wojskom kozackim (układ w Perejasławiu), − podaje daty wybuchu powstania Chmielnickiego i pokoju w Andruszowie, − przedstawia następstwa powstania Chmielnickiego, − ocenia zyski i straty poniesione przez państwa uczestniczące w konflikcie kozackim na Ukrainie. Metody pracy: − − − − metoda aktywizująca – skrzynka pytań, rozmowa nauczająca (pogadanka), praca z podręcznikiem, praca z mapą. Formy pracy: − indywidualna, grupowa, zbiorowa. Środki dydaktyczne: − podręcznik „Wczoraj i dziś 6” (s. 93–97), − zeszyt ćwiczeń „Wczoraj i dziś 6” (s. 48–49), − karta pracy „Powstanie Chmielnickiego”. Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, podanie tematu lekcji. 2. Nauczyciel prosi wybranego ucznia o odczytanie zagadnień zawartych w „Na co będziemy zwracać uwagę”. Następnie prezentuje główny cel lekcji: omówienie tego, kim byli Kozacy i dlaczego wzniecili powstanie przeciwko Rzeczypospolitej. 3. Prowadzący zajęcia prosi uczniów o przypomnienie sytuacji Polski w pierwszej połowie XVII wieku. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel, posługując się ilustracją ze s. 94 podręcznika, wyjaśnia, kim byli i czym zajmowali się Kozacy. Następnie na mapie ściennej i mapie z podręcznika wskazuje siedziby Kozaków. Wprowadza pojęcia: Dzikie Pola, Zaporoże. 2. Prowadzący zajęcia wyjaśnia przyczyny stworzenia rejestru Kozaków i prosi uczniów, by na podstawie ilustracji ze s. 94 podręcznika omówili uzbrojenie wojska kozackiego. Wprowadza pojęcie „żołd”. 3. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z tekstem źródłowym ze s. 95 podręcznika. Następnie prosi o podanie powodu niezadowolenia Kozaków i na tej podstawie wyjaśnia przyczyny wybuchu powstania w 1648 r. 4. P rowadzący zajęcia odsyła uczniów do mapy ze s. 96 podręcznika, by na jej podstawie wypisali w porządku chronologicznym najważniejsze bitwy powstania kozackiego. Po wykonaniu zadania nauczyciel omawia rezultaty bitew pod Żółtymi Wodami, Korsuniem i Beresteczkiem, wskazując przyczyny podpisania ugody w Zborowie. 5. N auczyciel prosi uczniów, by na mapie wskazali państwo, do którego Chmielnicki mógł zwrócić się z prośbą o pomoc po opuszczeniu go przez Tatarów (krótka burza mózgów). Następnie wyjaśnia przyczyny i postanowienia ugody w Perejasławiu oraz jej następstwa. Prosi uczniów, by ocenili sytuację Rzeczypospolitej po przystąpieniu Rosji do wojny polsko-kozackiej. 6. N auczyciel przedstawia postanowienia rozejmu w Andruszowie. Następnie prosi uczniów o krótkie wypowiedzi na temat korzyści i strat państw biorących udział w konflikcie. Faza podsumowująca Nauczyciel informuje uczniów o zasadach pracy metodą skrzynki pytań (informacje o metodzie i propozycje pytań do skrzynki znajdują się w Materiałach dla nauczyciela). Następnie dzieli klasy na grupy 4–5-osobowe, których członkowie losują kolejno pytania i udzielają na nie odpowiedzi. Za prawidłową odpowiedź grupa otrzymuje 1 punkt. Zwycięża drużyna z największą liczbą punktów. Nagrodą dla zwycięzców może być ocena bardzo dobra w obszarze aktywności. Zadanie domowe Uczniowie wykonują zadania z zeszytu ćwiczeń wskazane przez nauczyciela. Zadanie domowe dla chętnych Wykonaj zadanie 4. ze s. 97 podręcznika. Scenariusz lekcji Materiały dla nauczyciela Krótki opis metody – skrzynka pytań Metoda ta może być wykorzystywana do podsumowań i powtórzeń większych partii materiału. Jej konkursowa forma, oparta na idei zdrowej rywalizacji, sprzyja utrwaleniu wiadomości i zachęca uczniów do sprawdzenia stopnia opanowania wiedzy z danego zakresu i aktywnego uczestniczenia w zajęciach. Po zrealizowaniu określonych treści nauczyciel przygotowuje około 20 kartoników z pytaniami, które następnie umieszcza w pudełku. W zależności od przyjętej formy uczniowie mogą uczestniczyć w konkursie indywidualnie bądź grupowo. Wygrywa ten uczeń lub zespół, który udzieli prawidłowych odpowiedzi na najwięcej pytań. Przykładowe pytania do skrzynki pytań W którym roku wybuchło powstanie kozackie na Ukrainie? Kto stał na czele wojsk kozackich podczas powstania? Jak nazywano tereny zamieszkiwane przez Kozaków? Z kim Kozacy prowadzili bitwy graniczne od południa? Kim byli Kozacy rejestrowi? Dlaczego królowie Rzeczypospolitej stworzyli rejestr Kozaków? Jak nazywa się wynagrodzenie otrzymywane przez żołnierza? Wymień elementy uzbrojenia piechoty kozackiej. Co to jest osełedec? Kim był chan? Dlaczego Tatarzy pod Zbarażem opuścili wojska kozackie? Jakie państwo wsparło Kozaków po opuszczeniu ich przez wojska tatarskie? Jakie było postanowienie ugody w Perejasławiu? Jakie ziemie Polska utraciła w wyniku powstania Kozaków? W jakiej miejscowości podpisano rozejm między Rosją i Kozakami a Polską? W którym roku zakończyło się powstanie Kozaków? W którym wieku wybuchło powstanie Kozaków? 37 38 Karta pracy Powstanie Chmielnickiego 1 R ozwiąż krzyżówkę. Następnie wyjaśnij jej hasło. imię i nazwisko klasa data 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 1. T wierdza, której zwycięska obrona powstrzymała wojska kozackie. 2. Tytuł władcy tatarskiego. 3. Miejscowość na Ukrainie, w której Chmielnicki podpisał ugodę z Rosją. 4. Imię przywódcy wojsk kozackich. 5. Miejsce zawarcia rozejmu polsko-rosyjskiego kończącego wojnę z lat 1654–1667. 6. Miejsce drugiej bitwy powstania kozackiego, przegranej przez wojska Rzeczypospolitej. 7. Regularna zapłata za pełnienie służby wojskowej. 8. Lista, na którą wpisywano Kozaków pełniących służbę wojskową. Hasło: 2 – Przeczytaj uważnie tekst źródłowy. Następnie wykonaj polecenia. W trzydniowej bitwie pod Beresteczkiem (28–30 czerwca 1651 roku) wojskom polskim, dowodzonym osobiście przez Jana Kazimierza, udało się odnieść zdecydowane zwycięstwo nad połączonymi siłami tatarsko-kozackimi. Wyższość bojowa oddziałów polskich oraz opuszczenie pola bitwy przez Tatarów, którzy uprowadzili ze sobą Chmielnickiego, spowodowało jego klęskę. [...] dwulicowe i chwiejne stanowisko tatarskich sojuszników nie pozwalało jednak Chmielnickiemu na uzyskanie decydujących rozstrzygnięć. Wszystko to zmuszało go do rozejrzenia się za innym sprzymierzeńcem. Źródło: Zarys historii Polski, pod red. J. Tazbira, Warszawa 1980, s. 262. A. Napisz, kto dowodził wojskami polskimi w bitwie pod Beresteczkiem. B. W yjaśnij, co zdecydowało o zwycięstwie wojsk polskich w tej bitwie. Scenariusz lekcji z wykorzystaniem róży diagnostycznej Scenariusz lekcji Kryzys Rzeczypospolitej Cele lekcji: Uczeń: − wymienia państwa, z którymi Polska prowadziła wojny w XVII wieku, i wskazuje je na mapie, − wyjaśnia wpływ wojen na położenie Rzeczypospolitej, − przedstawia za pomocą mapy zmiany terytorialne Rzeczypospolitej, które zaszły w wyniku konfliktów, − wskazuje następstwa działań wojennych dla ludności cywilnej, − wyjaśnia wpływ wojen na kryzys gospodarczy państwa, − przedstawia problemy w funkcjonowaniu aparatu władzy i wskazuje ich źródła, − posługuje się poprawnie pojęciami liberum veto, rokosz, pańszczyzna, − ocenia położenie Rzeczypospolitej w Europie pod koniec XVII wieku i wskazuje zagrożenia dla jej suwerenności. Metody pracy: − metoda aktywizująca – róża diagnostyczna, − rozmowa nauczająca (pogadanka), − praca z podręcznikiem. Formy pracy: − indywidualna, grupowa, zbiorowa. Środki dydaktyczne: − podręcznik „Wczoraj i dziś 6” (s. 109–111), − zeszyt ćwiczeń „Wczoraj i dziś 6” (s. 54–55), − karta pracy „Kryzys Rzeczypospolitej”. Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, podanie tematu lekcji. 2. Nauczyciel prosi uczniów o wymienienie państw, z którymi Rzeczpospolita prowadziła wojny w XVII wieku. Następnie wybrany uczeń wskazuje na mapie Rosję, Turcję i Szwecję. 3. Prowadzący zajęcia przedstawia cel główny lekcji: wskazanie skutków wojen prowadzonych przez Rzeczpospolitą w XVII wieku i przyczyn kryzysu państwa. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel przypomina uczniom zasady pracy metodą róży diagnostycznej (krótki opis metody znajduje się w Materiałach dla nauczyciela) i zapisuje na tablicy hasło CO BYŁO POWODEM KRYZYSU RZECZYPOSPOLITEJ W XVII WIEKU. Następnie prowadzący zajęcia dzieli klasę na cztery grupy. Ich zadaniem jest opracowanie zagadnień związanych z sytuacją Rzeczypospolitej w XVII wieku (instrukcje dla poszczególnych grup znajdują się w Materiałach dla ucznia). Grupa I: następstwa działań wojennych; grupa II: zmiany terytorialne; grupa III: gospodarka; grupa IV: aparat władzy. 2. Po zakończeniu pracy przedstawiciele poszczególnych zespołów uzupełniają schemat zapisany na tablicy, wpisując wypracowane hasła. Następnie udzielają odpowiedzi na zagadnienia związane z opracowywaną tematyką. Grupa I: „Jakie były następstwa działań wojennych prowadzonych na terenie państwa?”, „Jakie były skutki drastycznego obniżenia liczby ludności?”; grupa II: „Jakie tereny utraciła Rzeczpospolita w wyniku wojen XVII wieku?”, „Dlaczego utrata zwierzchnictwa nad Prusami Książęcymi była dla Rzeczypospolitej najbardziej niebezpieczna?”; grupa III: „Co było przyczyną kryzysu gospodarki polskiej w XVII wieku?”, „Dlaczego szlachta zwiększała chłopom wymiar pańszczyzny?”; grupa IV: „Co wpływało na bezowocność obrad polskiego sejmu?”, „Jakie były następstwa wysokiej pozycji magnatów?”, „Z czego wynikała słabość polskiej armii?”. 3. Po zakończeniu prezentacji nauczyciel prosi wybranego ucznia o przeczytanie tekstu źródłowego ze s. 110 podręcznika i o wyjaśnienie poruszonego w nim problemu. 4. N a zakończenie zajęć nauczyciel prosi uczniów o wskazanie problemu, który w sposób zasadniczy uniemożliwia naprawę państwa w sytuacji kryzysowej. Rozpoczyna krótką dyskusję. Faza podsumowująca Uczniowie zapoznają się z zagadnieniami zawartymi w „Na co będę zwracać uwagę” i krótko na nie odpowiadają. Następnie wypełniają kartę pracy „Kryzys Rzeczypospolitej”. Zadanie domowe Uczniowie wykonują zadania wskazane przez nauczyciela. Zadanie domowe dla chętnych Oceń postawę Jerzego Lubomirskiego, który zorganizował rokosz przeciw królowi. 39 40 Scenariusz lekcji Materiały dla ucznia Zadanie dla grupy I Waszym zadaniem będzie zdobycie informacji o następstwach działań wojennych prowadzonych w XVII wieku. W tym celu zapoznajcie się z tekstem ze s. 109 podręcznika. Wypiszcie hasła związane z Waszym zagadnieniem na arkuszu papieru A4, a następnie przedstawcie je koleżankom i kolegom w klasie. Zadanie dla grupy II Waszym zadaniem będzie zebranie informacji o stratach terytorialnych, które Rzeczpospolita poniosła w wyniku wojen prowadzonych w XVII wieku. W tym celu zapoznajcie się z tekstem ze s. 109 podręcznika (możecie uzupełnić wiadomości, sięgając do wcześniej omawianych tematów). Wypiszcie hasła związane z Waszym zagadnieniem na arkuszu papieru A4, a następnie przedstawcie je koleżankom i kolegom w klasie. Zadanie dla grupy III Waszym zadaniem będzie zdobycie informacji o sytuacji gospodarki polskiej w XVII wieku. W tym celu zapoznajcie się z tekstem podręcznika ze s. 109. Wypiszcie hasła związane z Waszym zagadnieniem na arkuszu papieru A4, a następnie przedstawcie je koleżankom i kolegom w klasie. Zadanie dla grupy IV Waszym zadaniem będzie zdobycie informacji o funkcjonowaniu władzy w Rzeczypospolitej w XVII wieku. W tym celu zapoznajcie się z tekstem ze s. 110 podręcznika. Wypiszcie hasła związane z Waszym zagadnieniem na arkuszu papieru A4, a następnie przedstawcie je koleżankom i kolegom w klasie. Materiały dla nauczyciela Krótki opis metody aktywizującej – róża diagnostyczna Róża diagnostyczna to metoda ułatwiająca wybranie właściwej odpowiedzi na trudne pytanie. Poprzez graficzne przedstawienie wszystkich możliwości rozwiązania uczeń uzyskuje jasny ogląd problemu. Dzięki temu prostsze stają się analiza zagadnienia i podjęcie ostatecznej decyzji. Pracę metodą róży diagnostycznej najlepiej prowadzić w grupach, przydzielając kilkuosobowym zespołom poszczególne warianty odpowiedzi do opracowania. Wyjściowy schemat róży diagnostycznej dotyczącej zagadnienia: „Co było powodem kryzysu Rzeczypospolitej w XVII wieku?” Następstwa działań wojennych Zmiany terytorialne Gospodarka Aparat władzy Turcja Szwecja Podole (czasowo), część Ukrainy Inflanty Rosja zrywanie sejmów słaba obronność Aparat władzy liberum veto Zmiany terytorialne Następstwa działań wojennych epidemie nieliczna armia głód śmierć ludzi zmniejszenie liczby ludności rokosz elekcyjność tronu Gospodarka zniszczenie kraju zniszczone miasta zwiększenie pańszczyzny zniszczenie folwarków Przykładowo uzupełniona róża diagnostyczna dotycząca zagadnienia: Co było powodem kryzysu Rzeczypospolitej w XVII wieku? brak rąk do pracy mało efektywna produkcja rolna zmniejszenie produkcji zboża Scenariusz lekcji 41 42 Karta pracy Kryzys Rzeczypospolitej imię i nazwisko 1 U zupełnij zdania. klasa data • W XVII wieku Rzeczpospolita toczyła wojny z Rosją, . • W XVII wieku Rzecząpospolitą rządzili monarchowie wybierani w wyniku . • Największe zniszczenia i straty w ludziach Rzeczpospolita poniosła w wyniku wojen ze . • Zbrojne powstanie szlachty przeciw królowi zawiązane w celach politycznych to . 2 O ceń, czy poniższe zdania są prawdziwe. Zaznacz literę „P” przy zdaniach prawdziwych, a „F” – przy fałszywych. Liberum veto to zasada polegająca na głosowaniu większością głosów. P F W wyniku wojen prowadzonych w XVII wieku znacznie zmniejszyła się liczba ludności Rzeczypospolitej. P F W wyniku wojen w XVII wieku nastąpiło ograniczenie handlu i zubożenie mieszczaństwa. P F Rokosz to zbrojne wystąpienie szlachty przeciw królowi. P F Wiek XVII przeszedł do historii jako stulecie wojen. P F 3 P odkreśl prawidłowe dokończenia zdań. Na czele rokoszu zorganizowanego przeciw Janowi Kazimierzowi w 1665 roku stanął hetman Jerzy Lubomirski / Stefan Czarniecki. Po raz pierwszy sejm został zerwany przez Stefana Czarnieckiego / Władysława Sicińskiego. Przyczyną słabości polskiej armii w końcu XVII wieku był brak funduszy na jej wyposażenie i utrzymanie / była nieudolność hetmanów. 4 W ymień trzy skutki wojen prowadzonych w XVII wieku. • • • Scenariusz lekcji z wykorzystaniem plakatu Scenariusz lekcji W obronie granic Rzeczypospolitej – podsumowanie Cele lekcji: Uczeń: − poprawnie posługuje się pojęciami: liberum veto, wolna elekcja, rokosz, dymitriada, piechota wybraniecka, husaria, Zaporoże, Kozacy, chan, wojna podjazdowa, sułtan, janczar, odsiecz, ekspansja, − wymienia i wskazuje na mapie sąsiadów, z którymi Rzeczpospolita toczyła wojny w XVII wieku, − wyjaśnia przyczyny konfliktu Rzeczypospolitej z Rosją, ze Szwecją, z Turcją i Kozakami, − wymienia i wskazuje na mapie najważniejsze bitwy rozegrane w czasie wojen z Rosją (Kłuszyn), Szwecją (Kircholm, Oliwa, Warka), Turcją (Cecora, Chocim, Wiedeń), Kozakami (Korsuń, Żółte Wody, Beresteczko) i wskazuje ich dowódców, − porządkuje według chronologii najważniejsze wydarzenia z czasów wojen Rzeczypospolitej w XVII wieku, − przedstawia skutki wojen w XVII wieku dla Rzeczypospolitej ze szczególnym uwzględnieniem kryzysu państwa, − wskazuje na mapie tereny utracone przez Rzeczpospolitą w wyniku wojen w XVII wieku (Inflanty, Prusy Książęce, Podole, lewobrzeżna Ukraina). Metody pracy: − metoda aktywizująca – plakat, − rozmowa nauczająca (pogadanka), − praca z podręcznikiem i mapą. Formy pracy: − indywidualna, grupowa, zbiorowa. Środki dydaktyczne: − podręcznik „Wczoraj i dziś 6” (s. 82–117), − zeszyt ćwiczeń „Wczoraj i dziś 6” (s. 60–61), − karta pracy „Wojny Rzeczypospolitej w XVII wieku”. Przebieg lekcji Faza wprowadzająca Uwaga! Aby zrealizować temat w bardziej atrakcyjnej formie, tydzień przed planowaną lekcją powtórzeniową nauczyciel prosi uczniów o zgromadzenie materiału ilustracyjnego dotyczącego wojen Rzeczypospolitej z Rosją, ze Szwecją, z Turcją i Kozakami. 1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, podanie tematu lekcji. 2. Nauczyciel prosi wybranego ucznia o wymienienie sąsiadów Rzeczypospolitej w XVII wieku i o omówienie stosunków z nimi. Przypomina, że wiek XVII jest nazywany w historii wiekiem wojen. 3. Prowadzący zajęcia przedstawia cel główny lekcji: przypomnienie przyczyn, skutków i najważniejszych wydarzeń z czasów wojen toczonych przez Rzeczpospolitą w XVII wieku. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel przypomina uczniom zasady pracy metodą plakatu (krótki opis metody jest zawarty w Materiałach dla nauczyciela), dzieli klasę na 4 zespoły i przydziela w drodze losowania zadania dla każdej grupy. Grupa I: na podstawie materiału zamieszczonego w podręczniku (s. 82–86) i zgromadzonego materiału ilustracyjnego przygotowuje najważniejsze wiadomości dotyczące wojen polsko-rosyjskich w pierwszej połowie XVII wieku. Grupa II: na podstawie materiału zamieszczonego w podręczniku (s. 87–92, 98–103) i zgromadzonego materiału ilustracyjnego przygotowuje najważniejsze wiadomości dotyczące wojen polsko-szwedzkich w XVII wieku. Grupa III: na podstawie materiału zamieszczonego w podręczniku (s. 93–97) i zgromadzonego materiału ilustracyjnego przygotowuje najważniejsze wiadomości dotyczące powstania Kozaków na Ukrainie. Grupa IV: na podstawie materiału zamieszczonego w podręczniku (s. 104–108) i zgromadzonego materiału ilustracyjnego przygotowuje najważniejsze wiadomości dotyczące wojen Polski z Turcją w XVII wieku (szczegółowe instrukcje dla poszczególnych grup znajdują się w Materiałach dla ucznia). 2. Po upływie wyznaczonego czasu uczniowie przymocowują wykonane plakaty do tablicy, a wyznaczona przez nauczyciela osoba prezentuje pracę grupy. Podczas prezentacji nauczyciel prosi o wskazywanie na mapie bitew i terenów, o których mowa w prezentacji. 3. Po zaprezentowaniu wszystkich plakatów prowadzący zajęcia prosi o przedstawienie skutków działań wojennych prowadzonych przez Rzeczpospolitą w XVII wieku, wskazanie na mapie utraconych terenów oraz wyjaśnienie przyczyn kryzysu władzy w XVII wieku. 4. N auczyciel podsumowuje pracę zespołów i prosi uczniów o wypełnienie karty pracy „W obronie granic Rzeczypospolitej – podsumowanie”. Faza podsumowująca Nauczyciel prosi wybranego ucznia o odczytanie celu głównego lekcji i wskazuje najważniejsze zagadnienia dotyczące omawianej problematyki, na które należy zwrócić uwagę podczas przygotowań do sprawdzianu. Zadanie domowe Uczniowie wykonują zadania z zeszytu ćwiczeń wskazane przez nauczyciela. Zadanie domowe dla chętnych Wyjaśnij, jak rozumiesz słowa „Jam nie z soli ani z roli, ale z tego co mnie boli wyrosłem”, wypowiedziane przez hetmana Stefana Czarnieckiego. 43 44 Scenariusz lekcji Materiały dla nauczyciela Krótki opis metody aktywizującej – plakat Podczas lekcji prowadzonych tą metodą zespół klasowy jest dzielony na grupy. Każda z nich opracowuje wybrane zagadnienie, które zostanie przedstawione w formie pla- katu. Następnie liderzy poszczególnych grup prezentują prace na forum całej klasy. Materiały dla ucznia Zadanie dla grupy I Wyobraźcie sobie, że jesteście dziennikarzami gazety „Kurier Polski”, którzy dzięki wehikułowi czasu przenieśli się do XVII wieku. Zaprojektujcie pierwszą stronę Waszej gazety, w której zamieścicie artykuły na temat wojen polsko-rosyjskich z przełomu XVI i XVII wieku. W wykonaniu zadania pomogą Wam wiadomości zamieszczone w podręczniku na s. 82–86 i zgromadzony materiał ilustracyjny. W swojej pracy zwróćcie uwagę na następujące zagadnienia: 1. Jakie działania podjął Stefan Batory w celu odzyskania Inflant zagarniętych przez Iwana Groźnego? 2. Jakie były cele dymitriad? 3. Kiedy odbyła się bitwa pod Kłuszynem i jakie były jej następstwa? 4. Dlaczego Polakom nie udało się osadzić na rosyjskim tronie swojego kandydata? 5. Jakie były postanowienia pokoju w Polanowie? Zadanie dla grupy II Wyobraźcie sobie, że jesteście dziennikarzami gazety „Kurier Polski”, którzy dzięki wehikułowi czasu przenieśli się do XVII wieku. Zaprojektujcie pierwszą stronę Waszej gazety, w której zamieścicie artykuły na temat wojen polsko-szwedzkich toczonych w XVII wieku. W wykonaniu zadania pomogą Wam wiadomości zamieszczone w podręczniku na s. 87–92, 98–103 i zgromadzony materiał ilustracyjny. W swojej pracy zwróćcie uwagę na następujące zagadnienia: 1. Jakie były przyczyny konfliktu polsko-szwedzkiego? 2. Gdzie doszło do decydujących starć ze Szwedami? 3. Jak Szwedzi traktowali ludność Rzeczypospolitej podczas potopu szwedzkiego? 4. Dlaczego Stefan Czarniecki prowadził ze Szwedami wojnę podjazdową? 5. Jakie były następstwa wojen polsko-szwedzkich? Zadanie dla grupy III Wyobraźcie sobie, że jesteście dziennikarzami gazety „Kurier Polski”, którzy dzięki wehikułowi czasu przenieśli się do XVII wieku. Zaprojektujcie pierwszą stronę Waszej gazety, w której zamieścicie artykuły na temat powstania Kozaków pod wodzą Bohdana Chmielnickiego. W wykonaniu zadania pomogą Wam wiadomości zamieszczone w podręczniku na s. 93–97 i zgromadzony materiał ilustracyjny. W swojej pracy zwróćcie uwagę na następujące zagadnienia: 1. Kim byli i czym zajmowali się Kozacy? 2. Dlaczego w 1648 roku doszło do buntu Kozaków? 3. Gdzie doszło do decydujących bitew i jaki był ich rezultat? 4. Kto i dlaczego wspomagał wojska Chmielnickiego w walce z Rzecząpospolitą? 5. W jaki sposób ostatecznie zakończyło się powstanie Kozaków? Zadanie dla grupy IV Wyobraźcie sobie, że jesteście dziennikarzami gazety „Kurier Polski”, którzy dzięki wehikułowi czasu przenieśli się do XVII wieku. Zaprojektujcie pierwszą stronę Waszej gazety, w której zamieścicie artykuły na temat wojen polsko-tureckich toczonych w XVII wieku. W wykonaniu zadania pomogą Wam wiadomości zamieszczone w podręczniku na s. 104–108 i zgromadzony materiał ilustracyjny. W swojej pracy zwróćcie uwagę na następujące zagadnienia: 1. Co było przyczyną wojen polsko-tureckich? 2. Gdzie doszło do decydujących bitew, kto nimi dowodził i jaki był ich rezultat? 3. Dlaczego traktat w Buczaczu był dla Polski upokarzający? 4. Co skłoniło Jana III Sobieskiego do wyprawy pod Wiedeń? Karta pracy W obronie granic Rzeczypospolitej – podsumowanie 1 P ołącz bitwy rozegrane podczas wojen w XVII wieku z ich dowód- imię i nazwisko klasa data cami. Jedno nazwisko jest niepotrzebne. bitwa pod Kircholmem • bitwa pod Chocimiem • bitwa pod Kłuszynem • bitwa pod Warką • • Stefan Czarniecki • Bohdan Chmielnicki • Stanisław Żółkiewski • Jan Karol Chodkiewicz • Jan Sobieski 2 O ceń, czy poniższe zdania są prawdziwe. Zaznacz literę „P” przy zdaniach prawdziwych, a „F” – przy fałszywych. Dymitriada to zbrojna wyprawa polskich magnatów w celu osadzenia na rosyjskim tronie polskiego królewicza Władysława. P F W wyniku powstania Chmielnickiego Polska utraciła na rzecz Rosji lewobrzeżną Ukrainę. P F Liberum veto to zasada jednomyślności, która wymagała zgody wszystkich szlachciców biorących udział w sejmie dla głosowanej ustawy. P F Na mocy traktatu w Buczaczu Polska utraciła na rzecz Turcji Podole i część Ukrainy. P F 3 N apisz, w jakiej formacji wojskowej walczyli żołnierze przedstawieni na ilustracjach. 45 46 Scenariusz lekcji Scenariusz lekcji z wykorzystaniem dramy i mapy myśli Oświecenie w Europie Cele lekcji: Uczeń: − przedstawia najważniejsze założenia ideologii oświecenia, − wskazuje czas trwania epoki i zaznacza go na osi czasu, − wskazuje wpływ ideologii oświecenia na rozwój nauki w XVIII wieku, − wymienia najwybitniejszych myślicieli epoki (Wolter, Monteskiusz, Rousseau) oraz charakteryzuje ich poglądy i dokonania, − wyjaśnia, na czym polega zasada trójpodziału władzy zaproponowana przez Monteskiusza, − wymienia najważniejsze dokonania naukowe i techniczne epoki (maszyna parowa, termometr lekarski, szczepionka przeciw ospie, prawa fizyki Newtona, dokonania encyklopedystów francuskich itd.), − wskazuje wpływ dokonań naukowych i technicznych na zmiany w życiu ludzi, − wyjaśnia pojęcia „ateizm”, „klasycyzm” i posługuje się nimi, − wymienia najważniejsze cechy architektury i sztuki klasycystycznej. Metody pracy: − metody aktywizujące – praca w grupach metodą dramy i mapa myśli, − rozmowa nauczająca (pogadanka), − praca z tekstem podręcznika, − praca z zeszytem ćwiczeń. Formy pracy: − indywidualna, grupowa, zbiorowa. Środki dydaktyczne: − podręcznik „Wczoraj i dziś 6” (s. 132–137), − zeszyt ćwiczeń „Wczoraj i dziś 6” (s. 66–68), − karta pracy „Pochwała nauki i rozumu”. Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, podanie tematu lekcji. 2. Nauczyciel zapisuje na tablicy temat lekcji i przedstawia jej cel główny: „Idee głoszone w oświeceniu i czas trwania tej epoki”. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel informuje uczniów o narodzinach nowej epoki. Następnie zapisuje na tablicy wyrażenie OŚWIECENIE i pyta uczniów, od jakiego wyrazu ich zdaniem pochodzi nazwa tej epoki. 2. Prowadzący zajęcia prosi uczniów, by na podstawie materiału zamieszczonego na s. 132 i 133 podręcznika wyszukali informacje na temat poglądów głoszonych w dobie oświecenia. Po zapoznaniu się z materiałem uczniowie przedstawiają idee oświeceniowe i podają hasła. Tworzą tym samym mapę myśli, która jest zapisywana na tablicy. 3. Nauczyciel podsumowuje dotychczasową pracę i prosi uczniów, by wskazali wpływ nowej epoki na rozwój nauki. Następnie poleca, by pracując w parach, na podstawie tekstu ze s. 134 podręcznika, wskazali najważniejsze ich zdaniem dokonania naukowe w oświeceniu. Wymienione przez uczniów dokonania nauczyciel zapisuje na tablicy i prosi o wskazanie najważniejszego. Podkreśla postęp, jaki dokonał się dzięki maszynie parowej. 4. Prowadzący zajęcia przedstawia uczniom postaci, które wywarły duży wpływ na idee epoki. Dzieli klasę na 4 zespoły, które metodą dramy mają omówić poglądy najwybitniejszych myślicieli epoki (instrukcja do pracy w grupach znajduje się w Materiałach dla ucznia). Uczniowie wcielają się w dziennikarzy telewizyjnych, którzy za pomocą wehikułu czasu przenoszą się do XVIII wieku i zapraszają do swojego studia Woltera, Monteskiusza, Rousseau i Diderota. 5. P o upływie wyznaczonego czasu klasa lekcyjna zamienia się w studio telewizyjne. Poszczególne grupy przedstawiają bohaterów swojego programu. Nauczyciel podsumowuje wystąpienie każdej z grup, podkreślając najważniejsze zagadnienia. 6. P rowadzący lekcję ocenia pracę uczniów i krótko omawia założenia klasycyzmu. Faza podsumowująca Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z „Na co będę zwracać uwagę” ze s. 132 i podsumowuje lekcję. Następnie uczniowie wykonują zadania z Karty pracy. Zadanie domowe Uczniowie wykonują zadania z zeszytu ćwiczeń wskazane przez nauczyciela. Zadanie domowe dla chętnych Wyjaśnij, z jakiego powodu Wolter został osadzony w Bastylii. Scenariusz lekcji 47 Materiały dla ucznia Zadanie dla grupy I Wyobraźcie sobie, że jesteście dziennikarzami telewizyjnymi, którzy przygotowują program „Polubić przeszłość”. Dzięki wehikułowi czasu przenosicie się do czasów oświecenia, by przybliżyć współczesnym idee epoki. Waszym zadaniem jest przeprowadzenie wywiadu z Wolterem – francuskim filozofem, pisarzem, historykiem, aby zaprezentować jego poglądy i przekonania. W celu właściwego wykonania zadania przydzielcie sobie poszczególne role: osoby prowadzącej program, dziennikarzy przeprowadzających wywiad i Woltera – postaci historycznej. Efekty swojej pracy zaprezentujcie na forum klasy. W wykonaniu zadania pomogą Wam informacje ze s. 132 podręcznika oraz pytania pomocnicze. 1. Czym zajmował się Wolter? 2. Dlaczego myśliciele doby oświecenia, aby poznać świat, opierali się na rozumie i doświadczeniu, a nie na wierze? 3. Jakie było stanowisko Woltera wobec Kościoła katolickiego? 4. W jakim celu odbywały się spotkania w salonach literackich? Zadanie dla grupy II Wyobraźcie sobie, że jesteście dziennikarzami telewizyjnymi, którzy przygotowują program „Polubić przeszłość”. Dzięki wehikułowi czasu przenosicie do czasów oświecenia, by przybliżyć współczesnym idee epoki. Waszym zadaniem jest przeprowadzenie wywiadu z Monteskiuszem – francuskim filozofem i prawnikiem, aby zaprezentować jego przemyślenia. W celu właściwego wykonania zadania przydzielcie sobie poszczególne role: osoby prowadzącej program, dziennikarzy przeprowadzających wywiad i Monteskiusza – postaci historycznej. Efekty swojej pracy zaprezentujcie na forum klasy. W wykonaniu zadania pomogą Wam informacje ze s. 133 podręcznika oraz pytania pomocnicze. 1. Czym zajmował się Monteskiusz? 2. Dlaczego krytykował rządy absolutne? 3. Jaki sposób sprawowania władzy uważał za właściwy i dobry dla obywateli? 4. Jaką zasadę sprawowania władzy zaproponował Monteskiusz i na czym ona polegała? Zadanie dla grupy III Wyobraźcie sobie, że jesteście dziennikarzami telewizyjnymi, którzy przygotowują program „Polubić przeszłość”. Dzięki wehikułowi czasu przenosicie się do czasów oświecenia, by przybliżyć współczesnym idee epoki. Waszym zadaniem jest przeprowadzenie wywiadu z Janem Jakubem Rousseau – francuskim filozofem, aby zaprezentować jego przekonania. W celu właściwego wykonania zadania przydzielcie sobie poszczególne role: osoby prowadzącej program, dziennikarzy przeprowadzających wywiad i Jana Jakuba Rousseau – postaci historycznej. Efekty swojej pracy zaprezentujcie na forum klasy. W wykonaniu zadania pomogą Wam informacje ze s. 133 podręcznika oraz pytania pomocnicze. 1. Skąd pochodził i czym zajmował się Jan Jakub Rousseau? 2. Co zdaniem Rousseau znaczy, że wszyscy ludzie są wolni i równi? 3. Na czym polega zaproponowana przez Rousseau zasada umowy społecznej? 4. W jakiej sytuacji obywatele mogą odwołać rządzących? Zadanie dla grupy IV Wyobraźcie sobie, że jesteście dziennikarzami telewizyjnymi, którzy przygotowują program „Polubić przeszłość”. Za pomocą wehikułu czasu przenosicie się do czasów oświecenia, by przybliżyć współczesnym idee epoki. Waszym zadaniem jest przeprowadzenie wywiadu z Denisem Diderotem – francuskim filozofem i pisarzem, aby zaprezentować jego osiągnięcia. W celu właściwego wykonania zadania przydzielcie sobie poszczególne role: osoby prowadzącej program, dziennikarzy przeprowadzających wywiad i Denisa Diderota – postaci historycznej. Efekty swojej pracy zaprezentujcie na forum klasy. W wykonaniu zadania pomogą Wam informacje ze s. 134 podręcznika oraz pytania pomocnicze. 1. Czym zajmował się Denis Diderot? 2. Jaka była rola Diderota w tworzeniu Wielkiej encyklopedii francuskiej? 3. Jakim dziedzinom nauki była poświęcona Wielka encyklopedia francuska? 4. Jakie było znaczenie tego dzieła? 48 Karta pracy Oświecenie w Europie imię i nazwisko 1 R ozwiąż krzyżówkę. Następnie przedstaw dokonania osoby ukrytej pod jej hasłem. klasa data 1. 2. 3. 4. 5. 6. 1. F rancuski filozof i prawnik, twórca zasady trójpodziału władzy. 2. Francuski pisarz i dramaturg, który krytykował nietolerancję Kościoła. 3. … społeczna, zasada zaproponowana przez Jana Jakuba Rousseau. 4. Pogląd głoszący, że Bóg nie istnieje. 5. Ustrój Francji w XVII i XVIII wieku, krytykowany przez filozofów oświecenia. 6. Książka złożona z haseł i ich wyjaśnień; pierwsza została opracowana w XVIII wieku. Hasło: – 2 Z aznacz krzyżykiem punkt, w którym wymieniono tylko odkrycia i wynalazki oświecenia. A. Maszyna parowa, termometr lekarski, proch strzelniczy. B. Maszyna parowa, termometr lekarski, szczepionka przeciw ospie. C. Szczepionka przeciw ospie, bomba atomowa, planeta Uran. D. Druk, maszyna parowa, termometr lekarski. 3 O ceń, które wyrażenia są prawdziwe. Wstaw literę „P” przy zdaniach prawdziwych, a „F” – przy fałszywych. Oświecenie to okres w historii przypadający na XVIII wiek. P F Architektura klasycyzmu nawiązywała do architektury gotyckiej. P F Wiele obserwacji naukowych prowadzonych w XVIII wieku było możliwych dzięki wynalezieniu mikroskopu. P F Według Jana Jakuba Rousseau obywatele mogą odwołać rządzących, gdy są niezadowoleni z ich działań. P F Scenariusz lekcji z wykorzystaniem plakatu i jigsaw (puzzle) Scenariusz lekcji Nowe potęgi europejskie Cele lekcji: Uczeń: − wyjaśnia pojęcie „absolutyzm oświecony”, − wymienia Rosję, Austrię i Prusy jako państwa absolutyzmu oświeconego, − wskazuje na mapie Rosję, Austrię i Prusy, − przedstawia reformy przeprowadzone przez Piotra I, Fryderyka Wielkiego, Marię Teresę i Józefa II, − wskazuje rozwój przemysłu i system podatkowy jako warunki sprzyjające rozwojowi państwa, − ocenia wpływ reform przeprowadzonych przez oświeconych władców absolutnych na pozycję ich państw w Europie, − porównuje rządy absolutne z rządami absolutyzmu oświeconego, − wskazuje zagrożenie dla Rzeczypospolitej płynące z rosnącej potęgi Rosji, Austrii i Prus. Metody pracy: − metody aktywizujące – praca w grupach metodą plakatu i jigsaw (puzzli), − rozmowa nauczająca (pogadanka), − praca z tekstem podręcznika, − praca z zeszytem ćwiczeń. Formy pracy: − indywidualna, grupowa, zbiorowa. Środki dydaktyczne: − podręcznik „Wczoraj i dziś 6” (s. 138–142), − zeszyt ćwiczeń „Wczoraj i dziś 6” (s. 69–70), − karta pracy „Nowe potęgi europejskie”. Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, krótkie przypomnienie wiadomości z ostatniej lekcji, podanie tematu lekcji. 2. Nauczyciel zapisuje na tablicy temat lekcji i prosi uczniów o jego wyjaśnienie. 3. Prowadzący zajęcia wymienia Rosję, Austrię i Prusy jako potęgi XVIII-wiecznej Europy i formułuje cel główny lekcji: omówienie działań władców Rosji, Austrii i Prus, które doprowadziły do wzrostu znaczenia tych państw. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel zapisuje na tablicy określenie ABSOLUTYZM OŚWIECONY i prosi uczniów o wyjaśnienie jego etymologii. Prowadzący zajęcia porządkuje wypowiedzi, wprowadza pojęcie i wyjaśnia zasady funkcjonowania państw absolutyzmu oświeconego. 2. Prowadzący zajęcia dzieli klasę na 3 grupy. Zadaniem zespołów będzie wykonanie plakatu informującego o działaniach podejmowanych przez władców Rosji, Austrii i Prus, które doprowadziły te państwa do potęgi (polecenia do pracy w grupach znajdują się w Materiałach dla ucznia). 3. Po upływie wyznaczonego czasu nauczyciel przypomina zasady pracy metodą jigsaw (puzzle) i prosi wyznaczonych uczniów, by przenieśli się do innych grup i zebrali informacje o opracowanym przez nich zagadnieniu. Przedstawiciele wracają do swoich grup i relacjonują zdobytą wiedzę (uczniowie mogą sporządzać notatki, zadawać pytania). 4. N auczyciel prosi grupy, by zawiesiły wykonane przez siebie plakaty. Następnie prosi wyznaczonego ucznia o krótką prezentację pracy grupowej. 5. P rowadzący zajęcia podsumowuje omawianą lekcję. Następnie prosi uczniów o wskazanie cech wspólnych polityki władców absolutyzmu oświeconego. W podsumowaniu mogą pomóc następujące pytania: „Co było źródłem potęgi Rosji, Austrii i Prus?”, „Dlaczego oświeceni władcy absolutni nałożyli podatki na szlachtę i duchowieństwo?”, „Na co przeznaczano fundusze państwowe?”, „W jaki sposób władcy dbali o rozwój gospodarczy kraju?”, „Jak wzrost potęgi Rosji, Austrii i Prus wpłynie na położenie Rzeczypospolitej?”. Można też krótko poruszyć kwestię braku reform społecznych w Rosji na zasadzie porównania z Austrią i Prusami. 6. N a zakończenie nauczyciel prosi o wskazanie różnic i podobieństw między absolutyzmem a absolutyzmem oświeconym. Faza podsumowująca Uczniowie zapoznają się z zagadnieniami podręcznika „Na co będziemy zwracać uwagę” i odpowiadają ustnie na zamieszczone tam zagadnienia. Następnie nauczyciel prosi o wypełnienie karty pracy „Nowe potęgi europejskie”. Zadanie domowe Uczniowie wykonują zadania z zeszytu ćwiczeń wskazane przez nauczyciela. Zadanie domowe dla chętnych Dowiedz się, w jaki sposób król Prus Fryderyk II starał się osłabić gospodarkę Rzeczypospolitej. 49 50 Scenariusz lekcji Materiały dla nauczyciela Krótki opis metody aktywizującej – jigsaw (puzzle) Podczas lekcji prowadzonych tą metodą zespół klasowy jest podzielony na grupy. Każda z nich opracowuje wybrane zagadnienia. Następnie uczniowie zostają podzieleni w taki sposób, aby we wszystkich nowo powstałych drużynach znalazł się jeden przedstawiciel każdego z ist- niejących wcześniej zespołów. Uczniowie wymieniają się zebranymi wiadomościami. Metoda jigsaw (puzzle) uczy współpracy oraz precyzji w przekazywaniu konkretnych informacji. Materiały dla ucznia Zadanie dla grupy I Wyobraźcie sobie, że jesteście przedstawicielami tajnej organizacji, którzy wehikułem czasu przenoszą się do XVIII wieku, by sporządzić raport o stanie Królestwa Pruskiego pod rządami Fryderyka II Wielkiego. Na podstawie wiadomości zamieszczonych na s. 139 podręcznika wykonajcie plakat, w którym przedstawicie najważniejsze informacje na ten temat. Efekty swojej pracy zaprezentujcie przedstawicielom innych grup metodą jigsaw (puzzle). Do wykonania zadania możecie wykorzystać pytania pomocnicze. 1. Jaki ustrój panował w Prusach za czasów Fryderyka II? 2. Jakie reformy przeprowadził w swoim królestwie Fryderyk II? 3. Jaki był wpływ reform przeprowadzonych przez Fryderyka II na pozycję Prus w Europie? 4. Jakie wolności i prawa przyznał społeczeństwu Fryderyk II? Zadanie dla grupy II Wyobraźcie sobie, że jesteście przedstawicielami tajnej organizacji, którzy dzięki wehikułowi czasu przenoszą się do XVIII wieku, by sporządzić raport o stanie Austrii pod rządami cesarzowej Marii Teresy i jej syna Józefa II. Na podstawie wiadomości zamieszczonych na s. 140 podręcznika wykonajcie plakat, w którym zamieścicie najważniejsze informacje na ten temat. Efekty swojej pracy zaprezentujcie pozostałym grupom metodą jigsaw (puzzle). Do wykonania zadania możecie wykorzystać pytania pomocnicze. 1. Jaki ustrój panował w Austrii w czasach panowania Marii Teresy i Józefa II? 2. Jakie reformy przeprowadzili w swoim państwie Maria Teresa i Józef II? 3. Jaki był wpływ reform przeprowadzonych przez Marię Teresę i Józefa II na pozycję Austrii w Europie? 4. Jakie wolności i prawa przyznali społeczeństwu Maria Teresa i Józef II? Zadanie dla grupy III Wyobraźcie sobie, że jesteście przedstawicielami tajnej organizacji, którzy dzięki wehikułowi czasu przenoszą się do XVIII wieku, by sporządzić raport o stanie Rosji pod rządami Piotra I. Na podstawie wiadomości zamieszczonych na s. 141 podręcznika wykonajcie plakat, w którym zamieścicie najważniejsze informacje na ten temat. Efekty swojej pracy zaprezentujcie pozostałym grupom metodą jigsaw (puzzle). Do wykonania zadania możecie wykorzystać pytania pomocnicze. 1. Jaki ustrój panował w Rosji za czasów Piotra I? 2. Jakie reformy przeprowadził w swoim cesarstwie Piotr I? 3. Jaki był wpływ reform przeprowadzonych przez Piotra I na pozycję Rosji w Europie? 4. Dlaczego Piotr I zakazał bojarom noszenia bród? Karta pracy 51 Nowe potęgi europejskie imię i nazwisko klasa 1 N apisz, w jakich krajach panowali wymienieni władcy. a) Maria Teresa data . b) Piotr I Wielki . c) Józef II . d) Fryderyk II Wielki . 2 Z decyduj, czy zdania są prawdziwe. Wstaw literę P przy zdaniach prawdziwych, a „F” – przy fałszywych. Absolutyzm oświecony to ustrój, w którym monarcha posiada pełnię władzy, ale przyznaje pewne swobody obywatelom. P F Fryderyk II wprowadził powszechny obowiązek nauczania dla wszystkich dzieci, by podnieść poziom wykształcenia społeczeństwa. P F Cesarz Józef II zniósł poddaństwo chłopów, co oznaczało, że nie można było ich usuwać z zajmowanej ziemi. P F 3 U zupełnij tekst odpowiednio odmienionymi wyrażeniami z ramki. Jedno z nich jest niepotrzebne. swobody, absolutyzm, dobro, królowa, władca, władza Absolutyzm oświecony jest odmianą przyznaje pewne że , w którym poddanym, jednak ma pełnię władzy. Głosi przy tym, pochodzi od ludu i jest sprawowana dla jego 4 O pisz reformy, które przeprowadził Piotr I Wielki. . 52 Scenariusz lekcji Scenariusz lekcji z wykorzystaniem drzewa decyzyjnego Stany Zjednoczone Ameryki Cele lekcji: Uczeń: − określa położenie i wskazuje na mapie tereny 13 kolonii brytyjskich w Ameryce Północnej, − wyjaśnia zależności między Wielką Brytanią a koloniami w Ameryce Północnej, − przedstawia przyczyny konfliktu między koloniami amerykańskimi a rządem Wielkiej Brytanii, − przedstawia najważniejsze wydarzenia z wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych, − omawia zasługi Jerzego Waszyngtona dla wywalczenia niepodległości przez Stany Zjednoczone, − wymienia nazwiska Polaków (T. Kościuszko, K. Pułaski) i przedstawia ich zasługi w walce o niepodległość Stanów Zjednoczonych, − podaje daty uchwalenia Deklaracji niepodległości i konstytucji Stanów Zjednoczonych, − nazywa ustrój Stanów Zjednoczonych i wymienia najważniejsze organy władzy państwowej, − wyjaśnia, w jaki sposób idee oświeceniowe wpłynęły na zapisy konstytucji Stanów Zjednoczonych, − posługuje się pojęciami „bojkot” i „konstytucja”. Metody pracy: − − − − metody aktywizujące – drzewo decyzyjne, rozmowa nauczająca (pogadanka), praca z podręcznikiem, praca z zeszytem ćwiczeń. Formy pracy: − indywidualna, grupowa, zbiorowa. Środki dydaktyczne: − podręcznik „Wczoraj i dziś 6” (s. 143–147), − zeszyt ćwiczeń „Wczoraj i dziś 6” (s. 72–73), − karta pracy „Stany Zjednoczone Ameryki”. Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, krótkie przypomnienie wiadomości z ostatniej lekcji, podanie tematu lekcji. 2. Nauczyciel zapisuje na tablicy temat lekcji i prosi uczniów o zapoznanie się z zagadnieniami zawartymi w „Na co będziemy zwracać uwagę” ze s. 143 podręcznika. 3. Prowadzący lekcję formułuje cel główny lekcji: omówienie okoliczności powstania Stanów Zjednoczonych i ustroju tego państwa. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel, wykorzystując mapę ścienną „Stany Zjednoczone w XVIII wieku”, przedstawia uczniom rozwój osadnictwa na terenie Ameryki Północnej. Prosi uczniów, by określili geograficzne położenie kolonii i stopień ich zależności od Wielkiej Brytanii. 2. Prowadzący zajęcia przedstawia politykę rządu Wielkiej Brytanii wobec kolonii amerykańskich i reakcję kolonistów. 3. Nauczyciel dzieli klasę na kilkuosobowe grupy. Następnie przypomina zasady pracy metodą drzewa decyzyjnego, rysuje jego schemat i formułuje problem. Zadaniem grup będzie omówienie różnych sposobów rozwiązania problemu wzajemnych relacji między kolonistami a rządem brytyjskim (polecenie do pracy w grupach oraz przykładowy schemat drzewa decyzyjnego znajduje się w Materiałach dla ucznia i w Materiałach dla nauczyciela). 4. P o upływie wyznaczonego czasu członkowie poszczególnych grup prezentują wyniki swoich prac. Nauczyciel, podsumowując wypowiedzi uczniów, przedstawia rozwiązanie, które wybrali koloniści, oraz informuje o wybuchu wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych i roli, jaką odegrali w niej Tadeusz Kościuszko i Kazimierz Pułaski. 5. N auczyciel prosi uczniów, by pracując w parach, sporządzili kalendarium wydarzeń z walki o niepodległość Stanów Zjednoczonych. Podkreśla rolę Jerzego Waszyngtona w wywalczeniu niepodległości przez Amerykanów. 6. N auczyciel informuje, że konstytucja Stanów Zjednoczonych została uchwalona jako pierwsza na świecie. Wprowadza pojęcie „konstytucja” i prosi uczniów, by wyszukali informacje na s. 146 podręcznika o ustroju i najwyższych organach władzy nowego państwa. Pyta uczniów, jaką zasadę funkcjonowania państwa wprowadziła w życie konstytucja amerykańska. Faza podsumowująca Nauczyciel pyta uczniów, jak z perspektywy czasu oceniają słuszność podjęcia przez kolonistów walki o niepodległość i prosi o wyjaśnienie stanowiska. Zadanie domowe Uczniowie wykonują zadania z zeszytu ćwiczeń wskazane przez nauczyciela. Zadanie domowe dla chętnych Napisz, jaki los spotkał rdzenną ludność Ameryki Północnej w wyniku zasiedlania jej przez białych kolonizatorów. Scenariusz lekcji Materiały dla nauczyciela Krótki opis metody aktywizującej – drzewko decyzyjne Drzewko decyzyjne jest graficznym przedstawieniem procesu podejmowania decyzji. Metoda ta wymaga dokładnego sprecyzowania problemu, który uczniowie analizują, aby znaleźć jak najwięcej nowych rozwiązań. Tworzenie schematu zaczyna się od „korzenia”, w który należy wpi- sać kwestie do rozstrzygnięcia. Następnie w „koronie” drzewa umieszcza się cele i wartości. Po uzupełnieniu tej części schematu wypełnia się „pień”, podając możliwe rozwiązania problemu oraz ich przewidywane skutki. Przykładowy schemat drzewka decyzyjnego 3. Cele i wartości • Wywalczenie niepodległości. • Uzyskanie niezależności gospodarczej i politycznej. 4. Pozytywne skutki rozwiązań 5. Negatywne skutki rozwiązań dla rozwiązania a) • Uzyskamy niepodległość. • Będziemy niezależni politycznie i gospodarczo. • Będziemy sami o sobie decydować. dla rozwiązania b) • Nie narazimy na śmierć naszych obywateli. • Nasz kraj nie zostanie zniszczony w wyniku działań wojennych. • Możemy uzyskać złagodzenie niekorzystnej dla nas polityki. dla rozwiązania a) • Możemy przegrać walkę i być jeszcze bardziej zależni. • Wiele osób może zginąć. • W wyniku wojny poniesiemy straty materialne. dla rozwiązania b) • Będziemy zależni od Brytyjczyków. • Będziemy musieli się godzić z ich polityką i decyzjami. • Rokowania mogą zakończyć się niepowodzeniem. 2. Możliwe rozwiązania a) Podejmujemy walkę zbrojną z Wielką Brytanią. b) Godzimy się na status kolonistów, ale podejmujemy pokojowe rokowania w celu uzyskania częściowej niezależności. 1. Problem Mieszkańcy kolonii angielskich w Ameryce są uzależnieni i wykorzystywani przez rząd brytyjski. Chcą zdobyć samodzielność polityczną i niezależność gospodarczą. Jak powinni postąpić? Materiały dla ucznia Zadanie dla wszystkich grup Mieszkańcy kolonii brytyjskich w Ameryce Północnej nie zgadzają się z polityką rządu Wielkiej Brytanii, który narzuca im niekorzystne prawa, wykorzystuje gospodarczo i ogranicza ich samodzielność. Chcą uzyskać niezależność polityczną i gospodarczą. Jak powinni postąpić, by zrealizować swój cel? Za pomocą schematu drzewa decyzyjnego rozważcie wszystkie sposoby rozwiązania problemu, wskazując ich pozytywne i negatywne skutki. Swoje propozycje zaprezentujcie pozostałym grupom. Pamiętajcie o zasadach pracy zespołowej. 53 54 Karta pracy Stany Zjednoczone Ameryki 1 R ozwiąż krzyżówkę. Następnie wyjaśnij jej hasło. imię i nazwisko klasa data 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 1. …niepodległości uchwalona 4 lipca 1776 roku. 2. Zamorski teren danego państwa, z którego czerpie się korzyści. 3. Nazwa parlamentu Stanów Zjednoczonych. 4. Miasto związane z protestem kolonistów, którzy wrzucili do morza ładunek herbaty. 5. Sprawuje władzę wykonawczą w Stanach Zjednoczonych. 6. Naczelny dowódca amerykańskich sił zbrojnych w wojnie o niepodległość. 7. Miejsce decydującego starcia i kapitulacji Brytyjczyków w wojnie o niepodległość. 8. Polski generał, który utworzył legion specjalizujący się w zadaniach zwiadowczych. 9. Polski inżynier wojskowy odpowiedzialny za budowę fortyfikacji. 10. P rotest mający na celu unikanie czegoś lub kogoś, w tym akcja polegająca na niekupowaniu przez amerykańskich kolonistów angielskich towarów. 11. Było ich 13 na fladze Stanów Zjednoczonych, obecnie jest ich 50. Hasło: – 2 Z decyduj, czy zdania są prawdziwe. Zaznacz literę „P” przy zdaniach prawdziwych, a „F” – przy fałszywych. Angielscy osadnicy osiedlali się na zachodnim wybrzeżu Ameryki Północnej. P F W konstytucji Stanów Zjednoczonych została zastosowana zasada trójpodziału władzy Monteskiusza. P F Kolonie w Ameryce Północnej były dla Brytyjczyków źródłem surowców i rynkiem zbytu. P F Scenariusz lekcji z wykorzystaniem analizy SWOT Scenariusz lekcji Pierwszy rozbiór Polski Cele lekcji: Uczeń: − poprawnie posługuje się terminami: prawa kardynalne, Szkoła Rycerska, konfederacja barska, sejm rozbiorowy, emigracja, Rada Nieustająca, ambasador, − określa rok wydarzeń: 1764 rok – koronacja Stanisława Augusta Poniatowskiego, 1768 rok – konfederacja barska, 1772 rok – I rozbiór Polski, − przedstawia okoliczności wyboru Stanisława Poniatowskiego na władcę Rzeczypospolitej, − wymienia reformy przeprowadzone przez króla w początkowym okresie jego rządów, − wyjaśnia okoliczności zawiązania konfederacji barskiej i przedstawia jej skutki, − omawia okoliczności i przyczyny pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej, − wskazuje na mapie ziemie utracone przez Polskę na skutek pierwszego rozbioru, − przedstawia reformy sejmu rozbiorowego, − identyfikuje postać Tadeusza Rejtana z wydarzeniami sejmu rozbiorowego. Metody pracy: − − − − metoda aktywizująca – analiza SWOT, rozmowa nauczająca (pogadanka), praca z podręcznikiem, praca z mapą. Formy pracy: − indywidualna, − grupowa, − zbiorowa. Środki dydaktyczne: − podręcznik „Wczoraj i dziś 6” (s. 158–162), − zeszyt ćwiczeń „Wczoraj i dziś 6” (s. 81–82), − karta pracy „Pierwszy rozbiór Polski”. Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, podanie tematu lekcji. 2. Nauczyciel prezentuje podstawowy cel lekcji: przedstawienie przyczyn i okoliczności pierwszego rozbioru Polski oraz następstw tego wydarzenia. 3. Wskazani uczniowie przypominają sytuację Rzeczypospolitej pod rządami Wettinów. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel przedstawia okoliczności elekcji króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Omawia także reformy przeprowadzone przez króla w początkowym okresie jego rządów. 2. Prowadzący zajęcia rysuje na tablicy tabelę do analizy SWOT dotyczącej hasła „Początek rządów króla Stanisława Augusta Poniatowskiego”, a także przypomina zasady pracy tą metodą (opis metody oraz jej realizację zamieszczono w Materiałach dla nauczyciela). Uczniowie w parach analizują mocne i słabe strony wyboru króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Zastanawiają się także nad szansami i zagrożeniami wynikającymi z wyboru tego władcy (instrukcja dla par znajduje się w Materiałach dla ucznia). 3. Następnie chętni uczniowie przedstawiają wyniki dokonanej analizy, a nauczyciel zapisuje je na tablicy. 4. W dalszej części lekcji nauczyciel tłumaczy, z jakich przyczyn doszło do zawiązania konfederacji barskiej, wskazuje na mapie miejscowość Bar i tereny Rzeczypospolitej objęte zasięgiem działań konfederatów. Omawia także przyczyny klęski konfederatów i konsekwencje, jakie ponieśli jej uczestnicy. Wyjaśnia znaczenie pojęcia „emigracja” – uczniowie odczytują jego definicję ze s. 159 podręcznika. 5. U czniowie zapoznają się z tekstem „Tragedia pierwszego rozbioru” ze s. 160 podręcznika. Następnie wskazują na mapie państwa, które dokonały pierwszego rozbioru Polski, oraz tereny przez nie zajęte. 6. P rowadzący zajęcia zwraca uwagę uczniów na wykres ze s. 160 podręcznika, a następnie wspólnie z nimi powtórnie analizuje przyczyny i skutki tego wydarzenia. 7. Nauczyciel na podstawie ilustracji ze s. 161 podręcznika – „Upadek Polski”, opowiada o sejmie rozbiorowym i przedstawia jego postanowienia. Faza podsumowująca Uczniowie zapoznają się z zagadnieniami zawartymi w „Na co będę zwracać uwagę” ze s. 158 podręcznika. Następnie uczniowie wskazani przez nauczyciela odpowiadają na zadane pytania. Zadanie domowe Wykonaj zadanie 4. ze s. 82 zeszytu ćwiczeń. Zadanie domowe dla chętnych Wykonaj zadanie 5. ze s. 82 zeszytu ćwiczeń. 55 56 Scenariusz lekcji Materiały dla nauczyciela Krótki opis metody aktywizującej – analiza SWOT Analiza SWOT to metoda polegająca na zbiorowym rozpatrywaniu określonego zagadnienia. Jej nazwa pochodzi od pierwszych liter angielskich słów: strengths (mocne strony), weaknesses (słabe strony), opportunities (szanse) i threats (zagrożenia). Dokonując analizy SWOT, uczniowie pracują w grupach nad rozwiązaniem problemu przedstawionego przez nauczyciela. Wymaga to od nich ustosunkowania się do omawianej kwestii i zgromadzenia odpowiednich argumentów. W tym celu uzupełniają specjalnie przygotowaną tabelę. Dzięki tej metodzie mogą dokładnie przeanalizować podejmowane decyzje oraz ustalić ich możliwe skutki – zarówno pozytywne, jak i negatywne. Poznają również korzyści oraz ewentualne zagrożenia wynikające z dokonanego wyboru. Uczą się dostrzegać różne aspekty omawianego tematu, weryfikować własne poglądy, a także formułować wnioski. Właściwa analiza SWOT zagadnienia „Początek rządów Stanisława Augusta Poniatowskiego” Początek rządów króla Stanisława Augusta Poniatowskiego Mocne strony • oświeceniowe projekty reform ustrojowych • silna pozycja szlachty w państwie • rozwój manufaktur • oczekiwania części społeczeństwa na zmiany w duchu oświecenia Szanse • przywrócenie znaczenia Polski w Europie • możliwość zażegnania konfliktów wewnętrznych w państwie • wzmocnienie władzy królewskiej Słabe strony • słabość militarna państwa • nierównomierny rozwój gospodarczy państwa • osłabienie gospodarcze spowodowane wojnami • samowola magnatów Zagrożenia • ingerencja państw ościennych w sprawy Polski • utrata terytorium na rzecz państw ościennych Materiały dla ucznia Zadanie dla wszystkich grup Wyobraźcie sobie, że jesteście doradcami, którzy służą Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu. Dokonajcie analizy sytuacji u progu rządów władcy. Wskażcie mocne i słabe strony sytuacji panującej w Rzeczypospolitej. Spróbujcie też dostrzec szanse i zagrożenia, przed którymi stanął król na początku swojego panowania. Karta pracy Pierwszy rozbiór Polski imię i nazwisko klasa data 1 O ceń początek panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego. Zapisz w wyznaczonych miejscach mocne i słabe strony tego okresu jego rządów. Następnie wymień szanse oraz zagrożenia, przed którymi stanął król na początku swojego panowania. • przywrócenie znaczenia Polski w Europie • słabość militarna państwa • ingerencja państw ościennych w sprawy Polski • możliwość zażegnania konfliktów wewnętrznych w państwie • wzmocnienie władzy królewskiej • samowola magnatów • silna pozycja szlachty w państwie • nierównomierny rozwój gospodarczy państwa • osłabienie gospodarcze spowodowane wojnami • oświeceniowe projekty reform ustrojowych • utrata terytorium na rzecz państw ościennych • rozwój manufaktur • oczekiwania części społeczeństwa na zmiany w duchu oświecenia Początek rządów króla Stanisława Augusta Poniatowskiego Mocne strony Słabe strony Szanse Zagrożenia 57 58 Scenariusz lekcji Scenariusz lekcji z wykorzystaniem portfolio i plakatu Kultura polskiego oświecenia Cele lekcji: Uczeń: − poprawnie posługuje się terminami: styl klasycystyczny, klasycyzm, obiady czwartkowe, mecenat królewski, okres stanisławowski, Komisja Edukacji Narodowej, − charakteryzuje postaci historyczne: Stanisław August Poniatowski, Wojciech Bogusławski, Ignacy Krasicki, Hugo Kołłątaj, Stanisław Staszic, Julian Ursyn Niemcewicz, − wyjaśnia, jakie były główne zadania literatury w okresie oświecenia, wymienia jej przedstawicieli i ich dzieła, − wyjaśnia, na czym polegał mecenat króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, − omawia rolę Teatru Narodowego w Warszawie i znaczenie jego utworzenia, − przedstawia główne cechy stylu klasycystycznego w architekturze, − rozpoznaje klasycystyczne zabytki architektoniczne, w tym zabytki swojego regionu, − wymienia zadania publicystyki okresu oświecenia, − omawia dokonania kultury polskiego oświecenia i wymienia jej przedstawicieli, − wyjaśnia, na czym polegała reforma szkolnictwa w Polsce w okresie oświecenia, omawia rolę KEN i Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych. Metody pracy: − − − − metoda aktywizująca – portfolio oraz plakat, rozmowa nauczająca (pogadanka), praca z podręcznikiem, praca z materiałami ilustracyjnymi. Formy pracy: − indywidualna, grupowa, zbiorowa. Środki dydaktyczne: − podręcznik „Wczoraj i dziś 5” (s. 163–168), − zeszyt ćwiczeń „Wczoraj i dziś 5” (s. 83–84). Przygotowanie do lekcji Tydzień przed zaplanowaną lekcją nauczyciel poleca uczniom, aby zgromadzili materiały (zdjęcia, ilustracje i krótkie opisy) dotyczące kultury i sztuki oświecenia w Polsce oraz architektury w stylu klasycystycznym, w tym zabytków z własnego regionu. Zebrane materiały, m.in. ilustracje, uczniowie umieszczają w teczkach (opis metody portfolio znajduje się w Materiałach dla nauczyciela). Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, podanie tematu lekcji. 2. Nauczyciel przedstawia cel ogólny lekcji: poznanie kultury polskiego oświecenia i jej wybitnych reprezentantów. 3. Uczniowie wybrani przez nauczyciela przypominają, jakie reformy próbowano przeprowadzić na początku panowania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. 4. P rowadzący zajęcia omawia ocenione teczki portfolio oraz informuje, że będzie można je wykorzystać podczas lekcji. Osoby, które najlepiej przygotowały materiały, zostaną liderami grup. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel w rozmowie nauczającej przypomina idee oświecenia i podaje przykłady ich zastosowania w nauce, literaturze, architekturze oraz sztuce europejskiej. Wskazuje jej wpływ na sztukę i naukę w Polsce oraz wymienia czołowych przedstawicieli literatury polskiego oświecenia i ich dzieła. 2. Przedstawia i omawia reformę szkolnictwa w Polsce oraz wskazuje na jej znaczenie. 3. Prowadzący zajęcia przydziela uczniom zadania do realizacji metodą plakatu (opis metody został zamieszczony w Materiałach dla nauczyciela). W tym celu klasa zostaje podzielona na cztery grupy. Każda z nich otrzymuje inne polecenie (zadania zamieszczono w Materiałach dla ucznia), arkusz szarego papieru i flamastry. Grupa I zaprezentuje mecenat królewski Stanisława Augusta Poniatowskiego, grupa II zabytki architektury i sztuki klasycystycznej w Polsce oraz cechy charakterystyczne tej architektury, grupa III przedstawi kulturę polskiego oświecenia z uwzględnieniem roli Teatru Narodowego. Z kolei zadaniem grupy IV jest prezentacja wybranych zabytków architektury klasycystycznej w regionie. 4. P odczas wykonywania zadań uczniowie przygotowują plakaty, na których zaprezentują najważniejsze informacje dotyczące przydzielonego zagadnienia. Do jego opracowania wykorzystują również materiały zebrane w portfolio, teksty i ilustracje ze s. 163–168 podręcznika, a także infografikę ze s. 165–166 podręcznika. 5. P o upływie 20 minut liderzy grup prezentują wykonane plakaty i zawieszają je na tablicy lub w wyznaczonym miejscu, tworząc wystawę. Nauczyciel uzupełnia wiadomości, tak aby prace uczniów zawierały pełną informację o kulturze polskiego oświecenia. Faza podsumowująca Uczniowie zapoznają się z wybranymi przez nauczyciela zagadnieniami zawartymi w „Na co będę zwracać uwagę” ze s. 163 podręcznika. Następnie wskazane osoby wypowiadają się na temat tych zagadnień. Scenariusz lekcji Materiały dla nauczyciela Krótki opis metody aktywizującej – portfolio Portfolio jest metodą aktywizującą, która polega na zebraniu i umieszczeniu w tematycznej teczce informacji oraz materiału ilustracyjnego dotyczących danego zagadnienia. Przy wyszukiwaniu materiałów uczniowie korzystają z różnych źródeł, np. ze słowników, z encyklopedii, albumów, prasy i internetu. Metoda portfolio uczy samodzielnego wyszukiwania potrzebnych wiadomości oraz ich segregowania i wartościowania, a dzięki wymienianiu się materiałami zachęca i motywuje do współpracy. Krótki opis metody aktywizującej – plakatu Podczas lekcji prowadzonych tą metodą zespół klasowy jest dzielony na grupy. Każda z nich opracowuje wybrane zagadnienia, które zostaną przedstawione w formie plakatu. Może on przybrać postać pierwszej strony gazety, na której znajdują się najważniejsze informacje wraz z odpo- wiednimi ilustracjami. Następnie liderzy poszczególnych grup prezentują prace na forum całej klasy. Metoda plakatu uczy współpracy oraz właściwego przedstawienia zdobytej wiedzy. Materiały dla ucznia Zadanie dla grupy I Przygotujcie w formie plakatu najważniejsze informacje na temat: „Mecenat królewski Stanisława Augusta Poniatowskiego”. W swojej wypowiedzi wyjaśnijcie, czym były obiady czwartkowe. Ze zgromadzonych przez Was materiałów wybierzcie odpowiednie ilustracje. Następnie zaprezentujcie efekty swojej pracy na forum klasy. Zadanie dla grupy II Przygotujcie w formie plakatu najważniejsze informacje o wybranych zabytkach architektury i sztuki klasycystycznej w Polsce oraz jej cechach charakterystycznych. Ze zgromadzonych przez Was materiałów wybierzcie odpowiednie ilustracje. Następnie zaprezentujcie efekty swojej pracy na forum klasy. Zadanie dla grupy III Przygotujcie w formie plakatu najważniejsze informacje o kulturze polskiego oświecenia. Uwzględnijcie przedstawicieli literatury i publicystyki oświeceniowej oraz ich dzieła. Przedstawcie także ważne wydarzenie, jakim było utworzenie Teatru Narodowego w Warszawie. Ze zgromadzonych przez Was materiałów wybierzcie odpowiednie ilustracje. Następnie zaprezentujcie efekty swojej pracy na forum klasy. Zadanie dla grupy IV Przygotujcie w formie plakatu najważniejsze informacje o wybranych zabytkach architektury w stylu klasycystycznym z Waszego regionu. Przedstawcie także funkcję, jaką obecnie pełnią te zabytki. Ze zgromadzonych przez Was materiałów wybierzcie odpowiednie ilustracje. Następnie zaprezentujcie efekty swojej pracy na forum klasy. 59 60 Scenariusz lekcji Scenariusz z wykorzystaniem linii czasu i burzy mózgów Powstanie kościuszkowskie i trzeci rozbiór Polski Cele lekcji: Uczeń: − poprawnie posługuje się terminami: uniwersał, insurekcja, naczelnik powstania, kosynierzy, − przedstawia przyczyny i skutki powstania kościuszkowskiego, − przedstawia kolejne etapy przebiegu powstania kościuszkowskiego i wskazuje przyczyny jego klęski, − omawia znaczenie Uniwersału połanieckiego, − podaje daty wydarzeń: przysięga Tadeusza Kościuszki − 24 marca 1794 roku, bitwa pod Racławicami − 4 kwietnia 1794 roku, ogłoszenie Uniwersału połanieckiego – 1794 rok, bitwa pod Maciejowicami −10 października 1794 roku, zdobycie Pragi − 4 listopada 1794 roku, − identyfikuje postacie: Tadeusz Kościuszko, Jan Henryk Dąbrowski, Stanisław August Poniatowski, − wskazuje na mapie zasięg powstania, − sytuuje w czasie trzy rozbiory Rzeczypospolitej i wskazuje na mapie zmiany terytorialne po każdym rozbiorze, − rozróżnia przyczyny wewnętrzne i zewnętrzne upadku Rzeczypospolitej. Metody pracy: − − − − metoda aktywizująca – linia czasu, burza mózgów, praca z podręcznikiem, praca z mapą, praca z ilustracją. Formy pracy: − indywidualna, grupowa, zbiorowa. Środki dydaktyczne: − podręcznik „Wczoraj i dziś 6” (s. 174–179), − zeszyt ćwiczeń „Wczoraj i dziś 6” (s. 88−89), − karta pracy „Powstanie kościuszkowskie i trzeci rozbiór Polski”, − dwie linie czasu do uzupełnienia – z powstania kościuszkowskiego i rozbiorów Polski. Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności i podanie tematu lekcji. 2. Uczniowie przypominają, jakie były okoliczności uchwalenia Konstytucji 3 maja i jak przebiegała wojna w jej obronie. Przypominają również okoliczności drugiego rozbioru Polski. W tym celu mogą wykorzystać informacje ze s. 171–172 podręcznika. 3. Uczniowie zapoznają się z „Na co będę zwracać uwagę” ze s. 174 podręcznika. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel opowiada o przyczynach wybuchu powstania kościuszkowskiego, wyjaśnia pojęcia „insurekcja” i „naczelnik” oraz przedstawia postać Tadeusza Kościuszki. 2. Prowadzący zajęcia dzieli klasę na cztery grupy. Zadaniem zespołów jest przygotowanie informacji, które będą uzupełniane na liniach czasu. Pierwszy ma prezentować przebieg powstania kościuszkowskiego w trzech etapach (grupy I–III), a drugi – rozbiory Polski. 3. Uczniowie przystępują do wykonania zadań zgodnie z poleceniami otrzymanymi od nauczyciela (zadania zamieszczono w Materiałach dla ucznia). Nauczyciel zawiesza na tablicy dwie linie czasu z miejscami na wpisanie dat oraz wydarzeń (przykładowe linie czasu znajdują się w Materiałach dla nauczyciela). Uczniowie mają 10 minut na uzupełnienie schematów i przygotowanie wystąpień. 4. P o upływie wyznaczonego czasu przedstawiciele grup uzupełniają odpowiednie odcinki linii czasu oraz opowiadają o prezentowanych wydarzeniach. Nauczyciel kontroluje, aby kolejne fragmenty były wypełniane w sposób umożliwiający następnemu zespołowi dopisanie właściwych treści. 5. U czniowie wykonują zadania z karty pracy „Powstanie kościuszkowskie i trzeci rozbiór Polski”. Osoba chętna odczytuje prawidłowe rozwiązanie. 6. N auczyciel podkreśla fakt, że upadek powstania kościuszkowskiego przypieczętował los Rzeczypospolitej w XVIII wieku. Następnie proponuje uczniom, by za pomocą burzy mózgów wymienili wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny upadku naszego państwa. Uczniowie na karteczkach o dwóch różnych kolorach wpisują po jednej przyczynie zewnętrznej i jednej wewnętrznej. Kartki zostają zawieszone na tablicy i odczytane przez nauczyciela. Faza podsumowująca Nauczyciel prosi wskazanych uczniów o podsumowanie tematu. Zadanie domowe Wykonaj zadanie 3. ze s. 173 podręcznika. Zadanie domowe dla chętnych Wykonaj zadanie 4. ze s. 173 podręcznika. Scenariusz lekcji Materiały dla nauczyciela Krótki opis metody – linia czasu Celem tej metody jest chronologiczne uporządkowanie wydarzeń składających się na określony proces historyczny. Graficzne przedstawienie następujących po sobie faktów pozwala na usystematyzowanie zdobytych wiadomości. Na linii, którą nauczyciel umieszcza na tablicy, wskazane są kluczowe daty. Zadaniem uczniów jest uzupełnienie schematu informacjami o wydarzeniach, które rozegrały się we wskazanych okresach, oraz zapisanie ostatecznego rezultatu na końcu linii. Uczestnicy zajęć mogą pracować nad poszczególnymi odcinkami w grupach. Po upływie wyznaczonego czasu przedstawiciele zespołów zapisują we właściwych miejscach opracowane rozwiązania. Przykładowe linie czasu do zawieszenia na tablicy Powstanie kościuszkowskie 24 marca 10 października 4 kwietnia 4 listopada Rozbiory Polski 1772 rok 1793 rok 1795 rok Materiały dla ucznia Zadanie dla grupy I Zapoznajcie się z fragmentem tekstu „Wybuch powstania kościuszkowskiego” ze s. 174−175 podręcznika. Następnie przedstawcie główne cele powstania wymienione w przysiędze Tadeusza Kościuszki. Wybierzcie spośród siebie sekretarza, który uzupełni linię czasu zawieszoną na tablicy, oraz sprawozdawcę, który wyjaśni okoliczności wskazanego wydarzenia. Zadanie dla grupy II Zapoznajcie się z tekstem „Początek powstania” ze s. 175 podręcznika. Następnie wymieńcie wydarzenia z początku powstania kościuszkowskiego, w tym bitwę pod Racławicami oraz wydanie Uniwersału połanieckiego. Wybierzcie spośród siebie sekretarza, który uzupełni linię czasu zawieszoną na tablicy, oraz sprawozdawcę, który wyjaśni okoliczności wskazanych wydarzeń. Zadanie dla grupy III Zapoznajcie się z tekstem „Przebieg i upadek powstania” ze s. 177 podręcznika. Przedstawcie najważniejsze wydarzenia tego powstania i wymieńcie przyczyny, które doprowadziły do jego powstania. Scharakteryzujcie również postać gen. Jana Henryka Dąbrowskiego. Wybierzcie spośród siebie sekretarza, który uzupełni linię czasu zawieszoną na tablicy, oraz sprawozdawcę, który wyjaśni okoliczności wskazanych wydarzeń. Zadanie dla grupy IV Zapoznajcie się z tekstem „Utrata niepodległości przez Polskę” ze s. 178 podręcznika. Następnie wymieńcie okoliczności trzeciego rozbioru Polski oraz przyczyny zewnętrzne i wewnętrzne upadku Rzeczypospolitej w XVIII wieku. Wybierzcie spośród siebie sekretarza, który uzupełni linię czasu „Rozbiory Polski”, oraz sprawozdawcę, który wyjaśni okoliczności wskazanych wydarzeń. 61 Karta pracy Powstanie kościuszkowskie i trzeci rozbiór Polski imię i nazwisko klasa data 1 Z decyduj, czy zdania są prawdziwe. Wstaw literę „P” przy zdaniach prawdziwych, a „F” – przy fałszywych. Powstanie kościuszkowskie jest także nazywane insurekcją kościuszkowską. P F Uniwersał połaniecki zmniejszył o połowę pańszczyznę na czas walk powstania kościuszkowskiego, a chłopi powołani do wojska byli zwolnieni z obowiązku jej odrabiania. P F Bitwa pod Racławicami miała ogromne znaczenie militarne i przyczyniła się do zwycięstwa powstania. P F W 1794 roku Austria, Prusy i Rosja dokonały trzeciego rozbioru Polski. P F 2 P rzyjrzyj się zamieszczonej mapie. Następnie wykonaj polecenia. granice Rzeczypospolitej przed 1795 rokiem Granice państw zaborczych po III rozbiorze Polski: Prus Austrii Rosji ośrodki przygotowujące wybuch powstania kościuszkowskiego 0 Dź w ina R Mitawa Libawa Szawle O Królewiec Gdańsk isła Mińsk Y S Grodno N ie Toruń n Białystok Poznań Ś Pi l i c a l Prypeć Chełm Szczekociny Połaniec Racławice Kraków S T R I A Łuck A k U Pińsk Lublin Od ra s A Brześć Litewski Maciejowice Wrocław ą Bug Warszawa Praga J Warta Kalisz a) U zupełnij zdanie. me ew Na r R P U Wilno S Noteć 150 km Piltyń k i e B a ł t y c r z e M o W 62 Lwów Dn ies tr Po trzecim rozbiorze Polski Warszawa znalazła się w granicach zaboru b) Wymień trzy ośrodki, w których przygotowywano się do wybuchu powstania kościuszkowskiego. • • • c) Podkreśl na mapie miejscowość, w której pobliżu w 1794 roku wydano uniwersał. . Scenariusz z wykorzystaniem metody sześciu myślowych kapeluszy Scenariusz lekcji Rewolucja francuska Cele lekcji: Uczeń: − poprawnie posługuje się terminami: Stany Generalne, stan trzeci, Bastylia, konstytucja, Deklaracja praw człowieka i obywatela, Zgromadzenie Narodowe, Konstytuanta, − określa czas wydarzeń: 14 lipca 1789 roku – wybuch rewolucji we Francji (zdobycie Bastylii), wrzesień 1791 roku – uchwalenie konstytucji, − przedstawia sytuację we Francji pod rządami Ludwika XVI, − omawia podział społeczeństwa francuskiego na stany, − charakteryzuje każdy z trzech stanów, przedstawia jego prawa i obowiązki, − przedstawia okoliczności wybuchu rewolucji i wymienia jej skutki, − omawia znaczenie Deklaracji praw człowieka i obywatela dla społeczeństwa francuskiego, − wymienia prawa, jakie gwarantowała Deklaracja praw człowieka i obywatela, − przedstawia okoliczności powstania monarchii konstytucyjnej we Francji. Metody pracy: − − − − − metoda aktywizująca: sześć myślowych kapeluszy, praca z podręcznikiem, praca z mapą, praca z materiałem ilustracyjnym, praca z tekstem źródłowym. Formy pracy: − indywidualna, grupowa, zbiorowa. Środki dydaktyczne: − podręcznik „Wczoraj i dziś 6” (s. 184–189), − zeszyt ćwiczeń „Wczoraj i dziś” 6 (s. 94−95), − karta pracy „Rewolucja francuska”. Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, podanie tematu lekcji. 2. W ramach wprowadzenia prowadzący zajęcia wskazuje ucznia, którego zadaniem będzie umiejscowienie Francji na mapie. Następnie nauczyciel przypomina o czasach Ludwika XIV. Uczniowie wymieniają cechy charakteryzujące monarchię absolutną. 3. Uczniowie zapoznają się z „Na co będę zwracać uwagę” ze s. 184 podręcznika. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel przedstawia sytuację we Francji w czasach rządów Ludwika XVI, a potem wymienia przyczyny polityczne i ekonomiczne wybuchu rewolucji we Francji. 2. Następnie uczniowie analizują w parach podział społeczeństwa francuskiego, określają zakres praw i obowiązków każdego stanu. Pomoże im w tym infografika „Społeczeństwo francuskie” ze s. 185 podręcznika. Po upływie wskazanego czasu chętni uczniowie przedstawiają sytuację każdego stanu. 3. Prowadzący zajęcia przybliża okoliczności wybuchu rewolucji i wraz z uczniami analizuje ilustrację „Szturm na Bastylię” ze s. 186 podręcznika. 4. N astępnie nauczyciel przedstawia okoliczności uchwalenia Deklaracji praw człowieka i obywatela i wraz z uczniami dokonuje analizy tekstu ze s. 187 podręcznika. Uczniowie wymieniają prawa, jakie gwarantowała ta deklaracja. 5. U czniowie zapoznają się z tekstem „Francja monarchią konstytucyjną” ze s. 188 podręcznika. Następnie wyjaśniają, jakie zmiany nastąpiły we Francji po uchwaleniu konstytucji, jaki był zakres poszczególnych organów władzy i na czym polegał trójpodział władzy we Francji. Utrwalają sobie pojęcie „monarchia konstytucyjna”. 6. K olejnym zadaniem uczniów będzie omówienie skutków rewolucji francuskiej metodą sześciu myślących kapeluszy. Podział na sześć grup następuje w wyniku losowania kartek przygotowanych przez nauczyciela. Każda drużyna pracuje nad przydzielonym zadaniem (instrukcje dla grup zamieszczono w Materiałach dla ucznia). 7. Po upływie wyznaczonego czasu przedstawiciele zespołów prezentują swoje stanowiska na forum klasy. Na końcowym etapie ćwiczenia grupa niebieskich kapeluszy podsumowuje wypowiedzi poprzednich drużyn i przedstawia wnioski. Nauczyciel odnosi się do nich i je dopełnia. Faza podsumowująca Nauczyciel podsumowuje i ocenia pracę uczniów. Na zakończenie lekcji uczniowie wykonują zadania z karty prac. Zadanie domowe Wykonaj zadanie 5. ze s. 95 zeszytu ćwiczeń. Zadanie domowe dla chętnych Wykonaj zadanie 4. ze s. 189 podręcznika. 63 64 Scenariusz lekcji Materiały dla nauczyciela Krótki opis metody – sześć myślowych kapeluszy Metoda sześciu myślowych kapeluszy polega na twórczym rozwiązywaniu problemów w grupach. Jest rodzajem dyskusji, która pozwala na dokładną analizę różnych aspektów rozpatrywanej kwestii. Uczniowie w wyniku losowania kartek z rysunkami kapeluszy w różnych kolorach zostają podzieleni na sześć grup i opracowują zagadnienie zgodnie ze sposobem, który symbolizuje dany kolor kapelusza. − Grupa białych kapeluszy przedstawia fakty, używa rzeczowych argumentów. − Grupa czerwonych kapeluszy kieruje się emocjami i intuicją, ocenia problem z subiektywnego punktu widzenia. − Grupa czarnych kapeluszy krytykuje, podkreśla niebezpieczeństwa oraz negatywne strony proponowanych rozwiązań. − Grupa żółtych kapeluszy wskazuje zalety i zyski określonej sytuacji, podkreśla pozytywne strony proponowanych rozwiązań. − Grupa zielonych kapeluszy zgłasza nowe pomysły i sugestie, popiera kreatywne myślenie. − Grupa niebieskich kapeluszy podsumowuje przemówienia wszystkich zespołów, uwzględnia wszystkie punkty widzenia i formułuje wnioski końcowe. Materiały dla ucznia Instrukcje z zadaniami dla poszczególnych grup Kapelusz biały Na podstawie wiedzy zdobytej w trakcie lekcji oraz informacji ze s. 186–188 podręcznika przedstawcie skutki wybuchu rewolucji we Francji. Możecie przytoczyć fragmenty tekstu źródłowego „Deklaracja praw człowieka i obywatela” ze s. 187 podręcznika. Kapelusz czarny Na podstawie wiedzy zdobytej w trakcie lekcji oraz informacji ze s. 186−188 podręcznika przedstawcie skutki wybuchu rewolucji we Francji. Pokażcie swoje spostrzeżenia z pesymistycznego punktu widzenia. Podkreślcie niebezpieczeństwa i negatywne strony proponowanych rozwiązań. Kapelusz czerwony Na podstawie wiedzy zdobytej w trakcie lekcji oraz informacji ze s. 186−188 podręcznika określcie, jakie uczucia mogła budzić rewolucja w ludziach z różnych stanów we Francji. Przy formułowaniu odpowiedzi kierujcie się emocjami i intuicją. Kapelusz żółty Na podstawie wiedzy zdobytej w trakcie lekcji oraz informacji ze s. 186−189 podręcznika wymieńcie pozytywne skutki rewolucji. Przedstawcie swoje spostrzeżenia z optymistycznego punktu widzenia. Wskażcie zalety określonej sytuacji i wynikające z niej zyski. Kapelusz zielony Na podstawie wiedzy zdobytej w trakcie lekcji oraz informacji ze s. 186−189 podręcznika przedstawcie swoją opinię na temat tego, jak wyglądałby dzisiejszy świat, gdyby w 1789 roku nie doszło do wybuchu rewolucji we Francji. Weźcie pod uwagę Deklarację praw człowieka i obywatela. Kapelusz niebieski Zapoznajcie się z informacjami ze s. 186−189 podręcznika i słuchajcie uważnie prezentacji pozostałych grup, ponieważ Waszym zadaniem jest ich podsumowanie. Przedstawcie je w formie wniosków, które zaprezentujecie jako ostatnia grupa. Karta pracy Rewolucja francuska imię i nazwisko klasa 1 P odkreśl właściwe dokończenie zdania. data Do stanu trzeciego we Francji należeli A. duchowni. C. mieszczanie. B. szlachta. D. mieszczanie i chłopi. 2 P ołącz terminy z prawidłowymi wyjaśnieniami. Jedno wyjaśnienie dodane jest niepotrzebnie. • grupa zamożnych i wykształconych mieszczan francuskich Bastylia • Stany Generalne • • paryska twierdza służąca za więzienie, na którą atak zapoczątkował rewolucję we Francji burżuazja • • zgromadzenie złożone z przedstawicieli społeczeństwa francuskiego • stan zwolniony z podatków 3 W ymień dwie przyczyny rewolucji we Francji. • • 4 Z decyduj, czy zdania dotyczące Deklaracji praw człowieka i obywatela z 1789 roku są prawdziwe. Zaznacz literę „P” przy zdaniach prawdziwych, a „F” – przy fałszywych. W tym celu wykorzystaj tekst źródłowy ze s. 187 podręcznika. Ludzie rodzą się i pozostają wolni oraz równi z punktu widzenia prawa. P F Dostęp do wszystkich godności, stanowisk i funkcji publicznych, niezależnie od ich zdolności, mają tylko obywatele stanu pierwszego i drugiego. P F Prawami naturalnymi są wolność, własność, bezpieczeństwo i opór przeciw uciskowi. P F Wolność polega na czynieniu wszystkiego, co nie szkodzi drugiemu. P F Nikt nie może wykonywać władzy, która nie pochodziłaby wyraźnie od króla. P F Ustawa może zabraniać tylko takiego postępowania, które jest szkodliwe dla króla. P F 5 W yjaśnij, co należało do zadań Stanów Generalnych. 65 66 Scenariusz lekcji Scenariusz lekcji z wykorzystaniem rankingu trójkątnego Upadek Napoleona Cele lekcji: Uczeń: − poprawnie posługuje się terminami: Wielka Armia, abdykacja, koalicja, taktyka spalonej ziemi, − określa czas wydarzeń: 1812 rok – wyprawa Napoleona na Rosję, oraz 1813 rok – bitwa pod Lipskiem, − przedstawia przyczyny wyprawy Napoleona na Rosję, − opisuje przebieg wyprawy Napoleona na Rosję, − wyjaśnia, dlaczego Wielka Armia poniosła w Rosji klęskę, − wymienia państwa biorące udział w koalicji antynapoleońskiej, − przedstawia skutki klęski Napoleona. Metody pracy: − − − − metoda aktywizująca – ranking trójkątny, praca z podręcznikiem, praca z mapą, praca z infografiką. Formy pracy: − indywidualna, grupowa, zbiorowa. Środki dydaktyczne: − podręcznik „Wczoraj i dziś 6” (s. 199–202), − zeszyt ćwiczeń „Wczoraj i dziś 6” (s. 101–102). Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, podanie tematu lekcji. 2. Uczniowie przypominają, jak doszło do przejęcia władzy przez Napoleona, wskazują na mapie obszar Francji w 1812 roku i państwa od niej zależne. 3. Nauczyciel podaje cele lekcji, mającej wyjaśnić przyczyny klęski Napoleona. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel umieszcza napis UPADEK NAPOLEONA na dużym arkuszu papieru i wyjaśnia, że po zakończeniu pracy zespołowej zostaną na nim umieszczone kartki przygotowane przez każdą grupę. 2. K lasa zostaje podzielona na cztery grupy. Zadaniem każdej z nich jest przeczytanie odpowiedniego fragmentu z podręcznika i udzielenie na jego podstawie odpowiedzi na pytania (instrukcje z poleceniami dla poszczególnych zespołów zamieszczono w Materiałach dla ucznia). 3. Po zakończeniu pracy w grupach przedstawiciele poszczególnych zespołów prezentują wyniki swojej pracy. Uczniowie przyklejają do arkusza papieru hasła związane z przyczynami upadku Napoleona. 4. N astępnie nauczyciel poleca uczniom uszeregowanie zgromadzonych przyczyn za pomocą metody rankingu trójkątnego, czyli zgodnie z hierarchią ważności (opis metody znajduje się w Materiałach dla nauczyciela). Numeruje propozycje umieszczone podczas prezentacji na arkuszu papieru i zawiesza na tablicy arkusz ze schematem do uzupełnienia. Podczas dyskusji na forum klasy uczniowie rozstrzygają, które z przedstawionych wydarzeń są najważniejsze, a które mniej istotne. W tym celu spośród umieszczonych wcześniej na arkuszu kartek uczniowie wybierają 12 przyczyn upadku Napoleona. Następnie umieszczają ich numery w odpowiednich polach schematu i tworzą ranking przyczyn upadku Napoleona (przykładowy ranking zamieszczono w Materiałach dla nauczyciela). Faza podsumowująca 1. Na polecenie nauczyciela uczniowie przepisują ranking do zeszytu. 2. Uczniowie zapisują w zeszycie swoje propozycje dokończenia zdań zanotowanych przez nauczyciela na tablicy: • Z dzisiejszej lekcji zapamiętam… • Najbardziej zaciekawiło mnie… Ochotnicy odczytują swoje propozycje na forum klasy. Zadanie domowe Wykonaj zadanie 3 ze s. 102 zeszytu ćwiczeń. Zadanie domowe dla chętnych Wykonaj zadanie 4 ze s. 102 zeszytu ćwiczeń. Scenariusz lekcji Materiały dla nauczyciela Krótki opis metody – ranking trójkątny Ranking trójkątny to metoda polegająca na ułożeniu wybranych argumentów zgodnie z hierarchią ważności. Uczniowie w czasie dyskusji wspólnie decydują, w którym miejscu na schemacie przypominającym kształt trójkąta należy umieścić zgromadzone propozycje. Dzięki tej metodzie możliwe jest kształcenie umiejętności logicznego myślenia, dokonywania analizy i selekcji informacji oraz uporządkowania ich pod kątem przydatności i ważności. Ponadto osoby biorące udział w rankingu uczą się wyrażania własnych opinii, a także sztuki kompromisu i negocjacji. Schemat rankingu trójkątnego Przykładowe przyczyny klęski Napoleona zebrane przez uczniów podczas pracy w grupach: Grupa I – utworzenie koalicji przeciwko Napoleonowi, nieudana blokada kontynentalna Wielkiej Brytanii, wyprawa na Rosję, brak sukcesu w bitwie pod Borodino, duże straty w armii napoleońskiej. Grupa II – taktyka spalonej ziemi stosowana przez Rosjan, pozorny sukces polegający na zdobyciu Moskwy, wywiezienie przez Rosjan zapasów żywności z Moskwy, spalenie Moskwy przez Rosjan, brak zapasów jedzenia w armii na- poleońskiej, głód, wojna podjazdowa, duże straty w armii Napoleona. Grupa III – klęska w wojnie z Rosją, utrata siły bojowej przez Wielką Armię, duże straty w armii napoleońskiej, brak wiary w zwycięstwo, warunki atmosferyczne, palenie sztandarów. Grupa IV – utworzenie nowej koalicji przeciwko Napoleonowi, brak silnej armii, klęska Napoleona w bitwie pod Lipskiem, zesłanie Napoleona na Elbę. Przykładowy schemat rankingu trójkątnego do zagadnienia „Upadek Napoleona” 1. Wyprawa na Rosję 2. Brak zapasów jedzenia w armii napoleońskiej 3. Utworzenie koalicji przeciw Napoleonowi 2. Warunki atmosferyczne 3. Klęska Napoleona w bitwie pod Lipskiem 3. Brak sukcesu w bitwie pod Borodino 67 68 Scenariusz lekcji Materiały dla ucznia Zadanie dla grupy I Przeczytajcie tekst „Wyprawa na Rosję” ze s. 199 podręcznika. Następnie odpowiedzcie na podane pytania. 1. Dlaczego armia Napoleona nazywana była Wielką Armią? 2. Jaka była przyczyna wyprawy Napoleona na Rosję? 3. Jaką taktykę stosowali początkowo Rosjanie? 4. Z jakimi wydarzeniami związane są miejscowości Smoleńsk i Borodino? Na kartce samoprzylepnej napiszcie hasło – wydarzenie, które przyczyniło się do upadku Napoleona. Kartkę naklejcie na arkusz przyczepiony do tablicy. Możecie wykorzystać cztery kartki. Zadanie dla grupy II Przeczytajcie tekst „Odwrót Wielkiej Armii” ze s. 200 podręcznika. Następnie odpowiedzcie na podane pytania. 1. Kiedy wojska Napoleona wkroczyły do Moskwy? 2. Dlaczego zdobycie Moskwy było pozornym sukcesem Napoleona? 3. Na czym polegała taktyka spalonej ziemi i kto ją zastosował? 4. Dlaczego Napoleon zadecydował o odwrocie Wielkiej Armii? Na kartce samoprzylepnej napiszcie hasło – wydarzenie, które przyczyniło się do upadku Napoleona. Kartkę naklejcie na arkusz przyczepiony do tablicy. Możecie wykorzystać cztery kartki. Zadanie dla grupy III Przeanalizujcie wykres „Wyprawa Napoleona na Rosję w 1812 roku” oraz ilustrację ze s. 200 i mapę ze s. 201 podręcznika. Następnie odpowiedzcie na podane pytania. 1. Jakie wydarzenie zostało przedstawione na obrazie Berezyna autorstwa Wojciecha Kossaka i Juliana Fałata? 2. Odszukaj Berezynę na mapie zamieszczonej na s. 201 podręcznika. Co określa ta nazwa? 3. Kto i dlaczego wydał rozkaz zniszczenia sztandarów? 4. O czym świadczy wydany przez Napoleona rozkaz? 5. Jaki był skutek wyprawy Napoleona na Rosję w 1812 roku? Na kartce samoprzylepnej napiszcie hasło – wydarzenie, które przyczyniło się do upadku Napoleona. Kartkę naklejcie na arkusz przyczepiony do tablicy. Możecie wykorzystać cztery kartki. Zadanie dla grupy IV Przeczytajcie tekst „Klęska Napoleona” ze s. 201 podręcznika. Następnie odpowiedzcie na podane pytania. 1. Co przyczyniło się do utworzenia przez państwa europejskie kolejnej koalicji przeciwko Napoleonowi? 2. Z jakich państw składała się ta koalicja? 3. Kiedy doszło do bitwy pod Lipskiem i jaki był jej rezultat? 4. Dlaczego bitwa pod Lipskiem została nazwana bitwą narodów? 5. Jakie działania podjęto wobec Napoleona po jego klęsce? Na kartce samoprzylepnej napiszcie hasło – wydarzenie, które przyczyniło się do upadku Napoleona. Kartkę naklejcie na arkusz przyczepiony do tablicy. Możecie wykorzystać cztery kartki. Scenariusz lekcji z wykorzystaniem gry w bingo Scenariusz lekcji Księstwo Warszawskie Cele lekcji: Uczeń: − poprawnie posługuje się terminami: szwoleżerowie, konstytucja, mit napoleoński, − określa rok wydarzeń: 1807 rok – utworzenie Księstwa Warszawskiego, 1807 rok – bitwa pod Raszynem, 1812 rok – wyprawa Napoleona na Rosję, 1813 rok – bitwa pod Lipskiem, 1815 rok – likwidacja Księstwa Warszawskiego, − przedstawia okoliczności utworzenia Księstwa Warszawskiego i omawia jego ustrój, − wskazuje na mapie Księstwo Warszawskie, − przedstawia chronologicznie dzieje Księstwa Warszawskiego, − analizuje udział Polaków w walkach pod wodzą Napoleona, − wyjaśnia okoliczności klęski Napoleona w 1812 i w 1815 roku, − omawia dokonania postaci historycznych: księcia Józefa Poniatowskiego, Napoleona Bonapartego, Jana Henryka Dąbrowskiego, Józefa Wybickiego. Metody pracy: − − − − metoda aktywizująca – gra w bingo, rozmowa nauczająca (pogadanka), praca z podręcznikiem, praca z mapą. Formy pracy: − indywidualna, zbiorowa. Środki dydaktyczne: − podręcznik „Wczoraj i dziś 6” (s. 207–211), − zeszyt ćwiczeń „Wczoraj i dziś 6” (s. 105–107), − karty i plansze do gry w bingo. Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, podanie tematu lekcji. 2. Nauczyciel prezentuje podstawowy cel lekcji: przedstawienie okoliczności utworzenia Księstwa Warszawskiego, omówienie dziejów tego państwa i przyczyn jego likwidacji. 3. Wybrani uczniowie przypominają okoliczności utworzenia Legionów Polskich we Włoszech i nadziei, jakie Polacy wiązali z Napoleonem. Faza realizacyjna 1. Uczniowie zapoznają się z tekstem „Utworzenie Księstwa Warszawskiego” ze s. 207 podręcznika, a następnie udzielają odpowiedzi na pytania: „Kto i kiedy utworzył Księstwo Warszawskie?”, „Jakie tereny ono obejmowało i dlaczego część Polaków nie była zadowolona z utworzenia księstwa w tych granicach?”. 2. Nauczyciel charakteryzuje ustrój Księstwa Warszawskiego, wyjaśnia, na czym polegał trójpodział władzy w księstwie i przedstawia główne zapisy konstytucji tego państwa. Odwołuje się do herbu Księstwa Warszawskiego zamieszczonego na s. 208 podręcznika. 3. Następnie, na podstawie mapy ze s. 209 podręcznika, nauczyciel przedstawia okoliczności powiększenia terytorium Księstwa Warszawskiego, opowiada o wojnie z Austrią i bitwie pod Raszynem. Omawia także zaangażowanie Polaków w walkach na terenie Hiszpanii. 4. U czniowie zapoznają się z tekstem „Polacy w wyprawie na Rosję” ze s. 210 podręcznika, a następnie udzielają odpowiedzi na pytania: „Dlaczego Polacy entuzjastycznie zareagowali na wieść o wyprawie Napoleona na Rosję?”, „Jak liczną armię wystawiło Księstwo Warszawskie na tę wyprawę?”, „W których bitwach brali udział Polacy podczas wyprawy na Rosję?”. Wybrany przez nauczyciela uczeń wskazuje na mapie szlak wyprawy na Rosję oraz wymienione bitwy stoczone podczas tej wyprawy. 5. N auczyciel przypomina przyczyny klęski Napoleona w wojnie z Rosją i przedstawia okoliczności upadku Księstwa Warszawskiego. Wyjaśnia również, czym był dla Polaków tzw. mit napoleoński. Faza podsumowująca W końcowym etapie zajęć nauczyciel rozpoczyna grę w bingo. Rozdaje uczniom karty z hasłami oraz plansze do gry (karta oraz wzór planszy znajdują się w Materiałach dla ucznia). Następnie wyjaśnia reguły gry i losuje pierwszą definicję (opis zasad gry w bingo oraz przykładowe hasła do wylosowania zamieszczono w Materiałach dla nauczyciela). Podczas zabawy uczestnicy mogą korzystać z informacji zawartych w podręczniku. Zadanie domowe Wykonaj zadanie 2. ze s. 105 zeszytu ćwiczeń. Zadanie domowe dla chętnych Wykonaj pisemnie zadanie 5. ze s. 211 podręcznika. 69 70 Scenariusz lekcji Materiały dla nauczyciela Krótki opis metody aktywizującej – gra w bingo Grę w bingo wykorzystuje się na lekcjach jako metodę rozwijającą spostrzegawczość i refleks. Celem zabawy jest utrwalenie wiadomości i podsumowanie efektów pracy w atrakcyjny dla uczniów sposób. Uczestnicy otrzymują karty z 25 hasłami oraz plansze podzielone na 25 pól (w 5 rzędach pionowych i poziomych). W kwadratach na planszy gracze wpisują w dowolnej kolejności liczby od 1 do 25. Następnie nauczyciel losuje kartki z definicjami terminów i odczytuje na forum klasy wyjaśnienia, bez podawania ich numeracji. Zadaniem uczniów jest odnalezienie na karcie z hasłami właściwych odpowiedzi do odczytywa- nych kolejno przez nauczyciela definicji oraz skreślenie odpowiadających im liczb na wypełnionej planszy. Po zaznaczeniu liczb przez wszystkich uczniów osoba chętna podaje głośno właściwą odpowiedź, a pozostali uczniowie sprawdzają, czy wybrali właściwe hasło z karty. W razie pomyłki mają możliwość poprawy odpowiedzi. Uczeń, który pierwszy skreśli 5 liczb w rzędzie pionowym, poziomym lub ukośnym, informuje o wygranej, wykrzykując „bingo”. Nauczyciel musi potwierdzić zwycięstwo ucznia poprzez sprawdzenie skreślonych liczb. Grę można kontynuować, tak aby dać szansę wygranej także innym osobom z klasy. Przykładowe definicje do gry w bingo 1. Twórca Legionów Polskich we Włoszech. 6. Miasto nad Bałtykiem, które w 1807 roku zostało wolnym miastem, czyli małym i niezależnym państwem. 11. Nazwa państwa, z którego pochodził władca Księstwa Warszawskiego. 16. Nazwa wąwozu w Hiszpanii, gdzie szarża polskich szwoleżerów otworzyła Napoleonowi drogę do Madrytu. 21. Miejscowość, pod którą odbyła się w 1813 roku tzw. bitwa narodów. 4. Miasto, do którego w listopadzie 1806 roku wjechał gen. Jan Henryk Dąbrowski, wywołując wśród mieszkańców wielki entuzjazm. 5. Miejscowość, w której w 1807 roku car Aleksander podpisał traktat z Napoleonem. 2. Dowódca armii Księstwa Warszawskiego. 3. Dokument nadany Księstwu Warszawskiemu w 1807 roku, wprowadzający m.in. trójpodział władzy. 7. Imię Wybickiego, autora słów Pieśni Legionów Polskich we Włoszech. 8. Nazwa rzeki przepływającej przez Tylżę, na której odbyło się spotkanie Napoleona z carem Aleksandrem. 9. Imię władcy Księstwa Warszawskiego. 10. Nazwa dynastii, której przedstawiciele, zgodnie z konstytucją sprawowali władzę w Księstwie Warszawskim. 12. Symbol Polski w herbie Księstwa Warszawskiego. 13. Imię Małachowskiego, prezesa Rady Ministrów w Księstwie Warszawskim. 14. Funkcja pełniona przez Małachowskiego podczas obrad Sejmu Wielkiego. 15. Żołnierz lekkozbrojnej kawalerii. 17. Stolicą tego państwa jest Madryt. 18. Miejscowość, pod którą w 1809 roku wojska polskie pod wodzą księcia Józefa Poniatowskiego stawiły skuteczny opór armii austriackiej. 19. Państwo, na które w 1812 roku wyruszyła Wielka Armia Napoleona. 20. Rzeka w Rosji, przez którą przeprawiać musiała się Wielka Armia. 23. Rzeka, której w nurtach zginął książę Józef Poniatowski. 24. Miasto z Krakowskim Przedmieściem i Pałacem Prezydenckim, przed którym znajduje się pomnik Józefa Poniatowskiego. 25. Stolica Rosji, do której w 1812 roku wkroczyła armia Księstwa Warszawskiego. 22. Imię i nazwisko jedynego cudzoziemca w armii Napoleona w randze marszałka. Scenariusz lekcji Materiały dla ucznia Przykładowa karta z hasłami i plansza do gry w bingo 1. Jan Henryk Dąbrowski 2. książę Józef Poniatowski 3. konstytucja 4. Poznań 5. Tylża 6. Gdańsk 7. Józef 8. Niemen 9. Fryderyk August 10. Wettinowie 11. Saksonia 12. orzeł 13. Stanisław 14. marszałek sejmu 15. szwoleżer 16. Somosierra 17. Hiszpania 18. Raszyn 19. Rosja 20. Berezyna 21. Lipsk 22. książę Józef Poniatowski 23. Elstera 24. Warszawa 25. Moskwa 71 Karta pracy Księstwo Warszawskie imię i nazwisko klasa 1 O ceń, czy poniższe zadania są prawdziwe. Zaznacz literę „P” data przy zdaniach prawdziwych, a „F” – przy fałszywych. 2 W 1806 roku wybuchło w Wielkopolsce pierwsze zwycięskie powstanie skierowane przeciwko wojskom pruskim. P F Na mocy zawartego z Rosją pokoju w Tylży w 1807 roku zostało utworzone Księstwo Warszawskie. P F W 1807 roku król Saksonii nadał Księstwu Warszawskiemu konstytucję, która opierała się na ustawie obowiązującej w Cesarstwie Francuskim. P F Zgodnie z konstytucją Księstwa Warszawskiego wszyscy obywatele byli równi wobec prawa. P F Konstytucja wprowadzała w księstwie trójpodział władzy. Księciem warszawskim został Napoleon Bonaparte. P F Przyjrzyj się zamieszczonej mapie. Następnie wykonaj polecenia. 0 e r z M o 100 km a B y ł t c Kłajpeda e i k Niemen Królewiec Wolne Miasto Gdańsk Słupsk Gdańsk E S K I P R U Noteć Grodno Białystok Toruń w Gniezno Brześć Litewski Warszawa W a r s z a w s k i e Raszyn (w unii personalnej z Królestwem Saksonii) Bug Chociebuż Suwałki Olsztyn K s i ę s t w o Poznań Kalisz Królestwo Saksonii Lublin Wrocław War ta Kielce Częstochowa Sandomierz Wisł C E S A R S T W O Zamość a Kraków n Sa Praga Kowno R O S Y J S K I E W O S T E Ó L isła W K R Szczecin Odra Tylża S T W O C E S A R KRÓL. SZWECJI Nar e 72 Tarnów A U S T R I A C K I E granice Królestwa Pruskiego do 1807 roku granice Cesarstwa Austriackiego do 1809 roku Lwów Przemyśl ziemie przyłączone do Cesarstwa Rosyjskiego w 1807 roku a) P okoloruj dowolnym kolorem obszar Księstwa Warszawskiego w 1807 roku. b) Podaj nazwy państw sąsiadujących z Księstwem Warszawskim. Materiały prezentacyjne Multibook 4 Materiały prezentacyjne Multibook Multibook to aplikacja dostępna do pobrania w portalu dlanauczyciela.pl. Zawiera cyfrowe materiały prezentacyjne, stanowiące doskonałą pomoc na każdej lekcji historii. Atrakcyjne filmy, animacje, nagrania i pokazy slajdów umożliwiają nauczycielom wizualizację omawianych treści i pomagają w zainteresowaniu historią większej liczby uczniów. Lista materiałów dostępnych w Multibooku. Wczoraj i dziś dla klasy 6 Temat w podręczniku Tytuł Typ Rozdział I: Narodziny nowożytnego świata 1. Wielkie odkrycia geograficzne 2. Skutki odkryć geograficznych 3. Renesans – narodziny nowej epoki 4. Kultura renesansu w Europie 5. Reformacja – czas wielkich zmian 6. Kontrreformacja Świat przed wielkimi odkryciami geograficznymi slajd Podróże wielkich odkrywców film Na statku Kolumba film Na statku Kolumba ciekawostki Wielkie odkrycia geograficzne mapa interaktywna Potwory morskie pokaz slajdów Ćwiczenie interaktywne ćwiczenie interaktywne Kamień Słońca slajd Cywilizacje Indian pokaz slajdów Machu Picchu film Wirtualny spacer po Machu Picchu strona internetowa Niewolnicy z Afryki slajd Skarby piratów slajd Ćwiczenie interaktywne ćwiczenie interaktywne Panorama Florencji 360° strona internetowa Projekty maszyn latających Leonarda da Vinci pokaz slajdów W drukarni animacja interaktywna Ćwiczenie interaktywne ćwiczenie interaktywne Rafael Santi, Madonna Sykstyńska slajd Leonardo da Vinci, Mona Lisa slajd Leonardo da Vinci, Ostatnia wieczerza slajd Michał Anioł, Stworzenie Adama slajd Michał Anioł, Pieta slajd Wirtualny spacer po kaplicy Sykstyńskiej strona internetowa Architektura renesansu film Wirtualny spacer po katedrze florenckiej strona internetowa Kaplica Medyceuszy film Architektura renesansu ciekawostki Reformacja film Biblia Gutenberga film Biblia Lutra film Jan Kalwin film Henryk VIII slajd Tomasz Műnzer i powstanie chłopskie narracja Kościół Il Gesù slajd Zbór protestancki i kościół katolicki animacja interaktywna Reforma kalendarza narracja 73 74 Materiały prezentacyjne Multibook Temat w podręczniku Tytuł Typ Rozdział II: W Rzeczypospolitej szlacheckiej 1. Demokracja szlachecka 2. W folwarku szlacheckim 3. W czasach ostatnich Jagiellonów 4. Odrodzenie na ziemiach polskich 5. Rzeczpospolita Obojga Narodów 6. „Państwo bez stosów” 7. Pierwsza wolna elekcja Laska marszałkowska jako symbol demokracji szlacheckiej slajd Zróżnicowanie stanu szlacheckiego film Siedziby magnackie pokaz slajdów Ćwiczenie interaktywne ćwiczenie interaktywne Praca na XVI-wiecznym folwarku pokaz slajdów Dawne statki wiślane pokaz slajdów Spichlerz slajd Spacer po Gdańsku pokaz slajdów Folwark szlachecki film Folwark szlachecki ciekawostki Ćwiczenie interaktywne ćwiczenie interaktywne Zygmunt I Stary slajd Jan Matejko, Hołd pruski animacja interaktywna Zygmunt II August i Barbara Radziwiłłówna film Polska i Litwa na początku XVI wieku mapa interaktywna Ćwiczenie interaktywne ćwiczenie interaktywne Pieśń XIV Jana Kochanowskiego narracja Dzwon Zygmunt film Dzwon Zygmunt narracja Arras slajd Wawel slajd Wirtualny spacer po wzgórzu wawelskim strona internetowa Na wawelskim zamku ciekawostki Zbiory muzeum zamkowego 3D strona internetowa Układ geocentryczny slajd Układ heliocentryczny slajd Jan Matejko, Unia lubelska animacja interaktywna Tatarzy slajd Rzeczpospolita Obojga Narodów mapa interaktywna Reformacja w Polsce pokaz slajdów Wyznania w Rzeczypospolitej mapa interaktywna Kościół Pokoju w Jaworze slajd Wirtualny spacer po Kościele Pokoju w Jaworze strona internetowa Panorama kościoła Pokoju w Świdnicy 360° strona internetowa Wolna elekcja animacja interaktywna Henryk Walezy slajd Ćwiczenie interaktywne ćwiczenie interaktywne Rozdział III: W obronie granic Rzeczypospolitej 1. Wojny z Rosją 2. Początek wojen ze Szwecją Buława slajd Piechota wybraniecka animacja interaktywna Wielka smuta narracja Jan Matejko, Carowie Szujscy przed Zygmuntem III animacja interaktywna Wojny Rzeczypospolitej z Rosją w XVI i XVII wieku mapa interaktywna Powiązania dynastyczne Jagiellonów i Wazów slajd Wojny polsko-szwedzkie w pierwszej połowie XVII wieku mapa interaktywna Husaria ciekawostki Ćwiczenie interaktywne ćwiczenie interaktywne Materiały prezentacyjne Multibook Temat w podręczniku 3. Powstanie Chmielnickiego 4. Potop szwedzki 5. Wojny z Turcją 6. Kryzys Rzeczypospolitej 7. Barok i sarmatyzm Tytuł Typ Duma ukrainna utwór muzyczny Wojska kozackie animacja interaktywna Powstanie Chmielnickiego mapa interaktywna Ćwiczenie interaktywne ćwiczenie interaktywne Jan Kazimierz slajd Szwedzka piechota animacja interaktywna Wojny polsko-szwedzkie w latach 1655–1660 mapa interaktywna Obrona Jasnej Góry slajd Wirtualny spacer po Jasnej Górze strona internetowa Jan Matejko, Śluby Jana Kazimierza slajd Stefan Czarniecki slajd Wojny polsko-tureckie w XVII wieku mapa interaktywna Zamek w Kamieńcu Podolskim slajd Duma kamieniecka utwór muzyczny Plan bitwy pod Wiedniem slajd Wojsko Rzeczypospolitej w XVII wieku film Kobieta w lustrze: Jan III Sobieski i Marysieńka film Ogród króla: druga twarz Jana III Sobieskiego film Szwedzkie kradzieże slajd Plany dynastyczne Jana III Sobieskiego slajd Ćwiczenie interaktywne ćwiczenie interaktywne Barokowy pałac pokaz slajdów Moda w XVII–XVIII wieku pokaz slajdów Architektura baroku w Polsce ciekawostki Sztuka epoki baroku pokaz slajdów Sarmatyzm film Tradycyjny strój szlachecki film Wirtualny spacer po pałacu Wilanowie strona internetowa Tajemnice pałacu króla Jana III w Wilanowie: Gabinet Chiński Króla film Ćwiczenie interaktywne ćwiczenie interaktywne Rozdział IV: Od absolutyzmu do republiki 1. Monarchia absolutna we Francji 2. Monarchia parlamentarna w Anglii 3. Oświecenie w Europie Bastylia slajd Propaganda władzy w czasach Ludwika XIII i Ludwika XIV pokaz slajdów Wirtualny spacer po pałacu w Wersalu strona internetowa Gospodarka francuska – zasady merkantylizmu film Spisek prochowy pokaz slajdów Święto Dziękczynienia slajd Brytyjski parlament slajd Królewski dąb Brytanii animacja interaktywna Wirtualny spacer po Pałacu Westminsterskim strona internetowa Jabłoń Newtona slajd Rzeczpospolita w Wielkiej encyklopedii francuskiej narracja Wynalazki epoki oświecenia pokaz slajdów Sztuka klasycystyczna pokaz slajdów Architektura klasycystyczna ciekawostki Ćwiczenie interaktywne ćwiczenie interaktywne 75 76 Materiały prezentacyjne Multibook Temat w podręczniku 4. Nowe potęgi europejskie 5. Stany Zjednoczone Ameryki Tytuł Typ Petersburg film Rezydencja Piotra I w Peterhofie – panorama 360° strona internetowa Terytorium i liczba ludności Prus w XVIII wieku slajd Fryderyk II i muzyka slajd Wirtualny spacer po pałacu Sanssouci w Poczdamie strona internetowa Maria Teresa slajd Wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych mapa interaktywna Pamięć o Kazimierzu Pułaskim w USA slajd Mount Rushmore slajd Wirtualny spacer po Białym Domu strona internetowa Ćwiczenie interaktywne ćwiczenie interaktywne Rozdział V: Upadek Rzeczypospolitej 1. Rzeczpospolita pod rządami Wettinów 2. Pierwszy rozbiór Polski 3. Kultura polskiego oświecenia 4. Sejm Wielki i Konstytucja 3 maja 5. Powstanie kościuszkowskie i trzeci rozbiór Polski August II Mocny slajd Wirtualny spacer po pałacu Zwinger w Dreźnie strona internetowa Wojska saskie animacja interaktywna Porcelana miśnieńska slajd Rzeczpospolita i Saksonia w pierwszej połowie XVIII wieku mapa interaktywna Katarzyna II slajd Jan Matejko, Rejtan. Upadek Polski animacja interaktywna Rozbiory Polski mapa interaktywna Ćwiczenie interaktywne ćwiczenie interaktywne Moda damska w XVIII wieku w Polsce pokaz slajdów Ignacy Krasicki, Hymn do miłości kochanej ojczyzny narracja Canaletto, Widok Warszawy z tarasu Zamku Królewskiego slajd Canaletto, Kościół sakramentek slajd Canaletto, Krakowskie Przedmieście w stronę placu Zamkowego slajd Wirtualna wycieczka po Zamku Królewskim w Warszawie strona internetowa Pałac w Śmiełowie slajd Sala Rycerska Zamku Królewskiego w Warszawie slajd Pałac Na Wodzie w Łazienkach Królewskich ciekawostki Łazienki Królewskie w Warszawie animacja interaktywna Stronnictwa Sejmu Wielkiego animacja interaktywna Jan Matejko, Konstytucja 3 Maja 1791 roku animacja interaktywna Ćwiczenie interaktywne ćwiczenie interaktywne Panorama Racławicka ciekawostki Wirtualne oglądanie Panoramy racławickiej strona internetowa Porozbiorowe losy Stanisława Augusta Poniatowskiego narracja Ćwiczenie interaktywne ćwiczenie interaktywne Rozdział VI: Rewolucja francuska i okres napoleoński 1. Rewolucja francuska 2. Republika francuska Trzy stany slajd Społeczeństwo francuskie w 1788 roku animacja interaktywna Walka z Kościołem slajd François Léonard Dupont, Zdobycie Bastylii slajd Paryscy rewolucjoniści animacja interaktywna Rewolucyjne karykatury pokaz slajdów Kult Rozumu slajd Materiały prezentacyjne Multibook Temat w podręczniku 3. Epoka Napoleona Bonapartego 4. Upadek Napoleona 5. Legiony Polskie we Włoszech 6. Księstwo Warszawskie Tytuł Typ Marianna slajd Ćwiczenie interaktywne ćwiczenie interaktywne Napoleon i Józefina w strojach koronacyjnych slajd Jacques-Louis David, Koronacja Napoleona animacja interaktywna Styl cesarstwa pokaz slajdów Europa w dobie napoleońskiej mapa interaktywna Armia Napoleona ciekawostki Wyprawa Napoleona na Rosję w 1812 roku mapa interaktywna Wojny napoleońskie: rekonstrukcje historyczne pokaz slajdów Ćwiczenie interaktywne ćwiczenie interaktywne Odezwa legionowa narracja Pieśń Legionów z ilustracjami Juliusza Kossaka pokaz slajdów Sztandar Legionów Polskich slajd January Suchodolski, Bitwa na San Domingo slajd Armia Księstwa Warszawskiego animacja interaktywna Marcello Bacciarelli, Nadanie konstytucji Księstwu Warszawskiemu animacja interaktywna Księstwo Warszawskie mapa interaktywna Barwne życie księcia Józefa Poniatowskiego pokaz slajdów 77 78 Notatki Notatki 79 80 Notatki Generator testów i sprawdzianów Wygodna i przyjazna aplikacja do tworzenia materiałów sprawdzających wiedzę uczniów. Zawiera setki zadań, które ułatwią systematyczną kontrolę postępów w nauce. Intuicyjny w obsłudze 47 000 aktywnych użytkowników Ekowydruki z mniejszą liczbą stron Pobieranie testów i zapisywanie ich na dysku lub drukowanie Edytowanie testów zamieszczonych w bazie Modyfikowanie zadań dostępnych w bazie Generowanie własnych testów z zadań dostępnych w bazie, w wersji dla wielu grup Tworzenie własnych zadań i dodawanie ich do bazy generator.dlanauczyciela.pl Sprawdzone i cenione rozwiązania w jednej serii Gwarancja skutecznego nauczania historii dzięki bogatej i nowoczesnej obudowie dydaktycznej skorelowanej z podręcznikiem. Dla nauczyciela Wartościowe pomoce dydaktyczne, m.in.: • • • • • Cyfrowe pomoce dydaktyczne pomocne w prowadzeniu lekcji: • • • • • s cenariusze lekcji i testy, k lucze odpowiedzi do zeszytów ćwiczeń, s łuchowiska, p rogram nauczania, r ozkłady materiału, plany wynikowe, przedmiotowe systemy oceniania. nimacje interaktywne, a filmy edukacyjne, galerie zdjęć, nagrania muzyczne, ćwiczenia interaktywne. dlanauczyciela.pl dlanauczyciela.pl Generator testów i sprawdzianów, który umożliwia: • • • • k orzystanie z bazy gotowych zadań i testów, t worzenie własnych testów, sprawdzianów i kartkówek, e dycję zadań zamieszczonych w bazie, d odawanie własnych zadań. Diagnoza przedmiotowa służąca do: • c yklicznych i miarodajnych badań postępów uczniów. generator.dlanauczyciela.pl diagnoza.nowaera.pl Dla ucznia Zeszyt ćwiczeń Pomaga w utrwaleniu wiadomości i ćwiczeniu umiejętności historycznych, zawiera kody QR odsyłające do dodatkowych materiałów na stronie docwiczenia.pl. www.nowaera.pl [email protected] Centrum Kontaktu: 801 88 10 10, 58 721 48 00 Atlas historyczny dla klas 5–8 Ułatwia pracę podczas lekcji i umożliwia kształcenie ważnych umiejętności przedmiotowych za pomocą przejrzystych i czytelnych map.
