i.program ochrony środowiska
advertisement
GMINA i MIASTO RUDNIK nad SANEM I.PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA II.PLAN GOSPODARKI ODPADAMI URZĄD GMINY I MIASTA W RUDNIKU NAD SANEM 37-420 Rudnik nad Sanem, ulica Rynek 40 Tel.: (0-15) 876-10-02 Fax : (0-15) 876-11-19 www.rudnik.pl e-mail: [email protected] R ud ni k n ad Sa n em 2 0 0 7 P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I M I A S TA R U D N I K N A D S A N E M GMINA i MIASTO RUDNIK nad SANEM I.PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA URZĄD GMINY I MIASTA W RUDNIKU NAD SANEM 37-420 Rudnik nad Sanem, ulica Rynek 40 Tel.: (0-15) 876-10-02 Fax : (0-15) 876-11-19 www.rudnik.pl e-mail: [email protected] R ud ni k n ad Sa n em 2 0 0 7 1 P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I M I A S TA R U D N I K N A D S A N E M AUTOR PROJEKTU „ PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA „ : BIURO BADAWCZO–PROJEKTOWE „ŚRODOWISKO” SP. Z O.O. 35-506 RZESZÓW OSMECKIEGO 41.1 ZESPÓŁ AUTORSKI PROJEKTU : mgr inż. Zygmunt Koczot – kierownik projektu programu ochrony środowiska 2 P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M SPIS TREŚCI : 1. WSTĘP 2. CHARAKTERYSTYKA GMINY I MIASTA RUDNIK NAD SANEM 2.1. Przestrzeń gospodarczo-społeczna gminy (wybrane elementy) 2.1.1. Dane ogólne, położenie, podział administracyjny 2.1.2. Stan i struktura ludności 2.1.3. Gospodarka (przemysł i usługi) 2.1.4. Rolnictwo 2.2. Systemy infrastruktury technicznej i gospodarki komunalnej 2.2.1. Komunikacja-drogowa, kolejowa, inne 2.2.2. Zaopatrzenie w wodę, oczyszczanie ścieków 2.2.3. Gospodarka odpadami 2.2.4. Ciepłownictwo 2.2.5. Gazownictwo 2.2.6. Elektroenergetyka 2.3. Środowisko przyrodnicze gminy 2.3.1. Budowa geologiczna i rzeźba terenu 2.3.2. Bogactwa naturalne 2.3.3. Gleby 2.3.4. Wody podziemne i powierzchniowe 2.3.5. Stan zanieczyszczenia powietrza 2.3.6. Warunki klimatyczne 2.3.7. Roślinność i zieleń 2.3.8. Świat zwierząt 3 8 8 8 9 11 12 14 15 16 19 22 22 23 24 24 24 25 26 30 31 32 34 3. PRZYCZYNY ZAGROŻEŃ ORAZ TENDENCJE ZMIAN W ŚRODOWISKU PRZYRODNICZYM GMINY 35 3.1. Zmiany rzeźby terenu 35 3.2. Wody podziemne i powierzchniowe 35 3.3. Zanieczyszczenia powietrza 37 3.4. Hałas 48 3.5. Degradacja gleb 40 3.6. Degradacja roślinności 40 3.7. Świat zwierząt 42 3.8. Elektromagnetyczne promieniowanie niejonizujące 42 3.9. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska 43 3.10. Zewnętrzne źródła zagrożeń dla środowiska przyrodniczego 44 4. IDENTYFIKACJA CELÓW DLA OCHRONY ŚRODOWISKA 44 5. STRATEGIA DZIAŁAŃ DLA POPRAWY STANU ŚRODOWISKA 48 P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M 6. HARMONOGRAM WRAZ Z KOSZTAMI REALIZACJI PROGRAMU ORAZ ŹRÓDŁA JEGO FINANSOWANIA 6.1. Założenia szacowania kosztów 6.2. Źródła finansowania i warunki udzielania pomocy publicznej 6.2.1. Krajowe źródła finansowania Programu 6.2.2. Fundusze strukturalne Unii Europejskiej 6.2.3. Inne formy pomocy finansowej 6.3. Harmonogram, koszty i sposoby finansowania zadań Programu Struktura Programu Ochrony Środowiska 58 58 58 60 61 66 67 67 ZARZĄDZANIE PROGRAMEM 7.1. Instrumenty realizacji programu 7.1.1. Instrumenty prawne 7.1.2. Instrumenty ekonomiczne 7.1.3. Instrumenty organizacyjne 7.1.4. Instrumenty edukacyjno-informacyjne 7.2. Kontrola realizacji programu 7.2.1. Monitoring stanu środowiska 7.2.2. Monitoring działań Urzędu Miasta i Gminy na rzecz realizacji celów określonych Programem 68 68 68 70 71 72 73 73 8. STRESZCZENIE 77 9. TERMINOLOGIA PRZYJĘTA W PROGRAMIE OCHRONY ŚRODOWISKA 9.1. Terminologia z zakresu rozwoju zrównoważonego 9.2. Terminologia z zakresu ochrony środowiska 9.3. Terminologia z zakresu gospodarki wodno-ściekowej 9.4. Terminologia z zakresu gospodarki odpadami 83 83 83 85 87 10. HARMONOGRAM DZIAŁAŃ INWESTYCYJNYCH 90 11. MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE 91 7. MAPY POGLĄDOW E 73 P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M 1. WSTĘP Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska1, polityka ekologiczna państwa ma na celu stworzenie warunków niezbędnych do realizacji ochrony środowiska (art. 13). W celu realizacji polityki ekologicznej państwa zarządy województwa, powiatów i gmin sporządzają swoje programy ochrony środowiska uwzględniając w nich cele ekologiczne, priorytety ekologiczne, rodzaj i harmonogram działań proekologicznych oraz środki niezbędne do osiągnięcia ustalonych celów (art. 14 i 17). Cele ogólne polityki ekologicznej państwa w sferze racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych oraz jakości środowiska określa II Polityka Ekologiczna Państwa przyjęta przez Radę Ministrów dnia 13.06.2000 roku. Zgodnie z nią nadrzędną wartością w polityce ekologicznej państwa jest człowiek. Oznacza to, że zdrowie społeczeństwa jako całości, komfort środowiska, w którym żyją i pracują społeczności lokalne oraz życie i zdrowie każdego obywatela są głównym kryterium w realizacji polityki ekologicznej na każdym szczeblu. Dotyczy to więc miejsca pracy i zamieszkania, szczebla lokalnego, regionalnego i krajowego. Polityka ekologiczna winna się rządzić pewnymi zasadami, a wśród nich wiodącą czyli zasadą zrównoważonego rozwoju. Podstawowym założeniem zrównoważonego rozwoju jest takie prowadzenie polityki i działań w poszczególnych sektorach gospodarki i życia społecznego, aby zachować zasoby i walory środowiska w stanie zapewniającym trwałe, nie doznające uszczerbku możli-wości korzystania z nich zarówno przez obecne jak i przyszłe pokolenia, przy jednoczesnym zachowaniu trwałości funkcjonowania procesów przyrodniczych oraz naturalnej różnorodności biologicznej na poziomie krajobrazowym, ekosystemowym, gatunkowym i genowym. Istotą zasady zrównoważonego rozwoju jest równorzędne traktowanie racji społecznych,ekonomicznych i ekologicznych. Oprócz zasady zrównoważonego rozwoju przy realizacji polityki ekologicznej winny być brane pod uwagę inne, pomocnicze zasady: zasada przezorności, która przewiduje, że rozwiązywanie pojawiających się problemów powinno następować już wtedy, kiedy pojawia się uzasadnione prawdopodobieństwo, że problem wymaga rozwiązania, zasada wysokiego poziomu ochrony środowiska, która zakłada, że stosowanie prewencji i przezorności powinno być ukierunkowane na wysoki i bezpieczny dla zdrowia ludzkiego poziom ochrony środowiska, zasada integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi, co w praktyce oznacza uwzględnienie w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi, zasada równego dostępu do środowiska przyrodniczego, a więc potrzeba zaspokajania potrzeb obecnego pokolenia z równoczesnym tworzeniem i utrzymywaniem warunków dla przyszłych pokoleń jako społeczeństw, grup społecznych i jednostek ludzkich w ramach sprawiedliwego dostępu do ograniczonych zasobów i walorów środowiska oraz równoważenie szans pomiędzy człowiekiem a przyrodą poprzez zapewnienie zdrowego 1 Ustawa Prawo ochrony środowiska z dn. 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U.z 2006, Nr 129, poz. 902) P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M i bezpiecznego funkcjonowania jednostek ludzkich przy zachowaniu trwałości podstawowych procesów przyrodniczych ze stałą ochroną różnorodności biologicznej, zasada regionalizacji oznaczająca między innymi rozszerzenie uprawnień dla samorządu terytorialnego do ustalania regionalnych opłat i wymogów ekologicznych wobec jednostek gospodarczych i regionalizowanie ogólnokrajowych narzędzi polityki ekologicznej, zasada uspołecznienia polityki ekologicznej przez stworzenie instytucjonalnych, prawnych i materialnych warunków do udziału obywateli, grup społecznych i organizacji pozarządowych w procesie kształtowania modelu zrównoważonego rozwoju, zasada „zanieczyszczający płaci”, zasada prewencji, która zakłada, że przeciwdziałanie negatywnym skutkom dla środowiska powinno być podejmowane na etapie planowania i realizacji przedsięwzięć, zasada stosowania najlepszych dostępnych technik, zasada skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej, która ma zastosowanie do wyboru planowanych przedsięwzięć inwestycyjnych ochrony środowiska. Ochrona środowiska przyrodniczego jest jednym z głównym warunków osiągnięcia zrównoważonego rozwoju, równie istotnym jak pozostałe czynniki, którymi są rozwój gospodarczy, ład przestrzenny i warunki społeczne. Zrównoważony rozwój z punktu widzenia środowiska przyrodniczego to dążenie do: zachowania możliwości odtwarzania się zasobów naturalnych, racjonalnego użytkowania zasobów nieodnawialnych i zastępowania ich substytutami, ograniczania uciążliwości dla środowiska i nieprzekraczania granic wyznaczonych jego odpornością, zachowania różnorodności biologicznej, zapewnienia obywatelom bezpieczeństwa ekologicznego, tworzenia podmiotom gospodarczym warunków do uczciwej konkurencji w dostępie do ograniczonych zasobów i możliwości odprowadzania zanieczyszczeń. Generalnie celami polityki ekologicznej w skali kraju w sferze racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych są : racjonalizacja użytkowania wody, zmniejszenie zużycia surowców oraz odpadów z produkcji, zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, ochrona gleb, wzbogacanie i racjonalna eksploatacja zasobów leśnych, ochrona zasobów kopalin. Program ochrony środowiska dla Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem powinien wytyczać cele polityki ekologicznej, takie jak : P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych przez zmniejszenie zużycia energii, surowców i materiałów, a równocześnie wzrost udziału w wykorzystywaniu zasobów odnawialnych, ochronę powietrza i ochronę przed hałasem przez redukcję emisji gazów i pyłów oraz emitorów hałasu i wibracji, ochronę wód przez właściwą gospodarkę wodno-ściekową oraz racjonalizację zużycia wody, ochronę gleb i powierzchni ziemi przez minimalizowanie destrukcyjnych oddziaływań przemysłu oraz komunikacji, ochronę zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem bioróżnorodności przez zmniejszanie presji wynikającej z rozwoju gospodarczego. Cele ochrony środowiska dla Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem powinny nosić cechy specjalistycznych, mierzalnych, akceptowalnych, realistycznych, terminowych. Program ochrony środowiska powinien być powiązany z dokumentami wyższej rangi i wynikać z zapisów Polityki Ekologicznej Państwa2. Program ochrony środowiska powinien być także powiązany z dokumentami szczebla wojewódzkiego, powiatowego oraz gminnego. Z dokumentów szczebla wojewódzkiego, powiatowego i gminnego zostały w pierwszym rzędzie uwzględnione : Program Ochrony Środowiska dla Województwa Podkarpackiego. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Niżańskiego. Plan Rozwoju Lokalnego Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem - lipiec 2004. Strategia rozwoju Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem. W Programie ochrony środowiska dla Województwa Podkarpackiego wskazano 4 obszary strategiczne: : ochronę i poprawę jakości środowiska, racjonalne użytkowanie zasobów środowiska, współpracę transgraniczną, edukację ekolog, dostęp do informacji, poszerzanie dialogu społecznego W Programie... dla Powiatu Niżańskiego pominięto współpracę transgraniczną W poszczególnych obszarach wyodrębniono cele strategiczne. Obszar strategiczny”Ochrona i poprawa jakości środowiska” obejmuje cele : 2 Ochronę wód i kształtowanie stosunków wodnych, Gospodarkę odpadami, Ochronę przed hałasem, Ochronę przed polami elektromagnetycznymi, Przeciwdziałanie poważnym awariom oraz zapewnienie bezpieczeństwa chemicznego i biologicznego, Ograniczanie zanieczyszczeń powietrza, przeciwdziałanie zmianom klimatu Ochronę przyrody, krajobrazu i różnorodności biologicznej. Polityka Ekologiczna Państwa – uchwalona przez Sejm RP w dniu 8 maja 2003 r. P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Obszar „Racjonalne użytkowanie zasobów środowiska” obejmuje 5 celi strategicznych : Zmniejszenie materiałochłonności, wodochłonności, energochłonności i odpadowości gospodarki, Wykorzystanie energii odnawialnej, Ochrona gleb i rekultywacja terenów zdegradowanych, Ochrona kopalin, Wzbogacanie i racjonalne użytkowanie lasów. Działania w polu strategicznm „Współpraca transgraniczna” sprowadzają się do ograniczenia, zmniejszenia zanieczyszczeń transgranicznych. W tym celu konieczna jest współpraca z innymi gminami , powiatami, bądź województwami w zakresie przeciwdziałania awariom, jak również w zakresie ochrony i racjonalnego wykorzystania zasobów środowiska naturalnego. Obszar strategiczny „Edukacja ekologiczna, dostęp do informacji i poszerzanie dialogu społecznego” obejmuje jeden cel strategiczny tj. Propagowanie idei ochrony środowiska oraz trwałego i zrównoważonego rozwoju (ekonomicznego, ekologicznego i społecznego) w społeczeństwie. W „Planie Rozwoju Lokalnego Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem”, której zadaniem jest przyspieszenie rozwoju i strukturalnego dostosowania Miasta i Gminy oraz poprawa poziomu życia jej mieszkańców, za strategiczne cele uznano : Zmiana w strukturze gospodarczej obszaru, w tym zasady kształtowania rolnej i leśnej przestrzeni produkcyjnej Wspieranie rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości,Rozwój nowych zakładów produkcyjnych dających zatrudnienie szczególnie dla kobiet,Kształtowanie harmonijnego krajobrazu kulturowego gminy,Przemyślana gospodarka łowiecka i hodowlana, Wykorzystanie walorów naturalnych do celów agroturystycznych, sportowych, Budowa obiektów noclegowych i gastronomicznych, Powstawanie nowych punktów usługowych,Uzbrojenie terenów pod inwestycje, Promocja gospodarcza i turystyczna,Tworzenie nowych produktów turystycznych. Zmiana w sposobie użytkowania terenu Prowadzenie przemyślanej polityki w zakresie wydawania pozwoleń na budowę (strefa ochrony konserwatorskiej, grunty o wysokich klasach bonitacyjnych, tereny zalewowe), Ograniczanie rozpraszania zabudowy na terenach wiejskich, Ograniczanie budowy obiektów „agresywnych” krajobrazowo,Wzbogacanie walorów widokowych, Uzbrajanie terenów pod inwestycje,Ochrona systemów, obszarów chronionych, ochrona węzłów i ciągów ekologicznych, Rozwój systemu komunikacji i infrastruktury Rozbudowa układu ulicznego w dostosowaniu do potrzeb wynikających z rozwoju miasta,Uporządkowanie układu dróg powiatowych i gminnych, zapewnienie im odpowiednich parametrów technicznych, Budowa ciągów pieszych,Polepszenie układu komunikacji autobusowej, Rozwój ścieżek rowerowych, Zwiększanie liczby miejsc parkingowych, zwłaszcza przy obiektach publicznych, Remonty istniejących sieci elektroenergetycznych, Zaopatrzenie ludności w wodę z sieci wodociągowej, Budowa sieci kanalizacyjnej na obszarze całej gminy, Wprowadzenie całkowitej segregacji odpadów. P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Poprawa stanu środowiska naturalnego Poprawa i ochrona jakości wód powierzchniowych i wgłębnych, Ochrona powietrza–promowanie wśród wikliniarzy kotłów opalanych gazem, Uporządkowanie gospodarki odpadami, Kanalizacja wsi, Zaopatrzenie ludności w wodę z sieci wodociągowej, Dalsza rozbudowa istniejącej oczyszczalni ścieków w Rudniku nad Sanem, Zwiększenie ilości ścieżek edukacji ekologicznej (spacerowych, rowerowych), Wytyczenie miejsc na rodzinne pikniki, wycieczki, ogniska, Wprowadzania użytków ekologicznych, Zmniejszenia ilości odpadów trafiających na wysypisko w wyniku ich segregowania, Objęcie ochroną drzew pomnikowych. Poprawa stanu środowiska kulturowego Ochrona dóbr kultury materialnej, Wzbogacenie oferty kulturalnej dla turystów i mieszkańców, Aktywizacja bibliotek. Poprawa warunków i jakości życia, w tym zmiana w strukturze zamieszkania Tworzenie nowych miejsc pracy, promocja przedsiębiorczości, Wspieranie inicjatyw obywatelskich, Zabezpieczenie terenów przeznaczonych pod budownictwo wielo i jednorodzinne, Rozwój mieszkalnictwa w warunkach nie kolidujących z wymogami ochrony środowiska,Remonty budynków użyteczności publicznej, Poprawa estetyki osiedli, Doposażenie placówek służby zdrowa, Informatyzacja gminy, Polepszenie warunków mieszkaniowych dla rodzin najuboższych, Poprawa bazy oświatowej – budowa nowych placówek (Przedszkole w Rudniku nad Sanem, Sala gimnastyczna w Kopkach i Przędzelu) rozbudowa i remonty, Stworzenie bazy dla działalności w obszarze pomocy społecznej.Poprawa stanu bezpieczeństwa, Wzbogacenie oferty kulturalnej dla mieszkańców, Poprawa dostępu do usług, Akcja dożywiania dzieci i młodzieży, Zapewnienie stałej opieki dla ludzi starszych, schorowanych, Organizowanie robót publicznych, Przeciwdziałanie zjawisku wykluczenia społecznego, Podnoszenie kwalifikacji kadry pedagogicznej, System kształcenia ustawicznego, Doprowadzenie wszystkich mediów, zwłaszcza na terenach wiejskich. Z analizy celów szczegółowych wynika,że cel główny uwzględnia ochronę zasobów środowiska przyrodniczego zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju oraz z celami ekologicznymi państwa. Wśród celów wymienionych w cytowanym dokumencie są : wykorzystanie wartości przyrodniczo-krajobrazowych gminy, ochrona i zagospodarowywanie walorów i zasobów środowiska przyrodniczego i kulturowego, prawidłowa gospodarka leśna, rozwój i poprawa funkcjonowania systemu komunikacji i infrastruktury technicznej, co w konsekwencji prowadzi do realizacji takich celów jak: poprawa jakości powietrza, zmniejszenie hałasu oraz zmniejszenie nadzwyczajnych zagrożeń środowiska, uporządkowanie gosp. wodno-ściekowej jako elementu ochrony wód racjonalne i proekologiczne gospodarowanie zasobami zieleni nieurządzonej i terenami niezainwestowanymi jako realizacja celu krajowego w zakresie utrzymania różnorodności biologicznej i krajobrazowej. poprawa warunków życia mieszkańców i stanu bezpieczeństwa publiczn. zagospodarowywanie terenu gminy w sposób racjonalny pod względem przestrzennym i architektonicznym. P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M 2.CHARAKTERYSTYKA GMINY I MIASTA RUDNIK NAD SANEM 2.1. Przestrzeń gospodarczo-społeczna gminy (wybrane elementy) 2.1.1.Dane ogólne, położenie, podział administracyjny : Gmina i Miasto Rudnik nad Sanem zlokalizowana jest w powiecie niżańskim, w północnej-wschodniej części województwa podkarpackiego. W terenie gminy położone jest miasto Rudnik nad Sanem i 4 sołectwa: Chałupki, Kopki, Przędzel i Przędzel Kolonia . Od południa graniczy z gminą Nowa Sarzyna i Jeżowe, od wschodu przylega do gmin Krzeszów i Ulanów, a od północy i zachodu z gminą Nisko. Rudnik nad Sanem ma dogodne połączenia drogowe z Niskiem, siedzibą Powiatu oraz Rzeszowem siedzibą Województwa Podkarpackiego. Gmina Rudnik nad Sanem zajmuje powierzchnię c. 79. km 2, liczba ludności wynosi c. 10 tyś. mieszkańców ogółem. Podział administracyjny gminy Rudnik nad Sanem. Miasto / Sołectwa Powierzchnia ( ha ) Rudnik nad Sanem Chałupki Kopki Przędzel Przędzel Kolonia Razem () 3.659 346 1.083 2.383 400 7.871 Ludność [2006] 6.833 361 1.275 1.504 320 10.293 Miasto Rudnik nad Sanem pełni rolę centralnego miejsko-gminnego ośrodka usługowego. Ośrodki wiejskie wyposażone są w podstawowe, niezbędne dla obsługi wsi usługi. Rudnik nad Sanem jest jednym z najstarszych ośrodków koszykarstwa artystycznego i użytkowego w Polsce. W 1878 roku właściciel dóbr rudnickich założył szkołę koszykarską, tym samym rozpoczął się rozwój tego rzemiosła w Rudniku nad Sanem i okolicznych miejscowościach.Z wikliny wytwarzane są z artykuły powszechnego użytku, wyroby artystyczne, z których znaczna część jest eksportowana. Struktura przestrzenna miasta i gminy to : obszary rolne i leśne w tym : obszary z przewagą gruntów możliwych do zalesień, obszary rolniczej przestrzeni produkcyjnej wyłączonej z zabudowy, obszary rolniczej przestrzeni produkcyjnej z możliwością zabudowy, oraz obszary zainwestowane w tym : obszary zabudowane i obszary mogące być przeznaczone pod zabudowę, tereny rekreacji i wypoczynku, pozostałe tereny, w tym : komunikacji, infrastruktury technicznej. Gmina i Miasto Rudnik nad Sanem położona jest w Kotlinie Sandomierskiej, w obrębie trzech mezoregionów : Płaskowyżu Kolbuszowskiego, Płaskowyżu Tarnogrodzkiego i Równiny Biłgorajskiej. P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Od zachodu i południa rozpościerają się tereny Puszczy Sandomierskiej, od północy Lasy Janowskie, a od zachodu - Puszcza Solska. Rozległe lasy, enklawy pierwotnej przyrody, liczne zbiorniki wodne, rzeki i strumienie, piękne krajobrazy, niezanieczyszczone środowisko, zabytki i pomniki historii uatrakcyjniają turystycznie region. Równie bogata jest fauna i flora. Główną rzeką regionu jest San, wyjątkowo malowniczy, pięknie wkomponowany w krajobraz. Ze wschodu na zachód płynie w piaszczystym płytkim korycie Tanew, wpadająca do Sanu w okolicach Ulanowa. Lewobrzeżny dopływ Sanu, Rudna, łączy się z Sanem w Rudniku. San jest wymarzonym miejscem do wędkowania. Turystyce sprzyja także klimat : upalne, słoneczne lata, z niewielką ilością opadów, zimy dość łagodne, umiarkowanie śnieżne. Na terenie gminy znajduje się kilkadziesiąt zabytków oraz obiektów zainteresowania konserwatorskiego. Badania archeologiczne wskazują, że osadnictwo na terenie obecnego Rudnika istniało już w epoce brązu. Pierwsze próby założenia miasta o nazwie Rudnik podjeto w 1552 roku, niemniej do powstania miasta na prawie magdeburskim doszło 5 lat później, w 1557 roku. Wyciąg z aktu lokacyjnego znajduje się w "Metryce Koronnej", karty 374-375. Jeszcze w tym samym roku teren miasta został rozmierzony, wytyczono rynek, ulice, działki dla mieszczan, rozpoczęła się budowa domów. Z lat 60. i 70. XVI wieku pozostało szereg wzmianek w dokumentach wskazujących na istnienie i szybką rozbudowę miasta, poświadczona jest również działalność władz miejskich. Miasto zdobi pomnik hrabiego F.Hompescha, który był inicjatorem i twórcą rzemiosła wikliniarskiego. Nad niską, głównie parterową i jednopiętrową zabudową centrum miasta góruje zwarta sylwetka kościoła parafialnego, pw. Świętej Trójcy. Parafia powstała w 1585 roku. Centrum rozrastającego się miasta pozostaje nadal obszerny rynek, otoczony zwartą zabudową. W ciągu dookolnej zabudowy placu wyróżnia się narożny budynek dawnego Banku Kredytowego. Prostokątna, piętrowa, murowana budowla, wzniesiona w 1907 roku ma, jak na lokalne warunki, obszerną bryłę i obfitą, szczegółowo opracowaną dekorację. Na południowym krańcu miasta wznoszą się pozostałości zespołu pałacowego hr. Tarnowskich wpisanego do rejestru zabytków. Zespół parkowo-pałacowy wraz z otoczeniem to obiekt o najwyższym potencjale komercyjnym (turystyka) na terenie gminy i miasta Rudnik. Jego usytuowanie pomiędzy miastem a proponowaną lokalizacją przystani rzecznej nieopodal promu do Bielin sprzyja zagospodarowaniu go na cele turystyki, sportu i rekreacji. Ponadto do rejestru zabytków został wpisany budynek dawnego Nadleśnictwa Rudnik, Młyn i Elektrownia, Budynek mieszkalny Rynek 29, Budynek dawnej Szkoły Ludowej, Najstarsza część Cmentarza Parafialnego w Rudniku nad Sanem, Cmentarze z I wojny światowej (Przędzel,Rudnik), Kościół Parafialny w Kopkach. Niemniej korzystne warunki przyrodniczo–krajobrazowe, bogactwo fauny i flory, cieki wodne, niezanieczyszczone powietrze oraz piękne lasy stwarzają korzystne warunki do harmonijnego obcowania ludzi ze środowiskiem naturalnym. P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M 2.2.2.Stan i struktura ludności : Powierzchnia i ludność, według danych Urzędu Gminy i Miasta powierzchnia obszaru całej gminy wynosi 78.7 km2. Liczba ludności gminy w 2006 roku wynosiła c. 10.293 osób. Średnia gęstość zaludnienia gminy wynosiła 131 osób/ km2. Największą gęstość zaludnienia posiada siedziba miasta i gminy Rudnik nad Sanem (185). Struktura demograficzna ludności jest istotnym elementem rozwoju gminy. Decyduje m. in. o kształcie rynku pracy, potrzebach edukacyjnych, spodziewanych kierunkach migracji, zadaniach z zakresu opieki społecznej. Struktura wiekowa ludności jest korzystna. Ponad połowa populacji gminy (ca 57%) jest w wieku produkcyjnym. W wieku przedprodukcyjnym pozostaje ca 28%, a w wieku poprodukcyjnym ca 15% mieszkańców. Wśród populacji w wieku produkcyjnym przeważają mężczyźni stanowiący c. 55% tej grupy wiekowej, a wśród populacji w wieku poprodukcyjnym przeważają kobiety, które stanowią c. 65 % tej grupy ludności. Tabela . Ludność gminy wg płci wiek produkcyjny Rok Ogółem Mężczyźni Kobiety 2006 10293 5095 5198 Wśród mieszkańców gminy w wieku 15 lat i więcej 33,0% stanowią osoby z wykształceniem podstawowym, 28,0% z wykształceniem zasadniczym, 32,0% z wykształceniem średnim, 7,0% z wykształceniem wyższym. Najwyższa stopa bezrobocia dotyczy osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym i średnim, a wśród kobiet dodatkowo jeszcze z wykształceniem wyższym. Tabela . Ludność gminy w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym Rok Og. 2005 10293 w wieku Przedprodukcyjnym Produkcyjnym Poprodukcyjnym (<17 lat) (18-60K, 18-65M) (>60 K, >65 M) w osobach W% W osobach W% w osobach w% 2885 28 5873 58 1535 14 Do istotnych problemów demografii regionu należy zaliczyć strukturę wiekową ludności. Przekładając się na warunki społeczno-ekonomiczne, proporcja liczby osób w wieku produkcyjnym do stosunku w wieku nieprodukcyjnym ściśle wiąże się z możliwościami finansowymi gospodarstw domowych. Jest to wynikiem konieczności utrzymywania części społeczeństwa znajdującej się w wieku, w którym pracy podjąć bądź nie mogą, bądź nie są w stanie. P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Zmiany w stanie ludności dotyczą zarówno jej ruchu naturalnego, czyli urodzeń i zgonów, jak i ruchu związanego z migracjami. Warunki ekonomiczne oraz warunki socjalno-bytowe wykazują znaczny związek z ruchami ludności, gdyż zasobność finansowa gospodarstwa domowego w znaczny sposób determinuje jego działania. Stałe zmniejszanie się liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym jest niekorzystną tendencją, a w perspektywie dłuższego okresu czasu problem ten będzie istotny. Z upływem czasu bowiem roczniki kolejnych wyży demograficznych osiągać będą wiek poprodukcyjny, natomiast wpływy na utrzymanie tej grupy pochodzić będą od stale zmniejszającej się liczby pracujących. W Gminie Rudnik nad Sanem w ostatnich latach obserwuje się dość znaczny spadek przyrostu naturalnego (dodatni w mieście, ujemny na wsi), jest jednym z niższych w całym powiecie – wynosi c. -1,2 ‰. Kolejnym czynnikiem kształtującym liczbę ludności, jednocześnie wpływającym na rynek pracy są migracje ludności. Do gminy i miasta napływa dość znaczna liczba ludności, jednak odpływ jest znacznie większy. Powyższy fakt należy niestety uznać za zjawisko niekorzystne. 2.1.3. Gospodarka (pozarolnicza działalność gospodarcza) : Potencjał gospodarczy Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem tworzą małe i średnie podmioty gospodarcze o różnorodnym profilu działalności: przetwórstwo przemysłowe i rzemiosło (głównie wikliny), produkcja żywności, gospodarka leśna, usługi transportowe budowlane, agroturystyka, rekreacja i wypoczynek, inne. Na terenie Gminy Rudnik nad Sanem zarejestrowanych jest ponad 500 (538 wg UGiM) jednostek gospodarczych - przeważnie drobna wytwórczość osób fizycznych, ale również większe przedsiębiorstwa i zakłady przemysłowe. Strukturę branżową podmiotów przedstawiono poniżej w tabeli. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON : Wyszczególnienie Przemysł Budowni Handel i Transport, Obsługa ogółem Ctwo naprawy magazyny nieruchom. 150 31 251 19 44 edukacja Ochrona zdrowia Gmina i Miasto Rudnik nad Sanem 18 25 Najwięcej bo 46% ogólnej liczby podmiotów gospodarczych zajmuje się handlem, są to przeważnie małe prywatne sklepy w większości spożywcze, 6 % podmiotów prowadzi usługi budowlane, 28% to przemysł i przetwórstwo przemysłowe, 4 % transport i gospodarka magazynowa i ochrona zdrowia. Pozostałe podmioty stanowią własność samorządu i są to placówki oświaty, kultury i sportu . Podstawowym źródłem utrzymania mieszkańców gminy jest praca w okolicznych zakładach i instytucjach oraz praca w swoich gospodarstwach. P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Źródłem utrzymania mieszkańców gminy stanowią również emerytury i renty. Dominującą rolę w sektorze gospodarczym (przemysł, small business) odgrywa przetwórstwo wierzby wikliniarskiej (krzewiaste gatunki wierzby:plecionkarskie, piaskowe, wiciowe, migdałowe, purpurowe, iwa, inne). Drobni wytwórcy wyplatając z wikliny wyroby w szerokim asortymencie przyczyniają się do tego, że gmina Rudnik nad Sanem jest zagłębiem wikliniarskim. Są sołectwa gdzie 90% mieszkańców zajmuje się tego typu działalnością. W gminie działa również : Zakład Produkcji i Konstrukcji Stalowych „Mostostal”Siedlce S.A FAKRO – Producent stolarki okiennej-okna dachowe Wytwórnia Mas Bitumicznych MOLTER * Bank Spółdzielczy * Nadleśnictwo Rudnik nad Sanem * Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej * Sklepy, hurtownie, restauracje, bary * 1 stacja benzynowa, stacje obsługi samochodów Pozostałe niewielkie zakłady produkcyjne i usługowe, w większości kilkulub jednoosobowe, działają w branży samochodowej, ślusarskiej, blacharskiej, budowlanej. Działalność handlowa została przejęta praktycznie w całości przez podmioty prywatne. Sklepy spożywcze, spożywczo – przemysłowe oraz usługi rozwijają się proporcjonalnie w poszczególnych miejscowościach gminy. Procesy przeobrażeniowe następują tu najszybciej. Mankamentem usług handlowych jest mała siła nabywcza zamieszkującej ludności. Dużym znaczeniem na rozwój gminy a także zmniejszeniem bezrobocia będzie dalsze powstawanie małych i średnich przedsiębiorstw działających w środowisku Gminy . Społeczeństwo wiejskie przestaje być kojarzone tylko jako producent żywności.obszary wiejskie staje się w wielu przypadkach miejscem wypoczynku innych grup społecznych a także miejscem działalności produkcyjno – usługowej . Rozwój otoczenia rolnictwa i wszelkie przedsięwzięcia związane z obsługą rolnictwa i jego zaopatrzeniem przyczyniło się do zmniejszenia problemu bezrobocia . Działalność rzemieślnicza związana z obsługą rolnictwa rozwija się i inwestuje w swoje miejsca pracy oraz zatrudnia nowe siły robocze . 2.1.4. Rolnictwo : Gm. Rudnik nad Sanem pod względem klimatycznym posiada korzystne warunki do rozwoju gospodarki rolnej, znajduje się w strefie klimatu umiarkowanego, w którym okres wegetacji trwa ponad 210 dni i można w nim uprawiać większość roślin. Gmina Rudnik nad Sanem jest gminą rolniczą. Udział użytków rolnych w ogólnej powierzchni gminy wynosi 41,8%, tak niewielki udział użytków rolnych spowodowany jest przede wszystkim występowaniem dość dużych powierzchni lasów. Lasy i grunty leśne na terenie gminy zajmują powierzchnię 3635 ha co stanowi 46.2 % ogólnej powierzchni gminy. P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M W Gminie Rudnik nad Sanem ponad połowa ogółu gospodarstw znajduje się w grupie obszarowej od 1–5 ha, kilkanaście procent w grupie gospodarstw 5–10 ha, a tylko < 1% to gospodarstwa powyżej 15 ha. Dane te są zbliżone do struktury obszarowej w województwie podkarpackim. Średnia powierzchnia gospodarstwa : gmina Rudnik nad Sanem – 2,80 ha województwo podkarpackie – 3,50 ha, Polska – 7,00 ha. Procesy restrukturyzacyjne w rolnictwie przebiegają powoli i nie są zbyt efektywne. Ocena rolniczej przestrzeni produkcyjnej dla gminy nie jest korzystna, wpływają na to szczególnie klasy bonitacyjne gruntów (większości V i VI klasy). Wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej jest niższy od wskaźnika dla woj. podkarpackiego. Wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej dla gminy wynosi c. 55 punktów według IUNG–u w Puławach. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej gminy Rudnik nad Sanem na tle województwa podkarpackiego i kraju Gmina Rudnik nad Sanem – c. 55 punktów; Województwo podkarpackie – 73,0 punktów; Polska – 66,0 punktów. W wskaźniku tym agroklimat i rzeźba terenu dla Gm. Rudnik nad Sanem są wyżej wycenione,a jakość i przydatność rolnicza gleb oraz warunki wodne niżej. O możliwościach produkcyjnych rolnictwa decyduje poza jakością rolniczej przestrzeni produkcyjnej ilość ziemi użytkowanej rolniczo. Na podstawie danych zawartych w materiałach uzyskanych w Gminie, w ogólnej powierzchni gminy użytki rolne stanowią c.41,8% i zajmują powierzchnię c.3295 ha, w tym grunty orne c.2810 ha. Największy udział posiadają gleby klasy V i VI. Występują one na obszarze całej gminy. Miejscowości te posiadają mało korzystne warunki glebowe, gleby zaliczane są do kompleksu żytniego dobrego i słabego. Gleb najlepszych w klasach od I do III jest niewiele, należą do kompleksu pszennego bardzo dobrego i dobrego. Duża gęstość zaludnienia przesądza o strukturze agrarnej i charakterze rolnictwa, którego głównym problemem jest przeludnienie, rozdrobnienie ziemi i postępujący proces starzenia się właścicieli gospodarstw rolnych. Struktura przygotowania rolników jest bardzo niekorzystna. Tylko około 1% posiada wykształcenie wyższe, c.10% posiada wykształcenie średnie, 30% zasadnicze zawodowe, natomiast pozostali rolnicy tj. około 59% posiadają wykształcenie podstawowe lub niepełne podstawowe. Tabela . Charakterystyka gospodarstw rolnych wg stanu na dzień 20.05. 2002 Grupy obszarowe 1-2 ha 2-4 ha 4-7 ha 7-10 ha 10 ha i więcej 57 % 30 % 10 % 2% 1% P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Tego rodzaju struktura gospodarstw rolnych oraz warunki glebowe (przeważają gleby o niskiej bonitacji rolniczej kl.III-2,5%, kl.IV.-3%, kl.V-35%, kl.VI-30%) nie sprzyjają racjonalizacji produkcji rolniczej, adaptacji do warunków gospodarki rynkowej oraz reorientacji zawodowej i podejmowaniu inicjatyw gospodarczych. Dominującym sektorem gospodarki rolnej jest gospodarka indywidualna. Gospodarka ta cechuje się dużym rozdrobieniem. Gospodarstwa spełniają bardziej funkcję socjalną niż ekonomiczną. Gospodarstwa cechuje duże rozdrobnienie i przeciążenie zbędną siła roboczą. Produkcja rolnicza w zdecydowanej większości ma charakter niewyspecjalizowany. Adaptacja produkcji do warunków rynkowych poszła w kierunku obniżenia kosztów produkcji poprzez jej ekstensyfikację, a więc w kierunku ograniczenia stosowania nawozów, wapna nawozowego i środków ochrony roślin. W produkcji roślinnej dominuje uprawa zbóż i okopowych. Duże rozdrobnienie gospodarstw rolnych nie sprzyja obniżaniu jednostkowych kosztów produkcji, a niejednorodność asortymentu, brak zorganizowanych grup producenckich i gospodarstw wyspecjalizowanych utrudnia zbyt produktów po zadowalającej cenie. W związku z brakiem miejsc pracy poza rolnictwem, instytucji skupujących produkty rolne oraz słabo rozwiniętym przemysłem rolnospożywczym, większość gospodarstw rolnych ogranicza się do produkcji na własne potrzeby konsumpcyjne. Stan mechanizacji rolnictwa pod względem ilościowym jest dobry, pomimo tego około 35% małych gospodarstw pozostaje bez siły pociągowej. Brak jest przy tym wyspecjalizowanych firm świadczących usługi mechanizacyjne i transportowe, nie ma także mini sprzętu dla licznej grupy małych gospodarstw. Proces transformacji rolnictwa i wsi wyznacza szczególną rolę instytucjom i organizacjom funkcjonującym w samym rolnictwie jak i w jego otoczeniu. Niemniej, mimo trwającego procesu reform w instytucjach pracujących na rzecz rolnictwa, brak jest wyraźnego systemu wiążącego działania nauki, oświaty i doradztwa w celu efektywnego oddziaływania tych ogniw na rolnictwo. Podstawowym kierunkiem produkcji rolnej jest uprawa zbóż i ziemniaków. Podstawę produkcji zbóż stanowią żyto i owies. W gminie hoduje się głównie trzodę chlewną, bydło mleczne i rzeźne,drób. Zbyt w większości rolnicy organizują na własną rękę, kontraktacja właściwie nie istnieje. Gospodarstwa są w większości wielokierunkowe, nigdy nie istniała na terenie gminy widoczna linia w specjalizacji produkcji rolnej, w gminie jest słabo rozwinięta sieć obsługi rolnictwa, rynki zbytu są coraz bardziej ograniczone. 2.2. Systemy infrastruktury technicznej i gospodarki komunalnej : W celu zapewnienia warunków prawidłowego funkcjonowania gminy intensywnie rozbudowuje ona posiadaną infrastrukturę, przeznaczając na inwestycje znaczną część swojego budżetu. Modernizacja i rozbudowa infrastruktury jest podporządkowana trzem głównym celom : stworzeniu warunków rozwoju przedsiębiorczości i drobnej wytwórczości, P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M podniesieniu warunków socjalno - bytowych lokalnej społeczności. stworzeniu warunków sprzyjających rozwojowi gminy z zachowaniem naturalnych walorów obszaru Główne inwestycje ostatnich lat były realizowane w zakresie budowy, bądź rozbudowy w Gminie sieci wodociągowej i kanalizacyjnej, gazowej, elektrycznej i telefonicznej, remontu dróg powiatowych i gminnych, budowy, rozbudowy lub remontu obiektów oświatowych i kulturalnych, ponadto modernizacja oczyszczalni ścieków, rozwój sieci handlu i usług, rozbudowa kompleksu wypoczynkowo–rekreacyjnego. 2.2.1. Komunikacja drogowa, kolejowa, inne. Gmina i Miasto Rudnik nad Sanem posiada stosunkowo dobrze rozwinięty system połączeń komunikacyjnych. Niestety podobnie jak w całym kraju ich stan techniczny jest niezadawalający. Jest to następstwem zarówno wzmożonego ruchu kołowego (zwłaszcza taboru ciężkiego), słabej jakości materiałów używanych do budowy dróg, jak i braku dużych inwestycji drogowych. Najważniejszą drogą przebiegającą przez teren gminy jest droga kraj. nr 77 relacji Lipnik–Jarosław–Przemyśł, administrowana przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad, Oddział w Rzeszowie. Układ komunikacyjny uzupełnia sieć dróg wojewódzkich (nr 861 i 863), powiatowych, gminych i lokalnych (wiejskie, polne, dojazdowe). Porównanie wszystkich dróg na obszarze gminy wskazuje, że drogi powiatowe i gminne na ogół posiadają nawierzchnię twardą . Drogi lokalne to przeważnie drogi o nawierzchni nieznacznie ulepszonej–haszowe lub gruntowe. Występujący od kilku lat wzrost liczby pojazdów samochodowych i rolniczych przy wzroście mobilności mieszkańców powoduje szybsze niszczenie dróg. Czynniki te determinują konieczność modernizacji większości ciągów komunikacyjnych, zarówno powiatowych, jak i gminnych. Konsekwencją tego, przy braku wystarczających środków finansowych na budowę, modernizację, ochronę i utrzymanie dróg jest postępująca degradacja ich stanu technicznego. Ponadto wymagania techniczne i administracyjne dotyczące procesu inwestycyjnego przerastają możliwości samorządu gminnego i utrudniają poprawę sieci dróg gminnych. P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M O nawierzchni Wyszczególnienie na Twardej Ogółem Razem Ulepszone Nieulepszone Gruntowej j 100 km² j w km Drogi powiatowe Województwo- 6820,3 6347,2 6119,0 Gmina i Miasto 21,838 21,838 21,838 228,2 473,1 38,0 45,0 Drogi gminne Województwo- 9027,5 5351,7 3758,7 1593,0 3675,8 50,4 Gmina i Miasto 56,700 51,900 20,4 31,5 4,8 26,5 a Dane Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Podstawowym warunkiem opracowania właściwej polityki transportowej gminy jest prowadzenie ciągłej prognozy ruchu uwzględniającej stan aktualny i najbardziej prawdopodobne zmiany : demograficzne, koniunkturalne, zachowań społeczeństwa. W prognozie opracowanej w grudniu 2000 roku3, której celem była weryfikacja programu rozwoju i modernizacji komunikacji w miastach i gminach, w oparciu o przeprowadzone szczegółowe analizy ruchowe dla stanu roku 2000, określone zostały skrajne scenariusze użytkowania komunikacji indywidualnej i zbiorowej na okres perspektywiczny (umownie rok 2015) wskazano jednoznacznie na konieczność prowadzenia polityki komunikacyjnej ukierunkowanej na zwiększenie preferencji dla komunikacji publicznej i wprowadzania pewnych restrykcji dla komunikacji indywidualnej. Pomoc w przedmiocie sprawy stanowić może odpowiednie zarządzanie i sterowanie ruchem oraz zapewnienie wyższych standardów podróży pasażerom. Obsługę komunikacji zbiorowej zapewniają komunikacja autobusowa PKS uzupełniana przez prywatnych przewoźników oraz komunikacja PKP. Przez teren miasta i gminy przebiega zelektryfikowana linia kolejowa relacji Rozwadów – Przeworsk ze stacją kolejową w Rudniku nad Sanem. 2.2.2. Zaopatrzenie w wodę, odprowadzanie i oczyszczanie ścieków : Ważnym aspektem rozwoju infrastrukturalnego jest wyposażenie w sieć wodociągową i kanalizacyjną. Podstawowe wskaźniki dotyczące zaopatrzenia mieszkańców w wodę lokują gminę w grupie stosunkowo dobrze 3 Eksperymentalna symulacja potoków ruchu oraz opinia naukowa w zakresie systemu transportowego w kraju – oprac. IGPiK Oddział w Krakowie, grudzień 2000. P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M wyposażonych, choć w porównaniu z innymi regionami kraju opisywana infrastruktura wymaga jeszcze doinwestowania. W Gminie Rudnik nad Sanem funkcjonuje system zbiorowego zaopatrzenia w wodę obsługujący miasto Rudnik nad Sanem i sołectwa. Występowanie wód podziemnych związane jest przede wszystkim z piaszczysto- żwirowymi utworami wieku czwartorzędowego. Na terenie miasta Rudnik nad Sanem zlokalizowane są następujące ujęcia : • • ujęcie wód podziemnych przy ul. Stróżańskiej (3 ujęcia wgłębne) o wydajności Qmxh = 35 m3/h, Qmaxd = 770 m3/d zaopatrujące w wodę miasto Rudnik nad Sanem oraz sołectwa Przędzel i Przedzel -Kolonia ujęcie wód podziemnych ul.Chopina (4 ujęcia głębinowe)o wydajności Qmaxh = 54 m3/h, Qmaxd = 540 m3/d zaopatrujące w wodę miejscowość Rudnik nad Sanem i Kopki Aktualnie zaopatrzeniem w wodę z wodociągu komunalnego objęte są sołectwa Przędzel, Przędzel- Kolonia , Kopki i Chałupki w 100 % oraz miasto Rudnik nad Sanem w c. 60 %.Stacje uzdatniania przy eksploatowanych ujęciach wody prowadzą procesy odżeleziania i odmanganiania wody, korekty pH oraz okresowego chlorowania. Woda dostarczana do odbiorców po uzdatnieniu spełnia wszelkie wymagania jakościowe. Mieszkańcy Rudnika nad Sanem, którzy nie mają możliwości korzystania z sieci wodociągowej zaopatrują się w wodę z własnych ujęć igłowych lub studni kopanych. Niestety woda ta nie spełnia wymogów w zakresie zawartości żelaza i manganu, lokalnie nie są dotrzymywane również wskaźniki bakteriologiczne. Warunkiem ochrony zasobów czystej wody jest prowadzenie prawidłowej gospodarki ściekowej. Dane na temat stanu sieci kanalizacyjnej przedstawia poniższa tabela. Wodociągi i kanalizacja. Sieć w km Wyszczególnienie Wodociągowa rozdzielczab Województwo 11938,7 Miasta 1975,8 Wieś 9962,9 Powiat Niżański 530,4 Rudnik nad Sanem 58,12 Kanalizacyjnab 5960,6 1829,2 4131,4 388,4 48,17 Połączenia prowadzące do budynków mieszkalnycha Wodociągowa Kanalizacyjna 248618 67470 181148 9957 1647 102897 46707 56190 1507 a Łącznie z połączeniami prowadzącymi do budynków zbiorowego zamieszkania. b Bez połączeń prowadzących do budynków i innych obiektów. P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Na terenie Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem eksploatowana jest Komunalna Mechaniczno-Biologiczna Oczyszczalnia Ścieków zlokalizowana w północno-wschodniej cz. miasta Rudnik nad Sanem przy ulicy Mickiewicza. Przepustowość oczyszczalni 1.200 m3/d, docelowa (projektowana) 2.000 m3/d. Oczyszczalnia ścieków jest oczyszczalnią mechaniczno biologiczną. Przyjętą metodą oczyszczania jest metoda osadu czynnego realizowana w komorze biologicznej. Obiekty technologiczne towarzyszące to : punkt zlewny, komora kraty, zbiornik defosfatacji z pompownią główną, piaskownik z instalacją odwadniania piasku, komora oczyszczania biologicznego, osadniki wtórne, pompownia recyrkulatu i osadu nadmiernego, komora stabilizacji osadów z zagęszczaniem, stacja mechanicznego odwadniania, instalacja dmuchaw, komora pomiarowa ścieków oczyszczonych, komora pomiarowa osadów. Oczyszczalnia przyjmuje ścieki z miasta skanalizowanego w 80 % oraz dowożone przez wozy asenizacyjne. Ilość mieszkańców korzystających ze zbiorczego systemu kanalizacji wynosi c.4000, co stanowi c.40 % ogółu ludności miasta i gminy. Długość sieci kanalizacyjnej w 2006 roku wynosiła 48,17 km. Docelowo przewiduje się skanalizowanie gminy w całości i podłączenie wszystkich miejscowości do istniejącej oczyszczalni ścieków. Realizowane są prace mające na celu skanalizowanie pozostałej części miasta i gminy. Prowadzone są prace przygotowawcze mające na celu skanalizowanie wsi Przędzel, ścieki będą przepompowywane systemem kanalizacyjnym do oczyszczalni w Rudniku nad Sanem. Po roku 2007 rozpoczną się prace dot. skanalizowania wsi Kopki, rozważane są dwie koncepcje rozwiązania problemu. Jedna to wybudowanie małej oczyszczalni we wsi Kopki i skierowanie do niej odbieranych ścieków, druga to wybudowanie kolektora łączącego wieś Kopki z osiedlem Chałupki a następnie odprowadzanie ścieków poprzez sieć miasta do istniejącej oczyszczalni ścieków, która wcześniej zostanie rozbudowana i zmodernizowana tak, by osiągać wymagane parametry oczyszczania. Aktualnie ze wsi Kopki, Przędzel i częściowo z miasta ścieki odbierane są przez wozy asenizacyjne w systemie zgłoszeń mieszkańców na wykonanie usługi. Niestety z analizy prowadzonych usług wynika, że część mieszkańców omija system wywozu ścieków pozbywając się nieczystości na własną rękę. Dlatego sprawy rozwiązania zbiorowego odprowadzania ścieków są traktowane priorytetowo. Dane porównawcze ilości odprowadzanych i oczyszczanych ścieków przedstawia poniższa tabela. Wyszczególnienie: Ogółem Oczyszczane w dam 3 Razem Mechaniczne Chemiczne Biologiczne Województwo 77995 70870 10603 12893 19228 Powiat Niżański 1030 575 575 P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M z podwyższonym usuwaniem biogenów Razem Nieoczyszczone w dam 3 Odprowadzone z z-dów przemysł. s. kanalizacyjną Nieoczyszczone w % wymagających oczyszczenia 28146 7125 1716 5409 9,1 455 29 31 40,4 Gmina i Miasto Rudnik nad Sanem ma opracowany Program uporządkowania gospodarki wodnościekowej. Realizacja zamierzeń przewidzianych w kierunkach rozwoju Gminy i Miasta wymaga : 1) rozbudowy komunalnej oczyszczalni ścieków w Rudniku nad Sanem; 2) budoway sieci kanalizacji sanitarnej w miejscowościach : Przędzel, Kopki 3) budowy lokalnej oczyszczalni ścieków w miejscowości Kopki lub odprowadzenie ścieków do miejskie oczyszczalni ścieków w Rudniku (rozwiązania alternatywne). 4) uwzględnienia przy projektowaniu i realizacji oczyszczalni ścieków komunal nych następujących wymogów : -zapewnienie wysokiego efektu oczyszczania ścieków głównie w zakresie zanieczyszczeń organicznych i związków biogennych, w tym fosforu ogólnego -spełnianie norm dotyczących warunków, jakim powinny odpowiadać ścieki wprowadzone do wód lub do ziemi, stosowanie nowoczesnych rozwiązań technicznych i technologicznych celem zminimalizowania uciążliwości dla otoczenia oraz niezawodności eksploatacyjnej -uwzględnianie możliwości etapowania realizacji w miarę potrzeb oraz możliwości finansowych gminy 5) przyjęcia realizacji systemów kanalizacji sanitarnej etapami z zapewnieniem umożliwienia rozbudowy systemów rezerw w średnicach kanałów celem podłączania nowych terenów zabudowy 6) wspierania rozwiązań indywidualnych (przydomowe oczyszczalnie ścieków lub małe oczyszczalnie dla grup budynków) w stosunku do zabudowy przysiółkowe i rozproszonej, położonej poza zasięgami systemów zbiorowego odprowadzania i oczyszczania ścieków; 7) do czasu realizacji projektowanych systemów w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków sanitarnych niezbędne jest pilne uporządkowanie gospodarki ściekowej poprzez m.in. -wyeliminowanie zrzutów nie oczyszczonych ścieków sanitarnych do wód powierzchniowych lub gruntu, -okresową kontrolę szczelności zbiorników bezodpływowych -zapewnienie możliwości dojazdu do zbiorników bezodpływowych samochodu asenizacyjnego - egzekwowania umów na wywóz ścieków do punktu zlewnego oczyszczalni, wymóg szczelnych zbiorników na gnojowicę. Głównymi źródłami zanieczyszczenia wód powierzchniowych o wyraźnie antropogenicznym charakterze są ścieki komunalne i przemysłowe.Sieć kanalizacyjna (sanitarna i deszczowa) w gminie wymaga przede wszystkim budowy. P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M W ciągu ostatnich 10 lat systematycznie spada zużycie wody. Dotyczy to wszystkich grup odbiorców i zostało spowodowane ograniczeniem zapotrzebowania wody przez przemysł i ludność. Największe zmniejszenie zużycia (o 28%) wody wystąpiło w latach 1990-1995, a w ostatnim pięcioleciu obserwuje się dalsze zmniejszenie zapotrzebowania wody o około 18%. W gospodarstwach domowych zużywa się ca 120 l/mkd. Uwzględniając jednak pobór wody przez obiekty użyteczności publicznej należy przyjąć, że śr. zużycie wody wynosi 150 l/mkd. Aktualne zapotrzebowanie wody nie odbiega od przeciętnego wskaźnika zużycia wody w małych i średnich miejscowościach Polski, który wynosi 140-160 l/mk Dlatego pomimo stałego wzrostu ceny wody, nie przewiduje się dalszego wyraźnego zmniejszenia jej zużycia. 2.2.3. Gospodarka odpadami : Gospodarce odpadami poświęcony jest „Plan Gospodarki Opadami dla Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem” będący integralną częścią „ Programu ochrony środowiska Miasta i Gminy”. W dokumencie tym podane zostały charakterystyki źródeł powstawania odpadów (ilościowa i jakościowa) z podziałem wg obowiązującej klasyfikacji odpadów. Wykonana analiza oddziaływania na środowisko Planu Gospodarki Odpadami Gminy wskazuje, że problem gospodarki odpadami komunalnymi nie jest rozwiązany do końca. Świadczy o tym przede wszystkim procent mieszkańców objętych zorganizowaną zbiórką, wynoszący ca 65 % w skali gminy , jak również efektywność selektywnej zbiórki odpadów. Szacuje się, że blisko 95% odpadów trafia na składowisko bez poddanie ich wstępnej segregacji. Ograniczenie oddziaływania na środowisko powstających odpadów komunalnych może zostać osiągnięte poprzez objęcie zbiórką jak największej liczby mieszkańców, a także poprzez prawidłowe gospodarowanie nimi polegające na: stosowaniu wszelkich możliwych form zapobiegania i możliwie największego ograniczania powstawania odpadów składowaniu odpadów w taki sposób, by maksymalnie umożliwić pozyskanie składników, które można zawrócić do obiegu gospodarczego gromadzenie odpadów w wydzielonym i bezpiecznym miejscu, w pobliżu ich powstawania, w specjalnie przystosowanych pojemnikach lub kontenerach w miarę częstym zabieraniu odpadów z miejsca składowania do zakładu zagospodarowania bezpiecznym dla środowiska i pod względem sanitarnym unieszkodliwieniu bezużytecznej masy odpadów. Wytwarzane w Gminie odpady komunalne są częściowo wykorzystywane gospodarczo, zwłaszcza odpady pochodzące z procesów termicznych. Inne odpady takie jak np. opakowaniowe, są łatwe do segregacji i dalszego wykorzystania, przyjmuje się, że nie będą stanowić zagrożenia dla zdrowia i życia ludzi oraz zagrożenia dla środowiska. P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M W grupie odpadów niebezpiecznych powstających na terenie gminy na największą uwagę zasługują odpady powstające w sektorze komunalnym oraz małych zakładach produkcyjnych. W chwili obecnej odpady te trafiają, wraz ze strumieniem odpadów komunalnych, na składowiska odpadów. Podstawowym sposobem zmniejszenia zagrożenia stwarzanego przez odpady niebezpieczne jest ich segregacja “u źródła”. Efekty takiej zbiórki zależą głównie od zachęt finansowych oraz kampanii edukacyjno-informacyjnych. Poważne zagrożenia dla ludzi i środowiska przyrodniczego mogą stanowić odpady medyczne i weterynaryjne. Ryzyko to może zostać wyeliminowane jedynie poprzez opracowanie „szczelnego” programu zbierania i utylizacji tych odpadów. Aktualnie, większość tych odpadów odbierana jest przez specjalistyczne firmy na podstawie oddzielnych umów z ich wytwórcą. Wyznaczenie koniecznych kierunków działań mających na celu ograniczenie oddziaływania na zdrowie ludzi i środowisko przedsięwzięć planowanych w GPGO będzie możliwe po rozpoczęciu wdrażania PGO, procesie jego monitorowania oraz aktualizacji.. Dla potrzeb konstrukcyjnych planu odpady te zostały podzielone na dwie grupy -odpady z sektora komunalnego, -odpady niebezpieczne i specjalne odpady niebezpieczne. Podstawowym źródłem powstawania odpadów w sektorze komunalnym są gospodarstwa indywidualne. W odpadach tych dominują odpady kuchenne, ulegające biodegradacji, tworzywa sztuczne nieopakowaniowe oraz drobna frakcja popiołowa. Odpady komunalne i podobne do komunalnych składane są do pojemników, znajdujących się przy gospodarstwach. Pojemniki na odpady 2 razy w miesiącu wywozi na własne wysypisko odpadów Z-d Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej - jednostka budżetowa oraz Zakład Komunalny Sp. z o. o. w Krzeszowie. Obecnie ponad połowa gospodarstw indywidualnych gminy posiada pojemniki 110 litrów, część mieszkańców dowozi odpady na składowisko we własnym zakresie. Odpady (osady i piasek) powstające podczas uzdatniania wody pitnej i oczyszczania ścieków, po ustabilizowaniu i odwodnieniu hydrocyklonem oraz dezynfekcji wapnem chlorowanym są deponowane na składowisku komunalnym. Odpady medyczne są zbierane i wywożone do instalacji zlokalizowanych poza terenem gminy. Odpady zwierzęce stanowiące materiał szczególnego ryzyka–SMR i padłe zwierzęta z terenu gminy są utylizowane w Zakładzie Utylizacyjnym w Leżachowie k/Przeworska Do grupy odpadów niebezpiecznych zaliczane są odpady powstające w sektorze komunalnym, jak i drobnej wytwórczości. Szacuje się, że udział odpadów niebezpiecznych w strumieniu odpadów komunalnych, powstających na terenie gminy wynosi c. 1%. Największy udział w tych odpadach niebezpiecznych mają farby, tusze, kleje i lepiszcza oraz baterie i akumulatory. Odpady niebezpieczne powstające w gospodarstwach domowych kierowane są wraz ze strumieniem odpadów komunalnych na składowisko odpadów P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M komunalnych, część w ramach akcji organizowanych w szkołach jest zbierana i unieszkodliwiana przez specjalistyczne firmy (baterie, materiały fotograficzne). Aktualnie wdrożona została i jest prowadzona segregacja odpadów. Obejmuje ona m.in. selektywną zbiórkę tworzyw sztucznych, stłuczki szklanej, papieru i metali kolorowych. Dodatkowo w gminie skupowany jest złom metali (2 punkty skupu w terenie), akumulatory i zużyte opony. Odpady niebezpieczne pochodzące od podmiotów gosp.zlokalizowanych na terenie gminy są odbierane i unieszkodliwiane przez specjalistyczne firmy. Do szczególnych odpadów niebezpiecznych powstających na terenie Gminy zaliczono odpady zawierające azbest, wycofane z eksploatacji pojazdy oraz oleje odpadowe. Odpady zawierające azbest, pochodzące z terenu gminy w ilości c. 570 ton będą deponowane na istniejących składowiskach poza jej obszarem. Wycofywane z eksploatacji pojazdy samochodowe trafiają w większości do tzw. auto-złomów i firm zajmujących się kasacją samochodów. Tworzony system zbiórki olejów przepracowanych będzie umożliwiał zbiórkę tych odpadów od użytkowników indywidualnych i małych podmiotów gospodarczych. Prognozę zmian ilości odpadów dla okresu 2007 – 2015 wykonano na podstawie prognozy zmian ilości mieszkańców Gminy, wskaźników zawartych w Krajowym Planie Gospodarki Odpadami oraz założeń przyjętych w Planie Gospodarki Odpadami dla Województwa Podkarpackiego. W planie oszacowano całkowitą ilość odpadów komunalnych oraz z podziałem na poszczególne strumienie. Założonym celem nadrzędnym w gospodarce odpadami komunalnymi jest minimalizacja ilości wytwarzanych odpadów oraz wdrożenie nowoczesnych systemów ich odzysku i unieszkodliwiania. Jako cele krótkoterminowe (do 2008) oraz średniookresowe (2008 – 2015) przyjęto przede wszystkim objęcie zorganizowaną zbiórką wszystkich mieszkańców gminy, zmniejszanie ilości odpadów biodegradowalnych kierowanych na składowisko oraz osiągnięcie zakładanych limitów odzysku i recyklingu. Osiągnięcie zamierzonych celów będzie możliwe dzięki podjęciu szeregu działań związanych z modernizacją systemu gospodarki odpadami. W planie przyjęto, że kierunki działań niezbędnych do podjęcia na terenie Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem są zgodne z kierunkami działań zawartym w Planie Gospodarki Odpadami dla Powiatu Niżańskiego. Kryterium minimalizacji ilości wytwarzanych odpadów przyjete zostało jako cel nadrzędny również dla pozostałych grup odpadów. Na szczególną uwagę zasługuje konieczność rozwiązanie utylizacji odpadów medycznych i odpadów zawierających azbest, z uwagi na zagrożenia dla środowiska i zdrowia ludzi. Do zadań o znaczeniu strategicznym w gospodarce odpadami na lata 2007 – 2015 zaliczono przede wszystkim podnoszenie poziomu świadomości ekologicznej mieszkańców w zakresie selektywnej zbiórki odpadów, ponadto działania inwestycyjne polegające głównie na organizacji i budowie w powiecie P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M także w gminie systemu zbiórki odpadów obsługiwanego przez projektowany Zakład Zagospodarowania Odpadów „Nisko”. 2.2.4. Ciepłownictwo : Budynki mieszkalne i użyteczności publicznej, tak w mieście jak i na terenach wiejskich, są zasilane z własnych źródeł ciepła jakimi są lokalne kotłownie . Stosowane są paliwa gazowe, płynne, bądź stałe. Urządzenia i instalacje do prowadzenia procesów spalania energetycznego paliw powodują pogorszenia stanu zanieczyszczenia powietrza w miejscu ich lokalizacji. Spowodowane to jest wielkością emisji zanieczyszczeń (emisja stosunkowo niewielka) i warunkami wprowadzania zanieczyszczeń do powietrza (emitory niskie). Celem poprawy jakości powietrza kotłownie lokalne usytuowane w terenie Gminy są systematycznie modernizowane poprzez zamianę spalanego paliwa węglowego na inne ekologiczne np. drewno. Ponadto produkowana energia cieplna jest efektywniej wykorzystywana m.in. w wyniku zmniejszenia energochłonności istniejącego budownictwa. 2.2.5. Gazownictwo : Poza miastem Rudnik nad Sanem i miejscowościami Przędzel i Kopki Gmina nie jest zgazyfikowana w dostatecznym stopniu. Sołectwa Chałupki i Przędzel Kolonia zgazyfikowane są w minimalnym stopniu. Rozwój systemu zaopatrzenia gminy w gaz ziemny będzie wymagał : a)zapewnienia dostaw gazu w ilościach odpowiadających zapotrzebowaniu, jak również ciągłości i pewności zasilania oraz wysokiego standardu świadczonych usług b) utrzymania i wykorzystania gazociągów wysokoprężnych : -o znaczeniu krajowym - 700 mm relacji Jarosław-Rozwadów-Puławy i 300 mm relacji Jarosław-Rozwadów-Sandomierz -o znaczeniu lokalnym - 65 mm do SRP Rudnik, 50 mm do SRP Rudnik i ulicy Żwirki i Wigury oraz 50 mm do SRP Kopki W okresie perspektywicznym planowana jest modernizacja gazociągu wysokoprężnego 700 mm relacji Jarosław-Rozwadów-Puławy polegająca na wykorzystaniu nowych materiałów i technologii. Skutkować to będzie zmniejszeniem odległości od obiektów terenowych zgodnie z obowiązującymi przepisami (aktualnie obowiązuje rozporządzenie Ministra Gospodarki z dn. 30 lipca 2001 w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać sieci gazowe) . c) utrzymania i wykorzystania stacji redukcyjno-pomiarowych I stopnia będących źródłem zasilania w gaz ziemny miejskiej i gminnej sieci średniego ciśnienia : stacja red-pom I stopnia o przepustowości Q =600 Nm3/h-Rudnik,Sandomierska stacja red-pom I stopnia o przepustowości Q=1500Nm3/h- Rudnik, Żwirki i Wigury stacja red-pom I stopnia o przepustowości Q = 1600 Nm3/h - Kopki; d) utrzymania sieci średniego ciśnienia (o średnicach 32-200 mm) zasilających w gaz ziemny do celów bytowo-gospodarczych i ogrzewania pomieszczeń obszary zabudowane i przewidziane pod zabudowę we wszystkich jednostkach osadniczych gminy. P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M 2.2.6. Elektroenergetyka : Gmina i Miasto Rudnik nad Sanem zasilane są systemem linii kablowonapowietrznej i stacji transformatorowych z linii magistralnej 110 kV. Od linii obowiązuje strefa ochronna wynosząca po 20m od osi. W strefie, która powinna być wolna od zainwestowania występuje podwyższony poziom natężenia pola elektromagnetycznego, szkodliwego dla organizmów żywych. Dostarczana energia pozwala pokryć wszystkie potrzeby energetyczne miasta i gminy. Przebieg przez gminę trasy linii wysokiego napięcia ze strefami ochronnymi wolnymi od zabudowy ogranicza sposób zagospodarowania w pasach terenu pod linią wynoszących po 20 m od osi, jednocześnie stwarza dogodne warunki dla lokalizacji stacji redukcyjnej, dla zasilania której konieczna będzie budowa odcinków linii 110 kV, jako odgałęzienia od linii istniejącej. 2.2.7. Telekomunikacja : W ciągu ostatniego dziesięciolecia nastąpił widoczny postęp w telefonizacji miasta i gminy. W chwili obecnej cały obszar gminy jest stelefonizowany, nie ma problemu z podłączeniem telefonu do nowych gospodarstw domowych zarówno w mieście, jak i na wsi. Gmina obsługiwana jest przez operatorów łączności telekomunikacyjnej przewodowej Telekomunikacja Polska S.A. i Pilicka Telefonia S.A. oraz bezprzewodowej, mobilnej Polska Telefonia Cyfrowa (era gsm), Centertel (idea), Polkomtel (plus gsm). Operatorzy sukcesywnie zwiększają obszar oferowanych usług i użytkowników. 2.3. Środowisko przyrodnicze gminy : 2.3.1. Budowa geologiczna i rzeźba terenu : Gmina i Miasto Rudnik nad Sanem położona jest w makroregionie Kotliny Sandomierskiej w obrębie wydzielonego mezoregionu Płaskowyżu Kolbuszowskiego, Płaskowyżu Tarnogrodzkiego i Równiny Biłgorajskiej. Płaskowyż jest równiną piaszczystą płaską, przeciętą wstęgami rzek, urozmaicona wałami wydm parabolicznych oraz obniżeniami : dolinkami bocznymi płaskimi, najczęściej podmokłymi. Wg podziału morfologicznego Polski J.Kondrackiego badany teren usytuowany jest w Prowincji Karpaty i Podkarpacie, Podprowincji Północne Podkarpacie, makroregion Kotlina Sandomierska , Płaskowyż Kolbuszowski, Płaskowyż Tarnogrodzki, Równina Biłgorajska. Morfologia terenu ściśle wiąże się z budową geologiczną, z genezą utworów najmłodszych. Na terenie gminy są to osady rzeczne i wydmowe. Najwyżej położone są wschodnie krańce gminy gdzie rzeźba terenu jest niskofalista, urozmaicona wydmami najczęściej porośniętymi lasem, osiągającymi wysokości do 200 m n.p.m. Pozostała cześć gminy stanowi teren płaskorówniny terasy rz. San i Rudna (Rudnia) o rzędnych 130–170 m n.p.m. deniwelacjach nie P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M przekraczających 5 m i nachyleniu dochodzącym najwyżej do 2%.Występujące tu doliny rzeczne stanowią formy erozyjne nieckowate o łagodnie nachylonych zboczach. Płyną nimi niewielkie cieki stałe lub okresowe. Teren gminy położony jest w obrębie dużej jednostki geologicznej Polski Zapadliska Przedkarpackiego. Jest to rozległe obniżenie tektoniczne wypełnione trzeciorzędowymi osadami miocenu morskiego. Zapadlisko powstało w końcowej fazie fałdowania geosynkliny karpackiej. Obszar gminy usytuowany jest w północno–zachodniej części Zapadliska, a utwory je wypełniające wykształcone są w głębokomorskiej facji iłów i iłołupków. Ostatnim ogniwem utworów trzeciorzędowych są iły krakowieckie zalegające bezpośrednio pod nakładem utworów czwartorzędowych o miąższości do 14 m reprezentowanych przez osady rzeczne i wydmowe. Plejstocen to osady rzeczne wykształcone w postaci piasków różnoziarnistych, które występują do głębokości 9,0 m p.p.t. Pod pakietem piasków występują żwiry, miejscami w spągu zaglinione, lokalnie z wkładkami piasków gruboziarnistych. Holocen reprezentowany jest przez iły pylaste, gliny i pyły, pyły piaszczyste w zachodniej części gminy oraz osady eoliczne we wschodniej jej części. 2.3.2. Bogactwa naturalne : Powszechnie występują kopaliny pospolite. Są to : kruszywa naturalne (piaski i żwiry rzeczne, piaski wydmowe) oraz surowce ilaste. Przydatność tych surowców winna być określona przez odpowiednie badania geologiczne. Występujące na obszarze gminy kopaliny nie są eksploatowane systemem przemysłowym. Bogactwem gminy są lasy zajmujące powierzchnię c. 3635 ha (46.2 % powierzchni Gminy ogółem) z całą swoją obfitością fauny i flory. Torfowiska o niedużych powierzchniowo gabarytach, zlokalizowane na obszarach zadrzewionych i leśnych nie są przewidziane do gospodarczej eksploatacji ze względu na ich małe zasoby, a równocześnie duże walory przyrodnicze, których nie należy niszczyć. Polskie Górnictwo i Gazownictwo S.A. jest posiadaczem koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie złóż węglowodorów obejmującej m.in. analizowany teren sąsiednich gmin. Region Doliny Sanu jest równinny i płaski. Dość często występują tu starorzecza i podmokłości. Walory krajobrazowe zwiekszają zarośla wierzbowe i lasy łęgowe. Szczególnie malownicze jest przejście doliny Sanu w wysoczyznę. Lasy wraz z polami uprawnymi, pastwiskami i łąkami tworzą malowniczą mozaikę. Krajobraz urozmaicają doliny cieków wodnych (na ogół bez nazwy), tworzące liczne zakola z zaroślami wiklinowymi i łęgami. 2.3.3. Gleby – klasy bonitacyjne, zanieczyszczenie warstwy ornej : Na obszarze Gminy wytworzyły się głównie gleby brunatne i bielicowe oraz mady wytworzone z utworów aluwialnych. Największą powierzchnię zajmują gleby wytwarzane z piasków całkowitych, słabo gliniastych i gliniastych, gleby darniowo - bielicowe o dużym stopniu P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M zbielicowania, żwirowe, piaskowe, gliniaste i sapy - gleby podmokłe i zimne, zajęte przede wszystkim pod łąki i pastwiska. Lepsze gleby tj. piaski gliniaste, naglinowe, bielice lekkie, średnie i ciężkie (gliny) występują lokalnie i stanowią niewielki procent terenów rolnych. Większość gleb wymaga wapnowania w celu zmniejszenia ich kwasowości. Klasy gleb tworzą tzw. kompleksy przydatności rolniczej gleb. Użytki rolne występujące na terenie gminy zaliczane są do gleb od I – VI klasy bonitacyjnej. Najlepsze gleby zaliczone do III i IV lokalnie do II klasy użytków ornych występują w obrębie doliny Sanu. Na pozostałych terenach gminy występują gleby zaliczone do IV, V i VI klasy użytków ornych. Użytki zielone związane są przede wszystkim z dolinami rzecznymi i obniżeniami terenu. Generalnie uznaje się, że gmina posiada niekorzystne lub średnie warunki glebowo–przyrodnicze dla rozwoju rolnictwa. Na podstawie ogólnopolskiego programu badań realizowanego w latach 1992–1997 pod nadzorem merytorycznym Instytutu Upraw, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach ogólny poziom zanieczyszczenia gleb (dotyczy tzw. warstwy ornej) należy ocenić jako niewysoki. Wg informacji Instytutu Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach w połowie lat ubiegłej dekady poziom zawartości metali ciężkich w glebach powiatu niżańskiego i gm. Rudnik nSanem oceniano jako naturalną zawartość–klasa 0. Obecny stan poziomu zanieczyszczeń gleby metalami ciężkim nie jest dostatecznie rozpoznany z powodu braku odpowiednich badań. Opierając się na dotychczasowym rozeznaniu stanu zanieczyszczenia gleby metalami ciężkimi oraz na ogólnym poziomie zanieczyszczenia środowiska, można ostrożnie wnioskować, że ogóna ocena jakości chemicznej gleb określająca zawartość metali ciężkich – kadmu, ołowiu, miedzi, chromu, niklu i cynku – jako naturalną w glebie – stopień „0”, jest korzystna. Gleby takie nadają się pod wszystkie uprawy rolnicze i ogrodnicze. Zanieczyszczenia gleby mogą mieć jedynie charakter punktowy (emisja większych zakładów produkcyjnych bądź usługowych i wysypiska śmieci) lub liniowy (wzdłuż szlaków komunikacyjnych o znacznym natężeniu ruchu). Prawo ochrony środowiska nakłada na starostów obowiązek prowadzenia rejestru zawierającego informacje o przekroczeniach standardów jakości gleby lub ziemi, z wyszczególnieniem obszarów, na których obowiązek rekultywacji obciąża starostę. Na terenach zagrożenia powodziowego nie należy uprawiać warzyw liściowych i korzeniowych, przeznaczonych dla dzieci i niemowląt. Grunty rolne i leśne są chronione ustawowo m.in. poprzez ograniczenia przeznaczenia tych gruntów na inne cele, zapobieganie procesom degradacji i dewastacji, szkodom powstającym w wyniku działalności nierolniczej i nieleśnej, przywracanie i poprawianie ich wartości, zachowanie torfowisk i oczek wodnych jako naturalnych zbiorników wodnych,poprawianie wartości użytkowej gruntów leśnych oraz zapobieganie obniżaniu ich produkcyjności. 2.3.4.Wody podziemne i powierzchniowe : Analizowany obszar położony jest w regionie przedkarpackim. P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Osady wypełniające omawianą część zapadliska tektonicznego należą do środkowego i górnego miocenu, głównie iły i piaski, które są pokryte utworami młodszymi (czwartorzędowymi) – piaskami, żwirami, glinami oraz lessem. Wody podziemne Zapadlisko przedkarpackie jest młodą strukturą hydrogeologiczną, wypełnioną molosami mioceńskimi. Podłoże zapadliska stanowią prekambryjsko-paleozoiczno-mezozoiczne utwory platformowe. W regionie przedkarpackim występują dwa użytkowe piętra wodonośne : trzeciorzędowe i czwartorzędowe. Wody w pozostałych piętrach (głównie mezozoicznym) nie są użytkowane. W obszarze Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem położony jest Główny Zbiornik Wód Podziemnych nr 425 (GZWP 425). Strefa ochronna GZWP 425 zajmuje powierzchnię 718,3 ha. Zasięg GZWP nr 425 i jego strefy określa dokumentacja hydrogeologiczna zatwierdzona decyzją MOŚZNiL Nr KDH1/013/6037/97 GZWP nr 425 Dębica–Stalowa Wola–Rzeszów jest największą obszarowo warstwą wodonośną województwa podkarpackiego. Analizowany zbiornik 425 stratygrafii czwartorzędowej zaliczono do wód gruntowych (płytkiego krążenia) podatnych na degradację, o swobodnym zwierciadle. Największa wydajność otworów studziennych występuje w terasach dużych rzek, średnio 60 m 3/h. GZWP nr 425 charakteryzuje się dużą zmiennością miąższości warstwy wodonośnej (5–20 m) oraz jakości wód. Przeważają wody II (średniej) i III (niskiej) klasy czystości zwykłych wód podziemnych. Monitoring jakościowy tych wód (wg Raportów WIOŚ – Stan środowiska województwa podkarpackiego) wskazuje, że cechy organoleptyczne i fizykochemiczne wód gruntowych nie spełniają norm obowiązujących dla wody do picia. Wskaźnikiem najniekorzystniejszym, okresowo dyskwalifikującym jakość wody było stężenie żelaza ogólnego. Właściwościami klasyfikującymi wody gruntowe do wód średniej (II klasy) jakości są : żelazo (Fe), mangan (Mn), kwaśne węglany (HCO 3), fosforany (PO4), azot amonowy (N-NH4). Wielkości wskaźników takich jak żelazo ogólne, mangan, wodorowęglany świadczących i decydujących o średniej klasie jakości wód były związane z budową geologiczną gruntu (pochodzenie geogeniczne). Natomiast podwyższone stężenia fosforanów i azotu amonowego wskazują na przenikanie do warstwy wodonośnej zanieczyszczeń obszarowych oraz z lokalnych źródeł punktowych, np. z nieszczelnych zbiorników ścieków fekalnobytowych. Na terenie Gminy występują wody gruntowe w piaszczysto-żwirowych utworach czwartorzędowych zalegających na słabo przepuszczalnym stropie utworów mioceńskich. Zwierciadło wody stabilizuje się na poziomie 1,5–15,0m p.p.t. Jest to poziom wodonośny o znacznych wahaniach zwierciadła wody a jego wydajność jest uzależniona od warunków meteorologicznych (opadów atmosferycznych). Studnie ujmujące wody z tego poziomu posiadają małą wydajność i obecnie z reguły nie są użytkowane. W obszarze GZWP–425 zakazuje się4 : 4 Decyzja Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa Nr KDH1/013/6037/97 P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M -wprowadzania nie oczyszczonych ścieków do ziemi i wód powierzchniowych na obszarze strefy ochronnej -budowy ujęć wód podziemnych do celów nie związanych z zaopatrzeniem w wodę ludności lub produkcją żywności na obszarze strefy ochronnej -lokalizowania inwestycji bez konieczności zabezpieczeń na obszarze A i B -lokalizowania inwestycji szczególnie szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz mogących pogorszyć ten stan na obszarze E i G, wykaz inwestycji według rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko... -lokalizowania wysypisk odpadów niebezpiecznych,innych nie zabezpieczonych przed przenikaniem do podłoża substancji toksycznych lub innych szkodliwych dla środowiska -prowadzenie rurociągów transportujących substancje chemiczne -budowy baz paliw płynnych i obiektów ich przeładunku bez zabezpieczeń ekol. Na obszarze ochronnym GZWP–425 nakazuje się : - modernizowanie, wybudowanie sieci kanalizacyjnych w celu zorganizowania i prowadzenia prawidłowej gospodarki ściekowej na obszarze A, B i E -stosowanie techniki i technologii nie pogarszających stanu środowiska wodnogruntowego na obszarach B i E - ograniczenie emisji pyłowych i gazowych na obszarze B - stosowanie środków ochrony roślin, dla których czas połowicznego rozpadu w glebie jest zdecydowanie krótszy niż 6 miesięcy dla obszarów E, F, G - właściwe zagospodarowanie wyrobisk poeksploatacyjnych na obszarach D - wprowadzenie monitoringu lokalnego jakości wód podziemnych dla B, F, G - wprowadzenie monitoringu lokalnego jakości wód podziemnych wg projektu Ze względu na sposób zagospodarowania przestrzennego wyróżniono obszary o różnej kategorii ograniczeń : A–obszary aglomeracji miejskiej, B–tereny przemysłowe, D–obszar eksploatacji surowców ceramiki budowlanej, E–tereny wiejskie, F–obszary intensywnej produkcji sadowniczej, G–obszary leśne . Podane powyżej nakazy i zakazy na terenie Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 425 podano przykładowo dla zobrazowania sposobów zagospodarowania stref ochrony sanitarnej ujęć wód podziemnych. Wody powierzchniowe Główną rzeką regionu niżańskiego jest San. W zakresie wskaźników fizykochemicznych San wykazywał w punktach pomiar. zlokalizowanych w terenie powiatu niski poziom zanieczyszczeń, kwalifikujące wody do II klasy czystości. Zasobność rzeki w substancje organiczne wyrażone wskaźnikami tlenowymi można ocenić jako niewielkie. Zawartość materii organicznej utrzymywała się na poziomie II klasy. Azot azotynowy w kontrolowanych przekrojach na terenie powiatu niżańskiego występował na poziomie II klasy. Analogiczny poziom stężenia zaobserwowano w zakresie stężenia fosforu (II klasa czystości).W zakresie stężeń zanieczyszczeń specyficznych (metale ciężkie, fenole lotne, detergenty i formaldehyd) stężenia zanieczyszczeń P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M klasyfikowano jako spełniające normy I klasy czystości.Ze względu na stan sanitarny rzeka San prowadziła wody pozaklasowe . San prowadził wody nie odpowiadające normom w przekroju Krzeszów ze względu na wartość wskaźnika bakteriologicznego miano Coli typu kałowego, a w przekroju Zarzecze ze względu na wartość chlorofilu „a”. Parametry fizykochemiczne wód rzeki Sanu odpowiadały normom I i II klasy czystości. W zakresie zawartości zanieczyszczeń organicznych jakość wód rzeki San odpowiadała klasie I - wskaźniki BZT5, ChZT-Mn i ChZT-Cr (Krzeszów) i klasie II (Zarzecze) wskaźniki BZT5. Zawartość tlenu rozpuszczonego spełniała warunki klasy I. W przypadku związków biogennych miało miejsce zróżnicowanie klasyfikacji w poszczególnych punktach pomiarowych. W przekroju Krzeszów biogeny zostały ocenione w klasie II ze względu na zawartość azotu azotynowego oraz fosforanów i fosforu ogólnego. W przekroju Zarzecze stężenia odpowiadające II klasie stwierdzono w przypadku azotu azotynowego i fosforu ogólnego, zawartość fosforanów odpowiadała klasie I. Zanieczyszczenia specyficzne (fenole lotne, metale ciężkie: cynk, kadm, miedź, nikiel, ołów) występowały w niskich stężeniach, mieszczących się w granicach wartości normatywnych określonych dla wód klasy I. Wartość przewodnictwa elektrolitycznego mieściła się w zakresie wartości dopuszczalnych dla klasy I (wskaźnik charakteryzujący zasolenie wód). Według oceny hydrobiologicznej mierzonej wskaźnikiem saprobowości sestonu jakość wód Sanu została zaliczona do strefy -mezasaprobowej, która odpowiada II klasie czystości wód. W okresie ciepłych pór roku poziom chlorofilu „a”, charakteryzujący produktywność biologiczną rzeki wzrastał do wartości ponadnormatywnych, co w konsekwencji spowodowało obniżenie klasyfikacji tego wskaźnika do wartości ponadnormatywnych. Rzeka San wraz z dopływami jest odbiornikiem ścieków komunalnych z oczyszczalni m.in. z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków z podwyższonym stopniem usuwania biogenów w Rudniku nad Sanem o przepustowości 1200 m3/dobę, która oczyszczone ścieki odprowadza do rzeki Rudnia – dopływu Sanu Przy mało zróżnicowanych wysokościach względnych terenu , cieki przepływające przez obszar gminy mają znaczenie irygacyjne, umożliwiające odpływ nadmiaru wody w okresach wysokich stanów oraz zasilające w wodę przyległe tereny rolnicze w okresie niedoboru wilgoci. W okresie intensywnych opadów i roztopów poziom wód wyraźnie podnosi się. Zabezpieczeniem przed zalewaniem terenu jest budowa zb. małej retencji lub obwałowanie cieków. Wody powierzchniowe przepływając przez tereny zamieszkałe zbierają ścieki z nieszczelnych zbiorników bezodpływowych, a z pól pozostałości nawozowe i środki ochrony roślin, co powoduje nadmierne ich zanieczyszczenie. Budowa kanalizacji wyeliminuje przynajmniej wprowadzanie nieoczyszczonych ścieków sanitarnych do gruntu i wód powierzchniowych. Obszar Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem położony jest w obrębie dorzecza Wisły .W systemie zarządzania gospodarką wodną obszar należy do Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Krakowie. Wody powierzchniowe stojące : Udział zbiorników wód stojących w ogólnej powierzchni zarówno Gminy jak i terenów przypadających na wody P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M powierzchniowe jest niewielki, jednakże występują i są o niewielkiej powierzchni. W większości przypadków zarówno naturalne stawy i oczka wodne, tereny zawodnione, czy też rozlewiska jak i utworzone spiętrzeniem wód płynących niewielkie zalewy spełniają funkcje sportowo-rekreacyjne, niektóre pełnią funkcje zbiorników hodowlanych, bywają również wykorzystywane dla wędkarstwa w zakresie rekreacyjnym. Budowle hydrotechniczne głównie w postaci zapór ziemnych lub betonowych służą okresowej regulacji stosunków wodnych na skalę miejscową. Wody gruntowe : Na terenie Gminy występują wody gruntowe w piaszczystożwirowych utworach czwartorzędowych. Zwierciadło wody jest swobodne i posiada łączność hydrauliczna z wodą powierzchniową, tak więc zasoby tego poziomu są uzupełniane poprzez bezpośrednią infiltrację. Jest to poziom wodonośny o znacznych wahaniach zwierciadła wody, a jego wydajność jest uzależniona od warunków meteorologicznych (opadów atmosferycznych). Studnie ujmujące wody z tego poziomu posiadają małą wydajność i obecnie z reguły nie są użytkowane. Na terenie Gminy oddziałływaniem urządzeń melioracji szczegółowych objętych jest 354ha gruntów, sieć rowów otwartych wynosi 40.5 km.Urządzenia melioracji wodnych zlokalizowane są na następujących obiektach : 1. Obiekt Rudnik I – powierzchnia obiektu wynosi 206 ha, znajduje się tutaj 27.7 km rowów otwartych, obiekt obejmuje swoim działaniem grunty m. Rudnik i Kopki. 2. Obiekt Rudnik III – powierzchnia obiektu wynosi 89 ha, znajduje się tutaj 4.4 km rowów otwartych, biekt obejmuje swoim działaniem grunty m. Rudnik. 3. Obiekt Rudnik – Kopki – powierzchnia obiekt stanowi 30 ha, długość rowów otwartych to 7.7 km, obszarem działalności obiektu są grunty m. Rudnik i Kopki. 4. Obiekt Koziarnia – Kopki – powierzchnia obiektu wynosi 29 ha, znajduje się tutaj 8.1 km rowów otwartych, obejmuje swoim działaniem grunty m.Kopki. 2.3.5. Stan zanieczyszczenia powietrza : Powietrze atmosferyczne jest jednym z najważniejszych elementów środowiska przyrodniczego. Zachowania jego czystości jest wymagających dużych nakładów finansowych przedsięwzięciem (w szczególności dotyczy to zmiany przestarzałych technologii stosowanych w przemyśle). Skutkiem dużego zanieczyszczenia powietrza są nieodwracalne zmiany w przyrodzie. O zanieczyszczeniu powietrza stanowią gazy, ciecze i ciała stałe występujące w atmosferze, a nie będące jego naturalnymi składnikami, lub też substancje występujące w ilościach wyraźnie zwiększonych w porównaniu z naturalnym składem powietrza. Substancje zanieczyszczające powietrze emitowane są ze źródeł punktowych (wyrzutnie, kominy), liniowych (trasy komunikacyjne) i powierzchniowych (składowiska, otwarte zbiorniki z lotną substancją). Zanieczyszczenia powietrza wpływają w sposób istotny na pozostałe komponety środowiska. Przemieszcza-nie się w środowisku emitowanych P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M zanieczyszczeń odbywa się w czterech ośrodkach : atmosferycznym, glebowogruntowym, wodnym i roślinnym, przy czym w każdym z tych ośrodków następuje jednoczesne magazynowanie zanieczyszczeń i ich wymiana . Głównymi źródłami emisji zanieczyszczeń do powietrza są ciepłownie komunalne, zakłady produkcyjne kotłownie lokalne oraz środki transportu. Główne rodzaje zanieczyszczeń można podzielić na chemiczne (wprowadzane w postaci gazów i aerozoli m.in. tlenki siarki, tlenki azotu, tlenek i dwutlenek węgla, węglowodory, zw. ołowiu oraz na mechaniczne (różnego rodzaju pyły). Do istotnych zanieczyszczeń powietrza występujących w gm. Rudnik nad Sanem należą : tlenki azotu, węglowodory aromatyczne, dwutlenek siarki, tlenek węgla, ozon oraz lotne związki organiczne pochodzące głównie ze spalania paliw płynnych w pojazdach mechanicznych oraz spalania węgla kamiennego i paliw ropopochodnych. Na terenie gm. Rudnik głównymi emitentami zanieczyszczeń są głównie : pojazdy mechaniczne, kotłownie przemysłowe (small business) i osiedlowe (zabudowa zwarta lub osiedla domów jednorodzinnych) oraz indywidualne piece grzewcze. Sytuacja w zakresie emisji zanieczyszczeń energetycznych ostatnio ulega istotnej poprawie w wyniku zmiany spalanego paliwa na inne,mniej uciążliwe dla środowiska. Dominującą rolę w sektorze drobnej wytwórczości odgrywa przetwórstwo wikliny. Podczas uzdatniania termicznego masy drzewnej wierzby wikliniarskiej (pędy, gałązki,liście), w wyniku spalania energetycznego paliw emitowane są do powietrza zanieczyszczenia ze spalania tychże powodując skażenie środowiska lokalnie. Jakość powietrza, jego stan w obszarze oddziaływania Obiektu określają dwa podstawowe czynniki : emisja zanieczyszczeń oraz zdolności przewietrzania, które z kolei zależą od lokalnych warunków klimatycznych,jak i od różnorodnych przeszkód terenowych utrudniających rozpraszanie się zanieczyszczeń. Wśród emitowanych zanieczyszczeń powietrza procentowo największą ilość przypada na zanieczyszczenia gazowe. Związane to jest z niedostatecznym wyposażaniem w urządzenia do redukcji. Wymiana w obiektach użyteczności publicznej takich jak szkoły, domy ludowe, budynki administracyjne kotłowni węglowych na gazowe spowodowała w dużym stopniu ograniczenie emisji spalin do atmosfery. Od 1stycznia 2003 roku oceny zanieczyszczenia powietrza dokonuje się w strefach klasyfikowanych dla 2 kryteriów ustanowionych w celu : 1. ochrony zdrowia(dla terenu kraju i uzdrowisk) 2. ochrony roślin (dla terenu kraju i parków narodowych). Klasa strefy Apoziom stężeń nie przekraczający wartości dop. Klasa strefy B/C możliwość przekraczania wartości dopuszczalnej. Wyniki corocznej oceny poziomu substancji w powietrzu wykonywanej przez Podkarpacki WIOŚ5 (art. 89 ustawy POŚ) wskazują, że obszar powiatu niżańskiego, w tym Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem klasyfikowany jest ze względu na kryteria ochrony zdrowia do strefy A. Ocena roczna jakości powietrza w województwie podkarpackim – http://wios.rzeszow.pl/monitoring_pliki/opracowania/ocena_pow_02/spis.html 5 P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Na podstawie oceny poziomu substancji w 2002 strefę – powiat niżański zakwalifikowano do klasy ogólnej A ze względu na kryterium ochrony roślin. Aktualne rozkłady przestrzenne tych zanieczyszczeń ilustrują rysunki zamieszczone na stronach internetowych WIOŚ Rzeszów6. Rozkład przestrzenny stężeń średniorocznych zanieczyszczeń na terenie powiatu niżańskiego wg WIOŚ : * dwutlenek siarki – 5.0 µg/m3 (wartość odniesienia 30 µg/m3) * dwutlenek azotu – 18 µg/m3 (wartość odniesienia 40 µg/m3) * pył zawieszony – 32 µg/m3 (wartość odniesienia 40 µg/m3) 2.3.6. Warunki klimatyczne : Gmina i Miasto Rudnik nad Sanem położona jest według R. Gumińskiego w Sandomiersko – Rzeszowskiej dzielnicy klimatycznej. Średnia temperatura (roczna) powietrza wynosi 7,5 ºC przy amplitudzie miesięcznej do 22 ºC, z najcieplejszym lipcem +18,5ºC i najchłodniejszym styczniem, lutym - 4,5ºC. Największa liczba dni gorących występuje w lipcu i wynosi ca 11,4 dnia. Okres letni (średnia temperatura dobowa powyżej 15ºC) trwa 90–100 dni w roku. Ogółem na tym terenie notuje się średnio w roku 51.1 dni mroźnych. Dni przymrozkowe obserwuje się średnio 120 razy w roku. Warunki wilgotnościowe nie odbiegają od średnich krajowych. Najbardziej wilgotnymi miesiącami są listopad i grudzień (86-88% wilgotności względnej) najmniej maj i czerwiec. Z przebiegiem temperatury i wilgotności powietrza związane jest występowanie mgieł i zamgleń, których największa ilość przypada na ostatnie miesiące roku. Bardziej zmienny jest rytm dobowy wilgotności z maksimum w godzinach nocnych i minimum w południowych. Napływ suchego powietrza z południa jest zwykle przyczyną zaburzenia tego rytmu. Warunki wietrzne , ruch powietrza w makroskali rejonu sandomierskorzeszowskiego zdominowany jest napływem z kierunków zachodniego i wschod -niego również modyfikującą rolą dolin sterującymi wiatrami z południowegozachodu (SSW). Cisze i wiatry do 1 m/s występują przez c. 8,6% czasu w roku Zachmurzenie i opady, pokrywa śnieżna. Przebieg roczny zachmurzenia jest typowy jak w innych częściach kraju. Najbardziej chmurne są miesiące jesienno-zimowe, najmniej wiosenne i letnie. Ilość dni pogodnych z zachmurzeniem poniżej 2 wynosi 45, dni pochmurnych ok. 150. Opady letnie są najwyższymi w ciągu roku. Średnio wynoszą one 90-98 mm. W półroczu chłodnym pokrywa śnieżna utrzymuje się średnio 83 dni. W pewnych sytuacjach pogodowych wspomniane odrębności klimatyczne prowadzić mogą do znacznego zróżnicowania jakości powietrza i pogorszenia jego stanu w sąsiedztwie źródeł niskiej emisji zanieczyszczeń. 2.3.7. Roślinność i zieleń : 1) Zbiorowiska leśne : 6 http://www.wios.rzeszow.pl/monitoring_pliki/opracowania/ocena_pow_02/zalaczniki/ mapa1_3.jpg P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Lasy stanowią główny czynnik równowagi ekologicznej oraz siedlisko większości dzikich gatunków roślin i zwierząt. Lasy spełniają trzy główne funkcje, w sposób naturalny lub w wyniku działań gospodarczych : funkcje ekologiczne mające istotne znaczenie gospodarcze i społeczne funkcje produkcyjne : produkcja drewna, odnawialnego surowca ekologiczne nego, warunkującego rozwój wielu branż gospodarki funkcje społeczne : zapewnienie miejsc pracy w sektorze leśnym i poza nim lasy stanowią teren wypoczynku, turystyki i regeneracji zdrowia człowieka a także obiekt służący rozwojowi kultury, nauki edukacji ekologicznej. Lasy zajmują prawie 50.0 % powierzchni og. gminy i graniczą z nimi zachowane fragmenty Puszczy Sandomierskiej, Lasy Janowskie i Puszcza Solska. Na terenie gminy nadzór nad stanem lasów sprawuje Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Lublinie, Nadleśnictwo Rudnik. Decydujący wpływ na stan lasów mają : czynniki naturalne–obniżenie poziomu wód gruntowych częsty deficyt opadów atmosferycznych, wiatr i śnieg wywołujące osłabienie drzew, ich podatność na ataki szkodników i choroby oraz susze w zasadniczy sposób zwiększające zagrożenie lasów pożarami. Do najważniejszych przyczyn wywołujących pożary w lasach należy zaliczyć przerzuty ognia z gruntów nieleśnych ( wypalanie ściernisk , traw bądź nieużytków.) czynniki pochodzenia antropogenicznego zanieczyszczenia wód powierzchniowych, skażenia atmosfery gazami i pyłami, a poprzez zakwaszenie gleb i toksyczne działanie na organizmy, negatywnie wpływają na ekosystemy leśne, sprzyjając występowaniu szkodników i lokalnie powodując zamieranie lasów. Za najgroźniejsze uznaje się: spaliny, dwutlenek siarki, tlenki azotu, fluor i pyły. W ostatnich latach odnotowuje się jednak znaczny spadek koncentracji NOx i SO2, co wpływa bezpośrednio na stan zdrowotny drzewostanów. nierównomierna, przestrzenna struktura lasów - występowanie małych kompleksów leśnych, która powoduje zwiększenie negatywnych dla tych lasów presji oraz utrudnia zarządzanie. Potencjalnymi zagrożeniami lasów, może być : zwierzyna łowna i gryzonie powodują znaczne szkody w uprawach i młodnikach, szkodnictwo leśne spowodowane penetracją lasów i kradzieżą materiału zalesieniowego przez ludność, kłusownictwo,zmiany leśnych form użytkowania terenu na inne formy (osadnictwo infrastruktura komunikacyjna, zabudowa rekreacyjna, kopalnictwo,przemysł)zaśmiecanie i zanieczyszczanie lasów (nielegalne wysypiska śmieci)wycinanie lasów na gruntach porolnych(w szczególności lasów prywatn) może powodować lokalne zagrożenia dla ochrony przyrody oraz dla węzłów i korytarzy ekologicznych. 2) Zbiorowiska nieleśne : Główny plac w Rudniku nad Sanem o powierzchni 2,70 ha i zieleń wiejska – tereny zieleni w mieście lub na wsi obejmują rozmaite formy, m.in.: zieleńce, zieleń przy obiektach użyteczności publicznej, ogrody działkowe itp. Cenne z przyrodniczego i krajobrazowego punktu widzenia są tereny pokryte P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M roślinnością niską i wysoką, wykształconą w sposób możliwie najbliższy charakterowi roślinności naturalnej terenu, nie ukształtowaną przez człowieka w sposób zamierzony. Jest to tzw.zieleń nieurządzona. Na terenie osiedli wiejskich zlokalizowane są także pola uprawne użytkowane rolniczo, sady owocowe a także tereny upraw ogrodniczych. Roślinność takich terenów, pełniąca liczne funkcje ekologiczne w środowisku, wzbogaca ogólną ilość zieleni. Zieleń cmentarzy – cmentarze są terenami, w których zieleń dostępna jest w sposób ograniczony, co wynika z charakteru kulturowego tych obiektów. Zieleń cmentarzy, ze środowiskowego punktu widzenia, stanowi ważny element przestrzenny wzbogacający ogólną powierzchnię zieleni wysokiej.W zadrzewieniach cmentarzy dominują rodzime gatunki drzew i krzewów, ale lista florystyczna tych obiektów jest wzbogacona przez wprowadzone spontanicznie przez społeczeństwo, liczne gatunki egzotyczne. Wpływa to nie tylko na ogólną estetykę terenu ale zwiększa m.in. różnorodność biologiczną w miejscowości. Ogrody działkowe –na ogół przydomowe, pełnią ogólne funkcje środowiskowe, ogrody działkowe są jednak terenami o ograniczonej dostępności dla ogółu społeczeństwa. Zieleń osiedlowa – jest to głównie zieleń typu niskiego – zieleńce, trawniki, pasy izolacyjne przy budynkach mieszkalnych, także elementy sztuki ogrodniczej, m.in. kwietniki i inne. Zajmują one zazwyczaj niewielkie powierzchnie i często są pocięte chodnikami, parkingami itp. Nasadzenia drzew wynikają albo z realizacji ustaleń projektów zieleni z czasów budowy osiedla, albo z okresu spontanicznego upiększania terenu przez mieszkańców, głównie bez planu, według indywidualnych gustów. Zieleńce, zieleń przy drogach, obiektach sportowych, innych – zieleńce i zieleń przydrożna usytuowane są z reguły na niewielkich płaszczyznach gruntu, a zieleń przydrożna wykształcona jest gł. w postaci wąskich pasów roślinności wzdłuż dróg. Dominuje zieleń niska, z przewagą traw, często wzbogacona nasadzeniami kwiatowymi, jako kwietniki, rabaty itp. Niekiedy zieleni tego typu towarzyszą pojedynczo drzewa, zwłaszcza gatunków liściastych. Zieleń tego typu posiada głównie znaczenie estetyczne, a funkcje środowiskowe tych terenów nie są rozwinięte wystarczająco, szczególnie ze względu na małe powierzchnie. Zieleń placówek edukacyjnych nie jest ogólnie dostępna, są to często place zabaw przy szkołach lub trawiaste boiska obok budynków szkolnych. Zieleń towarzysząca obiektom sportowym to otoczenie boisk sportowych lub stadionów. 3) Obszary o wysokich walorach przyrodniczych i krajobrazowych : Ochrona krajobrazu realizowana jest w Gminie poprzez tworzenie Parków Krajobrazowych i Obszarów Chronionego Krajobrazu. Obszary Chronionego Krajobrazu wchodzą w skład spójnego ekologicznie systemu obszarów chronionych. Umożliwiają ochronę całego bogactwa naturalnego w jego pełnej różnorodności biologicznej. Obszary chronionego krajobrazu wydzielono w oparciu o analizę występowania rzadkich i chronionych gatunków roślin i P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M zwierząt. Włączono do nich w znacznym stopniu lasy, oraz środowiska nieleśne z udziałem cieków wodnych o małym stopniu zanieczyszczenia wód. W granicach Powiatu brak obecnie obszarów objętych ochroną rezerwatową. Proponuje się powołanie siedmiu rezerwatów przyrody w sąsiednich gminach: trzech w gminie Jeżowe i po dwa w gminach Ulanów i Harasiuki. Ponadto, w powiecie istnieje dziesięć użytków ekologicznych, w tym jeden w gminie Rudnik nad Sanem). Na obszarze gminy występuje szereg drzew i roślin objętych ochroną prawną. Pomniki przyrody żywej ujęte w wojewódzkim rejestrze pomników przyrody to : w miejscowości Przędzel i Przędzel Kolonia - topola szara szt. 5, Rudnik Leśnictwo Czarny Las, Rudnik Chałupki i Rudnik Stróża – 4 dęby szypułkowe oraz w Rudniku nad Sanem – iglicznia trójcierniowa (szt. 2), jesion wyniosły (szt. 5), klon pospolity (szt. 18), robinia akacjowa (szt. 1) topola biała (szt. 1) a w Rudniku Stróża - lipa szerokolistna. Projektowane są następne pomniki przyrody żywej. Na stan obszarów i obiektów objętych ochroną na podstawie przepisów o ochronie przyrody mają wpływ czynniki : bezpośrednie, związane ze sposobem zagospodarowania i użytkowania przestrzeni, eksploatacją surowców mineralnych, uprawą i zbiorem roślin, polowaniami i masową turystyką oraz pośrednie, związane ze stanem komponentów środowiska tj: stopień zanieczyszczenia powietrza, wód, powierzchni ziemi. Rozwiązywanie problemów z zakresu ochrony przyrody zależy od : decyzji administracyjnych, tak na szczeblu lokalnym jak i centralnym oraz zapewnienia niezbędnych środków umożliwiających realizację ochrony obszarowej, ochrony gatunkowej roślin i zwierząt, a także całych zespołów roślinnych. 2.3.7. Świat zwierząt : Największym bogactwem gatunkowym flory i fauny w gminie charakteryzują się kompleksy leśne. Na terenie powiatu i gminy żyją gatunki zwierząt m.in. sarny, jelenie, zające, dziki, daniele, łosie, bobry, wydry, kuny, głuszce, jarząbki borsuki, lisy, kuny, piżmaki i gronostaje, łasice, rzadko wilki . Tereny te zasiedla również wiele gatunków ptactwa m.in. kuropatwy, bażanty, kruki, sowy, inne. Spotykane są również płazy i gady. PRZYCZYNY ZAGROŻEŃ, TENDENCJE ZMIAN W ŚRODOWISKU PRZYRODNICZYM GMINY 3.1. Zmiany rzeźby terenu : 3. Przekształcenia rzeźby terenu gminy są skutkiem działań niezbędnych jako faza przygotowawcza dla realizacji inwestycji i zachodzą głównie w skali mikrorzeźby (mikroniwelacji) terenu. Zmiany te obejmują : – trwałe zajęcie terenu i zabudowę powierzchni gruntu – przekształcenia powierzchni terenów. P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Zmiany rzeźby terenu zachodzą głównie punktowo w różnych częściach gminy i są tym większe i rozleglejsze, im bardziej jest urozmaicona naturalna rzeźba terenu. Zmiany w rzeźbie związane z przekształceniami zachodzącymi w czasie budowy trasy i układów komunikacyjnych mają przeważnie charakter zmian liniowych. W warunkach zakładanego rozwoju przestrzennego gminy, zmiany i przekształcenia w rzeźbie terenu będą występować podczas realizacji planowanego zbiornika retencyjnego , w przypadku pozostałych inwestycji nie będą miały charakteru znaczącego i mogą zachodzić raczej w skali ściśle lokalnej. Obserwuje się stałą tendencję braku tego zjawiska, która wynika z ograniczenia zamierzeń różnego typu inwestycji wielkoprzestrzennych, co wiązałoby się z trwałymi i znacznymi przekształceniami rzeźby terenu. 3.2. Wody podziemne i powierzchniowe : Wody podziemne : Zanieczyszczenia wód podziemnych w największym stopniu zależy od głębokości zalegania oraz izolacji poziomu wodonośnego od powierzchni terenu oraz od lokalizacji potencjalnych źródeł zanieczyszczeń. Najbardziej zagrożone są wody gruntowe w obrębie czwartorzędowego poziomu wodonośnego. Wyniki badań nie wykazały występowania istotnych zmian jakości wody na obszarze Gminy Rudnik nad Sanem. Mimo, że w ostatnich latach oddziaływanie źródeł przemysłowych uległo istotnemu ograniczeniu, problemem wszystkich gmin jest nadal zbyt krótka sieć kanalizacyjna odprowadzająca nieczystości płynne z posesji do oczyszczalni, brak oczyszczalni ścieków i kanalizacji w terenach wiejskich, niski stan świadomości ekologicznej wielu mieszkańców, którzy wylewają ścieki na pola, do rowów melioracyjnych i przydrożnych. Głównymi zagrożeniami dla jakości wód podziemnych są więc w gminie : zanieczyszczenia obszarowe, których głównym źródłem jest rolnictwo (stosowanie gnojowicy, nawozów sztucznych, środków ochrony roślin), tradycyjne metody pozbywania się ścieków (rozsączkowanie nie oczyszczonych ścieków w gruncie lub świadome zakładanie nieszczelnych szamb),składowiska odpadów, działalność gospodarcza, awarie przemysłowe. Dotychczasowe badania oddziaływania obiektów przemysłowych mogących pogorszyć stan środowiska zlokalizowanych w terenie gminy nie wykazały oddziaływania tych obiektów na gleby i wody gruntowe. Badania prowadzone przez WIOŚ w Rzeszowie wskazują, że stężenia metali : chromu, cynku, kadmu, niklu, miedzi i ołowiu zbliżone do tła geochemicznego lub niższe. Występowało jednak lokalne zakwaszenie gruntu w otoczeniu obiektu. Z przeprowadzonego rozpoznania wynika, że na terenie Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem do obiektów mogących w sposób istotny zanieczyścić warstwę wodonośną należą stacja paliw płynnych instalacje technolog.przemysłowe lokalne składowiska odpadów paleniskowych . Wody powierzchniowe : P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Dla zaopatrzenia ludności i gospodarki w Gminie Rudnik nad Sanem korzysta się głównie z ujęć wgłebnych. Wody powierzchniowe praktycznie nie są wykorzystywane. Niemniej Gmina posiada zasoby dyspozycyjne wód powierzchniowych Od kilkunastu lat występuje stałe zmniejszenie zapotrzebowania wody. Wynika to z ograniczenia zużycia wody w gospodarstwach domowych, obiektach użyteczności publicznej oraz zakładach przemysłowych i usługowych,co przyczynia się do spadku ilości odprowadzanych ścieków. W związku z tym pomimo prognozowanego wzrostu liczebności mieszkańców nie przewiduje się wyraźnego zwiększenia poboru wody, a zatem innego niż dotychczas oddziaływania na zasoby wód powierzchniowych. Potencjalnym zagrożeniem dla jakości wód przepływających przez Gminę Rudnik nad Sanem są ścieki bytowo-gospodarcze i spływy opadowe. Należy dodać, że coraz więcej ścieków komunalnych odprowadzanych do wód powierzchniowych będzie oczyszczanych, natomiast podmioty gospodarcze powinny podczyszczać ścieki przed wprowadzeniem ich do odbiornika. Wg WIOŚ w Rzeszowie większość zakładów odprowadza mniejsze ładunki zanieczyszczeń od wielkości dopuszczonych pozwoleniami wodnoprawnymi. Perspektywiczne warunki korzystania z zasobów wód dorzecza Górnej Wisły, określone są przez Rejonowy Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie. Aktualny wpływ Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem na stan czystości wód powierzchniowych omówiono w pkt. 2.2.2. Przedstawione wyniki wskazują, że przyszłościowo stężenia zanieczyszczeń w oczyszczonych ściekach nie powinny przekraczać najwyższych dopuszczalnych wartości podanych w załączniku1 do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 29 listopada 2002 roku w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi... (Dz. U. 02.212.1799). Istotnym czynnikiem degradującym wody powierzchniowe są również zanieczyszczenia pochodzące z gospodarki rolnej (nawozy, środki ochrony roślin). Reasumując, należy stwierdzić : Zła jakość wód powierzchniowych wynika głównie z nieuporządkowanej gospodarki ściekowej na terenach wiejskich, charakteryzuje się : - brakiem kanalizacji - niekontrolowanymi zrzutami ścieków bez oczyszczenia - funkcjonowaniem nieszczelnych szamb. Większość zasobów wód podziemnych gminy nadaje się do bezpośredniego wykorzystania : na cele gospodarcze, na cele konsumpcyjne po zastosowaniu uzdatniania (usuwanie naturalnych pierwiastków, jak żelazo i mangan). Antropogeniczne zanieczyszczenia wód podziemnych zależą od głębokości zalegania wód i izolacji poziomów wodonośnych oraz od powierzchni terenu. Najbardziej narażone na degradację są wody gruntowe, czwartorzędowego P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M piętra wodonośnego. Wody wgłębne, lepiej izolowane od powierzchni terenu, są na ogół dobrej jakości. Wody podziemne gminy należą do wód o wysokim stopniu zagrożenia, dlatego należy podjąć jak najszybsze działania ochronne, tj.: - Zagospodarowanie stref ochronnych zbiorników wód i ujęć uporządkowanie gospodarki ściekowej, Należy dążyć do stworzenia sieci monitoringu regionalnego pozwalającego na śledzenie zmian jakości wód i ustalenie strategii ich ochrony, mając na uwadze coraz większe znaczenie wód podziemnych, często jako jedynego źródła dobrej jakości wody pitnej. W Gminie prowadzi się prace związane z rozbudową sieci kanalizacji. Oczyszczalnia ścieków posiada rezerwy przepustowości. Rozwój kanalizacji jest mniejszy niż rozwój sieci wodociągowej co powoduje zanieczyszczenia wód powierzchniowych 3.3. Zanieczyszczenia powietrza : Źródłem emisji zanieczyszczeń atmosfery w Gminie Rudnik nad Sanem jest : – działalność wytwórcza bądź usługowa – transport drogowy ogrzewanie budynków ze źródeł lokalnych,tworzące tzw.niską emisję komunalną. Na poziom emisji rejonu wpływa też napływ zanieczyszczeń z bliższych i dalszych źródeł, stanowiących tło zewnętrzne. Inwentaryzacją zanieczyszczeń objęte są źródła przemysłowe, energetyczne i gospodarki komunalnej o rocznej emisji powyżej 50 Mg pyłów i gazów (bez dwutlenku węgla). Ze względu na charakter i rozproszenie pozostałych źródeł, udział ich, choć znaczący w ogólnej emisji, nie jest określony ilościowo. W strukturze emisji zanieczyszczeń wyróżnia się: pyły i gazy ze spalania paliw, w tym dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, tlenek i dwutlenek węgla oraz zanieczyszczenia specyficzne z procesów technologicznych. Wprowadzanie zanieczyszczeń do powietrza przez zakłady przemysłowe uregulowane jest decyzjami administracyjnymi o dopuszczalnej emisji Edop. Wydawane są pozwolenia na wprowadzanie pyłów i gazów do powietrza. Największe zakłady podlegają corocznej kontroli służb WIOŚ. – Znaczącym, lecz nieokreślonym liczbowo w skali powiatu lub gminy są toksyczne zanieczyszczenia ze spalin samochodów. Ich ilość w powietrzu jest zależna od dwóch podstawowych czynników o przeciwnych tendencjach: – żywiołowego przyrostu ilości samochodów i przeciążenia ruchem głównych dróg, co ma wpływ na wzrost emisji spalin oraz – poprawy jakości spalania w statystycznym pojeździe uczestniczącym w ruchu, dzięki ciągłemu procesowi wymiany pojazdów na nowsze – posiadające katalizatory, przechodzeniu części użytkowników pojazdów z etylin na paliwa gazowe, redukcji przez producentów niektórych składników paliw na mniej uciążliwe. Głównymi substancjami, które wywierają znaczący wpływ na jakość powietrza w terenie silnie zurbanizowanym są tlenki azotu i siarki, tlenek węgla oraz węglowodory, z których wiodącym jest benzen i jego pochodne. P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M W Gminie i Mieście Rudnik nad Sanem modernizowane są źródła lokalne emisji, co pozwoli zmniejszyć zanieczyszczenie powietrza. W przebiegu stężeń wieloletnich głównych zanieczyszczeń powietrza daje się zauważyć powolną poprawę stanu jakości powietrza, najsilniej wyrażoną w spadku poziomu dwutlenku siarki przy utrzymywaniu się, a nawet wzroście stężeń pyłu zawieszonego Takie trendy wskazują na zmniejszającą się rolę niskich i wysokich źródeł węglowych w zanieczyszczeniu powietrza, co jest zgodne z obserwowanym spadkiem emisji dwutlenku siarki z tych źródeł. W zakresie dwutlenku siarki osiągnięto więc prognozowany poziom stężeń obszarowych dla tej cz. Polski, jaki spodziewano się uzyskać dla perspektywy 2010 w wariancie EKO, według prognozy Polska 2000+, wykonanej w 1993 przez J. Judę (Prognoza ostrzegawcza… PAN 1995). Brak większego obniżenia w przebiegu dwutlenku azotu i pyłu zawieszonego można tłumaczyć faktem, że modernizacja źródeł węglowych nie zmienia zasadniczo emisji tlenku azotu. Równocześnie spadkowi emisji ze źródeł grzewczych i przemysłowych przeciwdziała prawdopodobnie wzrost zanieczyszczeń, w tym pyłu z komunikacji. Bardziej wnikliwe analizy są tu niezasadne, gdyż stężenia zanieczyszczeń podlegają fluktuacjom meteorologicznym, w tym zmiennej z roku na rok częstości kierunku i prędkości ruchu powietrza oraz warunków termicznych i wilgotnościowych atmosfery, wpływających na poziom stężeń. 3.4. Hałas – przemysłowy, drogowy, kolejowy, inne : Hałas można traktować jako specyficzny czynnik zanieczyszczający środowisko o licznych źródłach i szerokiej powszechności występowania we wszystkich środowiskach biosfery. Rezultatem zjawiska j.w. jest pogarszanie i uniemożliwianie znacznym obszarom biosfery pełnienia swych naturalnych funkcji. Wśród wielu typów źródeł hałasu głównymi sprawcami uciążliwości akustycznej dla środowiska zewnętrznego są : ruch transportowy (głównie drogowy) działalność gospodarcza (drobna wytwórczość, usługi). Dopuszczalne poziomy hałasu określone są w aktualnie obowiązujących przepisach. Ich zróżnicowanie wynika z przeznaczenia terenu oraz pory jego oddziaływania (pora dzienna bądź pora nocna). Najbardziej rygorystyczne normy dotyczą terenów wypoczynkowo-rekreacyjnych poza miastem, następnie terenów zabudowy mieszkalnej jednorodzinnej, terenów zabudowy związanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży, domów opieki społecznej, zabudowy szpitalnej, terenów zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego. Badania hałasu przeprowadzone przez Inspekcję Ochrony Środowiska i specjalistyczne instytuty zajmujące się akustyką środowiska, wskazują na poszerzanie obszarów o niekorzystnym klimacie akustycznym. W konsekwencji dochodzi do zwiększającego się szkodliwego wpływu hałasu na coraz większą liczbę ludzi.Podstawowym wskaźnikiem klimatu akustycznego jest równoważny P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M poziom dźwięku A, wyrażony w dB. Może on być także wyznaczony jako suma poziomów odnoszących się do różnych źródeł. Otrzymaną w ten sposób wielkość określa się jako poziom hałasu otoczenia i nazywa klimatem akustycznym. Równoważny poziom dźwięku ściśle związany jest z czasem jego trwania. Na terenie Miasta i Gminy o zagrożeniu hałasem decyduje hałas drogowy. Hałas drogowy. Na zakłócenie klimatu akustycznego największy wpływ w gminie Rudnik nad Sanem ma hałas komunikacyjny. Jest on związany z rozwojem motoryzacji w ostatnich latach, w konsekwencji tego gwałtownym wzrostem natężenia ruchu drogowego i znacznym pogorszeniem klimatu akustycznego. Podstawowe czynniki wpływające na poziom hałasu drogowego procentowy udział w komunikacji pojazdów ciężkich prędkość strumienia pojazdów brak płynności ruchu, korki uliczne szczyty poranne i popołudniowe natężenia ruchu pojazdów stan techniczny nawierzchni ukształtowanie terenu przez, który przebiega trasa komunik. Natężenie hałasu jest wprost proporcjonalne do natężenia ruchu. Hałas przemysłowy. Wyniki przeprowadzanych pomiarów hałasu w środowisku pozwalają stwierdzić, że zagrożenie spowodowane hałasem przemysłowym jest dużo mniejsze od zagrożenia związanego z hałasem komunikacyjnym. Związane to jest przede wszystkim ze zlokalizowaniem instalacji przemysłowych w terenach słabo zurbanizowanych. Niemniej źródłami hałasu wpływającymi na lokalną uciążliwość akustyczną mogą być małe zakłady typu rzemieślniczego lub usługowego, bardzo często wkomponowane w budynki mieszkalne. Przekroczenia norm dopuszczalnych najczęściej odnotowuje się w trakcie kontroli zakładów przemysłu drzewnego, przetwórstwa, lokali gastronomicznych i rozrywki oraz kotłowni grzewczej. Emitują one hałas o stosunkowo niedużym natężeniu i o niewielkim zasięgu oddziaływania. Często tylko nieznacznie przekraczają normy. W monitorowaniu środowiska nie prowadzi się stałych pomiarów hałasu, stąd nie jest możliwe ustalenie długookresowych zmian jego natężenia. Niemniej, wobec narastających potoków ruchu pojazdów kształtujących klimat akustyczny w otoczeniu dróg, można niemal za pewnik przyjmować tezę o narastającym zagrożeniu hałasem, tak w sensie natężenia dźwięku, jak i jego zasięgu . Charakter tych zmian jest podobny do innych regionów kraju i wynika m.in. z niedostatecznych uregulowań prawnych w zakresie przeciwdziałań na istniejącej sieci drogowej jak i niskiej rangi tego problemu wśród pozostałych zagrożeń środowiskowych. 3.5. Degradacja gleb : Degradacja gleb na terenie Gminy obejmuje głównie zmiany mechaniczne pokrywy glebowej oraz zmiany chemiczne w glebie. P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Zmiany mechaniczne wywołane są pracami ziemnymi związanymi głównie z procesami inwestycyjnymi (f. budowy) prowadzonymi w rozmaitym zakresie przestrzennym (np. inwestycje liniowe, pojedyńcze budowle, zespół osiedlowy). W ich wyniku następuje m.in. zaburzenie naturalnego układu warstw gleby, przemieszanie macierzystych warstw w glebie, wprowadzenie obcego materiału gruntowego. Chemiczne zmiany składu gleby to przede wszystkim skutki oddziaływania sedymentujących do gleby zanieczyszczeń pochodzących z emisji do atmosfery szkodliwych gazów i pyłów, ze źródeł przem.komunalnych, komunikacji i innych. W ogólnym stanie zanieczyszczenia gleb pewną ściśle lokalną rolę odgrywają zanieczyszczenia związane z rolniczym użytkowaniem gruntów. Poniżej przedstawiono ocenę rzeczywistego i potencjalnego narażenia oraz skutków chemicznych zanieczyszczeń środowiska na glebę. Wg posiadanych danych można ocenić, że środowisko glebowe ogólnie jest mało zanieczyszczone metalami ciężkimi. Taki stan zanieczyszczenia gleb zapewne będzie się nadal utrzymywał, niemniej wymaga stałego monitorowania. 3.6. Degradacja roślinności : Stan szaty roślinnej Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem należy oceniać z dwóch punktów widzenia – zmian w roślinności oraz zmian w zasobach zieleni. Zmiany w roślinności mogą zostać wywołane bezpośrednim odziaływaniem zanieczyszczeń gł. atmosferycznych na rośliny lub pośrednio, przez skutki oddziaływania zanieczyszczonych gleb, w których rozwijają się rośliny. Bezpośrednie oddziaływania zanieczyszczeń na roślinność dotyczy m.in. zakłócenia procesu asymilacji . Pośrednio na roślinność oddziałuje skażona (zasolona) gleba zieleńców, pasów międzyjezdnych,innych powodująca skrajnie trudną dla roślin tzw. suszę fizjologiczną. Powyższe zmiany w roślinności mogą być przyczyną dalszych jej przekształceń polegających między innymi na ustępowaniu gatunków roślin wrażliwych lub mniej tolerancyjnych na brak wody, wyższe stężenia chlorków, inne. Według obecnego rozpoznania, w rozmaitym nasileniu trwa presja na pozyskanie terenów pod nowe inwestycje różnego rodzaju, co może powodować możliwość likwidacji części zieleni urządzonej, np. ogrodów działkowych. Przy obecnej presji na pozyskanie nowych terenów pod inwestycje i równocześnie istniejące ograniczenia finansowe samorządu uniemożliwiają rozwój terenów zieleni urządzonej w gminie. W konsekwencji istnieje tendencja zmniejszania ogólnej powierzchni zieleni urządzonej. Trudno precyzyjnie ocenić tendencję zmian stanu roślinności w krótkim odcinku czasu. Ogólnie można założyć, że zmiany w świecie roślinnym dotyczyć będą poszczególnych gatunków lub zbiorowisk roślin oraz zasobów zieleni rozumianych przestrzennie. W zieleni nieurządzonej – po likwidacji roślinności i pozostawieniu odkrytej powierzchni gruntu, trwają procesy sukcesji roślinności. Na tereny, o odkrytej glebie, spontanicznie wchodzi roślinność – najwcześniej gatunki pionierskie często obcego pochodzenia, a w kolejnych stadiach sukcesji, następujące po sobie zbiorowiska roślinne aż po zbiorowiska klimaksowe. To stanowi gwarancję naturalnego procesu zazieleniania miejsc o odkrytej glebie, w P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M warunkach niskiego poziomu skażenia gleb. Taki proces regeneracji zieleni nieurządzonej trwa wiele lat i w sposób naturalny, często niekontrolowany, poprawia ogólny bilans zieleni, cenny zwłaszcza z punktu widzenia spełniania funkcji biologicznych. Ocena narażenia oraz skutków oddziaływania zanieczyszczeń środowiska na glebę i roślinność. Źródła degradacji gleb i roślinności Przemysłowe, energetyczne, komunalne Bezpośrednie źródło oddziaływania niska emisja Zakres narażenia, rodzaj skutków oddziaływania – możliwość lokalnego skażenia gleb, – roślinność niska i wysoka zanieczyszczenie sadzą – zapylenie i lokalne obniżenie poziomu – możliwość ustępowania, aż do wyginięcia, gatunków roślin oraz zbiorowisk roślinności wód gruntowych błotnej, wodnej i przybrzeżnej, wrażliwej na zanieczyszczenia wód lub osuszenie siedliska zanieczyszczenie wód Komunikacja drogowa ruch pojazdów – skażenie gleb metalami ciężkimi przy ciągach drogowych – ogródki działkowe – skażenie gleb przy drodze, skażenie płodów uszkodzenia związane pojazdów mechaniczne – uszkodzenia mechaniczne drzew i krzewów, głównie przy ulicach (złamania, uszkodzenia kory z ruchem itp.). zimowe utrzymanie dróg Budownictwo – zasolenie gleb przy głównych ciągach arterii komunikacyjnych – wzrost poziomu zawartości chlorków i i ich ujemne oddziaływanie na rośliny osiedlowe, – zmiany ilościowe, strukturalne zieleni głównie nieurządzonej – głównie na placu budowy i w otoczeniu, komunikacyjne (obwodnice, – bezzasadna wycinka zieleni wysokiej, szczególnie skrzyżowania) starej (alternatywa – troskliwa pielęgnacja i poprawa stanu fitosanitarnego np. dawnych sadów itp.) obiekty handlowe – ubytek powierzchni biologicznie czynnej wskutek przykrycia trwałą nawierzchnią dużych parkingów, powierzchniowej warstwy gleby Użytkowanie rolnicze chemizacja – potencjalna możliwość wystąpienia lokalnych zmian w składzie chemicznym gleby, wywołanych stosowaniem środków agrochemicznych na niewielkich powierzchniach pól uprawnych lub ogrodów działkowych Inne źródła degradacji działania destrukcyjne – wycinka zadrzewień i zakrzewień nadwodnych oraz śródpolnych – wydeptywanie ścieżek, skrótów „dzikich”, powierzchni zabaw i gier ruchowych itp. na terenach zieleni niskiej miasta. 3.7. Świat zwierząt : P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Uprzemysłowienie terenu i zmiany urbanizacyjne w środowisku miejskim lub wiejskim pod wpływem działalności człowieka, powodują rozwój procesów synantropizacji licznych grup zwierząt, np. owadów, gadów i ptaków. Następują przemiany, które powodują zmiany siedliskowe zachodzące pod wpływem antropopresji. Powodują ona stopniowe ustępowanie niektórych gatunków zwierząt rodzimych i wnikanie w ich miejsce obcych gatunków zwierząt, lepiej przystosowanych do życia w zmienionym siedlisku. Następuje wówczas zubożenie fauny rodzimej, przy niekiedy tylko okresowym wzbogaceniu różnorodności gatunkowej przez obecność obcych przybyszów. Często kolejna zmiana warunków i na przykład powrót do stanu poprzedniego, eliminuje obce gatunki, ale fauna rodzima z trudnością wraca na utracone wcześniej stanowiska np. w terenach silnie zurbanizowanych szczególnie spektakularne zmiany fauny w wyniku zmian środowiska zachodzą w awifaunie. W centrum wsi pojawiają się stale lub okresowo gatunki znane tylko z obrzeży. Równocześnie jednak wycinanie starych drzew, osuszanie gruntów, wzrost natężenia hałasu i inne czynniki powodują ustępowanie z takich terenów licznych ptaków, zwłaszcza śpiewających. Taka negatywna tendencja będzie zjawiskiem trwałym, chociaż o zmieniającym się stopniu nasilenia. 3.8. Elektromagnetyczne promieniowanie niejonizujące : Urządzenia i linie elektroenergetyczne stanowią źródło oddziaływania elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego stanowiącego pewne zagrożenie dla ludzi. Podobne są oddziaływania pól elektromagnetycznych wytwarzanych przez urządzenia radiokomunikacyjne (nadajniki radiowe i telewizyjne, radiotelefony i urządzenia radiolokacyjne). Szkodliwe oddziaływanie elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego ujawnia się przy długotrwałym przebywaniu człowieka w strefach wpływu pól w postaci zmian i dolegliwości wzroku, układu nerwowego, układu sercowonaczyniowego, a w skrajnych przypadkach w układzie hormonalnym, w krwi i szpiku kostnym. Dostatecznym środkiem zabezpieczającym przed negatywnym wpływem tego promieniowania jest ustanowienie stref ograniczonego użytkowania terenu, gdyż jego intensywność maleje ze wzrostem odległości od źródła. Przybliżone zasięgi tych stref, których wyznaczenie określają odpowiednie przepisy. Przykładowo : anteny nadawczych stacji radiowych i telewizyjnych – od kilkudziesięciu do kilkuset metrów, napowietrzne linie wysokich napięć oraz stacje elektroenergetyczne– do kilkudziesięciu metrów, anteny stacji bazowych sieci radiotelefonicznych,radiotelefony przewoźne – od kilku do kilkudziesięciu metrów, anteny urządzeń radiolokacyjnych i radiolinii – określany indywidualnie, zależny głównie od charakterystyki anteny, urządzenia przem. i medyczne – w obrębie pomieszczeń z urządzeniami. P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Jak z powyższego wynika, źródła elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego, które są zlokalizowane na terenie Gm. Rudnik nad Sanem nie są istotnymi w problemie stanu środowiska i dotyczą bardzo ograniczonych obszarów. Jest to więc zagadnienie lokalne. 3.9. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska : Pod pojęciem tym rozumie się potencjalne skutki środowiskowe powstałe w wyniku awarii przemysłowych i transportowych z udziałem niebezpiecznych substancji chemicznych, ponadto niekontrolowanych uwolnień do środowiska genetycznie modyfikowanych organizmów, a także klęsk żywiołowych (powodzi pożarów lasów i innych ekstremalnych zjawisk klimatycznych). Żródłami potencjalnych skutków na obszarze gminy mogą być : I. Przemysł i działalność usługowa, w których wykorzystywane są lub magazynowane toksyczne środki chemiczne, substancje biologicznie czynne lub odpady prowadzące w przypadku ich uwolnień do reakcji chemicznych z innymi materiałami i substancjami lub też bezpośrednio działające na ludzi i środowisko. II. Transport materiałów niebezpiecznych na głównych drogach gminy, także drogach dojazdowych do zakładów wykorzystujących lub magazynujących te środki. Miarą zagrożenia mogą być dane o ilości wypadków i kolizji, jakie zaistniały na terenie Gminy. Należy jednak brać pod uwagę, że przy podobnej ilości zdarzeń w kolejnych latach (tendencje są w tym przypadku rosnące), chociaż mały procent kolizji może być z udziałem pojazdów z ładunkami niebezpiecznymi. III. Sieć wodociągowa wody pitnej na skutek skażenia lub zakażenia wód ujmowanych ze studni głębinowych. IV. Awarie elektrowni jądrowych na Ukrainie lub Słowacji wybudowanych z zastosowaniem podobnej technologii dwustopniowego zabezpieczenia jak elektrownia w Czarnobylu. V. Gwałtowane pożary obiektów przem., na terenie których magazynowane są znaczne ilości paliw i łatwo palnych środków chemicznych. VII. Ekstremalne zjawiska pogodowe – nawalne opady atmosferyczne, w tym śnieżne, huraganowe wiatry powyżej 30 m/s, niosące zagrożenie na terenie całej gminy. VIII. Awarie systemów zasilania sieci energetycznych, co ,cw,gazu, bądź wody. IX. Katastrofy budowlane. Dodać trzeba, że na terenie gminy nie ma zakładów kwalifikujących się (według kryteriów Dyrektywy Seveso II) do obiektów zwiększonego lub dużego ryzyka wystąpienia poważnej awarii przemysłowej (Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 9 kwietnia 2002 roku w sprawie rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku wystąpienia awarii przemysłowych (Dz. U. Nr 58, poz. 535). 3.10. Zewnętrzne źródła zagrożeń dla środowiska przyrodniczego : P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M W najbliższym otoczeniu Gminy Rudnik nad Sanem nie ma znaczących obiektów emisji zanieczyszczeń powietrza, które wpływałyby istotnie na jakość powietrza w samej Gminie. Łączna emisja bilansowana w skali powiatu stanowi kilkanaście procent ilości gazów i pyłów dostających się do atmosfery na terenie gminy. Łącznie z miejscową emisją komunalną emisja ta wpływa na stan zanieczyszczenia powietrza jedynie w źródłach jej powstawania. Bardziej wymierny lecz trudny do oszacowania w warunkach wielu źródeł wiejskich jest napływ zanieczyszczeń powietrza z większych odległości, pochodzący z dużych źródeł regionalnych i krajowych. W skali roku udział jego jest zmienny, lecz drugorzędny w jakości powietrza Gminy. Stan zanieczyszczenia gleby w Rudniku nad Sanem i okolicy jest w pierwszym rzędzie wynikiem oddziaływań głównie źródeł lokalnych, usytuowanych w granicach gminy.Dotyczy to źródeł emisji komunalnych energetycznych transportu itd. 4. IDENTYFIKACJA CELÓW DLA OCHRONY ŚRODOWISKA Dla zdefiniowania celów strategicznych wynikających z potrzeby ochrony środowiska przyrodniczego (naturalnego)w Gminie i Mieście Rudnik nad Sanem przeanalizowano przyczyny dotychczasowych zmian w tym środowisku, na tym tle możliwości działania Gminy w kierunku usuwania przyczyn niekorzystnych zmian, a w konsekwencji wyboru celów strategicznych. Ogólnie można stwierdzić, że gospodarka wodno-ściekowa Gminy nie powoduje zmian środowiska większych niż te, które wynikają z konieczności dostarczenia wody i odprowadzenia ścieków od 10000 mieszkańców (miasto + 4 sołectwa), z zakładów rzemieślniczych i usługowych oraz odwodnienia zainwestowanych terenów. Gminę i Miasto Rudnik nad Sanem zaliczana jest do raczej słabo uprzemysłowionych. W obrębie miasta i gminy funkcjonuje tylko kilka dużych podmiotów gospodarczych. Zakłady przemysłowe aktualnie korzystają z zasobów środowiska w sposób nie powodujący jego degradacji, stanowiąc jednak potencjalne zagrożenie. Zebrane materiały wskazują że na terenach przemysłowych powstają ścieki, osady ściekowe i odpady zanieczyszczone metalami ciężkimi lub substancjami toksycznymi. Gminy generalnie przekształcają przepływające przez ich teren rzeki i potoki, ponieważ naturalna sieć hydrograficzna zostaje podporządkowana urbanizacji i ochronie przeciwpowodziowej. W Gm. Rudnik nad Sanem planowana jest regulacja rzek i potoków oraz budowa zbiornika małej retencji. Są to działania niezbędne,ale zmieniające skład taksonomiczny biocenoz i ograniczające możliwość samooczyszczania się wód. W przypadku powiatu niżańskiego, w tym i Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem zmiany stężeń zanieczyszczeń powietrza są rezultatem m.in. przechodzenia, tam gdzie jest to możliwe, na nośniki gazowe lub olejowe albo drewno w źródłach lokalnych, zmniejszania zapotrzebowania na ciepło dzięki P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M modernizacji instalacji cieplnych wewnętrznych i zewnętrznych, termomodernizacji obiektów. Na jakość powietrza w gminie ma również wpływ wielkość emisji z pieców opalanych węglem w lokalnych kotłowniach oraz emisje komunikacyjne. Zmienność warunków pogodowych z roku na rok kształtujących typ pogody o korzystnych lub niepożądanych skutkach, a przede wszystkim fluktuacja częstości kierunków wiatrów – to czynniki, które mogą znacząco wpływać na poziom stężeń dobowych i rocznych zanieczyszczeń w powietrzu. Na zmiany stanu zanieczyszczenia powietrza mają też wpływ zanieczyszczenia napływające z bliższych i dalszych odległości. Generalnie istniejący stan zanieczyszczenia powietrza w gminie Rudnik nad Sanem można uważać za dobry w relacji do sytuacji w innych rejonach Polski. Nie występują ograniczenia z tytułu jakości powietrza dla sytuowania inwestycji wymagających czystego powietrza ze względów technologicznych, ochrony zdrowia lub rekreacji. Kontynuacji działań zmniejszających globalną emisję przemysłową i komunalną w obiektach istniejących sprzyja też nowe ustawodawstwo krajowe w tej dziedzinie, nakładające na źródła emisji dalsze wymagania, do których spełnienia podmioty te powinny już się przygotowywać. W odniesieniu do hałasu można oczekiwać, że wzrost jego natężenia będzie proporcjonalny do przyrostu ruchu pojazdów. Przy ogromnej presji społecznej do posiadania i używania samochodów, w obecnych warunkach nie da się uniknąć dalszego wzrostu hałasu w terenach silnie zurbanizowanych. Możliwości finansowe Gminy są niewspółmierne do potrzeb wynikających z przeciwdziałania skutkom motoryzacji. Jednocześnie dotychczas brak było odpowiednich uregulowań prawnych (w postaci rozporządzeń ustalających sposoby i kompetencje organów) dotyczących wymagań sytuowania osłon akustycznych w sąsiedztwie istniejących dróg i ulic o dużym natężeniu ruchu, chyba że droga podlegała modernizacji. Problem ten nie dotyczy obiektów działalności gospodarczej powodującej przekroczenia norm na ich granicach. Czynnikiem wtórnym, będącym problemem w wymiarze ogólnokrajowym jest m.in. lokowanie obiektów generujących duże potoki pojazdów na istniejącej sieci drogowej, czemu nie towarzyszy odpowiednia do skali przebudowa układu komunikacyjnego i wydawanie decyzji lokalizacyjnych oraz środowiskowych nie uwzględniających rzeczywistej sytuacji standardów akustycznych na granicy terenów o określonych funkcjach (o ile nie towarzyszyły im procedury oceny oddziaływania na środowisko). Zaprzecza to zasadzie przezorności jako jednej z zasad równoważenia rozwoju. W przypadku gleby, ich zmiany wywołane są głównie działalnością inwestycyjną (prace ziemne), stanem zanieczyszczenia powietrza oraz eksploatacją dróg i uliczek osiedlowych. Część z tych zmian wywołana jest działaniami świadomymi, lecz w konkretnych warunkach koniecznymi, część to skutki pośrednie, jak przykładowo spowodowane zimowym utrzymaniem dróg (zasolenie). Wszystkie te zmiany są lokalne, a negatywne tendencje będą wprost proporcjonalne do gospodarczego rozwoju Gminy. P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Podobnie przedstawiają się przyczyny zmian w wszelakiej roślinności i jej zasobach. Część przyczyn to świadome działania związane bezpośrednio z procesami inwestycyjnymi oraz bieżącą eksploatacją, część jako efekt uboczny innych procesów gospodarczych lub ekonomicznych. Każda nowa inwestycja, chociaż lokalnie, chwilowo ( jeżeli potem następuje odtworzenie zieleni), bądź na stale powoduje uszkodzenie roślinności lub jej eliminację. Również rozwój infrastruktury technicznej, w pierwszym rzędzie dróg, prowadzi do likwidacji roślinności. Bieżąca eksploatacja sołectw i związana z tym eksploatacja systemów infrastruktury technicznej także w konsekwencji musi prowadzić do pewnych niekorzystnych zmian w stanie roślinności. Gospodarce odpadami poświęcony jest Plan Gospodarki Opadami w Gminie i Mieście Rudnik nad Sanem będący integralną częścią „ Programu ochrony środowiska”. W dokumencie tym podane zostały charakterystyki źródeł powstawania odpadów (ilościowa i jakościowa) z podziałem wg obowiązującej klasyfikacji odpadów Formułowanie celów długookresowych i krótkookresowych wraz z określeniem priorytetów ekologicznych opracowano w układzie analogicznym Wojewódzkiego Programu Ochrony Środowiska dla Województwa Podkarpackiego. Odniesiono się do tych problemów, które dotyczą Powiatu i Gminy oraz są priorytetowe dla realizacji polityki ekologicznej. W programie ochrony środowiska wymieniono priorytety realizacji określonych celów w obrębie określonych pól strategicznych, określonych pod względem ważności dla realizacji Programu według następującej kolejności : I. ochrona i poprawa jakości środowiska, II. racjonalne użytkowanie zasobów środowiska, III. edukacja ekologiczna, dostęp do informacji i poszerzanie dialogu społecznego. W konsekwencji diagnozy stanu wszystkich elementów środowiska nat. analizy przyczyn zagrożeń, tendencji zmian szczególnie niekorzystnych w środowisku przyrodniczym, identyfikacji przyczyn tych zmian, uwzględniając cele ochrony środowiska wskazane w dokumentach wyższego szczebla przyjęto następujące cele strategiczne dla ochrony środowiska przyrodniczego Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem : 1. poprawa jakości i ochrona zasobów środowiska przyrodniczego 2. rozwój i poprawa funkcjonowania infrastruktury technicznej mającej wpływ na jakość życia mieszkańców i środowisko 3. proekologiczne zagospodarowanie terenów poprzemysłowych skażonych i 4. proekologiczne gospodarowanie zasobami terenów zielonych (lasy) P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M 5. racjonalne gospodarowanie zasobami energii, wody i surowców 6. racjonalne gospodarowanie odpadami : komunalne, gosp., inne 7. przeciwdziałanie poważnym awariom i zapewnienie bezpieczeństwa chemicznego i biologicznego 8. rozbudowa systemów monitorowania stanu środowiska naturalnego 9. dalszy rozwój edukacji i informacji ekologicznej oraz poszerzanie dialogu społecznego. Tak przyjęte cele strategiczne zgodne są z podstawowymi dokumentami : – – – – Programem Ochrony Środowiska dla Województwa Podkarpackiego Programem Ochrony Środowiska dla Powiatu Niżańskiego Planem Rozwoju Lokalnego Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem Strategii Rozwoju Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem oraz z zapisami II Polityki Ekologicznej Państwa. P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M 5. STRATEGIA DZIAŁAŃ DLA POPRAWY STANU ŚRODOWISKA Działania dla poprawy stanu środowiska są konsekwentną realizacją celów strategicznych będących zbiorami celów szczegółowych, których realizacja przewidywana jest w dwóch horyzontach czasowych : cele krótkookresowe z realizacją do roku 2007 oraz cele średniookresowe do roku 2011. Niektóre z celów, ze względu na swój charakter będą realizowane w cyklu wielolecia od 2007 do 2011 roku. CEL STRATEGICZNY 1. POPRAWA JAKOŚCI, OCHRONA ZASOB. ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Na cel ten składają się następujące cele szczegółowe : 1.1. Osiągnięcie zadowalającego stanu czystości wód powierzchniowych oraz zachowanie walorów przyrodniczych Gminy. 1.2. Ograniczanie-zmiejszanie emisji pyłów i gazów dla źródeł energetycznych i przemysłowych. 1.3. Poprawa stanu klimatu akustycznego w terenie Gminy Rudnik nad Sanem CEL STRATEGICZNY 2 ROZWÓJ,POPRAWA FUNKCJONOWANIA INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ MAJĄCEJ WPŁYW NA JAKOŚĆ ŻYCIA MIESZKAŃCÓW I ŚRODOWISKO NATURALNE. Na cel ten składają się następujące cele szczegółowe : 2.1. Rozwój i poprawa funkcjonowania w gminie systemów wodociągowych i kanalizacyjnych. 2.2. Rozwój sieci drogowej w aspekcie minimalizacji jej wpływu na środowisko. CEL STRATEGICZNY 3 PROEKOLOGICZNE ZAGOSPODAROWANIE TERENÓW ZANIECZYSZCZONYCH W ramach tego celu strategicznego przewiduje się jeden cel szczegółowy : 3.1. Rekultywacja gleb zdegradowanych czynnikami naturalnymi bądź działalnością na terenach rolniczego wykorzystania. CEL STRATEGICZNY 4 PROEKOLOGICZNE GOSPODAROWANIE ZASOBAMI TERENÓW ZIELONYCH Na cel ten składają się następujące cele szczegółowe : 4.1. Rozszerzenie zakresu zalesień, w tym weryfikacja klasyfikacji gruntów, ustalanie lokalizacji zalesień 4.2. Zwiększenie atrakcyjności terenów rekreacyjnych w Gminie i Mieście. CEL STRATEGICZNY 5 P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M RACJONALNE GOSPODAROWANIE ZASOB.ENERGII, WODY, SUROWCÓW Na cel ten składają się następujące cele szczegółowe : 5.1. Zmniejszenie energochłonności procesów wytwórczych, usług i zużycia energii w gospodarstwach domowych i gospodarce komunalnej. CEL STRATEGICZNY 6 RACJONALIZACJA GOSPODAROWANIA ODPADAMI 6.1. Działania inwestycyjne i pozainwestycyjne związane z wdrażniem Planu Gospodarki Odpadami dla Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem. CEL STRATEGICZNY 7 ZAPEWNIENIE BEZPIECZEŃSTWA CHEMICZNEGO I BIOLOGICZNEGO PRZECIWDZIAŁANIE POWAŻNYM AWARIOM PRZEMYSŁOWYM Na cel ten składają się następujące cele szczegółowe: 7.1. Wspóludział w sporządzaniu planów operacyjno–ratunkowych związanych z awaryjnymi wyciekami transportowanych substancji i awariami przemysłowymi. CEL STRATEGICZNY 8 BUDOWA SYSTEMÓW MONITOROWANIA STANU ŚRODOWISKA 8.1. Budowa na terenie Gminy punktów, stanowisk pomiarowych i prowadzenie okresowych pomiarów stanu środowiska przez służby specjalistyczne lub podmioty gospodarcze. CEL STRATEGICZNY 9 DALSZY ROZWÓJ EDUKACJI I SYSTEMU INFORMACJI EKOLOGICZNEJ POSZERZANIE DIALOGU SPOŁECZNEGO Na cel ten składają się następujące cele szczegółowe: 9.1. Propagowanie idei ochrony środowiska oraz zrównoważonego rozwoju w społeczeństwie. CEL STRATEGICZNY 1 POPRAWA JAKOŚCI, OCHRONA ZASOB. ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Wśród najistotniejszych celów szczegółowych do zrealizowania w Gminie i Mieście Rudnik nad Sanem jest zmiejszenie zanieczyszczenia wód powierzchniowych, zachowanie walorów przyrodniczych Gminy, ograniczenie emisji pyłów i gazów, poprawa stanu klimatu akustycznego, racjonalne użytkowanie różnorodności biologicznej w Gminie. CEL SZCZEGÓŁOWY 1.1. P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Osiągnięcie zadowalającego stanu czystości (jakości) wód powierzchniowych i podziemnych oraz zachowanie walorów przyrodniczych Gminy. Działania krótkookresowe do 2008 roku : Kompleksowa poprawa jakości wody pitnej dla sołectw obejmująca wspomaganie działań inwestycyjnych i organizacyjnych zmierzających do poprawy jakości wody pobieranej ze studni głebinowych m.in. , rozbudowa sieci wodociągowej w Rudniku nad Sanem dla terenów między ulicami : Rzeszowską, torami kolejowymi. Ograniczenie zanieczyszczeń azotowych pochodzących z rolnictwa poprzez m.in. budowę nowoczesnych składowisk obornika i zb. na gnojówkę. Działania do 2011 roku : Zwiększenie walorów ekologicznych, krajobrazowych i przyrodniczych do celów rekreacyjnych – gospodarstwa agroturystyczne, wyznaczenie tras turystycznych w gminie, budowa obiektów sportowo – rekreacyjnych, budowa sali gimnastycznej w Przędzelu i Kopkach, wykonanie ciągu pieszo-jezdnego wzdłuż drogi krajowej nr 77. CEL SZCZEGÓŁOWY 1.2. Poprawa jakości powietrza na terenie Gminy wymaga wielokierunkowych działań o charakterze ciągłym realizowanych przez samorząd terytorialny, podmioty gospodarcze i mieszkańców. Celem bezpośrednim ochrony powietrza jest zapewnienie coraz lepszych standardów jakości powietrza zgodnych z rosnącymi wymaganiami prawa krajowego i wspólnotowego oraz przeciwdziałanie zmianom klimatycznym w wymiarze globalnym i lokalnym. Celem krótkookresowym do 2008 roku i średniookresowym do 2011 roku jest maksymalne ograniczenie emisji zanieczyszczeń pozwalające na uzyskanie przez województwo podkarpackie założonych celów w postaci limitów emisji. Na osiągniecie zakładanych celów poprawy jakości powietrza w Gminie mieć będzie pozytywny wpływ ograniczenie energochłonności i wzrost wykorzystania energii odnawialnej, które to działania przewidziane są w celu strategicznym nr 5 przedmiotowego Programu. Działaniami pośrednio wpływającymi na realizację celu jest kompleksowa termorenowacja budynków i zastępowanie źródeł ogrzewania węglowego instalacjami bardziej przyjaznymi środowisku, w tym energii odnawialnej – cel strategiczny 5. Zmniejszenie emisji zanieczyszczeń powietrza ze źródeł komunikacyjnych głównie w obszarze zabudowy zwartej. Realizacja celu należy do grupy działań priorytetowych i wymaga zaangażowania wszystkich podmiotów na rzecz ograniczenia ruchu pojazdów mech. w miejscowościach Gminy silnie zurbanizowanych. P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M CEL SZCZEGÓŁOWY 1.3. Poprawa stanu klimatu akustycznego na terenach silnie zurbanizowanych. Działania krótkookresowe i średniookresowe – do 2008 roku i 2011 roku : Działania zmierzające do ochrony przed hałasem komunikacyjnym : – systematycznej poprawy stanu nawierzchni dróg gminnych, – poprawy organizacji ruchu gwarantującej płynność jazdy, prowadzenie odpowiedniego planowania przestrzennego, tj. kładącego większy nacisk na problematykę hałasu. CEL STRATEGICZNY 2 ROZWÓJ I POPRAWA FUNKCJONOWANIA INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ MAJĄCEJ WPŁYW NA JAKOŚĆ ŻYCIA MIESZKAŃCÓW I ŚRODOWISKO W ramach tego celu przewidywane są prace modernizacyjne służące dostarczaniu ludności najwyższej jakości wody do spożycia oraz zadowalającej ilości ciepła do ogrzewania mieszkań, przy równoczesnej ochronie jakości powietrza. Planowane prace będą również służyły zadaniom dotyczącym sprawnego odbioru oraz wymaganemu oczyszczeniu ścieków bytowo - gospodarczych. Uciążliwością pogarszającą warunki życia ludności w terenach silnie zurbanizowanych jest hałas i zanieczyszczenia komunikacyjne oraz brak płynności ruchu samochodów. W związku z tym niniejszy cel dotyczy rozwiązań komunikacyjnych (lokalnych, tranzytowych), szczególnie uwzględniających działania ograniczające uciążliwości, a także inicjujących wprowadzanie zintegrowanego zarządzania i sterowania ruchem. CEL SZCZEGÓŁOWY 2.1. Poprawa funkcjonowania systemów wodociągowych i kanalizacyjnych. Działania krótkookresowe 2007-2008,śr.-i długookresowe 2009-2010 i do 2015: Modernizacja istniejących sieci wodociągowych i kanalizacyjnych, budowa systemów kanalizacji zbiorczej wraz z pompowniami sieciowymi. Działania inwestycyjne na okres 2007-2008 : Dokończenie budowy kanalizacji w Rudniku nad Sanem (ulice : Stalowa, Kordeckiego, osiedle Stróża) Budowa kanalizacji w miejscowości : Przędzel I etap. Działania inwestycyjne średniookresowe lata 2008-2011 : Budowa kanalizacji w miejscowości : Kopki, Przędzel II etap. Rozbudowa z modernizacją Komunalnej Mechaniczno-Biologicznej Oczyszczalni Ścieków w Rudniku nad Sanem. Działania inwestycyjne długookresowe : sfinalizowanie inwestycji do 2015 : Dokończenie budowy kanalizacji sanitarnych w miejscowościach j.w.. P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M CEL SZCZEGÓŁOWY 2.2. Rozwój sieci drogowej w aspekcie minimalizacji jej wpływu na stan środowiska przyrodniczego i zdrowie ludzi. Działania krótkookresowe do 2008 i średniookresowe do 2011 : Działania zmierzające do zmniejszenia uciążliwości ruchu w miejscowościach zurbanizowanych w ramach budowy nowych dróg : należy przeanalizować,wprowadzić konieczne zmiany w budownictwie dróg i inżynierii ruchu drogowego. CEL STRATEGICZNY 3 PROEKOLOGICZNE ZAGOSPODAROWANIE TERENÓW ZANIECZYSZCZONYCH Należy preferować ekologiczne kierunki przekształcenia pokrywy glebowej terenów poprzemysłowych i skażonych oddziaływaniem przemysłu w gminie. Uwarunkowane to jest identyfikacją i ustaleniem zasięgów takich obszarów przez powołane do tego instytucje [WIOŚ, OSChR). Niezbędne jest prowadzenie szerokich działań dla przywrócenia glebom ich sprawności biologicznej, a także przyrodniczej wartości użytkowej. Z uwagi na skalę problemów, wszystkie działania zakładają docelowy rok 2011 jako termin uzyskania trwałych efektów. CEL SZCZEGÓŁOWY 3.1. Przywrócenie użytkowej wartości gleby terenów zanieczyszczonych w Gminie. Działania krótkookresowe do 2008 roku: Rekultywacja składowiska odpadów w Rudniku nad Sanem. CEL STRATEGICZNY 4 PROEKOLOGICZNE GOSPODAROWANIE TERENAMI ZIELONYMI Zasoby zieleni w terenach wiejskich postrzegane są jako prosta rezerwa terenu pod planowane inwestycje, co potwierdza codzienna praktyka. Rzeczywista, obywatelska troska o prawidłowe gospodarowanie terenami zieleni musi przedkładać aspekty przyrodnicze przed ekonomicznymi. CEL SZCZEGÓŁOWY 4.1. Działania krótkookresowe do 2008 roku , średniookresowe do 2011 roku : Rozszerzenie zakresu zalesień, w tym weryfikacja klasyfikacji gruntów (granica polno-leśna) oraz ustalenie lokalizacji zalesień w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego CEL SZCZEGÓŁOWY 4.2. Zwiększenie atrakcyjności terenów rekreacyjnych w gminie. Działania krótkookresowe do 2008 roku : P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Urządzanie terenów rekreacyjnych uwzględniające realia ekologiczne cennych siedlisk przyrodniczych warunków umożliwiających dalszy poprzez ich zagospodarowanie okolicy, w tym występowanie i konieczność zabezpieczenia rozwój cennych zbiorowisk. Działania średniookresowe do 2011 roku : zagospodarowanie terenu wokół zbiorników wodnych, rozbudowa bazy turystycznej z kompleksem sportowym, rozwój gospodarstw agroturystycznych – objęcie programem zagospodarowania i udostępniania dla wypoczynku mieszkańców obiektów i terenów j. w. z otoczeniem przy zapewnieniu pełnej ochrony elementów środowiska. CEL STRATEGICZNY 5 RACJONALNE GOSPODAROWANIE ZASOBAMI ENERGII,WODY,SUROWCÓW W strefie racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych, wymienia się racjonalizację użytkowania wody, zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. Aby tak zarysowane cele osiągnąć należy działać w odniesieniu do przemysłu, gospodarki komunalnej oraz do mieszkańców gminy. Szczególne znaczenie w realizacji tego celu ma przemysł, który posiada jeszcze duże możliwości zmniejszenia nieuzasadnionego technologicznie zapotrzebowania na energię elektryczną, wodę i surowce. CEL SZCZEGÓŁOWY 5.1. Zmniejszenie energochłonności procesów wytwórczych, usług i zużycia energii w gospodarstwach domowych i gospodarce komunalnej. Dla monitorowania sukcesywnego osiągania celów konieczne jest objęcie państwową sprawozdawczością wskaźników energochłonności w podziale na branże i publikowania danych przez regionalne urzędy statystyczne. Działania średniookresowe do 2011 roku : Uzyskanie w Gminie co najmniej wskaźników energochłonności zakładanych do osiągnięcia na terenie województwa podkarpackiego w Programie Ochrony Środowiska Województwa Podkarpackiego, tj. – Ograniczenie zużycia energii o 50% w stosunku do 1990 roku i 25% w stosunku do 2000 roku w przeliczeniu na jednostkę produkcji wartość produkcji lub PKB. Realizacja celu odbywać się będzie w dwóch sektorach działalności : – przedsięwzięć energooszczędnych w sektorze wytwórczym i usług, w tym głównie w przemyśle i gospodarce komunalnej na które powinny składać się działania modernizacyjne m.in.: oświetlenia i ogrzewania obiektów budowlanych rozdziału i dystrybucji energii cieplnej wymiany oświetlenia ulicznego na energooszczędne P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M przedsięwzięć w sektorze gospodarstw domowych polegających m.in. na : termomodernizacji budynków mieszkalnych w tym: wprowadzania automatyki do regulacji zużycia ciepła modernizacji instalacji centralnego ogrzewania, wymiany lub doszczelnień okien i drzwi, dociepleń zewnętrznych przegród budowlanych. Działaniami wspierającymi uzyskanie celu będą: – wprowadzenie certyfikatów energetycznych dla budynków – zaostrzenie norm ochrony cieplnej nowych budynków – rozbudowa odnawialnych źródeł energii. – CEL STRATEGICZNY 6 RACJONALIZACJA GOSPODAROWANIA ODPADAMI Podane poniżej cele szczegółowe są zgodne z celem nadrzędnym polityki ekologicznej państwa w odniesieniu do gospodarki odpadami (zapobieganie powstawaniu odpadów, odzysk surowców, ponowne wykorzystanie odpadów, bezpieczne dla środowiska unieszkodliwianie odpadów niewykorzystanych). CEL SZCZEGÓŁOWY 6.1. Racjonalne gospodarowanie odpadami komunalnymi. Działania krótkookresowe do 2008 roku, średniookresowe do 2011 roku i dalej : Objęcie zorganizowaną zbiórką odpadów wszystkich mieszkańców Skierowanie w roku 2008 na składowiska do 83 % wag. całkowitej ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, do 75 % w roku 2011 i 50 % wag. w roku 2014 ( w stosunku do roku 1995). Osiągnięcie do końca roku 2008 zakładanych limitów odzysku w wysokości 50 % i recyklingu 25% odpadów opakowaniowych. Wydzielenie odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów kom. do osiągnięcia poziomu w 2008 roku -15%, w 2011-50 % i w 201480% Wydzielenie odpadów budowlanych ze strumienia odpadów kom. do osiągnięcia poziomu w 2008 roku -15%, w 2011-40 % i w 2014- 60% Wydzielenie odpadów wielkogabarytowych ze strumienia odpadów komunalnych do osiągnięcia poziomu w 2008 roku -20%, w 2011roku -50 % i w 2014 roku - 70% zwiększenie stopnia przetworzenia komunalnych osadów ściekowych i wykorzystania substancji biogennych w wyniku higienizacji osadów, zwiększenie stopnia kontroli obrotem komunalnymi osadami ściekowymi Działania średniookresowe do 2011 roku i dalej : Likwidacja „dzikich” wysypisk śmieci , odpadów i starych składowisk Przeciwdziałanie powstawaniu odpadów niebezpiecznych Wdrożenie systemu zbiórki odpadów niebezpiecznych P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Zwiększenie stopnia wykorzystania odpadów . Dla osiągnięcia założonych celów w odniesieniu do odpadów niebezpiecznych konieczne jest podjęcie następujących kierunków działań – zmniejszenie składowanych ilości odpadów niebezpiecznych – zwiększenie odzysku surowców wtórnych z niebezpiecznych odpadów, – objęcie jednolitym systemem unieszkodliwiania odpad. sektora małych i średnich przedsiębiorstw, mających istotny udział w wytwarzaniu odpadów niebezpiecznych, – zmniejszenie zagrożenia dla środowiska poprzez deponowanie przekształconych odpadów niebezpiecznych (GPZON). CEL STRATEGICZNY 7 ZAPEWNIENIE BEZPIECZEŃSTWA CHEMICZNEGO I BIOLOGICZNEGO PRZECIWDZIAŁANIE POWAŻNYM AWARIOM PRZEMYSŁOWYM Historia dotychczasowych awarii, katastrof i klęsk żywiołowych pokazała jakie znaczenie ma, zgodnie z zasadami przezorności i prewencji, eliminowanie lub zmniejszenie ich skutków dla środowiska i ludzi. Odzwierciedleniem jak doceniany jest to problem są zapisy II Polityki Ekologicznej Państwa, Programu Ochrony Środowiska dla Województwa Podkarpackiego, Programu Ochrony Środowiska Powiatu Niżańskiego a także Ustawy Prawo ochrony środowiska oraz rozporządzenia wykonawcze. CEL SZCZEGÓŁOWY 7.1. Współudział w sporządzaniu planów operacyjno-ratunkowych związanych z wypadkami w trakcie przewozów ładunków niebezpiecznych i awarii przemysłowych, głównie ze Strażą Pożarną i Starostwem. CEL STRATEGICZNY 8 BUDOWA SYSTEMÓW NATURALNEGO . MONITOROWANIA STANU ŚRODOWISKA Poszczególne regiony województwa starają się wzbogacać swoje systemy lokalne ze względu na specyfikę potrzeb w tym zakresie, natomiast przedsiębiorstwa, które z racji wymagań ustawowych mają obowiązek prowadzić własny monitoring wybranych elementów środowiska działają w kierunku jego rozbudowy ilościowej i jakościowej. Wszystkie systemy, niezależnie od ich skali, znaczenia i potrzeb utylitarnych umożliwiają badanie trendów zmian, w konsekwencji zdefiniowanie celów do zrealizowania w ramach wszelkiego rodzaju planów, programów, strategii . W Gminie i Mieście Rudnik nad Sanem nacisk zostanie położony na monitorowanie jakości wód podziemnych i analizy ścieków komunalnych wprowadzanych do wód powierzchniowych. CEL SZCZEGÓŁOWY 8.1. P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Modernizacja systemu monitoringu jakości wód i ścieków. Realizacja monitoringu wody i ścieków powinna doprowadzić do wdrożenia systemu informowania mieszkańców Gminy o wynikach pomiarów jakości wody ujmowanej, uzdatnionej przede wszystkim z sieci wodociągowej. CEL STRATEGICZNY 9 DALSZY ROZWÓJ EDUKACJI I INFORMACJI EKOLOGICZNEJ ORAZ POSZERZANIE DIALOGU SPOŁECZNEGO Edukacja ekologiczna jest to kształcenie i wychowywanie społeczeństwa w duchu poszanowania środowiska przyrodniczego zgodnie z zasadą – myśleć globalnie a działać lokalnie. Powinna ona obejmować wszystkie grupy społeczeństwa, a więc decydentów, wszystkie grupy społeczeństwa niezależnie od grupy społecznej, wieku i wychowania. Ważnym elementem jest łączenie wiedzy przyrodniczej z humanistyczną i działaniami praktycznymi. Doświadczenia innych państw wskazują, że tylko przy współudziale mieszkańców można uzyskać zakładane efekty w ochronie środowiska, szczególnie w gospodarce odpadami. Edukacja ekologiczna powinna być formą dialogu pomiędzy urzędem gminy, który jest odpowiedzialny za realizację programu ochrony środowiska oraz planu gospodarki odpadami, a mieszkańcami w celu zintegrowania obu stron na rzecz ochrony środowiska. Zgodnie z polityką ekologiczną państwa i także obowiązującymi ustawami społeczeństwo winno mieć zapewniony dostęp do informacji o środowisku. Ważne jest znalezienie odpowiednich środków przekazu i jego form aby w największym zasięgu, w najprostszy sposób i najskuteczniej przekazywać informacje o środowisku. CEL SZCZEGÓŁOWY 9.1. Propagowanie idei ochrony środowiska oraz zrównoważonego rozwoju. Działania średniookresowe (do 2011) i w okresie dalszym realizowane w Gminie Prowadzenie systemu informacji o środowisku przyrodniczym gminy dostępnego dla każdego mieszkańca. – powadzenie na bieżąco istniejącego systemu informacji o środowisku przyrodniczym gminy w postaci elektronicznej dostępnej za pośrednictwem internetu – prezentacje treści ekologicznych w działalności instytucji kulturalnych i wypoczynku, – wspieranie instytucji związanych z ochroną środowiska nat. a organizujących o tej tematyce wystawy, konkursy, wykłady lub prelekcje, akcje ekologiczne – wspieranie lub bezpośrednia działalność wydawnicza o treściach dotyczących problematyki ekologicznej. Promowanie zachowań zgodnych z zasadami ochrony krajobrazu i przyrody poprzez: – szkolenia dla służb samorządu gminy w zakresie informacji o środowisku dla społeczeństwa, o prawach społeczeństwa w procedurach ocen oddziaływania na środowisko, o nowych P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M przepisach, w tym dyrektywach unijnych dotyczących ochrony środowiska w szerokim pojęciu, – wspieranie projektów o charakterze proekologicznym realizowanych przez organizacje pozarządowe, – wspieranie szkoleń związanych z problemami ochrony środowiska organizowanych przez pracodawców, instytucje publiczne, organizacje pozarządowe, Współpraca instytucji publicznych z pozarządowymi organizacjami ekologicznymi : – obligatoryjna realizacja obowiązku zapewnienia udziału społeczeństwa oraz organizacji ekologicznych w procedurach ocen oddziaływania na środowisko, opiniowaniu planów i programów oraz strategii – zapewnienie udziału przedstawicieli pozarządowych organizacji ekologicznych w ramach nadzorczych funduszy ekologicznych, ciał doradczych i opiniodawczych oraz komisjach opiniujących fundusze ekologiczne. Prowadzenie i rozwijanie edukacji ekologicznej społeczeństwa na wszystkich poziomach szkolnictwa, w wyniku : – wspierania działalności szkół podstawowych i średnich realizujących różne formy edukacji ekologicznej młodzieży (zielone szkoły, akcje ekologiczne, konkursy, rajdy piesze i rowerowe) Edukacja ekologiczna społeczeństwa w kierunku prawidłowych zachowań na rzecz minimalizowania odpadów, w wyniku : – organizowania konkursów, wykładów popularno-naukowych strony internetowej poświęconej problemom gosp. odpadami – pomocy dla ruchów ekologicznych zajmujących się gospodarką odpadami – egzekwowania przepisów dotyczących porządku i gospodarki odpadami – edukacji społeczeństwa w zakresie racjonalnego wykorzystania opakowań. Edukacja ekologiczna społeczeństwa dla oszczędności wody, energii elektrycznej i ciepła : – edukacja społeczeństwa w zakresie oszczędności w zużyciu wody w gospodarstwach domowych – wspieranie indywidualnych działań na rzecz oszczędności ciepła poprzez poprawę termoizolacyjności domów i mieszkań – promowanie w społeczeństwie i wspieranie wykorzystywania odnawialnych źródeł energii elektrycznej np. baterie słoneczne i siłownie wiatrowe. Poprawa świadomości społeczeństwa w zakresie bezpieczeństwa ekologicznego i zmniejszania nadzwyczajnych zagrożeń środowiska. P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M 6. HARMONOGRAM WRAZ Z KOSZTAMI REALIZACJI PROGRAMU ORAZ ŹRÓDŁA JEGO FINANSOW ANIA 6.1. Założenia szacowania kosztów : Koszty realizacji Programu Ochrony Środowiska Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem zostały oszacowane na podstawie danych zebranych od instytucji, które w przyszłości będą realizowały poszczególne działania lub całe cele szczegółowe. Stopień ich wiarygodności uzależniony jest od rzetelności przekazanych danych. W przypadku braku danych, niezależnie od powodów ich braku – koszty zostały oszacowane na podstawie danych zawartych w Programie Ochrony Środowiska Województwa Podkarpackiego, na zasadzie szacowania kosztów przez analogię z podobnymi przedsięwzięciami przewidywanymi w innych miastach i gminach Polski. Wszystkie koszty zostały podane na poziomie cen roku 2006. Należy uwzględnić możliwość zmian określonych kwot ze względu na zmianę zakresu realizacji poszczególnych przedsięwzięć, ponadto na działanie konkurencyjnego efektu przetargów oraz na ostateczne możliwości finansowe instytucji realizujących poszczególne cele szczegółowe. Oprócz tego zdecydowana większość funduszy pomocowych nie ma ostatecznej akceptacji Unii Europejskiej. Z wszystkich wymienionych racji – koszty realizacji programu, oraz ich rozdział na cykle krótkookresowy i średniookresowy należy przyjmować jako dane szacunkowe, a nie ostateczne. 6.2. Źródła finansowania i warunki udzielania pomocy publicznej : Środki na finansowanie zadań związanych z ochroną środowiska w gminie i gospodarką odpadami pochodzić mogą z następujących źródeł : środków własnych gminy i przedsiębiorstw ( podmiotów gosp) pozabudżetowych instytucji publicznych (fundusze ekologiczne) sektora prywatnego (banki, fundusze, leasing) funduszy akcesyjnych i pomocowych UE innych organizacji międzynarodowych np. ONZ. Podstawowymi formami finansowania są zobowiązania finansowe (kredyty pożyczki, obligacje, leasing), udziały kapitałowe i dotacje. Zobowiązania mogą przybierać formy łączone np. przez uruchomienie linii kredytowych w bankach – z funduszy i fundacji ekologicznych. W związku z przyjęciem Polski do Unii Europejskiej powstała konieczność zmiany dotychczasowych zasad udzielania pomocy finansowej w postaci tzw pomocy publicznej. Wobec tego, że ustawa Prawo ochrony środowiska określa jedynie podstawy prawne pomocy państwa, a nie warunki jej udzielania, konieczne było systemowe uregulowanie prawne odpowiadające wytycznym opracowanym przez Komisję Europejską UE. Najważniejszymi aktami w tym zakresie są : P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Ustawa z dnia 20 marca 2002 r. o finansowym wspieraniu inwestycji (Dz. U. Nr 41, poz. 363) określająca zasady i formy udzielania wsparcia finansowego przedsiębiorstwom dokonującym nowych inwestycji lub tworzącym nowe miejsca pracy związane z tymi inwestycjami Ustawa z dnia 27 lipca 2002 roku o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców (Dz. U. Nr 141, poz. 1177)–określająca warunki dopuszczalności, zasady udzielania i nadzorowania pomocy społecznej dla przedsiębiorców. Na podstawie pierwszej ww ustawy wydane zostały akty prawne regulujące szczegółowe kryteria udzielania wsparcia finansowego nowej inwestycji (rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 września 2003 r. (Dz. U. Nr 165, poz. 1600), szczegółowy tryb składania wniosków o udzielenie wsparcia finansowego nowej inwestycji (Dz. U. Nr 85, poz. 771), szczegółowy tryb i terminy udzielania i odmowy udzielania wsparcia finansowego nowej inwestycji (Dz. U. Nr 85 poz. 771). Art. 10 ustawy o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy społecznej dla przedsiębiorców, stanowi, że pomoc może być udzielona, jeśli : jest przeznaczona w przypadkach inwestowania lub tworzenia nowych miejsc pracy, jej wartość, czas trwania oraz zakres pomocy są proporcjonalne do rangi rozwiązywanego problemu i nie pozostaje to w sprzeczności z zasadą, o której mowa w pkt. 4, jest udzielana w częściach, przynosi korzyści społeczne po uwzględnieniu kosztów związanych z jej udzieleniem większe niż korzyści możliwe do osiągnięcia bez jej udzielenia przy uwzględnieniu związanych z tym kosztów. Stosownie do ustawy o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców wydane zostały akty prawne : Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 2002 r. w sprawie dopuszczalności pomocy publicznej przeznaczonej na ochronę środowiska (Dz. U. Nr 231, poz. 1938), które określa szczegółowe warunki udzielania oraz maksymalne wielkości pomocy publicznej przeznaczonej na ochronę środowiska. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 października 2002 r. w sprawie dopuszczalności pomocy publicznej udzielanej na prace badawczo-rozwojowe (Dz. U. Nr 186, poz. 1546). W szczególności istotny jest §4 ust. 3 pkt 1-2 dotyczący udzielania pomocy na prace badawczo-rozwojowe objęte europejskim programem badań i rozwoju. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu informacji przedkładanych organowi nadzorującemu w celu wydania opinii o planowanej pomocy publicznej (Dz. U. Nr 1 poz. 1). P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Przepisy te muszą być stosowane przy rozpatrywaniu wniosków przedsiębiorców o sfinansowanie prac z funduszy NFOŚiGW i Eko-funduszu, jak też innych istniejących organów pomocowych.Po akcesji Polski do UE, stało się konieczne stosowanie wypracowanych przez Komisję Europejską – Wytycznych w sprawie pomocy publicznej przeznaczanej na ochronę środowiska (2001/C37/03). Pomoc publiczna przekraczająca 100 000 euro wymagać będzie zgody Komisji Europejskiej. 6.2.1. Krajowe źródła finansowania Programu : Fundusze ekologiczne : Krajowy system funduszy ekologicznych funkcjonuje na poziomie krajowym jako Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), na poziomie regionalnym – jako wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, powiatowym – jako powiatowe fundusze i gminnym – jako gminne fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Zasady funkcjonowania funduszy określa ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.) a szczegółowe zasady gospodarki finansowej NFOŚiGW oraz wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej – rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2002 roku (Dz. U. Nr 230, poz. 1934). Ustawą z dnia 3 października 2003 r. o zmianie ustawy Prawo ochrony środowiska oraz niektórych ustaw (Dz. U. Nr 190, poz. 1865), wprowadzone zostały przepisy rozszerzające zakresy finansowania przedsięwzięć przez WFOŚiGW oraz NFOŚiGW. Środki funduszy przeznacza się na finansowanie ochrony środowiska i gospodarki wodnej w celu realizacji zasady zrównoważonego rozwoju i polityki ekologicznej państwa oraz na współfinansowanie projektów inwestycyjnych kosztów operacyjnych i realizowanych z udziałem środków pochodzących z Unii Europejskiej nie podlegających zwrotowi. Środki funduszy mogą być także przeznaczane na współfinansowanie projektów inwestycyjnych, kosztów operacyjnych i działań realizowanych z udziałem środków bezzwrotnych pozyskiwanych w ramach współpracy z organizacjami międzynarodowymi oraz współpracy dwustronnej. EkoFundusz Zadaniem EkoFunduszu jest dofinansowywanie przedsięwzięć w dziedzinie ochrony środowiska, które mają przynieść efekt w skali nie tylko regionu czy kraju, ale także wpływają na osiągnięcie celów ekologicznych uznanych za priorytetowe w skali europejskiej, a nawet światowej. Wszystkie projekty dofinansowywane ze środków funduszu można podzielić na projekty techniczne (inwestycyjne) oraz przyrodnicze. W statucie EkoFunduszu wśród pięciu sektorów ochrony środowiska znajdują się takie dziedziny priorytetowe jak : _ ograniczenie transgranicznego transportu dwutlenku siarki i tlenków azotu, ochrona zasobów wody pitnej i dopływu zanieczyszczeń do Bałtyku, ograniczenie emisji gazów powodujących zmiany klimatu Ziemi (ochrona klimatu), ochrona różnorodności biologicznej, P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M gospodarka odpadami i rekultywacja gleb zanieczyszczonych. EkoFundusz udziela wsparcia finansowego w formie preferencyjnych pożyczek lub bezzwrotnych dotacji. Pomoc finansową uzyskać mogą jedynie projekty dotyczące inwestycji bezpośrednio związanych z ochroną środowiska (w ich fazie implementacyjnej), a w dziedzinie ochrony przyrody również projekty nieinwestycyjne. Maksymalna kwota, jaką może otrzymać jednostka samorządowa o najniższym dochodzie ogółem na mieszkańca wynosi 45% nakładów na projekt. Dla gmin zaliczających się do grupy o największym dochodzie na mieszkańca udział w kosztach projektu będzie wynosił do 5 %. W przypadku jednostek gospodarczych kwota ta wynosi 15%, dla instytucji charytatywnych, organizacji społecznych do 30% kosztów przedsięwzięcia. W uzasadnionych przypadkach na dofinansowanie projektów przyrodniczych przez fundusz może osiągnąć wielkość 80% nakładów własnych inwestora. W dziedzinie ochrony różnorodności biologicznej EkoFundusz wspiera działania mające na celu ochronę bądź renaturyzację ekosystemów najcenniejszych z przyrodniczego punktu widzenia oraz ochronę gatunków roślin i zwierząt zagrożonych wyginięciem lub stanowiących gatunki tarczowe. Wszystkie wnioski o dofinansowanie oceniane są w EkoFunduszu z punktu widzenia ekologicznego, technologicznego, ekonomicznego i organizacyjnego. Aby otrzymać pożyczkę lub dotację wszystkie te oceny muszą być pozytywne, inwestor musi wykazać się wiarygodnością finansową, posiadaniem zabezpieczeń, a także zapewnieniem pełnego finansowania projektu w części nie objętej dofinansowaniem EkoFunduszu. EkoFundusz nie dofinansowuje badań naukowych, akcji pomiarowych i edukacyjnych, konferencji i sympozjów, tworzenia i prowadzenia systemów monitoringu środowiska, wszelkiego rodzaju studiów i opracowań ekologicznych oraz tworzenia dokumentacji projektowej. Ze środków EkoFunduszu nie mogą także korzystać te przedsięwzięcia, które kwalifikują się do wsparcia ze środków funduszów strukturalnych i spójności Unii Europejskiej. 6.2.2. Fundusze strukturalne Unii Europejskiej, inne : Fundusze te przeznaczone są na tworzenie i rozwijanie wspólnej polityki UE głównie ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego ERDF Fundusze strukturalne przeznaczone są na precyzyjnie zdefiniowane cele o charakterze priorytetowym : 70% środków trafia do regionów zacofanych pod względem rozwoju w których żyje 22% mieszkańców Unii Europejskiej (cel 1 – EFRE ESF, EAGFL, FIAF) 11,5% przeznacza się na gospodarczą i społeczną restrukturyzację obszarów strukturalnie zagrożonych, w obszarach tych żyje 18% mieszkańców Unii (cel 2 – EFRE, ESF) 12,3% środków wspiera modernizacje systemów edukacyjnych oraz zatrudnienie ( cel 3 – ESF) poza regionami wymienionymi w celu 1. P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Ponadto 5,35% środków trafia na inicjatywy wspólnotowe utworzone w ramach polityki strukturalnej : współpraca transgraniczna, ponadnarodowa i międzyregionalna (Interreg III), zrównoważony rozwój miast i peryferii dotkniętych kryzysem(Urban II) rozwój obszarów wiejskich poprzez inicjatywy lokalne ( Leader +) zwalczanie różnic i dyskryminacji na rynku pracy (Equal). Przedsięwzięcia w dziedzinie ochrony środowiska będą realizowane w ramach SPO – 2 strukturalnych Programów Operacyjnych przygotowanych na podstawie Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006 : Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego – z funduszem strukturalnym UE na środowisko w latach 2004-2006 SPO Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw. Stanowią one dwa, spośród pięciu sektorowych programów operacyjnych jakie tworzą tzw. Podstawy Wsparcia Wspólnoty dla Polski w latach 2004-2006. Rodzaje projektów kwalifikujących się do dofinansowania z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionanego w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego INFRASTRUKTURA OCHRONY ŚRODOWISKA INFRASTRUKTURA LOKALNA Duże projekty o znaczeniu regionalnym służące Projekty małych inwestycji o oddziaływaniu wzmocnieniu konkurencyjności regionów lokalnym na terenach wiejskich oraz w małych miastach (do 25 tys. Mieszkańców) Zaopatrzenie w wodę i oczyszczanie ścieków: Budowa i modernizacja sieci wodociągowych, Budowa i modernizacja sieci kanalizacyjnych, Budowa i modernizacja stacji uzdatniania wody, Budowa i modernizacja oczyszczalni ścieków, Budowa zbiorników umożliwiających pozyskanie wody pitnej; Budowa lub modernizacja urządzeń odprowadzania i oczyszczania ścieków: sieci kanalizacyjne, w tym podłączenie do sieci indywidualnych, oczyszczalnie ścieków, inne urządzenia do oczyszczania, gromadzenia, odprowadzania i przesyłania ścieków; Budowa lub modernizacja organizacja i wdrażanie systemów selektywnej zaopatrzenia w wodę: zbiórki odpadów i recyklingu, sieci wodociągowe, Zagospodarowanie odpadów: do urządzeń do wdrażanie systemowej gospodarki odpadami ujęcia wody (w tym ochrona ujęć i źródeł wody pitnej), komunalnymi (m. in. budowa sortowni, kompostowni, obiektów termicznej, termiczno- urządzenia służące do gromadzenia, chemicznej i fizycznej (mechanicznej) utylizacji przechowywania i uzdatniania wody, odpadów; budowa nowych, modernizacja istniejących i rekultywacja nieczynnych urządzenia regulujące ciśnienie wody; składowisk; likwidacja „dzikich” składowisk, budowa i modernizacja niebezpiecznych; spalarni odpadów P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Poprawa jakości powietrza: Budowa lub modernizacja urządzeń do modernizacja i rozbudowa miejskich zaopatrzenia w energię: urządzenia zaopatrzenia w energię, systemów ciepłowniczych i wyposażenie ich w instalacje lokalne systemy pozyskiwania energii ograniczające emisje z alternatywnych źródeł zanieczyszczeń pyłowych i (energia wiatrowa, wodna, gazowych do powietrza, słoneczna, energia uzyskiwana z wykorzystania biomasy), przekształcenie istniejących systemów ogrzewania lokalne sieci elektroenergetyczne obiektów publicznych w (reelektryfikacja), systemy bardziej przyjazne dla gminne systemy oświetlenia ulic; środowiska, w szczególności ograniczenie „niskiej emisji”; Zapobieganie powodziom: regulacja cieków wodnych (pogłębianie, zapory, stabilizacja brzegów, prace remontowe w korytach rzecznych itd.), tworzenie polderów, budowa i modernizacja wałów przeciwpowodziowych wraz z drogami dojazdowymi, budowa i modernizacja małych zbiorników retencyjnych i stopni wodnych w ramach tzw. „małej retencji”; Gospodarka odpadami stałymi: budowa, modernizacja i rekultywacja składowisk odpadów stałych, budowa lub modernizacja miejsc utylizacji opakowań i nieużytych środków ochrony roślin, likwidacja dzikich wysypisk, kompleksowe systemy zagospodarowania odpadów na poziomie lokalnym, obejmujące m.in. odbiór posegregowanych odpadów od mieszkańców, odzyskiwanie surowców wtórnych, recykling, kompostowanie odpadów organicznych itp. Wsparcie zarządzania ochroną środowiska: opracowanie baz danych dotyczących lasów, jakości gleb, wód, powietrza, tworzenie systemów pomiaru zanieczyszczeń powietrza w miastach oraz systemów informowania mieszkańców o poziomie zanieczyszczeń powietrza, utworzenie sieci stacji kontrolnych i ostrzegawczych w zakresie jakości wód, tworzenie map terenów zalewowych; Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii: Budowa, rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej rozwojowi energii odnawialnej (energia wiatrowa, słoneczna, wodna, biomasa). Beneficjantami końcowymi pomocy w ramach ZPORR są przede wszystkim samorządy, stowarzyszenia oraz związki gmin i powiatów, instytucje naukowe, instytucje rynku pracy, agencje rozwoju regionalnego i instytucje wspierania przedsiębiorczości, a za ich pośrednictwem przedsiębiorstwa, w tym głównie małe i średnie. O dofinansowanie w ramach ZPORR mogą ubiegać się beneficjanci, którzy ze względu na mniejszą skalę oddziaływania nie kwalifikują się do Funduszu Spójności. P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Fundusz Spójności Głównym celem funduszu w zakresie ochrony środowiska jest wsparcie dla realizacji zadań publicznych wynikających z wdrażania prawa Unii Europejskiej. Beneficjantami będą samorządy terytorialne i przedsiębiorstwa komunalne. Współfinansowanie z tego funduszu mogą uzyskać inwestycje o wartości ponad 10 mln euro z 6 dziedzin : poprawa jakości wód powierzchniowych, polepszenie jakości i dystrybucji wody przeznaczonej do spożycia, poprawa jakości powietrza, racjonalizacja gospodarki odpadami, ochrona powierzchni ziemi, zapewnienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego. W przeciwieństwie do innych funduszy ostateczne decyzje o dofinansowaniu poszczególnych projektów podejmowane będą przez UE, natomiast za przygotowanie ich odpowiadają władze krajowe. Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej przekazują propozycje inwestorów w postaci Karty potencjalnego przedsięwzięcia do dofinansowania z Funduszu Spójności do Departamentu Integracji Europejskiej gdzie są oceniane pod względem spełnienia kryteriów wyboru Wykorzystania Funduszu Spójności na latach 2004-2006, skąd przekazywane są ostatecznie do komitetu sterującego tym funduszem. Fundusz LIFE Program LIFE utworzony w 1992 r. ma na celu wspieranie polityki ochrony środowiska Wspólnoty, podejmowanej przez państwa Unii Europejskiej, kraje Europy Środkowej i Wschodniej kandydujące do UE, a także państwa trzecie leżące u wybrzeży Morza Śródziemnego i Morza Bałtyckiego. Program LIFE składa się z trzech tematycznych komponentów : LIFENature, LIFE-Środowisko i LIFE-Kraje Trzecie. Celem Programu jest wspieranie wdrażania prawa wspólnotowego, wzmocnienie polityki w zakresie ochrony środowiska, jak również pomoc w rozwiązywaniu problemów związanych z wdrażaniem i realizacją polityki ochrony środ. Program pomocowy LIFE – Nature przeznaczony jest dla finansowania działań w zakresie ochrony przyrody tzn. działań wymaganych dla zachowania lub odtworzenia naturalnych siedlisk i populacji gatunków dzikiej fauny i flory w stanie sprzyjającym ich ochronie i dotyczy głównie wdrażania Dyrektywy Ptasiej (79/409/EE) i Siedliskowej (92/43/EEC) Wspólnoty oraz w szczególności w tworzeniu Europejskiej Sieci Ekologicznej specjalnych obszarów ochrony NATURA 2000 , której celem jest zachowanie i ochrona w naturalnym zasięgu najcenniejszych gatunków flory i fauny oraz ich siedlisk na terenie Wspólnoty. Środki dostępne w ramach Programu LIFE-Środowisko przeznaczone są na finansowanie innowacyjnych działań głównie o charakterze pilotażowym i demonstracyjnym, których celem jest : włączenie zagadnień środowiskowych w rozwój oraz planowanie przestrzenne, w tym obszarach zurbanizowanych, P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M promowanie zrównoważonego zarządzania zasob. wód podziemnych i powierzchniowych, zminimalizowanie wpływu działalności gospodarczej na środowisko recykling i racjonalna gospodarka strumieniami odpadów zmniejszenie środowiskowego wpływu produktów. Dofinansowanie projektów odbywa się przez Komisję Europejską do której powinny być kierowane wnioski poprzez Departament Integracji Europejskiej Ministerstwa Środowiska. Dla programu LIFE-nature max. udział wsparcia UE wynosi 50%, a w szczególnych wypadkach do 75% – o ile projekt dotyczy ochrony siedlisk lub gatunków wskazanych w tzw. Dyrektywie Siedliskowej. W ramach programu LIFE-Środowisko Komisja Europejska udziela dofinansowania do projektów w wysokości do 30% i do 50% (30%– dla projektów które w przyszłości będą uzyskiwać dochód, 50% – dla pozostałych projektów) Całkowite koszty projektów zgłoszonych do współfinansowania w ramach LIFE-Środowisko powinny mieścić się w kwocie od 1 do 5 mln euro a w ramach programu LIFE-Nature Komisja Europejska preferuje nie mniej niż 500 tys. euro. Należy dodać, że środki z funduszu LIFE-Środowisko są dostępne dla os. fizycznych i prawnych zarejestrowanych w krajach Unii Europejskiej. Fundusz GEF Celem funduszu zarządzanego przez Bank Światowy UNEP i agendy ONZ UNDP jest osiągnięcie na świecie poprawy stanu środowiska naturalnego poprzez programy i projekty przyczyniające się do rozwiązywania problemów o charakterze globalnym w kluczowych dziedzinach : ochrony bioróżnorodności (prawidłowe korzystanie i zarządzanie bioróżnorodnością w ekosystemach wód przybrzeżnych, morskich i słodkich, ekosystemach leśnych, górskich, zintegrowane zarządzanie ekosystemami) zapobiegania zmianom klimatycznym (wykorzystywanie energii odnawialnej, stosowanie energooszczędnych technologii, promowanie zrównoważonego transportu) ochrony zasobów wodnych(ograniczenie zagrożenia dla wód międzynarodowych ze strony źródeł zanieczyszczeń wód powierzchniowych i gruntowych) oraz degradacji ziemi, o ile ma to związek z wymienionymi wcześniej dziedzinami. W ramach funduszu działa Program Małych Dotacji, rozpoczął on działalność od 1994 roku poprzez polskie biuro UNDP w Warszawie. Program ten skierowany jest głównie do organizacji społecznych pozarządowych (nie tylko ekologicznych) formalnie zarejestrowanych i posiadających własne konto bankowe. W ramach programu przyznawane są dotacje do 50 tys. $. Program może finansować najwyżej do 50% wielkości zadań projektu na lokalne działania i inwestycje przyczyniające się do poprawy stanu środowiska naturalnego w wymienionych wyżej dziedzinach. P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Aby otrzymać dotację projekt winien spełniać wymogi określone w Krajowej Strategii GEF/SGP i być zgodny ze Strategią Operacyjną GEF i odpowiednimi Programami Operacyjnymi zatwierdzonymi przez GEF. 6.2.3. Inne formy pomocy finansowej : Powszechną formą wsparcia finansowego są m.in. preferencyjne kredyty bankowe na przedsięwzięcia z zakresu ochrony środowiska lub fundusze celowe dla wybranych kierunków inwestowania oferujące dotacje w postaci premii po ukończeniu inwestycji i uzyskaniu zakładanych efektów ekologicznych Preferencyjne kredyty, bez możliwości umorzeń, oferuje w największym zakresie Bank Ochrony Środowiska : w ramach linii kredytowych ze środków własnych NFOŚ i GW na budowę kanalizacji sanitarnej, małych i przydomowych oczyszczalni ścieków, zagospodarowanie odpadów i dostosowanie silników spalinowych w pojazdach komunikacji zbiorowej do paliwa gazowego lub ich wymiany na przyjazne środowisku – na urządzenia i wyroby służące ochronie środowiska – na rozwój agroturystyki – na odnawialne źródła energii i kredyty długoterminowe – na modernizacje oświetlenia – na zaopatrzenie wsi w wodę – na urządzenia grzewcze (pompy ciepła, ciepło odpadowe, inne) – inne : termomodernizacyjne, inwestycje w formule ‘trzeciej strony’. Dla gmin kredyty przyznawane są na poziomie 0,2 stopy kredytu refinansowego. Okres spłaty do 4 lat, możliwa karencja 1,5 roku. Odsetki są płatne od momentu uruchomienia kredytu. Pożyczki i preferencyjne kredyty są zazwyczaj udzielane na krótkie okresy do kilku lat. Powoduje to znaczne skumulowanie kosztów finansowych obsługi zadłużenia, skutkujące znaczną podwyżką cen usług (jeżeli koszty finansowe są ich elementem) lub dużymi wydatkami z budżetu gmin. Komercyjne kredyty bankowe – ze względu na b. duże koszty finansowe związane z oprocentowaniem, nie powinny być brane pod uwagę jako podstawowe źródła finansowania inwestycji,lecz jako uzupełnienie środków z pożyczek preferencyjnych. Samorządy są obecnie postrzegane przez banki jako interesujący i wiarygodni klienci,stąd dostęp do kredytów jest coraz łatwiejszy. Wspieranie przedsięwzięć w ramach ustanowionych przez państwo RP fuduszy celowych. Przykładem jest tutaj tzw. Fundusz Termomodernizacyjny zarządzany przez Bank Gospodarstwa Krajowego na warunkach ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o wspieraniu przedsięwzięć termomodernizacyjnych. Celem funduszu jest zachęcenie użytkowników budynków mieszkalnych lub podmiotom podlegających jednostkom samorządu terytorialnego do działań umożliwiających w ich wyniku ograniczenie zużycia energii (strat energii w budynkach sieciach zasilających), i zamiany konwencjonalnych źródeł energii na źródła niekonwencjonalne w tym energii odnawialnej. P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Na podstawie ulepszeń określających wielkość procentową zmniejszenia rocznego zapotrzebowania na energię lub strat rocznych energii pierwotnej w źródle ciepła lub w sieci–ustalonych w zweryfikowanym audycie energetycznym – bank kredytujący przedsięwzięcie po zakończeniu inwestycji przyznaje w porozumieniu z BGK premię w wysokości 25% wykorzystanego kredytu. Obecnie kredyty na te inwestycje udzielane są przez 17 banków, które posiadają stosowne umowy z BGK. Fundusz nie jest dostępny dla przemysłu. Finansowanie przez stronę trzecią (TPF–Third Party Financing) to nowoczesny sposób wsparcia inwest. energooszczędnych w sektorze przemysłowym polegający w skrócie na tym, że strona trzecia, którą jest wyspecjalizowana firma energetyczna (ESCO) wykłada określony kapitał na realizację projektu modernizacyjnego, a następnie przez okres zwykle kilkuletni cała różnica w ponoszonym przez użytkownika koszcie, wynikająca z oszczędności energii jest spłatą tego zobowiązania. Wysokość kosztów zapłaty w okresie spłaty nie może przekraczać obciążeń jaką ponosił użytkownik przed modernizacją. Emisja obligacji komunalnych jako emisja papierów wartościowych jest jeszcze jednym sposobem zadłużania w celu pozyskania kapitału. Obligacje mogą być emitowane w przypadku, gdy dają szansę pozyskania środków taniej niż kredyty bankowe, a pożyczki preferencyjne nie są możliwe do pozyskania. Dają one emitentowi środki na rozwój, a kupującemu obligacje korzystne ulokowanie środków pieniężnych na określony czas. Istnieje możliwość emisji obligacji na inwestycje służące ochronie środowiska. W przypadku podmiotów szczególnie uciążliwych dla otoczenia obligacje mogą być odpowiednio uatrakcyjnione zobowiązaniem do radykalnego ograniczenia tej uciążliwości. Podmiotowe obligacje mogą być nabywane z budżetu terenowego, z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz kupowane przez inne podmioty, odczuwające ekologiczną uciążliwość emitenta. Obligacja jest wyrazem zobowiązań przedmiotu emitującego i jednocześnie praw nabywców obligacji do otrzymywania ich spłaty wraz z odsetkami i innych świadczeń o charakterze rzeczowym. Jest zatem zbliżona do transakcji kredytowej w banku. P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M 6.3. Harmonogram, koszty i sposoby finansowania zadań Programu Struktura Programu Ochrony Środowiska : Przyjęte w Programie Ochrony Środowiska Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem (POŚ) łączne koszty na lata 2007-2011 wyniosą 60.278 mln zł : w latach 2007-2008 – 7.811 mln zł (średnio 3.91 mln zł/rok) 2009-2011 – 52.467 mln zł (średnio 17.489 mln zł/rok) W odniesieniu do prognozowanych wielkości kosztów Programu Ochrony Środowiska Powiatu Niżańskiego stanowi to c. 15.5% kosztów całkowitych w okresie do końca 2011 roku. Oznacza to wzrost nakładów inwestycyjnych. Planowane koszty realizacji Programu dla Gminy są zasadniczo wyższe od dotychczasowych nakładów inwestycyjnych ponoszonych w poprzednich latach. P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M K – zadanie koordynowane W – zadanie własne TERMINY, KOSZTY I ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY I MIASTA RUDNIK NAD SANEM Ceny z roku 2006 Lp. 1 1 Rodzaj działania / inwestycje Jednostki i podmioty realizujące Termin realizacji Źródło finansowania 2 3 4 5 Cele strategiczne / Cele szczegółowe Podział zadań Szacunkowe koszty w tys. PLN 2007 – 2008 6 2009 – 2011 Uwagi 7 8 Cel strategiczny 1. POPRAWA JAKOŚCI I OCHRONA ZASOBÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO GMINY 1.1. Osiągnięcie zadowalającego stanu czystości wód powierzchniowych i podziemnych oraz zachowanie walorów przyrodniczych Gminy. Kompleksowa poprawa jakości wody pitnej dla sołectw (modernizacja hydroforni i sieci wodociągowej, uzdatnianie wody, inne) Ograniczenie zanieczyszczeń azotowych pochodzących z rolnictwa Urząd Gminy i Miasta 2007–2011 Dotacja z funduszu ISPA,Środki własn. Rolnicy 2007–2011 Środki własne 2007-2011 Środki własne 2007-2011 NFOŚiGW fundusze 110 135 100 35 b.d. W/K b.d. K 100 W/K b.d. K indywidualni Zwiększenie walorów ekologicznych i krajobrazowych do celów rekreacyjnych – zagospodarowanie terenu wokół zbiorników wodnych, budowa zb.retencyjnego pomniki przyrody, dolesienie nieużytków, baza tyrystyczna Gminy, droga rowerowa Rudnik, wyznaczenie tras turystycznych, inne Gmina 10 Nadleśnictwo Podmioty gosp. 1.2. Ograniczanie emisji pyłów i gazów dla źródeł energetycznych i przemysłowych Maksymalne zmiejszenie emisji zanieczyszczeń pozwalające na uzyskanie przez województwo podkarpackie założonych celów w postaci limitów emisji Z-dy przemysłowe Przedsiębiorstwa Środki własne strukturalne UE Podmioty gosp. 1.3. Poprawa stanu klimatu akustycznego w terenie zurbanizowanym Systematyczna poprawa stanu nawierzchni dróg gminnych b.d. 100 Zarządca drogi 2007-2011 środki własne 100 100 100 W Cel strategiczny 2. 2 ROZWÓJ I POPRAWA FUNKCJONOWANIA INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ MAJĄCEJ WPŁYW NA JAKOŚĆ ŻYCIA MIESZKAŃCÓW I ŚRODOWISKO P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Lp. 1 Rodzaj działania / inwestycje Jednostki i podmioty realizujące Termin realizacji Źródło finansowania 2 3 4 5 Cele strategiczne / Cele szczegółowe 2.1. Rozwój i poprawa funkcjonowania systemów wodociągowych i kanalizacyjnych Gminy Rudnik nad Sanem 2007 – 2008 2007-2008 2.2. Rozwój sieci drogowej w aspekcie minimalizacji jej wpływu na stan środowiska przyrodniczego i zdrowie mieszkańców 7 8 W 2.603 Gmina 2009-2013 42.637 Własne Dotacja UE, NFOŚiGW’ 28 Dotacja UE, NFOŚiGW’ Własne 1.857 - 1.500 9.000 18.000 - W 630 250 Gmina Wykonanie ciągu pieszo-jezdnego w ciągu drogi krajowej n-r 77 Uwagi 7 6 Rozbudowa kanalizacji sanitarnej w Rudniku nad Sanem, ulice Stalowa i Kordeckiego Rozbudowa sieci wodociągowej w Rudniku nad Sanem dla terenów między ul. Rzeszowską, torami kolej. Sandomierską, Targową, oś.Piaski I,II,III Wykonanie sieci wodociągowej Rudnik nad Sanem - Osiedle Stróża Budowa kanalizacj sanitarnej w miejscowości Kopki Budowa kanalizacj sanitarnej w miejscowości Przędzel II etap Rozwój lokaln. infrastruktury wiejskiej (technicznej, społecznej i środowi skowej) w ramach Połudn. Strefy Aktywności Gospodarczej -wieś Kopki Rozwój lokaln. infrastruktury wiejskiej (technicznej, społecznej i środowi skowej) w ramach Półn. Strefy Aktywności Gospodarczej-wieś Przędzel rozbudowa Komunalnej Oczyszczalni Ścieków w m. Rudnik nad Sanem 2009 – 2011 3.631 Gmina Podział zadań Szacunkowe koszty w tys. PLN Zarządca, Gmina do 2013 Do 2013 Dotacja UE, NFOŚiGW’, własne DotacjeUE, Własne - 3000 W 1.800 5007 3.3008 Koszty celu szczegółowego 2.2.nie zostały zbilansowane w kosztach realizacji Programu Ochrony Środowiska ze względu na ich drogowy, a nie środowiskowy charakter. P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Lp. Rodzaj działania / inwestycje Jednostki i podmioty realizujące Termin realizacji Źródło finansowania 2 3 4 5 Miasto i Gmina Zarząd Powiatu 2007-2008 do 2013 2007-2008 do 2013 Cele strategiczne / Cele szczegółowe 1 inwestycje drogowe realizowane w terenie Gminy i Miasta Rudnik nSanem 1)Budowa,przebudowa i remont dróg (ulic) gminnych na terenie Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem 2)doświetlenie dróg(ulic) gminnych na terenie GminyiMiasta Rudnik nSanem 3) Modernizacja (przebudowa) ulic na terenie miasta Rudnik nad Sanem 4)Remont nawierzchni dróg lokalnych dojazdowych do pól w Gminie 3 Środki własne Podział zadań Szacunkowe koszty w tys. PLN 2007 – 2008 6 2009 – 2011 Uwagi 7 8 500 W/K Dotacja UE - 3.000 300 Cel strategiczny 3. PROEKOLOGICZNE ZAGOSPODAROWANIE TERENÓW ZANIECZYSZCZONYCH 3.1. Realizacja programu rekultywacji gleb zdegradowanych czynnikami naturalnymi bądź działalnością gospodarczą składowiska odpadów w Rudniku nad Sanem Gmina 2007-2008 Środki własne 500 - W/K Dotacja UE Cel strategiczny 4. 4 PROEKOLOGICZNE GOSPODAROWANIE ZASOBAMI TERENÓW ZIELONYCH GMINY 4.1. Rozszerzenie zakresu zalesień, ustalenie lokalizacji zalesień UgiM Do 2011 Środki własne 4.2. Zwiększenie atrakcyjności terenów rekreacyjnych w Gminie Zagospodarowanie i urządzenie terenów rekreacyjnych wokół zbiorników wodnych z uwzględnieniem realiów ekologicznych okolicy na obiekcie Budowa obiektów sportowo-rekreacyjnymi np. sala gimnastyczna, boiska do gier zespołowych, ogródek jordanowski, miasteczko ruchu drogowego, doposażenie hali sportowej, plac zabaw dla dzieci, ścieżka edukacyjno ekologicznej,remont obiektów kulturaln.-świetlice, renowacja dóbr kultury 10 1.638 5.227 W/K W/K Gmina Podmioty gosp. Gosp. Indyw. Budowa Centrum Wikliniarstwa w Rudniku nSanem Rozwój indywidualnych gospodarstw agroturystycznych z kompleksami sportowymi i rekreacyjnymi Cel strategiczny 5. 5 10 RACJONALNE GOSPODAROWANIE ZASOBAMI ENERGII ,WODY I SUROWCÓW 100 2007-2008 środki własne funduszERDF–75% - - 727 1.538 4.500 - P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Lp. Rodzaj działania / inwestycje Jednostki i podmioty realizujące Termin realizacji Źródło finansowania 2 3 4 5 Cele strategiczne / Cele szczegółowe 1 2007 – 2008 6 5.1. Zmniejszenie zużycia energii w gospodarstwach domowych i gospodarce komunalnej Wymiana stolarki okiennej w lokalach mieszkalnych i użyteczności publ. Docieplanie ścian zewnętrznych 6 Podział zadań Szacunkowe koszty w tys. PLN 2009 – 2011 Uwagi 7 8 200 Zarządcy i właściciele budynków Gmina Osoby fizyczne 2007-2011 2007-2011 środki własne + fundusz termomodernizacyj ny Gmina Mieszkańcy Gmina 2007-2011 Środki własne 2007-2011 2007-2011 Gminy Podmioty gosp. 2007-2011 FOŚiGW, dotacje z funduszy ekologicznych, własne FOŚiGW, dotacje z funduszy ekologicznych 100 100 W/K Cel strategiczny 6. RACJONALIZACJA GOSPODARKI ODPADAMI 6.1. Racjonalizacja gospodarki odpadami komunalnymi Eksploatacja systemu zbiórki, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych z terenu Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem Ciągła akcja edukacyjno-informacyjna (w tym szkolenia i konferencje) Stworzenie systemu ewidencji i monitorowania gospodarki odpadami Partycypacja w kosztach budowy ZZO ' NISKO' (m.in. budowa : składowiska,linii do segregacji odpadów,demontażu wielogabarytowych,maga zynu odpadów niebezpiecznych,kompostowni odpadów organicznych, czyszczenie i przygotowanie posegregowanych odpadów do transportu) 1.890 4.210 1.590 3.520 10 30 40 - W - 400 K/W W/K P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Lp. Podział zadań Szacunkowe koszty w tys. PLN Rodzaj działania / inwestycje Jednostki i podmioty realizujące Termin realizacji Źródło finansowania 2 3 4 5 śmieci9 Podm.gosp.Gmina 2007-2011 środki własne 25 35 K/W Podmioty gospodarcze, osoby fiz. Gmina Gminy Podmioty gosp. 2007-2011 środki własne, FOŚiGW, środki unijne FOŚiGW, ekofudsze,środki własne 65 215 W/K 70 - W 5 5 W/K 12 38 Cele strategiczne / Cele szczegółowe 1 Likwidacja ' dzikich ' wysypisk Zbiórka i unieszkodliwianie odpadów zawierających azbest. Budowa GPZON (gminny punkt zbierania odpadów niebezpiecznych) partycypacja w kosztach budowy przez podmioty gospodarcze 2007-2011 Prowadzenie zbiórki segregowanych odpadów i zwiekszanie udziału mieszkańców objetych selektywną zbiórką odpadów komunalnych 2007 – 2008 6 2009 – 2011 Uwagi 7 8 100 Cel strategiczny 7. 7 PRZECIWDZIAŁANIE NADZWYCZAJNYM ZAGROŻENIOM ŚRODOWISKA (w tym poważnym awariom) 7.1. Współudział w sporządzaniu planów operacyjno-ratunkowych związanych z wypadkami w trakcie przewozów ładunków niebezpiecznych i awarii przemysłowych 8 UGiM Straż Pożarna Starostwo 2008 Środki własne Cel strategiczny 8. ROZBUDOWA SYSTEMÓW MONITOROWANIA STANU ŚRODOWISKA I URZĄDZEŃ INFRASTRUKTURY 8.1. Modernizacja systemu monitoringu jakości wód i ścieków 9 Likwidacja komunaln.skaładowiska odpadów w Rudniku nad Sanem została ujęta w Celu strategicznym 3 Realizacja programu rekultywacji terenu składowiska odpadów w Rudniku nad Sanem. P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Lp. Rodzaj działania / inwestycje Jednostki i podmioty realizujące Termin realizacji Źródło finansowania 2 3 4 5 Cele strategiczne / Cele szczegółowe 1 Prowadzenie monitoringu właściwości wód10 2007-2011 : – Ujmowanych - utworzenie sieci monitoringu wód podziemnych – Kierowanych do sieci wodociągowej Podział zadań Szacunkowe koszty w tys. PLN 2007 – 2008 6 - Urząd Miasta i Gminy 10 2009 – 2011 Uwagi 7 8 W 30 – W sieci wodociągowej ciągła kontrola wybranych wskaźników zanieczyszczeń oczyszczonych ścieków komunalnych 9 2007-2011 - UG iM 2 8 15 15 W Cel strategiczny 9. EDUKACJA I INFORMACJA EKOLOGICZNA, POSZERZENIE DIALOGU SPOŁECZNEGO 9.1. Propagowanie idei ochrony środowiska przyrodniczego w Gminie oraz zrównoważonego rozwoju w społeczeństwie: 10 UG i M Szkolnictwo Przedsiębiorstwa 2011 Środki własne Sponsorzy Fundusze celowe – promowanie zachowań zgodnych z zasadami ochrony przyrody 2011 5 5 W/K – współpraca instytucji publicznych z pozarządowymi organizacjami ekol 2011 - - W/K – rozwijanie edukacji ekologicznej na wszystkich poziomach szkolnictwa 2011 10 10 W/K Monitoring wód w rejonie oddziaływania komunaln.składowiska odpadów w Rudniku nad Sanem został ujęty w Celu strategicznym 3 Realizacja programu rekultywacji terenu składowiska odpadów w Rudniku nad Sanem. P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M 7. ZARZĄDZANIE PROGRAMEM 7.1. Instrumenty realizacji programu : Bezpośrednie zarządzanie programem spoczywa na zarządzie jednostki samorządowej obszaru, dla którego jest on sporządzony i działających z jego upoważnienia dyrektorów wydziałów jednostek organizacyjnych. Zarządzanie to polegać będzie na inicjowaniu, organizowaniu działań służących realizacji, okresowej weryfikacji elementów programu oraz corocznej kontroli postępów zgodnie z wymaganiami ustawy – Prawo ochrony środowiska. Instrumentami służącymi do wykonania zadań programu są: instrumenty prawne, instrumenty ekonomiczne (finansowe), instrumenty organizacyjne, instrumenty edukacyjno-informacyjne, negocjacje z współrealizatorami programu. 7.1.1. Instrumenty prawne : Do instrumentów prawnych zgodnie z kompetencjami organów zarządzających programem i współrealizujących go wyższego i niższego szczebla, należą w szczególności decyzje, pozwolenia i postanowienia : decyzje reglamentacyjne – pozwolenia : zintegrowane, na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, emitowanie hałasu do środowiska, emitowanie pól elektromagnetycznych, wytwarzanie odpadów, wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, zezwolenia na gospodarowanie odpadami, pozwolenia wodnoprawne na szczególne korzystanie z wód, wykonywanie urządzeń wodnych, wykonywanie innych czynności i robót, budowli, które mają znaczenie w gospodarowaniu wodami lub w korzystaniu z wód, zezwolenia – koncesje wydane na podstawie Prawa geologicznego i górniczego, uzgadnianie w zakresie przestrzegania standardów ekologicznych decyzji o warunkach zabudowy oraz o pozwoleniu na budowę, rozbiórkę obiektu budowlanego, decyzji o pozwoleniu na zmianę sposobu użytkowania obiektu budowlanego lub jego części przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, cofnięcie lub ograniczenie zezwolenia lub pozwolenia na korzystanie ze środowiska, decyzje naprawcze dotyczące zakresu i sposobu usunięcia przez podmiot korzystający ze środowiska przyczyn negatywnego oddziaływania na środowisko i przywrócenia środowiska do stanu właściwego oraz zobowiązujące do usunięcia uchybień, zgody na przeznaczenie gruntów rolnych na cele nierolnicze, decyzje stanowiące ochronę cennych obiektów przyrodniczych, opłaty za korzystanie ze środowiska, 1 P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M administracyjne kary pieniężne, decyzje zezwalające na usuwanie drzew i krzewów, programy dostosowawcze dot. przywracania standardów jakości środowiska do stanu właściwego, decyzje wstrzymujące oddanie do użytku instalacji lub obiektu, a także wstrzymujące użytkowanie instalacji lub obiektu, decyzje o zakazie produkcji, importu, wprowadzania do obrotu, akty prawa miejscowego w postaci rozporządzeń wojewody i uchwał samorządów terytorialn. określające sposoby użytkowania terenów i porządkujące funkcje istniejące i przyszłe zagospodarowanie (miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego), inne programy i plany mające charakter dokumentów strategicznych lecz nie tworzących prawa lokalnego. Wykorzystanie uprawnień organów do zarządzania programem wiąże się m.in. z zastosowaniem w pełnym wymiarze procedur wspomagających procesy decyzyjne. Chodzi tu o wdrożenie w praktyce decyzyjnej Dyrektyw 85/337/EWG i 97/11/WE dotyczących sporządzania ocen oddziaływania na środowisko (oraz Konwencji z Aarhus o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji i dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska (Dz. U. 2003, Nr 78, poz. 706). Nadanie właściwego znaczenia oceny oddziaływania na środowisko jako procedury istotnie wspomagającej decyzje,które niejednokrotnie mogą stanowić dylematy, wymaga w szczególności : pełnej znajomości – przez pracowników organów uprawnionych do stosowania OOŚ – zasad i wytycznych obowiązujących w tej procedurze opartych na wykładni aktów międzynarodowych, konwencji i praktyce w tej dziedzinie z innych krajów, formułowania, w wydawanym przez organ postanowieniu, zakresu przyszłego raportu OOŚ w dostosowaniu do problemów środowiskowych jakie może tworzyć realizacja zamierzenia inwestycyjnego w danych warunkach, jak również ustalania w tych postanowieniach metod oceny i wariantów przedsięwzięcia w nawiązaniu do właściwości inwestycji i warunków środowiska, rozszerzania wymagań opracowania raportu OOŚ na wszelkie dokumenty strategiczne, które mogą znacząco wpływać na środowisko, zgodnie z zaleceniami Dyrektywy 2001/42/WE w sprawie strategicznych ocen oddziaływania na środowisko. prowadzenia zintegrowanego procesu decyzyjnego w odniesieniu do przedsięwzięć mających znaczenie dla rozwoju zrównoważonego miasta i gminy – wykorzystując do tego celu procedurę OOŚ i włączając do wymagań zakresu przyszłego raportu także kryteria społeczne i gospodarcze, które rozpatrywane łącznie z kryteriami przyrodniczymi mogłyby stanowić dla decydenta postawę do przyszłych rozstrzygnięć. Podkreślić należy, że wykorzystanie procedury OOŚ umożliwia organowi w postanowieniu o zakresie raportu OOŚ postawienia warunków zbadania wszystkich skutków istotnych dla realizacji POŚ jakie mogą być wywołane zarówno przez inwestycję wchodzącą w jej zakres jak też podejmowaną z mocy innych aktów prawa np. miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Wśród innych, nowych instrumentów prawnych szczególne znaczenie posiadać będą procedury udzielania pozwoleń zintegrowanych wprowadzone 2 P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M zgodnie z Dyrektywą Rady 96/61/WE, tzw. IPPC w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszczeń. Obowiązkiem posiadania tych pozwoleń objęte są podmioty gospodarcze posiadające instalacje mogące powodować zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości11. Pozwolenia zintegrowane udzielane będą podmiotom łącznie w zakresie wszystkich oddziaływań instalacji obejmujących: powietrze, wodę, powierzchnię ziemi, odpady stałe, hałas i pola elektromagnetyczne, stosownie do standardów jakie odpowiadają najlepszym dostępnym technikom (BAT), uwzględniając w tym jednocześnie wymóg minimalizacji zużycia energii i surowców oraz zapobiegania awariom przemysłowym. 7.1.2. Instrumenty ekonomiczne : Do narzędzi tego rodzaju pozostających zasadniczo w rękach administracji szczebla krajowego, w tym Ministerstwa Finansów, należą ekonomiczne instrumenty finansowo–rynkowe wpływające na zmiany zachowań podmiotów gospodarczych i społeczeństwa : opłaty emisyjne, kary, podatki i ulgi podatkowe (w tym podatek węglowy na paliwa kopalne) subsydia i kredyty preferencyjne, transfery technologiczne, instrumenty rynkowe i wspomagające działania rynku : handel emisjami, „zielone” certyfikaty, dobrowolne zobowiązania. Obok już istniejących narzędzi, których rola i funkcja jest powszechna, zwrócić trzeba uwagę na nowe formy jak handel emisjami i zielone certyfikaty. Pozytywne rezultaty programów pilotujących wskazały, że racjonalny system handlu emisjami może ułatwić wypełnianie coraz ostrzejszych norm i standardów emisji. Wprowadzenie systemu wymaga jednak zapewnienia tak dla przedsiębiorstw uczestniczących jak i pozostającym poza systemem jednakowych warunków konkurencji, objęcia nim wszystkich znaczących źródeł emisji, efektywności ekonomicznej i skuteczności wdrożenia, co odsuwa w czasie realizację tego instrumentu w najbliższych latach. „Zielone certyfikaty” to rozwiązania prorynkowe polegające na zobowiązaniu ilościowym wymuszania nabywania energii ze źródeł odnawialnych. Rozwiązania prawne dla przyszłego funkcjonowania tego instrumentu obowiązują już w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 maja 2003 roku o szczegółowym zakresie obowiązku zakupu energii elektrycznej i ciepła z odnawialnych źródeł energii... (Dz. U. Nr 104 poz. 971). Oczekuje się, że dzięki popytowi na zielone certyfikaty nastąpi wzrost inwestycji, przyrost mocy i produkcji energii ze źródeł odnawialnych. 11 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 lipca 2002 roku (Dz. U. Nr 122 poz. 1055). 3 P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M 7.1.3. Instrumenty organizacyjne : Elementem ułatwiającym i korzystnie wpływającym na realizację RPOŚ są systemy zarządzania środowiskowego (SZŚ) dobrowolnie wdrażane przez podmioty gospodarcze i nieprodukcyjne jednostki (organizacje). Są to : Certyfikat ISO 14001 zgodny z normą PN-EN ISO 14001 uzyskiwany od akredytowanych jednostek certyfikujących lecz niezależny od organów administracji rządowej. Eko – Zarządzanie i Audyt Wspólnoty – EMAS preferowany Rozporządzeniem nr 761/2001, w którym promuje się doskonalenie systemów zarządzania zgodnych z normą ISO 14001 ale wykraczający istotnie poza obowiązki tego standardu. Ruch czystej produkcji animowany przez Polskie Centrum Czystej Produkcji przy Politechnice Śląskiej i stowarzyszenia działające przy NOT i GIG w którym uczestniczy ponad 600 przedsiębiorstw realizując wymaganie ukierunkowane na poprawę wskaźników energo- i materiałochłonności. Program ‘Odpowiedzialność i Troska’ obejmujący duże przedsiębiorstwa chemiczne kraju i animowany przez Polską Izbę Przemysłu Chemicznego. Eko-Znak – Komitet działający przy Polskim Centrum Badań i Certyfikacji opracowujący kryteria oceny wyrobów, na podstawie których wystawiane są certyfikaty. System HACCP – obejmujący zarządzanie bezpieczeństwem w zakładach przemysłu spożywczego. Koncepcja SZŚ zakłada przebudowę zasad oraz procedur zarządzania procesami wytwórczymi lub świadczeniem usług, a w przypadku EMAS w ogóle zasad funkcjonowania danej organizacji, by związane z tym oddziaływania na środowisko były precyzyjnie identyfikowane oraz eliminowane, a jeżeli jest to niemożliwe, systematycznie ograniczane i kontrolowane w sposób zintegrowany z podstawowymi celami działalności. Wymaga to ustanowienia i praktycznego wdrożenia procedur identyfikacji aspektów środowiskowych planowania strategicznego i operacyjnego oraz monitorowania działalności (systemowe audyty wewnętrzne i zewnętrzne, śledzenie oddziaływania i ich skutków, ocena realizacji planów i osiągania celów) i przepływu informacji a także innych pomocniczych procedur i instrukcji, służących sprawnemu funkcjonowaniu SZŚ. Podstawowym wymaganiem SZŚ jest osiąganie systematycznego zmniejszania wpływów na środowisko w drodze zintegrowanego procesu decyzyjnego łączącego ochronę środowiska z systemem zarządzania przedsiębiorstwem. Wdrożenie systemu EMAS jest zarówno celem polityki ekologicznej zawartej w II PEP, jak i narzędziem ułatwiającym administrowanie i zarządzanie środowiskiem w przedsiębiorstwach (jednostkach organizacyjnych). Zgodnie z jego zapisami w systemie mogą uczestniczyć nie tylko jednostki gospodarcze czy przemysłowe, ale także inne jednostki, w tym organy administracji,placówki edukacyjne, usługowe itp. o ile oddziaływują one w jakikolwiek sposób bezpośredni lub pośredni na środowisko. 4 P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M W ramach tego systemu12 organem upoważnionym do rejestracji będzie wojewódzki wydział ochrony środowiska,co wymaga wprowadzenia stosownych zmian w ustawie Prawo ochrony środowiska. Do systemu EMAS w pierwszym rzędzie należy zachęcać przedsiębiorstwa o szczególnym, potencjalnym wpływie na środowisko podlegające wymaganiom Dyrektywy IPPC, posiadające certyfikat ISO14001,a także władze środowiskowe wyższych szczebli zarządzania. Inne : Narzędziami znacznie podnoszącymi efektywność realizacji polityki ekologicznej będzie w przyszłości prowadzenie zintegrowanych rejestrów uwalniania i transferu zanieczyszczeń (PRTR), umożliwiających raportowanie w oparciu o bazy danych wszelkich informacji środowiskowych włączając w to opłaty, system raportów o awariach przemysłowych i eksploatacji instalacji. Do czasu uruchomienia tego systemu konieczna jest realizacja wojewódzkiego PO i powiatowych programów przy maksymalnie jawnym gromadzeniu informacji przez prowadzące organy i pełnej wymiany tych danych. Istotnym elementem jest zapewnienie m.in. skuteczności w egzekwowaniu zbierania opłat i kar m.in. przez zintensyfikowanie współpracy instytucjonalnej pomiędzy administracją samorządową i państwową. 7.1.4. Instrumenty edukacyjno-informacyjne : Operatywność zarządzających programem w zakresie stosowania tych narzędzi stanowi jeden z podstawowych warunków powodzenia realizacji polityki ekologicznej w obszarze objętym programem. Instrumenty te obejmują : upowszechnianie ustaleń POŚ wśród pracowników organów samorządowych realizujących program, system szkolenia i dokształcania w zakresie ochrony środowiska, integrację działań na rzecz realizacji POŚ pomiędzy różnymi szczeblami zarządzania, aktywne formy powiązań władz samorządowych ze społecznością i mediami przez promocję POŚ i PGO na tle polityki ekologicznej kraju i regionu prowadzoną np. w szkołach, organizację konferencji związanych z wykonywanym programem i upowszechniające wskazane zmiany zachowań przedsiębiorstw i społeczności sprzyjające realizacji zasad zrównoważonego rozwoju, stałe zwiększanie informacji udostępnianej w sieci Internet w drodze rozbudowy i aktualizacji zasobów informacyjnych, wymiany informacji pocztą elektroniczną, udostępniania i konsultowania projektów i dokumentów m.in. weryfikowanego w 2008 r. Programu. Zagadnienia edukacyjno-informacyjne zostały włączone do podstawowej części Programu ochrony środowiska w postaci jego celów szczegółowych. Cenny udział społeczeństwa w działalności organów zarządzających ochroną środowiska i w procesach decyzyjnych będzie ulegał rozszerzaniu. Konwencja o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz o dostępie do sprawiedliwości w sprawach 12 Program Promocji Systemów Zarządzania Środowiskowego w Polsce. Ministerstwo Środowiska, luty 2003. 5 P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M dotyczących środowiska podpisana w 1999roku w Aarhus została ratyfikowana przez Polskę a jej tekst został ogłoszony w Dz. U. Nr 78 z 2003 r. Oznacza to, że stanowi ona część krajowego porządku prawnego i powinna być bezpośrednio stosowana. 7.2. Kontrola realizacji programu : Kontrola realizacji programu ochrony środowiska prowadzona będzie poprzez monitorowanie : środowiska w zakresie jego stanu oraz zmian spowodowanych presją przemysłu, gospodarki komunalnej, transportu, inne, działań Urzędu Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem na rzecz realizacji celów określonych w Programie Ochrony Środowiska, efektów realizacji Programu. 7.2.1. Monitoring stanu środowiska : Podstawą monitoringu stanu środowiska Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem powinny być dane uzyskiwane corocznie na zasadzie abonamentu z Głównego Urzędu Statystycznego i z Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Dane te będą charakteryzować stan środowiska, obiekty uciążliwe lub zagrażające środowisku, wielkości emisji zanieczyszczeń oraz niektóre dane charakteryzujące stan sanitarny środowiska. Dane te, których ilość może obejmować do 70 informacji będą mogły być przekazywane drogą elektroniczną. Wymaga to jednak specjalistycznego wyposażenia Urzędu Gminy i Miasta oraz odpowiedniego oprogramowania umożliwiającego interpretację graficzną danych dla uzyskiwania trendów zmian w środowisku. 7.2.2. Monitoring działań Urzędu Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem na rzecz realizacji celów określonych Programem Ochrony Środowiska : Monitoring efektów działań bezpośrednich lub pośrednich Urzędu Gminy realizowany będzie w zakresie wszystkich celów strategicznych określonych Programem Ochrony Środowiska. Poprawa jakości i ochrona zasobów środowiska przyrodniczego jakość ścieków odprowadzanych przez duże z-dy przemysłowe, szczególnie w zakresie substancji szczególnie szkodliwych oraz związków biogennych. ilość urządzeń oczyszczających na kanalizacji deszczowej, procent ludności mieszkającej na obszarach zagrożonych hałasem (przekroczone wartości progowe) lub narażonej na ponadnormatywny hałas (przekroczone poziomy dopuszczalne), liczba zakładów przemysł. punktów usługowo –rzemieślniczych, rozrywkowych itp. powodujących przekroczenie norm hałasu w stosunku do ogólnej zewidencjonowanej liczby obiektów , długość wybudowanych ekranów akustycznych ograniczających przenikanie hałasu do osiedli i mieszkań oraz procent 6 P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M „zabezpieczonej”w ten sposób ludności w stosunku do ogółu ludności zagrożonej hałasem, powierzchnia zrealizowanych pasów zieleni izolacyjnej, środki wydatkowane na eliminację uciążliwości hałasowej na 1 mk (zł/osobę), liczba zagrożonych gatunków roślin naczyniowych w ogólnej liczbie gatunków roślin wyższych w gminie, liczba zagrożonych gatunków ptaków w og. liczbie gatunków ornitofauny gminy, liczba zagrożonych siedlisk przyrodniczych w ogólnej liczbie siedlisk na terenie gminy, procent udziału powierzchni obszarów objętych ochroną na podstawie ustawy o ochronie przyrody, do całej powierzchni, procent pomników przyrody ożywionej poddanych procesom konserwacji do całej ilości zarejestrowanych obiektów, średnioroczne stężenia podstawowych i specyficznych zanieczyszczeń powietrza lub częstość występowania przekroczeń standardów imisji (g/m3), liczba dni w roku, w których wystąpiło przekroczenie wartości dopuszczalnych ozonu, emisja roczna podstawowych zanieczyszczeń powietrza według źródeł ich powstawania (energetyka, technologie przemysłowe, niska emisja, źródła mobilne) – (Mg/rok), wielkość redukcji emisji danego gazu lub pyłu w wyniku oddania projektu (przedsięwzięcia) do realizacji (Mg/r, %), wielkość nakładów inwestycyjnych poniesionych na redukcję emisji (zł/ kg), nakłady inwestycyjne na ochronę powietrza ogółem (tys. zł/rok), wielkość redukcji gazów cieplarnianych lub w przeliczeniu na CO2 w wyniku oddania przedsięwzięcia do użytku (kg/r, %). Rozwój i poprawa funkcjonowania infrastruktury technicznej mającej wpływ na jakość życia mieszkańców i środowisko : procentowy przyrost długości sieci kanalizacyjnej, zużycie wody na jednego mieszkańca i dobę, procentowa strata wody w sieci wodociągowej, długość nowych odcinków dróg oddanych do użytku, procent zrealizowania wymaganych zabezpieczeń akustycznych, długość zmodernizowanych dróg, w tym procent zrealizowania wymaganych zabezpieczeń akustycznych, procent dróg gdzie dokonano naprawy nawierzchni w stosunku do sumy dróg, na których powinno się dokonać napraw. Proekologiczne zagospodarowanie terenów poprzemysłowych i skażonych procentowy udział powierzchni gruntów poprzemysłowych w gminie wymagających przeprowadzenia rekultywacji, 7 P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M procentowy udział gleb w obszarach poprzemysłowych, którym przywrócono wartości użytkowe do sumy powierzchni terenów poprzemysłowych. Proekologiczne gospodarowanie zasobami terenów zielonych gminy : procent nakładów z budżetu gminy na utrzymanie zieleni do całości nakładów na ochronę środowiska w roku, procent nakładów w spółdzielniach mieszkaniowych na utrzymanie zieleni terenów spółdzielni w całości nakładów ponoszonych przez spółdzielnie w roku. Racjonalne gospodarowanie zasobami energii, wody i surowców : stosunek roczn.poboru wód podziemnych do powierzchniowych roczne zużycie en. elektrycznej w przeliczeniu na mieszkańca roczne zużycie wody przez zakłady przemysłowe, procentowy udział energii wytworzonej ze źródeł energii odnawialnej do całej ilości zużytej energii, liczba przedsięwzięć wykorzystujących substytuty kopalin, zużycie roczne energii ogółem do wartości produkcji sprzedanej wielkość redukcji zużycia energii w wyniku oddania projektu (przedsięwzięcia) do realizacji (GJ/r, %), wielkość nakładów inwestycyjnych poniesionych na zmniejszenie energochłonności (zł/GJ), efektywność produkcji energii odnawialnej w wyniku oddania przedsięwzięcia do użytku w stosunku do poniesionych kosztów Racjonalizacja gospodarowania odpadami : ilość wytwarzanych odpadów komunalnych (Mg/M/rok), stopień pokrycia mieszkańców zorganizowaną zbiórką (w %), udział zebranych selektywnie odpadów ulegających biodegradacji (w procentach), udział składowanych odpadów ulegających biodegradacji (w procentach), udział zebranych odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych (w procentach), udział odpadów z sektora komunalnego na wysypiskach ( % ) udział odpadów z sektora gospodarczego składowanych na składowiskach (w procentach), stopień wykorzystania gospodarczego odpadów przemysłowych ilość wytworzonych osadów ściekowych (w Mgsm/rok), ilość osadów wykorzystanych na cele rolnicze (w Mgsm/rok), ilość osadów wykorzystanych na cele przemysłowe(Mgsm/rok), ilość osadów przekształconych termicznie (w Mgsm/rok), ilość odpadów wytworzona w sektorze gospodarczym (Mg/rok), ilość odpadów z sektora gospodarczego poddanych odzyskowi (Mg/rok), 8 P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M ilość odpadów z sektora gospodarczego poddanych unieszkodliwianiu przez składowania (w Mg/rok), nakłady inwestycyjne na gospodarkę odpadami (w zł/rok), udział społeczeństwa w działaniach dla poprawy gospodarki odpadami wg oceny jakościowej (w procentach), ilość interwencji (wniosków) zgłaszanych przez mieszkańców (np. dzikie wysypiska), ilość, jakość, skuteczność kampanii edukacyjno-informacyjnych Zapewnienie bezpieczeństwa chemicznego i biologicznego awarie przem : liczba stwierdzonych kolizji i wypadków z udziałem substancji niebezpiecznych, liczba awarii przemysł. które spowodowały niekontrolowane rozprzestrzenianie się substancji niebezpiecznych, liczba kontroli w z-dach stwarzających zagrożenie wystąpienia poważnych awarii, powierzchnia terenów objętych klęskami żywiołowymi, środki finansowe wydatkowane na usuwanie skutków klęsk żywiołowych. Rozbudowa systemów monitorowania stanu środowiska : ilość oznaczeń jakości oczyszczonych ścieków po oczyszczalni częstotliwość prowadzenia badań ilości i jakości oczyszczonych ścieków po oczyszczalni komunalnej ilość punktów pomiaru hałasu komunikacyjnego – monitoring okresowy, częstotliwość prowadzenia badań emisji hałasu komunikacyjnego na wyznaczonych punktach. Rozwój edukacji i informacji ekologicznej poszerzanie dialogu społecznego ilość osób, które brały udział w szkoleniach z zakresu ochrony środowiska, w tym zatrudnionych : w administracji, w przemyśle i usługach, w szkolnictwie wszystkich szczebli, liczba dzieci i młodzieży uczestniczących w różnych formach edukacji ekologicznej, ilość artykułów o środowisku pojawiających się w czasopismach regionalnych, ilość audycji o problematyce ochrony środowiska, które zostały wyemitowane w radiu i telewizji, ilość spotkań dyskusyjnych o problemach środowiska, które zostały zorganizowane przez Urząd Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem ilość konkursów, rajdów, wystaw o problematyce ekologicznej, ilość spotkań Rady Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem, na których poruszano zagadnienia ochrony środowiska, 9 P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M 8. STRESZCZENIE Program ochrony środowiska obszarowo dotyczy granic administracyjnych Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem. Obowiązek sporządzenia Programu Ochrony Środowiska oraz stanowiącego jego integralną część Planu Gospodarki Odpadami nałożony został ustawą Prawo ochrony środowiska. Uchwalony przez Radę Gminy Program Ochrony Środowiska, a także Plan Gospodarki Odpadami stanowi podstawowe narzędzie realizacji II Polityki Ekologicznej Państwa, równocześnie transponując ustalenia Programu ochrony środowiska i Planu gospodarki odpadami dla Województwa podkarpackiego i dla Powiatu niżańskiego. Projekt Programu uwzględnia zarówno wytyczne z dokumentów szczebla wojewódzkiego, powiatowego jak i dokumentów dotyczących bezpośrednio Gminy. W związku z tym treści obu dokumentów oparto na : Programie Ochrony Środowiska dla Województwa Podkarpackiego, Strategii Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2000-2006, Programie Ochrony Środowiska dla Powiatu Niżańskiego, Planie Rozwoju Lokalnego Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem, Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodar. Przestrzennego, Głównych i szczegółowych celach strategicznych rozwoju Gminy. Program Ochrony Środowiska wytycza wynikające z podanych uprzednio dokumentów cele polityki ekologicznej służące do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem oraz pola strategiczne : Ochronę i poprawę jakości środowiska, Racjonalne użytkowanie zasobów środowiska, Współpracę transgraniczną, Edukację ekologiczną,dostęp do informacji, poszerzanie dialogu społeczn. Ponadto Program uwzględnia cele strategiczne wynikające z poszczególnych pól strategicznych podanych w Wojewódzkim Programie Ochrony Środowiska. Program Ochrony Środowiska Gminy Rudnik nad Sanem obejmuje : Charakterystykę Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem w tym : przestrzeń gospodarczo-społeczną gminy, infrastrukturę techniczną i gospodarkę komunalną, środowisko przyrodnicze. Przyczyny zagrożeń oraz tendencje zmian w środowisku przyrodniczym miasta i gminy. Identyfikację celów dla ochrony środowiska. Strategię działań dla poprawy stanu środowiska. Listę priorytetów krótkookresowych i średniookresowych. Harmonogram wraz z kosztami realizacji Programu ... oraz źródłami jego finansowania. Zarządzanie Programem. Gmina i Miasto Rudnik nad Sanem zlokalizowana jest w powiecie niżańskim, w północnej-wschodniej części województwa podkarpackiego. W terenie gminy położone jest miasto Rudnik nad Sanem i 4 sołectwa: 10 P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Chałupki,Kopki Przędzel i Przędzel Kolonia . Od południa graniczy z gminą Nowa Sarzyna i Jeżowe, od wschodu przylega do gmin Krzeszów i Ulanów, a od północy i zachodu z gminą Nisko. Rudnik nad Sanem ma dogodne połączenia drogowe z Niskiem, siedzibą Powiatu oraz Rzeszowem siedzibą Województwa Podkarpackiego. Gmina Rudnik nad Sanem zajmuje powierzchnię c. 79. km2, liczba ludności wynosi c. 10 tyś. mieszkańców ogółem. Miasto Rudnik nad Sanem pełni rolę centralnego miejsko-gminnego ośrodka usługowego, natomiast wsie Kopki i Przędzel są ośrodkami wspomagającymi ośrodek gminny i wyposażone są w zwiększony program usługowy. Pozostałe ośrodki wiejskie wyposażone są w podstawowe, niezbędne dla obsługi wsi usługi. Rudnik nad Sanem jest jednym z najstarszych ośrodków koszykarstwa artystycznego i użytkowego w Polsce. W 1878 roku właściciel dóbr rudnickich założył szkołę koszykarską, tym samym rozpoczął się rozwój tego rzemiosła w Rudniku nad Sanem i okolicznych miejscowościach. Wytwarzane są z wikliny produkty, artykuły powszechnego użytku, wyroby artystyczne,z których znaczna część jest eksportowana. Gmina i Miasto Rudnik nad Sanem położona jest w Kotlinie Sandomierskiej, w obrębie trzech mezoregionów : Płaskowyżu Kolbuszowskiego, Płaskowyżu Tarnogrodzkiego i Równiny Biłgorajskiej. Od zachodu i południa rozpościerają się tereny Puszczy Sandomierskiej, od północy Lasy Janowskie, a od zachodu Puszcza Solska. Rozległe lasy, enklawy pierwotnej przyrody, liczne zbiorniki wodne, rzeki i strumienie, piękne krajobrazy, niezanieczyszczone środowisko, zabytki i pomniki historii uatrakcyjniają turystycznie region. Równie bogata jest fauna i flora. Główną rzeką regionu jest San, wyjątkowo malowniczy, pięknie wkomponowany w krajobraz. Ze wschodu na zachód płynie w piaszczystym płytkim korycie Tanew, wpadająca do Sanu w okolicach Ulanowa. Lewobrzeżny dopływ Sanu, Rudna (Ruda), łączy się z Sanem w Rudniku. Turystyce sprzyja także klimat upalne, słoneczne lata, z niewielką ilością opadów, zimy dość łagodne, umiarkowanie śnieżne. Na terenie gminy znajduje się kilkadziesiąt zabytków oraz obiektów zainteresowania konserwatorskiego. Badania archeologiczne wskazują, że osadnictwo na terenie obecnego Rudnika istniało już w epoce brązu. Pierwsze próby założenia miasta o nazwie Rudnik podjeto w 1552 roku, niemniej do powstania miasta na prawie magdeburskim doszło 5 lat później, w 1557 roku. Wyciąg z aktu lokacyjnego znajduje się w "Metryce Koronnej", karty 374-375. Jeszcze w tym samym roku teren miasta został rozmierzony, wytyczono rynek, ulice, działki dla mieszczan, rozpoczęła się budowa domów. Z lat 60. i 70. XVI wieku pozostało szereg wzmianek w dokumentach wskazujących na istnienie i szybką rozbudowę miasta, poświadczona jest również działalność władz miejskich. Miasto zdobi pomnik hrabiego Hompescha, który był inicjatorem i twórcą rzemiosła wikliniarskiego. Nad niską, głównie parterową i jednopiętrową zabudową centrum miasta góruje zwarta sylwetka kościoła parafialnego, pw. Świętej Trójcy. Parafia powstała w 1585 roku. Centrum rozrastającego się miasta pozostaje nadal obszerny rynek, otoczony zwartą zabudową. W ciągu 11 P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M dookolnej zabudowy placu wyróżnia się narożny budynek dawnego Banku Kredytowego. Na południowym krańcu miasta wznoszą się pozostałości zespołu pałacowego hr. Tarnowskich.Zespół parkowo-pałacowy wraz z otoczeniem to obiekt o najwyższym potencjale komercyjnym (turystyka) na terenie gminy i miasta Rudnik nad Sanem. Jego usytuowanie pomiędzy miastem a proponowaną lokalizacją przystani rzecznej nieopodal promu do Bielin sprzyja zagospodarowaniu go na cele turystyki, sportu i rekreacji. Ponadto do rejestru zabytków został wpisany budynek dawnego Nadleśnictwa Rudnik, Młyn i Elektrownia, Budynek mieszkalny Rynek 29, Cmentarze I wojny światowej (Przędzel,Rudnik), Kościół parafialny Kopki. Walory Gminy j.w. nie są dostatecznie wykorzystane ze względu na brak bazy hotelarsko-restauracyjnej. Niemniej korzystne warunki przyrodniczo–krajobrazowe, bogactwo fauny i flory, cieki wodne, niezanieczyszczone powietrze oraz piękne lasy stwarzają korzystne warunki do harmonijnego obcowania ludzi ze środowiskiem naturalnym. Struktura demograficzna ludności jest istotnym elementem rozwoju gminy. Decyduje m. in. o kształcie rynku pracy, potrzebach edukacyjnych, spodziewanych kierunkach migracji, zadaniach z zakresu opieki społecznej. Struktura wiekowa ludności jest korzystna. Ponad połowa populacji gminy (ca 57%) jest w wieku produkcyjnym. Potencjał gospodarczy Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem tworzą małe i średnie podmioty gospodarcze o różnorodnym profilu działalności: przetwórstwo i rzemiosło (głównie wikliny), produkcja żywności, gospodarka leśna, usługi transportowe budowlane, agroturystyka, rekreacja , wypoczyneki i inne. Najwięcej bo 46% ogólnej liczby podmiotów gospodarczych zajmuje się handlem, są to przeważnie małe prywatne sklepy w większości spożywcze, 6 % podmiotów prowadzi usługi budowlane, 28% to przemysł i przetwórstwo przemysłowe, 4 % transport i gospodarka magazynowa. Pozostałe podmioty stanowią własność samorządu i są to placówki edukacji ,kultury isportu i usług komunalnych. Gm. Rudnik nad Sanem pod względem klimatycznym posiada korzystne warunki do rozwoju gospodarki rolnej, znajduje się w strefie klimatu umiarkowanego, w którym okres wegetacji trwa ponad 210 dni i można w nim uprawiać większość roślin. Gmina Rudnik nad Sanem jest gminą rolniczą. Udział użytków rolnych w ogólnej powierzchni gminy wynosi 41,8%, tak niewielki udział użytków rolnych spowodowany jest przede wszystkim występowaniem dość dużych powierzchni lasów. Lasy i grunty leśne na terenie gminy zajmują powierzchnię c. 3635 ha co stanowi 46,2% ogólnej powierzchni gminy. W Gminie Rudnik nad Sanem ponad połowa ogółu gospodarstw znajduje się w grupie obszarowej od 1–5 ha, kilkanaście procent w grupie gospodarstw 5–10 ha, a tylko < 1% to gospodarstwa powyżej 15 ha. Dane te są zbliżone do struktury obszarowej w województwie podkarpackim. Średnia powierzchnia gospodarstwa : gmina Rudnik nad Sanem – 2,80 ha województwo podkarpackie – 3,50 ha, Polska – 7,00 ha. 12 P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M O możliwościach produkcyjnych rolnictwa decyduje poza jakością rolniczej przestrzeni produkcyjnej ilość ziemi użytkowanej rolniczo. W ogólnej powierzchni gminy użytki rolne stanowią 41,8% i zajmują powierzchnię 3295 ha, w tym grunty orne 2810 ha. Największy udział posiadają gleby klasy V i VI. Występują one na obszarze całej gminy. Miejscowości te posiadają mało korzystne warunki glebowe, gleby zaliczane są do kompleksu żytniego dobrego i słabego. Gleb najlepszych w klasach od I do III jest niewiele, należą do kompleksu pszennego bardzo dobrego i dobrego. Tego rodzaju struktura gospodarstw rolnych oraz warunki glebowe (przeważają gleby o niskiej bonitacji rolniczej kl.III-2,5% kl.IV.-3% kl.V-35% kl.VI-30%) nie sprzyjają racjonalizacji produkcji rolniczej, adaptacji do warunków gospodarki rynkowej oraz reorientacji zawodowej i podejmowaniu inicjatyw gospodarczych. Dominującą funkcją gminy jest produkcja żywności. Podstawowym kierunkiem produkcji rolnej jest uprawa zbóż i ziemniaków. W gminie hoduje się głównie trzodę chlewną, bydło mleczne i rzeźne, drób. W celu zapewnienia warunków prawidłowego funkcjonowania gminy intensywnie rozbudowuje ona posiadaną infrastrukturę, przeznaczając na inwestycje znaczną część swojego budżetu. Modernizacja i rozbudowa infrastruktury jest podporządkowana trzem głównym celom : stworzeniu warunków rozwoju przedsiębiorczości i dr. wytwórczości, podniesieniu warunków socjalno - bytowych lokalnej społeczności. stworzeniu warunków sprzyjających rozwojowi gminy z zachowaniem naturalnych walorów obszaru Główne inwestycje ostatnich lat były realizowane w zakresie budowy, bądź rozbudowy w Gminie sieci wodociągowej i kanalizacyjnej, gazowej, elektrycznej i telefonicznej, remontu dróg powiatowych i gminnych, budowy, rozbudowy lub remontu obiektów oświatowych, kulturalnych, ponadto modernizacja oczyszczalni ścieków, rozwój sieci handlu i usług, rozbudowa kompleksu wypoczynkowo–rekreacyjnego . Do podstawowych przyczyn, których skutkiem może być wyraźne przekształcenie lub pogorszenie stanu środowiska można zaliczyć: zakładany przestrzenny rozwój gminy, w tym układów komunikacyjnych powodujący trwałe zajęcie terenów zieleni głównie nieurządzonej, a także przekształcenie rzeźby terenu, zmniejszanie zasobów wód podziemnych, z uwagi na przewidywane zajmowanie terenów niezainwestowanych,stanowiące obszary ich alimentacji możliwość zanieczyszczenia warstwy wodonośnej substancjami ropopochodnymi i innymi związkami szkodliwymi, stosowanymi w różnorodnej działalności gospodarczej prowadzonej terenie Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem pobór wody i odprowadzanie ścieków z sektora komunalnego i gospodarczego oraz spływy opadowe z terenów zanieczyszczonych,w tym z infrastruktury komunikacyjnej, emisja zanieczyszczeń do atmosfery z : energetycznego spalania paliw, w tym ze źr.lokalnych (niska emisja), 13 P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M procesów technologicznych (przemysłowych), transportu drogowego, emisja hałasu: komunikacyjnego (transport samochodowy i kolejowy), przemysłowego oraz obiektów usługowych, gastronomicznych i sportoworekreacyjnych, elektromagnetyczne promieniowanie niejonizujące, nadzwyczajne zagrożenia środowiska wynikające z zagospodarowania terenu gminy, funkcjonowania na Ukrainie, Słowacji i Węgrzech elektrowni jądrowych, a także ekstremalnych zjawisk pogodowych. Wymienione przyczyny mogą stanowić rzeczywiste lub potencjalne zagrożenie dla wszystkich elementów środowiska oraz warunków życia i zdrowia mieszkańców gminy. Analiza stanu środowiska przyrodniczego Gminy i jego zmian pozwala zidentyfikować kierunki działań na rzecz usuwania przyczyn, które powodują niekorzystne trendy w środowisku. Niniejszy Program ochrony środowiska przyjmuje jako cele strategiczne dla ochrony środowiska przyrodniczego Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem : poprawę jakości i ochronę zasobów środowiska przyrodniczego, rozwój i poprawę funkcjonowania infrastruktury technicznej mającej wpływ na jakość życia mieszkańców i środowisko, proekologiczne zagospodarowanie terenów poprzemysł. i skażonych, proekologiczne gospodarowanie zasobami terenów zielonych , racjonalne gospodarowanie zasobami energii, wody i surowców, racjonalne gospodarowanie odpadami, przeciwdziałanie poważnym awariom i zapewnienie bezpieczeństwa chemicznego i biologicznego, rozbudowę systemów monitorowania stanu środowiska, dalszy rozwój edukacji i informacji ekologicznej oraz poszerzanie dialogu społecznego. Wyszczególnione powyżej cele są zgodne z Polityką Ekologiczną Państwa i Województwa Podkarpackiego oraz oddają specyfikę problemów związanych z ochroną środowiska przyrodniczego gminy i miasta. Dla osiągnięcia celów strategicznych konieczne będą realizacje celów szczegółowych. W ramach celu strategicznego „Poprawa jakości i ochrona zasobów środowiska przyrodniczego” winny być realizowane następujące cele szczegółowe: Osiągnięcie zadowalającego stanu czystości wód powierzchniowych i podziemnych oraz zachowanie walorów przyrodniczych gminy. Ograniczanie emisji pyłów i gazów do krajowych poziomów standardów czystości powietrza. Poprawa stanu klimatu akustycznego na terenie silnie zurbanizowanym 14 P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M W celu strategicznym „Rozwój i poprawa funkcjonowania infrastruktury technicznej mającej wpływ na jakość życia mieszkańców i środowisko”powinny być realizowane cele szczegółowe : Rozwój i poprawa funkcjonowania systemów wodociągowych i kanalizacyjnych. Rozwój sieci drogowej w aspekcie minimalizacji jej wpływu na środ. W celu strategicznym „Proekologiczne zagospodarowanie poprzemysłowych i skażonych terenów” powinno się realizować jeden podstawowy cel szczegółowy . Przywrócenie użytkowej wartości gleb terenów poprzemysłowych W celu strategicznym „Proekologiczne gospodarowanie zasobami terenów zielonych”’powinno się realizować : Rozszerzenie zakresu zalesień, ustalenie lokalizacji zalesień Zwiększenie atrakcyjności terenów rekreacyjnych w gminie. W celu strategicznym „Racjonalne gospodarowanie zasobami energii, wody i surowców" powinno się realizować : Zmniejszenie zużycia energii w gospodarstwach domowych i gospodarce komunalnej. Dla realizacji celu strategicznego „Racjonalizacja gospodarowania odpadami” generalnie powinno się działać zgodnie z Planem gospodarki odpadami Dla realizacji celu strategicznego „Przeciwdziałanie poważnym awariom i zapewnienie bezpieczeństwa chemicznego i biologicznego” powinno się działać w ramach celów szczegółowych : Ochrona wód podziemnych i powierzchniowych przed awaryjnymi wyciekami transportowanych substancji. W ramach celu strategicznego „Rozbudowa systemów monitorowania stanu środowiska” powinno się realizować : Modernizację systemu monitoringu jakości wody i ścieków. W celu strategicznym dotyczącym „Dalszego rozwoju edukacji i informacji ekologicznej oraz poszerzania dialogu społecznego” należy realizować cele szczegółowe : Propagowanie idei ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju Cele strategiczne i szczegółowe Programu zrealizowane zostaną głównie na drodze działań inwestycyjnych – koszty realizacji programu, oraz ich rozdział na cykle krótkookresowy i średniookresowy należy przyjmować jako dane szacunkowe, a nie ostateczne. 9.TERMINOLOGIA PRZYJĘTA W PROGRAMIE OCHRONY ŚROD. Program ochrony środowiska na wszystkich uczestnikach procesów decyzyjnych i inwestycyjnych stosowanie jednakowej terminologii dotyczącej 15 P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M całokształtu ochrony środowiska. Poniżej podane zostały znaczenia zwrotów użytych w opracowaniu. 9.1. Terminologia z zakresu rozwoju zrównoważonego : Ochrona środowiska – rozumie się przez to podjęcie lub zaniechanie działań umożliwiających zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej ochrona ta polega w szczególności na : racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom, przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego. Organizacja ekologiczna – rozumie się przez to organizacje społeczne, których statutowym celem jest ochrona środowiska. Równowaga przyrodnicza – jest to taki stan, w którym na określonym obszarze istnieje równowaga we wzajemnym oddziaływaniu: człowieka, składników przyrody żywej i układu warunków siedliskowych tworzonych przez składniki przyrody nieożywionej. Środowisko – rozumie się przez to ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnię ziemi,kopaliny, wody, powietrze, zwierzęta, rośliny, krajobraz oraz klimat. Zrównoważony rozwój –rozumie się przez to rozwój społeczno gospodarczy w którym następuje proces integrowania działań politycznych,gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń. 9.2 Terminologia z zakresu ochrony środowiska : Emisja – rozumie się przez to wprowadzane bezpośrednio lub pośrednio w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi substancje lub energie(ciepło, hałas, wibracje lub pola elektromagnetyczne) Hałas – rozumie się przez to dźwięki o częstotliwościach 16 Hz – 16 000 Hz Obszar chronionego krajobrazu jest terenem chronionym głównie ze względu na wyróżniające się krajobrazowo teren o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwości zaspokajania potrzeb związanych z masową turystyką i wypoczynkiem lub istniejące albo odtwarzane korytarze ekologiczne. Celem tworzenia obszarów chronionego krajobrazu może być w szczególności zapewnienie powiązania terenów poddanych ochronie w system obszarów chronionych. Organ ochrony środowiska – rozumie się przez to organy administracji powołane do wykonywania zadań publicznych z zakresu ochrony środowiska stosowanie do ich właściwości określonej w tytule VII w dziale I Ustawy o ochronie środowiska. 16 P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Oddziaływanie na środowisko – rozumie się również jako oddziaływanie na zdrowie ludzi. Pomnikami przyrody – to pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno -pamiątkowej i krajobrazowej odznaczające się indywidualnymi cechami wyróżniającymi je wśród innych tworów,w szczególności sędziwe i okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe, jaskinie. Pola elektromagnetyczne – rozumie się przez to pole elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwościach od 0 Hz do 300 GHz. Poważna awaria – rozumie się przez to zdarzenie, w szczególności emisję, pożar lub eksplozję, inne powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem. Powierzchnia ziemi – rozumie się przez to naturalne ukształtowanie terenu, glebę oraz znajdującą się pod nią ziemię do głębokości oddziaływania człowieka, z tym że pojęcie „ gleba ” oznacza górną warstwę litosfery, złożoną z części mineralnych, materii organicznej, wody, powietrza i organizmów, obejmującą wierzchnią warstwę gleby i podglebie. Powietrze – rozumie się przez to powietrze znajdujące się w troposferze, z wyłączeniem wnętrz budynków i miejsc pracy. Poziom hałasu – rozumie się przez to równoważny poziom dźwięku A wyrażony w decybelach (dB). Poziom substancji w powietrzu – rozumie się przez to stężenie substancji w powietrzu w odniesieniu do ustalonego czasu lub opad takiej substancji w odniesieniu do ustalonego czasu i powierzchni. Pozwolenie, bez podania jego rodzaju – rozumie się przez to pozwolenie na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, o którym mowa w art. 181 ust. 1 Prawa ochrony środowiska. Standardy emisyjne – rozumie się przez to dopuszczalne wielkości emisji. Standardy jakości środowiska – rozumie się przez to wymagania, które muszą być spełnione w określonym czasie przez środowisko jako całość lub jego poszczególne elementy przyrodnicze. Substancje – rozumie się przez to pierwiastki chemiczne oraz ich związki, mieszaniny lub roztwory występujące w środowisku lub powstałe w wyniku działalności człowieka. Substancje niebezpieczne – rozumie się przez to jedną lub więcej substancji albo mieszaniny substancji, które ze względu na swoje właściwości chemiczne, biologiczne, lub promieniotwórcze mogą, w razie nieprawidłowego obchodzenia się z nimi, spowodować zagrożenie życia lub zdrowia, ludzi lub środowiska.Substancją niebezpieczną może być surowiec, produkt, półprodukt, odpad, a także substancja powstała w wyniku awarii. Użytki ekologiczne – rozumie się przez to zasługujące na ochronę „pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania unikatowych typów środowisk i ich zasobów genowych”. Należą do nich: torfowiska, bagna, nieużytkowane łąki i sady, drobne zbiorniki śródpolne i śródleśne, kępy drzew i krzewów, skarpy, jary, wąwozy, trzcinowiska itp. 17 P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Wielkość emisji – rozumie się przez to rodzaj i ilość wprowadzanych substancji lub energii w określonym czasie oraz stężenia lub poziomy substancji lub energii, w szczególności w gazach odlotowych, wprowadzanych ściekach oraz wytwarzanych odpadach. Zakład – rozumie się przez to jedną lub kilka instalacji wraz z terenem, do którego prowadzący instalacje posiada tytuł prawny, oraz znajdującymi się na nim urządzeniami. Zanieczyszczenie – rozumie się przez to emisję, która jest szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, powoduje szkodę w dobrach materialnych, pogarsza walory estetyczne środowiska lub koliduje z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska. 9.3 Terminologia z zakresu gospodarki wodno-ściekowej Eutrofizacja – rozumie się przez to wzbogacanie wody biogenami, w szczególności związkami azotu lub fosforu, powodującymi przyspieszony wzrost glonów oraz wyższych form życia roślinnego, w wyniku którego następują niepożądane zakłócenia biologicznych stosunków w środowisku wodnym oraz pogorszenie jakości tych wód. Przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne – rozumie się przedsiębiorcę w rozumieniu przepisów o działalności gospodarczej, jeżeli prowadzi działalność gospodarczą w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę lub zbiorowego odprowadzania ścieków, oraz gminne jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, prowadzące tego rodzaju działalność. Przyłącze kanalizacyjne – odcinek przewodu łączącego wewnętrzną instalację kanalizacyjną w nieruchomości odbiorcy usług z siecią kanalizacyjną, za pierwszą studzienką, licząc od strony budynku, a w przypadku jej braku – od granicy nieruchomości. Przyłącze wodociągowe – odcinek przewodu łączącego sieć wodociągową z wewnętrzną instalacją wodociągową w nieruchomości odbiorcy usług wraz z zaworem za wodomierzem głównym. Ścieki – rozumie się przez to wprowadzane do wód lub do ziemi: wody zużyte na cele bytowe lub gospodarcze, ciekłe odchody zwierzęce, z wyjątkiem gnojówki i gnojowicy przeznaczonych do rolniczego wykorzystania w sposób i na zasadach określonych w przepisach o nawozach i nawożeniu, wody opadowe lub roztopowe, ujęte w systemy kanalizacyjne, pochodzące z powierzchni zanieczyszczonych, w tym z centrów miast ,terenów przemysłowych i składowych, baz transportowych oraz dróg i parkingów o trwałej nawierzchni, wody odciekowe z składowisk odpadów,wykorzystane solanki, wody lecznicze i termalne, wody pochodzące z odwodnienia zakładów górniczych, z wyjątkiem wód wprowadzanych do górotworu, jeżeli rodzaje i ilość substancji zawartych w wodzie wprowadzanej do górotworu są tożsame z rodzajami i ilością zawartymi w pobranej wodzie, 18 P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M wody wykorzystywane, odprowadzane z obiektów gospodarki rybackiej, jeżeli występują w nich nowe substancje lub zwiększone zostaną ilości substancji zanieczyszczających. Ścieki bytowe–rozumie się przez to ścieki z budynków przeznaczonych na pobyt ludzi, z osiedli mieszkaniowych oraz terenów usługowych, powstające w szczególności w wyniku ludzkiego metabolizmu oraz funkcjonowania gospodarstw domowych. Ścieki komunalne – rozumie się przez to ścieki bytowe lub mieszaninę ścieków bytowych ze ściekami przemysłowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi. Ścieki przemysłowe – rozumie się przez to ścieki odprowadzane z terenów, na których prowadzi się działalność handlową lub przemysłową albo składową, niebędące ściekami bytowymi lub wodami opadowymi. Sieć – przewody wodociągowe lub kanalizacyjne wraz z uzbrojeniem i urządzeniami, którymi dostarczana jest woda lub którymi odprowadzane są ścieki, będące w posiadaniu przedsiębiorstwa wodociągowokanalizacyjnego. Urządzenia kanalizacyjne – sieci kanalizacyjne, wyloty urządzeń służących do wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi, przepompownie ścieków oraz urządzenia podczyszczające i oczyszczające ścieki. Urządzenia wodociągowe–ujęcia wód powierzchniowych,podziemnych, studnie publiczne, urządzenia służące do magazynowania i uzdatniania wód, sieci wodociągowe, urządzenia regulujące ciśnienie wody. Urządzenia wodne – rozumie się przez to urządzenia służące kształtowaniu zasobów wodnych oraz korzystaniu z nich, a w szczególności : budowle : piętrzące, upustowe, przeciwpowodziowe, regulacyjne, a także kanały i rowy, obiekty zbiorników i stopni wodnych, stawy, obiekty służące do ujmowania wód powierzchniowych i podziemnych obiekty energetyki wodnej, wyloty urządzeń kanalizacyjnych służące do wprowadzania ścieków do wód, stałe urządzenia służące do połowu ryb lub pozyskiwania innych organizmów wodnych, mury oporowe, bulwary, nabrzeża, pomosty, przystanie, kąpieliska, urządzenia służące do dokonywania przewozów międzybrzegowych. Wody podziemne – rozumie się przez to wody występujące pod powierzchnią ziemi w wolnych przestrzeniach skał skorupy ziemskiej, tworzące, w zależności od głębokości występowania wody, przypowierzchniowe oraz głębsze użytkowe poziomy wodonośne. Wody przeznaczone do spożycia – wody przeznaczone do picia, gotowania, przygotowywania pożywienia, innych celów w gospodarstwach domowych każdą wodę używaną do produkcji żywności, środków farmaceutycznych i kosmetycznych, a także na potrzeby basenów kąpielowych i pływalni. Wprowadzanie ścieków do ziemi – to także wprowadzanie ścieków do gleby. 9.4. Terminologia z zakresu gospodarki odpadami : 19 P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Centralna sortownia (CS)–obiekt, w którym dokonuje się sortowania mieszaniny dostarczonych materiałów (odpadów) na frakcje w określonym rodzaju, w celu pozyskania z mieszaniny surowców wtórnych, w CS dokonuje się segregacji centralnie, w przeciwieństwie do selektywnego zbierania – czyli segregacji „u źródła”. Gospodarowanie odpadami – to zbieranie, transport, odzysk i unieszkodliwianie odpadów, w tym również nadzór nad takimi działaniami oraz nad miejscami unieszkodliwiania odpadów. Komunalne osady ściekowe – rozumie się przez to pochodzący z oczyszczalni ścieków osad z komór fermentacyjnych oraz innych instalacji służących do oczyszczania ścieków komunalnych oraz innych ścieków o składzie zbliżonym do składu ścieków komunalnych. Kompostownia – zakład przerobu odpadów komunalnych pochodzenia biologicznego na kompost; ze względu na charakter i czystość dostarczonych materiałów do procesu i stopień wykorzystania kompostu, jak również warunki lokalizacyjne stosuje się różny stopień wyposażenia w środki techniczne, kompostowanie może przebiegać w komorach zamkniętych ( bioreaktory ), w warunkach naturalnych ( kompostowanie pryzmowe ) lub w układzie mieszanym ( komory i pryzmy ). Kontener (pojemnik) grupowy – kontener grupowy lub pojemnik stacjonarny używany przez kilka, kilkanaście lub kilkadziesiąt domów. Magazynowanie odpadów to czasowe przetrzymywanie lub gromadzenie odpadów przed ich transportem, odzyskiem lub unieszkodliwianiem. Odpady oznaczają każdą substancję lub przedmiot należący do jednej z kategorii określonych z załączniku nr 1 do Ustawy o odpadach, których posiadacz pozbywa się, zamierza się pozbyć lub do ich pozbycia jest zobowiązany. Odpady komunalne - odpady powstające w gospodarstwach domowych, a także nie zawierające odpadów niebezpiecznych pochodzące od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych. Odpady medyczne – są to odpady powstające w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych oraz prowadzeniem badań i doświadczeń naukowych w zakresie medycyny. Odpady niebezpieczne: należące do kategorii lub rodzajów odpadów określonych na liście A załącznika nr 2 do ustawy o odpadach oraz posiadające co najmniej jedną z właściwości wymienionych w załączniku nr 4 w /w ustawy lub należące do kategorii lub rodzajów odpadów określonych na liście B załącznika nr 2 do w/w ustawy i zawierające którykolwiek ze składników wymienionych w załączniku nr 3 do ustawy oraz posiadające co najmniej jedną z właściwości wymienionych w załączniku nr 4 do ustawy. Odpady obojętne – odpady, które nie ulegają istotnym przemianom fizycznym, chemicznym, biologicznym, są nierozpuszczalne, nie wchodzą w reakcje fizyczne ani chemiczne, nie powodują zanieczyszczenia środowiska lub zagrożenia dla zdrowia ludzi, ulegają biodegradacji, nie wpływają niekorzystnie na materię, z którą się kontaktują, ogólna zawartość zanieczyszczeń w tych odpadach oraz zdolność do ich wymywania, a 20 P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M także negatywne oddziaływanie na środowisko odcieku muszą być nieznaczne, a w szczególności nie powinny stanowić zagrożenia dla jakości wód powierzchniowych, wód podziemnych, gleby i ziemi. Opady ulegające biodegradacji – rozumie się przez to odpady, które ulegają rozkładowi tlenowemu lun beztlenowemu przy udziale mikroorganizmów. Odpady uliczne – odpady ze sprzątania i oczyszczania placów i ulic oraz z opróżniania koszy ulicznych. Odpady weterynaryjne – są to odpady powstające w związku z badaniem, leczeniem zwierząt lub świadczeniem usług weterynaryjnych, a także z prowadzeniem badań naukowych i doświadczeń na zwierzętach. Odpady wielkogabarytowe – odpady takie jak stare meble, sprzęt gospodarstwa domowego, części maszyn rolniczych lub całe maszyny już nieużywane w gospodarstwach rolnych, itp., których nie można zbierać w ramach normalnego systemu zbiórki odpadów komunalnych z powodu ich rozmiaru, do nich zalicza się również wraki pojazdów samochodowych. Odpady gospodarstw domowych-odpady związane bezpośrednio z bytowaniem wytwarzane i wyrzucane z gospodarstw domowych. Odpady z obiektów użyteczności publicznej oraz obsługi ludności – to odpady powstające w urzędach organów administracji publicznej, zakładach opieki zdrowotnej (bez odpadów niebezpiecznych) i opieki społecznej, szkołach i placówkach w rozumieniu przepisów o systemie oświaty, placówkach kulturalno-oświatowych oraz jednostkach więziennictwa, zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich. Odpady z pielęgnacji terenów zielonych (odpady ogrodowe, parkowe) – trawa, liście, zwiędnięte kwiaty i gałęzie pochodzące z pielęgnacji i porządkowania trawników, przydomowych ogródków, terenów ogródków działkowych, rekreacyjnych oraz parków, cmentarzy, przydrożnych drzew itp. Odzysk – to wszelkie działania niestwarzające zagrożenia dla życia, zdrowia ludzi lub dla środowiska, polegające ma wykorzystaniu odpadów w całości lub w części, lub prowadzące do odzysku z odpadów substancji, materiałów lub energii i ich wykorzystania, określone w załączniku nr 5 ustawy o odpadach. Oleje odpadowe – rozumie się przez to wszelkie oleje smarowe lub przemysłowe, które nie nadają się już do zastosowania, do którego były pierwotnie przeznaczone, a w szczególności zużyte oleje z silników spalinowych i oleje przekładniowe, a także oleje smarowe i oleje hydrauliczne. PCB – rozumie się przez to polichlorowane difenyle, polichlorowane trifenyle, monometylotetrachlorodifenylometan, monometylodichlorodifenylometan, monometylodibromodifenylometan i mieszaniny zawierające te substancje w ilości powyżej 0,005% wagowo łącznie. Posiadacz odpadów – to każdy, kto faktycznie włada odpadami (wytwórca odpadów, inna osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna) domniemywa się, ze władający powierzchnią ziemi jest posiadaczem odpadów znajdujących się na tej nieruchomości. Recykling – to taki odzysk, który polega na powtórnym przetwarzaniu substancji lub materiałów zawartych w odpadach w procesie produkcyjnym w celu uzyskania substancji lub materiału o przeznaczeniu pierwotnym lub o innym przeznaczeniu, w tym też recykling organiczny, z wyjątkiem odzysku energii. 21 P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Składowisko odpadów – to obiekt budowlany przeznaczony do składowania odpadów. Spalarnia odpadów–rozumie się przez to instalację, w której zachodzi termiczne przekształcanie odpadów w celu ich unieszkodliwienia. System donoszenia (zbiórka stacjonarna) – system zbierania odpadów gromadzonych w stacjach gromadzenia lub dużych pojemnikach (rzędu kilku m3), czyli kontenerach grupowych obsługujących kilka lub więcej posesji. System dwupojemnikowy – selektywne zbieranie odpadów wg prostego podziału tylko na dwie grupy, istnieje kilka wariantów podziału : System dualny – podział na frakcję wspólnie zbieranych surowców wtórnych, kierowaną do sortowni i resztę, kierowaną na składowisko Podział mokre-suche : frakcja mokra–głównie bioodpady, kierowana jest do kompostowni, frakcja sucha do sortowni; Podział na mokre-reszta – mokre trafiają do kompostowni, a reszta trafia na składowisko, bądź podlega dalszemu podziałowi realizowanemu przez system zbiórki (np. odzysk papieru, szkła itd.) System odbierania – wyróżnia się dwa podsystemy: „od drzwi do drzwi” i „przy krawężniku”. Unieszkodliwianie odpadów – polega na poddaniu odpadów procesom przekształceń biologicznych, fizycznych lub chemicznych określonym w załączniku nr 6 do ustawy o odpadach w celu doprowadzenia ich do stanu, który nie stwarza zagrożenia życia, zdrowia ludzi oraz środowiska. Wytwórcy odpadów – to każdy, którego działalność powoduje powstawanie odpadów oraz każdy, kto przeprowadza wstępne przetwarzanie, mieszanie inne działania powodujące zmianę charakteru lub składu tych odpadów Zakład odzysku (unieszkodliwiania) odpadów – obiekt, w którym dokonuje się czynności związanych z wykorzystaniem lub unieszkodliwianiem odpadów (termiczne przekształcenia odpadów, kompostowanie, recykling). Zakład recyklingu (ZR) – obiekt, w którym dokonuje się przygotowania do zagospodarowania (wywozu i sprzedaży) zebranych surowców wtórnych (np. makulatury, stłuczki szklanej, metali) poprzez usunięcie zanieczyszczeń i balastu, ewentualnie frakcjonowanie (sortowanie na różne gatunki, np. makulatura–na twardą, gazetową,mieszaną,a stłuczkę szklaną na białą, kolorową i mieszaną) i zmniejszenia rozmiarów na potrzeby transportowe przy zastosowaniu prasy. Zbieranie odpadów – rozumie się przez to każde działanie, w szczególności umieszczanie w pojemnikach, segregowanie i magazynowanie odpadów, które ma na celu przygotowanie ich do transportu do miejsc odzysku lub unieszkodliwiania. Zbieranie „od drzwi do drzwi” – wariant systemu odbierania polegający na zbieraniu odpadów gromadzonych w przydomowym pojemniku, osoba zbierająca musi każdorazowo wejść po pojemnik na teren posesji, a po opróżnieniu odstawić pojemnik na miejsce. Zbieranie „przy krawężniku” – wariant systemu odbierania, wymaga ustalenia i przestrzegania harmonogramu zbiórki; użytkownik pojemnika na odpady wystawia go przez posesję rano w dzień zbiórki; zbierający po poróżnieniu zostawia pojemnik na ulicy, a użytkownik zabiera go na teren posesji 22 P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M system ten często wykorzystuje się do zbiórki bezpojemnikowej, np. w workach foliowych bezzwrotnych. Zbieranie selektywne – jest to system oddzielnego zbierania dwóch lub więcej grup odpadów z podziałem według jasno określonych cech. MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE II Polityka Ekologiczna Państwa uchwalona przez Sejm RP w dn. 8 maja 2003 Ministerstwo Ochrony Środowiska, Warszawa. Program Ochrony Środowiska dla Województwa Podkarpackiego. Zarząd Województwa Podkarpackiego. 2003. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Niżańskiego. Zarząd Powiatu Niżańskiego. 2004. Materiały opracowane przez jednostki organizacyjne i administracyjne : Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego, Podkarpacki Urząd Wojewódzki, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Urząd Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem. rok 2004. Atlas posterunków wodowskazowych dla potrzeb państwowego monitoringu Środowiska. PIOŚ 1995-1996. Biblioteka Monitoringu Środowiska, W-wa Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa. 1994a. Polska. Zawartość siarki w glebie. Mapa 1:500 000. Puławy. Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa. Stan zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi. Mapa 1:500 000. Puławy. Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa. 1995. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa. Kostrowicki A. S. Świat zwierząt Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze Red. L. Starkel. PWN Warszawa 1991. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań. GUS. 2003. Program ochrony przyrody Nadleśnictwa Rudnik lata 2001 - 2010 Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej,OPrzemyśl, Prac. Sozologiczna Ochrona środowiska. GUS. 2003. Program Promocji Systemów Zarządzania Środowiskowego w Polsce. 2003. Ministerstwo Środowiska. Raport –Wody powierzchniowe a gospodarka wodno ściekowa w województwie podkarpackim. PIOŚ,1998-2003. Biblioteka Monitoringu Środowiska. Raporty o stanie środowiska w województwie rzeszowskim lub województwie podkarpackim. PIOŚ. 1995-2002. Biblioteka Monitoringu Środowiska . Roman M. Standardy jakości i ochrony śródlądowych wód powierzchniowych w przepisach unii Europejskiej i przepisach polskich. Monografie, seria : Wodociągi i Kanalizacja, nr 1. PZITS, Warszawa. Plan rozwoju lokalnego Gminy i Miasta Rudnik nad Sanem na lata 2004-2013 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego 23 P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Stan środowiska w województwie podkarpackim. IOŚ, WIOŚ 2000. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Rzeszów oraz w Internecie. Strategia rozwoju województwa podkarpackiego na lata 2000-2006. Zarząd Województwa Podkarpackiego. Ustawa - Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 (Dz. U. 62, poz. 627) Ustawa o finansowaniu wspierania inwestycji z 20 marca 2002 (DzU.41poz363) Ustawa o warunkach dopuszczalności i nadzorowania pomocy publicznej dla przedsiębiorców z dnia 27 lipca 2002 roku (Dz. U. 141 poz. 1177) WUS. Rocznik statystyczny województwa podkarpackiego. Rzeszów. 2005. Mapy poglądowe - Gmina Rudnik nad Sanem – orientacja 24 mapa nr 1 P R O G R A M O C H R O N Y Ś R O D OW I S K A G MI N Y I MI A S TA R U D N I K N A D S A N E M Mapa 1. Lokalizacja gminy Rudnik nad Sanem 25
