Cykl gospodarczy, cykl koniunkturalny, wahania produkcji i

Cykl gospodarczy, cykl koniunkturalny, wahania produkcji i zatrudnienia wokół krótkookresowego trendu. W
procesie wzrostu gospodarczego aktywność gospodarcza ulega na przemian nasileniom i załamaniom; cykl
gospodarczy to inaczej okres pomiędzy jednym a drugim załamaniem; składa się on z czterech faz:
1) kryzysu (recesji) - produkcja i ceny spadają, rośnie bezrobocie;
2) depresji (dna) - stabilizacja produkcji i cen na niskim poziomie, wysokie bezrobocie;
3) ożywienia - wzrost produkcji i cen, spadek bezrobocia;
4) rozkwitu (szczytu, boomu) - stabilizacja produkcji i cen na wysokim poziomie, pełne zatrudnienie;
Cykl gospodarczy może trwać od kilki miesęcy do kilku lat, przy czym skala produkcji, cen i bezrobocia może być
zróżnicowana; państwo może podejmować pewnie działania na rzecz złagodzenia wahań koniunkturalnych i
łagodzenia ich skutków; noszą one nazwę interwencjonizmu państwowego.
Za przyczynę występowania cykli gospodarczych uznaje się najczęściej wahania w działalności inwestycyjnej
przedsiębiorstw.
Bezrobocie, zjawisko gospodarcze polegające na tym, że pewna część ludzi zdolnych do pracy i poszukujących
jej nie znajduje zatrudnienia.
Jego miarą jest stopa bezrobocia, będąca relacją liczby zarejestrowanych bezrobotnych do zasobu siły roboczej
lub do liczby ludności w wieku produkcyjnym (16-65 lat mężczyźni i 16-60 lat kobiety).
Pewien poziom bezrobocia (3-4%) jest w gospodarce nieunikniony, a nawet konieczny (umożliwia dostosowanie
struktury produkcji do zmieniających się potrzeb). Nadmierne bezrobocie jest jednak zjawiskiem niekorzystnym.
W zależności od przyczyn wyróżniamy:
- bezrobocie frykcyjne, obejmujące osoby czasowo bezrobotne z powodu zmiany miejsca pracy lub kwalifikacji,
- bezrobocie strukturalne, związane z ograniczeniem produkcji lub zanikaniem pewnych dziedzin działalności
gospodarczej, w związku z czym powstaje nadmiar pracowników reprezentujących określone zawody,
- bezrobocie technologiczne, związane z wprowadzaniem postępu technicznego, zastępowaniem pracy ludzi
pracą maszyn i urządzeń,
- bezrobocie klasyczne, pojawiające się, gdy w wyniku działalności związków zawodowych lub ustawodawstwa
pracy poziom płac jest wyższy od poziomu równowagi (pracodawcy zmniejszają wówczas popyt na pracę),
- bezrobocie koniunkturalne (Koniunktura), powstaje w wyniku zmniejszenia się popytu globalnego w fazie
załamania gospodarczego (Cykl gospodarczy).
Inflacja, proces wzrostu poziomu cen, powodujący niekontrolowane i nie akceptowane społecznie zmiany
proporcji podziału dochodu narodowego. We współczesnej gospodarce światowej występuje ona powszechnie,
choć z różnym nasileniem w poszczególnych krajach. Stopień nasilenia inflacji określa stopa inflacji, wyrażająca
w procentach wzrost poziomu cen w okresie badanym w stosunku do okresu przyjętego przez ustawę. W
zależności od poziomu stopy inflacji rozróżniamy:
1) inflację pełzającą (do kilku procent w skali rocznej), nie powodującą zakłóceń w przebiegu procesów
gospodarczych, poddającą się kontroli.
2) inflację kroczącą (z reguły do kilkunastu procent rocznie), gdy oczekiwania inflacyjne wywołują określone
zachowania podmiotów gospodarczych wzmagające ten proces, przy czym zaczyna się ona wymykać kontroli.
3) inflację galopującą (powyżej 20%), powodującą narastające zakłócenia w przebiegu procesów gospodarczych,
osłabienie systemów motywacyjnych, a w rezultacie zahamowanie wzrostu gospodarczego.
4) hiperinflację, gdy natężenie procesów inflacyjnych uniemożliwia racjonalne gospodarowanie z powodu
niemożności prowadzenia rachunku ekonomicznego, planowania działań gospodarczych, nieskuteczności
systemów motywacyjnych, co prowadzi do anarchizacji życia społecznego.
Proces inflacji jest niezwykle złożony ze względu na mnogość jej przyczyn, przejawów i skutków. Z punktu
widzenia przyczyn wyróżnia się inflację popytową (ciągnioną przez popyt) i kosztową (pchaną przez koszty).
Inflacja popytowa jest wynikiem nadmiernej ilości pieniądza w obiegu. Nazywa się ją także inflacją pieniężną. Jej
źródłem mogą być nadmierne wydatki państwa, nie znajdujące pokrycia w dochodach (inflacja budżetowa),
nadmierna kreacja pieniądza kredytowego (inflacja kredytowa) lub nadmierny w stosunku do wzrostu produkcji
wzrost płac (inflacja płacowa).
Inflacja kosztowa związana jest ze wzrostem kosztów produkcji.
Zazwyczaj obydwa rodzaje inflacji występują równocześnie. Mechanizm inflacji przejawia się w występowaniu
tzw. spirali inflacyjnej, polegającej na wzajemnym wspomaganiu się ruchów cen, dochodów i kosztów, z których
jedne są raz przyczyną, a innym razem skutkiem zmian pozostałych. Wśród wielu płaszczyzn spirali inflacyjnej
wymienia się konkurencyjne ceny - płace, płace - płace (wzrost płac w jednych dziedzinach gospodarki staje się
przyczyną nacisków na wzrost płac w innych dziedzinach), płace - świadczenia społeczne (żądania waloryzacji
świadczeń społecznych w ślad za wzrostem płac), ceny - ceny (wzrost jednych towarów skłania producentów
innych towarów do podwyżek cen w celu zachowania ukształtowanych wcześniej proporcji cenowych), ceny stopa procentowa itp.
Początkowo procesy inflacyjne występowały tylko w okresach ożywienia koniunktury gospodarczej. Współcześnie
towarzyszą one każdej fazie cyklu gospodarczego. Pojawiły się w związku z tym nowe pojęcia: stagflacja i
slumpflacja.
Ograniczenie inflacji lub przeciwdziałanie jej wystąpieniu wymaga odpowiedniej polityki państwa w zakresie
kształtowania dochodów społeczeństwa, ograniczania deficytu budżetowego (polityka fiskalna), kontroli emisji
pieniądza przez bank centralny i kreacji pieniądza kredytowego przez banki komercyjne (polityka monetarna).
Deficyt budżetowy, niedobór dochodów budżetu państwa w stosunku do jego wydatków (inaczej - nadwyżka
wydatków nad dochodami). Źródłami finansowania deficytu budżetowego mogą być kredyty bankowe udzielane
przez bank centralny, emisja papierów wartościowych (obligacji, weksli, bonów skarbowych), podwyższenie stopy
podatkowej, a w ostateczności dodatkowa emisja pieniądza.
Deficyt budżetowy, przy niewielkich jego rozmiarach, może mieć korzystny wpływ na gospodarkę, zwłaszcza w
okresie recesji (interwencjonizm państwowy). Przekroczenie jego "bezpiecznej" granicy (5% produktu
narodowego brutto) może wywołać poważne zaburzenia w gospodarce (inflacja).
Denominacja pieniądza, obniżenie - w przyjętej proporcji - nominalnej wartości wszystkich znaków pieniężnych,
będące elementem reformy walutowej, zmierzającej do stabilizacji pieniądza. Jej konieczność jest zazwyczaj
rezultatem długotrwałej wysokiej inflacji.
Denominacja polega na automatycznym "odcięciu zer". Towarzyszy jej wymiana znaków pieniężnych, przy czym
przez pewien czas (2-3 lata) mogą pozostawać w obiegu "stare" i "nowe" znaki pieniężne. W Polsce ostatnia
denominacja pieniądza miała miejsce 1 I 1995. Została dokonana w stosunku 1:10000.
Narodowy Bank Polski, NBP, bank centralny w Polsce, utworzony w 1945. Główne jego zadania dotyczą kreacji
i emisji pieniądza oraz kontroli i kredytowania - w oparciu o kredyt refinansowy - banków komercyjnych. Do 1989
prowadził również działalność operacyjną w sferze kredytowania podmiotów gospodarczych i osób oraz
gromadzenia lokat pieniężnych, którą przejęły wyłonione z NBP tzw. banki komercyjne. W 1993, po wyłonieniu ze
struktury NBP Polskiego Banku Inwestycyjnego, całkowicie zaprzestał on działalności operacyjnej. Na czele NBP
stoi prezes, powoływany na 6-letnią kadencję przez Sejm na wniosek Prezydenta RP.
Kredyt refinansowy, kredyt udzielany przez bank centralny bankom komercyjnym dla zapewnienia płynności
operacji finansowych, wspierający preferencyjne kredyty dla wybranych dziedzin gospodarki.