Filozofia życia a filozofia pozytywistyczna

FILOZOFIA WSPÓŁCZESNA
1831 to rok śmierci Georga Wilhelma Friedricha Hegla,
który stworzył ostatni wielki racjonalistyczny system
filozoficzny. Jego śmieć uznaje się za koniec epoki
nowożytnej.
Rzeczywiście po Kancie i po Heglu w filozofii XIX w.
wszystko ulega głębokiej zmianie.
Filozofia życia a filozofia pozytywistyczna
 Ogłoszona i uzasadniona przez Kanta „nienaukowość” metafizyki
doprowadziła już XIX w. do postania całego szeregu nurtów, w których
w istocie zaniechano uprawiania metafizyki.
 Filozofia życia i filozofia pozytywistyczna stanowią dwa
zupełnie różnego tego przykłady.
 Były to nurty, które oprócz szeregu pozytywnych twierdzeń zażarcie
zwalczały się nawzajem, co wynikało stąd, że miały zupełnie inne
podejścia do traktowania wiedzy, nauki, filozofii.
Główni przedstawiciele
Filozofia życia
Pozytywizm
 Artur Schopenhauer
 August Comte
 Friedrich Nietzsche
 J.S. Mill
 Wilhelm Dilthey
Artur Schopenhauer (1788-1860)
 Zajmował się głównie etyką, ale ugruntowaną na
tezach metafizycznych;
 W punkcie wyjścia
1. Poddał krytyce etykę Kanta za jej skrajnie
racjonalistyczny wymiar.
 Jego zdaniem imperatyw kategoryczny, pojęcie
obowiązku oraz idea dobrej woli są wyłącznie
hipotezami, które kłócą się z podstawowymi
intuicjami nt. życia.
 Myśl Schopenhauera znajduje się na pograniczu filozofii i psychologii. W
wielu miejscach filozof ten analizuje doświadczenie wewnętrzne na zasadzie
introspekcji i wyciąga wnioski ogólne.
 To jest zatem nowa filozofia, gdyż przyjmuje nowe metody. (subiektywny
punkt wyjścia)
 FILOZOFIA ŻYCIA JEST WIĘC ZUPEŁIE NOWĄ JAKOŚCIĄ W
PORÓWNANIU DO RACJONALIZMU KANTA. Jest to bowiem w
dużej mierze filozofia irracjonalistyczna. XIX wiek jest w tym
względzie przedmurzem dla nowej epoki.
Pesymistyczna filozofia życia
i filozofia woli
Schopenhauer uznał, że światem i
ludźmi rządzi nieprzewidywalna i
niezmienna siła, na którą wpływu
nie mamy.
Jest nią irracjonalna wola, a jej
zewnętrznym przejawem jest życie.
Wola w istocie jest (jako irracjonalna)
bezcelowa, bezsensowna, a przede
wszystkim wiecznie nienasycona.
Człowiek nadto jest istotą świadomą,
więc skazany jest na cierpienie.
Przypomnijmy: w filozofii Kanta
wola miała być powiązana
z racjonalnością, jako dwie
istotne własności natury
ludzkie. Filozofia życia dokonuje
więc istotnej separacji.
Należy zauważyć, że Schopenhauer mówi o woli jako zasadzie
życia w dwóch wymiarach:
 Z jednej strony mówi o
woli jako zasadzie i istocie
świata. Niepoznawalnej,
bezkresnej sile, która
rządzi całym światem.
 (to jest teza metafizyczna)
 Z drugiej strony jest wola
ludzka, indywidualna,
również nieokiełznana
(może przecież wybrać
wszystko); wiecznie
nienasycona, a jako taka, jest
źródłem naszego cierpienia.
 (to jest teza z pogranicza
psychologii)
 Życie jest zatem z istoty cierpieniem, wywołanym frustracjami
wynikającymi z nienasyconej woli.
 Czy można za życia temu jakoś zaradzić?
 Schopenhauer zapewne nie da nam recepty na uszczęśliwianie ludzkości,
będzie tylko mówił w kategoriach minimalizacji zła płynącego z natury
rzeczywistości.
Etyka Schopenhauera
 Wola jest nieunikniona, u wszystkich jednakowa, ale nasze
usposobienia są różne (altruistyczne-egoistyczne).
 Podstawą wszelkiego czynu moralnego jest współczucie,
i wynikające z niego bezinteresowne działanie. (tylko
wtedy możemy okiełznać wolę, Schopenhauer mówi o
uśmierceniu woli; nastaje spokój)
 Nadto ascetyczny tryb życia oraz kontemplacja sztuki i natury
pozwalają poskromić nienasyconą wolę, a tym samym osiągnąć
względny spokój ducha. (to jest jednak dla wybrańców). Muzyka
była dla Schopenhauera szczytem możliwości człowieka, dlatego
Wagner tak lubował się w jego filozofii.
 Schopenhauer
pesymista czy realista?
Na czym polega jego etyka?
Friedrich Nietzsche
(1844-1900)
 antymetafizyczne
 antyracjonalistyczne
 antyobiektywistyczne czyli
relatywistyczne
podejście Nietzschego to główne składniki
jego twórczości, które zarazem są
zaprzeczeniem całej dotychczasowej
tradycji, począwszy od Platona
skończywszy na Kancie.
 Wielki kontynuator Schopenhauera, dokona jednak zupełnie
innego wartościowania woli, jak również sformułuje
diametralnie różną etykę. Odrzucił zarówno pesymizm
Schopenhauera jak i jego teorię współczucia.
Filozofia życia w wydaniu Nietzschego
 Pogląd Kanta o tym, że nie docieramy do istoty rzeczywistości doprowadził
do ekstremum.
 Nie tylko nie docieramy do obiektywnej rzeczywistości, lecz w ogóle coś
takiego nie istnieje.
 Nadto nie ma żadnego ładu, żadnych absolutnych wartości niezależnych od
ludzi (czyli wartości w sensie Platońskim)
 Istnieje tylko zmienność, stawanie się, wyłanianie ciągle nowych
form, totalny chaos, nieprzewidywalny i niemożliwy do ogarnięcia,
czyli życie jako ogrom obcy człowiekowi.
 Tak nas poucza doświadczenie.
 Skoro świat jest bezkresną zmianą,
ciągłym stawaniem się nowych form i
nie ma czegoś takiego jak prawda
obiektywna,
jak zatem należy żyć, czym ma być
ludzkie działanie?
(Nietzsche jest wielki admiratorem teorii
ewolucji Darwina)
ODP.
Prawdą jest tylko to, co służy życiu,
biologiczno-społecznym potrzebom.
Prawda jest więc relatywistyczna i
pragmatyczna.
 1859 r. K. Darwin wydał O powstawaniu gatunków drogą doboru
naturalnego
 Teoria Darwina odnosiła się do sfery stricte biologicznej.
Nietzsche przeniósł ją do teorii społecznej i etyki.
Świat to życie, a życie to wola mocy
MORALNOŚĆ PANÓW
 Wymiar ewolucjonistyczny myśli
Nietzschego:
Życie jest mocą i dążeniem do
przetrwania, do zwycięstwa nad
śmiercią i słabszymi forami;
 To, co najbardziej cenne w
człowieku to indywidualność, a
ci co nie boją się dać wyraz tej
indywidualności, to formy
zapowiadające „Nadczłowieka”
 Przede wszystkim chodzi o
wprowadzenie nowej moralności.
Dwie interpretacje koncepcji
nadczłowieka:
pozytywna
negatywna
MORALNOŚĆ NIEWOLNIKÓW
 Całkowicie zdegenerowanym przejawem woli mocy jest
moralność skoncentrowana wokół idei winy i kary, grzechu i
pokuty, posłuszeństwa i pokory;
 Jest to moralność istot mniej udanych przeciwko tym
szlachetniejszym, lepszym; (Litość, sprawiedliwość, równość
zostały wymyślone przez jednostki marne, w celu osiągnięcia
dominacji nad tymi wyjątkowymi)
 Ówczesne społeczeństwa katolickie i mieszczańskie zdaniem
Nietzschego zdominowane były przez obłudę i oportunizm, ale
przede wszystkim działały przeciwko życiu:
 Cała kultura to NIHILIZM - podsumował
- Jeśli kultywuje się litość, współczucie, hamowanie instynktów,
w istocie zmierza się ku gorszemu, ku pustce i nicości, gdyż nie
ma szans powstania nadczłowieka (form wyższych)
Nietzschego recepta na nihilizm
Główne hasła Nietzschego
 „Przewartościowanie wszystkich
wartości”
 „Bóg umarł”
 Odrzuć fałszywą moralność
niewolników;
 Religia chrześcijańska wyczerpała się
(popadła w oportunizm, obłudę);
 „Wola mocy”
 Idea nadczłowieka
 Przekraczaj samego siebie, nie bój się
świata , tylko wtedy będziesz miał
szanse na realny w nim udział;
 Potęguj swoją wolność i godność
Podsumowanie
 Mimo to, że wzorował się na Schopenhauerze, jego wnioski były
przeciwstawne (etyka miłosierdzia contra moralność panów);
 Doczekał się najróżniejszych interpretacji
 Oddziaływał zarówno na filozofów życia początku XX w.
(np. Migeul de Unamuno, Freuda, Bergsona), jak i na egzystencjalizm tzw.
ateistyczny (J.P. Sartre)
Przede wszystkim uważa się go za duchowego ojca postmodernizmu
 Jeanne Hersch:
Nietzschego należy znać, ale pod żadnym pozorem nie należy
wprowadzać jego teorii w życie
PODSUMOWANIE filozofii życia
 Cechą charakterystyczną całej filozofii życia jest skoncentrowanie na
faktach psychicznych.
 Kategorie: życia, woli, historii, wszystkie one łączą się z psychiką
ludzką!
 Filozofia życia stała się przedsionkiem dla całej psychologii.