TYPOLOGIA I TECHNOLOGIA ŚRODKOWEGO PALEOLITU Technologia Neandertalczyków DEFINICJE Pojęcie koncept technologiczny oznacza wyobrażenie sposobu wytworzenia narzędzia lub półsurowa do jego produkcji, obejmujące niezbędny w tym procesie całościowy zasób wiedzy i umiejętności (Pelegrin, 2006, s. 39). Metoda: to intencjonalny, mniej lub bardziej usystematyzowany w czasie i przestrzeni proces mający na celu redukcję surowca, prowadzący do uformowania narzędzia (Pelegrin, 2006, s. 39). Metoda realizuje założenia konceptu, poszczególne jej elementy realizowane są dzięki zabiegom. Technika: to sposób realizacji danego zabiegu, określony przez trzy parametry: siłę, która ma zostać zastosowana, morfologię i rodzaj narzędzia, które służyć będą do jego wykonania oraz pozycję optymalną do jego wykonania (Pelegrin, 2006, s. 39). Zabieg: to pojedyncza czynność wykonana podczas produkcji narzędzia. Wzorzec mentalny: istniejące w świadomości wytwórcy wyobrażeniem pożądanego narzędzia, czyli typu idealnego , obejmujące często także wyobrażeniem sposobu realizacji wzorca w dostępnym surowcu. Te elementy są składową procesu powstawania narzędzia. Zestawienie wszystkich zabiegów to łańcuch operacji (chaîne opératoire). Tworzą go czynności związane z wytworzeniem narzędzia, a więc także te związane z pozyskaniem surowca. Kolejne etapy, takie jak naprawy narzędzia czy jego przekształcenia tworzą osobne łańcuchy. Zestaw łańcuchów tworzy historię technologiczną narzędzia, ukazującą etapy od powstania przez zużycie narzędzia, jego przekształcanie i przerabianie, prowadzące ostatecznie do porzucenia. Charakterystyka technologii środkowego paleolitu Trudno wyznaczyć jedno wydarzenie lub zjawisko, które stanowiło wyraźną różnicę w stosunku do dolnego paleolitu i jednoznacznie rozpoczęło okres środkowego paleolitu. Charakterystyczne dla środkowego paleolitu wyróżniki stanowią w większości upowszechnianie lub modyfikacje zjawisk , które mają swoje korzenie w dolnym paleolicie. Do zjawisk takich należy przede wszystkim: upowszechnienie debitażu prowadzącego do tworzenia produktów o predefiniowanym kształcie (rozwój metody lewaluaskiej i jej upowszechnienie), usystematyzowanie procesu rdzeniowania i rozwój standaryzowanych technologii rdzeniowania (metoda dyskoidalna), które prowadzą do powstania form zgodnych z wzorcem mentalnym, pojawienie się i stosowanie asymetrii, która staje się dominującą cechą narzędzi, upowszechnienie reutylizacji narzędzi. W środkowym paleolicie nastąpił również rozwój nowych technologii. Poza wymienionymi metodami obecne były metody produkcji półsurowca odłupkowego takie jak np. metoda pontiniańska. Metoda lewaluaska Technologia lewaluaska (koncept lewaluaski) to ogól wiedzy i umiejętności, umożliwiającej wytworzenie narzędzi o predefiniowanym kształcie. Podstawowym przełomem jest opanowanie koncepcji asymetrii, realizowanej w przygotowaniu i eksploatacji rdzenia. Rdzeń ten jest asymetryczny w przekroju poprzecznym. Istnieje wyraźna różnica między odłupnią kształtowaną dośrodkowymi i bocznymi uderzeniami, która stanowi mniejszą część rdzenia a masywną podstawą rdzenia. Większość odłupków pochodzących z zaprawy i naprawy rdzenia nie podlegała wykorzystaniu, jednak są charakterystyczne dla tego rodzaju debitażu. Najważniejsze było wytworzenie produktu końcowego o predefiniowanym kształcie. Głównymi charakterystycznymi produktami metody lewaluaskiej są: odłupki lewaluaskie, wióry lewaluaskie ( wiór to taka forma odłupka, której długość jest przynajmniej dwa razy większa, niż jego szerokość), ostrza lewaluaskie. Metoda lewaluaska Metoda dyskoidalna Charakteryzuje się dośrodkową eksploatacją rdzenia krawędzi dookolnej. Rdzeń wzdłuż dyskoskoidalny jest symetryczny w przekroju podłużnym i dyskoidalny w planie. Metoda dyskoidalna Dyskoidalna- lewaluaska Narzędzia krzemienne- definicja Typologicznie narzędziem nazywamy każdy fragment surowca lub półsurowca, który posiada retusz na przynajmniej jednej krawędzi lub któremu nadano predefiniowany kształt. Narzędzia wykonywane były bezpośrednio z surowca lub z półsurowca, czyli takiego fragmentu krzemienia, który jest produktem debitażu. Należy zaznaczyc, że narzędzia wykonywane były również z innych niż krzemień surowców łupliwych. Retusze Retusz jest to każda modyfikacja surowca lub półsurowca, prowadząca do wytworzenia lub przekształcenia narzędzia. Duża część retuszy występujących na narzędziach środkowopaleolitycznych jest efektem regulacji i naprawy krawędzi. Retusze Istotnymi elementami, które powinny być analizowane w przypadku retuszy są: Powierzchnia retuszowana Umiejscowienie retuszu w obrębie odłupka Ciągłość retuszu Kształt krawędzi retuszowanej Stopień inwazyjności retuszu Morfologia negatywów retuszu Rodzaje retuszy Typologia narzędzi środkowopaleolitycznych Klasyczna typologia wyróżnia w zespołach środkowopaleolitycznych bardzo wiele typów . Dzięki badaniom technologicznym i traseologii wiemy dzisiaj, że w rzeczywistości zróżnicowanie nie pokrywa się z tym podziałem. Również stworzone nazwy często nie pokrywają się z funkcją narzędzi. Typologia narzędzi środkowopaleolitycznych W rzeczywistości fakt tak dużego zróżnicowania wynika w wielu przypadkach ze stopnia zachowania narzędzi i drogi, jaką przebyły one od wytworzenia do porzucenia. Dokładne klasyfikowanie narzędzi jest więc niemożliwe. Ujęcie technologiczne i prowadzona analiza technologiczna ukazuje, że wśród narzędzi środkowopaleolitycznych można wyróżniać dużą grupę narzędzi tnących produkowanych na odłupkach, ostrza, a także noże, które reprezentują grupę dużych narzędzi bifacjalnych. Klasyfikacja narzędzi Zgrzebła, czyli narzędzia tnące Zgrzebłem nazywamy taką formę, która posiada ciągły retusz przynajmniej na jednej krawędzi. Zgrzebła stanowią bardzo liczną grupę w zespołach środkowopaleolitycznych, choć pojawiały się już w dolnym paleolicie. W związku z intensywnością i różnorodnością prowadzonych przy ich użyciu prac, a także specyficzną gospodarką surowcową, charakterytyczną dla środkowego paleolitu, podlegały częstym modyfikacjom, posiadają różnorodne formy. Zgrzebła Redukcja Redukcja zgrzebła i związana z nią zmiana morfologiczna narzędzia. Ostrza Ostrza typologicznie są definiowane jako trójkątne odłupki o przenikliwym wierzchołku. W tym wypadku definicja typologiczna pokrywa się z funkcjonalną. Istnieje wiele typów ostrzy, w tym: lewaluaskie: pozyskiwane poprzez stosowanie metody lewaluaskiej, ostrza pseudolewaluaskie morfologicznie bardzo przypominające ostrza lewaluaskie, jednak pozyskane przy użyciu metody dyskoidalnej i posiadające inną oś debitażu oraz ostrza mustierskie, których wierzchołek znajduje się na przecięciu dwóch zarteuszowanych krawędzi, ostrza mustierskie. Ostrza Duże narzędzia bifacjalne Produkcja dużych narzędzi bifacjalnych ma swoje korzenie już w dolnym paleolicie. Środkowopaleolityczne narzędzia bifacjalne nawiązują do dolnopaleolitycznej tradycji aszelskiej. Dolnopaleolityczna idea produkcji dużego narzędzia bifacjalnego uległa jednak modyfikacji. W środkowym paleolicie dominować zaczęły formy asymetryczne, zwane nożami asymetrycznymi, które stały się narzędziami podstawowymi, uniwersalnymi i wielorazowymi. W zespołach środkowopaleolitycznych znajdują się również duże narzędzia bifacjalne takie jak pięściaki mikockie (bliskie zespołom dolnopaleolitycznym), czy też pięściaki, związane z MTA. Wiele form bifacjalnych określanych jako pięściaki była klasyfikowana błędnie. Istotnym wyróżnikiem form błędnie klasyfikowanych jest asymetryzacja krawędzi. Noże asymetryczne Noże asymetryczne były dużymi narzędziami bifacjalnymi. Charakteryzowały się czteroma asymetriami: Między płaską strona spodnią a wypukłą wierzchnią, Między ostrą krawędzią tnącą a tępym tylcem, Między ostrym wierzchołkiem a tępą bazą, Asymetrią wierzchołka w stosunku do osi narzędzia Noże asymetryczne
