CHOROBY GENETYCZNE

CHOROBY GENETYCZNE
Podstawowe pojęcia, przyczyny,
obraz kliniczny, możliwości
leczenia
Choroby genetyczne (gr. genetes = rodzić,
zrodzony)
to grupa chorób wywołana
mutacjami w obrębie genu lub
chromosomów, mających znaczenie
dla prawidłowej budowy i
czynności organizmu.
Podstawowe pojęcia



GEN- to jednostka dziedziczenia. Zbudowane
z DNA i mieszczące się w określonych
miejscach chromosomów
CHROMOSOM- pręcikowe struktury
mieszczące się w jądrze każdej komórki
organizmu, zawierające DNA, z którego
zbudowane są geny
Allel – wersja genu, kodującego daną cechę,
umiejscowiona w konkretnym miejscu
chromosomu
Mutacja jest to zmiana
powstająca wskutek:



zmiany genu w jego nowy allel – mutacja
genowa – zmienia informację kodowaną przez
gen, tak że produkuje on uszkodzone białko
lub w ogóle zaprzestaje produkowania białek.
zmiany struktury chromosomu – mutacja
chromosomowa strukturalna
zmiana liczby chromosomów – mutacja
liczbowa
Rodzaje mutacji genowych
Mutacje punktowe




tranzycja –polega na zamianie jednej
zasady purynowej na drugą purynową
czy tez zasady pirymidynowej na
pirymidynową
tranwersja – zamiana zasady
purynowej na pirymidynową lub
pirymidynowej na purynową
delecja – wypadnięcie pojedynczej
lub większej liczby par nukleotydów z
danego genu
insercja – wstawienie pojedynczej lub
większej liczby par nukleotydów do
danego genu.
Mutacje chromosomowe
1.






2.



strukturalne –dotyczą komórek z
prawidłową liczbą, ale zaburzoną
budową chromosomów
Inwersja – odwrócenie fragmentu chromosomu o 180
Translokacja – przemieszczenie fragmentu chromosomu w
obrębie tego samego lub innego chromosomu
Duplikacja – podwojenie tych samych odcinków chromosomów
Delecja – utrata odcinka chromosomu
Chromosom kolisty – powstaje na skutek pęknięcia, następnie
połączenia końców chromosomu
Izochromosom – powstaje w wyniku nieprawidłowego,
poprzecznego podziału centromeru chromosomu
liczbowe – dotyczą komórek, które
zawierają nieprawidłową liczbę
chromosomów
Monosomia – brak jednego chromosomu
Nulisomia – brak w komórce jakiejkolwiek kopii danego
chromosomu
Trisomia – dodatkowy chromosom
Czynniki mutagenne



Fizyczne – promieniowanie jonizujące X, alfa,
beta, gamma, protony i neutrony emitowane przy
rozpadzie pierwiastków oraz promieniowanie
niejonizujące – ultrafioletowe
Biologiczne – wirusy
Chemiczne – kwas azotawy, hydroksylamina,
barwniki akrydynowe, nadtlenki, niektóre leki
(cytostatyki), środki konserwujące (azotyn
sodowy)
Rodzaje dziedziczenia
Dziedziczenie autosomalne dominujące
Odziedziczenie pojedynczego allelu jest wystarczające, aby osobnik
zachorował.
Dziecko chorej jednostki będzie miało 50% prawdopodobieństwa że
zachoruje.
Dziedziczenie autosomalne recesywne
aby zachorować trzeba odziedziczyć dwa zmutowane allele po jednym
od każdego rodzica.
Dziedziczenie recesywne
sprzężone z chromosomem X
Dziedziczenie dominujące
związane z chromosomem X
Choroby dziedziczone w sposób autosomalny dominujący
Achondroplazja
Zespół Marfana
Choroba Recklinghausena
Choroby dziedziczone w sposób autosomalny recesywny
fenyloketonuria
albinizm
mukowiscydoza
ACHONDROPLAZJA
chondrodystrofia płodowa
Obraz kliniczny

niski wzrost (karłowatość)

zaburzenia proporcji ciała

Skrócenie kończyn, małe
dłonie

Duża głowa

Twarz z wypukłym czołem
i zapadniętą nasadą nosa

Częstość występowania
choroby ocenia się na 1 :
25000 urodzeń

dotyczy w równym
stopniu obu płci i
wszystkich ras
Leczenie

Hormon wzrostu

metoda Ilizarowa
Achondroplazja leczenie
Zespół Marfana Q 87.4
Obraz kliniczny
 wąska długa czaszka
 wysoko wysklepione
"gotyckie„ podniebienie
 klatka piersiowa
lejkowata
 skrzywienie kręgosłupa
 nadmierny wzrost kości
długich

wysoki wzrost

nadmiernie długie
palce rąk i stóp
(pająkowatość palców)

wady wrodzone serca
 wady narządu wzroku
Zespół Marfana
Leczenie zachowawcze
opiera się na wykonywaniu
ćwiczeń poprawiających
sprawność życiową płuc,
wzmacniające mięśnie grzbietu i
brzucha
Leczenie operacyjne
serca
i narządu wzroku.
Choroba Recklinghausena
nerwiakowłókniakowatość
Obraz kliniczny

plamy barwnikowe na skórze
(plamy kawowe)

Piegi w okolicach pach i
pachwin

guzki skórne i podskórne
wywodzące się z nerwów
obwodowych i ich zakończeń

Guzki w obrębie kanału
kręgowego mogą być przyczyną
niedowładów i zaburzeń czucia

obniżenie sprawności
intelektualnej

padaczka
Leczenie

Zaopatrzenie ortopedyczne i
rehabilitacja

Właściwe postępowanie
edukacyjne
Fenyloketonuria E70.0
Obraz kliniczny przy nie
stosowaniu diety







opóźnienie rozwoju
psychoruchowego
niepełnosprawność
intelektualna
mysi zapach moczu
padaczka
zaburzenia chodu i postawy
ruchy ateotyczne
zesztywnienie stawów
Leczenie

zastosowanie diety zapobiega
uszkodzeniu OUN
Albinizm E70.3
bielactwo
Obraz kliniczny

Brak pigmentu w skórze,
cebulkach włosów i tęczówce

Jasna skóra

Białe włosy, brwi, rzęsy

Czerwone oczy, rzadziej
niebieskawe zabarwienie
Leczenie

Unikanie działania promieni
słonecznych
Mukowiscydoza E.84
Obraz kliniczny
 Nadmierna produkcja
śluzu
 Nawracające zapalenia
oskrzeli, płuc, zatok
 Niewydolność
enzymatyczna trzustki
Powikłania
 Niepłodność
 Cukrzyca
 Niewydolność serca
 Marskość wątroby
Mukowiscydoza leczenie
Leczenie objawów ze strony
układu oddechowego:
 Antybiotykoterapia
 inhalacje
 Fizykoterapia (drenaże)
 sport
 mukolityki
 Terapia tlenowa
 Przeszczep płuc
Leczenie objawów ze strony
układu pokarmowego



substytucja
enzymatyczna
dieta wysokokaloryczna
suplementacja
witaminowa
Choroby sprzężone z
chromosomem X
Zespół Retta F84.2


Okres normalnego wczesnego rozwoju,
po którym następuje częściowa lub
całkowita utrata sprawności manualnej i
mowy oraz zahamowanie tempa wzrostu
głowy, czas ten przypada na okres ok. 7
m.ż. do 24 m.ż. dziecka
W ICD 10 klasyfikowany jako
całościowe zaburzenie rozwojowe
Zespół Retta
Obraz kliniczny
 Utrata zdolności mowy
 Stereotyp w postaci
kręcenia palcami
 Hiperwentylacja
 Utrata celowych
ruchów rąk
 Zahamowaniu ulegają
rozwój zabawy i
społeczny (pierwsze 2-3
lata życia)




W połowie dzieciństwa
rozwija się ataksja
tułowia i apraksja
połączone ze skoliozą i
kifoskoliozą
Czasami ruchy
choreoatetotyczne
Niepełnosprawność
intelektualna
Napady padaczkowe
(zwykle przed 8 r.ż.)
Hemofillia


Hemofilia A - niedobór
VIII czynnika
krzepnięcia krwi
(czynnika
antyhemolitycznego),
"klasyczna hemofilia"
Hemofilia B - niedobór
IX czynnika krzepnięcia
krwi (czynnika
Christmasa), "choroba
Christmasa"
D66
Postacie hemofilii:

postać ciężka - poziom
czynnika poniżej 1% normy.
Charakteryzuje się częstymi
wylewami pourazowymi i
występowaniem tzw.
krwotoków samoistnych (bez
wyraźnej przyczyny
urazowej)

postać umiarkowana poziom czynnika poniżej 5%
normy

postać lekka - poziom
czynnika powyżej 5% normy
Hemofilia


Objawy to krwotok nawet przy niewielkim
urazie, skaleczeniu oraz wylewy dostawowe,
które prowadzą do zniekształceń stawów i
przykurczów
Leczenie profilaktyczne polega na
uzupełnianiu dożylnie czynnika krzepnięcia
Choroby nerwowo- mięśniowe



Dystrofie, miopatie
Neuropatie
Zanik rdzeniowy mięśni
Objawy wspólne:
1.
Wiotkość mięśniowa
2.
Osłabienie siły mięśni
3.
Zanik mięśni
4.
Ból mięśni, sztywność, kurcze, przykurcze
Dystrofia mięśniowa
Duchenna (DMD)





Upośledzenie ruchu
Paraliż kończyn dolnych
Symetryczne osłabienie mięśni
obręczy biodrowej i barkowej
„kaczkowaty chód”
Trudności ze wstawaniem z
pozycji leżącej i poruszaniem
po schodach
Beckera (BMD)

Objawy takie same jak DMD ale
przy łagodniejszym przebiegu
Miopatie








Typu central core
Miopatia nitkowata
Miopatia miotubularna
Inne: glikogenozy, miopatie tłuszczowe i
mitochondrialne
Leczenie
Rehabilitacja ruchowa
Ćwiczenia oddechowe
Ew. zabiegi korekcyjne
Rdzeniowy zanik mięśni



Typ 1 ostra postać dziecięca – choroba
Werdinga Hoffmanna
Typ 2 postać pośrednia
Typ 3 postać młodzieńcza KugelbergaWelander
Zaburzenie rozpoznawania barw
Rodzaje
dichromatyzmu:
Rodzaje
trichromacji:
Monochromatyzm w 3
formach:
– nie
rozpoznawanie barwy
czerwonej (lub
myleniu jej z barwą
zieloną)
deuteranopia (tzw.
daltonizm) – nie
rozpoznawanie barwy
zielonej (lub myleniu
jej z barwą czerwoną)
tritanopia – nie
rozpoznawanie barw
żółtej i niebieskiej
protanomalia
Monochromacja
protanopia
czopków,
obniżona percepcja
nie ma możliwości
nasycenia i jaskrawości rozróżniania barw, ale wizja
czerwieni
jest w miarę normalna
deuteranomalia
Achromatopsja poza
obniżona percepcja
niezdolnością do
nasycenia (ale nie
rozpoznawania barw
jaskrawości) zieleni
występują również trudności
tritanomalia obniżona w widzeniu przy normalnym
świetle
percepcja barwy
niebieskiej
Agnozja barw
Zaburzenia w liczbie
chromosomów
Zespół Downa Q90







spłaszczona potylica lub
małogłowie
spłaszczona nasada nosa
drobne, skośnie, szeroko
rozstawione szpary
powiekowe nisko osadzone,
małe małżowiny uszne
mikrognacja i związana z nią
rzekoma makroglosia (język
nie mieści się w jamie ustnej)
bruzdy na języku tzw. język
mosznowy
Wady serca, narządu wzroku
i słuchu
Obniżone napięcie
mięśniowe
Zespół Pataua Q91











rozszczep warg i podniebienia
wady oczu (mikroftalmia, anoftalmia)
wady uszu (niskie osadzenie, zniekształcenie małżowin)
anomalie kończyn (polidaktylia, ustawienie palców w kształcie
"kurka od strzelby", pojedyncza bruzda zgięciowa)
wady sercowo-naczyniowe
wady nerek (torbielowatość nerek, wodonercze)
anomalie mózgu
hipotonia mięśni
napady drgawek
wnętrostwo
wady rozwoju macicy
Zespół Edwardsa














niska masa urodzeniowa noworodka (dystrofia
wewnątrzmaciczna)
deformacje czaszki: małogłowie, łódkogłowie
wąskie szpary powiekowe
wady rogówki i tęczówki
nisko osadzone, dysplastyczne małżowiny uszne
anomalie szkieletu:
krótki mostek
zwichnięcie stawów biodrowych
deformacje zgięciowe palców, nakładające się na siebie palce
zgięcie podeszwowe paluchów ("młotkowaty paluch„)
wady serca
wady rozwojowe nerek
wady narządów płciowych
głębokie upośledzenie umysłowe
Zaburzenia w liczbie
chromosomów płci
Zespół Turnera Q96






poduszeczkowate obrzęki
limfatyczne dłoni i stóp w
okresie noworodkowym i
niemowlęcym
nadmiar skóry na karku,
płetwiasta szyja
nisko osadzone, zrotowane
ku tyłowi uszy,
wady układu krążenia
wady układu moczowego
niepełnosprawność
intelektualna, zaburzenia
rozwoju emocjonalnego
Zespół Klinefeltera Q 98





Słabe umięśnienie
Kobieca sylwetka
Dłuższe niż przeciętnie kończyny górne i
dolne
Zmniejszenie rozmiaru jąder i brak
spermatogenezy
Zmniejszenie ilości testosteronu
Trisomia chromosomu X Q 97
zespół XXX, nadkobieta




Kobieta posiada 47 chromosomy
Dobrze zaznaczone trzeciorzędowe cechy
płciowe
Niepełnosprawność intelektualna w stopniu
lekkim
Czasami obniżona płodność
Delecje
Zespół kociego krzyku Q 93.4



Zaburzenia w budowie
krtani powodują
charakterystyczny płacz
dziecko w okresie
pierwszych miesięcy życia,
przypominający miauczenie
kota,
Zmiany kostno- stawowe,
koślawość kończyn,
nadmierna ruchomość
stawów,
Widoczne cechy
dysmorficzne twarzy
Zespół Angelmana Q95.3





Niepełnosprawność
intelektualna,
Ataksja
Padaczka
Wybuchy śmiechu
bez przyczyny
Liczne sensoryzmy
Zespół Wolfa- Hirschhorna Q 93.3





Niska masa urodzeniowa
Spadziectwo
Małogłowie
Dysmorfia twarzy (twarz
przypominająca hełm grecki)
Wady układu kostnego
Zespół Pradera- Williego Q87.1



Niski wzrost
Niepełnosprawność intelektualna
Hyperfagia- niepohamowane
uczucie głodu przy zmniejszonym
energetycznym zapotrzebowaniu
organizmu
Zespół Di George a




D 82.1
Pierwotny niedobór odporności
spowodowany aplazją grasicy
Wrodzone wady serca
Zaburzenia w rozwoju podniebienia
Trudności w uczeniu
Profilaktyka
możliwości leczenia

Poradnictwo genetyczne
Centrum Genetyki Medycznej
Poradnia Genetyczna
ul. Grudzieniec 4, Poznań
 Stowarzyszenie na Rzecz Dzieci z
Zaburzeniami Genetycznymi GEN
os. Lecha 14 (Przedszkole nr 53) , 61-293 Poznań
www.gen.org.pl
Profilaktyka i możliwości
leczenia
2.
Badania prenatalne
Badania inwazyjne
Badania nieinwazyjne

Terapia genowa

1.
Dziękuję za uwagę
Bibliografia










Dziecko niepełnosprawne
ruchowo.Red.Z. Łosiowski,
WSP,W-wa 1997r
Międzynarodowa Statystyczna
Klasyfikacja Chorób i Problemów
Zdrowotnych, rewizja dziesiąta,
Vesalius W-wa 2000r
www.gentyk.pl
www.genetyka.hg.pl
www.marfan.sprint.pl
www.akson.pl
www.orto.med..pl
www.allsengoz.net
www.gdansk.sprint.pl
www.gen.org.pl








www. allaboutar.ritis.com
www.mukowiscydoza.pl
www.muko.med..pl
www.rettsyndrom.gd.pl
www.wikipedia.pl
www.portalwiedzy.onet.pl
www.prader-willi.pl
www.spellcoder.com