I. Skład żywych organizmów

BIOLOGIA DLA ZAINTERESOWANYCH
Zakres materiału do przerobienia
Literatura:



Najlepszy Henryk Wiśniewski klasa III - stary ALE DOBRY podręcznik z
zieloną okładką i lilią na okładce. Od tego zacząć każdy dział.
Materiał uzupełnić lekturą Waldemar Lewiński „Molekularne podłoże biologii”
rozdziały: metabolizm cukrów, tłuszczów i białek oraz akumulatory i przenośniki
energii. Od tego nie zaczynać bo grozi zawałem !!!
Testy: A. Persona - Testy dla kandydatów na uczelnie medyczne.
I. Skład żywych organizmów
1. Pierwiastki
Makro, mikro i ultraelementy – udział procentowy, rola.
2. Związki chemiczne
A. mineralne: woda (budowa i właściwości, w tym anomalia wodna i rozpuszczalność),
węglan wapnia, fosforan wapnia, fosforan magnezu, chlorek sodu, kwas fosforowy V
(wzór strukturalny – koniecznie), chlorek potasu itp.
B. organiczne:
- Cukry (funkcje w organizmach żywych)
- Monosacharydy
- triozy (wzory strukturalne i funkcje)
- aldehyd glicerynowy (izomeria optyczna, szereg D i L)
- dihydroksyaceton
- pentozy (wzory strukturalne pierścieniowe i funkcje)
- ryboza
- dezoksyryboza
- heksozy (wzory strukturalne i funkcje)
- glukoza
- galaktoza
- fruktoza
- Disacharydy (wzory strukturalne i funkcje)
- maltoza
- celobioza
- laktoza
- sacharoza
- wiązania glikozydowe alfa i beta (budowa i właściwości)
- Oligosacharydy
- dekstryny (liczba reszt glukozowych glukozowych powstawanie)
- Polisacharydy (budowa, właściwości i rola)
- Homoglikany
- skrobia (amyloza i amylopektyna)
- glikogen
- chityna
- lignina
- Heteroglikany
- pektyny
- hemicelulozy
- Tłuszcze (funkcje w organizmach żywych)
- Tłuszcze właściwe (acyloglicerole)
- glicerol (wzór strukturalny)
- kwasy tłuszczowe (liczba wiązań podwójnych i liczba węgli w
łańcuchu)
- nasycone
- mirystynowy
- palmitynowy
- stearynowy
- arachidonowy
- nienasycone (ich rola w diecie – b. ważne !)
- palmitooleinowy
- oleinowy
- linolowy
- linolenowy
- wiązanie estrowe
- tłuszcze złożone
- budowa kwasu fosfatydowego
- budowa fosfolipidu i jego polarność
- Woski
- kutyna
- lanolina
- wosk pszczeli
- olbrot ( z głowy kaszalota)
- Lipidy izoprenowe (np. karotenoidy)
- Sterydy
- cholesterol (LDL i HDL – różnice)
- rola w błonach komórek zwierzęcych)
- Białka (funkcje w organizmach żywych)
- aminokwasy
- budowa ogólna
- charakter amfoteryczny
- izomeria optyczna
- szereg D i L
- aminokwasy endogenne i egzogenne (tylko nazwy bez wzorów
strukturalnych)
- wzór strukturalny glicyny i alaniny
- wiązanie peptydowe
- budowa glicylo – alaniny
- oligopeptydy (liczba aminokwasów)
- białka (liczba aminokwasów)
- rzędowość białek
- struktura I rzędowa
- struktura II rzędowa
- struktura III rzędowa
- struktura IV rzędowa
- denaturacja i renaturacja (czynniki denaturujące)
3. Enzymy
- istota katalizy w ogóle
- istota katalizy enzymatycznej (obniżenie energii aktywacji)
- budowa
- apoenzym
- kofaktor
- grupa prostetyczna (np. grupa hemowa)
- koenzym
- koenzymy witaminowe
- witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (ich rola i objawy
niedoboru)
- witaminy rozpuszczalne w wodzie (ich rola i objawy
niedoboru
- NAD (budowa ale tylko schematycznie i sposób redukcji)
- NADP (budowa ale tylko schematycznie i sposób redukcji)
- holoenzym
- centrum aktywne
- centrum allosteryczne
- przebieg reakcji enzymatycznej
- schematyczne równanie
- istota obniżenia energii aktywacji
- dobór substancji
- konfiguracja w przestrzeni
- naprężenie wiązań (zasada indukcyjnego dopasowania)
- czynniki wpływające na szybkość reakcji enzymatycznej
- temperatura
- pH (optymalne wartości pH dla głównych enzymów człowieka !!!)
- sole metali ciężkich
- liczba obrotów enzymu
- powinowactwo do substratu (stała Michaelisa Menten (KM))
- obecność inhibitorów
- inhibicja kompetycyjna
- inhibicja niekompetycyjna
- inhibicja allosteryczna
4. Przenośniki i akumulatory energii
- ATP (budowa i schematy fosforyzacji AMP do ADP i ATP)
- przenośniki wodoru - NAD i NADP - schematy reakcji redoks
II. Cytologia
1. Kształty i wielkość komórek (bakteria, plemnik, włókno lnu, kom. miękiszowa)
2. Założenia teorii komórkowej Schleidena i Schawanna,
3. Organelle komórkowe
a. Plazmatyczne
 Błona
komórkowa
(plazmalemma)
budowa
i
właściwości
(półprzepuszczalność, selektywność, wrażliwość (polaryzacja), osmoza,
plazmoliza i deplazmoliza, mechanizmy transportu (dyfuzja prosta dyfuzja
wspomagana, transport aktywny, fagocytoza i pinocytoza)),
 Cytoplazma (skład chemiczny, stany koloidowe (zol i żel oraz jony które
zmieniają te stany), mikrotubule i mikrofilamenty,
 Jądro komórkowe (błona jądrowa z porami, kariolimfa, euchromatyna i
heterochromatyna, budowa chromatyny( nukleosomy i sposób spiralizacji)
jąderko, budowa i rodzaje chromosomów ze względu na położenie
centromeru, rodzaje funkcjonalne DNA (unikalny, powtarzalny, satelitarny)
chromosomy jąderkotwórcze),
 Retikulum szorstkie i jego funkcje oraz w jakich tkankach jest dobrze
rozwinięte i dlaczego,
 Retikulum gładkie i jego funkcje oraz w jakich tkankach jest dobrze
rozwinięte i dlaczego,
 Aparat Golgiego (budowa i funkcje oraz w jakich tkankach jest dobrze
rozwinięty i dlaczego)
 System GERL jako całość funkcjonalna,
 Mitochondria budowa i funkcje,
 Plastydy – rodzaje i podział na aktywne w procesie fotosyntezy i nieaktywne
w procesie fotosyntezy,
 Dokładna budowa chloroplastów,
 Mitochondria i plastydy jako organella półautonomiczne (własne DNA i
rybosomy),
 Lizosomy – 3 funkcje (trawienie wewnątrzkomórkowe, odżywianie komórki
kosztem cytoplazmy w czasie głodu, autoliza komórki (apoptoza)), enzymy
hydrolityczne w stanie latencji,
 Mikrociałka (peroksysomy z katalazą i oksydazą D-aminokwasową oraz
glioksysomy u roślin szczególnie oleistych),
 Centrosomy z centriolami (budowa centrioli wg schematu „9 x 3 + 0”,
 Rybosomy – twory nieobłonione (małe 70 S w kom. Prokariotycznych oraz
mitochondriach i plastydach, zaś duże 80 S w cytoplazmie kom.
Eukariotycznych, polirybosomy (polisomy)),
b. Nieplazmatyczne
 Ściana komórkowa – budowa ściany pierwotnej oraz wtórnej, modyfikacje:
inkrustacje i adkrustacje, jamki proste i lejkowate, powstawanie ściany
komórkowej w trakcie podziału komórki roślinnej (przegroda pierwotna,
fragmoplast),
 Wakuole w komórkach zwierzęcych (pokarmowe i tętniące) oraz w
komórkach roślinnych (skład: woda , sole mineralne, cukry, białka (ziarna
aleuronowe), kryształy szczawianu wapnia(druzy i rafidy), glikozydy
barwne(antocyjany i flawony) oraz glikozydy nasercowe (digitalina i
strofantyna), alkaloidy (rodzaje), garbniki (funkcje)).
4. Przedziałowość (kompartmentacja) i jej znaczenie,
5. Cykl komórkowy – fazy G1, S, G2, G0 i co się w nich dzieje,
6. Podziały komórek (kariokinezy)
a. Mitoza – przebieg, zastosowanie i rezultaty,
b. Mejoza – przebieg, zastosowanie, rezultaty, crossing over i losowa segregacja
chromosomów jako momenty wpływające na rekombinację materiału
genetycznego,
c. Amitoza (podział prosty) u kogo i kiedy na stępuje.
III. HISTOLOGIA
1. Tkanki roślinne
A. Tkanki merystematyczne
a) merystemy pierwotne (zarodkowy, wierzchołkowy, interkalarny),
b) merystemy wtórne (kambium, fellogen, kallus),
c) merystem archesporialny,
B. Tkanki stałe
a) okrywająca
- pierwotna
 epiderma i jej wytwory (aparaty szparkowe i mechanizm
otwierania, włoski żywe i martwe)
 ryzoderma i jej wytwory (włośniki i ich funkcja)
- wtórna
 korek (w tym przetchlinki)
b) miękiszowa
- miękisz zasadniczy (parenchyma)
- miękisz asymilacyjny (chlorenchyma)
 palisadowy
 gąbczasty
 wielościenny (u szpilkowych)
- miękisz spichrzowy
- miękisz przewietrzający (aerenchyma)
- miękisz wodonośny
c) wzmacniająca
- kolenchyma (zwarcica)
 płatowa
 kątowa
- sklerenchyma (twardzica)
 włókna
 sklereidy (komórki kamienne)
d) przewodząca
- żywa (floem)
 komórki sitowe
 rurki sitowe (komórki przyrurkowe)
- martwa (ksylem)
 cewki
 naczynia (w tym słoje przyrostu rocznego, promienie
rdzeniowe)

2. Tkanki zwierzęce
A. Listki zarodkowe (ektoderma, endoderma i mezoderma oraz mezenchyma) i jakie
układy oraz tkanki z nich powstają
B. Nabłonkowa (z przykładami występowania tkanek w narządach)
a) Podział ze względu na kształt
- płaski jednowarstwowy
- kostkowy (sześcienny)
- cylindryczny jednorzędowy
- cylindryczny wielorzędowy
- płaski wielowarstwowy (przejściowy)
- migawkowy
- szczoteczkowy
b) podział ze względu na funkcje
- okrywająco-wyściełający
- gruczołowy (rodzaje gruczołów: apokrynowe, merokrynowe, holokrynowe,
cewkowate, pęcherzykowate cewkowato-pęcherzykowate)
- zmysłowy
- rozrodczy
C. Tkanka łączna właściwa (rola substancji międzykomórkowej, komórki tkanki
łącznej: fibroblasty)
a) tkanka łączna zarodkowa
b) tkanka łączna zbita (ukształtowana)
c) tkanka łączna wiotka
d) tkanka łączna tłuszczowa (brunatna i żółta)
D. Tkanka chrzęstna (zrąb substancji międzykomórkowej - chondromukoid, komórki
chrząstki, chondron), przykłady w różnych narządach np. małżowinie, przegrodzie
nosowej, powierzchniach stawowych
a) tkanka chrzęstna włóknista
b) tkanka chrzęstna sprężysta
c) tkanka chrzęstna szklista
E. Tkanka kostna (substancja międzykomórkowa – osseomukoid, węglan i fosforan
wapnia, komórki kości, regeneracja kości)
a) kość zbita
b) kość beleczkowata
c) osteon
d) okostna
e) kostnina
f) kanały Haversa
g) rodzaje kości ze względu na kształt (z przykładami)
- długie
- płaskie
- wielokształtne
F. Krew
a) osocze (ilość procentowa, skład, skład po odwirowaniu: surowica i włóknik)
b) elementy morfotyczne (komórki krwi)
– erytrocyty: liczba w 1 mikrolitrze u kobiet i mężczyzn, budowa, czas życia
oraz produkty rozpadu, miejsce powstawania (erytropoezy) oraz szlak
powstawania erytrocytu począwszy od komórki szpiku
– leukocyty (miejsce powstawania, liczba w mikrolitrze, co to jest
leukocytoza oraz leukopenia (leukocytopenia))
 granulocyty ogólna budowa (wiele ziarnistości i podzielone jądro
komórkowe)
 neutrofile: rola
 eozynofile: rola
 bazofile: rola
 agranulocyty
 limfocyty (ogólna budowa, wielkość jądra komórkowego)
 limfocyty T (grasicozależne): ogólnie rola a w szczególności:
 Th: rola (limfokiny)
 Tc (T NK): rola
 Ts: rola
 limfocyty B (szpikozależne): rola
 monocyty: rola
 trombocyty: liczba w mikrolitrze, rola, sposób powstawania, co
zawierają,
c) znaczenie pojęć i wartości: Ht (hematokryt), Hb (hemoglobina całkowita), OB
(odczyn Biernackiego), czas krzepnięcia
d) mechanizm krzepnięcia krwi (osoczowy i płytkowy), konieczne czynniki
krzepliwości, rola serotoniny, wapnia, witaminy K, tromboplastyny, trombiny,
fibryny, odrzucanie skrzepu (fibrynoliza)
G. Tkanka mięśniowa: włókienka aktyny i miozyny
a) Mięsień gładki: cechy budowy( pojedyncze komórki, liczba jąder, ułożenie
włókienek), odporność na zmęczenie, występowanie u kręgowców (np. w
mięśniówce jelit) oraz u bezkręgowców
b) Mięsień poprzecznie prążkowany: budowa (włokno a nie komórka, jednostka
funkcjonalna – sarkomer), budowa sarkomeru, ułożenie włókienek, liczba i
ułożenie jąder, kanaliki T, sarkolemma i sarkoplazma, mechanizm skurczu
mięśnia (teoria ślizgowa: rola aktyny i miozyny, wapnia oraz ATP)
c) Mięsień sercowy: budowa (rozwidlenie, 1 – 2 jądra i ich położenie, ułożenie
włókienek, wstawki, polaryzacja komórek (brak unerwienia), cechy
(połączenie siły m. p. pr. oraz wytrzymałości m. gł.)
H. Tkanka nerwowa
a) tkanka glejowa: budowa i rola (szczególnie komórek gwiaździstych)
b) tkanka nerwowa
 budowa neuronu (perikarion, dendryty, neuryt
 rodzaje neuronów oraz ich rola (jednobiegunowe, dwubiegunowe,
wielobiegunowe, rzekomojednobiegunowe
 rodzaje włókien nerwowych: jednoosłonkowe, dwuosłonkowe (bezrdzenne i
rdzenne)
 rola komórek Schwanna i Lemocytów (otoczka mielinowa (sfingomielina),
przewężenie Ranviera)
 synapsy
 elektryczne (połączenia szczelinowe): ich sposób przewodzenia i miejsce
występowania
 chemiczne
 budowa (kolbka presynaptyczna i postsynaptyczna, pęcherzyki i
receptory synaptyczne)
 mediatory synaptyczne
 pobudzające
 hamujące
 zaburzenia pracy synaps chemicznych (LSD, jad żmiii, jad
kiełbasiany (botulinotoksyna))
 obróbka sygnałów: sumowanie czasowe i przestrzenne bodźców,
blokowanie bodźców poniżej progu wrażliwości (bodźce
podprogowe)
 polaryzacja błony komórkowej neuronu: sposób polaryzacji (gdzie + a
gdzie – i za sprawą jakich jonów), mechanizm polaryzacji (pompa sodowopotasowa), rodzaje polaryzacji (spoczynkowa i czynnościowa),
hiperpolaryzacja, czas refrakcji (niewrażliwości)
 przewodzenie impulsów nerwowych (falowe w włóknach bezosłonkowych
i osłonkowych bezrdzennych (jednoosłonkowych) oraz skokowa
w włóknach rdzennych (dwuosłonkowych)
III ANATOMIA I FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA
1. Układ pokarmowy
A. Składniki pokarmowe i ich rola
a) białka (aminokwasy endogenne i egzogenne),
b) węglowodany
c) tłuszcze (kwasy tłuszczowe nasycone i nienasycone (NNKT), cholesterol (jego
rodzaje (LDL i HDL) oraz rola: składnik hormonów oraz błon komórkowych)
d) witaminy
e) sole mineralne
f) błonnik
g) dieta wegetariańska a deficyt aminokwasów egzogennych (produkty zastępcze)
h) zapotrzebowanie energetyczne człowieka w zależności od wieku i wysiłku.
B. Funkcje układu pokarmowego: Rozdrabnianie, trawienie mechaniczne
i chemiczne, wchłanianie, wydalanie nie strawionych resztek i niektórych
produktów przemiany materii (np. bilirubina i biliwerdyna (prod. rozpadu
erytrocytów)),
C. Budowa układu pokarmowego
a) jama ustna
- zęby
 budowa zęba (warstwy: szkliwo,
morfologiczna: korona, szyjka, korzeń)
zębina,
miazga,
budowa

b)
c)
d)
e)
f)
g)
h)
i)
j)
zęby stałe i mleczne: liczba poszczególnych rodzajów zębów i wzory
zębowe
 lakowanie: na czym polega i jaka jest jego rola
- ślinianki: rodzaje ślinianek oraz skład śliny a także rola poszczególnych
składników śliny
- język i jego rola
gardło: jako wspólny element układu pokarmowego i oddechowego
przełyk: jego długość i rodzaje wykonywanych ruchów
żołądek
 części (wpust, trzon, odźwiernik)
 warstwy (śluzówka, mięśniówka i błona surowicza) oraz ich rola
 substancje wytwarzane przez dno żołądka (kwas solny oraz enzymy: jakie
enzymy i jaka jest ich rola, do jakich grup enzymów należą)
dwunastnica (funkcje)
jelito cienkie (funkcje oraz budowa kosmków i mikrokosmków)
jelito ślepe (z wyrostkiem robaczkowym)
jelito grube z podziałem na trzy części (rola mikroflory, jaka bakteria tu żyje i
jaka jest jej rola)
wątroba (wszystkie funkcje oraz budowa)
trzustka (sok trzustkowy) jako gruczoł dualistyczny
D. Trawienie oraz wchłanianie składników pokarmowych, półprodukty i produkty
ostateczne trawienia
a) Cukrów: jama ustna, dwunastnica, jelito cienkie; amylaza ślinowa, trzustkowa,
sacharaza, maltaza, laktaza,
b) Białek: żołądek, dwunastnica, jelito cienkie; endopeptydazy: pepsyna,
podpuszczka, trypsyna, chymotrypsyna, enterogastron; egzopeptydazy:
aminopeptydaza oraz karboksypeptydaza; dipeptydazy oraz trójpeptydazy
c) Tłuszczów: żołądek (walenie), dwunastnica, jelito cienkie (mechanizm
wchłaniania i transportu do krwi i limfy !!!)
d) Rola żyły wrotnej
e) Poziomy cukru w naczyniach wchodzących i wychodzących z wątroby.
E. Sposoby wstępnej obróbki i magazynowania produktów trawienia
a) glikogenogeneza,
b) transaminacja i dezaminacja,
c) synteza triglicerydów,
F. Regulacja hormonalna pracy układu pokarmowego: hormony tkankowe układu
pokarmowego, miejsce ich wydzielania oraz działanie: sekretyna, gastryna,
enterogastron, cholecystokinina, prostaglandyny.
G. Choroby: żółtaczka (rodzaje), nadkwaśnośc i niedokwaśność, choroba Addisona,
kamica żółciowa.
2. Układ Krwionośny
A. Rola i zadania
a) Czynnik homeostazy poprzez tworzenie środowiska dla komórek o stałych
parametrach temperatury, pH, stężenia glukozy, O2, CO2, itp.
b)
c)
d)
e)
Transport i wymiana substancji,
Regulacja temperatury,
Ochrona integralności organizmu (krzepnięcie krwi, oraz grupy krwi)
Ochrona przed infekcjami – mechanizmy obronne krwi
B. Budowa (warstwy oraz ich grubość a także światło (przekrój))
a) Tętnice – w tym główne tętnice,
b) Żyły – w tym główne żyły (zastawki)
c) Sieci naczyń włosowatych
- zwykła (przykłady)
- wrotna (przykłady)
- dziwna (przykłady)
d) serce
- części,
- zastawki,
- naczynia wchodzące i wychodzące,
- automatyzm pracy serca (włókna Purkinjego (co to za rodzaj tkanki), węzły
zatokowo- przedsionkowy oraz przedsionkowo – komorowy, pęczek Hissa,
- pojemność wyrzutowa oraz minutowa,
- EKG – które załamki czemu odpowiadają (i tylko tyle),
- efekty inotropowy, dromotropowy i chronotropowy przyśpieszenia pracy
serca,
- tony serca,
- tętno w spoczynku i po wysiłku,
- regulacja tętna w zależności od natlenienia krwi i poziomu glukozy
(ośrodek kontroli pracy serca – lokalizacja).
C. Ciśnienie krwi: właściwe i patologiczne, sposoby pomiaru, urządzenie do pomiaru
(nazwa)
D. Chemizm krwi
a) budowa hemoglobiny (łańcuchy α i β oraz schemat porfiryty),
b) rodzaje hemoglobiny (zwykła, sierpowata, zarodkowa - właściwosci),
c) połączenia hemoglobiny z gazami oddechowymi (oksyhemoglobina,
karboksyhemoglobina, karbaminohemoglobina, methemoglobina),
d) liczba przyłączanych cząsteczek tlenu,
E. Odporność
a) Bierna
b) Czynna
c) Wrodzona
d) Nabyta
e) Swoista (rodzaje i budowa przeciwciał)
f) Nieswoista
g) Typu komórkowego
h) Typu humoralnego
i) Krótkotrwała
j) Długotrwała
k) Pamięć immunologiczna
F. Grupy krwi
a) Układ ABO (antygeny, przeciwciała, aglutynacja, schematy transfuzji),
b) Układ Rh (rodzaje grup Rh, konflikt serologiczny)
3. Układ oddechowy
A. Rola układu oddechowego
B. Budowa układu oddechowego
a) budowa i rola jamy nosowej (nawilżanie, ogrzewanie i oczyszczanie powietrza
oraz węch,
b) budowa i rola krtani (struny głosowe, częstotliwość i siła dźwięku, nagłośnia i
jej rola),
c) tchawica – budowa i położenie,
d) oskrzela i oskrzeliki,
e) budowa i powierzchnia płuc.
C. Mechanizm i kierunek wymiany gazowej w płucach i tkankach
a) od czego zależy kierunek i tempo wymiany gazowej,
b) chemizm wymiany gazowej
 sposób przenoszenia poszczególnych gazów oddechowych (w połączeniu z
porfiryną hemoglobiny, w połączeniu z resztami aminokwasów
hemoglobiny, wodorowęglany, forma rozpuszczona fizycznie w osoczu),
 rola anhydrazy węglanowej w wytwarzaniu kwasu węglowego i
wodorowęglanów (mechanizm buforujący pH krwi (homeostaza krwi),
 wymiana Hamburgera,
4. Układ wydalniczy
A. Zbędne i szkodliwe produkty przemiany materii (woda, dwutlenek węgla,
amoniak, zasady azotowe) oraz niestrawione resztki.
B. Drogi wydalania poszczególnych produktów przemiany materii
a. Płuca,
b. Jelito grube,
c. Układ moczowy
 Budowa nerki (kora, rdzeń i miedniczka),
 Budowa nefronu (kłębuszek nerkowy, kanalik kręty bliższy i dalszy,
pętla Henlego, kanalik zbiorczy),
 Funkcjonowanie nefronu (proces produkcji moczu):
 filtracja i mocz pierwotny (w tym przyczyna filtracji, skład moczu
pierwotnego i jego ilość),
 resorpcja zwrotna obowiązkowa i nadobowiązkowa (w tym
mechanizm resorpcji wody w pętli Henlego – w części zstępującej i
wstępującej),
 sekrecja kanalikowa (substancje chemiczne dodatkowo wydalane
oraz skład i ilość moczu ostatecznego),

porównanie składu moczu pierwotnego do osocza krwi i do moczu
ostatecznego,
d. Rola wątroby w wydalaniu
 cykl mocznikowy – umiejscowienie, przebieg, substraty i produkty),
 wydalanie hormonów i leków
e. Rola skóry w wydalaniu
5. Układ nerwowy
D. Budowa tkanki nerwowej, synapsy, mediatory synaptyczne, sposób przewodzenia
impulsów,
D. Podział anatomiczny układu nerwowego:
a. Układ centralny
 Mózg
 części (kresomózgowie, międzymózgowie, śródmózgowie,
tyłomózgowie (móżdżek), rdzeń przedłużony – budowa (położenie
istoty białej i szarej), funkcje,
 szczegółowa lokalizacja ośrodków mowy, ruchu, pamięci, słuchu,
wzroku w kresomózgowiu,
 komory mózgu
 opony mózgowe – nazwy, położenie i rola,
 płyn mózgowo – rdzeniowy rola (zapalenie opon mózgowych)
 ośrodki regulacyjne położone w międzymózgowiu,
 nerwy czaszkowe – nazwy i unerwiane narządy,
 Rdzeń kręgowy
 położenie istoty białej i szarej, funkcje, ośrodki rdzeniowe,
b. Nerwy obwodowe
 liczba i budowa nerwów obwodowych (część czuciowa i ruchowa,
korzonki przednie i tylne)
 łuk odruchowy (receptor, droga czuciowa, neuron pośredniczący,
droga ruchowa, efektor),
C. Podział funkcjonalny układu nerwowego:
a. układ somatyczny
 szczegółowa lokalizacja ośrodków mowy, ruchu, pamięci, słuchu,
wzroku w kresomózgowiu,
b. układ wegetatywny (autonomiczny)
 współczulny
(lokalizacja
zwojów,
długość
włókien
przedzwojowych i zazwojowych, mediatory synaptyczne oraz
unerwiane narządy i działanie układu na te narządy),
 przywspółczulny (lokalizacja
zwojów,
długość
włókien
przedzwojowych i zazwojowych, mediatory synaptyczne oraz
unerwiane narządy i działanie układu na te narządy),
D. Odruchy bezwarunkowe mechanizm działania (np. kolankowy i Babińskiego),
E. Odruchy warunkowe (klasyczne i instrumentalne),
6. Układ dokrewny
A. Definicja hormonu i budowa chemiczna hormonów (polipeptydowe i sterydowe),
rodzaje hormonów ze względu na narząd docelowy (tropowe i obwodowe),
hormony podwzgórza (liberyjny i statyny) hormony tkankowe i neurohormony,
B. Definicja i rodzaje i rozmieszczenie gruczołów dokrewnych
a. Gruczoły nadrzędne (podwzgórze i przysadka nerwowa),
b. Gruczoły podrzędne (tarczyca, trzustka, gonady, nadnercza)
C. Nazwy, miejsce wytwarzania oraz działanie hormonów (wraz ze skutkami
nadmiaru i niedoboru),
D. Regulacja wydzielania hormonów na zasadzie sprzężenia zwrotnego ujemnego
pojedynczego i podwójnego na przykładzie hormonów tarczycy,
E. Szczegółowa regulacja hormonalna cyklu rozrodczego kobiety,
F. Sposób i mechanizm działania hormonu polipeptydowego i sterydowego na
komórkę,
G. Przykłady hormonów tkankowych układu pokarmowego oraz nerek,
7. Układ rozrodczy
A. Sposoby rozmnażania się organizmów żywych:
a. Wegetatywne (mitoza, fragmentacja, zaszczepki, odkłady, rozłogi),
b. Bezpłciowe (mejoza, spory, izospory, heterospory, zoospory, aplanospory,
konidiospory, basidiospory, askospory, endospory, egzospory),
c. Płciowe
 izogamia, anizogamia, oogamia,
 rodzaje jaj ze względu na ilość i ułożenie żółtka,
 sposoby bruzdkowania jaj w zależności od ilości i ułożenia żółtka,
 sposoby gastrulacji przez: inwaginację, delaminację, imigrację
biegunową, kawitację,
B. Budowa układu rozrodczego męskiego (jądra, najądrza, nasieniowody, gruczoł
Cowpera, prostata, przewód wytryskowy, mechanizm erekcji,
C. Budowa układu rozrodczego żeńskiego (jajniki, jajowody, macica, pochwa,
łechtaczka, wargi sromowe,
D. Funkcjonowanie układu rozrodczego męskiego – spermatogeneza, budowa
plemnika, zdolność nasienia do zapłodnienia,
E. Funkcjonowanie układu rozrodczego żeńskiego – oogeneza, budowa owulatu,
zdolność owulatu do zapłodnienia, cykl menstruacyjny, rola śluzu szyjkowego,
F. Mechanizm zapłodnienia – rola otoczki przejrzystej i akrosomu,
G. Przebieg ciąży – etapy rozwoju zarodka, czas rozwoju najważniejszych układów i
narządów,
H. Przebieg porodu,
I. Higiena ciąży,
8. Pokrycie ciała
A. Funkcje pokrycia ciała:
 oddzielenie środowiska wewnętrznego od zewnętrznego,
 odbieranie bodźców ze środowiska zewnętrznego (komunikacja),
 regulacja temperatury,
 ochrona przed infekcjami (pot i łój, pH),
 wydalanie (co wydala i w jakich mniej więcej ilościach - %).
B. Budowa skóry
a) Naskórek (szczelna powłoka)
 Błona podstawna, rodzaj tkanki nabłonkowej, złuszczanie,
 Wytwory (pazury, paznokcie, włosy, gruczoły (łojowe, potowe,
mleczne)),
 Funkcje i budowa włosa wraz z mechanizmem poruszania włosem (na
jaki hormon wrażliwy jest ten machanizm)
 Receptory położone w naskórku
b) Skóra właściwa
 Znaczenie (elastyczna powłoka),
 Co w niej leży (jakie receptory oraz jakie wytwory naskórka są w niej
zanurzone),
 Jakie włókna ją budują i jaka jest rola tych włókien,
c) warstwa podskórna (tłuszczowa)
 rola,
 grubość i znaczenie u różnych ssaków (szczególnie u wodnych),
 tkanka tłuszczowa brunatna u noworodków i ssaków hibernujących.

9. Układ ruchu
A. Szkielet
a) rodzaje kości ze względu na kształt oraz przykłady
 długie,
 płaskie,
 wielokształtne.
b) krwiotwórcza rola szkieletu,
c) połączenia kości i ich przykłady
 nieruchome (kościozrosty (szwy)),
 półruchome (spojenia i chrząstkozrosty),
 ruchome (stawy)
 panewkowy(siodełkowy),
 zawiasowy,
 budowa torebki stawowej (błona maziowa i błona stawowa,
powierzchnie stawowe, więzadła stawowe).
d) Wady szkieletu
 krzywica,
 skolioza,
 lordoza,
 kifoza.
d) Uszkodzenia układu kostnego
 Złamania
 zamknięte,
 otwarte (które bardziej niebezpieczne i dlaczego)
 sposób postępowania (zasady unieruchamiania kości i stawów)
 zwichnięcia
 skręcenia
 sposób postepowania i unieruchamiania stawów i kości przy zwichnięciach
i skręceniach)
B. Układ mięśniowy
a) budowa mięśnia (brzusiec, głowy i ścięgna),
b) rodzaje mięśni (zginacze i prostowniki, podnośniki i obniżacie, przywodziciele i
odwodziciele – przykłady),
c) układy mięśni antagonistycznych,
d) lokalizacja ważniejszych mięśni człowieka na schemacie,
e) skurcze mięśnia (izometryczny i izotoniczny),
f) zmęczenie mięśnia (metabolizm beztlenowy - glukoneogeneza),
g) mięśnie czerwone i białe (ukrwienie – zawartość mioglobiny),
h) trening mięśni.
IV Szlaki metaboliczne
1. Pojęcie metabolizmu, anabolizm i katabolizm, przykłady reakcji anabolicznych i
katabolicznych, powiązania przemian anabolicznych i katabolicznych.
2. Przenośniki i akumulatory energii
A. ATP budowa i schematy fosforyzacji AMP do ADP i do ATP,
B. NAD i NADP – schematy reakcji redoks,
C. Acetylo-Co A jako kluczowy metabolit różnych szlaków metabolicznych,
3. Fotosynteza – przykład szlaku anabolicznego
A. Submikroskopowa budowa chloroplastu (dwie błony, stroma tylakoidy stromy,
tylakoidy gran, DNA małe rybosomy,
B. Budowa fotosystemów PS I i PS II (rodzaje barwników oraz pierwotne akceptory
elektronów),
C. Faza jasna – fosforylacja cykliczna i niecykliczna z fotolizą wody,
D. Efekty fazy jasnej – fosforyzacja fotosyntetyczna, siła asymilacyjna,
E. Faza ciemna – cykl Calvina-Bensona (karboksylacja, redukcja i regeneracja),
F. Produkty wtórne fotosyntezy,
G. Fotooddychanie,
H. Fotosynteza u roślin cyklu C4 – cykl Hatcha i Slacka (kukurydza i trzcina cukrowa),
I. Fotosynteza u roślin gruboszowatych,
J. Natężenie fotosyntezy w zależności od:
a. Siły światła (skiofity i heliofity - wykres),
b. Temperatury – wykres,
c. Stężenia dwutlenku węgla – wykres,
K. Nustawienie chloroplastów w miękiszu w zależności od siły światła,
4. Oddychanie komórkowe
A. Glikoliza miejsce, przebieg, substraty, produkty, fosforyzacja substratowi, efekt
energetyczny (samej glikolizy),
B. Fermentacja alkoholowa efekt energetyczny – utleniacz i sposób odtworzenia
utleniacza,
C. Reakcja pomostowa substraty i produkty,
D. Cykl Crebsa – substraty, produkty (w tym liczba wytworzonych NAD, FAD oraz
ATP), fosforyzacja substratowi. Etapy kluczowe: szczawiooctan, cytrynian,
α ketoglutaran, jabłczan, szczawiooctan.
E. Łańcuch oddechowy – fosforyzacja oksydacyjna, przenośniki elektronów –
umiejscowienie, kolejność, efekt energetyczny,
F. Hipoteza hemiosmotyczna Mitchela (dotyczy sposobu fosforyzacji oksydacyjnej i
fotosyntetycznej),
G. Efekt energetyczny całego oddychania tlenowego brutto i netto (skąd się bierze
różnica),
5. Glikogenogeneza - lokalizacja, substraty, produkty, zastosowanie, regulacja,
6. Glikogenoliza - lokalizacja, substraty, produkty, zastosowanie, regulacja,
7. Glukoneogeneza - lokalizacja, substraty, produkty, zastosowanie,
8. Szlak pentozofosforanowy – lokalizacja, substraty, produkty, zastosowanie.
9. β-oksydacja - lokalizacja, substraty, produkty, zastosowanie, regulacja,
10. Synteza kwasów tłuszczowych - lokalizacja, substraty, produkty, zastosowanie,
11. Biosynteza białka - lokalizacja, substraty, produkty, regulacja,
12. Cykl mocznikowy – umiejscowienie, substraty, produkty, przebieg, zastosowanie.
13. Gospodarka wodna roślin,
14. Fitohormony,
15. Ruchy roślin (taksje, nastie, tropizmy),
V Ekologia i ochrona środowiska
1. Podstawowe definicje (ekologia, sozologia, gatunek, populacja, biocenoza, biotop,
siedlisko, nisza ekologiczna, stanowisko, ekosystem, sukcesja ekologiczna, klimaks,
relikt, endemit)
2. Gatunek – przykłady gatunków, nazwy gatunkowe – pisownia,
3. Populacja i jej cechy:
A. liczebność,
B. zagęszczenie,
C. rozmieszczenie (równomierne, skupiskowe, losowe),
D. struktura wiekowa (piramidy wiekowe i krzywe przeżywania),
E. struktura płciowa,
F. rozrodczość (reprodukcja netto),
G. śmiertelność,
4. Biocenoza – zależności pomiędzy populacjami
A. Antagonistyczne: drapieżnictwo, pasożytnictwo, konkurencja, amensalizm,
allelopatia,
B. Nieantagonistyczne: neutralizm, mutualizm, komensalizm, protokooperacja,
C. Zależności pokarmowe w biocenozach – łańcuchy i sieci troficzne,
D. Znaczenie zróżnicowania gatunkowego biocenozy,
5. Ekosystem
A. Definicje – składniki (biocenoza i biotop),
B. Czynniki biotopu (podłoże: skład i struktura, nasłonecznienie, opady, wilgotność,
temperatura, nachylenie, wystawa, wiatry),
C. Produktywność ekosystemów: produkcja pierwotna i wtórna, netto i brutto,
D. Zależność piramidy produkcji od piramidy biomasy,
E. Zależność produkcji od długości cyklu życiowego organizmów,
F. Przepływ energii przez ekosystem,
G. Krążenie materii w ekosystemie – cykle obiegu:
a) tlenu,
b) węgla,
c) azotu
H. Ekosystem klimaksowy,
6. Sukcesja ekologiczna pierwotna i wtórna – przykłady),
7. Definicje: parku narodowego, parku krajobrazowego, rezerwatu przyrody, pomnika
przyrody,
8. Parki narodowe w Polsce (szczególnie parki Województwa Małopolskiego) – elementy
chronione, cechy charakterystyczne,
9. Wszystkie gatunki chronione roślin i zwierząt w Polsce, wymienione w podręcznikach,
10. Cechy zbiorowisk roślinnych: tundra, tajga, step, las mieszany, bór, ols (oles), łęg,
murawa kserotermiczna, zarośla twardolistne, sawanna, pustynia, półpustynna,
11. Strefy ekologiczne w morzach (litoral, pelagial, abysal, bental) i jeziorach (litoral,
pelagial, profundal, bental),
12. Zbiorowiska wodne: nekton, neuston, pleuston, peryfiton, psammon, bentos,
13. hhh