ETYKA ZAWODOWA Wykład nr IV (4g/15) Część pierwsza PROBLEM WYZNACZNIKÓW MORALNEJ WARTOŚCI CZYNU [s. 12-15 podręcznik] 1. 2. 3. 4. 5. Definicje Moralna dobroć i moralna słuszność Cel przedmiotowy, okoliczności, cel podmiotowy Zasada cel uświęca środki Zasada podwójnego skutku 1. Definicja: WYZNACZNIKI MORALNOŚCI CZYNU 1. 2. 3. 4. 5. 6. <Wyznacznik moralnej wartości” – to, co w czynie wyznacza jego wartość moralną (<dobroć> i <słuszność>) Odróżnienie <dobroci> czynu od jego <słuszności> Popularnie dzisiaj rozróżnienie, ale w klasycznej etyce – rzadkie Jak moralnie ocenić czyn ratownika, który ratuje tonące dziecko, ale dla własnej nagrody (ratuje syna milionera po to, aby zostać nagrodzonym)? Tutaj widać potrzebę nazwania jego czyny „słusznym”, ale nie „dobrym” Moralna dobroć to wartość <intencji> (=zamierzenia) czynu Moralna słuszność to wartość czynu wziętego z pominięciem intencji czynu CEL PRZEDMIOTOWY, OKOLICZNOŚCI, CEL PODMIOTOWY: WYZNACZNIKI MORALNEJ WARTOŚCI CZYNU 1. 2. 3. 4. 5. Cel przedmiotowy czynu (to, do czego czyn zmierza ze swojej istoty) Okoliczności czynu (skutki, sposób działania, osoba działająca, miejsce działania, czas działania) Intencja czynu [ew. cel podmiotowy] (z jakiego powodu ktoś działa w określony sposób? Np.. Ratuje tonącego) Cel przedmiotowy+okoliczności wyznaczają moralną słuszność czynu (lub niesłuszność) Cel podmiotowy (=intencja) wyznacza <moralną dobroć> (lub <moralną złość>) Priorytet celu przedmiotowego wobec pozostałych wyznaczników moralnej wartości czynu 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Cel przedmiotowy decyduje o moralnej wartości czynu Okoliczności modyfikują wartość moralnej słuszności Czyny ze swojego celu przedmiotowego (istoty) moralnie negatywne (np. morderstwo): okoliczności (i cel podmiotowy) nie zmienią jego wartości na moralnie POZYTYWNĄ (morderstwo nie stanie się dobre, jeśli nawet najlepsze skutki dla ludzkości z jego dokonania) Czyny ze swojego celu przedmiotowego moralnie obojętne (np. spacer): okoliczności decydują o jego pozytywnej lub negatywnej wartości Czyny ze swojego celu przedmiotowego moralnie pozytywne (np. jałmużna) stają się moralnie negatywne, jeśli chociażby jedna z okoliczności (np. skutek) jest negatywna Okoliczności mogą powiększać lub pomniejszać wartość moralną czynu (słuszność lub niesłuszność) (np. hojna jałmużna jest lepsza niż skromna; morderstwo okrutne powiększa złość czynu) Dobra intencja (cel podmiotowy) jest zawsze intencją zrealizowania czynu moralnie słusznego (wedle przekonania człowieka) (=nie można mieć dobrej intencji, jeśli mamy przekonanie, że czyn jest moralnie niesłuszny) CEL UŚWIĘCA ŚRODKI? Przykłady (niezastosowania lub zastosowania tej zasady): Kajfasz („DOBRZE, ABY JEDEN CZŁOWIEK UMARŁ, NIŻ MIAŁBY ZGINĄC CAŁY NARÓD”). Wyjaśnienie terminów: cel środek: <cel> = cel podmiotowy=intencja= to, co chce osiągnąć podmiot działania (uwaga: jest jeszcze cel przedmiotowy;=to, do czego zmierza czyn w swojej istocie; <środek>: czyn, za pomocą którego realizuje się „cel podmiotowy” Czyny są ze swojej istoty: obojętne moralnie (np. spacer), moralnie pozytywne (pomoc potrzebującemu), negatywne (odebranie życia człowiekowi [uwaga: ale samoobrona nie jest odebraniem zycia napastnikowi ale niezamierzonym skutkiem działania zmierzającego do obrony napadniętego) Zasada „Czyn uświęca środki” jest poprawna , jeśli czyn ze swojej istoty jest obojętny moralnie (i okoliczności czynu są pozytywne), [ale rzadko w tym znaczeniu używa się tej zasady] Zazwyczaj rozumie się te zasadę w ten sposób, iż dobra intencja czyni dobrym czyn zły w swojej istocie („Lepiej jeden zginął, niż miałby zginąć cały naród”) - jest tutaj subiektywizacja oceny moralnej, odebranie jej waloru obiektywnego (czyn moralnie dobry, jeśli jest uzgodniony z obiektywną rzeczywistością), a o wartości moralnej decydują własne chęci i zgodność z tymi chęciami ZASADA PODWÓJNEGO SKUTKU 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Stosujemy tę zasadę tylko w szczególnych sytuacjach: czyn ma wiele skutków, niektóre są negatywne (np. policjant ratuje obywatela strzelając do uzbrojonego napastnika – czy to czyn moralnie pozytywny, skoro są negatywne skutki? Nigdy nie stosujemy tej zasady, jeżeli czyn ze swojej istoty (=celu przedmiotowego) jest moralnie negatywny (np. czyn morderstwa niewinnego; ale czy zastrzelenie napastnika prze policjanta jest ze swojej istoty negatywne?) Zły skutek musi być tylko dopuszczony ale nie jest bezpośrednio zamierzony (np. skaczący z płonącego samolotu wcale nie zamierza się zabić, ale zamierza nie zginąć w płomieniach – zły skutek – własna śmierć – jest tu dopuszczona. Policjant strzelając do napastnika broni napadniętego a nie zmierza do odebrania życia uzbrojonemu napastnikowi; ojciec Kolbe wychodząc z szeregu dopuszczał własną śmierć ale nie zamierzał się zabić) (lekarz mający tylko jedną aparaturę tlenową i podający ja jednemu nie zamierza zabić drugiego pacjenta, któremu nie może podać tlenu) Zły skutek nie może wyprzedzać dobrego (jeśliby wyprzedzał, to musiałby być bezpośrednio zamierzony Muszą być odpowiednio ważne racje, aby dopuścić pojawienie się poważnych złych skutków Dla porównania (krytycznego) zob. https://pl.wikipedia.org/wiki/Zasada_podw%C3%B3jnego_skutku Por. także: https://pracownik.kul.pl/barbara.chyrowicz/dorobek/1939_zamiar-i-skutkifilozoficzna-analiza-zasady-podw-jnego-skutku SPÓR POMIEDZY DEONTOLOGIZMEM I TELEOLOGIZMEM [podręcznik s. 13] Zob. Podręcznik.. Przeciwstawienie teorii etycznych „teleologicznych> i <deontologicznych> jest wielokrotnie krytykowane, bo miesza odmienne problemy etyki (problem istoty moralności z problemem wyznaczników moralności czynu) PODSUMOWANIE 1. 2. 3. 4. Dla oceny konkretnego czynu trzeba nie tylko znać normę moralności (istotę moralności) Ale trzeba odróżnić trzy <wyznaczniki moralności czynu> Trzeba także znać stosunek pomiędzy tymi wyznacznikami Trzeba odróżniać zamierzanie zła od jego <dopuszczania> dla odpowiednio ważnych racji (np. z odpowiednio ważnych powodów policjant nosi przedmiot, nazwany <bronią>: ma nią <bronić> napadniętego, a nie postrzelać sobie…) CZĘŚĆ II PROBLEM ISTNIENIA NORM MORALNYCH ABSOLUTNYCH (zawsze i wszędzie obowiązujących) [s. 13] 1. PREZENTACJA PROBLEMU I DROGA JEGO ROZWIĄZANIA Istotą moralnie pozytywnego działania jest uszanowanie adresata tego działania (osoby ludzkiej) [rozstrzygnęliśmy już spór o norme moralności] Aby jednak uszanować osobę adresata naszego działania trzeba respektować jej istotę (=naturę) Np. [ad 2] Aby uszanować adresata naszego działania należy uszanować np. jego życie, wolność, sumienie , bo życie, wolność i sumienie „należą do” istoty osoby ludzkiej Zawsze i wszędzie (absolutnie) obowiązują moralne ZAKAZY spełniania czynów uderzających w istotę człowieka (np. zawsze i wszędzie nie należy mordować, gwałcić, łamać sumienia) Zakwestionowanie istnienia norm moralnych absolutnych ma u swych podstaw zakwestionowania istnienia (lub poznawalności) stałej i niezmiennej ludzkiej natury (istoty, np. marksizm, czy tzw. posthumanizm) „Prawo naturalne” termin techniczny w etyce i prawoznawstwie, oznaczajacy zbiór moralnych norm zawsze i wszędzie obowiązujących, bo wyznaczanych przez ludzką <naturę> (=istotę>) 2. ETYCZNA ANALIZA LUDZKIEJ NATURY 1. Za prawnikiem rzymskim Ulpianem wyróżnia się trzy <inklinacje> ludzkiej natury (istoty) 2. [ad 1] Inklinacja do zachowania życia 3. [ad 1] Inklinacja do przekazania życia 4. [ad 1] Inklinacja do poznania prawdy (związana z inklinacją do zycia społecznego) 3. Normy moralne chroniące nienaruszalność ludzkiego życia 1. Normy moralne dotyczące aborcji 2. Normy moralne dotyczące eutanazji 3. Ocena kary śmierci? 3.1. Normy moralne dotyczące aborcji 1. 2. 3. 4. 5. Problem: od kiedy jesteśmy ludźmi? jest rozstrzygalny na gruncie biologii i elementarnych zasad myślenia (biologii nie jest znany inny początek naszego istnienia niż moment poczęcia). Wszystkie inne koncepcje prowadzą do absurdalnych konsekwencji A zatem aborcja jest zabójstwem drugiego, niewinnego i bezbronnego człowieka Nie można uszanować człowieka odbierając mu życie Z tego powodu jest zawsze i wszędzie zła (wyklucza ja norma negatywna absolutna) Por. http://www.ptta.pl/pef/pdf/a/aborcja.pdf 3.2. Normy moralne dotyczące eutanazji 1. Eutanazja to zabicie chorego z racji przezywanego przez niego cierpienia związanego z poważną chorobą. 2. Skoro odbiera się komuś lub sobie zycie, to ten czyn zawsze i wszędzie nie uszanowuje adresata działania, czyli jest moralnie niewłaściwy 3. Por. http://www.ptta.pl/pef/pdf/e/eutanazja.pdf 3.3. Problem oceny kary śmierci 1. Najtrudniejszy problem 2. Poprawne jego postawienie to pytanie : czy kara śmierci może być czynem uszanowującym pierwszego adresata tego działania, czyli osoby skazanej na śmierć? (=czy może być <karą>?) 3. Zob. szczegóły: http://www.ptta.pl/pef/pdf/k/karasmierci.pdf 4. Normy moralne dotyczące inklinacji do „przekazania życia” 1. W przypadku człowieka: przekazanie życia to przekazanie życia OSOBIE ludzkiej (= sfera seksualna to życiodajna sfera, dzięki której stajemy się człowiekiem; to źródło życia osoby ludzkiej) 2. Stąd [ad 1] tylko instrumentalne potraktowanie sfery seksualnej (np. gwałt) to nieuszanowanie osoby ludzkiej a nie jakiś jej <biologicznych> stron 3. Stąd norma szacunku wobec ludzkiej płciowości jest norma moralna absolutną 5. Normy moralne dotyczące inklinacji do „poznania prawdy” 1. 2. 3. Np. bezwarunkowy moralny zakaz kłamstwa, bo nie uszanowuje drugiego człowieka (i samego siebie) w naszym otwarciu naprawdę Ale także bezwarunkowy obowiązek strzeżenia prawdy (sekretu), stąd na pytanie esesmana nie informujemy go, gdzie uciekł zbieg, ale ukrywamy tę prawdę (np. opowiadając: „nie wiem….” Ale ctz. „nie wiem..”???. Np. może to znaczyć: „nie wiem, co ci łotrze powiedzieć…” Bezwarunkowy obowiązek respektowania sumienia (w prawie tzw. klauzula sumienia). Szerzej o tym w następnym wykładzie PODSUMOWANIE II 1. 2. 3. 4. Aby oceniać moralnie ludzkie czyny, trzeba wiedzieć: [ad 1] (1) że normą moralności jest godność osoby (szacunek wobec godności osoby). Pierwszym zatem pytaniem w ocenie jakiegoś czynu jest pytanie: czy ten czyn uszanowuje adresata (adresatów) działania? [ad 1] że tylko ten czyn uszanowuje adresata działania, który respektuje naturę (istotę) człowieka [ad 1] A zatem moralności obowiązek znajomości istoty człowieka PYTANIA 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Co to jest zasada podwójnego skutku? Czy <czyn uświęca środki>? Jak uzasadnić istnienie norm moralnych absolutnych (zawsze i wszędzie obowiązujących)? Dlaczego moralny zakaz aborcji i eutanazji jest absolutny? Co to jest prawo naturalne? Co to są wyznaczniki moralności czynu? Jakie są wyznaczniki moralności czynu?
