lOMoARcPSD|4454971 Edukacja Zdrowotna Edukacja zdrowotna (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu) Serwis StuDocu nie jest sponsorowany, ani wspierany przez żaden uniwersytet lub szkołę wyższą Pobrane przez marta karp ([email protected]) lOMoARcPSD|4454971 EDUKACJA ZDROWOTNA – WYKŁADY 1. EWOLUCJA NAZWY EDUKACJI ZDROWOTNEJ: -wychowanie higieniczne, - oświata sanitarna/zdrowotna, - wychowanie zdrowotne, - pedagogika zdrowia, - krzewienie kultury zdrowotnej, - edukacja zdrowotna, Inne terminy: - sanologia (łac. sanus- zdrowy, gr. logos- nauka)- nauka o zdrowiu społeczeństwa - waleologia- w przekładzie z greki to nauka o zdrowiu, a w łacinie słowo vale oznacza pozdrowienie bądź zdrów 2. GŁÓWNY CEL EDUKACJI ZDROWOTNEJ. Cele szczegółowe: - przekonania, - wiedza, - nawyk, - umiejętności, - zachowania, - postawy Cele zasadnicze: - przekazywanie wiedzy, - umiejętności Szczególnie ważną rolę w kształceniu i wychowaniu uczniów w szkole podstawowej odgrywać ma edukacja zdrowotna. Zadaniem szkoły jest kształtowanie postaw prozdrowotnych uczniów, a w tym wdrożenie ich do zachowań higienicznych, bezpiecznych dla zdrowia własnego i innych osób, ponadto ugruntowanie wiedzy z zakresu prawidłowego odżywiania się, korzyści płynących z aktywności fizycznej, stosowania profilaktyki. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej … Dz.U. poz.356 z dnia 24 lutego 2017 r.) 1. REGUŁY ZDROWEGO ŻYCIA, KTÓRE REGULUJĄ PRACĘ MÓZGU: woda aktywność fizyczna powietrze milczenie, cisza aktywność seksualna niejedzenie 2. CZTERY ELEMENTY SKŁADAJĄCE SIĘ NA SZKODY W PRACY MÓZGU: opioidy brak snu stres alkohol 3. EDUKACJA PROZDROWOTNA - proces, w którym człowiek uczy się dbać o zdrowie własne i innych ludzi. Daje ona uczniom możliwość nabycia kompetencji (umiejętności, wiedzy i postaw), które są niezbędne do odpowiedniego uczestnictwa w życiu społecznym, ponieważ: pomaga odkrywać, jakie wybory służą rozwojowi i lepszej jakości życia, Pobrane przez marta karp ([email protected]) lOMoARcPSD|4454971 pomaga zrozumieć siebie i innych, pomaga budować obraz świata, który jest najbliższy codziennym doświadczeniom, uczy odpowiedzialności, jest pierwszym stopniem profilaktyki różnych zagrożeń i zachowań problemowych, istnieje wiele propozycji definicji edukacji zdrowotnej: przedrostek „pro” oznacza „ku”, ”do” zdrowia. 4. CO JEST CELEM EDUKACJI ZDROWOTNEJ? - ŻYĆ DŁUGO I ZDROWO, UMRZEĆ ZDROWYM! 5. EDUKACJA ZDROWOTNA W SZKOLE - proces dydaktyczno – wychowawczy, w którym dzieci i młodzież uczą się jak żyć aby: Zachować i doskonalić zdrowie własne i innych ludzi (ochrona i promocja zdrowia) W przypadku choroby (urazu) aktywnie uczestniczyć w jej leczeniu, radzić sobie z nią i zmniejszać negatywne skutki (leczenie, rehabilitacja) 6. EDUKACJA ZDROWOTNA JAKO FORMA PROFILAKTYKI I PROMOCJI ZDROWIA: Edukacja zdrowotna (kształcenie, nauczanie, wychowanie) Uczy ludzi dbać o zdrowie własne i innych ludzi, czyli „wiedzieć, rozumieć, umieć, chcieć” o o o Chronić zdrowie, zapobiegać chorobom (profilaktyka), Doskonali, pomnażać, zwiększać potencjał zdrowotny (promocja zdrowia), Przywracać zdrowie, gdy pojawi się choroba (leczenie i rehabilitacja) we wszystkich okresach życia, Wojnarowska, B (2007), Edukacja zdrowotna, Warszawa: PWN,s.127 7. ISTOTĄ EDUKACJI ZDROWOTNEJ W SZKOLE: Jest nie tylko przekazywaniem wiedzy ale przede wszystkim kształtowanie: właściwych postaw wobec zdrowia i umiejętności umożliwiających uczniom (teraz i w przyszłości) dokonywanie wyborów sprzyjających zdrowiu praz podejmowaniu działań na rzecz zdrowia własnego i innych ludzi oraz tworzenia zdrowego środowiska. 8. CELE WSPÓŁCZESNEJ EDUKACJI ZDROWOTNEJ: POMOC UCZNIOM W: Poznawaniu siebie, przebiegu swojego rozwoju, rozpoznawaniu i rozwiązywaniu problemów zdrowotnych W zrozumieniu czym jest zdrowie, od czego zależy, dlaczego i jak należy je chronić i o nie dbać Rozwijaniu poczuciu odpowiedzialności za zdrowie własne i innych ludzi, Wzmacnianiu poczuciu własnej wartości i wiary w swoje możliwości Rozwijaniu umiejętności osobistych i społecznych sprzyjających dobremu samozaparciu i pozytywnej adaptacji do zadań i wyzwań codziennego dnia Pobrane przez marta karp ([email protected]) lOMoARcPSD|4454971 Przygotowaniu się do uczestnictwa w działaniach na rzecz zdrowia i tworzenia zdrowego środowiska w domu, szkole, miejscu pracy, społeczności lokalnej 9. CECHY WSPÓŁCZESNEJ EDUKACJI ZDROWOTNEJ: Uwzględnianie wszystkich aspektów zdrowia (fizyczne, psychiczne, społeczne, duchowe) i czynników je warunkujących Wykorzystywanie różnych okoliczności: formalnych i nieformalnych programów i sytuacji pedagogicznych: korzystanie z różnych form możliwości i służb w szkole i poza nią Harmonizowanie informacji pochodzących z różnych źródeł Tworzenie wzorców ze strony pracowników szkoły Tworzenie warunków do praktykowania w szkole zachowań prozdrowotnego Koncentracja na procesie uczenia się – aktywacja uczniów, a nie tylko nauczaniu 1999 – reforma systemu edukacji ścieżka edukacyjna – edukacja prozdrowotna 2008 – reforma programowa 10. ZMIANY W PODSTAWIE PROGRAMOWEJ DOTYCZĄCYCH REALIZACJI EDUKACJI ZDROWOTNEJ: Od 1 września 2009 roku wymagania dotyczące edukacji zdrowotnej znajdujących się w podstawie programowej zajęć klasowo- lekcyjnych na wszystkich etapach edukacji. Dodatkowo w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych, do postawy programowej włączono obowiązkowy moduł „edukacja zdrowotna”, realizowany w ramach puli zajęć fakultatywnych. Rozszerzono zakres edukacji zdrowotnej o zagadnienia zdrowia psychospołecznego, ze szczególnym uwzględnieniem umiejętności życiowych (osobistych i społecznych) Wiodącą rolę w realizacji edukacji zdrowotnej w szkole pełni nauczyciel wychowania fizycznego. Wychowanie fizyczne jako wiodący przedmiot zawierający zagadnienia dotyczące różnych aspektów zdrowia, Blok tematyczny „edukacja zdrowotna” w ramach zajęć fakultatywnych WF (jeden semestr ok. 30 godzin) w gimnazjum i szkołach ponadgimnazjalnych, Treści dotyczące zdrowia włączono do wielu przedmiotów, rozszerzono zagadnienia z zakresu zdrowia psychospołecznego (w tym kształtowanie umiejętności życiowych: osobiste i społeczne) 11. RODZAJE UMIEJĘTNOŚCI: (WHO 1997) 1. UMIEJĘTNOŚCI PODSTAWOWE DLA CODZIENNEGO ŻYCIA: podejmowanie decyzji i rozwiązywanie problemów twórcze i krytyczne myślenie porozumiewanie się i utrzymywanie dobrych relacji interpersonalnych samoświadomość i empatia radzenie sobie z emocjami i stresem 2. UMIEJĘTNOŚCI SPECYFICZNE, ZWIĄZANE Z SYTUACJAMI, PROBLEMAMI, np. asertywność, opieranie się presji innych. Pobrane przez marta karp ([email protected]) lOMoARcPSD|4454971 10. OBSZARY TEMATYCZNE EDUKACJI ZDROWOTNEJ W SZKOLE/ BLOKI TEMATYCZNE: higiena osobista i otoczenia bezpieczeństwo i pierwsza pomoc żywność i żywienie ruch w życiu człowieka praca i wypoczynek życie w rodzinie, psychologiczne i środowiskowe aspekty edukacji zdrowotnej zdrowie psychospołeczne edukacja seksualna życie bez nałogów 13. INTERDYSCYPLINARNOŚĆ EDUKACJI PROZDROWOTNEJ: np. w zakresie zdrowia psychicznego itp. 11. CECHY PROGRAMU EDUKACJI ZDROWOTNEJ: ramowy, elastyczny, umożliwiający swobodę w doborze treści i metod w zależności od potrzeb uczniów, warunków i możliwości szkoły i klasy spiralny układ programu program adresowany do jednostki ("Ja") w aspektach: - Ja i troska o mnie - Ja i moje relacje z innymi ludźmi - Ja i moje środowisko (społeczność i środowisko) 12. CZYNNIKI BRANE POD UWAGĘ PRZY DOBORZE TREŚCI: zainteresowania i oczekiwania uczniów możliwości i preferencje nauczyciela treści programu edukacji zdrowotnej możliwości i preferencje rodziców możliwości i preferencje szkoły możliwości i preferencje społeczności lokalnej 13. KONCEPCJE I MODELE: Trzy modele edukacji zdrowotnej wg. A. Tannahill (1990) Orientacja na: - chorobę, - czynniki ryzyka, - zdrowie Koncepcje edukacji zdrowotnej: - środowiskowa i demokratyczna * holizm * rozwijanie kompetencji do działania * uczestnictwo - rozwijanie umiejętności życiowych: * interaktywny i uczestniczący proces nauczania Pobrane przez marta karp ([email protected]) lOMoARcPSD|4454971 * zdobywanie wiedzy * kształtowanie postaw i umiejętności - zwiększanie alfabetyzacji zdrowotnej: * funkcjonalna * interaktywna * krytyczna 14. ETYCZNE ASPEKTY EDUKACJI ZDROWOTNEJ 1. Zasada autonomii. 2. Zasada nieuszkodzenia- „primum non nocere” 3. Dominacja informacji przed perswazją- akceptacja prawa do swobodnego wykorzystania informacji. 4. Posiadanie rzetelnej wiedzy i stałe jej wzbogacanie podnoszenie kwalifikacji. 5. Znajomość i stosowanie odpowiednich metod. 15. KODEKS ETYCZNY (SOPHE, 1976, 1999) 1. Respektowanie autonomii uczących się. 2. Promowanie sprawiedliwości społecznej. 3. Służenie dobru. 4. Unikanie szkód dla uczących się. 16. ODPOWIEDZIALNOŚĆ a) w stosunku do uczących się Zadaniem edukatorów zdrowia jest edukacja ludzi, ukierunkowana na promowanie, poprawę i utrzymanie zdrowia jednostek, rodziny i społeczności. b) związana z przygotowaniem do zawodu Osoby przygotowujące edukatorów zdrowia są zobowiązane do okazywania im szacunku, traktowania ich jak innych uczących i oferowania edukacji o wysokiej jakości, przynoszącej korzyści zawodowi i społeczeństwu. c) w stosunku do zawodu Edukatorzy zdrowia są odpowiedzialni za reputację swojego zawodu oraz wprowadzenie zasad etyki wśród kolegów. d) w stosunku do pracodawców Edukatorzy zdrowia uznają granice swoich kompetencji i są odpowiedzialni za swoje działania. e) związana z prowadzeniem edukacji zdrowotnej Edukatorzy zdrowia respektują prawa, godność, poufność i wartość każdego człowieka przez dostosowanie strategii i metod edukacji do potrzeb różnych grup. f) związana z badaniami naukowymi i ewaluacją Edukatorzy zdrowia wnoszą swój wkład do zdrowia populacji i rozwoju swojej profesji przez badania naukowe i ewaluację. W ich planowaniu i realizacji stosują się do obowiązujących przepisów prawnych oraz standardów zawodowych. 17. KOMPETENCJE EDUKATORA ZDROWIA. - wiedza - metodyka - swoboda psychologiczna Pobrane przez marta karp ([email protected]) lOMoARcPSD|4454971 - wiedza merytoryczna - doświadczenie w pracy z ludźmi i osobistej zmiany - predyspozycje osobowościowe -wykształcenie - pożądane wykształcenie humanistyczne, a szczególności psychologiczne, pedagogiczne, socjologiczne bądź prawnicze 18. UMIEJĘTNOŚCI ŻYCIOWE – PSYCHOSPOŁECZNE (LIFE SKILLS) Umiejętności (zdolności) umożliwiające człowiekowi pozytywne zachowania przystosowawcze, dzięki którym skutecznie radzi sobie z zadaniami (wymaganiami) i wyzwaniami codziennego życia (WHO 1993). Rodzaje umiejętności: 1. Umiejętności podstawowe dla codziennego życia: •podejmowanie decyzji i rozwiązywanie problemów • twórcze i krytyczne myślenie • porozumiewanie się i utrzymywanie dobrych relacji interpersonalnych • samoświadomość i empatia • radzenie sobie z emocjami i stresem 2. Umiejętności specyficzne, związane z sytuacjami, problemami, np. asertywność, opieranie się presji innych (WHO 1997). Umiejętności życiowe i ich podział wg UNICEF (Bratysława 2001) 1. Interpersonalne Empatia, aktywne słuchanie, przekazywanie i przyjmowanie informacji zwrotnych, komunikowanie się werbalne i niewerbalne, asertywność, umiejętność odmawiania, negocjowania, rozwiązywania konfliktów, współdziałanie, praca w zespole, związki i współdziałanie ze społecznością. 2. Budowania samoświadomości. Samoocena, identyfikacja własnych mocnych i słabych stron, pozytywne myślenie, budowanie obrazu własnej osoby i własnego ciała 3. Budowania własnego systemu wartości. Zrozumienie różnych norm społecznych, przekonań, kultur; tolerancja; system wartości, postawy, tworzenie własnej hierarchii wartości postaw i zachowań; radzenie sobie z dyskryminacją i negatywnymi stereotypami; działania na rzecz praw, odpowiedzialności i sprawiedliwości społecznej 5. Podejmowania decyzji . Krytyczne i twórcze myślenie, rozwiązywanie problemów, identyfikacja ryzyka dla siebie i innych, poszukiwanie alternatyw, uzyskiwanie informacji i ocena ich wartości, przewidywanie konsekwencji własnych działań, zachowań, stawianie sobie celów. 6. Radzenia sobie i kierowanie stresem. Samokontrola, radzenie sobie z presją (rówieśników), gospodarowanie czasem, radzenie sobie z lekiem, trudnymi sytuacjami, poszukiwanie pomocy. Klasyfikacja umiejętności życiowych (WHO 2003) 1. Komunikowanie się: • Umiejętności interpersonalne • Negocjowanie • Empatia Pobrane przez marta karp ([email protected]) lOMoARcPSD|4454971 • Współdziałanie i praca zespołowa • Rzecznictwo 2. Podejmowanie decyzji : • Podejmowanie decyzji/rozwiązywanie problemów • Krytyczne myślenie 3. Radzenie sobie, samokierowanie: • Zwiększanie wiary w siebie, zdolności do samokontroli, branie odpowiedzialności, dokonywanie zmian • Kierowanie uczuciami • Radzenie sobie ze stresem 19. ZDROWIE, JAKO WARTOŚĆ (ONZ, WHO, Narodowy Program Zdrowia 1996-2005) JAKO WARTOŚĆ, dzięki której jednostka lub grupa może realizować swoje cele i aspiracje oraz potrzebę osiągnięcia satysfakcji, a także zmieniać środowisko i radzić sobie z nim (wartość autoteliczna i instrumentalna) JAKO ZASÓB (BOGACTWO), gwarantujące rozwój społeczny i ekonomiczny, gdyż tylko zdrowie społeczeństwa mogą tworzyć dobra materialne i kulturowe, rozwijać się, osiągać odpowiednią jakość życia JAKO ŚRODEK do osiągania lepszej jakości życia 20. KONCEPCJE ZDROWIA: zdrowie jako kategoria negatywna w ujęciu biomedycznym zdrowie jako kategoria w modelu holistycznym zdrowie, jako potencjał rozwojowy i zdolności człowieka do wszechstronnego rozwoju w modelu funkcjonalno-rozwojowym zdrowie, jako dynamiczna równowaga systemów, proces równoważenia wpływów i wzajemnych wymagań w relacji człowiek - otoczenie w ujęciu socjologicznym zdrowie jako proces równoważenia wzajemnego oddziaływania pomiędzy stresorami (patogenami, czynnikami ryzyka), a zasobami człowieka w ujęciu salutogenetycznym zdrowie jako dobrostan, szczęście, jakość życia, czyli szanse na "dobre życie" w ujęciu psychologii pozytywnej 21. NEGATYWNE UJĘCIE ZDROWIA W UJĘCIU HOLISTYCZNYM: - Zdrowie to brak choroby. - Zdrowym jest ten, kto nie jest chory. - ALBO ktoś jest zdrowy, ALBO chory - DYCHOTOMIA (albo, albo) zdrowie jako brak choroby, objawów choroby, dolegliwości i cierpienia STAN ORGANIZMU ZDETERMINOWANY GŁÓWNIE PRZEZ CZYNNIKI BIOLOGICZNE, co sugeruje małe możliwości wpływu jednostki na swoje zdrowie ZDROWIE I CHOROBA, TO STANY OBIEKTYWNE definiowane przez specjalistów, ekspertów na podstawie wskaźników medycznych Samopoczuciu i subiektywne opinie jednostki na temat stanu swego zdrowia, nie są uznawane za istotny jego wskaźnik REDUKCJONIZM - koncentracja tylko na chorobie, chorym narządzie, zaburzeniu, czynnikach ryzyka choroby, mechanizmach chorobotwórczych, zagrożeniach i leczeniu konkretnej osoby Pobrane przez marta karp ([email protected]) lOMoARcPSD|4454971 CZŁOWIEK CHORY, TO PACJENT TRAKTOWANY JAKO LAIK, którego zadaniem jest przestrzegać zaleceń specjalistów medycznych (przedmiotowe podejście do człowieka tylko w roli pacjenta). POSZUKIWANIE CZYNNIKÓW RYZYKA, to jest przyczyn lub warunków zwiększających prawdopodobieństwo wystąpienia określonych chorób i zaburzeń 22. HOLISTYCZNE (CAŁOŚCIOWE), POZYTYWNE UJĘCIE ZDROWIA (WHO, 1946) (za: Woyjnarowska, 2000, s.14) "TO NIE TYLKO BRAK CHOROBY I NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI, LECZ STAN DOBREGO SAMOPOCZUCIA FIZYCZNEGO, PSYCHICZNEGO, SPOŁECZNEGO I DUCHOWEGO" Woyjnarowska, 2000 W jego obrębie wyróżnia się następujące 4 wymiary(aspekty) zdrowia: -zdrowie fizyczne- prawidłowe funkcjonowanie organizmu, jego układów i narządów -zdrowie psychiczne - a w jego obrębie: *zdrowie emocjonalne - zdolność do rozpoznawania uczuć, wyrażania ch w odpowiedni sposób, umiejętność radzenia sobie ze stresem, napięciem, lękiem, depresją, agresją. *zdrowie umysłowe- zdolność do logicznego, jasnego myślenia -zdrowie społeczne - zdolność do nawiązywania, podtrzymywania i rozwijania prawidłowych relacji z innymi ludźmi -zdrowie duchowe - u niektórych ludzi związane z wierzeniami i praktykami religijnymi, u innych osobiste "credo", zbiór zasad, zachowań i sposobów osiągania wewnętrznego spokoju i równowagi A) podstawowe emocje : radość, smutek, złość i lęk B) Co towarzyszy emocjom? 23. CECHY HOLISTYCZNEJ DEFINICJI ZDROWIA: - zdrowie jako stan pozytywny (well- being), który można opisać przy pomocy pozytwynych oznak ( wskaźników, mierników) - stan wielowymiarowy, który wyraża się w aspekcie fizycznym, psychicznym, społecznym i duchowym - zdrowie definiowane sybiektywnie (ocena podmiotu, jego samopoczucie ważnym wskaźnikiem na równi z opinią ekspertów medycznych orzekających na podstawie zobiektywizowanych wskaźników) 24. EMOCJE A CIAŁO - Siegel twierdzi, że nie spełniając potrzeb duchowych i emocjonlanych narażamy się na chorobę fizyczną - np. raka poprzedza traumatyczna strata lub poczucie pustki w życiu - narażeni są też tzw. „dezerterzy z życia” (podatni na depresję i wycofanie się) 25. POZYTYWNE OZNAKI ZDROWIA W UJĘCIU HOLISTYCZNYM Kto jest zdrowy?..ten, kto nie jest chory? (biomedyczne ujęcie) energia, wigor, osobista wydajność, optymistyczny styl wyjaśniania wolne starzenie się sprawność fizyczna wysoka odporność Pobrane przez marta karp ([email protected]) lOMoARcPSD|4454971 zdrowy wygląd witalność seksualna pozytywny stosunek do zdrowia lubię być zdrowy działam dla zdrowia 26. SALUTOGENETYCZNE UJĘCIE ZDROWIA (Aron Antonowski "rozwikłanie tajemnicy zdrowia jak radzić sobie ze stresem...") zdrowie ---------------- choroba jako kontinuum Dynamika zmian "nawet najzdrowsi miewają czasem czarne dni" 27. ORIENTACJA PATOGENETYCZNA VS ORIENTACJA SALUTOGENETYCZNA. Pobrane przez marta karp ([email protected]) lOMoARcPSD|4454971 1 Zdrowie jako brak choroby 1. Zdrowie jako wartość do osiągania budowania 2. Dychotomia -podział na zdrowych i chorych 2. Kontinuum, dynamika - zmiana w cyklu życia człowieka 3.koncentracja na czynnikach ryzyka choroby, zagrożeniach 3. koncentracja na czynnikach zdrowotnych (zasobach) 4. Co można zrobić, czego unikać żeby nie zachorować? 4. Co można zrobić, żeby być zdrowym (zdrowszym)? 5. Poszukiwanie czynników chorobotwórczych i mechanizmu ich działania (np. palenie - rak) 5. Poszukiwanie czynników prozdrowotnych (wyjątków od reguły) (palenie # nie zawsze rak) 6. Koncentracja na chorym narządzie, zaburzeniu, chorobie (wąska specjalizacja) 6. Koncentracja na chorym człowieku i jego historii życia w zdrowiu i chorobie (stadium indywidualnego przypadku) 7. Leczenie konkretnej choroby (specjalizacja) 7. Rozwiązanie problemu zdrowotnego konkretnego człowieka (współpraca) 8. Stres jako czynnik szkodliwy, chorobotwórczy 8. Stres jako czynnik szkodliwy (dystres i pozytywny (eustres) 9.Podstawowy stan organizmu - homeostaza (stałość, równowaga) 9. Podstawowy stan organizmu - heterostaza (entropia, zmiana, dążenie do równowagi) 10. Dominujące działania to profilaktyka terapia 10. Dominujące działanie to promocja zdrowia 11. Orientacja promedyczna 11. Orientacja prozdrowotna 12. Pacjent jako laik 12. Pacjent jako partner 13.przedmiotowe podejście 13. podmiotowe podejście 28. KARIERA ZDROWOTNA. Jest o pewien „bagaż” (suma) wiedzy i doświadczeń związanych ze zdrowiem, uzyskiwanym w różnych etapach życia, które decydują o umiejętnościach, zachowaniach zdrowotnych i stylu życia człowieka w rozwoju kariery zdrowotnej” podstawowe znaczenie mają wpływy społeczne. 24. holistyczna, dynamiczna, interakcyjna koncepcja zdrowia, jako podstawa działań chroniących i promujących zdrowie "Zdrowie, to nie tylko brak choroby i niepełnosprawności, lecz stan dobrego samopoczucia fizycznego psychocznego, społecznego i duchowego" Zdrowie, jako proces rozpatrywany w przebiegu czasowym i zmieniający się w odpowiedzi na wymagania zewnętrzne i wewnętrzne Pobrane przez marta karp ([email protected]) lOMoARcPSD|4454971 zdrowie zdobywa się, osiąga, tworzy, buduje, powiększa, wzbogaca zdrowie - nieustanne wyzwanie! (Woynarowska, B. (2007). Edukacja zdrowotna. Warszawa: PWN, s.) 29. CZYNNIKI WARUNKUJĄCE ZDROWIE NAJOGÓLNIEJ Woynarowska B. Edukacja zdrowotna rozdział II Narodowy Program Zdrowia A) Według Lalonde (1974) stan zdrowia zależy od: opieki medycznej - 10% (12%) czynniki genetyczne - 20% (25%) środowiska - 20% (9%) stylu życia - 50% (54%) B) Według WHO - zarobki i status społeczny - sieci wsparcia społecznego - edukacja - zatrudnienie i warunki pracy - środowisko fizyczne 30. MANDELA ZDROWIA (MODEL EKOSYSTEMU CZŁOWIEKA) Zachowania zdrowotne to takie zachowania, które na gruncie wiedzy naukowej obiektywnych i subiektywnych przekonań pozostają w istotnym związku ze zdrowiem (bezpośrednio lub pośrednio wpływają na zdrowie) -zachowania prozdrowotne -zachowania antyzdrowotne Nawyki zdrowotne to zachowania zdrowotne powstałe w procesie socjalizacji mające najczęściej nieświadomy charakter i prostą postać (*nawyk to jest odruch) Działania zdrowotne to zachowania zdrowotne intencjonalne i ukierunkowane na cele prozdrowotme wyrażane najczęsciej w sytuacjach zmian życiowych profilaktyczne ochraniające diagnostyczne terapeutyczne umacniające poprawiające Przekonania zdrowotne Pobrane przez marta karp ([email protected]) lOMoARcPSD|4454971 to wiedza o różnych aspektach zdrowia wraz z ich subiektywną oceną niestałe, sytuacyjne, zmienne na bazie myślenia zdroworozsądkowego, okazjonalne poglądy, Rozpatruje się je na różnych poziomach świadomości: od przekonań o niskim stopniu samoświadomości do jasno zwerbalizowanych opinii,sądów oraz według kryterium zgodności z obiektywną rzeczywistością przekonania realistyczne przekonania nierealistyczne tzw. osobiste mity Np. zależnie od optymistycznego lub pesymistycznego nastawienie do świata (Seligman), Lub sposobu spostrzegania przyczynowości zdarzeń (wumiejscowienie kontroli Rottera), itp. Styl życia sposób życia oparty o wzajemny związek pomiędzy warunkami życia w szerokim sensie a indywidualnymi wzorami zachowań zdeterminowanymi przez czynniki społeczno-kulturowe i cechy indywidualne (Kicbush 1986, WHO dla Regionu Europejskiego) WELLNESS: bazuje na pojęciu zdrowia rozumianym pozytywnie, nie tylko jako brak choroby przyjęcie odpowiedzialności za swoje zdrowie i życie oraz świadomowe działanie dla zdrowia zgodna z holistycznym podejsciem do zdrowia - umysł i ciało stanowią zintegrowaną całość jest wyborem, stylem życia, procesem, efektem kanalizowania energii, integracja ciała, umysłu i ducha, życzliwa akceptacja samego siebie „Jeżeli chcesz zrobić coś dla innych, zachęcić ich do zdrowego stylu życia, ale zrób to najpierw dla samego siebie” Źródło: Zbigniew Cendrowski „Przewodzić innym”; wyd. Agencja PROMO-LIDER, Warszawa 1997. Barbara Woynarowska ”Edukacja zdrowotna”; PWN 2007. 31. DEKALOG ZDROWEGO STYLU ŻYCIA: 1. Wiedza o samym sobie - samoświadomość 7. Wyeliminowanie nałogów 2. Tworzenie bariery immunologicznej 8. Rozwijanie umiejętności walki ze stresem 3. Hartowanie, wzmacnianie odporności 9. Prawidłowe relacje z innymi ludźmi 4. Prawidłowe odżywianie się 10. Postawa copingowa: myśl pozytywnie wierz w siebie do przodu żyj 5. Podejmowanie aktywności fizycznej 6. Nie naudżywanie leków 32. ZDROWE ZASADY STYLU ŻYCIA DZIECKA JAKO POMOC W NAUCE • rodzice dbają, aby dzieci spały co najmniej 9 godzin dziennie; • przed snem dzieci nie oglądają telewizji; zamiast tego rodzice wykonują im 10-minutowy masaż pleców, rąk i nóg polegający na prostym opukiwaniu ciała w kierunku od serca w dół, • rano dzieci jedzą śniadanie (ale bez czekolady, słodyczy itp.); • do szkoły dzieci dostają drugie śniadanie (żadnych słodyczy i mlecznych kanapek, za to dużo świeżych lub suszonych warzyw i owoców) oraz wodę (może być z cytryną) Pobrane przez marta karp ([email protected]) lOMoARcPSD|4454971 • dzieci jedzą normalny obiad zamiast dań typu fast food; - film o wartościach odżywczych jedzenia z tego typu restauracji, zwłaszcza frytek • rodzice pilnują, aby dzieci odrabiały lekcje bez włączonego telewizora, komputera, na posprzątanym biurku, ze szklanką wody, możliwie bez żadnych zakłóceń; • słodycze, chipsy i inne „śmieciowe” jedzenie oraz napoje gazowane dzieci mogą spożywać tylko w weekendy; • codziennie przez minimum godzinę dziecko musi korzystać z jakiejś aktywności ruchowej, najlepiej wspolnie z rodzicami (jazda na rowerze, rolkach, spacer, zabawa na placu zabaw); • rodzice codziennie mają przeznaczyć co najmniej 15 minut na pełne, aktywne słuchanie tego,co dziecko mowi, bez oglądania w tym czasie telewizji, czytania gazety itp. • Pytania, jakie powinni zadawać poza tradycyjnym „co tam w szkole” i „jakie masz stopnie”. Zestaw pytań bardziej dociekliwych, m.in.: Jak się dziś czułeś w szkole? Co się zdarzyło ciekawego? Czego się nauczyłeś? Czy coś cię zmartwiło? 33.PRZYCZYNY BIERNOŚCI WOBEC ZDROWIA • niedostatki wiedzy medycznej – istnieje jednak wiele wyników badań wskazujących na brak związku między poziomem wiedzy a zachowaniami zdrowotnymi oraz troską o własne zdrowie; często też odpowiedniej wiedzy nie towarzyszy chęć jej wykorzystania w praktyce (przykładem są lekarze i pielęgniarki palące papierosy), • gotowość ludzi do poświęcenia zdrowia dla osiągnięcia innych celów (np. kariery zawodowej) mimo deklarowanej wysokiej jego wartości, • podejmowanie działań na rzecz zdrowia dopiero mojego utracie, • zewnętrzne umiejscowienie poczucia kontroli – dotyczy ludzi, którzy uważają, że wyniki ich działań nie zależą od nich, ale od czegoś wobec nich zewnętrznego i z tego powodu uważają, że ich zdrowie nie zależy od tego co same dla niego zrobią, • niskie poczucie własnej skuteczności – dotyczy osób, które nie wierzą w skuteczność swoich działań, nie doprowadzają ich do końca, brak im silnej woli, nie dostrzegają zewnętrznych możliwości ich realizacji. 34. OSOBY BIERNE WOBEC ZDROWIA • oporne (odcinające się od jakichkolwiek praktyk prozdrowotnych), • wycofane (podające różne usprawiedliwienia braku własnej aktywności), • tzw. zwyczajni ludzie, deklaratywnie prozdrowotni (chcieliby działać na rzecz zdrowia) • i praktykujący wycinkowo Healthism - nadmierna koncentracja na zdrowiu • Ludzie wyznający tę ideologię uważają, że zdrowie jest bardziej znaczące niż wszystkie inne wartości i jest celem samym w sobie, a nie środkiem do osiągania innych celów i wartości. • Zachowania prozdrowotne stają się cechą (symbolem) dobrego życia. •Genezę healthismu upatruje się postępujących procesach medykalizacji życia społecznego. • Pojęcie medykalizacji pojawiło się w naukach społecznych w latach 70. XX wieku, w kontekście krytyki ekspansji medycyny. • Jest ono definiowane jako: „proces uzależnienia się społeczeństw od medycyny”, • Zdaniem K. Tones’a i J. Greena (2004, s. 23) ideologia healthismu jest zbliżona do podejścia zwanego „obwinianiem ofiary” (victim-blaming). • Zakłada ono, że odpowiedzialność za zdrowie spoczywa przede wszystkim na człowieku i nie uwzględnia faktu, że czynniki w środowisku społecznym, fizycznym i ekonomicznym mogą uniemożliwiać mu prozdrowotny styl życia. Pobrane przez marta karp ([email protected]) lOMoARcPSD|4454971 35. ZWIĄZKI ZACHOWAŃ ZE ZDROWIEM 1. Podejmowane przez jednostkę zachowania tylko w ograniczonym zakresie pozwalają przewidywać stan zdrowotny (bo nie są one jedynymi czynnikami warunkującymi stan zdrowia) 2. Istnieje ZJAWISKO INTERAKCJI czynników zachowaniowych modyfikujące efekty zdrowotne (choroba zależy od liczby, charakteru, natężenia i interakcji behawioralnych czynników ryzyka skumulowanych w jednej jednostce) 3. Zachowania wyzwalające określone schorzenie mogą się sumować dając EFEKT ADDYTYWNY (prawdopodobieństwo schorzenia rośnie proporcjonalnie do wagi poszczególnych czynników ryzyka) 4. Może wystąpić EFEKT SYNERGISTYCZNY gdy obecność jednego zachowania wzmaga szkodliwe działanie innego zachowania lub czynnika środowiskowego 5. Obserwuje się także EFEKT NEUTRALIZUJĄCY, gdy dane zachowanie redukuje negatywne skutki innego zachowania 6. Duża zazwyczaj ODLEGŁOŚĆ CZASOWA NASTĘPSTW podejmowanych zachowań 36. PODSTAWOWE ZASADY W PROCESIE KSZTAŁTOWANIA ZACHOWAŃ ZDROWOTNYCH (I PROJEKTOWANIA PROGRAMÓW PREWENCJI) 1. Uwzględniać swobodę wyboru przy zmianie zachowań i ich modelowaniu 2. Respektować podstawową hierarchię wartości jednostki i dbać, ąby zachowania zdrowotne były przez nią pozoytywnie oceniane i odczuwalne 3. Zasada stawiania sobie i innym realistycznych celów gwarantujących rozwój poczucia własnej skuteczności 4. Dostosować wszelkie propozycje zdrowotne i popularyzacje wiedzy o zdrowiu do możliwości odbioru osób i grup, do naturalnego kontekstu ich życia, satusu materialnego, wykształcenia, usytuowania społeczno-kulturowego itp. 5. Wspomaganie przez naturalne grupy odniesienia w społeczności lokalnej oraz fachowe wsparcie profesjonalistów z kilku dziedzin wedzy, zwłaszcza medycznej, psychologicznej, socjologicznej, pedagogicznej. 37. CZYNNIKI RYZYKA CHORÓB- ORIENTACJA PATOGENETYCZNA - współprzyczyna lub warunek sprzyjający powstaniu chorób - wystąpienie danego czynnika zwiększa prawdopodobieństwo pojawienia się choroby, które rośnie waz ze wzrostem liczby czynników i/ lub czasu ich trwania Czynniki ryzyka - orientacja patogenetyczna to wszystkie elementy (cechy, sytuacje, warunki) zwiększające ryzyko wystąpienia zachowań problemowych i związanych z nimi szkód • funkcjonowanie rodziny (np. odrzucenie, wrogość wobec dziecka konflikty i doświadczenie izolacji w dzieciństwie), • niekorzystne warunki ekonomiczne (np. niski status społeczny, bieda), • psychospołeczne (np. brak wsparcia społecznego, niska samoocena), • kultura i normy społeczne, które prowokują negatywne zachowania (np. przestępcze), • wpływy grupy rówieśniczej (np. używanie substancji psychoaktywnych), • niepowodzenia w roli ucznia, Pobrane przez marta karp ([email protected]) lOMoARcPSD|4454971 • wczesne zachowania problemowe, • indywidualne predyspozycje (deficyt uwagi, impulsywność) 38. RODZAJE CZYNNIKÓW RYZYKA: 1. SYTUACJE RYZYKA zagrożenie rakiem skóry w wyniku działania promieni słonecznych, zagrożenia dla zdrowia wynikające z uprawiania ekstremalnych sportów, z warunków pracy lub krytycznych wydarzeń 2. ŚRODOWISKOWE CZYNNIKI RYZYKA materialne, społeczne i informatyczne (ubóstwo, toksyczność, konfliktowość, stresowość) Niektóre z nich (np. czynniki klimatyczne, technologiczne lub ekonomiczne) pozostają poza kontrolą osoby, dlatego trudno im przeciwdziałać 3. BEHAWIORALNE CZYNNIKI RYZYKA to zachowania, których związek z powstaniem zaburzeń został jednoznacznie udokumentowany w badaniach epidemiologicznych np. styl życia i zachowania typu palenie tytoniu, picie alkoholu, używanie narkotyków, sposób odżywiania się, aktywność fizyczna, radzenie sobie ze stresem 4. GRUPY RYZYKA Obejmują one m.in. grupy, których sposób życia i zachowania oraz normy szkodzą innym ludziom i członkom tych grup (np. niektóre alternatywne grupy młodzieżowe) 5. RYZYKO ZWIĄZANE Z OSOBOWOŚCIĄ - właściwości podmiotu np. osobowość WZA (wzór zachowania A), WZC, WZD 6. PROCESY ROZWOJOWE - kryzysy rozwojowe są przykładem ryzykowanych szans. Nasilenie konfliktu i sprzeczności zwiększa prawdopodobieństwo nierozwiązania kryzysu, natomiast rozwiązanie kryzysu wymaga podejmowania ryzykownych nowych zadań. 39. CZYNNIKI RYZYKA - BEHAWIORALNE UWARUNKOWANIA CHORÓB SOMATYCZNYCH • Styl życia (np. sposób odżywiania się, palenie tytoniu, picie alkoholu, wypoczynek, aktywność fizyczna, rekreacja, zachowania zdrowotne w sferze pracy itp.) • Wzór zachowania A • Wzór zachowania C • Wzór zachowania D WZÓR ZACHOWANIA A I UKLAD KRĄŻENIA - "zespół jawnego zachowania albo styl życia charakteryzujący się: skrajnym współzawodniczeniem walką o osiągnięcia agresywnością (czasami silnie tłumioną) pośpiechem, niecierpliwością pobudliwością, nadmierną czujnością Pobrane przez marta karp ([email protected]) lOMoARcPSD|4454971 wybuchowym sposobem mówienia, napięciem mięśni twarzy, poczuciem presji czasu i nadmierną odpowiedzialnością WZA w sposób istotny zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia choroby niedokrwiennej serca lub też nagłej śmierci z powodu zawału serca WZA ma istotne znaczenie dla prognozy zmian miażdżycowych w tętnicach wieńcowych OSOBOWOŚĆ TYPU C A ZWIĄZKI Z RAKIEM: głód aprobaty społecznej mała asertywność cierpliwość gotowość do współpracy, pokora wobec autorytetów konformizm, wypieranie i zaprzeczanie negatywnym emocjom hipotezy, że ten typ osobowości zwiększa ryzyko pojawienia się raka - jednak dane są niejednoznaczne WZÓR ZACHOWANIA C - konstelacja poznawczych, emocjonalnych i behawioralnych tendencji, które stanowią opozycję WZA i WZB i mogą stanowić predyspozycję do rozwoju nowotworu: cierpliwość spokój kooperacja uległość wobec autorytetów nieasertywny ukrywające negatywne emocje (zwłaszcza gniew) według Le Shana pacjentów nowotworowych cechuje: • fasada łagodnej dobroci i niezdolność do gniewu • wyraźny brak swobody w kontaktach interpersonalnych • niska satysfakcja z życia seksualnego • mała aktywność społeczna • problemy z zależnością od otoczenia OSOBOWOŚĆ PODATNA NA STRES (OSOBOWOŚĆ TYPU D) tendencja do przejawiania lęku i irytacji, nie czują się pewnie w wielu sytuacjach społecznych zwykle koncentrują się na kłopotach, a nie na jasnej stronie życia stale zapobiegają o akceptację ze strony innych i dokonują niezwykłych wysiłków by nie robić i nie mówić rzeczy, które mogą nie spodobać się innym (de Fruyt, Denollet, 2002) wysoki poziom negatywnej afektywności i towarzyszący mu wysoki poziom zahamowania społecznego u pacjentów z chorobą niedokrwienną serca daje czterokrotnie większe ryzyko śmierci podatna na stres powstrzymuje się przez wyrażaniem emocji, odczuwa napięcie, ma skłonność do zachowań depresyjnych ma niskie poczucie własnej wartości Powstrzymywanie się przed wyrażaniem emocji i zachowań z nimi zgodnych zwiększa poczucie stresu oraz prowadzi do zmian wegetatywno-somatycznych. Pobrane przez marta karp ([email protected]) lOMoARcPSD|4454971 WZÓR ZACHOWANIA B - SPRZYJAJĄCY ZDROWIU styl życia od cech WZA osoby, które potrafią się odprężyć łatwo doznają satysfakcji nie spieszą się mają łagodne usposobienie tendencję do poddawania się prądowi życia 40. CZYNNIKI CHRONIĄCE - SPRZYJAJĄCE ZDROWIU to wszystkie właściwości jednostek lub środowiska społecznego wzmacniające potencjał zdrowotny i zwiększające odporność na działanie czynników ryzyka • (perspektywa salutogeniczna) (por. Ostaszewski, 2003), Czynniki sprzyjające zdrowiu: "zapisane i wytworzone w człowieku doświadczenia, umiejętności, nastawienia (przekonania) i powiązane z nimi specyficzne procesy poznawczo-ewaluacyjne" wspomagają proces zdrowienia, sprzyjają odporności na zachorowanie, wspomagają zdrowie, pomocne w radzeniu sobie ze stresem Czynniki chroniące według Hobfolla • przedmioty (mieszkanie, samochód), • warunki życia (stała praca, udane małżeństwo, krąg przyjaciół), • właściwości osobiste (umiejętności interpersonalne, wysoka samoocena, atrakcyjny wygląd), • źródła energii (pieniądze, wiedza, władza, czas) (por. Ostaszewski, 2003, także: Teoria zachowania zasobów Hobfolla, 2006) PSYCHOLOGICZNE CZYNNIKI SPRZYJAJĄCE ZDROWIU Poczucie kontroli osobistej Zaangażowanie, dociekliwość i reakcja na wyzwanie umiejętność znalezienia sensu poczucie humoru optymizm poczucie koherencji możliwość emocjonalnej ekspresji doświadczenie własnej skuteczności (sukcesu) asertywność poczucie samoskuteczności wsparcie społeczne procesy wartościowania 41. OSOBOWOŚCIOWE I EMOCJONALNE CZYNNIKI POZYTYWNIE WPŁYWAJĄCE NA ZDROWIE • Ekstrawersja czyli skłonność do przeżywania pozytywnych emocji, duży poziom aktywności społecznej wraz z zespołem umiejętności społecznych, towarzyskość, serdeczność, • ekstrawersja ujemnie koreluje z ilością zgłaszanych symptomów somatycznych oraz niepokoju i bezsenności kobiet i mężczyzn • asertywność i tendencja do poszukiwania nowych doznań. (Makowska, Merecz,1998) • OPTYMIZM czyli stała tendencja do postrzegania świata w sposób, który eksponuje dodatnie strony występujących w nim zjawisk Pobrane przez marta karp ([email protected]) lOMoARcPSD|4454971 • optymizm pozwala na szybszy powrót do zdrowia po przebytej operacji chirurgicznej badania mężczyzn po wykonaniu by-passu tętnicy wieńcowej • osoby o nastawieniu optymistycznym szybciej wracały do zdrowia, a jakość ich życia sześć miesięcy po operacji była istotnie wyższa niż u osób po takiej samej operacji, lecz pesymistycznym nastawieniu do świata, ludzi i siebie (Scheier 1994) 42. ROLA „RESILIENCE” W OCHRONIE ZDROWIA • Klasyczne badania nad indywidualnymi różnicami w odporności na chroniczny stres wśród dzieci wychowujących się w niesprzyjających warunkach (Rutter 1979, Garmezy (1985), Werner i Smith (1992). • Istnieje grupa dzieci, które stosunkowo dobrze radzą sobie z niekorzystnymi warunkami życia • odporność jest efektem nakładania się indywidualnych, rodzinnych i pozarodzinnych czynników chroniących 43. CZYNNIKI CHRONIĄCE - ZGENERALIZOWANE ZASOBY ODPORNOŚCIOWE WEDŁUG ANTONOVSKYEGO to cechy podmiotu i jego środowiska, które warunkują prozdrowotną interakcję człowieka z najbliższym otoczeniem • odporność fizyczna i biochemiczna organizmu • wykształcenie • pozycja zawodowa • możliwości intelektualne • zdolności interpersonalne • doświadczenia życiowe nabywane w toku edukacji • własna aktywność • określony kontekst społeczno-kulturowy • kontekst polityczno-ekonomiczny 44. POCZUCIE KOHERENCJI (ZA ANTONOVSKY) Cecha podmiotowa człowieka, globalna orientacja, zgeneralizowany emocjonalno-poznawczy sposób ujmowania świata i samego siebie, która powoduje poczucie pewności, że: świat można zrozumieć a zjawiska przewidywać - (POCZUCIE ZROZUMIAŁOŚCI komponent poznawczy) dostępne są odpowiednie zasoby przy pomocy których można sprostać wymaganiom (POCZUCIE ZARADNOŚCI - komponent instrumentalny) wymagania mają osobisty sens i są warte zaangażowania (POCZUCIE SENSOWNOŚCI komponent emocjonalno-motywacyjny) POZIOMY ZASOBÓW Zasoby indywidualne KATEGORIE CZYNNIKÓW CHRONIĄCYCH Zdolności poznawcze (wysokie IQ, zdolności uczenia się, zdolności werbalne, umiejętności planowania) Temperament (towarzyskość, zdolności adaptacyjne) Mechanizmy samokontroli (radzenie sobie z negatywnymi emocjami, samokontrola Pobrane przez marta karp ([email protected]) lOMoARcPSD|4454971 Zasoby wynikające z relacji z osobami z najbliższego otoczenia Zasoby środowiska lokalnego impulsów) Optymizm i pogoda ducha Umiejętności społeczne (porozumiewania się, nawiązywania przyjaźni, rozwiązywania konfliktów) Pozytywny obraz siebie (wysoka samoocena, wiara w swoje możliwości, poczucie własnej skuteczności) Procesy motywacyjne (posiadanie planów i celów życiowych, aspiracje edukacyjne) Relacje rodzice-dziecko (więź z rodzicami, wsparcie rodziców, zasady rodzinne, jasne oczekiwania rodziców, dobra komunikacja, zaangażowanie rodziców w szkolne sprawy dziecka) Konstruktywni rówieśnicy (akceptujący normy, z aspiracjami edukacyjnymi, prospołeczni) Dobrzy i kompetentni dorośli (oparcie w zaufanej osobie dorosłej np. trenerze sportowym, księdzu, nauczycielu) Dobra szkoła (klimat szkoły, wsparcie nauczycieli) Zaangażowanie w konstruktywną działalność (kluby młodzieżowe i sportowe, wspólnoty religijne, wolontariat) Przyjazne i bezpieczne sąsiedztwo (dostęp do ośrodków rekreacji, klubów, poradni, ośrodków interwencji kryzysowej) OSTATNI WYKŁAD DWA KIERUNKI DZIAŁANIA NOWOCZESNEJ PROFILAKTYKI eliminowanie czynników ryzyka i przeciwdziałanie rozwojowi zaburzeń i dysfunkcji, wzmacnianie czynników chroniących i rozwijanie potencjalnych możliwości ludzi, budowanie zasobów FORMY DZIAŁANIA: profilaktyka zaburzeń chorób psychicznych, promocja zdrowia psychicznego leczenie postępowanie po leczeniu (rehabilitacja i zapobieganie nawrotom choroby) PROFILAKTYKA POZYTYWNA VS NEGATYWNA A) PROFILAKTYKA NEGATYWNA (Demel 1968) działalność defensywna negatywny przekaz "nie rób tego, unikaj tamtego" punktem wyjścia są czynniki ryzyka Pobrane przez marta karp ([email protected]) lOMoARcPSD|4454971 dąży do eliminowania czynników ryzyka B) PROFILAKTYKA POZYTYWNA (Ostaszewski, 2003) działalność ofensywna wzmacnianie umiejętności życiowych i innych zasobów punktem wyjścia koncepcja resilience (Garmezy, Rutter) i salutogenezy (Antonovsky) dąży do równoważenia wpływów czynników ryzyka BĄDŹ SZCZĘŚLIWY - TO TYLKO ŻYCZENIE? Śmiałkom szczęście sprzyja. 1. DOBRE ŻYCIE A SZCZĘŚCIE "Szczęście, to stopień w jakim człowiek lubi swoje własne życie" Przeżywanie szczęścia = pożądany stan psychiczny = satysfakcja z życia Szczęście jest tym większe, im wyższa jest satysfakcja z życia oraz im więcej jest przeżywanych przyjemności i mniej uczuć negatywnych. Ustalono, że bardziej miarodajnym wskaźnikiem szczęścia jest duża częstotliwość przeżywania pozytywnych emocji niż ich wysokie nasilenie, czyli doświadczanie pozytywnych emocji o umiarkowanej sile, ale systematycznie. 2. INSPIRACJE - już starożytni EUDEMONIZM (eudaimon - "szczęsliwy") dosł. "mający dobrego ducha" stanowisko etyczne głoszące, że szczęście (eudaimonia) JEST NAJWYŻSZĄ WARTOŚCIĄ I CELEM ŻYCIA LUDZKIEGO. 3. POTOCZNE ROZUMIENIE SZCZĘŚCIA życiowa pomyślność rozumiana jako szczęśliwy traf czy zbieg okoliczności, zamożność i udana realizacja życiowych zamierzeń - "sprzyjająca fortuna", powodzenie, czyli wysoki status materialny, coraz wyższy standard życiowy, awans społeczny, osiągania o wysokim prestiżu społecznym, pomyślna realizacja osobistych zamierzeń i spełnienie pragnień, 4. CO TO JEST DOBROSTAN PSYCHICZNY? "poznawcza i emocjonalna ocena własnego życia, w której notuje się wysoki poziom zadowolenia z życia i spełnienia, przewagę pozytywnych doświadczeń i przyjemnych emocji i niski poziom negatywnych nastrojów (Czapiński, 2004, s.35) 5. OD CZEGO ZALEŻY POCZUCIE SZCZĘŚCIA I ZADOWOLENIA Z ŻYCIA? od czynników sytuacyjnych - poziom zadowolenia nie jest czymś stałym i niezmiennym "szczęśliwym się bywa" od osobistych strategii poszukiwania informacji od aktualnego nastroju od przekonań na temat szczęścia od łatwości przywoływania wspomnień pozytywnych i negatywnych Pobrane przez marta karp ([email protected]) lOMoARcPSD|4454971 od kultury, w której szczęście jest mniej lub bardziej cenioną wartością od poglądów na to, jaki typ informacji powinno się brać pod uwagę przy dokonywaniu oceny własnego życia (dom, pracę, rodzinę, własne zdolności?) 6. CO NAS USZCZĘSLIWIA W 1938 r. w Bolton w Anglii gazeta "Bolton Evening News" zapytała czytelników: "Czym jest szczęście?". Odpowiedziało 226 osób. Wtedy najważniejszymi aspektami szczęścia były dla pytanych: bezpieczeństwo, wiedza i religia W 2005 roku to dobry humor, bezpieczeństwo, czas wolny i religia 7. DLACZEGO WARTO BYĆ SZCZĘSLIWYM? CZYLI O FUNKCJACH DOBROSTANU (Czapiński) im lepsze samopoczucie tym więcej przyjaciół i lepsze radzenie sobie ze stresem oraz zdrowie im lepsza kondycja psychiczna, tym większa szansa znalezienia stałego partnera (kobiety o pogodnym wyrazie twarzy, łatwiej znajdują mężów, niezależnie od urody) dobrostan zwiększa jakość związku i obniża ilość doświadczalnego stresu małżeńskiego (głównie u kobiet) DOBROSTAN WPŁYWA POZYTYWNIE NA ZDROWIE (PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA) "W zdrowym ciele zdrowy duch", ale także "zdrowy duch uzdrawia ciało" pesymiści częściej niż optymiści odwiedzają lekarza, korzystają ze zwolnienia lekarskiego i leżą w szpitalu Optymiści żyją dłużej (np. optymistyczne 30-latki średnio o 7,5 r) Poczucie szczęścia sprzyja zachowaniom prozdrowotnym i profilaktycznym optymizm zwiększa wiarę w możliwość kontrolowania swego stanu zdrowia i uniknięcia nieszczęść (funkcja obronna) Optymizm zapobiega nałogowi tytoniowemu, oniża liczbę wypalanych papierosów i zwiększa szansę wyjścia z nałogu DOBROSTAN A PIENIĄDZE I KARIERA ZAWODOWA Bogactwo zależy bardziej od poczucia szczęścia niż dobrostan od bogactwa (głównie mężczyźni i osoby zamożne) szczęśliwi są lepiej oceniani przez przełożonych i osiągają wyższe zarobki szczęśliwsi mają większe szanse na interesującą i lepiej płatną pracę szczęśliwsze społeczeństwa są bogatsze i lepiej się rozwijają ekonomicznie pozytywne emocje (także sztucznie podwyższany nastrój) zwiększają produktywność (wybór bardziej ambitnych zadań, lepsze wykonanie, większa wytrwałość i dochody) DOBROSTAN A PRACA obniżony dobrostan psychiczny może warunkować trwałe bezrobocie, a brak pracy nasilając stres utrudnia odzyskanie lub poprawę kondycji psychicznej pytanie, na ile utrata pracy wynika z zewnętrznych (obiektywnych) przyczyn, a na ile z tego, że ludzie są bardziej depresyjni, mniej szczęśliwi i niezadowoleni z życia, a przez to mniej wydajni, mniej obowiązków i koleżeńscy KTO MOŻE OSIĄGNĄĆ WYŻSZY POZIOM DOBROSTANU, CZYLI CECHY CZŁOWIEKA SZCZĘŚLIWEGO (Czapiński) 1. Umiarkowane poczucie kontroli i odpowiedzialności. Pobrane przez marta karp ([email protected]) lOMoARcPSD|4454971 2. Silne poczucie własnej wartości i wiara we własne możliwości radzenia sobie ze stresem 3. EGOCENTRYZM ATRYBUCYJNY - skłonność do przypisywania sobie autorstwa zdarzeń pozytywnych i odsuwania od siebie odpowiedzialności za zdarzenia negatywne. Osłabia poczucie winy za niepowodzenia i wzmacnia dumę z sukcesów, chroniąc dobre samopoczucie. 4. AKTYWNOŚĆ ŻYCIOWA (szczęśliwsi czują się tzw. energetyczni, złaknieni wrażeń, tzw. "niespokojne duchy" pełne werwy, energii, witalności, optymizmu 5. AKTYWNY TRYB ŻYCIA - hobby, działania społeczne - to lepsza kondycja zdrowotna także osób w bardzo podeszłym wieku 6. ĆWICZENIA FIZYCZNE - jako warunek poprawy nastroju 7. PODJĘCIE DZIAŁANIA - powoduje wzrost optymizmu, a nawet złudnego poczucia kontroli nad biegiem zdarzeń 8. NASTAWIENIE NA DZIAŁANIA - pozwala lepiej znosić porażki i hamować symptomy depresyjne niż nastawienie kontemplacyjne, czyli na analizę stanu rzeczy 9. PODEJMOWANIE WIELU ZRÓŻNICOWANYCH FORM AKTYWNOŚCI - "rzucanie się w wir życia", jako warunek poprawy nastroju osób, które doświadczyły w przeszłości wielu stresów. 10. ZGODNOŚĆ SYSTEMU WARTOŚCI JEDNOSTKI z systemem wartości społeczeństwa 11. POCZUCIE HUMORU 12. "MĄDRY CZY GŁUPI?" "Nieszczęśliwy Sokrates czy zadowolony głupiec?" WNIOSEK: I mędrzec i głupiec mogą być równie szczęśliwi, choć ich szczęście jest innej natury i ma różne źródła, czyli każdy może być szczęśliwy na swój sposób. 13. PERSPEKTYWA CZASOWA: "tu i teraz?", " przeszłość?" i "przyszłość?" - osoby szczęśliwe powinny charakteryzować się bardziej zrównoważoną perspektywą czasową (osobom szczęśliwym czas biegnie szybciej i "szczęśliwi czasu nie liczą"). 14. WZÓR ZACHOWANIA A - zły dla serca, ale dobry dla duszy? 15. EKSTRAWERTYCY - mają większe predyspozycje do odczuwania szczęścia niż neurotycy 16. PRACA daje więcej doświadczeń angażujących i satysfakcjonujących niż wypoczynek w domu a wypoczynek ustrukturyzowany (sport) bardziej cieszy niż oglądanie TV (por. Teoria zaangażowania Csikszentmihalyi) 17. INTELIGENCJA EMOCJONALNA FILOZOFIE HEDONIZMU I EUDAJMONIZMU, JAKO PODSTAWA DEFINIOWANIA DOBREGO ŻYCIA HEDONISTYCZNE UJĘCIE DOBRA - koncentruje się na przyjemności życia i przeżywaniu czegoś dobrego. Człowiek ma dobre życie, jeśli odczuwa radość i zadowolenie, ma dobry nastrój, poczucie satysfakcji niezależnie od powodu tych pozytywnych odczuć. Pobrane przez marta karp ([email protected])
