Uploaded by siudzinski.mariusz

PRACA INŻYNIERSKA - Mariusz Siudziński

advertisement
Politechnika Łódzka
Wydział Inżynierii Procesowej i Ochrony Środowiska
Mariusz Siudziński
Numer albumu: 145686
Badania mikrobiologicznego
zanieczyszczenia powietrza w
pomieszczeniach klimatyzowanych
Praca inżynierska
Kierunek - Inżynieria Środowiska
Promotor: dr inż. Beata Pawłowska
Katedra Inżynierii Bioprocesowej
Łódź, 2013
1
2
...……………. , dnia …………….………..roku
…………………………………..
(IMIĘ I NAZWISKO STUDENTA)
…………………………………..
(ADRES)
…………………………………..
(NR ALBUMU)
…………………………………..
(WYDZIAŁ)
…………………………………..
(KIERUNEK STUDIÓW)
…………………………………..
(RODZAJ I FORMA STUDIÓW)
OŚWIADCZENIE
Świadomy odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań oświadczam, że
przedkładana praca inżynierska na temat:
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………….
została napisana samodzielnie.
Jednocześnie oświadczam, że ww. praca:
- nie narusza praw autorskich w rozumieniu ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie
autorskim i prawach pokrewnych (j.t. Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631, z późniejszymi
zmianami) oraz dóbr osobistych chronionych prawem cywilnym, a także nie zawiera
danych i informacji, które uzyskałem w sposób niedozwolony,
- nie była wcześniej podstawą żadnej innej urzędowej procedury związanej z
nadawaniem dyplomów wyższej uczelni lub tytułów zawodowych.
……………………………………..
(PODPIS STUDENTA)
3
4
STRESZCZENIE
Badania mikrobiologicznego zanieczyszczenia powietrza w pomieszczeniach
klimatyzowanych
Stająca się coraz bardziej powszechna klimatyzacja niesie za sobą pewne
niebezpieczeństwo na podłożu mikrobiologicznym. Występujące w instalacjach
szkodliwe mikroorganizmy i drobnoustroje mogą negatywnie wpływać na stan naszego
zdrowia
W pracy przedstawiona jest problematyka występowania zanieczyszczeń w
instalacjach wentylacyjno – klimatyzacyjnych, które niosą za sobą zagrożenie zdrowia
ludzi. Na początku zawarta jest krótka charakterystyka parametrów fizykochemicznych
powietrza mających wpływ na jakość powietrza. Następnie opisane są wszelkie rodzaje
zanieczyszczeń jakie można napotkać w instalacjach wentylacji i klimatyzacji.
Następny rozdział opisuje klimatyzacje i wentylacje, jej budowę oraz prawidłową
konserwacje i eksploatacje. Kolejne rozdziały przedstawiają choroby, grożące
zanieczyszczoną instalacją oraz metody pomiarowe służące do analizy powietrza
występującego w pomieszczeniach klimatyzowanych.
5
6
Pani
Dr inż. Beacie Pawłowskiej
Za pomoc w realizacji niniejszej pracy
I cenne uwagi przy jej pisaniu
Składam serdeczne podziękowania
7
8
SPIS TREŚCI:
WSTĘP................………………………………………………………………11
I. CEL, ZAKRES PRACY…………………………………………………...11
1 WŁAŚCIWOŚCI FIZYKOCHEMICZNE POWIETRZA……….……11
2 RODZAJE ZANIECZYSZCZEŃ POWIETRZA………………………14
2.1 Zanieczyszczenia Pyłowe………………………………………….15
2.2 Zanieczyszczenia Mikrobiologiczne……………………………….18
2.3 Substancje Wywołujące Nieprzyjemne Zapachy………………….29
2.4 Gazowe Zanieczyszczenia Powietrza……………………………...30
2.5 Legioneloza Oraz Inne Choroby.………………………………….31
2.5.1 Bakteria Legionella………………………………………31
2.5.2 Gorączka Pontiac………………………………………...35
2.5.3 Syndrom Chorego Budynku……………………………..36
3 INSTALACJA KLIMATYZACJI – WENTYLACJI …………….…….37
3.1 Historia Rozwoju Klimatyzacji……………………………….…….37
3.2. Definicja Klimatyzacji……………………………………….…….38
3.3. Dziedziny Zastosowań Urządzeń Klimatyzacyjnych……….……..39
3.4 Zasada Działania……………………………………………………39
3.5 Wybrane Klimatyzatory……………………………………………40
3.6 Budowa Instalacji Wentylacji I Klimatyzacji………………………42
3.6.1 Czerpnie Powietrza I Kanały Doprowadzające Do
Instalacji………………………………………………...43
3.6.2 Centrale Klimatyzacyjne………………………….44
3.6.3. Przepustnice Powietrza…………………….……..47
3.6.4 Wymienniki Ciepła……………………………….48
3.6.5. Nawilżacze Powietrza……………………………49
3.6.6. Tłumiki Hałasu, Izolacje Akustyczne……………50
3.6.7. Filtry Powietrza…………………………………..51
3.7 Prawidłowa Obsługa I Konserwacja Instalacji Wentylacji I
Klimatyzacji……………………………………….……………………53
4 METODY POMIAROWE………………………………………………...58
4.1 Metody Mikroskopowe……………………………………………..58
4.2 Metody Hodowlane…………………………………………………59
II. CZĘŚĆ PRAKTYCZNA………………………………….……………...61
III. WNIOSKI...……………………………………………………………….74
IV. SPIS PIŚMIENNICTWA…………………………………………………75
9
10
WSTĘP
W ostatnich latach obserwuje się na świecie, jak również w Polsce, dynamiczny
rozwój produkcji i sprzedaży urządzeń klimatyzacyjnych. Wzrost ten spowodowany jest
pojawieniem się nowych technologii wytwarzania i komunikacji, wymagających
utrzymania odpowiednich warunków mikroklimatu w pomieszczeniach produkcyjnych,
jak również do podniesienia standardu pomieszczeń mieszkalnych, jak i użyteczności
publicznej.
Jednym z aspektów klimatyzacji jest zapewnienie warunków na stanowiskach
pracy o szczególnych wymaganiach dotyczących czystości powietrza. Powietrze
zanieczyszczone może być przez wiele czynników, natomiast głównym czynnikiem
zwiększającym ryzyko infekcji okazują się biologiczne czynniki szkodliwe. Narażenie
na czynniki biologiczne w środowisku zawodowym i pozazawodowym jest zatem
powszechne i często prowadzi do wystąpienia wielu niekorzystnych skutków
zdrowotnych, począwszy od podrażnień i nieznacznych dolegliwości, aż do wystąpienia
chorób zakaźnych, niektórych nawet śmiertelnych.
Nowoczesne systemy klimatyzacji – wentylacji wytwarzające strumień czystego
powietrza wypierający powietrze zanieczyszczone skutecznie redukują ryzyko
zakażenia. Niestety źle eksploatowane same mogą stać się źródłem zanieczyszczeń.
Zawilgocone elementy instalacji są idealnym miejscem do gromadzenia się i rozwoju
różnych bakterii i grzybów.
I. CEL, ZAKRES PRACY
Celem jest dokonanie analizy ilościowej wykrytych mikroorganizmów
występujących w pomieszczeniu klimatyzowanym oraz oceny stanu instalacji
wentylacji i klimatyzacji badanego pomieszczenia.
1 WŁAŚCIWOŚCI FIZYKOCHEMICZNE POWIETRZA
Zadaniem urządzeń klimatyzacyjnych i wentylacyjnych w pomieszczeniach jest
zapewnienie czystego, wolnego od czynników chorobotwórczych powietrza wraz z
11
wytworzeniem mikroklimatu sprzyjającego komfortowej i wydajnej pracy osób
przebywających w danym pomieszczeniu.
Jakość powietrza w pomieszczeniach związana jest między innymi z takimi
parametrami, jak:
- temperatura
- wilgotność
- temperatura punktu rosy
- prędkość powietrza
Temperatura – Temperatura powietrza jest parametrem wpływającym na proces
wymiany ciepła pomiędzy organizmem człowieka a otoczeniem. Wymiana ta jest
konieczna z względu na procesy życiowe.
Temperatura jest bardzo istotnym parametrem. Utrzymywanie odpowiedniej
temperatury przyczynia się do zapewnienia odpowiedniego komfortu pracy co
powoduje wysoką wydajność pracownika i dobre samopoczucie. Zbyt niska lub zbyt
wysoka może być dokuczliwa i uciążliwa. Nie ma określonej uniwersalnej wartości
temperatury. Jest ona określana biorąc pod uwagę wszystkie możliwe czynniki, np.:
pora roku (zima lub lato), czy w pomieszczeniach przebywają kobiety lub osoby w
podeszłym wieku, czy ludzie wykonują pracę fizyczną itp.
12
Rys 1. Zakres dopuszczalnych zmian temperatur powietrza w pomieszczeniach
według DIN 1946 [1][7].
Wykres według normy przedstawia temperatury komfortu w przedziale 18 – 32°C
temperatury zewnętrznej, dla osób o małej aktywności ruchowej oraz ubranych w
normalną odzież .
Latem temperatura komfortu jest wyższa gdyż człowiek jest ubrany lżej i przy tej
samej powierzchni ciała, dla zachowania takiego samego poziomu oddawania ciepła,
wymaga wyższej temperatury otoczenia.
Temperatura występująca w pomieszczeniach klimatyzowanych nie powinna
zbytnio różnić się od temperatury zewnętrznej, ze względu na organizm ludzki i jego
zdolność do aklimatyzacji. Zbyt wysoka różnica temperatur między zewnętrzna a
wewnątrz pomieszczenia powoduje że odczuwamy nieprzyjemny chłód [3].
Wilgotność względna – Jest podstawowym parametrem określającym zawartość
wody w powietrzu który wpływa na bilans cieplny człowieka. Zbyt suche powietrze
prowadzi do wysychania i podrażnienia błony śluzowej nosa, co skutkuje większą
podatnością na przeziębienia i osłabienia układu odpornościowego organizmu.
Natomiast nadmierna wilgotność przyczynia się do skraplania cząstek wody i tworzenia
idealnych warunków dla grzybów i pleśni. Ponadto nadmiar ciepła i wilgoci jest
przyczyną złego samopoczucia, bólów głowy i zasłabnięć Poradniki zalecają
utrzymywanie poziomu wilgotności nie przekraczającej 30-60%.
Przy wilgoci poniżej 30%, występującej często zimą w pomieszczeniach
ogrzewanych, cząsteczki kurzu w zwiększonym tempie unoszą się z zanieczyszczonych
powierzchni, powodując wzrost stężenia zanieczyszczeń powietrza drażniących drogi
oddechowe.
Obszar temperatury i wilgotności względnej powietrza w pomieszczeniu, przy
prędkości powietrza 0-0,2 m/s i temperaturze płaszczyzn otaczających pomieszczenie w
granicach 19,5-23,0°C, pozwalający uzyskać warunki komfortu cieplnego, pokazano na
rysunku poniżej [3].
13
Rys 2. Obszar komfortu dla temperatury powietrza i wilgotności względnej
powietrza wp omeiszczeniu (wg Leusdena i Freymarka) [4].
Temperatura punktu rosy - Punkt rosy jest to temperatura nasyconego powietrza,
w którym ciśnienie cząstkowe pary wodnej jest takie samo jak w rozpatrywanym
powietrzu wilgotnym (nienasyconym).
W instalacjach klimatyzacji-wentylacji zjawisko wykraplania wilgoci jest
wykorzystywane do osuszania powietrza. Niepożądane wykraplanie wilgoci powoduje
wzrost zanieczyszczenia powietrza mikroorganizmami oraz także powoduje korozję i
niszczenie izolacji cieplnych [3][7].
Prędkość powietrza w strefie przebywania ludzi – Wpływa ona na intensywność
przejmowania ciepła na powierzchni ciała człowieka a co za tym idzie, na strumień
ciepła oddawany do otoczenia
Zbyt duża prędkość przepływu powietrza powoduje poczucie przebywania w
przeciągu. Poczucie przebywania przeciągu wyczuwalna jest gdy powietrze o
temperaturze niższej od temperatury pomieszczenia owiewa tylko pewne części ciała.
Następuje wtedy wychłodzenie danej części ciała która powoduje poczucie
dyskomfortu.
Parametr ten jest zależny od temperatury, i jego wartość zmienia się adekwatnie
do wzrostu lub spadku temperatury [5].
14
Zależność tą obrazuje nam poniższy wykres:
Rys 3. Dopuszczalne prędkości przepływu powietrza w zależności od temperatury
powietrza w pomieszczeniu [2].
2 RODZAJE ZANIECZYSZCZEŃ POWIETRZA
Ilość i skład zanieczyszczeń występujących w powietrzu zależą od źródła emisji
zanieczyszczeń. Różną naturę posiadają zanieczyszczenia powietrza w instalacjach
klimatyzacji-wentylacji , powietrza zewnętrznego czy powietrza w pomieszczeniach
wentylowanych. Z względu na zmienność parametrów źródeł emisji zanieczyszczeń,
skład i ilość zanieczyszczeń wahają się.
Wyróżniamy następujące typy zanieczyszczeń w pomieszczeniach
wentylowanych oraz klimatyzowanych:
- zanieczyszczenia pyłowe: cząstki organiczne ( cząstki stałe spalin, lotne popioły,
pyły przemysłowe) i organiczne (np. martwe cząstki organiczne roślin i zwierząt)
- żywe zanieczyszczenia mikrobiologiczne ; grzyby, bakterie, wirusy
- zanieczyszczenia gazowe: CO2, spaliny, produkty denaturacji białek, opary,
formaliny itd.
15
- kropelki wody i innych pyłów rozpylonych w powietrzu lub powstałych w
procesie kondensacji
- substancje wywołujące nieprzyjemne zapachy
- inne.
Jakość powietrza w pomieszczeniach wentylowanych oraz klimatyzowanych
zależy przede wszystkim od jakości powietrza zewnętrznego. Niektóre
zanieczyszczenia występujące w powietrzu zewnętrznym należą do naturalnych i są to
między innymi: pyły powstałe na skutek erozji gleby, popioły i gazy pochodzenia
roślinnego, cząstki roślinne, aerozole itp. Natomiast głównym źródłem zanieczyszczeń
w powietrzu w obecnych czasach jest przemysł, rolnictwo, transport oraz gospodarka
komunalna. Zatem obszary najbardziej zaludnione oraz uprzemysłowione powodują
największą emisję zanieczyszczeń do powietrza. Często w dużych miastach
dopuszczalne normy są znacznie przekraczane. Bardzo istotny wpływ mają na to
zanieczyszczenia pyłowe i gazowe z kotłowni, elektrociepłowni i innych.
Duże zanieczyszczenie pyłowych i gazowych powoduje wzrost zanieczyszczeń
mikrobiologicznych, na które również w dużej mierze ma wpływ obecność ludzi i
zwierząt.
Tak więc na stan higieniczny instalacji klimatyzacyjno-wentylacyjnych ogromny
wpływ ma lokalizacja. Obiekty znajdujące się w centrum rozwiniętych miast, w
sąsiedztwie ruchliwych dróg, fabryk, kotłowni itp. z trudnością zapewnią powietrze o
wysokim stopniu czystości mikrobiologicznej[3]
2.1 ZANIECZYSZCZENIA PYŁOWE
W pomieszczeniach o wysokiej skuteczności filtracji powietrza, zagrożenie
stanowią jedynie pyły zanieczyszczone mikrobiologicznie które są przyczyną infekcji.
W pomieszczeniach w których panują mniejsze wymogi higieniczne a instalacja
zawiera jednostopniową filtrację powietrza czerpanego z zanieczyszczonego otoczenia,
dodatkowym zagrożeniem są zanieczyszczenia pyłowe. Najczęstszym powodem jest zła
16
lokalizacja czerpni powietrza lub niesprawność filtrów. Wielkość zagrożenia
zanieczyszczeniami pyłowymi zależy od koncentracji pyłu, jego właściwości
chemicznych i wielkości ziaren. Szkodliwość pyłu wzrasta wraz z wzrostem
powierzchni oddziaływania, czyli wraz z rozdrobnieniem.
Wielkim zagrożeniem dla zdrowia są pyły raspirabilne. Są to pyły niewidoczne, o
średnicy mniejszej niż 2,5 mikrom., zawieszone w powietrzu, które ze względu na
swoją wielkość mogą bezpośrednio przedostawać się do płuc. Większość pyłów
zatrzymywana jest w jamie nosowo gardłowej [3]. Wielkość oraz głębokość
przedostawania się pyłów do organizmu, przedstawia poniższa tabela.
Średnica cząstek
Głębokość penetracji
[mikrom.]
>10
Nos, gardło
5 – 10
Górne drogi oddechowe
2–5
Oskrzela – płuca
<2
Pęcherzyki płucne – obszar wymiany gazowej
Tab.1. Głębokość wnikania pyłów do układu oddechowego człowieka [3].
W większości przypadków drobiny pyłu o średnicy mniejszej od 5 mikrom.
zalegają w płucach ponieważ nie są wykrywalne przez system obronny organizmu.
Pyły działają na organizm w sposób drażniący lecz długotrwałe oddziaływanie pyłu
może powodować zmiany w układzie oddechowym.
Stopień szkodliwości pyłów wchłanianych przez układ oddechowy zależy od:
-indywidualnej wrażliwości na pyły narażonego
-czasu oddziaływania
-kształtu i wymiaru drobin
-pochodzenia pyłu i jego składu chemicznego
Pyły przyczyniają się do występowania takich chorób jak np.:
- Pylice
-Zapalenie płuc
-Astma oskrzelowa
-Alergie
17
-Schorzenia nowotworowe wywołane rakotwórczymi związkami chromu, arsenu
azbestu oraz pochodnych smołowcowych.
Aby zapobiec jakichkolwiek schorzeń związanych z działaniem pyłów, instalacje
wentylacji i klimatyzacji powinny być wyposażone w filtry minimalizujące czerpanie
pyłów raspirabilnych z powietrza zewnętrznego. Należy również pamiętać że źródłem
pyłów może być sama instalacja. Stara bądź uszkodzona instalacja może być przyczyną
uwalniania do obiegu materiałów włóknistych, które mogą znajdywać się min. Na
filtrach, izolacjach cieplnych, tłumikach hałasu.
Stosowane w instalacjach wentylacyjnych i klimatyzacyjnych filtry powietrza,
pomimo oczyszczania z większych drobin powietrza zewnętrznego, nie są w stanie
zapewnić odpowiedniego bezpieczeństwa zdrowia. Przefiltrowane powietrze często
niestety zawiera pyły raspirabilne które są bardzo niebezpieczne dla zdrowia. Należy
mieć to na uwadze podczas eksploatacji instalacji [3].
Pył jest również powodem występowania zanieczyszczeń stałych.
Zanieczyszczenia stałe można określić jako warstwę pyłu zalegającą na wewnętrznej
powierzchni przewodów. Nie czyszczone przewody sprzyjają akumulacji warstwy pyłu
który zawiera cząstki organiczne, tak jak np. martwe cząstki organiczne roślin i
zwierząt, przede wszystkim owadów, pyłki roślin, fragmenty ścian komórkowych
zawierające aktywne biologicznie makrocząsteczki pochodzenia bakteryjnego, w tym
endotoksyny bakteryjne lub nieorganiczne (cząstki stałe spalin, lotne popioły, pyły
przemysłowe i mineralne).
Sposób gromadzenia się zanieczyszczeń jest zależny od przewodów. W
przewodach nawiewnych zauważono że zanieczyszczenia pokrywają tylko dolną
powierzchnię wewnętrzną. W przypadku przewodów wywiewnych, widzimy że
pokryciu ulega cała powierzchnia wewnętrzna przewodu.
18
Rys 4. Depozycja cząstek stałych wewnątrz nawiewnego i wywiewnego przewodu
wentylacyjnego [6].
Ilość zakumulowanego pyłu zależy od wielu czynników. Najważniejszymi są:
stężenie pyłu w powietrzu czerpanym z zewnątrz, ilość, lokalizacja i skuteczność
filtrów, prędkość powietrza w przewodach, chropowatość wewnętrznej powierzchni
elementów instalacji, pojawienie się czynników sprzyjających akumulowania się
cząstek pyłu [8].
Tab.2. Stężenia pyłu występujące w różnych okolicach [9].
19
2.2 ZANIECZYSZCZENIA MIKROBIOLOGICZNE
Wewnątrz instalacji klimatyzacyjno-wentylacyjnych można zidentyfikować
zróżnicowane zanieczyszczenia biologiczne. Najważniejszymi są grzyby strzępkowe
(pleśnie) oraz bakterie i ich produkty. Biozanieczyszczeniami drugorzędnymi są
natomiast pasożyty, owady lub roztocza.
Szacuje się że grzyby pleśniowe stanowią ok.70% całkowitej mikroflory
powietrza panującego w pomieszczeniu. Bakterie natomiast stanowią na ogół 19 – 26 %
mikroflory w powietrzu pomieszczeń zamkniętych. W przypadku bakterii, tylko
niektóre stwarzają zagrożenia zdrowotne. Są to najczęściej gatunki z rodzaju Bacillus,
Pseudomonas, Enterobacter, Flavobacterium, Microccocus, Streptomyces.
Najczęściej występującymi grzybami są Cladosporium spp, Penicillium Spp oraz
Aspergillus spp. Potwierdzają to np. badania wykonane przez zakład Fitopatologii i
Mikologii, UP we Wrocławiu. W artykule pt. „Grzyby występujące w pomieszczeniach
klimatyzowanych cz. I oraz II” wywnioskowano iż najczęściej występującymi grzybami
były właśnie przedstawiciele Cladosporium spp., Penicillium spp. oraz Aspergillus spp.
Rodzaje takie jak Trichoderma, Phoma, Sclerotinia, występowały sporadycznie.
Badania były przeprowadzona w 3 różnych pomieszczeniach klimatyzowanych, a
zastosowaną metodą była metoda sedymentacyjna Kocha [3][10].
20
Aspergillus
.
Fot.1 [24]
Fot.2. [25]
Fot.3. [26]
21
Cladosporium
Fot.4. [27]
Fot.5. [28]
Fot.6. [29]
22
Penicillium
Fot.7. [30]
Fot.8. [31]
Grzyby pleśniowe jako organizmy szeroko rozpowszechnione na ziemi, rozwijają
się tylko tam gdzie znajdą odpowiednie podłoże bogate w substancje odżywcze oraz
odpowiednią wilgotność i temperaturę. Za optymalną wilgotność i temperaturę dla
wzrostu grzybów przyznaje się odpowiednio 70% lub więcej oraz 16 – 25 °C ( zakres
przeżycia wynosi 6 – 60 °C).
Grzyby rozprzestrzeniają się za pomocą tworów zwanych zarodnikami, które
służą do rozmnażania bezpłciowego grzybów. Zarodniki przenoszone są za pomocą
prądów powietrza. Niektóre zarodniki uważa się za silne alergeny które powodują silne
odczyny uczuleniowe. Zarodniki obecne w pomieszczeniach mogą pochodzić z źródeł
23
zewnętrznych jak i wewnętrznych. Zarodniki grzybów są bardzo odporne na
wysuszenie i promieniowanie ultrafioletowe występujące w środowisku naturalnym co
zwiększa ich żywotność i szanse na przetrwanie.
Bakterie są drobnoustrojami które potrafią przeżyć w niemal każdych warunkach.
Można je spotkać w glebie, wodzie, w innych organizmach, nawet na Antarktydzie, czy
też terenach radioaktywnych. Przetrwalnikowe formy bakterii, które umożliwiają
bakteriom przetrwanie w niekorzystnych warunkach nazywamy Endosporami. Wiele
bakterii aby przystosować się do życia w różnych środowiskach tworzą kolonie ( np.
biofilmy) w miejscach bogatych w substancje odżywcze. Mikroorganizmy podczas
tworzenia kolonii, dzięki wydzielaniu kleistej substancji potrafią przylegać do
powierzchni w wilgotnych środowiskach. Ma to Duzy wpływ na kolonizacje elementów
instalacji wentylacji i klimatyzacji. Wytworzony biofilm pozwala mikroorganizmom
utrzymać się wewnątrz instalacji
Biofilm jest strukturą wytworzoną przez komórki bakteryjne i wydzielane przez
nią macierzy pozakomórkowej. Biofilm posiada kanały wodne, którymi rozprowadzany
jest tlen i substancje odżywcze oraz strefy w której komórki albo umierają albo
rozwijają się. Cała struktura otoczona jest śluzem która chroni przed czynnikami
zewnętrznymi. Biofilm zapewnia bezpieczne schronienie dla takich bakterii jak np.
Listeria, Escherichia Coli oraz Legionella
Wiele grzybów pleśniowych (strzępkowych) i bakterii rozwijających się
instalacjach wentylacyjno-klimatyzacyjnych to saprofity czyli organizmy cudzożywne
czerpiące energię z martwych szczątków organicznych, rozkładając je do związków
prostych. Bardzo dobrze rozwijają się w miejscach zawilgoconych , bogatych w
pożywienie pochodzenia organicznego.
Pleśnie jako drobnoustroje będące źródłem niebezpiecznych substancji lub
związków organicznych, toksycznych dla człowieka. Produkują substancje toksyczne
nazywane mikotoksynami. Mikotoksyny są produktami ubocznymi metabolizmu
grzybów i stanowią wielkie zagrożenie dla zdrowia ludzi. Osoba przebywająca w
pomieszczeniu zanieczyszczonym mikotoksynami jest narażona na występowanie
takich zaburzeń zdrowotnych jak np.: bóle i zawroty głowy, zapalenie spojówek,
podrażnienie błon śluzowych i skóry, uszkodzenia wątroby i nerek, powstawanie zmian
przedrakowych i nowotworowych( działanie mutagenne miko toksyn), zaburzenia
układu nerwowego. Skutki działania miko toksyn zależne są od stężenia i czasu
ekspozycji na osobę narażoną. Najgroźniejszą miko toksyną jest aflatoksyna
24
Aspergillus flavus. Innymi znanymi mikotoksynami są: Aspergillus ochrraceus (ochra
toksyna A), Fusarium moniliforme oraz fusarium subglutinas (fumonisyna), Aspergillus
versicolor (sterigmatocystyna), Penicillium expansum (patulina, cytrynina)
Drobnoustroje w powietrzu występują najczęściej w postaci bioaerozoli.
Bioaerozole stanowią różnorodny kompleks cząstek składających się m.in. z materiałów
biologicznych takich jak pierwotniaki, wirusy, fragmenty komórkowe, komórki
bakteryjne, zarodniki grzybów i fragmenty grzybni. W skład mieszaniny bioaerozoli
wchodzą również endotoksyny, mykotoksyny, enzymy i enterotoksyny występujące w
postaci różnych substancji chemicznych o złożonym składzie. Bioaerozole stanowią 534% zanieczyszczeń powietrza wewnętrznego.
Instalacje klimatyzacji – wentylacji zapewniają nie tylko warunki komfortu
cieplnego ale również usuwają mikrobiologiczne zanieczyszczenia chorobotwórcze w
powietrzu panującym w pomieszczeniu. Niestety instalacje mogą zarazem być
przyczyną występowania niebezpiecznych dla zdrowia grzybów i bakterii.
Wśród występujących sposobów przenoszenia drobnoustrojów , takich jak
powietrzno-kropelkowe, powietrzno-pyłowe, pokarmowe oraz różne rodzaje
przenoszenia bezpośredniego, przenoszenie przez powietrze jest jedną z podstawowych
i najbardziej istotnych przyczyn powstawania zakażeń. Występują liczne źródła
zanieczyszczeń biologicznych przenoszonych przez powietrze.[3][10][8]
W poniższej tabeli przedstawione zostały wszystkie możliwe źródła dla
poszczególnych rodzajów.
25
Rodzaj zanieczyszczeń
Źródła zanieczyszczeń
Bakterie i ich produkty
-Ludzie
- Zwierzęta hodowlane, domowe i dzikie
- Rośliny
- Gleba, ściółka, drewno, rozkładające
się substancje organiczne
- Woda
- Ścieki, odpady organiczne
- Pyły organiczne
- Rolnictwo ( kompost, gnojowica,
surowce roślinne)
-
Kuchnie,
pomieszczenia
rozbioru
mięsa, magazyny mięsa
- Zakłady biotechnologiczne, fabryki
- Instalacje klimatyzacji i wentylacji,
chłodnie
wentylatorowe,
urządzenia
nawilżające powietrze
Środowisko szpitalne (zanieczyszczenia
pyłowe, kropelkowe, wydaliny ludzi, odpady
biomedyczne, laboratoria mikrobiologiczne)
- Inne
Wirusy
- Ludzie
- Zwierzęta domowe i hodowlane,
zwierzęta dzikie (gryzonie)
- Przemysł spożywczy
przetwórstwa
zwierzęcego
-
Kuchnie, pomieszczenia rozbioru
mięsa, magazyny mięsa – wirusy odzwierzęce
- Ścieki, odpady hodowlane, wydaliny
ludzi i zwierząt
-
Środowisko
(zanieczyszczenia
pyłowe,
szpitalne
kropelkowe,
wydaliny ludzi, odpady biomedyczne)
26
- Gleba, łąki, plantacje, lasy
Grzyby i ich produkty
- Rośliny, surowce roślinne, drewno,
siano
- Przemysł spożywczy przetwórstwa
roślinnego
i
zwierzęcego
(
surowce
organiczne, produkty spożywcze)
- Ścieki, kompost, gnojowica, odpady
organiczne, odchody zwierząt i ludzi
- Papier
- Zakłady biotechnologiczne
- Wnętrza domów
Środowisko
-
szpitalne
(laboratoria
mikrobiologiczne, odpady biomedyczne)
- Instalacje klimatyzacji i wentylacji,
chłodnie
wentylatorowe,
urządzenia
nawilżające powietrze
- Inne
Zwierzęta, pasożyty i ich produkty
- Woda, zbiorniki, ciepła woda słodka,
osady
denne,
urządzenia
klimatyzacyjne,
urządzenia nawilżające bywają siedliskiem
pierwotniaków, pełzaków
Tab.3. Źródła zanieczyszczeń powietrza szkodliwych dla człowieka [3]
W Tabelach przedstawione zostały wybrane bakterie, grzyby oraz wirusy
przenoszone przez powietrze, które można spotkać w instalacjach klimatyzacji i
wentylacji.
27
Właściwości
Nazwa
1
Acinetobacter
Zamieszkuje
ziemię,
wodę,
ścieki.
Przenoszenie
powietrzno-pyłowe, powietrzno-kropelkowe, bezpośrednie. Może
spowodować zapalenie płuc, zapalenie opon mózgowych i inne
infekcje,
głównie
u
osób
z
osłabionym
układem
immunologicznym oraz reakcje alergiczne i immunotoksyczne.
Łatwo kolonizuje środowiska wodne np. nawilżacze wodne.
2
Klebsiella
pneumoniae /
Pałeczka zapalenia
Przenoszenie powietrzno-kropelkowe, bezpośrednie.
Łatwo kolonizuje środowiska wilgotne np. nawilżacze
wodne. Wywołuje zapalenia płuc, zakażenia układu moczowego.
płuc
3
Legionella
pneumophila
Przenoszenie
powietrzno-kropelkowe,
bezpośrednie.
Istnieje w wilgotnym środowisku naturalnym.
Znajduje sprzyjające środowisko rozwoju w instalacjach
klimatyzacji-wentylacji, ciepłej wody, podgrzewaczach wody,
prysznicach,
wannach,
fontannach,
wieżach
chłodniczych,
skraplaczach, filtrach powietrza umieszczonych w strumieniu
zbyt wilgotnego powietrza)itp..
Wywołuje tzw. Chorobę legionistów ( zapalenie płuc –
legioneloza ) i gorączkę pontiac.
4
Pseudomonas
aeruginosa /
Pałeczka ropy
błękitnej
Przenoszenie bezpośrednio, powietrzno-kropelkowe .
Rozwija się w środowisku wilgotnym np. w nawilżaczach
wodnych, chłodnicach wyparnych, wilgotnych kanałach itp.
Atakuje osoby osłabione: powoduje tzw. powentylacyjne
zapalenie płuc, powoduje zakażenie układu moczowego.
5
Thermoactino
myces vulgaris
Przenoszenie powietrzno-pyłowe.
Bakteria termofilna.
Rozwija się w zagrzanych paszach , kompoście, pyle,
klimatyzatorach.
28
Przeniesiona do klimatyzatorów lub nawilżaczy wodnych
może się tam rozwijać.
Wywołuje choroby alergiczne.
Tab.4. Bakterie chorobotwórcze przenoszone przez powietrze, z których niektóre
mogą rozwijać się w instalacjach klimatyzacji i wentylacji [3]
Ponadto:
Bacillus anthracis / wąglik,Moraxella catarrhalis, Bordetella pertussis / pałeczka
krztuśca, Mycobacterium tuberculosis / prątek gruźlicy, Cardiobacterium, Mycoplasma
pneumoniae/ mikoplazma zapalenia płuc, Corynebacteria diphtheria / maczugowiec
błonicy, Neisseria meningitides / meningokok, Haemophilus influenzae / pałeczka
influenzy, Streptococcus pneumoniae / paciorkowiec zapalenia płuc.
Grzyby chorobotwórcze przenoszone przez powietrze, które w znacznej części
mogą się też rozwijać w instalacjach klimatyzacji-wentylacji.
L
Nazwa
1
Acremonium
Właściwości
Przenoszenie
nawilżaczach
poważne
powietrzno-pyłowe.
wodnych,
infekcje
u
izolacjach
osób
z
Spotykany
cieplnych.
obniżoną
w
Wywołuje
odpornością
immunologiczną
2
Alternaria
alternata
Przenoszenie powietrzno-pyłowe, bezpośrednie ( przez
skórę ).
Rozwija
się
tacach
chłodnic
powietrza,
filtrach,
nawilżaczach wodnych, w kurzu, w instalacjach itp.
Wywołuje podrażnienia dróg oddechowych, astmę. Jeden
z czynników syndromu chorego budynku
3
Aspergillus
spp. / kropidlak
Przenoszenie powietrzno-pyłowe.
Rozwija się w wilgotnych filtrach, izolacjach tłumikach,
tacach chłodnic, w kurzu, w instalacjach (wyparne urządzenia
chłodnicze, systemy chłodnicze, wężownice, wentylatory, filtry
powietrza ), itp.
Może rozwinąć się w płucach, oczach i uszach oraz
wywołać wtórne infekcje w innych narządach. Infekcje mogą
być śmiertelne dla osób z obniżeniem odporności.
29
4
Cladosporium
spp.
Przenoszenie powietrzno-pyłowe.
Rozwija się w wilgotnych filtrach , izolacjach, na
powierzchniach
(wyparne
wężownice,
metalicznych,
urządzenia
w
kurzu,
chłodnicze,
wentylatory,
filtry
w
instalacjach
systemy
chłodnicze,
powietrza
,
metalowe
powierzchnie central) itp.
Powoduje podrażnienie dróg oddechowych, alergie, astmę
oskrzelową.
Jeden z czynników syndromu chorego budynku.
5
Cryptococcus
neoformans
Przenoszenie powietrzno-pyłowe.
Bywa odnajdywany w kurzu podłóg.
Wywołuje podrażnienia dróg oddechowych. Zakażenie
może wywołać zapalenie opon mózgowych. Niebezpieczny dla
osób z osłabionym systemem odpornościowym.
Jeden z czynników syndromu chorego budynku
6
Exophiala
Przenoszenie powietrzno-pyłowe.
Spotykany w nawilżaczach wodnych. Wywołuje infekcje
u osób z obniżoną odpornością immunologiczną.
7
Fusarium
Przenoszenie powietrzno-pyłowe, pokarmowe. Spotykany
w nawilżaczach wodnych, filtrach, kurzu.
Wywołuje infekcje u osób z obniżoną odpornością
immunologiczną.
Wytwarza toksyczne mikotoksyny.
8
Micropolyspora
faeni
Przenoszenie powietrzno-pyłowe.
Grzyb odnajdywany w klimatyzatorach.
Może wywołać podrażnienia dróg oddechowych, alergie
oraz chorobę płuc (fibrosis), która czasem może mieć nagły
przebieg prowadzący do śmierci.
30
9
Mucor
plumbeus
Przenoszenie powietrzno-pyłowe.
Rozwija się w filtrach, wentylatorach, na elementach
pokrytych kurzem, pyly w przewodach wentylacyjnych itp.
Może zakazić płuca (Mucormycosis)-zygomikoza płuc,
centralnego układu nerwowego, przewodu pokarmowego i
innych narządów. Choroba może być śmiertelna dla osób z
osłabionym systemem odpornościowym.
1
Penicillium spp
/ Pędzlak
0
Kolonizuje instalacje klimatyzacji-wentylacji, kanały,
filtry, powierzchnie pomalowane, kurz, nawilżacze wodne,
wentylatory.
Powoduje podrażnienia dróg oddechowych, alergię, astmę
oskrzelową. Wytwarza liczne mikotoksyny.
1
Phialophora
Przenoszenie bezpośrednie, mniej powietrzno-pyłowe.
Spotykane w nawilżaczach wodnych, kanałach, filtrach.
1
Może być przyczyną: grzybic skóry, cyst podskórnych,
zapalenia wsierdzia, zapalenia mózgu, krwotoków, itd.
1
Phoma
Przenoszenie powietrzno-pyłowe.
Spotykany w nawilżaczach wodnych, kanałach, filtrach.
2
Wywołuje infekcje u osób z obniżoną odpornością
immunologiczną
1
Rhizopus spp.
3
Przenoszenie powietrzno-pyłowe, bezpośrednie.
Odnajdywany w filtrach i wentylatorach, w kurzu.
Powoduje zygomikozę ( mukormikozę ) płuc, centralnego
układu
nerwowego,
przewodu
pokarmowego
i
innych
narządów, zwykle u osób z obniżoną odpornością oraz reakcje
alergiczne układu oddechowego.
1
4
Rhodoturula
Przenoszenie powietrzno-pyłowe.
Spotykany w nawilżaczach wodnych, na ścianach i
podłogach.
Wywołuje zakażenia oportunistyczne, infekcje u osób
31
osłabionych np. przez AIDS, leukemię, itd..
1
5
Thermoactinom
Przenoszenie powietrzno-pyłowe.
Może skolonizować klimatyzatory.
ycetes vulgaris
Wywołuje podrażnienia dróg oddechowych, alergie i
choroby płuc. Jeden z czynników syndromu chorego budynku.
Tab.5. Grzyby chorobotwórcze przenoszone przez powietrze [3]
Wirusy przenoszone przez powietrze
Adenoviruses / Adenowirusy, Parvovirus B19, Coronaviruses / Koronawirusy,
Picornoviridae-Rhinoviruses, Coxsackievirus, Poxvirus-Variola / Virus ospy prawdziwej,
Filovirus-Ebola,
RSV/Syntycjalny
wirus
oddechowy,
Hantaviruses,
Reoviruses,
Orthomyxoviridae-influenza / Grypa, Paramyxovirus
2.3 SUBSTANCJE WYWOŁUJĄCE NEIPRZYJEMNE ZAPACHY
Aby zapewnić odpowiedni komfort osobom przebywającym w klimatyzowanym
pomieszczeniu, oprócz zapewnienia odpowiedniej temperatury, wilgotności oraz ruchu
powietrza należy wziąć pod uwagę zapach, który może wydzielać się z instalacji.
Spowodowany jest on poprzez występowanie grzybów pleśniowych lub szczepów
bakteryjnych. Wymienione drobnoustroje są źródłem LZO (lotnych związków
organicznych – czyli drobnych związków lotnych np. alkoholi aldehydów i
innych).Grzyby ponadto posiadają drażniące dla węchu składniki błon .
Drażniące zapachy mogą pogarszać samopoczucie oraz wywoływać objawy
zdenerwowania.
Źródłem nieprzyjemnych zapachów są nieprawidłowo konserwowane takie
elementy instalacji gdzie panują najlepsze warunki do rozwoju drobnoustrojów. Takimi
miejscami są np. tłumiki hałasu, filtry, urządzenia do nawilżania powietrza. Za źródło
nieprzyjemnych zapachów może posłużyć również powietrze zewnętrzne zaczerpnięte
przez instalację wentylacji i klimatyzacji. Źle zlokalizowana czerpnia może np.
transportować zapachy spalin samochodowych do wewnątrz pomieszczeń.
Sposobem który może zminimalizować wydzielanie się z instalacji
nieprzyjemnych zapachów spowodowanych grzybami i pleśniami, jest zastosowanie
32
miedzi. Badania wykazały że miedź zapobiegała kiełkowaniu obecnych zarodników
grzybów oraz zwiększała ich umieralność. Konsekwencją tego była mniejsza ilość
grzybów w instalacji, a co za tym idzie zmniejszenie wydzielania nieprzyjemnych
zapachów.[3][14]
2.4 GAZOWE ZANIECZYSZCZENIA PWOIETRZA
W zamkniętych pomieszczeniach, w których wentylacja nie działa odpowiednio a
w których przebywają ludzie, wzrasta stężenie szkodliwych substancji dla zdrowia
człowieka. Jednym z tych substancji jest dwutlenek węgla CO2. Szacuje się że
zawartość dwutlenku węgla w powietrzu zewnętrznym wynosi około 300 – 350 ppm, a
nawet do 400 ppm, dla obszarów uprzemysłowionych. Człowiek wydziela od 10 do 12
litrów CO2 w czasie odpoczynku. W czasie wzmożonej pracy fizycznej wartość ta może
wzrosnąć aż 6 krotnie. Zatem aby w pomieszczeniach panowały odpowiednie warunki,
tzn. była dostarczona odpowiednia ilość świeżego powietrza, należy doprowadzić ok.
40 m3/h na osobę dorosłą (nie obciążoną dużym wysiłkiem fizycznym). Brak
odpowiedniej wymiany powietrza może powodować zaburzenia zdrowotne. Według
Pettenkofera (wskaźnik Pettenkofera) zawartość CO2 w pomieszczeniach, w których
przebywają ludzie nie powinna przekraczać 100 ppm. Wzrost poziomu CO2 powyżej
1000 ppm powoduje u osób zdrowych znużenie, obniżenie koncentracji oraz poczucie
duszności. Przy wartościach osiągających 5000 ppm może dochodzić do omdleń i
zaburzeń świadomości. Osoby o obniżonej odporności, osłabione obniżają granicę i już
przy zakresie 1200 – 2000 ppm mogą omdlewać.
W budynkach, w których brak jest odpowiedniej wentylacji, wzrasta także
stężenie radonu.
Radon może przedostawać się do płuc, a także do tchawicy i oskrzeli w postaci
jednoatomowej cząsteczki radioaktywnej lub związanej z aerozolami powietrznymi.
Działanie promieniotwórcze tego pierwiastka może powodować poważne choroby a
także powstanie nowotworu. Radon wydobywa się ze ścian, podłoża, konstrukcji
budowlanych oraz przenika do pomieszczeń z instalacji gazowych lub wodociągowych.
Wentylacja mechaniczna skutecznie obniża stężenie radonu oraz jego
pochodnych.[3][14]
33
2.5 LEGIONELOZA ORAZ INNE CHOROBY
Fot.9. [32]
2.5.1 BAKTERIA LEGIONELLA
Występowanie bakterii Legionella w instalacjach wentylacji i klimatyzacji
Bakterie Legionella przedostają się z wód powierzchniowych i gleby poprzez
stacje uzdatniania wody do instalacji zimnej i ciepłej wody w budynkach a stamtąd do
instalacji wentylacyjnych i klimatyzacyjnych. Ponadto mogą one przedostawać się do
instalacji wraz z powietrzem zewnętrznym, zawarte w glebie, kurzu lub
mikroorganizmach. Również zanieczyszczenia przedostające się do instalacji podczas
remontów lub montażu mogą być przyczyną przenoszenia bakterii do instalacji.
Znaczny przyrost liczby bakterii Legionella następuje w miejscach zastoin wody,
gromadzenia się wilgoci, powstawania osadów, obrostów biologicznych, biofilmach
oraz rdzy. Bakterie Legionella mogą występować na powierzchniach wykonanych ze
stopów żelaza, miedzi oraz tworzyw sztucznych. Jeśli napotkają korzystne warunki
34
temperaturowe, następuje ich gwałtowne namnażanie i wtedy porywane wraz z
cząsteczkami wody przez strumień powietrza przedostają się do pomieszczeń
obsługiwanych przez instalacje wentylacji czy klimatyzacji, gdzie stanowią już
poważne zagrożenie dla użytkowników tych pomieszczeń. Zachorowania następują
wtedy, gdy bakterie te dostaną się do płuc.[11][3]
W systemach klimatyzacji sprzyjające warunki do namnażania bakterii rodzaju
Legionella (występowanie osadów i obrostów biologicznych, woda, wilgoć,
odpowiednia temperatura) występują głównie w następujących urządzeniach:
- wieże chłodnicze,
- skraplacze wyparne,
- komory zraszania,
- chłodnice z bezpośrednim odparowaniem wody,
- nawilżacze parowe,
- wytwornice mgły,
co nie ogranicza możliwości ich występowania w takich urządzeniach jak filtry
powietrza, tłumiki akustyczne a także przewody wentylacyjne.[11]
Przyczyny i konsekwencje infekcji
Do zakażenia bakterią Legionella dochodzi poprzez wdychanie bioaerozolu
powietrzno-wodnego lub powietrzno-pyłowego skażonego tą bakterią.
Najbardziej narażone na infekcje są osoby o obniżonej odporności np. pacjenci
szpitali.
Legionella jest przyczyną choroby zakaźnej zwanej Legionellozą oraz innych
odmian. Symptomami tej choroby mogą być: suchy kaszel, gorączka, zapalenie płuc,
bóle mięśni, powiększenie wątroby i śledziony, biegunka i zaburzenia świadomości.
Osoby narażone na ekspozycje bioaerozolu skazonego Legionellą
prawdopodobnie w 95% przechodzą tzw. Gorączkę Pontiac, a 2 – 5 % zapada na
Legionellozę.
Objawy Legionellozy często mylone są z grypą lub zapaleniem płuc. Dlatego też
rozpoznawalność Legionellozy jest bardzo niska. Rozpoznanie tej choroby wymaga
badań laboratoryjnych oraz w razie potrzeby stosowania odpowiednich antybiotyków,
rózniących się działaniem od tych stosowanych w przypadku zapalenia płuc.[11][3]
35
Legionella pneumophila – warunki rozwoju
Bakterie Legionella pneumophila najlepiej rozwijają się w ciepłych ciekach oraz
wodnych zbiornikach. W warunkach naturalnych spotyka się je w wodzie, gdzie
występują raczej w niewielkich ilościach, oraz w ściekach, wilgotnych glebach. Szybkie
namnażanie tych bakterii zachodzi gdy zostaną one przeniesione do wilgotnego lub
wodnego środowiska w którym panuje podwyższona temperatura. Przykładem takiego
środowiska może być instalacja wentylacji – klimatyzacji. Na namnażanie się bakterii,
oraz zarazem na ich przeżycie i reprodukcję wpływa wiele czynników. Najbardziej
sprzyjającymi warunkami do namnażania się, bakterie posiadają w środowisku gdzie
woda jest w stanie zastoju lub tworzą się osady lub tzw. biofilmy (stanowiące
aglomeraty bakterii, grzybów i innych mikroorganizmów oraz materii
nieorganicznej).Temperatura sprzyjająca szybkiemu namnażaniu się wynosi 35 – 46
°C. Warunki do przetrwania w odniesieniu do temperatury i ph, wynoszą odpowiednio
20 – 50 °C (w 70°C obumierają), 5,5 – 9,2 pH (zakres tolerowany, optymalny wynosi
6,8 – 7,0 ).W wodzie wodociągowej w temperaturze 5 – 24°C przeżywają prawie
rok.[11]
Metody zwalczania bakterii Legionella w instalacjach wentylacji i klimatyzacji
Podstawowym i najważniejszym czynnikiem zapobiegającym ryzyku wystąpienia
legionelozy, związanej z instalacjami wentylacji i klimatyzacji, jest utrzymywanie
instalacji we właściwym stanie higienicznym, zapewniającym bezpieczeństwo zdrowia
ludzi oraz w stanie technicznym, zapewniającym sprawność i niezawodność działania.
Aby osiągnąć spełnienie tych wymagań konieczne jest:
- monitorowanie zagrożeń związanych z występowaniem tej bakterii,
przeprowadzanie okresowych kontroli stanu technicznego i czystości instalacji ,
okresowe badania mikrobiologiczne próbek wody,
- naprawa, konserwacja lub wymiana uszkodzonych elementów instalacji,
- okresowe czyszczenie instalacji środkami mechanicznymi,
- właściwa eksploatacja ograniczająca namnażanie się bakterii, która powinna
uwzględniać utrzymywanie względnej wilgotności powietrza na poziomie mniejszym
od 70% lub od 50% w przypadku występowania powierzchni na których istnieje
możliwość skraplania wody oraz stabilną pracę układów regulacji wilgotności
- przeciwdziałanie powstawaniu zastoin wodnych, osadów i biofilmu.
36
- w przypadku nawilżaczy wodnych konieczne jest stosowanie biocydów.
- uzdatnianie wody używanej do urządzeń instalacji, ograniczające powstawanie
kamienia, osadów, korozji lub zanieczyszczeń mikrobiologicznych
- dezynfekcja instalacji środkami chemicznymi (np. chlorowanie ClO2 lub
chlorowanie monochloroaminy ),
-dezynfekcja termiczna 70°C
-dezynfekcja promieniami UV
Do uzdatniania i dezynfekcji wody w instalacjach klimatyzacji – wentylacji używa
się biocydy zawierające takie związki jak np.: brom, jod, karbaminiany, izotiazol,
aldehyd glutarowy itd.
Do dezynfekcji instalacji wentylacji i klimatyzacji stosuje się preparaty zwane
biocydami takie jak: czwartorzędowe związki amoniowe, alkohole (etanol, propanol,
izopropanol), halogeny, podchloryny (podchloryn sodowy NaOCl), związki
nadtlenowe, związki fenolowe, aldehydy, jodofory, chloroamina T.
Stosowane środki chemiczne do dezynfekcji powinny posiadać atest i być
dopuszczone do użytkowania przez służby higieniczne (PZH).[11]
Bakteria Legionella a aktualny stan prawny zapobiegający rozwojowi
Wykaz norm i przepisów dotyczących stanu higienicznego instalacji wentylacji i
klimatyzacji:
- PN-83/B-03430/Az3: 2000 Wentylacja w budynkach mieszkalnych,
zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej - Wymagania.
- PN-73/B-03410 Wentylacja mechaniczna w budownictwie -Wymagania.
- PN-78/B-1 0440 Wentylacja mechaniczna - Urządzenia wentylacyjne Wymagania i badania przy odbiorze.
- PN-B-76001: l 996 Wentylacja - Przewody wentylacyjne - Szczelność Wymagania i badania.
- PN EN 779: 1999 Przeciwpyłowe filtry powietrza dla wentylacji ogólnej Wymagania i badania - Oznaczanie.
- Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane. Dz. U. Nr 89 póz. 414 z
późniejszymi zmianami.
- Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o chorobach zakaźnych i zakażeniach. Dz. U.
Nr l 26 póz. 1384.
37
- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie
warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Dz. U.
Nr 75, póz. 690.
- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia l7 czerwca l998 r. w
sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla
zdrowia w środowisku pracy. Dz. U. Nr 79, póz. 513.
- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 stycznia 2001 r.
zmieniające rozporządzenie w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń
czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Dz. U. Nr 4, póz. 36.
- Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 1ó
sierpnia 1999 r. w sprawie warunków technicznych użytkowania budynków
mieszkalnych. Dz. U. Nr 74 póz. 1126.
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 4 września 2000 r. w sprawie
warunków, jakim powinna odpowiadać woda do picia i na potrzeby gospodarcze, woda
w kąpieliskach, oraz zasad sprawowania kontroli jakości wody przez organy Inspekcji
Sanitarnej. Dz. U. Nr 82, póz. 937.[11]
Występujące obecnie normy prawne i przepisy dotyczące użytkowania i
projektowania instalacji wentylacji i klimatyzacji nie uwzględniają zapobiegania i
rozwojowi bakterii Legionella. Zawierają jedynie ogólne wymagania odniesione do
stanu higieny i zdrowia. Jedynie ustawa o chorobach zakaźnych i zakażeniach z dnia 6
września 2001r. wspomina o obowiązku zapobiegania rozwojowi bakterii Legionella
Pneumophila.
2.5.2 GORĄCZKA PONTIAC
Gorączka Pontiac jest łagodniejszą postacią legionelozy. Gorączke Pontiac mogą
wywóływać pałeczki różnych gatunków Legionella.
Goraczka pontiac na podstawie artykułu „goraczka pontiac”
Gorączka Pontiac jest to łagodna postać legionelozy, choroby wywoływanej przez
pałeczki z rodzaju Legionella. Jest pozapłucną postacią Legionelozy.
38
Najczęściej występujące objawy gorączki Pontiac to: ból głowy, gorączka,
dreszcze, bóle mięśniowe i stawowe, krótki oddech i uczucie zmęczenia. Może
wystąpić ból gardła. Niekiedy występują mdłości, biegunka, wymioty.
Okres wylęgania wynosi przeciętnie od 30 do 90 godzin. Zapadalność osób
narażonych na zakażenie jest stosunkowo wysoka ok. 80-95%. Choroba ma na ogół
przebieg samoograniczający się, trwa od 2 do 5 dni.
Zakażenie szerzy się przez aerozol wodno-powietrzny zawierający pałeczki
Legionella.
Wykrycie zachorowania na gorączkę Pontiac nie powinno być bagatelizowane,
ponieważ jest ono wskaźnikiem zakażenia środowiska przez pałeczki Legionella.[12]
W tabeli przedstawiono podstawowe różnice między dwiema postaciami
legionelozy: gorączką Pontiac i legionelozowym zapaleniem płuc.
Tab.6. Podstawowe różnice między gorączką Pontiac a chorobą legionistów [12]
2.5.3 SYNDROM CHOREGO BUDYNKU
Kolejną ważną chorobą która może być spowodowana poprzez przebywanie w
pomieszczeniach budynków to Syndrom Chorych Budynków SBS.
39
Syndrom chorych budynków SBS to jednostka chorobowa wpisana na listę chorób
przez Światową Organizację Zdrowia pod koniec lat 80-tych ubiegłego wieku. Jest to
właściwie szereg różnych dolegliwości , których wspólną przyczyną jest przebywanie w
określonym budynku w którym działa instalacja wentylacji i klimatyzacji. Schorzenia te
określono jako BRI (Building Related Illnes) czyli „Zespół Chorób Związanych Z
Budynkiem”. BRI dzielimy na dwie grupy:
-wieloczynnościowa nadwrażliwość chemiczna, spowodowana materiałami
użytymi do budowy i wykończenia budynku
- neurotoksyczne spowodowane źle działającą wentylacją i klimatyzacją.
Objawy tej choroby to przede wszystkim : zawroty i bóle głowy, depresje,
nudności, zaburzenia koncentracji, zaburzenia pamięci, bóle mięsni, zmniejszona
wydolność wysiłkowa, podrażnienie i wysychanie błon śluzowych, dolegliwości
typowo alergiczne(astma oskrzelowa), napady kaszlu i duszności, objawy skórne(
przesuszenie, zaczerwienienie, złuszczanie naskórka na twarzy).[13]
Najczęściej
występujące
zespoły chorób
związane
z
budynkiem
które
spowodowane zostały poprzez brudne systemy klimatyzacyjne to:
- Chroniczne zapalenia górnych i dolnych dróg oddechowych
-zakażenia grzybami i pleśnią
- wirusy
- astma oskrzelowa
- tularemia
- grypa
- gorączka nawilżaczowi
3 INSTALACJA KLIMATYZACJI – WENTYLACJI
3.1 HISTORIA ROZWOJU KLIMATYZACJI
Pierwszymi urządzeniami klimatyzacyjnymi, a raczej wentylacyjnymi były
piece wykonane z kamienia który służyły do ogrzewania powietrza. Urządzenia te
działały w sposób samoczynny, gdyż powietrze podgrzane o mniejszej gęstości unosiło
się do góry a na jego miejsce od dołu dopływało chłodniejsze , świeże powietrze. Na
przestrzeni lat udoskonalano te urządzenia i dzisiaj nazywamy je kaloryferami.
40
Pod koniec XIX wieku postęp w rozwoju techniki wentylacyjnej i
klimatyzacyjnej wyraźnie się zaznaczył. Rozpoczęto badania na temat wymiany oraz
oczyszczania powietrza. Pojawiły się pierwsze filtry tkaninowe. Zaczęto stosować
również wentylatorki elektryczne przyspieszające procesy wymiany mas powietrza. W
roku 1890 wprowadzono nawilżacze powietrza. Były to ogrzewane, wypełnione wodą
wanny ulokowane w pomieszczeniach. W USA na początku XX wieku skonstruowano
po raz pierwszy zespoły klimatyzacyjne wyposażone w nagrzewnice oraz nawilżacze.
Po 1920 roku wprowadzono centralne systemy klimatyzacyjne których zadaniem było
zapewnienie komfortu (w takich miejscach jak np. teatry, kina, sale konferencyjne,
biurowce) oraz systemy klimatyzacji przemysłowej.
Dopiero po paru latach, po raz pierwszy zaczęto stosować do chłodzenia i
osuszania powietrza chłodziarki amoniakalne lub z dwutlenkiem węgla. Zatem rok 1930
określa się za datę w których wprowadzono klimatyzatory jako urządzenia składające
się z chłodziarki, nagrzewnicy, wentylatora, filtra itd. Umieszczone w jednej obudowie.
Później wynaleziono czynniki chłodnicze jak np. freony oraz sprężarki które
umożliwiały stosowanie klimatyzacji w postaci podokiennych agregatów chłodzących
powietrze.
Od roku 1945 rozwój techniki klimatyzacyjnej stanowczo wzrósł. Powstało
wiele nowych systemów takich jak np. (wysokociśnieniowe urządzenia klimatyzacyjne,
dwuprzewodowe urządzenia klimatyzacyjne z przewodami zimnego i ciepłego
powietrza, urządzenia klimatyzacyjne z zespołami indukcyjnymi, urządzenia
wentylacyjne i klimatyzacyjne różnych typów i rozmiarów, ulepszone konstrukcje
elementów wyposażenia)
W początkowym okresie rozwoju klimatyzacji urządzenia
chłodnicze należały do rzadkości i występowały tylko tam gdzie ich obecność była
konieczna (np. pomieszczenia w których panowała bardzo wysoka
temperatura).Obecnie technika klimatyzacyjna jest odrębną dziedziną techniczną.[2]
3.2. DEFINICJA KLIMATYZACJI
Klimatyzacja jako definicja podana przez American Society of Heating
Ventilating Engineers, jest to proces który nadaje powietrzu w danym pomieszczeniu,
określone warunki oraz parametry poprawiające samopoczucie oraz warunki
higieniczne, co powoduje np. lepszą wydajność pracy oraz zmniejszenie absencji
41
chorobowej (klimatyzacja komfortu) lub warunki i parametry wymagane na rzecz
technologii produkcji, do celów przemysłowych(klimatyzacja przemysłowa).
Klimatyzacja w przeciwieństwie do wentylacji umożliwia utrzymywanie przez
cały rok, temperatury i wilgotności. Ponadto klimatyzacja zajmuje się
dostosowywaniem powietrza wewnętrznego do wymagań użytkowników pomieszczeń i
działa na bazie sprawnego systemu wentylacyjnego, co powoduje że nie może być
zastąpiona przez wentylacje, która zapewnie stałą wymianę powietrza wewnętrznego z
zewnętrznym. Klimatyzacja zmienia właściwości powietrza, gdzie wentylacja tylko to
powietrze miesza.
Ogólny rozwój gospodarczy i przemysłowy któremu towarzyszy dążenie do
poprawy jakości życia, warunków pracy i wypoczynku, jest główną przyczyną rozwoju
i coraz to większego zapotrzebowania na urządzenia klimatyzacyjne. Klimatyzacja
powoli staję się koniecznością a nie tylko luksusem. Dobrym przykładem jest postęp
architektoniczny i budowniczy. Wysokie budynki o dużej powierzchni oszklonej, nie
będą mogły się obejść bez klimatyzacji.
Celem wentylacji i klimatyzacji jest zatem utrzymywanie temperatury,
wilgotności, czystości i ruchu powietrza w określonych wytyczonych granicach
dostosowanych do potrzeb organizmu człowieka lub procesów przemysłowych,
technologicznych.[2][16][17]
3.3. DZIEDZINY ZASTOSOWAŃ URZĄDZEŃ
KLIMATYZACYJNYCH
Urządzenia klimatyzacyjne są stosowane głównie w dwu grupach:
-klimatyzacji komfortu
-klimatyzacji technologicznej
Komfort cieplny w jakim człowiek najlepiej się czuje i który jest najbardziej
optymalny wyznacza odpowiednie wartości parametrów klimatyzacyjnych. Zatem
temperatura powinna wynosić 20 – 25°C, wilgotność względna powietrza φ= 35 – 65 %
oraz prędkość powietrza około 20 m·s-1.
Natomiast w przypadku klimatyzacji technologicznej, nie ma określonych
wartości parametrów. Są one zależne od danego procesu technologicznego w zakładzie
przemysłowym. [2][17]
42
3.4 ZASADA DZIAŁANIA
Powietrze zewnętrzne mieszane jest z powietrzem wywiewanym z pomieszczenia
w komorze mieszania, następnie mieszanina oczyszczana jest w filtrze
przeciwpyłowym. Następnie powietrze poddane jest następującym procesom:
-podgrzewaniu w nagrzewnicy wstępnej zasilanej parą lub ciepłą wodą,
-ochładzaniu lub osuszaniu w chłodnicy,
-nawilżaniu parą wodną lub wodą rozpyloną w dyszach w nawilżaczu,
-podgrzewaniu w nagrzewnicy wtórnej, zasilanej parą lub ciepłą wodą.
Przygotowane w ten sposób powietrze wentylator nawiewny tłoczy do
pomieszczenia za pomocą przewodu nawiewnego. Nadciśnienie powietrza w
pomieszczeniu powoduje, że część odpływa na zewnątrz, a pozostała, zwana
powietrzem obiegowym, dopływa do centrali klimatyzacyjnej, gdzie cały cykl
rozpoczyna się od nowa. Czynnikiem grzejnym jest woda dopływająca z kotła, a
chłodzącym zimna woda, ochładzana przez agregat chłodniczy. Praca elementów
składowych tego urządzenia 20 sterowana jest za pomocą regulatorów temperatury i
wilgotności powietrza, których czujniki znajdują się w pomieszczeniu. W urządzeniach
klimatyzacyjnych stosuje się pneumatyczne i elektryczne układy regulacji: w
pierwszym z nich energię pomocniczą dla układu regulującego dostarcza sprężone
powietrze ( o ciśnieniu 1013 hPa), w drugim zaś prąd elektryczny. Zasada działania
klimatyzacji sprowadza się do jednego wniosku. Klimatyzacja pobiera energię w
jednym miejscu i oddaje ją w innym. Systemy klimatyzacji składają się z jednostki
wewnętrznej i zewnętrznej oraz systemu rur do połączenia obu urządzeń. Poprzez rury z
jednej jednostki do drugiej przepływa czynnik chłodniczy. Aby klimatyzacja działała
prawidłowo cały ten układ musi być zamknięty i szczelny. [18][19][2]
3.5 WYBRANE KLIMATYZATORY
Klimatyzatory – urządzenia chłodzące oraz chłodzące z funkcja grzania, służące
do obniżania (lub podwyższania) temperatury w pomieszczeniu, mogą też regulować
wilgotność powietrza (klimatyzatory o tzw. pełnej klimatyzacji). W skład klimatyzatora
wchodzą: parownik, sprężarka, skraplacz, zawór rozprężny, zespół filtrów powietrza,
wentylator powietrza nawiewanego do pomieszczenia i wentylator chłodzący skraplacz.
43
W klimatyzatorach chłodzących z funkcją grzania dodatkowo umieszczona jest
elektryczna nagrzewnica powietrza lub zawór rewersyjny (układ pracuje jako pompa
ciepła), klimatyzatory o pełnej klimatyzacji wyposażone są dodatkowo w nawilżacz
parowy. Klimatyzatory występują w dwóch wariantach: Split i kompakt
Klimatyzatory typu okiennego są urządzeniami typu kompaktowego
(monoblokowego), czyli wszystkie elementy znajdują się w jednej obudowie. Montaż
ich sprowadza się do osadzenia klimatyzatora w otworze okiennym lub w przegrodzie.
Klimatyzatory typu Split składają się z dwóch jednostek:
– wewnętrznej – parownika, który może być montowany nad podłogą, wysoko na
ścianie, poziomo pod stropem lub w formie kasetonu w suficie podwieszonym
pomieszczenia. Powietrze odpływające z klimatyzatora jest kierowane do
pomieszczenia przez kratkę nawiewną. Urządzenie podłączone jest do zasilania za
pomocą przewodu elektrycznego z uziemieniem. Parownik jest połączony z jednostką
zewnętrzną za pomocą przewodów chłodniczych i połączony z instalacją elektryczną za
pomocy kabli z uziemieniem.
– zewnętrznej – skraplacza – chłodzonego powietrzem umiejscowionego na
zewnątrz. Część zewnętrzna jest wyposażona w sprężarkę, wymiennik ciepła,
wentylatory i zabezpieczenie elektryczne.
klimatyzatory typu split, które składają się z dwóch jednostek (część wewnętrzna
czyli parownik wraz z zewnętrzną jako sprężarka połączone są ze sobą systemem
hydraulicznym lub układem elektrolitycznym). System hydrauliczny są to miedziane
rurki które odpowiedzialne są za transport czynnika chłodzącego (freonu) i jego
skroplin.
Klimatyzatory przenośne nie wymagają specjalistycznego montażu, gdyż
umieszczone w podstawie kółka umożliwiają ich przemieszczanie. Przewód
odprowadzający gorące powietrze można umieścić w uchylonym oknie lub otwartych
drzwiach.
Klimatyzator typu kompakt klimatyzatory typu kompakt, zwane również
monoblokowymi. Są to urządzenia w których cały układ zamknięty (skraplacz i
parownik) jest w jednej obudowie i pracuje w zmieniającym się cyklu pracy. Jednostki
44
tego typu cieszą się powodzeniem na rynku ze względu na swój rozmiar. Na systemie
kompakt zbudowane są klimatyzatory przenośne (mobilne – możliwość swobodnej
lokalizacji w pomieszczeniu) oraz okienne(montowane w otworach okiennych i
murach).
Klimatyzator typu Multi – split które są skonstruowane bardzo podobnie jak
klimatyzatory split. Różnicą jest fakt , iż możliwe jest podłączenie do sprężarki wielu
jednostek wewnętrznych.
Dla klimatyzatorów typu split oraz Multi-split istnieje podział ze względu na
rozwiązania montażowe. Wyróżniamy zatem klimatyzatory: ścienne, ścienno
przysufitowe, przypodłogowe, kanałowe oraz kasetonowe.[2][20]
3.6 BUDOWA INSTALACJI WENTYLACJI I KLIMATYZACJI
Rys. Uproszczony schemat instalacji wentylacji – klimatyzacji pomieszczenia [3]
1 – czerpnia powietrza, 2 – przepustnica powietrza, 3 – wstępny filtr powietrza, 4
– instalacja odzysku ciepła, 5 – nagrzewnica wstępna powietrza, 6 – chłodnica
powietrza, 7 – nagrzewnica wtórna powietrza, 8 – blok nawilżania powietrza, 9 –
wentylator nawiewu o regulowanej wydajności, 10 – filtr dokładny powietrza, 11 –
45
zespół nawiewników powietrza wyposażonych w filtry absolutne, 12 – zespół kratek
wyciągowych, 13 – filtr wyciągu, 14 – wentylator wyciągu o regulowanej wydajności,
15 – przepustnica powietrza, 16 – wyrzutnia powietrza
Powietrze czyste otrzymuje się poprzez wielostopniową filtrację zewnętrznego
powietrza, które za pomocą wentylatorów, wtłaczane jest do pomieszczeń. Poza filtracją
powietrza, systemy wentylacji – klimatyzacji pełnią szereg dodatkowych funkcji takich
jak:
- pozbywanie się nieświeżego, zanieczyszczonego powietrza z pomieszczeń
- podgrzewanie lub chłodzenie powietrza
- osuszanie lub nawilżanie powietrza
- odzysk ciepła z powietrza zużytego
Procesy jakie zachodzą podczas pracy instalacji klimatyzacji – wentylacji
decydują o jej wpływie na czystość mikrobiologiczną powietrza panującego w danym
pomieszczeniu. Tymi procesami są
- pobór zanieczyszczonego powietrza zewnętrznego
- emisja własna przez mikroorganizmy w instalacji
- oczyszczanie przepływającego przez instalację powietrza z pyłowych,
mikrobiologicznych środowiskowych zanieczyszczeń i doprowadzenie go do
wentylowanych pomieszczeń
- usuwanie zanieczyszczeń powietrza powstałych na skutek emisji wewnętrznej.
[3]
3.6.1 CZERPNIE POWIETRZA I KANAŁY DOPROWADZAJĄCE
DO INSTALACJI
Instalacja wentylacji i klimatyzacji, wolno stojące czerpnie powietrza. TEATR
WIELKI w Łodzi
46
Wieżowe Czerpnie powietrza GWC firmy KlimatSystem
W sposób znaczący, na stan higieniczny instalacji klimatyzacji – wentylacji
wpływa jakość powietrza zewnętrznego. Prawidłowe umiejscowienie czerpni powietrza
pozwala ograniczyć pobór lokalnych zanieczyszczeń występujących w powietrzu
zewnętrznym. Zatem czerpnie powinny być zlokalizowane z dala od lokalnych źródeł
zanieczyszczeń np. dróg, śmietników, kotłowni itp. Ponadto nie powinny być
usytuowane w miejscach silnie nasłonecznionych, ponieważ mocno rozgrzane
powietrze utrudnia jego obróbkę i podnosi koszty eksploatacji.
Czerpnia jako początkowy element instalacji wentylacji i klimatyzacji nie posiada
filtra. Powoduje to dodatkowe gromadzenie się takich zanieczyszczeń jak np.: owady
lub liście itp..
Czyszczenie czerpni i ewentualne ich odwodnienie, powstałe na skutek
zawilgocenia kanałów, powinno się przeprowadzać co najmniej raz w roku.
Najczęściej stosowanym rozwiązaniem poboru powietrza są czerpnie
przygruntowe (terenowe). Występują również czerpnie ścienne, oraz dachowe.[15][3]
3.6.2 CENTRALE KLIMATYZACYJNE
47
Centrala wentylacyjno – klimatyzacyjna Kaliope Dospel
Centrala firmy VTS model N-Type
Główną częścią każdego urządzenia klimatyzacyjnego jest centrala
klimatyzacyjna, w której zachodzi proces uzdatniania powietrza.
Centrale klimatyzacyjne – urządzenia służące do obróbki powietrza (zmiany
temperatury, wilgotności, oczyszczania ) w celu dostosowania parametrów do wymagań
w pomieszczeniu. Zespoły nawiewne składają się zazwyczaj z następujących
elementów (sekcji): wstępnego filtra powietrza, komory z odzyskiem ciepła lub
recyrkulacji, nagrzewnicy wstępnej, chłodnicy, wentylatora, nawilżacza parowego,
nagrzewnicy wtórnej, filtra dokładano, tłumika. W zespole wywiewnym mogą
znajdować się: filtr wstępny, wentylator, filtr dokładny, komora z odzyskiem ciepła lub
recyrkulacyjna.[3]
Urządzenia oferowane są w wariantach wykonania:
- Wewnętrzne – przeznaczone są do lokalizacji w zamkniętych pomieszczeniach
- Zewnętrzne –przeznaczone do montażu na zewnątrz budynku (np. na dachu).
48
Posiadają obudowę ochronną, chroniącą przed wpływem warunków atmosferycznych
- W wykonaniu specjalnym: higieniczne – przeznaczone do obiektów o
podwyższonych wymaganiach higienicznych (szpitale, laboratoria itp.), wszystkie
elementy centrali SA odpowiednio uszczelnione w celu zapewnienia możliwości stałej
kontroli ich czystości o dezynfekcji
- Centrale klimatyzacyjne podwieszane - ich charakterystyczną cechą jest miejsce
montażu czyli – stropy podwieszane
Najczęściej spotkane są dwa rodzaje budowy central:
- Sekcyjne – centrala zbudowana jest z poszczególnych elementów, zestawionych
w oddzielnych blokach
- Monoblokowe (kompaktowe) – urządzenia zamontowane są w jednej wspólnej
obudowie.
Poniższy rysunek przedstawia schemat budowy centralnego urządzenia
klimatyzacyjnego:
Rys. Schemat budowy centralnego urządzenia klimatyzacyjnego
1-nagrzewnica wstępna; 2-chłodnica; 3-filtr; 4-komora zraszania;
5-nagrzewnica wtórna; 6-wentylator nawiewny; 7-wodny kocioł
49
grzewczy; 8-komora mieszania; 9-agregat do chłodzenia wody; pompa;
T- termostat; H- higrostat; [2]
3.6.3. PRZEPUSTNICE POWIETRZA
Przepustnice jednopłaszczyznowe firmy MotorWent
Przepustnice prostokątne wielopłaszczyznowe
przeciwbieżne
Zadaniem przepustnic jest wyrównywanie ciśnienia w poszczególnych
odgałęzieniach kanałów, tak aby z każdego nawiewnika wypływał zakładany strumień
powietrza oraz żeby z danych pomieszczeń była wyciągana żądana ilość powietrza.
Podczas eksploatacji, przepustnice powietrza pokrywane są zanieczyszczeniami.
Najbardziej podatne na zanieczyszczenia są przepustnice zainstalowane w układach
50
nawiewnych, ze względu na bezpośredni kontakt z powietrzem zewnętrznym, nie
poddanym żadnej filtracji. Zanieczyszczenia takie jak pył, drobiny piasku i innych
materiałów osiadają na ruchomych elementach powodują szybsze ich zużywanie się
oraz utrudniają ich ruch. Mogą doprowadzić również do całkowitego zamknięcia się
przepustnicy, poprzez nadmierne nagromadzenie się tych zanieczyszczeń. Taka awaria,
w przypadku zimy, kiedy temperatury powietrza spadają poniżej zera stopni Celsjusza,
może doprowadzić do zamarznięcia wymienników ciepła. Konsekwencjami takiej
awarii najprawdopodobniej będzie zalanie instalacji gorącą wodą, i zawilgocenie
wszystkich jej elementów, które ostatecznie przyczynią Siudo wystąpienia korozji oraz
grzybów w instalacji.
Instalacje wentylacji – klimatyzacji pomieszczeń czystych powinny być szczelnie
zamykane przez przepustnice po ich wyłączeniu. Dotyczy się to przepustnicy
zamontowanych w części nawiewnej jak i wyciągowej instalacji. Zanieczyszczenia
występujące w pomieszczeniu natomiast osiadają na przepustnicach wyciągowych,
powodując utrudnienia w przepływie powietrza pracy centrali klimatyzacyjnych .
Zanieczyszczenia przepustnic stanowią pożywkę dla mikroorganizmów w tym
chorobotwórczych
Przepustnice należy czyścić jeden raz w roku lub częściej w przypadku silnie
zanieczyszczonego powietrza. W okresie zimowym trzeba pamiętać o sprawdzeniu
działania silników napędzających przepustnice.[15][3]
3.6.4 WYMIENNIKI CIEPŁA
Wymienniki ciepła pełnią podwójną rolę w instalacji wentylacji i klimatyzacji.
Latem powodują że dostarcza powietrze jest schłodzone , natomiast zimą powietrze jest
podgrzane.
51
Wymienniki ciepła w bezpośrednim kontakcie z zanieczyszczonym powietrzem,
niedostatecznie przefiltrowanym ulegają zanieczyszczeniu, które prowadzi do
zmniejszenia wymiany ciepła oraz zwiększenia oporów przepływu powietrza.
Zanieczyszczone lamelki wymienników stają się siedliskiem mikroorganizmów.
Dodatkowe wykraplanie wody z ochładzanego powietrza, tworzy idealne środowisko
przyspieszające ich rozwój. Wykraplana wilgoć ścieka na tace ociekowe, które powinny
być okresowo czyszczone
Lekko zabrudzone wymienniki czyści się odkurzaczami przemysłowymi. W
przypadku silnie zanieczyszczonych konieczne jest zastosowanie silnie sprężonego
powietrza. Jeżeli występuje możliwość wymontowania wymiennika, czyszczenie polega
na przepłukaniu silnym strumieniem wody zawierającej detergenty i środki
dezynfekujące.
Przeglądy i konserwacje wymienników ciepła należy przeprowadzać raz w
roku.[3][15]
3.6.5. NAWILŻACZE POWIETRZA
Nawilżacze powietrza firmy Heatec
Nawilżacze powietrza są to urządzenia służące do zwiększania wilgotności
powietrza w pomieszczeniach. Szczególnie przydają się w okresie zimowym w którym
wilgotność jest niska.
Najbardziej powszechnymi, oraz najczęściej stosowanymi są nawilżacze parowe.
Ze względu na wysoką temperaturę pary która zapobiega rozwojowi mikroorganizmów,
52
dobrze sprawdzają się w szpitalach oraz miejscach gdzie panują wysokie standardy
higieniczne.
Do zawilgocenia instalacji wentylacji i klimatyzacji, nawilżacz parowy może
przyczynić się poprzez usterki takie jak np.:
- niesprawność odwadniacza (zanieczyszczenie odwadniacza powoduje
tamowanie odpływu skroplin)
- niestabilne działanie układu regulacji wilgotności
Źle działający układ nawilżania bardzo szybko prowadzi do licznych zawilgoceń
elementów instalacji, a nawet całej instalacji. Nie wykryte awarie prowadzą do skażeń
mikrobiologicznych instalacji co jest bardzo niebezpieczne dla zdrowia ludzi.
Na niezawodność pracy nawilżaczy parowych wpływa ciśnienie pary oraz jej
czystość. Ciśnienie nie może być zbyt wysokie, gdyż zbyt wysokie ciśnienie może
rozerwać elementy instalacji parowej o mniejsze wytrzymałości (np. lance nawilżające).
Zanieczyszczona para natomiast powoduje blokowane zaworu odprowadzającego
kondensat w odwadniaczu oraz wytrącanie się osadów w instalacji klimatyzacji –
wentylacji.[15][3]
3.6.6. TŁUMIKI HAŁASU, IZOLACJE AKUSTYCZNE
Tłumiki jak mówi sama nazwa, powodują zmniejszenie hałasu pracy instalacji
wentylacji i klimatyzacji. Wszystko odbywa się za sprawą materiału użytego wewnątrz
tłumików, który tłumi fale akustyczne, zmniejszając ich natężenie. Niestety materiał ten
jest również przyczyną zanieczyszczeń mikrobiologicznych. Przepływające powietrze
przenosi zawarte w nim zanieczyszczenia w głąb materiału. Dodatkowo, porowata
53
struktura materiałów tłumiących sprzyja przenikaniu wilgoci. Taka sytuacja prowadzi
do stworzenia idealnych warunków do rozwoju mikroorganizmów. Zatem materiał
tłumiący powinien być pokryty powłoką redukującą ilość przenikających w głąb
zanieczyszczeń powietrza oraz uniemożliwiającą okresowe oczyszczanie powierzchni
tłumiących.
Tłumików hałasu nie należy montować za filtrami absolutnymi, ze względu na
możliwość skażenia instalacji wentylacji i klimatyzacji.
Rozwój grzybów w tłumikach hałasu można ograniczyć poprzez zastosowanie
inhibitorów wzrostu grzybów.[15][3]
3.6.7. FILTRY POWIETRZA
Filtry płaskie
Filtry kieszeniowe
Filtry kasetowe
Filtry absolutne
Filtry HEPA
Filtry ULPA
54
Filtry są nieodzownym elementem instalacji wentylacji i klimatyzacji. Zadaniem
Filtrów jest zatrzymywanie emisji do pomieszczeń, z powietrzem nawiewanym takich
zanieczyszczeń jak pyły, cząstki stałe lub mikroorganizmy.
Filtry powietrza są sklasyfikowane ze względu na ich skuteczność filtracji.
Według polskiej normy PN-EN779,EN1822, wyróżniamy 17 klas filtrów, które
podzielone są na 3 grupy ze względu na metodę opracowania ich skuteczności. W
pomieszczeniach w których wymaga się najwyższy stopień higieny (takich jak np.
szpital, laboratorium) stosuję się w instalacji nawiewnej pomieszczeń filtracje
trzystopniową ( wstępną, dokładną i absolutną).
Filtry wstępne zabezpieczają instalację wentylacji i klimatyzacji przed zapyleniem
powierzchni elementów instalacji oraz grubszymi zanieczyszczeniami. Ponadto
znacznie obniżają zanieczyszczenia mikrobiologiczne, z tym że posiadają ograniczoną
zdolność filtracji cząstek rozmiarów bakterii lub zarodników grzybów. Wymianę
filtrów wstępnych przeprowadza się co 3 – 6 miesięcy. Zbyt długa eksploatacja
prowadzi do przenikania zanieczyszczeń mikrobiologicznych do instalacji, na skutek
wzrostu grzybów na powierzchni filtrów.
Filtry G1, G2, G3 oraz G4 sklasyfikowane są na podstawie filtracji pyłu
syntezowego. Najmniej skutecznym w tej grupie jest filtr G1 , który używany jest do
podstawowej ochrony urządzeń, przed takimi zanieczyszczeniami jak np..: liście,
owady, włosy. Jego skuteczność jest niska i wynosi 50 – 65 %. Najbardziej skutecznym
natomiast jest filtr G4, którego skuteczność wynosi > 90%. Taki filtr potrafi zatrzymać
już pyłki kwiatowe oraz np. gruby pył. Biorąc pod uwagę wyłącznie bakterie i grzyby,
stopień filtracji uznajemy za niski.
Filtry dokładne zdolne są przechwytywać większą ilość zanieczyszczeń pyłowych
i mikrobiologicznych od filtrów wstępnych. Filtry dokładne również mogą być źródłem
55
zanieczyszczeń, szczególnie gdy są usytuowane w instalacji za nawilżaczem który jest
niewłaściwie eksploatowany. Zawilgocone filtry są idealnym miejscem rozwoju
grzybów oraz bakterii, w tym także Legionelli Pneumophili. Wymianę zaleca się co 5 –
9 miesięcy.
Skuteczność filtrów F6 – F9 określono poprzez wykonanie testu aerozolu DEHS.
Ich skuteczność wynoszą odpowiednio F6 – 60-80% , F7 – 80-90%, F8 – 90-95%, F9 >95%. W odniesieniu do grzybów i bakterii jest to średni stopień filtracji, oprócz filtra
F9 który wykazał dobrą skuteczność.
Filtry absolutne (końcowe) np. klasy H14, stanowią ostatnią barierę dla
zanieczyszczeń mikrobiologicznych nawiewanych z instalacji. Czas eksploatacji
według klas ISO 7, ISO 8 wynosi od pół do półtora roku. Można wydłużyć ten okres do
2 lat w przypadku systematycznej kontroli czystości powietrza dostarczanego.
Filtry końcowe, są to filtry na których przeprowadzono test skuteczności
odniesionej do cząstek MPPS. Są to filtry H10 – H14 oraz U15 – U17. Są to najlepsze
filtry. Ich skuteczność wynosi niemalże 100%. Przeważnie są filtrami końcowymi
nawiewanego powietrza do sal operacyjnych, porodowych, zabiegowych itp.. Bardzo
wysoką skuteczność filtracji wykazują w przypadku bakterii i grzybów, również dobrą
w przypadku wirusów.
Filtry H10 – H14 nazywane są filtrami HEPA (High Efficiency Particulate Air
Filter)
Filtry U15 – U17 nazywane są filtrami ULPA (Ultra Low Penetration Air Filter)
Zanieczyszczony filtr może być źródłem emisji zanieczyszczeń
mikrobiologicznych. Osiadłe zarodniki grzybów mogą przerastać na czystą stronę filtra
i dostawać się do pomieszczenia. Podczas eksploatacji na filtrach mogą osiadać się
również np. drobiny kurzu. Osadzające się powyższe zanieczyszczenia powodują
ponadto zwiększenie oporów przepływu, co w konsekwencji powoduje zmniejszenie
dopływu świeżego powietrza. Zanieczyszczenia filtrów powietrza powodują ponadto
obniżenie wydajności instalacji.[3][15]
3.7 PRAWIDŁOWA OBSŁUGA I KONSERWACJA INSTALACJI
WENTYLACJI I KLIMATYZACJI
56
Stan higieniczny instalacji wentylacji i klimatyzacji ma istotny wpływ na jakość
powietrza doprowadzanego do pomieszczeń. Regularna kontrola czystości elementów
instalacji i w razie potrzeby usuwanie ewentualnych zanieczyszczeń poprawia jakość
tego powietrza. Do czyszczenia instalacji wykorzystuje się różne metody. Wybór
odpowiedniej metody zależny jest od rodzaju zanieczyszczeń, których należy się
pozbyć, od rodzaju czyszczonych elementów oraz układu systemu wentylacyjnego.
Wyróżniamy następujące metody czyszczenia: mechaniczne, z użyciem sprężonego
powietrza, z użyciem wody lub pary wodnej, z użyciem środków chemicznych, z
użyciem suchego lodu, wykorzystujące promieniowanie UV, wykorzystujące
ultradźwięki oraz kombinowane.[3]
Metody mechaniczne
Najczęściej wykorzystywana i najskuteczniejsza metoda. Szczotkowanie
mechaniczne polega na zrywanie warstw zanieczyszczeń z wewnętrznych powierzchni
instalacji i równoczesnym odsysaniu za pomocą specjalnego odkurzacza
umieszczonego na końcu odcinka czyszczonego.
57
Metody z użyciem sprężonego powietrza
Czyszczenie odbywa się poprzez strumień sprężonego powietrza, który odrywa
cząstki zanieczyszczeń od powierzchni elementu czyszczonego. Sprawdza się wszędzie
tam, gdzie występują suche zanieczyszczenia.
Metody z użyciem wody lub pary wodnej
Wykorzystywana do czyszczenia zatłuszczonych, mocno przywierających
zanieczyszczeń. Czynnikiem czyszczącym jest strumień gorącej wody pod ciśnieniem
lub strumień pary wodnej o temperaturze do 150°C. Często dodaje się preparaty
czyszczące do tych strumieni, jako wspomagacze, lecz należy pamiętać aby po takim
czyszczeniu dokładnie spłukać przewody.
Metody z użyciem środków chemicznych
Metoda polega na rozbiciu cząstek zanieczyszczeń na poziomie molekularnym, z
użyciem środa chemicznego. Najczęściej stosowane do usuwania tłustego lub innego
trudnego do usunięcia brudu (np. z instalacji przemysłowych).
Metody z użyciem suchego lodu
Wykorzystanie dwutlenku węgla CO2 w stanie stałym. „Suchy lód” sublimując
oddaje do otoczenia temperaturę -73°C, nie zostawiając przy tym wody. Użycie tej
58
metody jest bardzo efektywne lecz niestety bardzo kosztowne. Często stosuję się ją w
dużych obiektach przemysłowych gdzie zanieczyszczenia są bardzo uciążliwe
Metody wykorzystujące promieniowanie UV
Promieniowanie UV służy do usuwania zanieczyszczeń zawierających
mikroorganizmy.
Metody wykorzystujące ultradźwięki
Czyszczenie oparte na wytwarzaniu infradźwiękowych fal akustycznych
generowanych wysokim ciśnieniem.
Oprócz czyszczenia, należy pamiętać o dezynfekcji instalacji wentylacji i
klimatyzacji, ponieważ samo czyszczenie nie rozwiązuje wszystkich problemów.
Dezynfekcja jest niezbędną czynnością w przypadku wykrycia skażenia.
Dezynfekcje ustala specjalista ds. higieny. Dezynfekcje przeprowadza się na trzy
sposoby: miejscowo, kompleksowo oraz długoterminowo. Środki dezynfekujące
powinny charakteryzować się dobrą skutecznością unieszkodliwiania zanieczyszczeń
biologicznych oraz jak najmniejszym oddziaływaniem szkodliwym na
człowieka.[3][21][22]
59
Wszystkie procesy czyszczenia poprzedza się wstępną oceną stanu instalacji.
Często do tej czynności wykorzystuje się zdalnie sterowane pojazdy inspekcyjne
posiadające kamery z odpowiednim oświetleniem oraz boreskopy, czyli urządzenia
optyczne służące do obserwacji.
Kolejnym etapem jest analiza stanu higienicznego instalacji. Polega na
przeprowadzeniu szeregu badań powietrza wewnątrz kanału, uwzględniających:
stężenie zapylenia, temperaturę i wilgotność. Pobiera się również próbki na obecność
grzybów, pleśni i innych mikroorganizmów.
Przepisy oraz normy prawne odnoszące się do czyszczenia kanałów wentylacyjno
– klimatyzacyjnych
- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dn. 12.04.2002 w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie,Dz.U. z 2002r.,Nr
75, poz 690, z późn.zm.;§ 147 ust.1,§ 153 ust.6 i inne w rozdziale 6.
Które mówi, że : "wentylacja i klimatyzacja powinny zapewnić odpowiednią
jakość środowiska wewnętrznego, w tym wielkość wymiany powietrza, jego czystość i
60
inne parametry. Przewody powinny być wyposażone w otwory rewizyjne umożliwiające
oczyszczenie wnętrza tych przewodów, a także innych urządzeń i elementów instalacji"
- Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dn.
16.06.2003r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów
budowlanych i terenów (Dz.U. z 2003r.,Nr 121, poz. 1138).
Które mówią, że :"W obiektach w których odbywa się proces spalania paliwa
stałego, ciekłego lub gazowego, usuwa się zanieczyszczenia z przewodów dymowych i
spalinowych (...)usuwa się zanieczyszczenia z przewodów wentylacyjnych co najmniej
raz w roku, jeżeli większa częstotliwość nie wynika z warunków użytkowych" (§ 30 ust.1
i 2).
- PN-73/B-03431 "Wentylacja mechaniczna w budownictwie.Wymagania".
Która stanowi, że "każde urządzenie wentylacji nawiewnej powinno
zapewnić dostarczenie powietrza bez zanieczyszczeń stałych"(pkt. 3.2), zaś
"wszystkie elementy urządzenia mechanicznego powinny być zabezpieczone
przed dostawaniem się zanieczyszczeń z zewnątrz; elementy, wewnątrz których
możliwe jest osadzanie się zanieczyszczeń, powinny mieć łatwo dostępne otwory
wyczystne, których liczba, rozmieszczenie i wielkość umożliwia całkowite
oczyszczenie tych elementów."(pkt.3.7).
Ponadto przepisy Ustawy z dn. 07.07.1994r. - Prawo Budowlane (Dz.U. z 1994r.
Nr 89 poz. 414) oraz Rozorządzenie MSWiA z dn 16.08.1999 r. w sprawie warunków
technicznych użytkowania budynków mieszkalnych (Dz.U. z 1999r. Nr 74, poz. 836, z
późn.zm.) nakładaja na właścicieli oraz zarządców obiektów obowiązek utrzymanie
budynków i instalacji w stanie zapewniającym "ochronę zdrowia i życia ludzi w
pomieszczeniach budynków" oraz okresowej kontroli stanu technicznego tych
budynków i instalacji.
Normy i wytyczne krajów Unii Europejskiej oraz normy amerykańskie określają
wymagania w zakresie okresowej kontroli stanu higienicznego kanałów wentylacyjnych
i klimatyzacyjnych oraz ich czyszczenia m.in.( VDI 6022, Part 1, 1998, ARC 2002,
NADCA)[23]
61
4. METODY POMIAROWE
Metody pomiaru zanieczyszczeń mikrobiologicznych rozwinęły się już na
początku XX wieku. W 1930r. USA i Wielka Brytania byli już posiadaczami
pierwszych urządzeń do wykrywania niebezpiecznych zarazków przenoszonych drogą
powietrzną. W 1941 r. wymyślona została w Anglii, stosowana do dzisiaj metoda
szczelinowo-zderzeniowa.
Ze względu na bezpieczeństwo ludzi przebywających w pomieszczeniach ważne
jest minimalizowanie ryzyka infekcji przenoszonych drogą powietrzną. Badania
mikrobiologiczne powietrza są oznaką pomagającą utrzymać instalacje klimatyzacji –
wentylacji w stanie zapewniającym osiąganie wymaganej jakości powietrza.
Do wykrywania drobnoustrojów w powietrzu wykorzystujemy trzy następujące
metody: mikroskopowe, hodowlane i wiązane.[3]
4.1 METODY MIKROSKOPOWE
Metoda ta polega na przepuszczeniu przez filtr membranowy badanego powietrza.
Mikroorganizmy osadzają się na filtrze, następnie podlegają barwieniu i ostatecznie
zliczane są pod mikroskopem. Metoda ta umożliwia wykrywanie nie tylko żywych, ale
również martwych mikroorganizmów, w tym drobnoustrojów trudno wyrastających na
pożywkach. Wadą tej metody jest trudność w identyfikacji gatunkowej organizmów.[3]
4.2 METODY HODOWLANE
Badania tego typu polegają na zebraniu mikroogranizmów zawartych w powietrzu
na płytce z naniesioną pożywką. Następnie tak zebrane zarodki poddaje się inkubacji
i zlicza wyrosłe kolonie. Wadą tej metody jest ograniczenie to wychwytywania tylko
mikroorganizmów żywych i zdolnych do wzrostu na danej pożywce.
62
Do metod pomiarowych powszechnie stosowanych w metodach hodowlanych
zalicza się:
- metody sedymentacyjne
- metody polegające na mechanicznym oddzielaniu zanieczyszczeń z próbki
powietrza o standardowej objętości: filtracyjne( przepuszczanie badanego powietrza
przez filtr, na którym osiadają się drobnoustroje, które następnie przenosi się na
powierzchnie z agarem, inkubuje i zlicza) , zderzeniowe ( przepuszczanie próbki
powietrza przez szczeliny które nadają odpowiedniej prędkości do wytrącenia
zanieczyszczeń na płytkę z pożywką. Jak w metodzie filtracyjnej , próbkę inkubujemy i
zliczamy liczbę kolonii) i odśrodkowe ( Próbka powietrza osiąga odpowiednią prędkość
przez wentylator odśrodkowy. Zanieczyszczenia osiadają się na próbce w postaci paska
z podłożem. Kolonie również są zliczane po wcześniejszej inkubacji).
Metody sedymentacyjna Kocha – Jet to najstarsza i najbardziej powszechna
metoda kontroli czystości mikrobiologicznej. Polega na wystawieniu otwartych płytek
Petriego z podłożem stałym w badanym pomieszczeniu na czas 30 minut w wysokości 1
metra od podłogi.
Najczeście stosowanym podłożem jest Agar – TSA, podłoża wzbogacone np.
Tryptic Soy lub podłoża wybiórcze np. Sabouraud.
Czas inkubacji powinien wynosić 48 godzin w temperaturze 37°C (TSA) lub 10
dni w temperaturzez 28°C w przypadku Sabouraudu. Po tym czasie należy zliczyć
wychodowane kolonie.
Metoda sedymentacji niestety posiada szereg wad. Korzystając z tej metody nie
można wykryć cząstek bioareozolu które osiadają bardzo wolno lub nie osiadają wcale.
Tak samo jak cząsteczki o średnicy 1mikrometra lub mniejszej nie podlegają
sedymentacji w pomieszczeniach w których występują liczne prądy powietrza (badania
Wellsa). Różnorodność czasu opadania cząstek zależy od wielu czynników, takich jak
np.: rozmiar, waga, ruch powietrza, wilgotność, itd. Z czego ruch powietrza odgrywa
kluczową role. Dlatego ta metoda może posłużyć do oszacowania prawdopodobnego
stężenia mikroorganizmów w pomieszczeniach w których ruch powietrza jest
nieznaczny. Z tego też powodu nie można jej zastosować do pomiarów powietrza
nawiewanego lub wywiewanego ze względu na dużą prędkość powietrza. Zaletą
natomiast jest prostota, szybkość i niski koszt badania.
63
Obliczanie wyników opiera sięna założeniu, że w ciągu 5 minut na powierzchi
wynoszącej 1m2 osiada tyle drobnoustrojów ile znajduję się ich w 1m3 powietrza
badanego (w odpowiednich warunkach). Zatem stężenie zanieczyszczeń
mikrobiologicznych można opisać wzorem:
𝑘𝑅 =
𝑛 5
∙( )
𝑃 𝑡𝑆
Gdzie:
kR – stężenie zanieczyszczeń mikrobiologicznych w [JTK/m3]
n – liczba kolonii wyrosłych na płytce
P – powierzchnia płytki w [m2]
tS – czas otwarcia płytki (czas sedymentacji) w [min]
Metody wiązane – Czyli połączenie dwóch poprzednich metod
Otrzymywanie wiarygodnych i dokładnych wyników badań wymaga rozważnej
analizy. Dla przykładu metoda sedymentacyjna powinna być wykorzystywana
wyłącznie w przypadkach gdy mamy do czynienia z pomieszczeniem badanym w
którym ruch powietrza jest nieznaczny. Nadmierny ruch powietrza lub wydłużony czas
ekspozycji płytki jest przyczyną wysychania podłoża. Powoduje to zarazem wysuszanie
wychwyconych mikroorganizmów i pożywki a także zmniejszenie skuteczności
wychwytywania zanieczyszczeń. Bardzo ważnym czynnikiem wpływającym na wyniki
64
jest prawidłowe przygotowanie podłoża. Niewłaściwie dobrany rodzaj podłoża oraz
jego nieodpowiednie osuszanie może zakłócić lub całkowicie uniemożliwić
identyfikację jakościowo-ilościową pobranych z powietrza mikroorganizmów. Należy
pamiętać, że rodzaj podłoża, sposób przeprowadzania badania, warunki poboru próbek,
parametry fizyczne powietrza oraz czas poboru próbki w znaczący spośob wpływają na
żywotność mikroorganizmów.
W przypadku stosowania mierników, w celu uniknięcia dużych błędów
pomiarowych należy stosować normę jakości ISO14698 w której zarazem znajdują
sięwymagania dotyczące metod kontroli czystości mikrobiologicznej powietrza.[3]
II. CZĘŚĆ PRAKTYCZNA
Cel doświadczenia
Celem przeprowadzonego doświadczenia było określenie stopnia
zanieczyszczenia zarodnikami grzybowymi oraz bakteriami pomieszczenia
klimatyzowanego budynku Politechniki Łódzkiej.
Opis badań
Badania polegały na wystawianiu szalek Petriego z przygotowanym podłożem na
określony czas ekspozycji w pomieszczeniu badanym.
Badania powietrza wykonano w dwóch terminach. Pierwszy termin obowiązywał
cały miesiąc lipiec 2012 roku, natomiast drugi termin to 10.05.2013 – 07.06.2013. W
obydwu terminach pomiarów dokonywano przy włączonej klimatyzacji.
Do wykrycia zanieczyszczeń mikrobiologicznych w powietrzu badanym
wykorzystano metodę sedymentacyjną Kocha.
Pomiary dokonywano, wystawiając w pomieszczeniu trzy płytki do oznaczenia
grzybów oraz trzy płytki do oznaczenia bakterii. Płytki te ustawiano w trzech punktach
pomiarowych na wysokości biurka (ok.1m). Czas ekspozycji dla badań w pierwszym
terminie wynosił 15 minut, natomiast w drugim terminie 30 minut. W tym samym
czasie spisywane były parametry takie jak temperatura i wilgotność panująca w
pomieszczeniu oraz na zewnątrz.
65
Analizę ilościową przeprowadzono z użyciem szalek Petriego (o średnicy 90mm).
Zdjęcie nr 1 [37]
Podłożem do oznaczenia zarodników grzybów była pożywka Sabourauda. Do
oznaczenia drobnoustrojów użyto agaru wzbogaconego z dodatkiem agaru
bakteriologicznego. Pożywki sterylizowane były w 121°C przez 20 min.
Analiza polegała na zliczaniu wyrosłych koloni na powierzchni płytki. Obliczenie
stężenia zanieczyszczeń mikrobiologicznych sprowadzało się do zastosowania
poniższego wzoru:
𝑘𝑅 =
𝑛 5
∙( )
𝑃 𝑡𝑆
Gdzie:
kR – stężenie zanieczyszczeń mikrobiologicznych w [JTK/m3]
n – liczba kolonii wyrosłych na płytce
P – powierzchnia płytki w [m2]
tS – czas otwarcia płytki (czas sedymentacji) w [min]
Pomieszczeniem badanym był pokój wykładowcy nr 104. Jest to niewielkie
pomieszczenie biurowe, przeznaczone dla dwóch osób. Pomieszczenie jest
wentylowane oraz klimatyzowane. Za temperaturę oraz wilgoć w pomieszczeniu
odpowiedzialny jest klimatyzator ścienny typu split.
Budynek zlokalizowany jest w mieście Łódź, przy ulicy Wólczańskiej 213.Jest to
nowoczesna katedra Inżynierii Bioprocesowej, dobudowana do dziekanatu wydziału
66
Inżynierii Procesowej i Ochrony Środowiska.
Zdjęcie nr 2 [36]
67
Wyniki badań
Badania nr 1
Tab. 1
liczba
bakterii na
płytce
5,3,3
5,4,4
5,3,3
2,3,3
3,3,2
5,5,3
5,5,4
4,5,4
4,4,5
5,4,4
5,6,5
5,5,7
5,6,6
2,6
3,5,4
3,3,2
Stężenie bakterii
w JTK/m3
Data
Warunki
atmosferyczne
01.07
02.07
03.07
04.07
09.07
10.07
11.07
12.07
13.07
17.07
18.07
19.07
20.07
24.07
25.07
26.07
słońce/deszcz 33°C
słońce/deszcz 31°C
słońce/deszcz 32°C
słońce/deszcz 28°C
słońce 26°C
deszcz 28°C
słońce/deszcz 28°C
słońce/deszcz 23°C
słońce/deszcz 20°C
deszcz 20°C
deszcz 21°C
słońce/deszcz 22°C
słońce 22°C
słońce 26°C
słońce 28°C
słońce 29°C
27.07
słońce 29°C
T=25,5°C W=68%
0,1,1
0
30.07
31.07
pochmurnie 28°C
pochmurnie 28°C
T=25°C W=30%
T=25°C W=35%
3,2,3
3,4,4
176
176
Warunki w pokoju
T=25°C
T=25°C
T=25,5°C
T=25°C
T=24°C
T=24,5°C
T=24°C
T=22°C
T=21°C
T=22°C
T=21°C
T=22°C
T=22°C
T=25°C
T=26°C
T=26°C
W=32%
W=35%
W=35%
W=32%
W=28%
W=30%
W=35%
W=49%
W=45%
W=45%
W=50%
W=54%
W=50%
W=32%
W=32%
W=56%
294 176 176
294 235 235
294 176 176
118 176 176
176 176 118
294 294 176
294 294 235
235 294 235
235 235 294
294 235 235
294 353 294
294 294 411
294 353 353
118 353
176 294 235
176 176 118
59
118
235
59
176
235
Liczba
grzybów na
płytce
0,1,0
1,0,0
0,0,0
0,0,0
0,1,0
2,1,1
2,2,3
2,1,3
2,1,0
3,2,2
2,3,2
3,3,3
3,1,0
0,0,0
3,0,0
0,0,0
0,3,2,2,3
0,1,0
0,1,1
Stężenie grzybów w
JTK/m3
0
59
0
0
0
118
118
118
118
176
118
176
176
0
176
0
0 176
0
0
59 0
0 0
0 0
0 0
59 0
59 59
118 176
59 176
59 0
118 118
176 118
176 176
59 0
0 0
0 0
0 0
118 118
176
59 0
59 59
wartość
średnia
bakterii
215
255
215
157
157
255
274
255
255
255
314
333
333
236
235
157
wartość
średnia
grzybów
20
20
0
0
20
79
137
118
59
137
137
176
78
0
59
0
39
118
157
215
20
39
68
Stężenie mikroorganizmów w JTK/m3
350
300
250
200
grzyby
bakterie
150
100
50
0
01.07 02.07 03.07 04.07 09.07 10.07 11.07 12.07 13.07 17.07 18.07 19.07 20.07 24.07 25.07 26.07 27.07 30.07 31.07
69
Badania nr 2
Tab. 2
Warunki atmosferyczne
Data
Warunki w pomieszczeniu
Temperatura C° Wilgotność % Temperatura C°
10.05.2013
13.05.2013
20.05.2013
24.05.2013
27.05.2013
03.06.2013
07.06.2013
23
12
21
11
15
21
21
25
75
47
50
62
37
67
24
22,2
25
23
23
26
25
Wilgotność %
48
38
37
40
32
47
51
Liczba
bakterii na
płytce
4 2 2
6 2 8
3 9 10
2 2 2
7 2 9
10 15 11
4 1 4
Stężenie bakterii w
JTK/m3
117,5 58,8
176,3 58,8
88,2 264,5
58,8 58,8
205,7 58,8
176,3 264,5
117,5 29,4
58,8
235,1
293,9
58,8
264,5
193,9
117,5
Liczba
grzybów na
płytce
3 3 0
4 2 2
4 3 4
1 1 1
2 5 1
1 4 7
5 0 3
Stężenie grzybów w
JTK/m3
88,2 88,2 0
117,5 58,8 58,8
117,5 88,2 117,5
29,4 29,4 29,4
58,8 146,9 29,4
17,6 70,5 123,4
146,9 0 88,2
Cd.Tab. 2
Data
pomiaru
10.05.13
13.05.13
20.05.13
24.05.13
27.05.13
03.06.13
07.06.13
Warunki atmosferyczne
Temperatura [°C]
23
12
21
11
15
21
21
Wilgotność [%]
25
75
47
50
62
37
67
Warunki w pomieszczeniu
Temperatura [°C]
24
22
25
23
23
26
25
Wilgotność [%]
48
38
37
40
32
47
51
Średnie stężenie wyrażone w [JTK/m3]
Bakterii
78
157
215
59
176
212
88
Grzybów
59
78
108
29
78
71
78
70
Zanieczyszczenia mikrobiologiczne w JTK/m3
250
200
150
grzyby
bakterie
100
50
0
10.05
13.05
20.05
24.05
27.05
03.06
07.06
71
Badania nr.1
Temperatura powietrza atmosferycznego podczas całego okresu badań wynniosła od
20°C do 33°C.Temperatura powietrza wewnętrznego wyniosła 21°C – 26°C, natomiast
wilgotność wahała się od 28% do 68%.
Wartości średnie bakterii wynosiły od 39 JTK/m3 do 333 JTK/m3. Wartość 39 wyraźnie
odbiega od reszty, została zanotowana w słoneczny upalny dzień, gdy w pomieszczeniu
panowały warunki 25,5°C i 68% wilgotności powietrza. Badania osiągnęły wartości w
przedziale 200 – 260 JTK/m3. Sporadycznie wystąpiły także wartości równe 157 i 333
JTK/m3.Najwyższe wartości średnie stężeń bakterii uzyskano dnia 19.07.2012 i 20.07.2012,
wynosiły one 333 JTK/m3.
Wartości średnie grzybów wahały się od 0 do 176 JTK/m3. Są to skrajne wartości.
Przeważnie odnotowano wartości z przedziału 0 – 80 JTK/m3. Wartości wynoszące od 118 do
176 JTK/m3, wystąpiły w 6 pomiarach. Najwyższa wartość średnia stężenia grzybów w
pomieszczeniu badanym odnotowana została w dniu 19.07.2012, osiągając 176 JTK/m3.
Badania nr 2
Warunki atmosferyczne panujące podczas badań w drugim terminie wynosiły od 11°C
do 23°C, oraz 25 – 75% wilgotności. Średnia temperatura dla wszystkich pomiarów wyniosła
17,7°C, wilgotność natomiast 51,9%. Warunki w pomieszczeniu natomiast to przedział 22,2 –
26°C dla temperatury, oraz 32 – 51% dla wilgotności.
Stężenie średnie grzybów oscylowało między 29 - 108 JTK/m3. Dominującą wartością
była jednak, wartość osiągająca ok.75 JTK/m3. Wystąpiła ona 4 krotnie podczas
przeprowadzonych badań. Stężenie średnie bakterii w powietrzu wahała się od 59 - 215
JTK/m3. Średnia dla wszystkich pomiarów wyniosła 140,7 JTK/m3.Maksymalne stężenie
uzyskano w dniu 20.05.2013 i wynosiło 215 JTK/m3 dla bakterii oraz 108 JTK/m3 dla grzybów.
Omówienie
W niniejszych badaniach wykazano, że temperatura w pomieszczeniach mieściła
się w granicach przyjętych za optymalne (ok.24°C), a wilgotność rzadko przekraczała
45%. Takie warunki zapewne miał wpływ na niską wartość średnią grzybów
występujących w powietrzu pomieszczenia badanego, gdyż nie przekroczyły one 180
JTK/m3.
Omawiane parametry fizykochemiczne pomimo swojej niewielkiej
różnorodności nie miały większego wpływu na zanieczyszczenia mikologiczne
powietrza, pomimo iż niektóre publikacje donoszą iż temperatura i wilgotność
najbardziej wpływają na rozwój i przetrwanie grzybów.
72
Krzysztofik [34] podaje, że na ilość stężenia zanieczyszczeń mikrobiologicznych
ma wpływ nie tylko temperatura i wilgotność oraz instalacja wentylacji lub
klimatyzacji, a także ludzie przebywający w pomieszczeniu (którzy mogą przenosić
liczne bakterie), materiały budowlane, sprzęt (faks, komputer itp.), umeblowanie itp..
Ponadto [35] Zawartość mikroorganizmów w powietrzu zależy od wielu czynników.
Takimi czynnikami mogą być np. pora roku, rodzaj i typ pomieszczenia, położenie
geograficzne. Fakt ten może tłumaczyć rozbieżność wyników.
Analiza wszystkich dostępnych zakresów stężeń, jakie zostały zaproponowane przez
instytucje, organizacje, komitety a także niezależne grupy badaczy i naukowców, stwierdza
następujący zakres wartości dla poszczególnych czynników biologicznych.
a) dla ogólnej liczby bakterii ≤1,0 ⋅ 103 ÷ ≤ 7,0 ⋅ 103 CFU/m3 dla pomieszczeń
mieszkalnych i nieprzemysłowego środowiska pracy
b) dla grzybów 1,0 ⋅ 101 ÷ 1,0 ⋅ 104 CFU/m3 dla pomieszczeń mieszkalnych i
nieprzemysłowego środowiska pracy
Ważny przedział stężeń został określony przez Krzysztofika, który stosując metodę
sedymentacyjną, określił „dopuszczalny stopień mikrobiologicznego zanieczyszczenia
powietrza zewnętrznego (atmosferycznego) i pomieszczeń użytkowych” na podstawie
pomiarów ogólnej liczby mikroorganizmów, liczby mikroorganizmów hemolizujących
oraz ogólnej liczby grzybów [34].
Dopuszczalny stopień mikrobiologicznego zanieczyszczenia powietrza pomieszczeń
użytkowych (Krzysztofik 1992)
Rodzaj
pomieszczenia
Dopuszczalna liczba mikroorganizmów w 1m3 powietrza
Ogólna liczba
mikroorganizmów
na podłożu MPA
Liczba
mikroorganizmów
hemolizujących na
agarze z krwią
Ogólna liczba
grzybów na
podłożu
Sabourauda
Pomieszczenie
domów
mieszkalnych
– salon
1,5 · 103
5,0 · 101
2,0 · 102
Pomieszczenie
szkolne – sala
do ćwiczeń
2,0 · 103
1,0 · 102
2,0 · 102
użytkowego
73
III WNIOSKI
Biorąc pod uwagę powyższy zakres zaproponowany przez instytucje, komitety,
badaczy i naukowców oraz zakres zaproponowany przez Krzysztofika, można
stwierdzić iż wyniki badań spełniają warunki dopuszczalnego stężenia bakterii oraz
grzybów dla pomieszczeń użyteczności publicznej, w tym pomieszczeń biurowych
klimatyzowanych.
Można uznać zatem że powietrze w pomieszczeniu jest czyste i nie zagraża
zdrowiu osób w nim przebywających.
74
IV SPIS PIŚMIENNICTWA
[1] Aleksander Pełech „Wentylacja i Klimatyzacja – podstawy” Oficyna
Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2008
[2] Płatos M., „Klimatyzacja”, praca inżynierska napisana w Katedrze
Technicznych
Podstaw Ochrony Środowiska pod kierunkiem W. Kacperskiego, Radom 1999;
[3] Kaiser Krzysztof, Wolski Andrzej, „Klimatyzacja i Wentylacja w szpitalach.
Teoria i praktyka eksploatacji”, IPPU MASTA 2007
[4] K. Poniewierski , artykuł pt. „Wentylacja, klimatyzacja obiektów służby
zdrowia, w szczególności obiektów sanatoryjnych – trudności napotykane przez
projektantów” 2008
[5] Ullrich H.J., „Technika klimatyzacyjna-poradnik”IPPU Masta 2001
[6] Broms S., A gravimetric measurement method for ventilation cleanliness,
before and after cleaning. Description and
application,http://www.atecyr.org/climamed/climamed2004/books/06/A%20GRAVIME
TRIC%20MEASUREMENT%20METHOD.pdf.
[7] Krzysztof Poniewierski, „Wentylacja, klimatyzacja obiektów służby
zdrowia,w szczególności obiektów sanatoryjnych – trudności napotykane przez
projektantów”, artykuł AGH Kraków 2008
[8] Charkowska Anna, „Przyczyny i źródła zanieczyszczeń instalacji
wentylacyjnych i klimatyzacyjnych”, magazyn „Rynek Instalacyjny 3/2009”
[9] Spetials Filter Manufacturing SC Pruszków Polska – materiały szkoleniowe.
Rozmiary cząstek
[10] Ogórek Rafał, Pląskowska Elżbieta, „Analiza mikologiczna powietrza
wybranych
pomieszczeń użytku publicznego. Doniesienie wstępne”, Zakład Fitopatologii i
Mikologii, Katedra Ochrony Roślin Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu,
mikologia lekarska 2011
75
[11] Elżbieta Buczyńska, Krystyna Rutkowska „Występowanie i metody
zwalczania bakterii Legionella w instalacjach wentylacji i klimatyzacji” artykuł
magazynu INSTAL nr 19.09.03
[12] Katarzyna Pancer, Hanna Stypułkowska-Misiurewicz, „Gorączka pontiac –
pozapłucna postać legionelozy”, Zakład bakteriologii państwowego zakładu higieny,
artykuł przegl. epidemiol. 2003
[13] http://www.pracaizdrowie.com.pl Kreator PDF Utworzono 27 January, 2013,
20:53
[14] Charkowska Anna, „Przyczyny i źródła zanieczyszczeń instalacji
wentylacyjnych i klimatyzacyjnych”, artykuł „Rynek instalacyjny” nr 3/2009
[15] Charkowska Anna, „Zanieczyszczone instalacje wentylacyjne i
klimatyzacyjne”, artykuł „Rynek instalacyjny” nr 4/2009
[16] http://klimatyzacyjny.wordpress.com/2009/06/09/co-to-jest-klimatyzacja/
[17] http://www.klimatyzacja.org.pl/klimatyzacja.htm
[18]
http://www.cito.com.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=25&Itemid=39
[19] http://www.klimbest.pl/jak-dziala-klimatyzator.html
[20] http://www.e-instalacje.pl/a/3306,rodzaje-klimatyzatorow
[21]
http://riad.pk.edu.pl/~zchik/student/niestacjonarne/wyniki/pomoc/higiena_kanalow.pdf ,
„Higiena układów wentylacji i klimatyzacji.pdf”
[22] http://www.fachowyinstalator.pl/index.php/porady/wentylacja-klimatyzacjachodnictwo/139-brud-wpuszczony-w-kanal-czyszczenie-kanalow-wentylacyjnych.html
[23] Anna Charkowska, "Zanieczyszczenia w instalacjach klimatyzacyjnych i
metody ich usuwania" ,IPPU MASTA, 2003
[24
]http://www.google.pl/imgres?q=%22aspergillus+spp%22&hl=pl&tbo=d&biw=1026&
bih=722&tbm=isch&tbnid=1S8b7h9NXaONLM:&imgrefurl=http://www.insectimages.
org/browse/detail.cfm%3Fimgnum%3D1504090&docid=2gF4_yOOsDswSM&imgurl=
http://www.insectimages.org/images/768x512/1504090.jpg&w=768&h=512&ei=BUr5
ULy7D5DHswaXu4DABg&zoom=1&iact=hc&vpx=710&vpy=281&dur=8491&hovh=
183&hovw=275&tx=207&ty=99&sig=115321530575754727653&page=1&tbnh=141
&tbnw=202&start=0&ndsp=20&ved=1t:429,r:9,s:0,i:105
76
[25]
http://www.google.pl/imgres?q=%22aspergillus+spp%22&hl=pl&tbo=d&biw=1026&bi
h=722&tbm=isch&tbnid=hQ1CaNyXzdG4M:&imgrefurl=http://faculty.ccbcmd.edu/courses/bio141/labmanua/lab10/dkas
per.html&docid=dfyJy4bs_diGAM&imgurl=http://faculty.ccbcmd.edu/courses/bio141/l
abmanua/lab10/images/9056jwa.jpg&w=500&h=400&ei=BUr5ULy7D5DHswaXu4DA
Bg&zoom=1&iact=hc&vpx=4&vpy=122&dur=9771&hovh=201&hovw=251&tx=78&t
y=74&sig=115321530575754727653&page=1&tbnh=136&tbnw=170&start=0&ndsp=
20&ved=1t:429,r:0,s:0,i:78
[26]
http://www.google.pl/imgres?q=%22aspergillus+spp%22&hl=pl&tbo=d&biw=1026&bi
h=722&tbm=isch&tbnid=uoterMXJwtbiOM:&imgrefurl=http://quizlet.com/5109839/m
ycology-photos-flashcards/&docid=eMm8FgQg_Po9BM&imgurl=http://o.quizlet.com/i/pyN0uf5TOTnI1Kz_j418g_m.jpg&w=240&h=192&ei=BUr5ULy7D5DHswaXu4DABg&zoo
m=1&iact=hc&vpx=224&vpy=296&dur=1160&hovh=153&hovw=192&tx=126&ty=9
0&sig=115321530575754727653&page=2&tbnh=141&tbnw=180&start=20&ndsp=27
&ved=1t:429,r:32,s:0,i:179
[27]
http://www.google.pl/imgres?q=cladosporium+spp&hl=pl&sa=X&tbo=d&biw=1026&
bih=722&tbm=isch&tbnid=Cpw3BsO7KIbXpM:&imgrefurl=http://pgodoy.com/%3Fg
allery%3Dmicosessubcutaneas&docid=6X6dp4Cr8OEFkM&imgurl=http://pgodoy.com/wpcontent/uploads/2011/09/isub_cladosporium_spp.jpg&w=350&h=233&ei=2kj5UKbmG
ovBtAbY7YH4Bg&zoom=1&iact=rc&dur=141&sig=115321530575754727653&page
=1&tbnh=130&tbnw=184&start=0&ndsp=20&ved=1t:429,r:0,s:0,i:81&tx=139&ty=44
[28]
http://www.google.pl/imgres?q=cladosporium+spp&hl=pl&sa=X&tbo=d&biw=1026&
bih=722&tbm=isch&tbnid=94nKl6wO3oxOnM:&imgrefurl=http://pathmicro.med.sc.ed
u/mycology/mycology5.htm&docid=SwRE3K40kRgx9M&imgurl=http://pathmicro.med.sc.edu/mycology/cla
dophialophora.jpg&w=700&h=473&ei=2kj5UKbmGovBtAbY7YH4Bg&zoom=1&iact
=rc&dur=321&sig=115321530575754727653&page=1&tbnh=148&tbnw=219&start=0
&ndsp=20&ved=1t:429,r:10,s:0,i:111&tx=112&ty=97
[29]
http://www.google.pl/imgres?q=cladosporium+spp&hl=pl&sa=X&tbo=d&biw=1026&
bih=722&tbm=isch&tbnid=0NIEEtevBy8FQM:&imgrefurl=http://moldtreatmentcenter
sofamerica.wordpress.com/2012/02/06/cladosporium/&docid=H82elMWk1KORXM&i
77
mgurl=http://moldtreatmentcentersofamerica.files.wordpress.com/2012/02/cladosporiu
m1.jpg&w=620&h=286&ei=2kj5UKbmGovBtAbY7YH4Bg&zoom=1&iact=hc&vpx=
520&vpy=143&dur=3762&hovh=152&hovw=331&tx=175&ty=43&sig=11532153057
5754727653&page=1&tbnh=125&tbnw=245&start=0&ndsp=20&ved=1t:429,r:3,s:0,i:9
0
[30]
http://www.google.pl/imgres?q=penicillium+spp&hl=pl&tbo=d&biw=1026&bih=722&
tbm=isch&tbnid=qxgJNSgRkCsbFM:&imgrefurl=http://www.ciriscience.org/ph_81Mold_conidiophores_and_conidia_of_Penicillium_notatum_Copyright_Dennis_Kunkel
_Microscopy&docid=_bUFn8LQJeseEM&imgurl=http://www.ciriscience.org/thumbim
age.php%253Fid%253D81&w=300&h=353&ei=xkr5UKC6KM2Uswbq_YDoCg&zoo
m=1&iact=hc&vpx=778&vpy=103&dur=4935&hovh=244&hovw=207&tx=157&ty=1
32&sig=115321530575754727653&page=1&tbnh=142&tbnw=121&start=0&ndsp=20
&ved=1t:429,r:4,s:0,i:90
[31]
http://www.google.pl/imgres?q=penicillium+spp&hl=pl&tbo=d&biw=1026&bih=722&
tbm=isch&tbnid=DUuGdoHv24jQWM:&imgrefurl=http://www.mold.ph/penicillium.ht
m&docid=tDk6_gv8kl8WZM&imgurl=http://www.mold.ph/images/penicillum%25252
0sp%252520culture.gif&w=239&h=210&ei=xkr5UKC6KM2Uswbq_YDoCg&zoom=1
&iact=rc&dur=212&sig=115321530575754727653&page=1&tbnh=138&tbnw=154&st
art=0&ndsp=20&ved=1t:429,r:11,s:0,i:111&tx=79&ty=35
[32] http://legionella.cz/wp-content/uploads/2012/06/legionella_bakterie300x235.jpg
[33] dr Rafał L. Górny „Biologiczne czynniki szkodliwe: normy, zalecenia i
propozycje wartości dopuszczalnych”, Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia
Środowiskowego.
[34] Krzysztofik B, „Mikrobiologia powietrza”, wydawnictwo Politechniki
Warszawskiej, Warszawa 1992, 19-20 str.
[35] Krajewska-Kulak E., Gniadek A., Kantor A. i wsp. „Analiza występowania
patogenów grzybiczych w powietrzu oddziału opieki dermatologicznej. Doniesienia
wstępne”. Mikologia lekarska, 2010, 17, 21-29 str.
[36]https://maps.google.pl/maps?gs_rn=27&gs_ri=psyab&cp=3&gs_id=12&xhr=t
&q=google&bav=on.2,or.r_qf.&bvm=bv.53371865,d.Yms&biw=1600&bih=782&dpr=
1&um=1&ie=UTF-8&hl=pl&sa=N&tab=wl
[37]
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Szalka_petriego.jpg/250px
-Szalka_petriego.jpg
78
Download