Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu PLAN

advertisement
Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu
PLAN URZĄDZENIA LASU
NADLEŚNICTWA GNIEZNO
na okres od 1 stycznia 2008 r. do 31 grudnia 2017 r.
PROGRAM OCHRONY PRZYRODY
Należyte opracowanie niniejszego planu
pod względem technicznym stwierdzam:
Poznań, listopad 2008 r.
-2-
-3-
Skorowidz
Strona
PROTOKÓL Z POSIEDZENIA I KOMISJI TECHNICZNO GOSPODARCZEJ ........................................ 7
PROTOKÓL Z POSIEDZENIA II KOMISJI TECHNICZNO GOSPODARCZEJ .................................... 19
OPINIA NADLEŚNICZEGO NADLEŚNICTWA GNIEZNO ....................................................................... 29
WSTĘP ................................................................................................................................................................. 31
1. PODSTAWY FORMALNO-PRAWNE OCHRONY PRZYRODY ................................................................................ 31
2. CEL I METODYKA OPRACOWANIA .................................................................................................................. 33
3. ZADANIA I CELE PROGRAMU OCHRONY PRZYRODY W NADLEŚNICTWIE ............................................................. 36
4. FORMA I ZAKRES PROGRAMU OCHRONY PRZYRODY W NADLEŚNICTWIE ....................................................... 37
A. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA NADLEŚNICTWA .......................................................................... 39
1. MIEJSCE I ROLA NADLEŚNICTWA W PRZESTRZENI PRZYRODNICZO-LEŚNEJ REGIONU I KRAJU........................ 39
1.1. Warunki fizyczno-geograficzne ............................................................................................................ 39
1.2. Warunki przyrodnicze produkcji leśnej ................................................................................................ 41
1.3. Społeczno-gospodarcze warunki wielofunkcyjnej produkcji leśnej w regionie .................................... 47
2. HISTORIA LASÓW I GOSPODARKI LEŚNEJ ....................................................................................................... 50
3. STRUKTURA UŻYTKOWANIA ZIEMI - KATEGORIE UŻYTKOWANIA .................................................................. 59
4. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GŁÓWNYCH KOMPLEKSÓW LEŚNYCH ............................................................. 61
5. DOMINUJĄCE FUNKCJE LASÓW ...................................................................................................................... 63
5.1. Podział lasów na kategorie ochronności .............................................................................................. 64
6. PORÓWNANIE WYBRANYCH CECH TAKSACYJNYCH DRZEWOSTANÓW ........................................................... 65
7. NADLEŚNICTWO W KRAJOWEJ SIECI EKOLOGICZNEJ ECONET I NATURA 2000.......................................... 66
B. WALORY PRZYRODNICZO-LEŚNE ....................................................................................................... 79
1. WALORY KRAJOBRAZU ................................................................................................................................. 79
2. W ARUNKI GLEBOWE ................................................................................................................................... 80
2.1. Geomorfologia, rzeźba terenu i utwory glebowe .................................................................................. 80
3. S TOSUNKI WODNE ....................................................................................................................................... 84
3.1. Wody powierzchniowe .......................................................................................................................... 85
3.2. Wody podziemne ................................................................................................................................... 89
3.3. Wody mineralne.................................................................................................................................... 92
4. S ZATA LEŚNA N ADLEŚNICTWA .................................................................................................................. 93
4.1. Zbiorowiska leśne ................................................................................................................................. 98
4.2. Cenne siedliska przyrodnicze na terenie Nadleśnictwa Gniezno ....................................................... 103
5. DRZEWOSTANY ......................................................................................................................................... 108
5.1. Bogactwo gatunkowe .......................................................................................................................... 108
5.2. Struktura pionowa .............................................................................................................................. 109
5.3. Pochodzenie drzewostanów ................................................................................................................ 110
5.4. Zgodność składu gatunkowego drzewostanów z warunkami siedliskowymi ...................................... 111
6. E KOLOGICZNA OCENA STANU LASU ......................................................................................................... 113
6.1. Formy aktualnego stanu siedliska ...................................................................................................... 113
-46.2. Formy degeneracji ekosystemu leśnego ............................................................................................. 115
7. F AUNA ....................................................................................................................................................... 120
7.1. Ryby .................................................................................................................................................... 120
7.2. Płazy i gady ........................................................................................................................................ 121
7.3. Ptaki ................................................................................................................................................... 124
7.4. Ssaki ................................................................................................................................................... 131
8. OBIEKTY KULTURY MATERIALNEJ ............................................................................................................... 136
8.1. Gniezno - pierwsza stolica Polski....................................................................................................... 136
8.2. Zabytki budownictwa ludowego ......................................................................................................... 137
8.3. Zabytkowe parki podworskie .............................................................................................................. 138
8.4. Obiekty i miejsca o charakterze historycznym ................................................................................... 141
9. W ALORY TURYSTYCZNE ........................................................................................................................... 144
9.1. Szlaki piesze........................................................................................................................................ 145
9.2. Szlaki rowerowe ................................................................................................................................. 146
9.3. Szlaki samochodowe ........................................................................................................................... 149
9.4. Szlaki wodne ....................................................................................................................................... 152
9.5. Agroturystyka ..................................................................................................................................... 155
C. STAN PRZYRODY ..................................................................................................................................... 161
I. FORMY OCHRONY PRZYRODY ...................................................................................................................... 161
1. FORMY OCHRONY PRZYRODY STOSOWANE W LASACH P AŃSTWOWYCH .............................................. 161
2. OBSZAR CHRONIONEGO KRAJOBRAZU ..................................................................................................... 163
3. P ARKI KRAJOBRAZOWE ............................................................................................................................. 166
4. P OMNIKI PRZYRODY .................................................................................................................................. 174
5. U ŻYTKI EKOLOGICZNE .............................................................................................................................. 176
6. S TREFY OCHRONNE ................................................................................................................................... 181
7. OCHRONA GATUNKÓW CHRONIONYCH, ZAGROŻONYCH I RZADKICH ........................................................... 188
7.1. Flora ................................................................................................................................................... 189
7.2. Fauna ................................................................................................................................................. 214
8. OCHRONA ZWYCZAJOWA CIEKAWYCH FRAGMENTÓW PRZYRODY ........................................................ 221
7. MAPA PROGRAMU OCHRONY PRZYRODY ....................................................................................................... 226
D. ZAGROŻENIA ............................................................................................................................................ 227
1. RODZAJE ZAGROŻEŃ ................................................................................................................................... 227
2. ZAGROŻENIA ABIOTYCZNE .......................................................................................................................... 228
2.1. Zagrożenia powodowane przez czynniki atmosferyczne ..................................................................... 228
2.2. Zagrożenia wynikające z właściwości gleby ...................................................................................... 229
3. ZAGROŻENIA BIOTYCZNE ............................................................................................................................ 230
3.1. Zagrożenia wynikające ze struktury i składu gatunkowego drzewostanów ........................................ 230
3.2. Zagrożenia powodowane przez szkodniki owadzie............................................................................. 230
3.3. Zagrożenia powodowane przez patogeny grzybowe ........................................................................... 232
3.4. Zagrożenia powodowane przez zwierzynę .......................................................................................... 232
4. ZAGROŻENIA ANTROPOGENICZNE ............................................................................................................... 233
-54.1. Zanieczyszczenie powietrza ................................................................................................................ 234
4.2. Zanieczyszczenie wód i gleb, zakłócenie stosunków wodnych ............................................................ 236
4.3. Zagrożenie pożarowe ......................................................................................................................... 241
4.4. Zagrożenia akustyczne, elektromagnetyczne i inne ............................................................................ 242
4.5. Bezpośrednie negatywne oddziaływanie człowieka – szkodnictwo leśne oraz niewłaściwie
prowadzona gospodarka leśna ................................................................................................................... 246
5. OBSZARY POTENCJALNYCH KONFLIKTÓW SPOŁECZNYCH ........................................................................... 247
E. PLAN DZIAŁAŃ OBJĘTYCH PROGRAMEM OCHRONY PRZYRODY .......................................... 249
1. KSZTAŁTOWANIE GRANICY POLNO-LEŚNEJ ................................................................................................. 249
2. KSZTAŁTOWANIE STREFY EKOTONOWEJ I ZADRZEWIENIOWEJ .................................................................... 250
3. KSZTAŁTOWANIE STOSUNKÓW WODNYCH .................................................................................................. 251
4. FORMY OCHRONY – ZALECENIA OCHRONNE ................................................................................................ 253
5. OCHRONA RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ ................................................................................................ 254
F. PROMOCJA I EDUKACJA EKOLOGICZNA ........................................................................................ 257
G. WYTYCZNE DO ORGANIZACJI GOSPODARSTWA LEŚNEGO ORAZ WYKONYWANIA PRAC
LEŚNYCH .......................................................................................................................................................... 260
H. UWAGI KOŃCOWE .................................................................................................................................. 262
I. LITERATURA .............................................................................................................................................. 264
J. ZAŁĄCZNIKI ............................................................................................................................................. 273
K. DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA ……………….........…………............................................. 301
-6-
-7-
PROTOKÓL Z POSIEDZENIA I KOMISJI TECHNICZNOGOSPODARCZEJ
-8-
-9-
- 10 -
- 11 -
- 12 -
- 13 -
- 14 -
- 15 -
- 16 -
- 17 -
- 18 -
- 19 -
PROTOKÓL Z POSIEDZENIA II KOMISJI TECHNICZNOGOSPODARCZEJ
- 20 -
- 21 -
- 22 -
- 23 -
- 24 -
- 25 -
- 26 -
- 27 -
- 28 -
- 29 -
OPINIA NADLEŚNICZEGO NADLEŚNICTWA GNIEZNO
- 30 -
- 31 -
W STĘP
1. Podstawy formalno-prawne ochrony przyrody
Ochronę przyrody należy rozumieć jako zespół działań mających na celu zachowanie,
właściwe wykorzystywanie oraz odnawianie zasobów i składników przyrody, szczególnie
dziko występujących gatunków roślin i zwierząt oraz kompleksów przyrodniczych
i ekosystemów, a w szczególności:

utrzymywanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów;

zachowanie różnorodności gatunkowej;

zachowanie zasobów genowych stanowiących szczególny rodzaj dóbr przyrody;

zapewnienie ciągłości istnienia gatunków i ekosystemów;

przywracanie do stanu właściwego zasobów i składników przyrody;

konsekwentne prowadzenie edukacji sozologicznej, tzn. kształtowanie właściwych
postaw człowieka wobec przyrody.
Ochrona przyrody w Państwowym Gospodarstwie Leśnym Lasy Państwowe realizowana jest
zgodnie z ustaleniami:
— Polityki ekologicznej państwa (1991),
— ,,Drugiej” polityki ekologicznej państwa (2000),
— Polskiej polityki kompleksowej ochrony zasobów leśnych (1994),
— Strategii ochrony leśnej różnorodności biologicznej (1995),
— Polityki leśnej państwa (1997),
oraz zgodnie z przepisami zawartymi w ustawach, m.in.:
— ustawie o lasach (1991),
— ustawie Prawo ochrony środowiska (2001),
— ustawie Prawo Łowieckie (2002),
— ustawie o ochronie przyrody (2004),
- 32 -
a także w rozporządzeniach Ministra Środowiska:
— z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych
ochroną (Dz. U. Nr 168, poz. 1764);
— z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych
ochroną (Dz. U. Nr 168, poz. 1765);
— z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt
objętych ochroną (Dz. U. Nr 220, poz. 2237);
— z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków
roślin i zwierząt wymagających ochrony w formie wyznaczania obszarów
NATURA 2000 (Dz. U. Nr 94, poz. 795);
— z dnia 5 września 2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie obszarów specjalnej
ochrony ptaków NATURA 2000 (Dz. U. Nr 179, poz. 1275),
w wielu specjalistycznych publikacjach, m.in.:
— Lista roślin zagrożonych w Polsce (K. Zarzycki, W. Wojewoda, Z. Heinrich 1992)
— Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (Z. Głowaciński 2002)
— Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe Pomorza Zachodniego i Wielkopolski
(W. Żukowski, B. Jackowiak 1995)
— Polska Czerwona Księga Roślin (K. Zarzycki, R. Kaźmierczakowa 2001)
— Polska Czerwona Księga Zwierząt. Bezkręgowce (Z. Głowaciński, J. Nowacki 2004)
oraz w zarządzeniach i uchwałach dotyczących tworzenia określonych obszarów i obiektów
chronionych oraz w planach ich ochrony.
Ochrona przyrody łączy się z ochroną środowiska, ale w Polsce ma osobny zakres
rzeczowy, cele, metody, podstawy prawne i system organizacyjny. Znowelizowane
i dostosowywane do wymogów europejskich polskie prawodawstwo dotyczące ochrony
przyrody i środowiska, uwzględnia moralne zobowiązania rządów i społeczeństw wynikające
z dokumentów, raportów i strategii opracowanych przez agendy ONZ lub na jej zlecenie –
przez Światową Unię Ochrony Przyrody. Do opracowań tych m.in. należą: Światowa
Strategia Ochrony Przyrody, Nasza Wspólna Przyszłość, Agenda 21, Parki dla Życia.
- 33 -
Polska ratyfikowała międzynarodowe konwencje dotyczące ochrony przyrody, w tym:
— o obszarach wodno-błotnych (Ramsar 1971);
— o ochronie światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego (Paryż 1972);
— o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych
wyginięciem (CITES, Waszyngton 1973);
— o ochronie europejskich gatunków dzikiej flory i fauny oraz ich naturalnych siedlisk
(Berno 1979);
— o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt (Bonn 1979);
— o różnorodności biologicznej (Rio de Janeiro 1992);
— o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego (Helsinki 1992).
Wielofunkcyjna gospodarka leśna, stanowiąca podstawowy warunek zrównoważonego
rozwoju lasów i leśnictwa, wymaga szczegółowego rozpoznania i odpowiedniej ochrony
walorów przyrodniczych lasów. Ochrona ta musi być integralną częścią ochrony przyrody
w ogóle, a w szczególności – ochrony obszarów, na których lasy te są położone. Oznacza to
konieczność przejrzystego ustalania celów i przedmiotów ochrony (obszarów lub stanowisk)
oraz sposobów realizacji zabiegów ochronnych.
Nadleśnictwo spoczywające na nim obowiązki z tytułu ochrony przyrody wypełnia w ramach
Systemu Ochrony Przyrody i Kształtowania Środowiska Naturalnego w Lasach Państwowych.
Praktycznym wyrazem roli i znaczenia ochrony przyrody we współczesnym leśnictwie jest
obowiązek sporządzania programów ochrony przyrody dla nadleśnictw – wynika on z
zapisów ustawy z dnia 28 września 1991 roku o lasach – art. 18, pkt 4.
Program ochrony przyrody sporządzany jest w formie osobnego tomu planu urządzenia lasu
lub jako aneks do planu u.l. Głównym celem tego programu jest wykazanie potrzeb
i warunków jakie powinny być spełnione dla ochrony przyrody, a zwłaszcza dla zachowania
różnorodności
biologicznej,
poprzez
zinwentaryzowanie
i
zobrazowanie
walorów
przyrodniczych nadleśnictwa oraz ich zagrożeń. Prezentuje on całość zagadnień dotyczących
szeroko pojętej tematyki ochrony przyrody na danym terenie. Zasady opracowania programu
zawarte są w instrukcji jego sporządzania, a szczegółowy zakres prac zatwierdzany jest
protokolarnie podczas obrad komisji techniczno-gospodarczych.
2. Cel i metodyka opracowania
- 34 -
Konieczność sporządzania programów ochrony przyrody w nadleśnictwach powstała
z potrzeby przewartościowania
hierarchii
gospodarowania
w
leśnictwie
z
funkcji
produkcyjnych na funkcje ochrony przyrody.
Funkcje ochronne pełnią w omawianym Nadleśnictwie lasy ochronne – wynikają one
z istniejącego bogactwa przyrodniczego.
Realizowana obecnie w naszym kraju polityka leśna kieruje znaczną uwagę na funkcje
i problemy ochrony przyrody.
Głównym celem programu ochrony przyrody jest prezentacja obszarów leśnych omawianego
Nadleśnictwa jako obiektu przyrodniczego na tle regionu i kraju, ustalenie hierarchii
ważności grup funkcji i poszczególnych kompleksów leśnych oraz wskazanie nowych
przedmiotów ochrony, a także określenie celów i metod ich ochrony.
Program ochrony przyrody w Nadleśnictwie Gniezno (autor mgr inż. Andrzej Błaszczyk,
BULiGL Poznań) pomoże skutecznie chronić zasoby przyrody na terenie nadleśnictwa
i w zasięgu jego działania, służyć będzie rozwojowi nauki o ochronie i kształtowaniu
ekosystemów leśnych oraz dostarczy podstaw do sporządzenia kompleksowej oceny stanu
ochrony przyrody w skali krajowej. W szczególności program ten może być wykorzystany
w celu:
— opracowania strategii ochrony oraz kształtowania struktury i funkcji ekosystemów
leśnych zgodnie z wymogami ekologii;
— stworzenia
warunków
do
utrzymania
różnorodności
biologicznej
obszaru
nadleśnictwa;
— ustalenia zasad ochrony, kształtowania i użytkowania poszczególnych typów
ekosystemów leśnych;
— identyfikacji istniejących konfliktów pomiędzy gospodarką leśną a koniecznością
ochrony przyrody oraz określenia sposobów ich rozwiązywania;
— określenia uwarunkowań i opracowania zasad rozwoju funkcji gospodarki leśnej
zgodnej z zasadami ochrony przyrody;
— dokonania ewentualnych korekt przebiegu granicy polno-leśnej, granic lasów
ochronnych, a także zatwierdzenia projektowanych rezerwatów przyrody, pomników
przyrody, użytków ekologicznych itp.;
— określenia
zewnętrznych
uwarunkowań
trwałości
ekosystemów
a w szczególności jego związków z ekosystemami sąsiednich nadleśnictw;
leśnych,
- 35 -
— wskazania potrzeb utworzenia lub ewentualnej weryfikacji dotychczasowych
przepisów ochronnych dotyczących ekosystemów leśnych – zakazów, ograniczeń
i preferencji obowiązujących na terenie omawianego obiektu.
Ważnym elementem zrównoważonego rozwoju jest gospodarka leśna polegająca na
prawidłowym zagospodarowaniu lasu, tzn. spełniającym zarówno funkcje produkcyjne jak
również zaspokajającym ekologiczne, kulturowe i duchowe potrzeby społeczeństwa. Z idei
zrównoważonej gospodarki leśnej wynika również konieczność zachowania przyrodniczych
wartości lasu przy realizowanym równolegle jego użytkowaniu.
Konwencja o różnorodności biologicznej ratyfikowana przez Sejm RP w 1995 r. podaje
następującą definicję: różnorodność biologiczna jest to zróżnicowanie wszystkich żywych
organizmów występujących na Ziemi w ekosystemach lądowych, morskich i słodkowodnych
oraz w zespołach ekologicznych, których są częścią. Dotyczy to różnorodności w obrębie
gatunku, pomiędzy gatunkami oraz różnorodności ekosystemów.
W niniejszym programie szczególna uwaga została zwrócona na różnorodność gatunkową,
której elementami są gatunki, rodzaje i rodziny oraz na różnorodność ekologiczną, czyli
rozmaitość ekosystemów, środowisk i krajobrazów. Wyeksponowano także korzyści płynące
z istniejącej różnorodności biologicznej w warunkach przyrodniczo-leśnych omawianego
obiektu.
Obszary leśne
Nadleśnictwa
Gniezno
ulegały w
przeszłości
wielowiekowym
i różnokierunkowym przekształceniom wynikającym ze stosowanych (często odmiennych)
sposobów zagospodarowania. Doprowadziły one do znaczących zmian w siedliskach leśnych
i związanych z nimi fitocenozach, które są zasadniczymi elementami ekosystemów leśnych.
Zakłada się, że jedynie najbardziej zbliżony do naturalnego układ ekologiczny zapewnić
może trwałość lasom i utrzymać ich optymalną produkcyjność.
Metodyka opracowania niniejszego programu ochrony przyrody oparta jest na podstawach
stwarzających mocne umocowanie prawne oraz podnoszące jego rangę. Program został
opracowany przy uwzględnieniu zasad postępowania planistycznego, które pozwalają
zrozumieć odmienność planowania ochrony przyrody od planowania działalności
gospodarczej.
W podejmowaniu problemów ochrony przyrody ze szczególną uwagą i troską starano się
przestrzegać zasady wydłużonej perspektywy czasowej. Polega ona na akceptacji biegu
zjawisk przyrodniczych przebiegających swoim własnym, naturalnym biegiem i rytmem.
Program przyzwyczaja do planowania zadań z zakresu szeroko pojmowanej ochrony
przyrody i myślenia w dłuższej niż dotychczas perspektywie czasowej.
- 36 -
Drugą zasadą, której starano się przestrzegać w niniejszym programie jest zasada
holistycznego podejścia do omawianych zagadnień. Zasada ta oznacza rozpatrywanie
każdego procesu i każdego składnika przyrody w możliwie szerokim kontekście zależności
i powiązań oraz uznawanie każdego z nich za element funkcjonalnej całości ekosystemu
leśnego.
Do opracowania programu ochrony przyrody dla Nadleśnictwa Gniezno wykorzystano
dostępne materiały naukowe i publikacje – w tym m.in. Program ochrony przyrody dla
Nadleśnictwa Gniezno z 2000 roku, plany urządzenia gospodarstwa leśnego z okresów
minionych rewizji, materiały waloryzacji przyrodniczo-leśnej Nadleśnictwa Gniezno, operat
glebowo-siedliskowy, sprawozdania z prac Zakładu Hydrobiologii UAM Poznań, informacje
z witryn internetowych, w tym – Instytutu Botaniki PAN Kraków; kartoteki ornitologiczne
Zakładu Biologii i Ekologii Ptaków UAM Poznań; bazę danych Stacji Ornitologicznej
Instytutu Ekologii PAN Gdańsk oraz Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska
w Poznaniu; materiały Wojewódzkiego Zespołu Realizacyjnego NATURA 2000, materiały
promocyjne gnieźnieńskiego i słupeckiego starostwa powiatowego, dokumentację służb
konserwatorskich oraz mapy i przewodniki turystyczne.
Za życzliwe uwagi oraz cenne uzupełnienia w tekście niniejszego opracowania składam
serdeczne podziękowania Panu dr. Jerzemu Ptaszykowi – Wojewódzkiemu Konserwatorowi
Przyrody w Poznaniu.
3. Zadania i cele Programu ochrony przyrody w nadleśnictwie
Podstawowym zadaniem Programu ochrony przyrody w urządzanym nadleśnictwie jest
przekazanie bieżących informacji o stanie ochrony przyrody (oraz wynikających stąd zadań) –
w tym omówienie takich zagadnień, jak:
— poprawa metod sprawowania i rozwijania ochrony przyrody, a w szczególności
zachowanie różnorodności biologicznej (głównie – gatunkowej, populacyjnej,
ekosystemowej i krajobrazowej);
— przedstawienie (po inwentaryzacji przeprowadzonej w ramach prac urządzeniowych)
i zobrazowanie walorów przyrodniczych nadleśnictwa na tle regionu i kraju;
— ustalenie hierarchii funkcji poszczególnych kompleksów leśnych;
- 37 -
— wskazanie kolejnych obiektów do objęcia formami ochrony i wstępnego określenia
przedmiotów oraz celów i metod ich ochrony;
— doskonalenie gospodarki leśnej na podstawach ekologicznych;
— ulepszanie metod sprawowania i rozwijania ochrony przyrody;
— wskazanie, a następnie preferowanie w praktyce gospodarczej technologii prac
leśnych przyjaznych dla środowiska przyrodniczego;
— przedstawienie
istniejących
i
potencjalnych
zagrożeń
lasów
i
środowiska
przyrodniczego;
— umożliwienie w przyszłości wykonania szeregu analiz porównawczych dotyczących
zmian stanu lasów i środowiska przyrodniczego;
— ochrona zabytków kultury materialnej w lasach;
— sformułowanie propozycji i wniosków możliwych do realizacji przy opracowywaniu
nowych studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin.
4. Forma i zakres Programu ochrony przyrody w nadleśnictwie
Opracowany jako oddzielny tom Program ochrony przyrody w Nadleśnictwie Gniezno na lata
2008-2017
jest
integralną
częścią
Planu
urządzenia
gospodarstwa
leśnego
Nadleśnictwa Gniezno na okres 1. 01. 2008 r. – 31. 12. 2017 r.
Jest to drugie tego typu opracowanie sporządzone dla gruntów Skarbu Państwa będących
w zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe – Nadleśnictwa Gniezno.
Pierwsze z nich zostało opracowane przez BULiGL Oddział w Poznaniu według stanu na
1 styczeń 1998 roku.
- 38 -
- 39 -
A. O GÓLNA CHARAKTERYSTYK A NADLEŚNICTWA
1. Miejsce i rola nadleśnictwa w przestrzeni przyrodniczo-leśnej regionu
i kraju
1.1. Warunki fizyczno-geograficzne
a) Położenie geograficzne
Nadleśnictwo Gniezno zarządza gruntami Skarbu Państwa położonymi pomiędzy:
52° 14 31 a 52° 42 29 szerokości geograficznej północnej,
17° 20 13 a 18° 07
długości geograficznej wschodniej.
Rozciągłość matematyczno-geograficzna terytorialnego zasięgu działania Nadleśnictwa, czyli
różnica między geograficznymi współrzędnymi jego skrajnych punktów wynosi:
58 szerokości geograficznej północnej,
47 15 długości geograficznej wschodniej.
- 40 -
b) Regiony fizyczno -geograficzne
Położenie Nadleśnictwa Gniezno według obecnie stosowanego (nawiązującego do
uniwersalnej klasyfikacji Międzynarodowej Federacji Dokumentacyjnej) podziału Polski na
regiony fizycznogeograficzne w układzie dziesiętnym (Jerzy Kondracki, 2000) przedstawia
się następująco:
Regiony fizycznogeograficzne
Obszar
Podobszar (Megaregion)
E UROPA Z ACHODNIA
Prowincja
Podprowincja
Pozaalpejska (Pohercyńska) Europa
Zachodnia (północna część Europy)
Makroregion
Symbol
dziesiętny
1 – 924.3
Mezoregiony
Niż Środkowoeuropejski
31
Pojezierza Południowobałtyckie
Pojezierze Wielkopolskie
315
315.5
Pojezierze Gnieźnieńskie
315.54
Równina Wrzesińska
315.56
c) Położenie z uwagi na sieć wodną
Obszar Nadleśnictwa Gniezno położony jest w dorzeczu Odry, w zlewisku Morza
Bałtyckiego.
Część południowa obrębu Skorzęcin leży w zlewni II rzędu rzeki Warty. Do cieków
III rzędowych zaliczono: rzekę Meszna wypływającą z jeziora Powidzkiego, rzekę Struga
Bawół, rzekę Wrześnica oraz rzekę Główna wypływającą z jeziora Lednickiego.
Część północna obrębów Popowo Podleśne i Skorzęcin leży w III rzędowej zlewni rzeki
Wełny wypływającej z jeziora Wierzbiczańskiego z dopływami IV rzędu: Sadowicką Strugą
i Wełnianką oraz dopływem IV rzędu Małą Wełną z dopływem V rzędowym – Dębiną.
- 41 -
Część północno wschodnia obrębu Skorzęcin leży w zlewni III rzędu – Noteci wypływającej
z jeziora Przedecz z dopływem IV rzędowym Noteć Zachodnia wypływającej z jeziora
Niedzięgiel.
1.2. Warunki przyrodnicze produkcji leśnej
a) Regionalizacja geobotaniczna
Przynależność terytorialnego zasięgu działania Nadleśnictwa Gniezno do jednostek
regionalizacji geobotanicznych na podstawie geobotanicznego podziału Polski (W. Szafer,
K. Zarzycki, Szata roślinna Polski, 1977) przedstawia się następująco:
Państwo ............................. Holarktyka
Obszar ............................... Euro-Syberyjski
Prowincja .......................... Niżowo-Wyżynna, Środkowoeuropejska
Dział .................................. Bałtycki
Poddział ............................ Pas Wielkich Dolin
Kraina ............................... Wielkopolsko-Kujawska
Okręg …………………… Poznańsko-Gnieźnieński
Obszar działania Nadleśnictwa Gniezno, według geobotanicznej regionalizacji Polski
opracowanej przez J. M. Matuszkiewicza (Krajobrazy roślinne i regiony geobotaniczne Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, 1999) znajduje się na terenie następujących jednostek
geobotanicznych:
Obszar ............................ EUROPEJSKICH LASÓW LIŚCIASTYCH I MIESZANYCH
Prowincja ....................... ŚRODKOWOEUROPEJSKA
Podprowincja ................. ŚRODKOWOEUROPEJSKA WŁAŚCIWA
Dział .............................. BRANDENBURSKO-WIELKOPOLSKI B.
Kraina ............................ Środkowowielkopolska B.2
Okręg ............................. Pojezierza Gnieźnieńskiego B. 2.1
- 42 -
b) Regionalizacja przyrodniczo-leśna
Według obowiązującego podziału Polski na krainy i dzielnice przyrodniczo-leśne
(T. Trampler i inni, 1990), lasy i grunty nieleśne Nadleśnictwa Gniezno znajdują się na
terenie następujących jednostek:
— Kraina Wielkopolsko-Pomorska (III),
— Dzielnica Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej (III. 7),
— Mezoregion Pojezierza Wielkopolskiego (III. 7.b),
— Mezoregion Sandrów Gnieźnieńskich (III. 7.c).
Charakterystyka przyrodniczo-leśna zasięgu terytorialnego działania Nadleśnictwa Gniezno w
sposób szczegółowy opisana jest w opracowaniu T. Tramplera i A. Kliczkowskiej
(Regionalizacja przyrodniczo-leśna na podstawach ekologiczno-fizjograficznych, 1990).
Według niego obszary leśne Nadleśnictwa leżą w zasięgu dzielnicy Niziny WielkopolskoKujawskiej.
Dzielnica Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej (III. 7) leży w centralnej części Krainy III.
Obejmuje ona rozległy sandr z elementami rzeźby glacjalnej opadający wyraźną krawędzią ku
pradolinie Warty. Rzeźba terenu tej dzielnicy to głównie rozległe obszary sandrowe
zbudowane z piasków nanoszonych przez wody fluwioglacjalne zlodowacenia bałtyckiego.
Jest to typowy region leśno-rolniczy, z licznym udziałem jezior i rzek. Lesistość dzielnicy
osiąga poziom 42,2%. Panującym powierzchniowo typem siedliskowym lasu omawianej
dzielnicy jest BMśw – 30,3%, następnie Bśw – 25,3% i LMśw – 21,4%. Udział siedlisk
suchych i świeżych wynosi 86,5%, siedlisk wilgotnych – 9,6%, 3,4% siedlisk bagiennych
i 0,5%
siedlisk
łęgowych.
Przeważają
siedliska
borowe
–
59,8%,
co
znajduje
odzwierciedlenie w stosunkowo niskiej wartości potencjalnej produkcyjności – 5,83 m3
grubizny/ha/rok tj. 3,60 tony biomasy/ha/rok. Dominującym gatunkiem głównym jest sosna
zajmująca 81,9% powierzchni drzewostanów, przy współudziale dębu – 6,7%, olchy – 4,6%,
brzozy – 4,4% (pozostałe gatunki – łącznie 2,4%).
- 43 -
Poniżej przedstawiono udział powierzchni siedliskowych typów lasu w dzielnicy Niziny
Wielkopolsko-Kujawskiej (stan na 1. 01. 2000 r.):
Potencjalna
produkcyjność ha/rok
Siedliska na terenach nizinnych
Bs Bśw BMśw LMśw Lśw Bw BMw LMw Lw LMb Ol OlJ LŁ
0,8 25,3 30,3
21,4
8,7
0,5 2,8
3,1
grubizny
[m³]
biomasy
[t]
5,83
3,60
3,2 0,1 1,8 1,5 0,5
Procentowy udział powierzchni drzewostanów według panujących gatunków drzew
omawianej dzielnicy przedstawia poniższa tabela (stan na 1. 01. 2000 r.):
Zasobność m3/ha
Panujące gatunki drzew
So
Św
Jd
Bk
Db
Brz
Gb
Ol
Tp
79,8
0,7
0,1
0,4
9,2
4,5
0,2
4,5
0,6
Ogólną
charakterystykę
ekologiczną
dzielnicy
Niziny
grubizny
[m3]
147
biomasy
[t]
70,3
Wielkopolsko-Kujawskiej
przedstawiona została w tabelce:
Jednostki
przyrodniczo-leśne
Dominujące utwory
geologiczne
Dominujący typ
krajobrazu
naturalnego
Dominujące zespoły
potencjalnej
roślinności naturalnej
Dzielnica Niziny
Wielkopolsko-Kujawskiej
Mezoregion Pojezierza
Wielkopolskiego
gliny zwałowe, piaski
lodowcowe z głazami
Mezoregion Sandrów
Gnieźnieńskich
utwory sandrowe
pagórkowaty
pojezierny
Galio-Carpinetum
odm. śląsko-wielkopolska
sandrowy pojezierny Pino-Quercetum
- 44 -
c) Regionalizacja zoogeograficzna
Według podziału opracowanego przez A. S. Kostrowickiego (Atlas Rzeczypospolitej
Polskiej, 1999), obszar Nadleśnictwa Gniezno położony jest w następujących jednostkach:
Region
Środkowoeuropejski
Podregion
Środkowy
Okręg
Środkowopolski
Podokręg
Wielkopolsko-Podlaski.
d) Regionalizacja klimatyczna
Obszar Nadleśnictwa Gniezno (według klasyfikacji klimatycznej autorstwa prof. Romera)
leży w granicach regionu klimatycznego Krainy Wielkich Dolin – w jego południowozachodniej części. Klimat terenu jest modyfikowany przez masy powietrza polarnomorskiego o wysokiej wilgotności. Kształtuje on łagodny typ pogody, z większymi opadami
oraz niższą temperaturą latem i wyższą temperaturą miesięcy zimowych.
Uogólniając można stwierdzić, że omawiany obszar znajduje się na przejściu pomiędzy strefą
chłodniejszego i wilgotniejszego klimatu charakterystycznego dla Dzielnicy Pomorskiej,
a strefą suchego i cieplejszego klimatu, jakim cechuje się Dzielnica Środkowa.
Ścierają się tu elementy oceanizmu atlantyckiego i kontynentalizmu wschodniego. Położenie
obszaru Nadleśnictwa w cieniu opadowym pojezierzy pomorskich od północy oraz Sudetów
od południa sprawia, że roczne sumy opadów są tu mniejsze, niż w innych częściach Nizin
Polskich. Wilgotne wiatry północno-zachodnie zatrzymywane są przez pasma wysokich
wzgórz morenowych Pojezierza Pomorskiego, gdzie tracą znaczną część wilgoci. Panuje tu
znaczny deficyt opadów, prowadzący do stopniowo przebiegającego procesu stepowienia
terenu.
W okresie letnim zdecydowanie przeważają wiatry zachodnie, a zimą wiatry południowozachodnie. Średnia roczna prędkość wiatru jest większa od 2 m/s (wiatry bardzo słabe) i nie
przekracza 4 m/s (wiatry słabe). Wiatry silne i bardzo silne pojawiają się sporadycznie.
- 45 -
Poziom opadów rocznych określono na podstawie danych pochodzących z posterunku
meteorologicznego w Hutce – położonego na terenie Nadleśnictwa Gniezno. Rozkład
średnich sum opadów rocznych [mm] minionego 10 lecia przedstawiał się następująco:
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Średnia
583
461
593
473
600
310
460
351
422
472
472
Ważniejsze cechy klimatyczne omawianego obszaru (stacja meteorologiczna IMiGW
w Gnieźnie nr 166 oraz posterunek meteorologiczny w Hutce – dane z okresu 1998-2007)
przedstawiają się następująco:
 przeciętna temperatura roczna ............................................. 8,3 C,
 suma opadów rocznych ..................................................... 472 mm,
 długość okresu wegetacyjnego ........................................... 220 dni,
 średnia temperatura okresu wegetacyjnego ........................ 14,2 C,
 średnia prędkość wiatru ………………………….……… 3,5 m/s,
 wilgotność względna powietrza ............................................. 81 %
 najzimniejszy miesiąc .......................................... styczeń ( - 2,2ºC)
 najcieplejszy miesiąc ............................................... lipiec (18,0ºC).
W uzupełnieniu danych opadów rocznych – średnia wieloletnia z okresu 1971-2000 (dane
IMiGW) dla Gniezna wyniosła 502 mm.
Ze względu na ukształtowanie powierzchni, rodzaj pokrycia terenu oraz warunki wodne na
terenie Nadleśnictwa Gniezno występują różnice mikroklimatyczne. Są to obszary:
- kompleksów leśnych, gdzie występują mniejsze prędkości wiatrów, zmniejszona insolacja
powierzchni gruntu, szczególnie w lecie, mniejsze amplitudy temperatur, wydłużony czas
zalegania pokrywy śnieżnej i zwiększona wilgotność powietrza;
- dolin rzecznych, rynien jeziornych, a także obniżeń o płytko zalegającej wodzie gruntowej,
powodującej zwiększoną wilgotność powietrza i konfiguracji terenu wpływającej na
zmienną insolację oraz powstawanie zjawiska inwersji termicznej;
- terenów otwartych obejmujących użytki rolne, gdzie warunki klimatyczne są przeciętne;
- 46 -
- pagórków morenowych o zmiennej insolacji termicznej w zależności od ekspozycji zbocza
i większej dynamice ruchu powietrza;
- terenów zabudowanych i zurbanizowanych, gdzie modyfikowane są elementy obiegu wody
i nasłonecznienia, a także odczuwalne są lokalnie wpływy emisji przemysłowych i emisji
niskiej.
e) Regionalizacja ekoklimatyczna
Zgodnie z regionalizacją ekoklimatyczną przedstawioną w opracowaniu T. Tramplera,
A. Kliczkowskiej: Regionalizacja przyrodniczo-leśna Polski na podstawach ekologicznofizjograficznych (1990), obszar Nadleśnictwa Gniezno położony jest w:
— strefie
Środkowoeuropejskiej (B),
— makroregionie
Pojezierza Wielkopolskiego (B.2)
f) Regionalizacja bioklimatyczna
Wpływem warunków klimatycznych na organizm człowieka zajmuje się nauka zwana
bioklimatologią. Jest to, w przeciwieństwie do krajów wysoko rozwiniętych, niedoceniana
w naszym kraju nauka badająca kompleksowe oddziaływanie czynników klimatycznych na
stan zdrowia społeczności lokalnych.
Wśród wyodrębnionych w Polsce typów bioklimatów (T. Kozłowska-Szczęsna, Atlas
Rzeczypospolitej Polskiej, 1999), na terenach leśnych Nadleśnictwa Gniezno występuje typ
bioklimatu łagodnie bodźcowego z podtypem bioklimatu terenów leśnych o cechach
oszczędzających. Obserwuje się tu łagodzący wpływ szaty roślinnej na bodźce radiacyjne,
termiczne i mechaniczne, poprawianie warunków sanitarnych powietrza (pochłanianie
zanieczyszczeń, wytłumianie hałasu), wzbogacanie powietrza w septyczne fitoncydy i olejki
eteryczne wzmacniające system odpornościowy; obserwuje się również korzystne
oddziaływanie zieleni lasów i borów na psychikę i samopoczucie człowieka (nie dotyczy to
jedynie siedlisk bagiennych i olsów).
Ten typ jest jednym z najcenniejszych, występującym już nielicznie w Europie, typem
bioklimatu, pożądanym ze względu na swoje korzystne, rewitalizujące działanie – szczególnie
doceniane przez przedstawicieli społeczeństw żyjących w warunkach stresu i silnie
- 47 -
zdegradowanego środowiska życia. Występuje on głównie w północnej i wschodniej części
zasięgu Nadleśnictwa Gniezno.
1.3. Społeczno-gospodarcze warunki wielofunkcyjnej produkcji leśnej w regionie
Całość uwarunkowań ekonomicznych została omówiona w elaboracie. Wnioski ogólne
przytacza się niżej:
Ważnym czynnikiem rozwoju powiatu gnieźnieńskiego są jego zasoby naturalne. Największe
bogactwo stanowi ziemia. Wysoki odsetek użytków rolnych określa rolniczy charakter
powiatu. W 2006 roku działało tu ponad 5 tysięcy gospodarstw indywidualnych. W powiecie
tym nie występują zwarte kompleksy leśne o charakterze puszczańskim. W wyniku
wielowiekowej ekspansji rolnictwa tereny leśne zachowały się głównie na najuboższych
glebach, a głównym gatunkiem lasotwórczym jest tutaj sosna.
Powiat gnieźnieński wraz ze swoim centrum administracyjno-gospodarczym – Gnieznem
należy do regionów o przewadze rozwiniętego, wysokotowarowego rolnictwa – głównie
uprawa zbóż, kukurydzy i warzyw oraz hodowla trzody chlewnej, bydła i drobiu.
Ze względu na panujący produkcyjno-ekonomiczny typ rolnictwa subregion gnieźnieński
zaliczony został do typu III – dominuje tu rolnictwo intensywne, dobrze powiązane
z rynkiem; powiat słupecki zaliczono do typu II – rolnictwo mało intensywne,
o umiarkowanym stopniu powiązania z rynkiem.
Miasto Gniezno jako główny ośrodek administracyjny pełni obecnie funkcje usługowe wobec
mieszkańców 70 tysięcznego miasta i okolicznych gmin. Gniezno jest dobrze powiązane
systemami infrastruktury z ośrodkami gminnymi i obsługiwanym obszarem.
Dysponuje znacznym potencjałem demograficznym, gospodarczym i zestawem niezbędnych
usług zapewniającym możliwości obsługi ludności powiatu w zakresie szkolnictwa,
lecznictwa i obsługi finansowej.
Podstawowym atutem Gniezna jest bogactwo zabytków o charakterze sakralnym oraz
zabytków będących siedzibami dostojników kościelnych. Gniezno to również miejsce
organizowanych współcześnie słynnych Zjazdów Gnieźnieńskich – ekumenicznych spotkań
wyznawców wielu religii.
Miasta Kłecko i Słupca – ich oddziaływanie ma charakter lokalny.
W zasięgu działania Nadleśnictwa Gniezno zlokalizowane są następujące zakłady
przemysłowe (z reguły o znacznym udziale kapitału zagranicznego):
Gniezno:
- 48 -

PANASONIC BATTERY POLAND SA – produkcja baterii

SCANCLIMBER Sp. z o.o. – produkcja dźwigów

NB POLSKA Sp. z o.o. – produkcja okien dachowych VELUX

JEREMIAS Sp. z o.o. – systemy kominowe

EUROVERLUX Sp. z o.o. – dekoracyjne opakowania szklane

POLANEX Sp. z o.o. – producent koszul
Kołaczkowo:

SOBIESKI TRADE Sp. z o.o. – wyroby spirytusowe.
Słupca:


MOSTOSTAL SŁUPCA SA – produkcja konstrukcji stalowych
KONSPOL-BIS Sp. z o.o. – przetwórstwo drobiu.
Trzemeszno (poza zasięgiem nadleśnictwa):

IZOPOL SA – producent płyt falistych.
Poza zasięgiem nadleśnictwa, w niewielkiej odległości od jego granic, znajdują się lokalne
ośrodki przemysłowe – Trzemeszno, Września oraz koniński zespół kopań i elektrowni
Pątnów-Adamów. Widoczny jest wyraźny wpływ ośrodków przemysłowych takich jak
Poznań, Konin, Inowrocław i Września – stanowią one miejsca pracy znacznej części lokalnej
społeczności.
Nadleśnictwo
Gniezno
rozpatrywane
w
skali
poznańskiej
RDLP
jest
obiektem
o specyficznych uwarunkowaniach naturalnych i społeczno-ekonomicznych. Bardzo wysoki
(91,1%) udział lasów ochronnych, niska lesistość 14,5%, znaczne bogactwo kulturowe,
zróżnicowana infrastruktura turystyczna nad licznymi jeziorami, gęsta sieć szlaków
turystycznych, obecność ośrodka miejskiego o wysokich walorach historycznych (Gniezno) –
wszystkie te czynniki znacznie zwiększają presję społeczną i oczekiwania w zakresie
rekreacyjnego zagospodarowania lasu. Odczuwalna jest tu silna presja na stosunkowo
nieliczne, zachowane kompleksy leśne, a ich funkcje produkcyjne silnie zdeterminowane
zostały przez funkcje społeczne.
Obszar Nadleśnictwa Gniezno jest także terenem o dużym bogactwie przyrodniczym.
Wpływa na to przede wszystkim obecność dużego kompleksu lasów na północ od Powidza,
- 49 -
liczne pomniki przyrody, malowniczo położone jeziora z czystą wodą, zróżnicowany i bogaty
w gatunki świat roślinny i zwierzęcy.
Występujące tu warunki krajobrazowo-przyrodnicze oraz realizowana umiejętnie promocja
dziedzictwa historyczno-kulturowego implikują rozwój zrównoważonej turystyki jako
jednego z priorytetowych kierunków rozwoju lokalnego społeczeństwa oraz gospodarki
regionu.
Rozwój tego alternatywnego sektora gospodarki przyczynia się do powstania wielu
korzystnych efektów społeczno-ekonomicznych w regionie oraz w samej branży turystycznej.
W ramach Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego do 2020 roku zawarto misję tego
województwa – skupienie wszystkich podmiotów publicznych działających na rzecz wzrostu
konkurencyjności regionu i poprawy warunków życia mieszkańców. Powiat gnieźnieński
promuje się pod hasłem Dobre miejsce, królewska tradycja.
- 50 -
2. Historia lasów i gospodarki leśnej
Ostatnie zlodowacenie zwane bałtyckim nie ograniczyło się do jednorazowego wtargnięcia
lądolodu, lecz rozpadło się na trzy wyraźne stadia, podzielone dwoma okresami
interstadialnymi. Ostatnie z kolei ocieplenie się klimatu spowodowało ustąpienie lądolodu
z obszaru północnej Polski, zapoczątkowując współczesne dzieje Ziemi – holocen. Historia
obecnej flory tego obiektu z ekosystemami leśnymi jest stosunkowo młoda. Początków jej
należy szukać przed około 12 000 lat, kiedy obszar ten został uwolniony od czaszy lodowca
i wróciła z południa na ten obszar tundra (K. Konieczny, 1986). Była to tundra o charakterze
lasostepu, z licznymi gatunkami zimnego stepu ostnicowego, z dużą ilością wierzb, z małymi
skupieniami brzóz i sosen (9000 – 7000 lat p.n.e.). W miarę stopniowego ocieplania się
klimatu drobne skupienia brzóz i sosen zaczęły się zwierać.
W okresie preborealnym (8000 – 7000 lat p.n.e.) dominującą rolę na tym terenie odgrywały
lasy brzozowe, a później brzozowo-sosnowe. Licznie występowały również wierzby. Przy
końcu tego okresu pojawiły się pierwsze drzewa ciepłolubne jak wiąz i olsza.
W początkowym okresie holocenu na obszarze tym szybko rozprzestrzeniła się sosna (Pinus)
– stała się ona drzewem dominującym w miejscach suchych i na świeżo uformowanych
wydmach. Lasy sosnowe były mało zwarte, z dużym udziałem wrzosowatych (Ericaceae)
w runie. Znaczną domieszkę stanowił w nich dąb (Quercus) i brzoza (Betula). Siedliska
wilgotniejsze zajęte były początkowo przez brzozę i leszczynę (Corylus), z niewielkim
dodatkiem wiązu (Ulmus). W okresie preborealnym lasy odznaczały się niewielkim
zwarciem, chociaż rozpoczęło się ich rozprzestrzenianie na większych obszarach.
W okresie borealnym (7000 – 4000 lat p.n.e.) klimat uległ dalszemu ociepleniu, a następnie
zwilgotnieniu. Stopień lesistości wzrastał sukcesywnie. Na omawianym obszarze panowały
początkowo nadal lasy sosnowo-brzozowe, a leszczyna rosła w znacznej ilości. Od połowy
tego okresu sosna uzyskała znaczną przewagę nad brzozą. Pod koniec tego okresu wzrósł
udział olszy, wędrującej podmokłymi dolinami rzek oraz innych gatunków ciepłolubnych,
głównie wiązu oraz lipy i dębu. W niewielkiej ilości pojawił się również jesion. Te gatunki
liściaste zajęły odpowiadające im żyźniejsze siedliska i dały początek mieszanym lasom
z udziałem dębów. Dominującą cechą okresu borealnego było głównie rozprzestrzenianie się
wymienionych wyżej ciepłolubnych gatunków drzew.
W okresie atlantyckim (4000 – 3000 lat p.n.e.) zapanowały najkorzystniejsze w holocenie
warunki termiczne i wilgotnościowe. To optimum klimatyczne wywołało dalsze zmiany
- 51 -
w składzie i rozprzestrzenianiu się lasów oraz przesunięcie granic zasięgu niektórych
gatunków, np. leszczyny daleko na północ w porównaniu z obecnym stanem. Na całym
obszarze zaznaczyło się ustępowanie zbiorowisk brzozowo-sosnowych na korzyść
mieszanych lasów dębowych i olsów. Jednak, na ubogich glebach piaszczystych i na
torfowiskach, sosna utrzymała swą przewagę. Zasobniejsze tereny piaszczyste porastał las,
w skład którego, obok sosny, wchodziły dąb, brzoza i lipa (Tilia). Na żyźniejszych
siedliskach ustalił się mieszany las liściasty z wiązem, jesionem (Fraxinus), dębem i lipą.
Wilgotne tereny wzdłuż rzek i jezior zajęte były przez fitocenozy łęgowe z jesionem, olszą
i wiązem. W tym okresie pojawiły się rośliny synantropijne, jak babka, szczaw i inne oraz
użytkowe np. zboża i tatarka. Wskazuje to nie tylko na obecność plemion koczowniczych, ale
również na obecność człowieka osiadłego zajmującego się rolnictwem. Pierwsze plemiona
rolnicze przybyły do Polski już na początku neolitu (4000 lat p.n.e.) z południa. Od początku
okresu atlantyckiego zaznaczył się wyraźny wpływ człowieka na lasy. Ówcześni mieszkańcy
tego terenu zajmowali się myślistwem i rybołówstwem, co nie wpływało jednak w sposób
ujemny na ówczesny stan lasów. Na okres atlantycki, odznaczający się przede wszystkim
panowaniem drzew ciepłolubnych, przypada najbujniejszy rozwój lasów, które pokrywały
w tym czasie największą powierzchnię, także opisywanego obiektu.
W okresie subborealnym (3000 – 1000 lat p.n.e.), mającym cechy okresu przejściowego,
rozpoczęło się przypuszczalnie oziębienie klimatu oraz początkowo zmniejszenie, a następnie
wzrost jego wilgotności. Po okresie optimum klimatycznego wraz ze zmianą klimatu nasilił
się proces ługowania gleb. Ubożenie siedlisk spowodowało stopniową regresję lipy i jesionu
w zbiorowiskach leśnych. Wyraźny spadek udziału wiązu w tych zbiorowiskach nastąpił już
ok. 5000 lat p.n.e. Zmiany w składzie mieszanego lasu liściastego spowodowane były nie
tylko ubożeniem warunków edaficznych. W dużej mierze przyczyniła się do tego także
gospodarcza działalność człowieka, który w pierwszej kolejności niszczył lasy rosnące na
lepszych glebach. Na siedliska opuszczone przez mieszany las liściasty wkroczyły nowe
gatunki – głównie grab (Carpinus), buk (Fagus) i lokalnie świerk (Picea). Postępujące
zakwaszenie gleb tworzyło dobre warunki dla występowania dębu, który razem z sosną,
zajmował tereny piaszczyste tworząc zbiorowiska zbliżone do współczesnego acidofilnego
Querco roboris-Pinetum.
Bogatsze gleby zajęte zostały zapewne przez zbiorowiska podobne do dzisiejszego StellarioCarpinetum, w których pojedynczo mógł występować buk. Na brzegach jezior i w miejscach
bardziej wilgotnych dominowały zbiorowiska z olszą. Porównując skład gatunkowy lasów
liściastych na analizowanym obszarze z lasami na żyźniejszych terenach sąsiednich można
- 52 -
zauważyć wyraźne różnice w występowaniu buka w owym czasie. Drzewo to pojawiło się
nieco wcześniej i jego udział w budowie zbiorowisk leśnych był tam większy. Gatunek ten,
podobnie jak sosna i dąb dobrze znosi zakwaszenie gleb i bywa dominującym na terenach
o niskim wpływie działalności człowieka. Okres subborealny zaznaczył się na omawianym
obszarze przede wszystkim spadkiem udziału, głównie wiązu i w mniejszym stopniu –
częściowo lipy, jak również leszczyny i olszy oraz znacznym wzrostem ilości grabu.
Mieszane dąbrowy przekształciły się w lasy dębowo-grabowe. Pod koniec tego okresu
rozprzestrzenił się buk i dotarł do wschodniej granicy swego zasięgu.
Okres subatlantycki (1000 lat p.n.e. do czasów obecnych) odznacza się dalszym wzrostem
wilgotności, zapoczątkowanym już przy końcu okresu subborealnego oraz stopniowym
oziębieniem się klimatu. Przemiany klimatu zahamowały dalsze rozprzestrzenianie się
niektórych gatunków drzew, a nawet spowodowały w końcowej fazie zmniejszenie się ich
zasięgu, jak to miało miejsce np. w przypadku cisa. Buk uformował wówczas czyste lasy
bukowe lub wchodził jako domieszka do grądów, w których wzrastał nadal udział grabu.
Bory sosnowe i mieszane utrzymały swój stan posiadania. Większy udział buka na Pojezierzu
Kaszubskim aniżeli na Mazurskim wskazuje na wędrówkę tego gatunku z zachodu na
wschód, natomiast mniejszy udział świerka na Pojezierzu Kaszubskim niż na Mazurskim na
jego wędrówkę ze wschodu na zachód. W ostatnim okresie holocenu nastąpił stopniowy zanik
występowania olszy i leszczyny. Było to z pewnością spowodowane spadkiem wilgotności
klimatu i związanym z tym obniżeniem poziomu wód w jeziorach. Przemiany jakie nastąpiły
w ostatnich 1500 latach, a szczególnie w ostatnich stuleciach spowodowane zostały
wpływami działalności człowieka. Przemiany te ogólnie charakteryzuje zasadniczo szybkie
zmniejszenie się udziału drzew liściastych, głównie na korzyść sosny. Coraz intensywniej
rozwijające się osadnictwo przyczyniło się do całkowitego zaniku naturalnych zbiorowisk
leśnych. W opisywanym obszarze bezwzględnie dominującym gatunkiem lasotwórczym
została sosna, która jako gatunek pionierski, bardzo łatwo osiedlający się na pogorzeliskach,
zajmowała siedliska zajęte uprzednio przez grądy i dąbrowy. O obecnym wyglądzie lasów
zadecydowało prowadzone do końca XVIII wieku zalesianie i odnawianie monokulturami
sosnowymi.
Na sąsiadujących z kompleksami leśnymi terenach o lepszych warunkach glebowych,
zbiorowiska leśne nie uległy odtworzeniu, ponieważ na miejscach wykarczowanych lasów
powstawały łąki i pola uprawne. Odrębność florystyczna danego obszaru, gdzie w czasie
całego holocenu dominowała w zbiorowiskach leśnych sosna, była uwarunkowana przede
wszystkim uboższą niż na terenach sąsiednich pokrywą glebową, wykształconą na rozległym
- 53 -
polu sandrowym i specyficznymi warunkami hydrograficznymi. Miało to także wpływ na
inny rozwój działalności gospodarczej człowieka. Wyniki analizy pyłkowej, jak również
badania archeologiczne wskazują, że wpływ człowieka na środowisko naturalne
w omawianym terenie do epoki brązu był nieznany. Działalność człowieka musiała zatem
polegać głównie na myślistwie, zbieractwie i rybołówstwie. Dowodzi to tak zwanego
„długiego trwania” kultur mezolitycznych. Do kolonizacji neolitycznej tego terenu doszło
bardzo późno i tylko na niewielkim obszarze wysoczyzn morenowych. Podstawą gospodarki
była hodowla. Uprawa roli nabrała większego znaczenia na początku epoki żelaza, a jej
znaczny rozwój nastąpił dopiero w okresie rzymskim.
Na krajobrazie wczesnofeudalnym wywarła już swe piętno działalność człowieka
gospodarującego od kilku tysięcy lat. W szczególności rozwój uprawy roli spowodował
poważne zmiany w pierwotnej szacie leśnej, skutkiem tego na geograficzne oblicze tych ziem
we wczesnym średniowieczu składało się kilka podstawowych formacji krajobrazowych, nie
odgraniczonych od siebie, ale przechodzących niejednokrotnie jedna w drugą. Oprócz
wspomnianych, nielicznych terenów pozbawionych szaty leśnej z przyczyn naturalnych,
można było wyróżnić dwa podstawowe krajobrazy: leśno-polny i puszczański. Częste były
krajobrazy formacji leśno-polnej, gdzie osiedla rolnicze występowały jako wyspy różnej
wielkości wśród otaczających lasów. Znacznie większe były w tym regionie obszary pokryte
zwartym lasem, pozbawione stałego osadnictwa rolniczego. Obejmowały one grzbiet moreny
czołowej i przyległe do niej powierzchnie sandrów, aż po silnie zabagnione doliny Warty
i Noteci. Charakter lasów okresu wczesnofeudalnego bardzo się różnił od obecnego
i wykazywał znacznie większą różnorodność. Ważny element krajobrazu stanowiły wody.
W dobie średniowiecza tereny te były bardziej wilgotne niż w czasach obecnych. Przez
puszcze przedzierały się krętymi korytami nieuregulowane rzeki. Obszary leśne obfitowały
w jeziora, jeziorka i stawy, których znaczna część miała później zniknąć czy wyschnąć pod
wpływem procesów zamulania i obniżania się poziomu wód gruntowych. Znacznie większe
obszary zajmowały mokradła i torfowiska.
Rozgałęziona sieć wodna zespolona była ściśle z otaczającymi ją przestrzeniami leśnymi.
Brzegi strumieni i nadrzeczne piaski porastała wiklina, łoza i rokita. Znaczną część torfowisk
pokrywały również drzewostany mieszane, najczęściej sosnowo-osikowe. Często ściany lasu
dzieliły od brzegu niskopienne zarośla lub pasmo łąki, wypasanej przez zwierzynę. Również
granica między lasem a mokradłami miała charakter płynny, gdyż większość bagien zarastały
olszyny, karłowate sośniny i inne drzewostany. W krajobrazie puszczańskim łąki i pastwiska
odgrywały stosunkowo nieznaczną rolę. Wolne od szaty leśnej pozostawały tylko polany,
- 54 -
wrzosowiska i łączki nad wodami, służące za miejsce wypasu dla zwierzyny. Większe
obszary łąk istniały tam, gdzie działalność ludzka (przez koszenie traw i wypas zwierząt)
hamowała rozwój lasu.
Przedstawiony w tym opisie naturalny skład drzewostanów doznał już w ciągu następnych
stuleci pewnych zmian. W drugim tysiącleciu naszej ery klimat ulegał stopniowo
niewielkiemu ochłodzeniu, co wyraziło się w obniżeniu średnich temperatur miesięcy
wiosennych i letnich. Zmiany te wpływały na pogorszenie warunków naturalnych dla
niektórych gatunków. Już począwszy od neolitu zaznacza się stały spadek udziału lipy
w składzie drzewostanów, podobnie w drugim tysiącleciu n. e. zmniejszał się stopniowo
udział grabu. Postępujące zamulenie wód otwartych i narastanie torfowisk musiało również
doprowadzić do zmian w składzie roślinności nadbrzeżnej i bagiennej. O wiele większe
przekształcenia w składzie drzewostanów tego terenu spowodowała w średniowieczu
działalność człowieka. Rozwój osadnictwa rolniczego dotknął w szczególnym stopniu
niektóre zespoły leśne występujące na najżyźniejszych glebach, jak lasy dębowo-grabowe.
Z drugiej strony przerzedzenie lasów ułatwiło ekspansję gatunków światłożądnych jak brzoza
i leszczyna. Zapotrzebowanie na drewno dębowe jako budulec, jaworowe i lipowe do
sprzętów kołodziejskich, narażało te gatunki na wzmożony wyrąb. Rozwijająca się
w późniejszym średniowieczu hodowla owiec i bydła powodowała szczególne zagrożenie
gatunków liściastych, gdyż stada pasące się w lesie zgryzały ich młode pędy, pozostawiając
nietknięte drzewka iglaste. Przenikanie osadnictwa w głąb puszcz powodowało coraz częstsze
pożary lasów. Doprowadziły one do poważnych zmian w składzie drzewostanów, gdyż na
pogorzeliskach szerzyły się przede wszystkim gatunki drzew o szybkim przyroście i dalekim
zasięgu wysiewu jak brzoza, osika i sosna. Równolegle z poszerzaniem istniejących osad
kosztem lasów, rozwijała się na szeroką skalę akcja zakładania nowych wsi na karczunkach.
U schyłku XVIII wieku i w pierwszej połowie wieku XIX nastąpiło wyraźne zmniejszenie się
powierzchni lasów liściastych (szczególnie lasów dębowych) przy jednoczesnym wzroście
obszaru lasów iglastych. Domieszka takich gatunków jak lipa przestała odgrywać znaczącą
rolę gospodarczą; w mniejszym stopniu wyniszczono buki. Na zmniejszenie się powierzchni
lasów liściastych na rzecz lasów iglastych wpłynęły również prace odwadniające.
Po pierwszym rozbiorze państwo pruskie, w dobrze rozumianym własnym interesie,
poczyniło starania w kierunku zorganizowania gospodarki w lasach państwowych oraz
roztoczenia opieki nad lasami prywatnymi. Podstawą tej opieki była Ustawa Leśna (1775),
obowiązująca również na ziemiach polskich stopniowo anektowanych przez Prusy. Zawarte
były w niej następujące ustalenia:
- 55 -
— przewidywała podział lasu na kwatery stopniowo eksploatowane
— wprowadzała konieczność zalesień i zobowiązywała osoby uprawnione do
służebności leśnych do wykonywania prac związanych z tymi zalesieniami
— omawiała istotną sprawę uporządkowania karczunków
— ustalała zasady poboru drewna z tytułu uprawnień służebnościowych
— określała dni wjazdu do lasu
— porządkowała
sprawy
wypasu
inwentarza
żywego
z
tytułu
uprawnień
służebnościowych
— zabraniała wzniecania ognia w lesie, palenia tytoniu i nakładała na okoliczną ludność
obowiązek udziału w gaszeniu pożarów
— porządkowała sprawę zakładania w lasach tartaków, smolarni, hut szklanych
— traktowała o lasach kościelnych, szlacheckich, miejskich i chłopskich oraz
państwowym nad nimi nadzorze
— szeroko omawiała całokształt ówczesnych zagadnień łowieckich.
Na początku XIX wieku opisywane lasy państwowe zostały podporządkowane Generalnemu
Zarządowi Leśnemu. W poszczególnych prowincjach tworzono departamenty leśne, którym
podlegały lasy obejmujące powierzchnię 200-300 tysięcy hektarów. Na czele Departamentu
stał
lasomistrz
(Oberförstmeister).
Terenowymi
jednostkami
organizacyjnymi
były
nadleśnictwa. Poza tym istniał aparat inspekcyjny kierowany przez inspektorów leśnych.
Bezpośrednio przed powstaniem Rzeszy Niemieckiej (1870 rok) zarząd nad lasami
sprawował minister finansów.
W ramach tego ministerstwa w wydziale Domen i Lasów znajdowała się Centralna Dyrekcja
Lasów Państwowych we Frankfurcie nad Odrą, na czele której stał naczelny lasomistrz
krajowy. Dyrekcji Centralnej podlegały bezpośrednio dyrekcje lasów państwowych
w poszczególnych regencjach. Na czele tej dyrekcji stał lasomistrz naczelny, któremu
podlegało dwóch inspektorów dla nadzoru lokalnego aparatu leśnego. Podstawową jednostką
organizacyjną nadal były nadleśnictwa, na których czele stali nadleśniczowie. Nadzór nad
nimi mieli inspektorzy. Nadleśniczym podlegali leśniczowie i gajowi, którzy sprawowali
zadania ochronne i hodowlane oraz pomocniczy dozorcy leśni, na których ciążył jedynie
obowiązek ochrony lasu i zwierzyny.
- 56 -
Tymczasem w Prusach naczelny nadleśniczy G. L. Hartig wydał w 1819 roku instrukcję, na
podstawie której rozpoczęto intensywne prace urządzeniowe, nieomal we wszystkich lasach
państwowych, w tym – na omawianym terenie. Plany gospodarcze dla poszczególnych
nadleśnictw musiały być opracowane w latach 1821 – 1840. W lasach podzielonych na
obręby wydzielono oddziały oraz wprowadzono nowe pojęcia – wiek rębności, kolej rębności,
kierunek cięć. Ten sposób organizacji gospodarki leśnej przetrwał pod mianem metody
okresowo-miąższościowej. Wkrótce, bo już w 1836 roku, Reuss – nowy nadleśniczy Prus
wydał kolejną instrukcję urządzania lasów. W metodzie tej po raz pierwszy zastosowano
podział na ostępy, a łączny układ cięć zastąpiono układem przerywanym. Do oceny
słuszności bieżącej decyzji w zakresie użytkowania lasu służyły tzw. międzyokresowe rewizje
planów gospodarczych. Podejmowano je po upływie każdego dziesięciolecia (połowa okresu
gospodarczego). Do końca połowy XIX wieku wszystkie lasy państwowe zostały urządzone
według instrukcji z 1836 roku.
Zjawiskiem charakterystycznym dla lasów zaboru pruskiego w drugiej połowie XIX w. i na
początku wieku XX było tylko nieznaczne skurczenie się ich powierzchni. Złożyło się na to
szereg następujących przyczyn:
— zamiana gruntów leśnych na grunty orne nie kalkulowała się już, ponieważ lasy w danym
obszarze występowały głównie na gruntach słabej jakości;
— stworzenie przez rząd pruski w drugiej połowie XIX wieku warunków, dzięki którym lasy
zaczęły dawać ich właścicielom dochody;
— u schyłku XIX wieku rozwijała się na danym obszarze tendencja do rozszerzenia
powierzchni lasów państwowych w drodze kupna, a częściowo nawet – przez zalesianie
nieużytków;
— kryzys rolny w ostatnim 20-leciu XIX wieku, który nie sprzyjał zamianie lasów na grunty
orne;
— zwiększony dopływ niezbędnego dla przemysłu drewna z Królestwa Polskiego, Rosji
i Galicji.
Wraz z nowymi zalesieniami następowało dalsze kurczenie się powierzchni lasów liściastych
na rzecz lasów iglastych, w szczególności sosnowych. Zgodnie z założeniami nauki
niemieckiej, których realizatorami byli przede wszystkim leśnicy niemieccy zarządzający
lasami państwowymi, rozszerzyły się bardzo znacznie obszary pokryte drzewostanami
jednogatunkowymi (głównie – sosnowymi). W tym okresie dążono do zakupu wyniszczonych
terenów leśnych oraz nieużytków z przeznaczeniem do zalesienia. Od 1883 roku na zakup
- 57 -
tych terenów zostały przeznaczone dość znaczne kredyty które wzrosły, gdy poza
uwarunkowaniami gospodarczymi dołączyły się względy polityczne, a mianowicie dążenie do
wykupu lasów prywatnych od właścicieli Polaków. Z ustaw, z drugiej połowy XIX wieku
należy wymienić prawo o lasach ochronnych i spółkach leśnych (1875 rok). Za ochronne
mogły być uznane przede wszystkim lasy, które zabezpieczały sąsiednie grunty lub
urządzenia użyteczności publicznej przed zasypywaniem lotnymi piaskami, lasy zasadzone
w celu utrwalenia brzegów rzek i kanałów. Ustawa miała jednak w tym zakresie ograniczony
zasięg działania, wobec czego zastosowanie jej było bardzo małe.
W dniu 28 marca 1905 roku, w parlamencie pruskim określony został cel gospodarczy
pruskich lasów państwowych. Głównym celem gospodarstwa było osiągnięcie, wyrażonego
w pieniądzu możliwie wysokiego czystego dochodu z lasu – renty leśnej. Taki kierunek
polityki gospodarczej w polskich lasach państwowych zaboru pruskiego rzutował
bezpośrednio na zasady i zadania urządzania tych lasów. Organizacja gospodarstwa leśnego
w myśl tych zasad wymagała następujących opracowań:
— stwierdzenia na podstawie pomiaru i szacunku oraz przedstawienia faktycznego stanu
lasu, obejmującego powierzchnię, zasobność drzewostanów i spodziewany przyrost
ich wartości użytkowej;
— zestawienia planu gospodarczego z uwzględnieniem miejsca i czasu pobieranych
użytków drzewnych oraz projektowanych pozostałych czynności gospodarczych;
— stworzenia najkorzystniejszego, tzw. normalnego stanu lasu poprzez wybór:
najkorzystniejszego gatunku drzewa;
najkorzystniejszego wieku rębności;
najkorzystniejszego układu klas wieku przy preferowanym zrębowym
sposobie zagospodarowania.
Przedstawione zasady i tendencje w zakresie urządzania i zagospodarowania lasów
państwowych przetrwały bez poważniejszych zmian do wybuchu pierwszej wojny światowej.
W okresie międzywojennym podstawowa zasada organizacji gospodarstwa leśnego polegała
na podporządkowaniu jednemu resortowi gospodarczemu – Ministerstwu Rolnictwa, zarówno
administracji lasów państwowych, jak i naczelnego organu ochrony lasu. Urządzanie lasów
państwowych polegało na pomiarze geodezyjnym i na ewidencji składników majątkowych
gospodarstwa leśnego oraz na zaprojektowaniu najważniejszych czynności technicznogospodarczych na okresy dziesięcioletnie.
- 58 -
Po zakończeniu działań wojennych, już na przełomie lat 1945/46 dla Nadleśnictwa Gniezno
sporządzono prowizoryczne tabele klas wieku i na ich podstawie ustalono etaty użytkowania
przedrębnego i rębnego. W ciągu okresu powojennego zalesienia i odnowienia wykonywane
były w sposób sztuczny, przede wszystkim poprzez sadzenie, rzadziej siew. Gleby
przygotowywano do sadzenia przy użyciu sprzętu mechanicznego, jedynie w terenie
pagórkowatym przy użyciu sprzętu konnego lub ręcznie. Jak rejestrują powojenne plany
urządzania lasu, udatność zakładanych upraw była wysoka, a ilość przepadłych upraw
znikoma. Inwentaryzowano natomiast znaczne ilości upraw uszkodzonych przez zwierzynę,
głównie płową.
Plany u.l. podkreślały stan stałego zagrożenia lasów ze strony czynników biotycznych,
zwłaszcza szkodników owadzich. W okresie istnienia gospodarstwa leśnego, na terenie lasów
Nadleśnictwa Gniezno występowały niekorzystne tendencje powodujące osłabienie
odporności biologicznej lasu, niezgodne z dzisiejszymi kierunkami ochrony lasu i ochrony
przyrody. Zaliczono do nich:
— częste ustalanie użytkowania rębnego na poziomie nierzadko znacznie
przewyższającym etat cięć, skazujące lasy nadleśnictwa na eksploatatorski charakter
cięć, nie mający nic wspólnego z racjonalnym gospodarowaniem zasobami (tzw.
pozycje kopalniakowe, słupy greckie);
— brak operatu glebowo-siedliskowego z odpowiednimi sugestiami gospodarczymi,
przewidującymi rewitalizację siedlisk;
— preferowanie sosny w składach upraw, niepełne wykorzystywanie siedlisk
wilgotniejszych i żyźniejszych w celu urozmaicenia składu gatunkowego;
— nieco szablonowy sposób wprowadzania gatunków liściastych, przeważnie wzdłuż
dróg i linii podziału powierzchniowego, chociaż na słabszych siedliskach sposób ten
miał racjonalne podstawy, jako jedna z niewielu możliwości zwiększenia
bioróżnorodności, z jednoczesnym tworzeniem pasów przeciwpożarowych;
— utrzymywanie stanu zwierzyny na poziomie znacznie przewyższającym możliwości
produkcyjne siedlisk leśnych;
— koncentracja cięć rębnych;
— powszechne stosowanie rębni wielkoobszarowej;
— żywicowanie sosny prowadzone w najlepszych jakościowo drzewostanach (również
nasiennych);
- 59 -
— intensywne, podobne do rolniczych, sposoby przygotowania gleby (w latach 70 tych
ubiegłego wieku).
3. Struktura użytkowania ziemi - kategorie użytkowania
Lasy w naszej strefie klimatyczno-geograficznej są najbardziej naturalną formacją
przyrodniczą. Są one dobrem ogólnospołecznym kształtującym jakość życia człowieka. Lasy
stanowiąc niezbędny czynnik równowagi ekologicznej, są jednocześnie formą użytkowania
gruntów, która zapewnia produkcję biologiczną przedstawiającą znaczną wartość rynkową.
W Polsce w strukturze własnościowej lasów, która w ostatnim 10 leciu nie uległa istotnym
zmianom, dominują lasy publiczne (82,2%), a wśród nich – lasy pozostające w zarządzie
Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe (78,2%). Na parki narodowe
przypadają 2,0%, na lasy gminne – 0,9% oraz na pozostałe lasy publiczne – 1,1%. Lasy
prywatne zajmują w Polsce 17,8% ogólnej powierzchni lasów, z czego na lasy osób
fizycznych przypada 16,7%, a na wspólnoty gminne, spółdzielnie, kościoły, związki
wyznaniowe i zawodowe, organizacje społeczne oraz spółki prywatne przypada 1,1%
omawianej powierzchni.
Lasy (Skarbu Państwa i prywatne) w zasięgu działania Nadleśnictwa Gniezno zajmują łączną
powierzchnię 20 802 ha (1087 ha należy terytorialnie do Starostwa Powiatowego w Gnieźnie
oraz 1194 ha do Starostwa Powiatowego w Słupcy). W 89,0% są to lasy w zarządzie Lasów
Państwowych; lasy obcych własności wykazują 11,0 % udział w ogólnej powierzchni lasów.
Udział powierzchniowy jezior w terenowym zasięgu działania Nadleśnictwa Gniezno –
3872,10 ha, w przełożeniu na tzw. współczynnik jeziorności nadleśnictwa osiąga wartość 2,8.
Strukturę użytkowania gruntów będących w stanie posiadania Nadleśnictwa Gniezno
według grup i rodzajów użytków, przedstawia zestawienie opracowane na podstawie
Tabeli I planu u.l. na lata 2008-2017.
- 60 -
Struktura użytkowania gruntów Nadleśnictwa Gniezno
Grupa i rodzaj użytku
Powierzchnia
[ha]
I. Lasy – razem:
18 518,7616
1. grunty leśne zalesione
17 941,7903
2. grunty leśne niezalesione
138,0749
3. grunty związane z gospodarką leśną
438,8964
II. Grunty zadrzewione i zakrzewione
49,9923
III. Grunty nie zaliczone do lasów
1 116,2535
1. użytki rolne
552,7023
2. grunty pod wodami
86,8439
3. użytki ekologiczne
46,6000
4. tereny różne
4,8166
5. grunty zabudowane i zurbanizowane
18,2691
6. nieużytki
357,0293
Ogółem Nadleśnictwo Gniezno
19 635,0151
Powierzchniowy i procentowy udział poszczególnych kategorii użytkowania powiatu
gnieźnieńskiego, na terenie którego znajduje się Nadleśnictwo Gniezno przedstawia się
następująco:
Lasy ............................................................. 18 184 ha – 14,5 %
Użytki rolne ................................................. 85 301 ha – 68,0 %
Pozostałe grunty i nieużytki ......................... 21 949 ha – 17,5 %
Razem powiat gnieźnieński ....................... 125 434 ha – 100,0%.
- 61 -
Procentowy udział struktury użytkowanych gruntów w porównaniu z wybranymi jednostkami
terytorialnymi (IBL, 2005) przedstawia poniższa tabela:
Użytki rolne
Lasy
Pozostałe
grunty
i nieużytki
Nadleśnictwo Gniezno
2,8
94,3
2,9
Obręb Popowo Podleśne
2,8
93,8
3,4
Obręb Skorzęcin
2,8
94,6
2,6
Województwo Wielkopolskie
63,7
25,5
10,8
RDLP Poznań
2,7
94,7
2,6
Lasy Państwowe
2,3
95,2
2,5
Jednostka
4. Ogólna charakterystyka głównych kompleksów leśnych
Z Nadleśnictwem Gniezno sąsiadują cztery nadleśnictwa poznańskiej RDLP: od
południowego zachodu (granica polna) Nadleśnictwo Czerniejewo (obręby Czerniejewo
i Nekla), od południa Nadleśnictwo Jarocin (obręb Czeszewo) i Grodziec (obręb Grodziec) –
granice polne. Od wschodu sąsiaduje z Nadleśnictwem Konin (obręb Kazimierz Biskupi).
Dalej granica leśno-polna sąsiaduje na północnym wschodzie z dwoma nadleśnictwami
RDLP Toruń – Nadleśnictwem Miradz (obręb Miradz) i na północy z Nadleśnictwem Gołąbki
(obręb Gołąbki). Od północnego zachodu sąsiaduje (granica polna) z Nadleśnictwem
Durowo, obręb Kakulin z RDLP Piła.
Nadleśnictwo Gniezno charakteryzuje się znacznym rozproszeniem tworzących je
195 kompleksów leśnych i parcel. Pod względem liczby kompleksów przeważają
zdecydowanie niewielkie kompleksy o powierzchniach nie przekraczających 5 ha – jest ich
łącznie 95.
- 62 -
Szczegółową charakterystykę liczby i wielkości kompleksów leśnych i parcel zawiera
wzór nr 2:
Obręb
Nadleśnictwo
Obręb
Popowo Podleśne
Obręb Skorzęcin
Nadleśnictwo
Gniezno
Wielkość
kompleksu
ha
Liczba
kompleksów
szt.
Łączna
powierzchnia
ha
do 1,00
5
2,97
1,01 – 5,00
11
22,22
5,01 – 20,00
20
210,86
20,01 – 100,00
16
594,90
100,01 – 500,00
5
1149,23
500,01 – 2000,00
2
1514,24
powyżej 2000,00
1
3583,68
Razem
60
7 078,10
do 1,00
24
13,55
1,01 – 5,00
55
134,04
5,01 – 20,00
28
254,25
20,01 – 100,00
18
840,46
100,01 – 500,00
7
1688,12
500,01 – 2000,00
0
0
powyżej 2000,00
3
9616,81
Razem
135
12 557,23
do 1,00
29
16,52
1,01 – 5,00
66
156,26
5,01 – 20,00
48
465,11
20,01 – 100,00
34
1445,36
100,01 – 500,00
12
2837,35
500,01 – 2000,00
2
1514,24
powyżej 2000,00
4
13200,49
195
19 635,33+
Ogółem
- 63 -
5. Dominujące funkcje lasów
Nowoczesną koncepcję rozwoju gospodarczego społeczeństwa, łączącą postęp
gospodarczy i socjalny z zachowaniem walorów środowiska naturalnego, przyjęto nazywać
ekorozwojem albo rozwojem zrównoważonym. Według dokumentów Programu Ochrony
Środowiska Narodów Zjednoczonych (UNEP) – Polska jest jego członkiem – zrównoważony
rozwój to taki przebieg nieuchronnego i pożądanego rozwoju gospodarczego, który nie
narusza w sposób istotny i nieodwracalny środowiska życia człowieka, nie prowadzi do
degradacji biosfery naszej planety, który godzi prawa przyrody, ekonomii, natury i kultury.
Ekorozwój jest rozwojem trwałym i zrównoważonym, w którym postęp społecznogospodarczy będzie uwzględniał uwarunkowania przyrodnicze i zakładał ochronę
podstawowych procesów ekologicznych, a procesy te zachodzą we wzajemnych związkach
pomiędzy światem roślin i zwierząt, a ich środowiskiem życia.
Idea rozwoju zrównoważonego jest od dawna znana w naszym kraju w kręgach
przyrodniczych, wśród specjalistów zagospodarowania przestrzennego i wśród leśników.
W latach 80 tych ubiegłego wieku głównym propagatorem ekorozwoju był Polski Klub
Ekologiczny, a od 1991 roku idea ta stała się myślą przewodnią uchwalonej przez Sejm RP
Polityki Ekologicznej Państwa.
Lasy spełniają, w sposób naturalny lub w wyniku działań człowieka, różnorodne funkcje.
Podstawowe z nich to:
— funkcje ekologiczne (ochronne): korzystny wpływ lasów na kształtowanie klimatu, skład
chemiczny powietrza, regulację obiegu wody w przyrodzie, przeciwdziałanie powodziom,
lawinom i osuwiskom, ochronę gleb przed erozją i krajobrazu przed stepowieniem,
zachowanie potencjału biologicznego wielkiej liczby gatunków i ekosystemów, a także
różnorodność krajobrazu i lepsze warunki produkcji rolniczej;
— funkcje produkcyjne (gospodarcze): zdolność do ciągle powtarzającego się procesu
produkcji biomasy, co umożliwia trwałe użytkowanie drewna i surowców niedrzewnych
pozyskiwanych z lasu, w tym użytków gospodarki łowieckiej, a w konsekwencji
uzyskiwanie dochodów ze sprzedaży towarów i usług oraz zasilanie podatkiem budżetu
państwa i budżetów samorządów lokalnych;
— funkcje społeczne: kształtują korzystne warunki zdrowotne i rekreacyjne dla
społeczeństwa, wzbogacają rynek pracy, wzmacniają obronność kraju, zapewniają rozwój
kultury, nauki oraz edukacji ekologicznej społeczeństwa.
- 64 -
Podstawową zasadą współczesnej gospodarki leśnej jest trwałe zachowanie wielofunkcyjnego
charakteru lasów. Obowiązująca od 1991 roku ustawa o lasach zmieniła dotychczasową
hierarchię ważności funkcji lasów i jako jedna z pierwszych w Europie zrównała wartości
środowiskotwórcze i ogólnospołeczne lasów z funkcją produkcyjną i surowcową. Rozwój
cywilizacyjny generuje rosnące zapotrzebowanie na świadczenie przez lasy na rzecz
społeczeństwa
rozlicznych
pozaprodukcyjnych
(społecznych)
funkcji
lasu,
w tym:
ekologicznych, rekreacyjnych i zdrowotnych. Funkcje te, mające charakter świadczeń
publicznych gospodarstwa leśnego, zyskują coraz bardziej na znaczeniu, a ich wartość jest
kilkakrotnie większa od wartości funkcji produkcyjnej.
5.1. Podział lasów na kategorie ochronności
Szczegółową lokalizację i powierzchnię poszczególnych kategorii ochronności lasów
Nadleśnictwa Gniezno zawiera Decyzja Nr 6 Ministra Środowiska z 12 maja 2000 roku.
Powierzchnia leśna według poszczególnych kategorii ochronności przedstawia się
następująco:
Obręb leśny
Kategoria ochronności
Nadleśnictwo
Gniezno
Popowo
Podleśne
Skorzęcin
37,14
25,20
62,34
969,71
7 937,75
8 907,46
4 528,79
1 572,77
6 101,56
-
1 407,47
1 407,47
5 535,64
10 943,19
16 478,83
963,63
637,53
1601,16
6 499,27
11 580,72
18 079,99
Lasy ochronne:
- lasy glebochronne
- lasy wodochronne
- - lasy w miastach
- lasy obronne
Razem lasy ochronne
Lasy gospodarcze
Ogółem Nadleśnictwo
- 65 -
Ogólna powierzchnia lasów ochronnych wynosi 16 478,83 ha, co stanowi 91,1%
powierzchni leśnej Nadleśnictwa Gniezno. Zdecydowanie dominują lasy wodochronne.
Powierzchnia lasów ochronnych dla obrębów leśnych i Nadleśnictwa jest zgodna
z przywołaną wyżej Decyzją.
6. Porównanie wybranych cech taksacyjnych drzewostanów
Wybrane cechy taksacyjne drzewostanów obrębów leśnych i łącznie Nadleśnictwa Gniezno
w porównaniu z analogicznymi, przeciętnymi cechami drzewostanów:
— w Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu,
— w Lasach Państwowych
zestawiono w zestawieniu tabelarycznym – wzór nr 1a:
Przeciętny
wiek
Przeciętna
zasobność
pow. leśna
zalesiona i
niezalesiona
Przeciętny
przyrost
Udział
siedlisk
borowych
Powierzchniowy udział
gatunków
iglastych
lat
m3 brutto/ha
m3/ha
%
%
Obręb Popowo
Podleśne
52
219
6,7
48,6
72,9
Obręb Skorzęcin
54
236
7,1
43,0
80,8
Nadleśnictwo
Gniezno
53
230
7,0
45,1
78,0
RDLP w Poznaniu*
58
217
3,74
58,5
77,9
Lasy Państwowe**
60
236
3,93
53,6
76,4
Jednostka
* Dane według stanu na 1. 1. 2007 r. (źródło: Lasy Państwowe, inwentaryzacja zasobów BULiGL).
** Dane według stanu na 1. 1. 2007 r. (źródło: BULiGL, GUS).
- 66 -
7. Nadleśnictwo w krajowej sieci ekologicznej ECONET i NATURA 2000
Kraje Wspólnoty Europejskiej, podejmując działania zmierzające do integracji
współpracy w dziedzinie ochrony przyrody, wystąpiły z inicjatywą utworzenia Europejskiej
Sieci Ekologicznej – EECONET (European Ecological Network). EECONET stanowi sieć
obszarów, których walory stanowią o dziedzictwie przyrodniczym Europy; obszary te są
powiązane przestrzennie i funkcjonalnie oraz objęte są różnymi, wzajemnie się
uzupełniającymi, formami ochrony przyrody. Koncepcja ta jest próbą integracji w jeden
system przestrzenny i organizacyjny różnych krajowych systemów ochrony przyrody oraz
międzynarodowych obiektów wyróżnionych na mocy Konwencji Bońskiej i Konwencji
Berneńskiej, zgodnie z przyjętymi międzynarodowymi kryteriami i standardami. Tworzeniu
EECONET towarzyszyła zasada, że ogólne cele i struktura sieci są ustalane w skali Europy,
natomiast zróżnicowanie przyrodnicze kontynentu będzie wyrażone w kontekście krajowych
i regionalnych systemów ochrony przyrody. Jest to próba połączenia w spójny, paneuropejski
system tych obszarów, których walory przyrody i powiązania ekologiczne stanowią istotę
dziedzictwa przyrodniczego Europy.
Proces integracji struktur politycznych w Europie otworzył krajom Europy Środkowej
i Wschodniej drogę do zintegrowania ich krajowych systemów ochrony przyrody z siecią
EECONET. Inicjatorem tego procesu jest Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej
Zasobów (IUCN), która w ramach Krajowego Planu Ochrony Przyrody (NNP),
realizowanego w Polsce, Czechach, Słowacji i na Węgrzech, zapoczątkowała w tych krajach
szeroko zakrojone prace analityczne i planistyczne nad rozszerzeniem struktury przestrzennej
sieci.
Realizowany w Polsce projekt NNP podzielony został na dwa etapy. Pierwszy z nich polegał
na stworzeniu koncepcji przestrzennej polskiej części Europejskiej Sieci Ekologicznej –
ECONET-PL. Drugi etap dotyczył opracowania zasad gospodarowania w tej sieci
i wskazania systemu organizacyjnego oraz instrumentów prawnych pozwalających na
ochronę walorów przyrodniczych. Krajową sieć ECONET-PL tworzą:
— obszary węzłowe o znaczeniu międzynarodowym,
— obszary węzłowe o znaczeniu krajowym, w obrębie których wyróżniono biocentra
i strefy buforowe,
- 67 -
— korytarze ekologiczne o znaczeniu międzynarodowym,
— korytarze ekologiczne o znaczeniu krajowym.
Obszar węzłowy to jednostka ponadekosystemalna, wyróżniająca się z otoczenia bogactwem
ekosystemów o charakterze zbliżonym do naturalnego, seminaturalnych i antropogenicznych,
ekstensywnie użytkowanych, bogatych w gatunki roślin i zwierząt specyficznych dla
tradycyjnych agrocenoz. Obszary węzłowe odznacza duża różnorodność gatunkowa oraz
różnorodność form krajobrazowych i siedliskowych; są one także ważnymi ostojami dla
gatunków rodzimych i wędrownych, w tym – rzadkich i zagrożonych wyginięciem.
Wyróżnione w jego obrębie biocentra, które stanowią obszary nagromadzenia największych
walorów przyrodniczych, otoczone są strefami buforowymi, które mają wyróżniające się
walory, ale nie tak wysokie, jak walory biocentrów. Strefy buforowe określają zasięg
przestrzennych powiązań funkcjonalnych, biotycznych i abiotycznych w całym obszarze
węzłowym.
Korytarz
ekologiczny
to
struktura
przestrzenna,
która
umożliwia
rozprzestrzenianie się gatunków pomiędzy obszarami węzłowymi oraz terenami do nich
przyległymi.
Sieć ECONET-PL pokrywa 46 % powierzchni kraju. Składa się ona z obszarów węzłowych
i łączących je korytarzy ekologicznych, wyznaczonych na podstawie takich kryteriów jak
naturalność, różnorodność, reprezentatywność, rzadkość i wielkość. Wyznaczono tu
78 obszarów węzłowych (46 międzynarodowych i 32 krajowe), które razem obejmują 31 %
powierzchni kraju oraz 110 korytarzy ekologicznych (38 międzynarodowych i 72 krajowe),
które razem obejmują 15 % powierzchni kraju. Sieć ECONET zawiera w sobie zarówno
obszary prawnie chronione (parki narodowe i krajobrazowe oraz rezerwaty), jak również
ostoje przyrody CORINE lub ważne ostoje ptaków, które najczęściej są wbudowane
w najcenniejsze fragmenty obszarów węzłowych jako biocentra (regionalne i lokalne).
Na terenie Nadleśnictwa Gniezno zlokalizowany jest jeden obiekt sieci ECONET-PL: obszar
węzłowy o znaczeniu krajowym – 06 K Pojezierze Gnieźnieńskie.
Szczegółowe omówienie tematu zawiera publikacja pod redakcją Anny Liro: Koncepcja
Krajowej Sieci Ekologicznej ECONET - POLSKA.
- 68 -
NATURA 2000 jest obecnie najbardziej kompleksową i najlepiej legislacyjnie i politycznie
przygotowaną europejską siecią ekologiczną, mającą na celu zapewnienie ekosystemom
trwałej egzystencji. Ochronę przyrody kontynentu uznano za jedno z głównych zadań
w Europie jeszcze w latach siedemdziesiątych ub. wieku, kiedy tworzono międzynarodowe
podstawy prawne ochrony zagrożonych gatunków i ich siedlisk, przyjmując Konwencję
o ochronie europejskiej dzikiej fauny i flory oraz siedlisk naturalnych, czyli Konwencję
Berneńską (1979) i Dyrektywę Ptasią (1979). Następnym ważnym krokiem było przyjęcie
Dyrektywy Siedliskowej (1992), która zobowiązuje kraje członkowskie Unii Europejskiej do
wyznaczenia sieci NATURA 2000.
Celem utworzenia cytowanej wyżej sieci jest zoptymalizowanie działań na rzecz zachowania
dziedzictwa przyrodniczego Europy. Realizacja tego celu jest jednym z najważniejszych
wyzwań w sferze ochrony przyrody w Unii Europejskiej. Oznacza bowiem konieczność
współdziałania wielu instytucji, pokonania niedostatku wiedzy o krajowych zasobach
różnorodności przyrodniczej, uzyskania społecznej akceptacji proponowanych do ochrony
obszarów i mobilizacji znacznych środków finansowych. Koncepcja sieci opiera się na
tradycyjnych metodach ochrony (ochrona obszarowa i gatunkowa). Zastosowanie określonej
metodyki wyznaczania elementów sieci, wprowadzenie odpowiedzialności krajów za
zachowanie ich wartości przyrodniczych oraz wprowadzenie w organizację i funkcjonowanie
sieci zasady integracji ochrony przyrody z działalnością gospodarczą i kulturalną człowieka
powinny zwiększyć efektywność działań ochronnych.
Należy podkreślić, że jednym z warunków zapewnienia skutecznej ochrony jest uczestnictwo
społeczności lokalnych w tworzeniu sieci, zgodnie z zasadami określonymi we
wspomnianych dyrektywach:
— 79/409/EWG o ochronie dziko żyjących ptaków, zwanej Dyrektywa Ptasią (DP),
uchwalonej 2 kwietnia 1979 roku;
— 92/43/EWG o ochronie siedlisk przyrodniczych oraz dziko żyjącej fauny i flory,
zwanej Dyrektywa Siedliskową (DS), uchwalonej 21 maja 1992 roku.
Te dwa akty prawne stanowią prawną podstawę ochrony europejskiej fauny i flory. Związane
są z nimi liczne uzupełniające regulacje prawne, mechanizmy finansowania, procedury
realizacji oraz prace ekspertów zajmujących się rozwojem metodyki tworzenia systemu
NATURA 2000.
Dyrektywa Ptasia o ochronie dziko żyjących ptaków (Directive on the Conservation of Wild
Birds) w obrębie Wspólnoty Europejskiej jest deklaracją sygnatariuszy, iż będą oni ściśle
- 69 -
wywiązywać się z określonych przez nią celów. Podejmą niezbędne działania legislacyjne,
ochronne, kontrolne i monitoringowe dla realizacji jej zapisów. Cele Dyrektywy to: ochrona
i zachowanie wszystkich populacji ptaków naturalnie występujących w stanie dzikim, prawne
uregulowanie handlu i pozyskiwania ptaków łownych oraz przeciwdziałanie pewnym
metodom ich łapania i zabijania. Dyrektywa Ptasia składa się z 19 artykułów i 5 załączników,
które precyzują metody jej realizacji. Jednocześnie sygnatariusze deklarują, że podobnie
potraktowane zostaną gatunki migrujące nie wymienione w Załączniku I i miejsca ich
okresowego pobytu (zlotowiska, pierzowiska).
Dyrektywa Ptasia ma być stosowana z uwzględnieniem nie tylko obszarów lądowych czy
wodno-błotnych o międzynarodowym znaczeniu, ale także obszarów morskich. Kraje
członkowskie są zobligowane do wytypowania ostoi ptaków, które określa się mianem
obszarów specjalnej ochrony OSO (Special Protection Areas, SPAs). Włącza się je do sieci
NATURA 2000 w taki sposób, aby tworzyły w efekcie spójną i odpowiednio zróżnicowaną
sieć wzajemnie uzupełniających się ostoi spełniających wymagania ochrony wszystkich
priorytetowych gatunków ptaków.
Do realizacji Dyrektywy Ptasiej postulowane są następujące działania:
— tworzenie obszarów chronionych;
— wdrażanie zasad zrównoważonego gospodarowania w ostojach ptaków i ich
otoczeniu, zgodnych z ich potrzebami życiowymi;
— naturalizacja bądź odtwarzanie przekształconych siedlisk;
— kontrola przestrzegania prawa i ustalenie zasad eksploatacji populacji ptaków
łownych.
Zgodnie z założeniami Dyrektywy Ptasiej ustanowiono kompleksowy program ochrony
dzikich ptaków osiadłych i wędrownych oraz ich siedlisk. Państwa członkowskie ponoszą
ogólną odpowiedzialność za utrzymanie populacji wszystkich gatunków. Wykaz tych
gatunków wymieniono w Załączniku I. Są to gatunki wymierające lub zagrożone przez
zmiany ich biotopów, gatunki rzadkie oraz inne wymagające ochrony ze względu na charakter
siedlisk. W Polsce nazywa się je gatunkami specjalnej troski. Państwa członkowskie muszą
wskazać obszary będące ich siedliskami; przede wszystkim dotyczy to obszarów podmokłych.
- 70 -
Obszar Nadleśnictwa Gniezno z terenami leżącymi w bezpośrednim jego sąsiedztwie
spełniają wymogi (z punktu widzenia Załącznika I Dyrektywy Ptasiej) jako miejsce rozrodu
następujących gatunków lęgowych:
bączek – Ixobrychus minutus
bąk – Botaurus stellaris
bielik – Haliaeetus albicilla
błotniak łąkowy – Cirus pygargus
błotniak stawowy – Circus aeruginosus
błotniak zbożowy – Cirrus cyaneus
bocian biały – Ciconia ciconia
bocian czarny – Ciconia nigra
derkacz – Crex crex
dzięcioł czarny – Dryocopus martius
dzięcioł średni – Dendrocopos medius
gąsiorek – Lanius collurio
jarzębatka – Sylvia nisoria
kania czarna – Milvus migrans
kania ruda – Milvus milvus
kropiatka – Porzana porzana
lelek – Caprimulgus europaeus
lerka – Lullula arborea
muchołówka mała – Ficedula parva
ortolan – Emberiza hortulana
podgorzałka – Aythya nyroca
podróżniczek – Luscinia svecica
rybitwa białowąsa – Chlidonias hybridus
rybitwa czarna – Chlidonias niger
rybitwa zwyczajna – Sterna hirundo
świergotek polny – Anthus campestris
zielonka – Porzana parva
zimorodek – Alcedo atthis
żuraw – Grus grus
- 71 -
Dyrektywa Siedliskowa o ochronie naturalnych siedlisk fauny i flory (Directive on the
Conservation of Natural Habitats of Wild Fauna and Flora) ma na celu zachowanie
różnorodności biologicznej w obrębie terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej.
Dyrektywa składa się z 27 artykułów oraz 6 załączników, które odnoszą się do strony
prawnej, finansowej i przyrodniczej (naukowej) sieci NATURA 2000.
Tematycznie omawiany dokument jest podzielony na dwie części: artykuły od 3 do
9 włącznie odnoszą się do ochrony siedlisk, zaś artykuł 12 i następne dotyczą zachowania
gatunków.
Z gatunków wymienionych w wykazie roślin „będących przedmiotem zainteresowania
Wspólnoty, których pozyskiwanie ze stanu dzikiego i eksploatacja może podlegać działaniom
w zakresie zarządzania” na terenie Nadleśnictwa Gniezno występują:
 widłak jałowcowaty – Lycopodium annotinum
 bielistka siwa – Leucobryum glaucum
 torfowce – Sphagnum sp.
 chrobotki – Cladonia sp.
 śnieżyczka przebiśnieg – Galanthus nivalis
Nie należy dopuszczać do pozyskiwania torfowców ze stanowisk naturalnych, z uwagi na ich
udział w cennych fitocenozach. Mimo, iż zajmują one niewielkie areały – mają istotne
znaczenie dla funkcjonowania cennych ekosystemów torfowiskowych.
Zasoby fauny podlegające regulacjom Dyrektywy Siedliskowej
W obrębie badanego terenu miejscami szczególnie ważnymi z punktu widzenia tej Dyrektywy
są tereny, na obszarze których bytują gatunki ujęte w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej.
Gatunki
zwierząt
z
Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej
Nadleśnictwa Gniezno:
 piskorz – Misgurnus fossilis
 boleń – Aspius aspius
 traszka grzebieniasta – Triturus cristatus
 kumak nizinny – Bombina bombina
stwierdzone na terenie
- 72 -
 mopek – Barbastella barbastellus
 nocek duży – Myotis myotis
 bóbr europejski – Castor fiber
 wydra – Lutra lutra
 pachnica dębowa – Osmoderma eremita
 czerwończyk nieparek – Lycaena dispar
 zalotka większa – Leucorrhinia pectoralis.
Gatunki roślin z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej stwierdzone na terenie Nadleśnictwa
Gniezno:
 aldrowanda pęcherzykowata – Aldrovanda vesiculosa
 lipiennik Loesela – Liparis loeselii
 selery błotne – Apium repens
Podstawowym celem sieci NATURA 2000 jest utworzenie spójnego systemu obszarów
chronionych na całym terytorium Wspólnoty Europejskiej, która zapewni warunki do
zachowania pełnego dziedzictwa przyrodniczego krajów Unii Europejskiej. W skład sieci
wchodzą:
— obszary specjalnej ochrony (OSO) ptaków zidentyfikowane na podstawie dyrektywy
Rady 79/409/EWG w sprawie ochrony dzikich ptaków (Special Protection Areas, SPAs);
— specjalne obszary ochrony (SOO) wyselekcjonowane na podstawie dyrektywy Rady
92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory (Special
Areas of Conservation, SACs).
Utworzenie sieci obszarów chronionych ma sprzyjać zachowaniu miejsc występowania
zagrożonych gatunków roślin i zwierząt, odbudowie liczebności populacji do poziomu
gwarantującego
ich
trwałość.
Zostanie
to
osiągnięte
przez
zachowanie
siedlisk
przyrodniczych (biotopów) wymienionych w Załączniku I do Dyrektywy Siedliskowej oraz
siedlisk gatunków wymienionych w Załączniku II do Dyrektywy Siedliskowej i gatunków
ptaków, których siedliska chronione są na podstawie Dyrektywy Ptasiej.
- 73 -
Do ważnych zadań Dyrektywy Siedliskowej należy także przywracanie utraconych walorów
siedliskom, które pełniły lub powinny pełnić rolę ważnego ogniwa w strukturze sieci. Celem
funkcjonowania sieci będzie utrzymanie lub restauracja siedlisk i gatunków w ich naturalnym
zasięgu. Zgodnie z Dyrektywą Siedliskową państwa członkowskie mają obowiązek:
— wyznaczyć zgodnie z przyjętymi kryteriami obszary o znaczeniu wspólnotowym (OZW),
aby mogły być następnie objęte systemem ochrony;
— określić rodzaj działań ochronnych, a tam gdzie to będzie konieczne, opracować plany
ochrony, uwzględniające uwarunkowania społeczne i gospodarcze występujące na danym
terenie oraz w jego otoczeniu;
— przeprowadzać ocenę skutków oddziaływania na elementy sieci NATURA 2000 planów
lub przedsięwzięć, które mogą w istotny sposób zagrozić walorom przyrodniczym danej
ostoi przyrody;
— zarządzać obszarami będącymi pod ochroną, uwzględniając wyniki monitorowania
efektów ochrony siedlisk i populacji gatunków na obszarach włączonych do sieci
NATURA 2000;
— prowadzić sprawozdawczość, która obejmowałaby ocenę postępów we wdrażaniu
Dyrektywy Siedliskowej i Ptasiej oraz ocenę skuteczności stosowania krajowych
przepisów.
Państwa członkowskie powinny również podejmować starania zmierzające do poprawy
spójności sieci poprzez utrzymywanie, rozbudowywanie i odtwarzanie elementów krajobrazu
mogących stanowić łączniki między ogniwami sieci czyli korytarze ekologiczne. Ochrona
przyrody stoi u podstaw aktów prawnych, których przestrzeganie deklarujemy jako
pełnoprawny członek Unii Europejskiej. Trzeba przypomnieć, iż do obecnego kształtu
wspomnianych aktów prawnych w znaczącym stopniu przyczynili się polscy przyrodnicy
biorący udział w tworzeniu pierwszych międzynarodowych instytucji ochrony przyrody.
Dlatego realizując w Polsce Dyrektywę Siedliskową, wprowadzać będziemy w życie idee,
których współtwórcami byli również polscy przyrodnicy.
- 74 -
Obszary NATURA 2000 w Polsce
Polski wkład do europejskiej sieci obszarów NATURA 2000 to aktualnie (2008 rok)
zgłoszone 124 obszary specjalnej ochrony ptaków (zajmujące 14,08 % obszaru kraju)
wyselekcjonowane w oparciu o zapisy Dyrektywy Ptasiej, zgodnie z kryteriami BirdLife
International oraz 365 obszarów siedliskowych - zajmują one 8,11 % obszaru Polski.
Ponieważ obszary te częściowo się pokrywają, łącznie zajmują one 16,81% lądowego
terytorium Polski oraz 6476,53 km2 obszarów Morza Bałtyckiego.
Większość z nich została zgłoszona przez organizacje pozarządowe (Shadow List).
Z terenu leżącego w granicach zasięgu administracyjnego Nadleśnictwa Gniezno do sieci
NATURA 2000 zgłoszony został specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO) o nazwie
Pojezierze Gnieźnieńskie. Został on zgłoszony w 2004 roku i po kilkuletnich korektach
i konsultacjach zostanie ostatecznie zatwierdzony na początku 2009 roku.
Pojezierze Gnieźnieńskie PLH 300026 obejmuje obszar o bardzo dużej różnorodności
siedlisk zajmujący powierzchnię 14 462,81 ha, położony w województwie kujawskopomorskim i wielkopolskim. Obszar położony na terenie Powidzkiego Parku Krajobrazowego
(25 785 ha), obejmuje także fragmenty dwóch obszarów chronionego krajobrazu: PowidzkoBieniszewskiego OChK (46000 ha) i OChK Lasów Miradzkich (6300 ha) z rezerwatem
przyrody Czapliniec Ostrowo (13,79 ha).
Opis obszaru
Jest to obszar o charakterystycznej rzeźbie młodoglacjalnej ze znacznym bogactwem form rynny polodowcowe, morena czołowa, morena denna, równina sandrowa. Obejmuje
kompleks jezior – Białe, Budzisławskie, Skubarczewskie, Hutka, Kamienieckie, Kosewskie,
Modrze, Niedzięgiel, Orchowskie, Ostrowickie, Powidzkie, Procyń, Rusin, Salomonowskie,
Słowikowo, Suszewskie, Wierzbiczańskie, Wilczyńskie, Wójcińskie – są to głównie jeziora
typu rynnowego. Przez obszar przechodzi dział wodny III rzędu rozdzielający zlewnię Warty
i Noteci. Na terenie obszaru biorą swe źródła rzeki Wełna, Noteć Zachodnia i Meszna. Do
najlepiej zachowanych kompleksów leśnych należą lasy skorzęcińskie i miradzkie. Na
szczególną uwagę zasługują dobrze zachowane fitocenozy świetlistej dąbrowy, grądów
środkowoeuropejskich i kwaśnej dąbrowy. Na dnie rynien, wzdłuż jezior oraz
w bezodpływowych zagłębieniach zachowały się fragmenty łęgów olszowo-jesionowych
i olsów. W zarastającej misie jezior Czarnego i Salomonowskiego wykształciły się
- 75 -
interesujące zbiorowiska roślinności torfowiska niskiego i przejściowego. W dolinie Noteci
Zachodniej rozciągają się zróżnicowane pod względem florystycznym zbiorowiska łąkowe,
a wśród nich zbiorowiska kalcyfile i ziołoroślowe.
Na obszarze występują, najdalej na zachód wysunięte, wyspowe stanowiska selerów błotnych
Apium repens, a także stanowiska aldrowandy pęcherzykowatej i lipiennika Loesela. Obszar
ten ma także duże znaczenie dla zachowania zbiorowisk łąkowych wykształconych na
pokładach wapna łąkowego.
Do zagrożeń zaliczyć należy silną antropopresję – nadmierne zagęszczenie ośrodków
wypoczynkowych i turystycznych nad jeziorami, samowole budowlane przy zabudowie
letniskowej, zanieczyszczanie wód, ich eutrofizacja, a także drastyczne w ostatnim okresie
obniżanie poziomu zalegania wód gruntowych – lej depresyjny o promieniu 40 km biegnący
z terenów kopalnianych aglomeracji konińskiej.
Na terenie obszaru Pojezierza Gnieźnieńskiego występują siedliska wymienione
w Załączniku I Dyrektywy Siedliskowej:
Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion 26%
Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum)
Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion)
13%
9%
Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion
glutinoso-incanae, olsy źródliskowe)
8%
Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris)
6%
Twardowodne oligo- i mezotroficzne zbiorniki wodne z podwodnymi łąkami ramienic Charetea 4%
Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk
Ciepłolubne dąbrowy (Quercetalia pubescenti-petraeae)
3%
3%
Obniżenia na podłożu torfowym z roślinnością ze związku Rhynchosporion
2%
Torfowiska nakredowe (Cladietum marisci, Caricetum buxbaumii, Schoenetum nigricantis)
2%
Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi-Pinetum, Pino
mugo-Sphagnetum, Sphagno girgensohnii-Piceetum i brzozowo-sosnowe bagienne lasy borealne) 2%
Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum) 2%
Murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea i ciepłolubne murawy z Asplenion septentrionalisFestucion pallentis) - priorytetowe są tylko murawy z istotnymi stanowiskami storczyków
Naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne
0.5%
0.5%
- 76 Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (głównie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea)
Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae)
Ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium)
0.1%
0.1%.
Torfowiska wysokie zdegradowane, lecz zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji
Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis
Klasy siedlisk:










grunty orne ……..…….…………..… 20%
lasy iglaste …………………….…..... 20%
zbiorniki wodne …………....……..… 20%
lasy mieszane ……….…......……..…. 13%
tereny rolnicze …………………..….. 11%
lasy liściaste …………..…………...…. 9%
łąki i pastwiska …………………..…… 3%
bagna …………………….………..….. 2%
lasy w stanie zmian ………..………..... 1%
złożone systemy upraw i dzialek ….…. 1%.
Rośliny wymienione w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej:



aldrowanda pęcherzykowata (Aldrovanda vesiculosa)
lipiennik Loesela (Liparis loeselii)
selery błotne (Apium repens).
Ssaki wymienione w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej:

wydra (Lutra lutra)
0.2%
0.1%
0.1%
- 77 -
Płazy wymienione w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej:


traszka grzebieniasta (Triturus cristatus)
kumak nizinny (Bombina bombina)
Ryby wymienione w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej:

piskorz (Misgurnus fossilis)
Bezkręgowce wymienione w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej:

zatoczek łamliwy (Anisus vorticulus).
Konsekwencje wprowadzenia systemu NATURA 2000 w Polsce
Przygotowany projekt polskiej sieci obszarów NATURA 2000 jest propozycją, która jest
obecnie przedmiotem konsultacji i dyskusji, w wyniku których dopiero powstanie ostateczna
wersja listy krajowej tych obszarów. Obszary zatwierdzone jako ważne dla Wspólnoty będą
musiały być przez nasz kraj wyznaczone jako obszary specjalnej ochrony.
Procedura ta dotyczy 364 proponowanych obszarów SOO i 52 proponowanych obszarów
OSO; natomiast 141 obszarów NATURA 2000 wyselekcjonowanych w oparciu o zapisy
Dyrektywy Ptasiej, zgodnie z kryteriami BirdLife International zostały zatwierdzone już
w latach 2004 i 2008.
Konsekwencją zatwierdzenia obszarów OSO i SOO będzie konieczność zachowania w stanie
naturalnym siedlisk (lub odtworzenia takiego stanu) populacji gatunków, dla których obszar
został wyznaczony. Ochrona ta może być realizowana na wiele sposobów i na wielu
obszarach jest do pogodzenia z gospodarczym użytkowaniem terenu. Świadczy o tym fakt, że
tak duża powierzchnia obszarów ważnych dla siedlisk i gatunków rzadkich oraz zagrożonych
jest niechroniona i w różnorodny sposób wykorzystywana gospodarczo przez człowieka.
Wydaje się, że znaczna część obecnie niechronionych obszarów NATURA 2000 mogłaby być
objęta ochroną jako tzw. Obszary Wrażliwe Ekologicznie (Ecologically Sensitive Areas) – w
krajach Unii Europejskiej ta forma ochrony stosowana jest już od ponad dwudziestu lat w
związku z wdrażaniem programów rolnośrodowiskowych.
- 78 -
Reasumując – należy wyraźnie podkreślić, że objęcie terenów leśnych ochroną w postaci
obszaru NATURA 2000 nie jest równoznaczne z ich wyłączeniem z realizowanej dotychczas
gospodarki leśnej, ponieważ sieć NATURA 2000 jest oparta na koncepcji integracji ochrony
przyrody z innymi funkcjami obszarów tworzących tę sieć. Ochrona ta nie oznacza
wprowadzania nowych, restrykcyjnych ograniczeń w realizowanej dotychczas działalności
gospodarczej – silnie akcentuje się tu konieczność realizowania idei zrównoważonego
rozwoju; zabrania się jedynie podejmowania działań mogących w istotny sposób pogorszyć
stan siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków roślin i zwierząt, a także mogących
wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony wyznaczono obszar NATURA 2000.
- 79 -
B. W ALORY PRZYRODNICZO - LEŚNE
1. Walory krajobrazu
Obszar zajmowany przez Nadleśnictwo Gniezno położony jest na terenie dwóch
mezoregionów. Są to: położone na północy Pojezierze Gnieźnieńskie oraz zalegająca poniżej
Równina Wrzesińska. Charakterystykę terytorialnego kompleksu przyrodniczego opracowano
na podstawie Atlasu zasobów, walorów i zagrożeń środowiska geograficznego Polski, 1994.
Charakterystyczne cechy przedstawiają się następująco:
Pojezierze Gnieźnieńskie 315. 54
Klasa krajobrazu naturalnego ................................. nizinny
Rodzaj krajobrazu naturalnego ............................... młodoglacjalny
Gatunek krajobrazu naturalnego ............................. pagórkowaty, pojezierny
Stopień urzeźbienia ................................................. do 40 m wysokości względnej
Formy o szczególnych walorach estetycznych ....... lasy, liczne jeziora
Stopień walorów estetycznych ................................ średni
Stopień synantropizacji krajobrazu ......................... bardzo wysoki.
Równina Wrzesińska 315. 56
Klasa krajobrazu naturalnego ................................. nizinny
Rodzaj krajobrazu naturalnego ............................... młodoglacjalny
Gatunek krajobrazu naturalnego ............................. sandrowy i pagórkowaty, pojezierny
Stopień urzeźbienia ................................................. do 40 m wysokości względnej
Formy o szczególnych walorach estetycznych ....... lasy,jeziora
Stopień walorów estetycznych ................................ niski i najniższy
Stopień synantropizacji krajobrazu ......................... bardzo wysoki.
- 80 -
2. Warunki glebowe
Gleba jest naturalnym tworem wierzchniej warstwy skorupy ziemskiej, powstałym ze
zwietrzeliny skalnej w wyniku oddziaływania na nią zmieniających się w czasie zespołów
organizmów żywych i czynników klimatycznych w określonych warunkach rzeźby terenu.
Jest układem trójfazowym, złożonym z fazy stałej, płynnej i gazowej. To ożywiony twór
przyrody, który ma zdolność produkcji biomasy i w którym zachodzą procesy rozkładu
i syntezy, zarówno związków mineralnych jak i organicznych oraz ich przemieszczanie
i akumulacja. W procesie rozwoju następuje zróżnicowanie gleby na poziomy genetyczne.
Zespół poziomów genetycznych tworzy daną glebę; ich morfologia i właściwości stanowią
jedno z podstawowych kryteriów podziału gleb. Podstawową jednostką systematyki gleb jest
typ – obejmuje on gleby o takim samym układzie głównych poziomów genetycznych,
zbliżonych właściwościach fizykochemicznych, jednakowym wietrzeniu, przemieszczaniu się
i osadzaniu składników, o podobnym typie próchnicy. Typy gleb dzielą się na podtypy, które
wyróżnia się wówczas, gdy na cechy głównego procesu glebotwórczego nakładają się
dodatkowo cechy innego procesu glebotwórczego, modyfikujące właściwości biologiczne,
chemiczne i związane z nimi cechy morfologiczne profilu glebowego.
2.1. Geomorfologia, rzeźba terenu i utwory glebowe
Obszar na terenie którego leży Nadleśnictwo Gniezno nosi ślady dwóch zlodowaceń –
środkowopolskiego i bałtyckiego. Ostateczne ukształtowanie geomorfologii przypadło na
okres zlodowacenia bałtyckiego, a największy ślad pozostawił zasięg czoła lodowca fazy
poznańskiej, który na tym obszarze wyznacza linia Poznań – Gniezno – Słupca. Jest to
odcinek gnieźnieński moreny czołowej.
Rzeźba terenu ukształtowana została 10-12 tysięcy lat temu przez glacjalne procesy
denudacyjne zachodzące w plejstocenie oraz przez procesy rzeźbotwórcze działające po
ustąpieniu lądolodu. Cofanie się lądolodu na skutek zmian klimatycznych nie było
jednostajne. Były okresy szybszego cofania się jego czoła, w czasie których powstawała
morena denna: płaska, falista i pagórkowata oraz okresy postoju lub krótkotrwałych
nasunięć, w czasie których powstawały ciągi moren czołowych.
Przeważającymi formami akumulacji lodowcowej są wysoczyzny faliste przecięte pasmem
moreny czołowej rozciągającej się od Gniezna, przez Trzemeszno, Ostrowite Prymasowskie,
- 81 -
Skubarczewo, Powidz do Giewartowa, wyniesionej 110-160 m n.p.m. Znaczna, południowa
część obrębu Skorzęcin leży na równinie sandrowej.
Cechą charakterystyczną erozyjnej działalności lodowca są liczne rynny polodowcowe
z wypełniającymi je długimi jeziorami rynnowymi. Do największych z nich należą: rynna
Powidzko-Ostrowska o długości 27 km, rynna Skorzęcińsko-Pakoska o długości 52 km oraz
rynna Gnieźnieńsko-Rogowska o długości 31 km.
Obszar omawianego nadleśnictwa należy do terenów nizinnych – dominuje teren równy
i falisty; tereny pagórkowate związane są z wypiętrzeniami moreny czołowej.
Pojezierze Gnieźnieńskie odpowiada formom terenu, związanym z poznańską fazą
zlodowacenia bałtyckiego. Tworzy je obszar wzgórz czołowomorenowych, równin
morenowych i sandrowych rozciętych głębokimi rynnami jeziornymi. Stąd obszar ten jest
silnie morfologicznie zróżnicowany, o największym wzniesieniu na północ od Trzemeszna
(167 m n.p.m. – Wzgórze Wydartowskie). Tereny leśne stanowią zwykle drobne pola
sandrowe.
Równina Wrzesińska jest bezjeziorna; w północnej części występują sandry związane
z morenami gnieźnieńskimi. Mimo monotonii ukształtowania powierzchni terenu pokrywa
glebowa jest zróżnicowana. Cieki wodne spływają na południe do Warty, zgodnie
z odpływem plejstoceńskim w fazie poznańskiej ostatniego zlodowacenia.
Współczesnymi procesami geomorfologicznymi zachodzącymi na obszarze Nadleśnictwa
Gniezno są:
— akumulacja fluwialno-powodziowa – w rejonie rzeki Wełna,
— akumulacja organiczna i mineralna – w dolinie rzeki Noteć Zachodnia,
— intensywne spłukiwanie i spływanie – Meszna, zbocza pagórów morenowych
— procesy eoliczne o słabym natężeniu – sporadycznie na wierzchołkach wydm,
szczytowych partiach kemów i skarp dolin rzecznych.
Uwzględniając kryteria morfogenetyczne i litogeniczne, na terenie Nadleśnictwa Gniezno
wyróżniono następujące rodzaje utworów geologiczno-glebowych:
— piaski zwałowe akumulacji wodno-lodowcowej w strefie moreny dennej
— piaski sandrowe
- 82 -
— piaski i żwiry z głazami strefy moreny czołowej
— piaski eoliczne w wydmach
— piaski rzeczne
— gliny zwałowe moreny dennej
— utwory pyłowe
— mursze
— torfy niskie.
Wśród wyróżnionych 16 typów gleb największy udział powierzchniowy wykazują gleby
z działu gleb autogenicznych – gleby rdzawe, które wykazują 73% udział w powierzchni
nadleśnictwa. Utworzone są one z ubogich skał macierzystych, łatwo przepuszczalne dla wód
opadowych, na ogół z przemywnym i okresowo przemywnym typem gospodarki wodnej
stanowią najważniejszy gospodarczo typ gleb w omawianym obiekcie.
Szczegółowe omówienie warunków glebowo-siedliskowych omawianego obiektu wraz
z mapami glebowymi zawiera Operat glebowo-siedliskowy Nadleśnictwa Gniezno –
wykonawcą tego opracowania jest Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział
w Poznaniu. Opracowanie to wykonano według stanu na 1 stycznia 1998 roku.
Zestawienie zbiorcze typów gleb Nadleśnictwa Gniezno opracowane na podstawie ww.
operatu prezentuje zamieszczona na stronie następnej zestawienie tabelaryczne (powierzchnie
przyjęte z operatu glebowego):
- 83 -
Zestawienie powierzchni oraz udziału procentowego typów gleb
Nadleśnictwa Gniezno
Powierzchnia
[ha]
Udział
[%]
10,01
0,1
Gleby brunatne właściwe / BR
1350,67
7,3
Gleby brunatne kwaśne / BRK
1205,86
6,6
Gleby płowe / P
226,21
1,2
Gleby rdzawe / RD
13420,66
73,0
Gleby bielicowe / B
207,98
1,1
Gleby glejobielicowe / GB
160,46
0,9
Czarne ziemie / CZ
788,69
4,3
Gleby opadowo-glejowe / OG
7,73
0,0
Gleby gruntowo-glejowe / GG
240,91
1,3
5,42
0,0
Gleby torfowe / T
137,69
0,8
Gleby murszowe / M
249,75
1,4
Gleby murszowate / MR
332,23
1,8
Gleby deluwialne / D
30,64
0,2
Gleby antropogeniczne / AN
6,70
0,0
18 381,61
100,0
Typ gleby
Gleby słabo wykształcone / SWL
Gleby mułowe / MŁ
Razem Nadleśnictwo Gniezno
- 84 -
3. Stosunki wodne
Pod względem hydrograficznym obszar Nadleśnictwa Gniezno znajduje się w zlewisku
Morza Bałtyckiego, na terenie działu wodnego rzeki Odry (I rzędu), na obszarze zlewni rzek
Warty i Noteci (II rzędu) wraz z rzekami Struga Bawół (III rzędu), Meszna (III rzędu),
Wrześnica (III rzędu), Dębina (IV rzędu), Mała Wełna (IV rzędu), Mała Noteć (IV rzędu)
i Wrześnica Mała (IV rzędu).
Południowa i zachodnia część Nadleśnictwa Gniezno położona jest na obszarze zlewni Warty
wraz z rzekami: Struga, Meszna, Dębina, Mała Wełna, Wrześnica, Mała Noteć, Struga
Rudnik i Wełnianka. W rejonie Ćwierdzina i Kamionki bierze swój początek Struga –
prawobrzeżny dopływ Warty. Poniżej Słupcy łączy się z wypływającą z jeziora Powidzkiego
rzeką Meszną. Zachodnia część obszaru odwadniana jest przez Wełnę wypływającą z jeziora
Wierzbiczańskiego.
Pozostała, zdecydowanie większa, część Nadleśnictwa odwadniana jest przez Noteć i jej
dopływy. Zachodnie odgałęzienie Noteci (zwane Kwieciszewnica lub Noteć Zachodnia)
bierze swój początek z jeziora Niedzięgiel, skąd płynie w kierunku północnym rynną
Skorzęcińsko-Pakoską. Kwieciszewnica przepływa przez ciąg jezior leżących w tej rynnie:
Białe, Piłka, Skubarczewskie, Słowikowo, Kamienieckie, Bronisław i Pakoskie.
Gniezno i północna część obszaru to krajobraz pojezierny z licznymi rynnami jeziornymi
wykorzystanymi również przez cieki. Jeziora pochodzenia polodowcowego zgrupowane są
w większości w rynnach glacjalnych, są zbiornikami przepływowymi.
Południowa część obszaru to bezjeziorna równina charakteryzująca się monotonią
ukształtowania terenu.
Powierzchnia dorzecza Warty wynosi 54 529 km², co stanowi 17,5% powierzchni Polski.
Występują tu wszystkie, charakterystyczne dla strefy młodoglacjalnej, formy związane
z wodami powierzchniowymi i podziemnymi – rzeki, jeziora rynnowe i wytopiskowe oraz
zbiorniki wód podziemnych.
- 85 -
3.1. Wody powierzchniowe
a) Wody płynące
Sieć wodna obszaru Nadleśnictwa Gniezno jest ściśle powiązana z rozwojem rzeźby
polodowcowej. Biegi rzek ustaliły się na dawnych szlakach spływu wód sandrowych
wykorzystując rynny lodowcowe, często z licznymi tu jeziorami rynnowymi. Wśród rzek
lokalne znaczenie odgrywają: Noteć Zachodnia, Mała Wełna, Dębina, Meszna i Struga
Bawół.
b) Wody stojące
Jeziora – pod względem morfologicznym najczęściej spotykane to jeziora rynnowe. Długie
i wąskie, o wysokich brzegach, niekiedy znacznej głębokości. Ich kierunek zgodny jest
z przebiegiem podlodowcowych rzek płynących w obrębie lądolodu. Jeziora te są obecnie
pozostałością tych rzek i tworzą ciągi o znacznej długości.
Do innego typu jezior zalicza się jeziora typu wytopiskowego (denno-morenowe). Utworzone
zostały przez wypełnienie wodą zagłębień terenowych, na skutek chaotycznej akumulacji
lodowcowej lub wytopienia się oderwanych brył martwego lodu. Charakterystyczne cechy
tych jezior to z reguły duże powierzchnie, niewielka głębokość, owalny kształt linii
brzegowej, łagodny brzeg, słabo urozmaicona rzeźba dna. Spotyka się również małe, owalne i
płytkie jeziora wytopiskowe – oczka wodne, powstałe w wyniku wytopienia się małych brył
martwego lodu osadzonych w osadach polodowcowych.
W tabeli wymieniono wszystkie jeziora występujące zarówno na terenie Lasów
Państwowych, jak również w zasięgu administracyjnego działania Nadleśnictwa Gniezno,
zestawiono je według malejących powierzchni:
Lp.
Nazwa jeziora
Powierzchnia
[ha]
1.
Powidzkie
2.
Niedzięgiel (Skorzęcińskie)
637,70
3.
Słupeckie
258,00
4.
Ostrowickie
196,55
Uwagi
1 035,90
zbiornik retencyjny
- 86 Lp.
Nazwa jeziora
Powierzchnia
[ha]
5.
Wierzbiczańskie
189,30
6.
Kłeckie
186,86
7.
Lednica
135,60
8.
Gorzuchowskie
109,05
9.
Kosewskie (Naprusewo)
90,20
10.
Kownackie
89,70
11.
Dziadkowskie
62,00
12.
Zioło
51,15
13.
Strzyżewskie
48,50
14.
Piotrowskie
47,50
15.
Białe
46,00
16.
Powidzkie Małe
45,00
17.
Myszki
42,00
18.
Orchowskie
37,30
19.
Suszewskie
36,75
20.
Jankowskie
35,98
21.
Mielno
26,50
22.
Działyńskie
26,00
23.
Kańskie (Salamonowskie)
21,10
24.
Głębokie
20,30
25.
Winiary
19,37
26.
Pyszczynek
18,80
27.
Ławiczno
18,53
28.
Wełnickie
18,50
29.
Świętokrzyskie
16,19
30.
Skubarczewo
15,80
31.
Jelonek (Wenecja)
15,33
32.
Żydówko
15,20
33.
Sławno
15,10
Uwagi
stawy rybne - część
- 87 Lp.
Nazwa jeziora
Powierzchnia
[ha]
Uwagi
34.
Mistrzewskie
15,00
35.
Owieczki
14,10
36.
Biskupiec
13,69
37.
Głęboczek
13,31
38.
Degnera
13,30
39.
Skubarczewo II
12,50
40.
Słowikowskie
11,30
41.
Dębnickie
11,20
42.
Sireckie (Słowikowo)
11,19
43.
Modrze (Źródła)
10,20
44.
Rusin (Smolnickie)
7,50
45.
Piłka
7,14
46.
Bachorce (Bakorce)
6,60
47.
obręb Skorzęcin oddz. 218s
6,55
bez nazwy
48.
Skubarczewo
6,50
stawy rybne
49.
Linie
5,80
50.
Skorzęcin oddz. 446d
5,52
51.
Ostrowite (Jarockie)
4,85
52.
Utrata
4,73
53.
Skrzetuszewo
4,50
54.
Mnichowo I
4,50
55.
obręb Skorzęcin oddz. 432g
4,49
bez nazwy
56.
obręb Skorzęcin przy oddz. 297
4,25
bez nazwy
57.
Koziegłowskie
4,25
58.
Koszyk
4,20
59.
Sykule Małe
3,95
60.
Kamionek
3,65
61.
Mrzygłód
3,34
62.
obręb Skorzęcin oddz. 417c
3,08
bez nazwy
bez nazwy
- 88 Lp.
Nazwa jeziora
Powierzchnia
[ha]
Uwagi
63.
obręb Skorzęcin przy oddz. 168
2,90
bez nazwy
64.
obręb Skorzęcin oddz. 438c
2,59
bez nazwy
65.
obręb Skorzęcin oddz. 446h
2,39
bez nazwy
66.
obręb Popowo Podl. oddz. 139p
2,21
bez nazwy
67.
Mnichowo II
2,20
68.
obręb Skorzęcin oddz. 218i
2,19
bez nazwy
69.
obręb Skorzęcin przy oddz. 297
1,90
bez nazwy
70.
obręb Popowo Podl. oddz. 146n
1,87
bez nazwy
71.
Gaj – przy oddz. 218
1,80
bez nazwy
72.
Izdebno
1,75
73.
obręb Popowo Podl. oddz. 120c
0,97
74.
Jankowo Dolne
0,85
75.
obręb Skorzęcin przy oddz. 297
0,85
76.
Modrze III
0,75
77.
Modrze II
0,65
78.
Modrze I
0,50
Ogółem w zasięgu terytorialnym
Nadleśnictwa Gniezno
bez nazwy
bez nazwy
3 872,10 ha
- 89 -
Zestawienie wszystkich jezior znajdujących się zarówno na terenie Lasów Państwowych, jak
również w zasięgu administracyjnego działania Nadleśnictwa Gniezno, pod względem ich
liczebności w poszczególnych kategoriach powierzchni przedstawiono w kolejnej tabeli:
Liczba
[szt.]
Udział
[%]
Powierzchnia
[ha]
Udział
[%]
do 1,00
6
8
4,57
0,1
1,01 – 5,00
21
27
67,54
1,7
5,01 – 10,00
8
10
52,75
1,4
10,01 – 25,00
21
27
313,70
8,1
25,01 – 100,00
14
18
684,58
17,7
100,01 – 200,00
5
6
817,36
21,1
ponad 200,00
3
4
1931,60
49,9
Razem
78
100,0
3 872,10
100,0
Powierzchnia
[ha]
Współczynnik jeziorności obliczony dla zasięgu administracyjnego działania Nadleśnictwa
Gniezno wynosi 2,8.
Najważniejszym aktem prawnym z punktu widzenia ochrony wód i gospodarowania nimi jest
ustawa Prawo Wodne z 18 lipca 2001 roku (Dz. U. Nr 115, poz. 1229 z późn. zm.), które
reguluje
gospodarowanie
wodami
zgodnie
z zasadą
zrównoważonego
rozwoju,
w szczególności zlewniowe kształtowanie i ochronę zasobów wodnych, korzystanie z wód
oraz zarządzanie zasobami wodnymi.
3.2. Wody podziemne
Wody podziemne odgrywają istotną rolę w kształtowaniu stosunków hydrologicznych
każdego regionu: magazynują opady atmosferyczne i zasilają z tego zapasu źródła, rzeki,
jeziora, bagna i mokradła. Szczególne znaczenie dla szaty roślinnej mają płytko zalegające
- 90 -
wody gruntowe, które na terenach płaskich i nisko położonych, np. w dolinach rzek, są
zwykle najważniejszym czynnikiem decydującym o lokalnym zróżnicowaniu roślinności.
Wody podziemne są elementem środowiska, którego kondycja uzależniona jest od stanu
czystości powierzchni ziemi, gruntów, powietrza atmosferycznego, wód powierzchniowych,
a przede wszystkim od ilości wprowadzanych do ziemi ścieków i odpadów.
Zgodnie z podziałem hydrogeologicznym Polski (B. Paczyński, Atlas Rzeczypospolitej
Polskiej, 1999), obszar zajmowany przez Nadleśnictwo Gniezno leży na terenie
VI Wielkopolskiego regionu hydrogeologicznego. Wody podziemne występują na różnych
głębokościach w zależności od form geologicznych, konfiguracji terenu, rodzaju pokrywy
roślinnej i opadów. Wody o znaczeniu użytkowym znajdują się w piaszczysto-żwirowych,
podmorenowych utworach czwartorzędowych oraz drobnych piaskach trzeciorzędowych.
Obszar Nadleśnictwa Gniezno położony jest w zasięgu głównego zbiornika wód
podziemnych – GZWP 144 Wielkopolska Dolina Kopalna. Przebiega on równoleżnikowo
przez Wielkopolskę pasem o szerokości 3,5-20 km, stanowi podstawowe źródło zaopatrzenia
w wodę gmin: Witkowo, Niechanowo, Czerniejewo.
Zbiornik ten przecina równoleżnikowo teren Nadleśnictwa Gniezno. Jest to czwartorzędowy
zbiornik porowy, zajmuje powierzchnię 4000 km2; szacunkowe zasoby dyspozycyjne
wynoszą 480 tys. m3/dobę. Piętrem użytkowym jest poziom międzyglinowy dolny związany z
warstwami piaszczysto-żwirowymi. Miąższość osadów plejstoceńskiej warstwy wodonośnej
waha się od 11 m do 40 m, strop warstwy wodonośnej zalega na głębokości 17,0 do 40,6 m
p.p.t. Zwierciadło wody ma charakter subartezyjski i stabilizuje się na głębokości 2,6 – 20,5
m p.p.t. Zbiornik ten posiada największą wartość dla całej Wielkopolski ze względu na
rozciągłość, dużą miąższość i znaczną zasobność.
Poziom wodonośny charakteryzuje się średnią odpornością na zanieczyszczenia wód.
Zasilanie poziomu odbywa się poprzez spiaszczone gliny morenowe.
Poziom międzyglinowy dolny drenowany jest przez Wartę, Noteć i ich główne dopływy oraz
głęboko wcięte rynny glacjalne. Klasę czystości wód podziemnych zbiornika określono
w skali 5 klasowej jako klasę IV – są to wody o niezadowalającej jakości, zanieczyszczone,
wymagające uzdatnienia.
Wody podziemne
występują w czwartorzędowym
piętrze
wodonośnym.
Wg badań modelowych Wielkopolskiej Doliny Kopalnej zasilanie wynosi 5,9 m3/h/km2, tj.
1,6 l/s km2, co stanowi około 10 % wielkości średniego opadu. Dobra granulacja warstwy
- 91 -
wodonośnej sprawia, że parametry filtracyjne poziomu są korzystne: współczynnik filtracji
0,1 – 0,36 m/s w piaskach drobnych oraz do 3,6 m/h w żwirach. Uziarnienie ma zasadniczy
wpływ na wydajność studni, stąd wydajności są zróżnicowane i wahają się od 0,5 do
184,7 m3/h.
Czwartorzędowy poziom wodonośny
Jest on podzielony na dwa horyzonty wodonośne: w utworach piaszczystych w obrębie glin
morenowych, nad i pod glinami, o miąższości 1-20 m oraz horyzont przypowierzchniowy
o miąższości 2-5 m, lokalnie wyżej (ma on kontakty hydrauliczne z wodami pozostałych
horyzontów wodonośnych). Strefami hydraulicznymi są głównie rejony wymyć erozyjnych.
Horyzont przypowierzchniowy o zwierciadle swobodnym lokalnie napiętym stabilizuje się na
rzędnych od 92 m do 106 m n.p.m. Jest to nieciągły, lokalnie izolowany, horyzont
wodonośny.
Główne zasilanie tego poziomu pochodzi z opadów atmosferycznych. Powierzchnia
piezometryczna tego poziomu powtarza ukształtowanie powierzchni terenu. Z jeziorami
związane są strefy rynnowe biegnące równolegle do jezior (Ostrowickie, Skorzęcińskie,
Powidzkie). Rejony te stanowią obszary kontaktów hydraulicznych wód powierzchniowych.
Przez strefy rynnowe następuje zasilanie podstawowych poziomów wodonośnych.
Okolice Gniezna i obszarów położonych na północ, w kierunku Kłecka to obszar zalegania
drugiego ze zbiorników wód podziemnych o nazwie subzbiornik GZWP 143 Inowroclaw –
Gniezno. Jest to trzeciorzędowy zbiornik porowy, zajmuje powierzchnię 2000 km2;
szacunkowe zasoby dyspozycyjne wynoszą 96 tys. m3/dobę, średnia głębokość ujęć 120 m.
Klasę czystości wód podziemnych zbiornika określono w skali 5 klasowej jako klasę III – są
to wody o zadowalającej jakości.
Powiat gnieźnieński położony jest w marginalnej strefie rozległego okręgu geotermalnego
noszącego nazwę Okręgu Szczecińsko-Łódzkiego. Jest to strefa charakteryzująca się
najkorzystniejszymi warunkami występowania wód geotermalnych w Polsce – jest to również
rejon najwyższych temperatur.
- 92 -
Charakterystyka cytowanego obszaru przedstawia się następująco:
Powierzchnia
obszaru
[km2]
Objętość wód
geotermalnych
[km3]
Zasoby energii cieplnej
[mln ton paliwa
umownego]
Maksymalna
temperatura
wody [°C]
67 000
2 766
18 812
76
Głębokość
zalegania
[m]
2000 – 2700
Aktualnie nie planuje się wykorzystania tych zasobów ze względu na silne zasolenie, głębokie
zaleganie poziomu geotermalnego i związane z tym wysokie koszty jego eksploatacji.
3.3. Wody mineralne
Woda mineralna to według norm unijnych woda o zawartości przekraczającej 1000 mg
rozpuszczalnych składników mineralnych w 1 litrze. Tereny Nadleśnictwa Gniezno znajdują
się w zasięgu Regionu Niżowego występowania wód mineralnych (Z. Płochniewski, Atlas
Rzeczypospolitej Polskiej, 1999). Przeprowadzone w latach 60. ubiegłego wieku rozpoznanie
wykazało zaleganie na całym obszarze omawianego nadleśnictwa mineralnych wód
chlorkowych o różnym stopniu mineralizacji. Strop strefy wód mineralnych znajduje się na
głębokości od 200 do 500 metrów. Związane jest to z obecnością na tych terenach rozległych
złóż cechsztyńskiej soli kamiennej, wchodzących w skład Wału Kujawsko-Pomorskiego.
- 93 -
4. Szata leśna Nadleśnictwa
Obecny skład gatunkowy drzewostanów Nadleśnictwa Gniezno w znacznym stopniu
odbiega od ukształtowanych przed wiekami składów naturalnych zbiorowisk leśnych.
Antropopresja spowodowała zmianę zarówno składu gatunkowego drzewostanów jak
również zmianę poszczególnych fitocenoz leśnych. Gatunki drzew, które wykazywały
w przeszłości znaczący udział w budowie ówczesnych drzewostanów, należą dziś do
rzadkości. Niektóre zbiorowiska lasów liściastych zanikły zupełnie lub występują wyspowo
i fragmentarycznie na niewielkich, zachowanych jeszcze powierzchniach. Wyraźnemu
zwiększeniu uległ natomiast powierzchniowy udział porolnych zbiorowisk borowych.
Występująca obecnie roślinność ukształtowała się pod wpływem działalności ludzkiej, jak
również w wyniku naturalnych procesów sukcesyjnych.
Obszary leśne Nadleśnictwa Gniezno znajdują się w zasięgu naturalnego występowania
następujących gatunków drzew:
sosna zwyczajna ........................ (Pinus sylvestris)
cis pospolity .............................. (Taxus baccata)
brzoza brodawkowata ............... (Betula pendula)
brzoza niska .............................. (Betula humilis)
brzoza omszona ........................ (Betula pubescens)
dąb bezszypułkowy .................. (Quercus petraea)
dąb szypułkowy ........................ (Quercus robur)
grab zwyczajny ......................... (Carpinus betulus)
jarząb brekinia .......................... (Sorbus torminalis)
jesion wyniosły ......................... (Fraxinus excelsior)
klon polny ................................. (Acer campestre)
klon zwyczajny ......................... (Acer platanoides)
lipa drobnolistna ....................... (Tilia cordata
lipa szerokolistna …………….. (Tilia platyphyllos)
olsza czarna .............................. (Alnus glutinosa)
topola czarna ............................. (Populus nigra)
- 94 -
wiąz górski ................................ (Ulmus glabra)
wiąz polny ................................. (Ulmus campestris)
wiąz szypułkowy ....................... (Ulmus laevis).
oraz poza zasięgiem następujących gatunków:
świerk pospolity ..................... (Picea abies)
jodła pospolita ………..…….. (Abies alba)
modrzew europejski ..........… (Larix decidua)
buk zwyczajny………….…… (Fagus silvatica)
olsza szara ............................... (Alnus incana).
Gatunki reliktowe zachowały się w oligotroficznych wodach jezior – m.in. sit drobny, grążel
drobny. Gatunki borealne reprezentowane są m.in. przez bagno zwyczajne, grzybień biały,
grążel żółty, żurawinę błotną oraz siódmaczka leśnego. Na terenach torfowisk i bagien
spotkać można modrzewnicę zwyczajną, wełnianki, czermień błotną, rosiczkę okrągłolistną,
torfowce oraz widłaka jałowcowatego.
W aspekcie wczesnowiosennym liściastych lasów mieszanych i świeżych wyróżniają się
kolorowe kobierce kwitnących zawilców, konwalii majowej, konwalijki dwulistnej,
pierwiosnków, marzanki wonnej i przylaszczek. Występowanie różnorodności gatunkowej
szaty roślinnej zachowanych siedlisk lasowych wskazuje na ich stosunkowo niewielki stopień
zniekształcenia przez działalność człowieka.
Szata roślinna omawianego nadleśnictwa zachowuje wiele cech zbiorowisk występujących na
Niżu Środkowopolskim. Przeważają powierzchniowo, zróżnicowane na wiele zespołów
i wariantów, siedliska borów z dominującym udziałem sosny przy lokalnie znacznym
współudziale gatunków liściastych. Wśród zespołów liściastych odnotowano obecność
środkowoeuropejskich grądów, acidofilnych dąbrów i olsów porzeczkowych.
Na terenie Nadleśnictwa Gniezno stwierdzono występowanie następujących gatunków
chronionych, cennych i rzadkich:

gatunki roślin objęte ochroną ścisłą:
aldrowanda pęcherzykowata – Aldrovanda vesiculosa
buławnik czerwony – Cephalanthera rubra
- 95 -
centuria nadobna – Centaurium pulchellum
gnidosz błotny – Pedicularis palustris
goździk piaskowy – Dianthus arenarius
goździk pyszny – Dianthus superbus
grzybienie północne – Nymphaea candida
kłoć wiechowata – Cladium mariscus
kruszczyk błotny – Epipactis palustris
kruszczyk szerokolistny – Epipactis helleborine
lilia złotogłów – Lilium martagon
lipiennik Loesela – Liparis loeselii
listera jajowata – Listera ovata
naparstnica zwyczajna – Digitalis grandiflora
nasięźrzał pospolity – Ophioglossum vulgatum
paprotka zwyczajna – Polypodium vulgare
pływacz drobny – Urticularia minor
pływacz pośredni – Urticularia intermedia
pływacz zaniedbany – Urticularia australis
pływacz zwyczajny– Urticularia vulgaris
podkolan biały – Platanthera bifolia
przylaszczka pospolita – Hepatica nobilis
rosiczka długolistna – Drosera anglica
rosiczka okrągłolistna – Drosera rotundifolia
sasanka łąkowa – Pulsatilla pratensis
selery błotne – Apium repens
skrzyp pstry – Equisetum variegatum
śnieżyczka przebiśnieg – Galanthus nivalis
turzyca bagienna – Carex limosa
wawrzynek wilczełyko – Daphne mezereum
widłak jałowcowaty – Lycopodium annotinum
widłak goździsty – Lycopodium clavatum
widłak spłaszczony – Diphasiastrum complanatum

gatunki roślin objęte ochroną częściową:
bluszcz pospolity – Hedera helix
bobrek trójlistkowy – Menyanthes trifoliata
- 96 -
grążel żółty – Nuphar lutea
grzybienie białe – Nymphaea alba
kalina koralowa – Viburnum opulus
kocanki piaskowe – Helichrysum arenarium
konwalia majowa – Convallaria majalis
kopytnik pospolity – Asarum europaeum
kruszyna pospolita – Frangula alnus
marzanka wonna – Galium odoratum
pierwiosnka lekarska – Primula veris
porzeczka czarna – Ribes nigrum

gatunki roślin cennych, rzadkich i specjalnej troski:
gruszyczka jednostronna – Pirola secunda
kokoryczka wielokwiatowa – Polygonatum multiflorum
kokoryczka wonna – Polygonatum odoratum
kozłek lekarski – Valeriana officinalis
pajęcznica gałęzista – Anthericum ramosum
perłówka zwisła – Melica nutans
ponikło skąpokwiatowe – Eleocharis quinqueflora
niecierpek pospolity – Impatiens noli-tangere
wiciokrzew tatarski – Lonicera tatarica
wiciokrzew suchodrzew – Lonicera xylosteum.
Rolnictwo, osadnictwo i rozwój przemysłu zmieniły znacznie pierwotny obraz szaty roślinnej
omawianego obszaru, a człowiek niejednokrotnie przez swoją działalność gospodarczą
doprowadził do wyginięcia niektórych naturalnych składników flory i nieświadomie lub
świadomie wprowadza do niej nowe elementy.
Przedmiotem niniejszego opracowania jest roślinność aktualna (rzeczywista), która jest nie
tylko wyrazem przestrzennej mozaiki fizyczno-geograficznych warunków siedliskowych, ale
przede wszystkim wynikiem trwającej wiele wieków działalności ludzkiej. Na proces
synantropizacji szaty roślinnej składają się różne formy bezpośredniego i pośredniego
oddziaływania człowieka na środowisko przyrodnicze, których istotą (według J. B.
Falińskiego, 1990) są następujące zmiany we florze:
- 97 -
- eurotopizacja tj. zastępowanie składników o wąskiej amplitudzie ekologicznej przez
składniki o szerokiej skali możliwości życiowych,
- kosmopolityzacja tj. zastępowanie składników o ograniczonych zasięgach przez składniki
o zasięgach bardziej obszernych,
- alochtonizacja tj. zastępowanie składników miejscowych przez składniki obce,
- dyferencjacja i komplikacja tj. zastępowanie układów stosunkowo nielicznych, lecz dobrze
zrównoważonych, przez układy znacznie liczniejsze, lecz słabo zrównoważone oraz bardziej
skomplikowane i niejednorodne pod względem genetycznym, dynamicznym i historycznogeograficznym.
Obecnie (według cytowanego wyżej autora) synantropizacja osiąga najwyższy stopień (forma
hiperantropogeniczna) tam, gdzie działalność człowieka wprowadza do środowiska siły lub
substancje nieznane w wolnej przyrodzie lub występuje w niej w ilości dużo mniejszej np.
chemizacja środowiska, stała emisja ciepła i zanieczyszczeń, promieniowanie cieplne,
radioaktywne i elektromagnetyczne, urbanizacja, tworzenie nowych organizmów na drodze
inżynierii genetycznej itp.
Według J. Kondrackiego i J. Ostrowskiego (1994) obszar Nadleśnictwa Gniezno według
stopnia synantropizacji w poszczególnych mezoregionach fizyczno-geograficznych w skali
sześciostopniowej (1 – najwyższy, 6 – najniższy) przedstawia się następująco:
 mezoregion Pojezierza Gnieźnieńskiego – wysoki (3)
 mezoregion Sandrów Gnieźnieńskich– bardzo wysoki (2).
Pierwszym wiarygodnym źródłem informacji o florze Pojezierza Gnieźnieńskiego, w tym
także terenu omawianego nadleśnictwa, jest zielnik Józefa Szafarkiewicza zebrany
w okolicach Skorzęcina w latach 1846-64; liczy on 490 gatunków roślin.
Prace dotyczące flory Pojezierza Gnieźnieńskiego zawierają publikacje prof. Juliana Chmiela,
jest on także głównym autorem waloryzacji cennych siedlisk chronionych w ramach sieci
obszarów NATURA 2000. Drugim badaczem flory okolic Powidza i Skorzęcina jest W.
Żukowski. Prace obu ww. autorów zostały uwidocznione w literaturze.
Pojedyncze doniesienia florystyczne pochodzą także z okolic Miradza i Szczytnik
Duchownych.
- 98 -
4.1. Zbiorowiska leśne
Szata roślinna Nadleśnictwa Gniezno wykazuje dość duże zróżnicowanie – wynika ono ze
zróżnicowania siedliskowego, mozaikowości występowania powierzchniowych utworów
geologicznych, ukształtowania i rzeźby terenu, zmiennego uwilgotnienia, obecności
zbiorników wodnych i rzek.
Dominującymi powierzchniowo zespołami potencjalnej roślinności naturalnej są zbiorowiska
leśne: Querco-roboris-Pinetum – kontynentalny bór mieszany oraz Galio sylvaticiCarpinetum – grąd środkowoeuropejski.
Poniżej
przedstawiono
dominujące
jednostki
syntaksonomiczne
fitocenoz
leśnych
nadleśnictwa:
Klasa:
Vaccinio-Piceetea Br. Bl. 1939 (bory i lasy iglaste i mieszane)
Rząd:
Vaccinio-Piceetalia BR. Bl. 1939
Związek:
Dicrano-Pinion 1933
Zespół:
Leucobryo-Pinetum 1973 – suboceaniczny bór świeży
Zespół:
Querco roboris-Pinetum J. Mat. 1986 – kontynentalny bór mieszany
Klasa:
Querco-Fagetea Br. Bl. et V Lieg. 1937 (żyzne lasy liściaste)
Rząd:
Quercetalia pubescentis Br. Bl. 1937
Związek:
Quercion petraeae-pubescentis Jakucs 1961 em. Medw.-Korn. 1972
Zespół:
Potentillo albae-Quercetum Libb. 1933 – świetlista dąbrowa
Rząd:
Fagetalia silvaticae Pawł. 1928
Związek:
Carpinion betuli Oberd. 1953
Zespół:
Galio silvatici-Carpinetum Oberd. 1957 – grąd środkowoeuropejski
Związek:
Alno-Padion Knapp 1942 em. Medw.-Korn, ap. Mat. et Bor. 1957
Zespół:
Circaeo-Alnetum Oberd. 1953 – łęg jesionowo-olszowy
Klasa:
Alnetea glutinosae Br. Bl. et R. Tx. 1943 (lasy i zarośla bagienne)
Rząd:
Alnetalia glutinosae R. Tx. 1937
Związek:
Alnion glutinosae Malc 1929, Meier Drees 1936
- 99 -
Zespół:
Ribo nigri-Alnetum Sol.-Górn. 1987 – ols porzeczkowy
Zespół:
Sphagno squarrosi-Alnetum – ols torfowcowy
Syntetyczny przegląd zbiorowisk leśnych występujących na terenie Nadleśnictwa Gniezno
przedstawia się następująco:
Zespół: Leucobryo-Pinetum – suboceaniczny bór świeży
Zespół
ten
zasiedla
gleby
bielicowe
wykształcone
z
sandrowych,
luźnych,
średnioziarnistych piasków o niskim poziomie wód gruntowych. Drzewostany tworzy sosna
zwyczajna (Pinus sylvestris) z niewielką domieszką brzozy brodawkowatej (Betula pendula).
Warstwę podszytową tworzą: jałowiec (Juniperus communis), jarząb pospolity (Sorbus
aucuparia) i kruszyna pospolita (Frangula alnus) oraz samosiewy sosny i brzozy miernej
jakości hodowlanej. Runo tworzą następujące gatunki: borówka czarna (Vaccinium myrtillus),
borówka brusznica (Vaccinium vitis-vidaea), śmiałek pogięty (Deschampsia flexuosa),
mietlica pospolita (Agrostis tenuis), modrzaczek siny (Leucobryum glaucum), rokiet
cyprysowaty (Hypnum cupressiforme), widłoząb falisty (Dicranum undulatum), rokiet
pospolity (Entodon schreberi), widłak goździsty (Lycopodium clavatum), widłak jałowcowaty
(Lycopodium annotinum) oraz widłak spłaszczony (Lycopodium complanatum). Drzewostany
rosnące na siedlisku boru świeżego należą do silnie eksploatowanych (stosowanie rębni
zupełnej), są również najchętniej wykorzystywane w rekreacji (zbiór jagód, grzybów,
biwakowanie), dlatego też często podlegają one antropogenicznym zniekształceniom oraz
synantropizacji. W typowych postaciach tego zespołu występuje obficie śmiałek pogięty.
Według typologii leśnej jest to siedliskowy typ boru świeżego.
Obok ww. zbiorowiska na terenie Nadleśnictwa Gniezno występują także płaty
subatlantyckiego boru sosnowego zalegającego na glebach piaszczystych z niskim poziomem
wody gruntowej, wzbogaconego o gatunki umiarkowanie ciepłolubne, nawiązujące do
subkontynentalnych borów Peucedano-Pinetum z goryszem pagórkowym – Peucedanum
oreoselinum i jastrzębcem baldaszkowym – Hieracium umbellatum.
Zespół: Querco roboris-Pinetum – kontynentalny bór mieszany
Jest to mezotroficzne zbiorowisko leśne spełniające ważną rolę gospodarczą – produkuje ono
znaczącą masę drewna. Bory mieszane stanowią typologicznie przejściową grupę zbiorowisk
pomiędzy siedliskami borów iglastych i lasów liściastych. Duże powierzchnie omawianego
siedliska podlegają intensywnej gospodarce leśnej i dlatego bywają, głównie pod względem
- 100 -
składu gatunkowego, znacznie zniekształcone. W efekcie wielopokoleniowego protegowania
sosny powstawały zniekształcone monokultury tego gatunku łudząco podobne do zbiorowisk
borów. Kontynentalny bór mieszany obejmuje naturalne zbiorowiska dębowo-sosnowe
w typie siedliskowym boru mieszanego świeżego i częściowo – boru mieszanego wilgotnego.
Występowanie tego zbiorowiska uwarunkowane jest obecnością mezotroficznych, słabo
zbielicowanych, świeżych gleb gliniasto-piaszczystych.
Drzewostan tworzą współpanujące w zmiennych proporcjach sosna i dąb. W podszycie
panujące gatunki to dąb bezszypułkowy (Quercus petraea), jarząb pospolity (Sorbus
aucuparia), brzoza brodawkowata (Betula pendula), leszczyna pospolita (Corylus avellana)
oraz kruszyna pospolita (Frangula alnus).
W krzewinkowym lub trawiasto-mszystym runie występują następujące gatunki: borówka
czernica (Vaccinium myrtillus), gruszyczka okrągłolistna (Pirola rotundifolia), szczawik
zajęczy (Oxalis acetosella), siódmaczek leśny (Trientalis europaea), śmiałek pogięty
(Deschampsia flexuosa), tomka wonna (Anthoxanthum odoratum), kostrzewa owcza,
(Festuca ovina), mietlica pospolita (Agrostis vulgaris), trzcinnik leśny (Calamagrostis
arundinacea), pszeniec zwyczajny (Melampyrum pratense), orlica pospolita (Pteridium
aquilinum), narecznica krótkoostna (Dryopteris spinulosa), konwalia majowa (Convallaria
maialis), konwalijka dwulistna (Majanthemum bifolium) oraz mchy – rokiet pospolity
(Entodon schreberi), gajnik lśniący (Hylocomium splendens), rokiet pierzasty (Ptilium cristacastrensis) i płonnik strojny (Polytrichum attenuatum).
Zespół: Carici elongatae-Alnetum – ols
Olsy wykazują szeroką amplitudę pod względem troficznym: od silnie kwaśnych,
dystroficznych torfów przejściowych do obojętnych lub lekko zasadowych, bardzo żyznych
torfów niskich. Specyficzną cechą siedlisk olsowych jest swoista gospodarka wodna,
polegająca na przemiennym zasilaniu bądź to przez wody opadowe przy niskim poziomie
wód gruntowych, bądź też przez wysoko zalegające wody gruntowe o nieznacznej
ruchliwości w kierunku poziomym. W okresach wysokich stanów, woda pokrywa
powierzchnię gleby przez parę miesięcy warstwą głębokości od kilku do kilkudziesięciu
centymetrów. Występowanie zastoisk wody na powierzchni jest następstwem okresowego
podnoszenia się poziomu wód gruntowych. Konsekwencją tego zjawiska jest okresowa
przemienność przewagi procesów tlenowych względnie beztlenowych w powierzchniowych
warstwach gleby. Fitosocjolodzy wyróżniają dwie odmiany omawianego siedliska: ols
torfowiskowy (Sphagno-squarrosi-Alnetum) oraz ols porzeczkowy (Ribo nigri-Alnetum).
- 101 -
W drzewostanie dominuje jeden gatunek – olsza czarna (Alnus glutinosa) osiągająca z reguły
II – III bonitację. Warstwę krzewów budują krzewy porzeczki czarnej (Ribes nigrum), bzu
czarnego (Sambucus nigra), trzmieliny zwyczajnej (Evonymus europaea) i kruszyny
pospolitej (Frangula alnus). W runie występują licznie dwa gatunki charakterystyczne –
turzyca długokłosowa (Carex elongata) i psianka słodkogórz (Solanum dulcamara) oraz:
przytulia błotna (Galium palustre), przytulia bagienna (Galium uliginosum), skrzyp błotny
(Equisetum palustre), rzeżucha bagienna (Cardamine amara), jaskier kosmaty (Ranunculus
lanuginosus), narecznica błotna (Dryopteris thelypteris), karbieniec pospolity (Lycopus
europaeus), okrężnica bagienna (Hottonia palustris), wiechlina zwyczajna (Poa trivialis)
i trzcinnik lancetowaty (Calamagrostis canescens).
Drzewostany olsowe występują w terenach zastoiskowych, na obrzeżach dolin rzecznych oraz
w zagłębieniach o utrudnionym odpływie, na glebach torfowych, na peryferiach płaskich mis
jezior. Cechy charakterystyczne omawianego zbiorowiska to wyraźna, kępkowo-dolinkowa
struktura runa, gleba torfowa lub torfiasta (bez śladów murszenia) oraz kwaśny (pH 5,0 - 5,5)
odczyn gleby przy słabo kwaśnym (pH 6,0 - 6,5) odczynie stojących wód powierzchniowych.
Zbiorowiska olsów nie mają większego znaczenia w gospodarce leśnej; ze względu na
niedostępność spowodowaną zabagnieniem są też nieprzydatne do innych celów. Spełniają
natomiast ważną funkcję wodo i glebochronną; stanowią również początkowe stadium
szeregu sukcesyjnego zespołów leśnych. Ols porzeczkowy występuje na obszarze całego
nadleśnictwa na podłożu torfu niskiego, w izolowanych zagłębieniach terenu i na obrzeżach
dolin rzecznych.
Zespół: Circaeo-Alnetum – łęg jesionowo-olszowy
Zbiorowiska te występują na siedliskach lekko zabagnionych, pośrednich pomiędzy typowo
łęgowymi a olsowymi. Wykształcają się fragmentarycznie, zwykle wąskimi pasami wzdłuż
brzegów wód, a także na obrzeżach zbiorowisk łąkowych i szuwarowych. Są to tereny płaskie
w dolinach wolno płynących cieków wodnych, a także obszary źródliskowe; decydującym
czynnikiem jest tu powolny ruch wysoko stojących wód gruntowych przy braku zarówno
okresowo występujących zalewów powierzchniowych, jak i dłuższych okresów stagnacji.
Typowymi glebami łęgu jesionowo-olszowego są gleby murszowo-mineralne i mułowomurszowe z próchnicą typu hydromull, o odczynie obojętnym lub lekko kwaśnym. Kolejne
cechy charakterystyczne dla łęgu jesionowo-olszowego to szybki rozkład ściółki, dobre
wymieszanie próchnicy z częściami mineralnymi, brak warstwy fermentacyjnej, ślady
- 102 -
procesów aluwialnych lub dyluwialnych w glebie (lub na jej powierzchni) oraz brak śladów
długotrwałej stagnacji i utrudnionego odpływu wody.
W drzewostanach łęgowych dominuje olsza czarna (Alnus glutinosa) przy współudziale
jesiona wyniosłego (Fraxinus excelsior) – oba gatunki wykazują z reguły wysoką, I bonitację.
Często spotkać można obfite, łanowe odnowienia naturalne jesionu. Podszyt tworzą
następujące gatunki: czeremcha zwyczajna (Padus avium), leszczyna pospolita (Corylus
avellana), bez czarny (Sambucus nigra), trzmielina brodawkowata (Evonymus verrucosa)
oraz kruszyna pospolita (Frangula alnus). W wielowarstwowym, lecz nie w kępkowym (jak
w przypadku olsu) runie występują obficie higrofilne byliny: pokrzywa zwyczajna (Urtica
dioica), bodziszek cuchnący (Geranium robertianum), niecierpek pospolity (Impatiens nolitangere), rzeżucha gorzka (Cardamine amara), wiązówka błotna (Filipendula ulmaria),
świerząbek orzęsiony (Chaerophyllum hirsutum), kuklik zwisły (Geum rivale), kuklik
pospolity (Geum urbanum), jaskier rozłogowy (Ranunculus repens), knieć błotna (Caltha
palustris), jasnota plamista (Lamium maculatum), psianka słodkogórz (Solanum dulcamara),
czartawa drobna (Circaea alpina), turzyca odległokłosowa (Carex remota), śledziennica
skrętolistna (Chrysosplenium alternifolium), karbieniec pospolity (Lycopus europaeus),
skrzyp leśny (Equisetum silvaticum), ostrożeń błotny (Cirsium palustre) oraz gwiazdnica
gajowa (Stellaria nemorum).
Licznie występuje również chmiel zwyczajny (Humulus lupulus). Bujny rozwój runa
w omawianym zespole możliwy jest dzięki znacznemu dostępowi światła do dna lasu.
Zbiorowisko to nie zajmuje znacznych powierzchni – spełnia natomiast ważną rolę
biologicznego filtra chroniącego cieki wodne, a niekiedy także ich źródła, przed spływem
zanieczyszczeń.
Zespół: Galio silvatici-Carpinetum – grąd środkowoeuropejski
Zbiorowisko to wykazuje dużą zmienność siedliskową – wpływa na nią żyzność i wilgotność
gleby. Grądy wchodzą w kontakt ekologiczno-przestrzenny prawie ze wszystkimi typami
naturalnych
zbiorowisk
leśnych,
jakie
występują
na
Niżu
Środkowoeuropejskim:
z dąbrowami acidofilnymi, borami mieszanymi, dąbrowami ciepłolubnymi, lasami łęgowymi,
a nawet olsami. W lasach zagospodarowanych siedliska grądowe są często zajęte przez leśne
zbiorowiska zastępcze, powstałe w wyniku wprowadzania na siedliska zajęte pierwotnie przez
grądy upraw sosny z domieszką dębu.
- 103 -
Drzewostany omawianego zbiorowiska tworzą: grab zwyczajny (Carpinus betulus), dąb
szypułkowy i bezszypułkowy oraz miejscami lipa drobnolistna (Tilia cordata); na siedliskach
zniekształconych występuje sosna i brzoza. Gatunki runa tworzą: pszeniec gajowy
(Melampyrum nemorosum), gajowiec żółty (Galeobdolon luteum), przytulia leśna (Galium
silvaticum), jaskier różnolistny (Ranunculus auricomus), kostrzewa różnolistna (Festuca
heterophylla). Występowanie w runie gatunków borowych m.in. borówki czernicy
(Vaccinium myrtillus), pszeńca zwyczajnego (Melampyrum pratense), rokietu pospolitego
(Entodon schreberi) i siódmaczka leśnego (Trientalis europaea) wskazuje na zniekształcenie
fitocenozy. W warstwie krzewów stosunkowo słabo rozwiniętej występują leszczyna,
trzmielina europejska oraz podrosty gatunków liściastych. Zespoły grądów występują na
gliniastych,
pyłowych
i
piaszczysto-gliniastych
glebach
brunatnych,
płowych
i mullowoglejowych.
Wyróżnia się grądy niskie, typowe i wysokie. Siedliska ze względu na ich wysoką
produkcyjność
rolniczą,
zostały
w odległej
nieraz
przeszłości
wylesione
i
były
wykorzystywane pod uprawę, stąd też lasy grądowe zachowały się w niezmienionym stanie
jedynie w obrębie większych kompleksów leśnych lub też fragmentarycznie – w krajobrazie
typowo rolniczym. Według typologii leśnej zbiorowiska grądów związane są przede
wszystkim z siedliskowym typem lasu świeżego, grądy niskie – lasu wilgotnego, grądy
wysokie – lasu mieszanego świeżego.
4.2. Cenne siedliska przyrodnicze na terenie Nadleśnictwa Gniezno
W latach 2006 i 2007, na terenie Lasów Państwowych przeprowadzono inwentaryzację
wybranych siedlisk oraz gatunków roślin i zwierząt. Podstawy prawne tej inwentaryzacji
stanowiły:
-) Zarządzenie nr 31 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 19 lipca
2006 roku w sprawie ustalenia systemu okresowej powszechnej inwentaryzacji
gatunków roślin, zwierząt, innych organizmów i siedlisk przyrodniczych, mających
znaczenie wskaźnikowe przy ocenie stanu lasów oraz prognozowaniu zmian
w ekosystemach leśnych (znak sprawy: ZO – 732 – 2 – 18/2006)
oraz
-) Decyzja nr 61 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 25 lipca 2006 roku
w sprawie przeprowadzenia w roku 2006 i 2007 powszechnej inwentaryzacji siedlisk
- 104 -
przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory – o których mowa w Dyrektywach Rady:
Nr 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz
dzikiej fauny i flory oraz 92/62/WE z dnia 27 października 1997 r. w sprawie
dostosowania do postępu naukowo-technicznego dyrektywy 93/43/EWG w sprawie
ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, a także w sprawie
uzupełnienia inwentaryzacji bociana czarnego, orła bielika, orlika krzykliwego,
puchacza, żurawia i cietrzewia (znak sprawy: ZO-732-2-19/2006).
Przeprowadzona siłami leśników i naukowców inwentaryzacja stanowić ma punkt
odniesienia dla monitorowania zmian, jakie będą zachodziły na obszarach stanowiących
podstawę wyznaczania obszarów Natura 2000.
W tabeli zamieszczono zestawienie typów i powierzchni cennych siedlisk
przyrodniczych Nadleśnictwa Gniezno stwierdzonych podczas wykonanej w 2007 roku
inwentaryzacji (J. Chmiel):
Lp.
1.
2.
3.
Nazwa siedliska
Grąd środkowoeuropejski
Grąd środkowoeuropejski
Brzeziny bagienne
Kod
siedliska
Powierzchnia
ha
Ilość
wydzieleń
szt.
9170
67,05
21
9170a
63,77
29
91D0-1
12,25
6
91F0
43,75
20
4.
Łęgowe lasy dębowowiązowo-jesionowe
5.
Łęgi olszowe, olszowojesionowe i jesionowe
91E0-b
322,60
157
6.
Kwaśne dąbrowy
9190-2
175,11
40
7.
Ciepłolubne dąbrowy
91I0
202,75
55
887,28
328
Ogółem w Nadleśnictwie Gniezno
- 105 -
W celu zachowania i dostosowania składów docelowych drzewostanów cennych siedlisk
przyrodniczych zaleca się stosować składy gatunkowe zamieszczone w poniższej tabeli:
Nadleśnictwo Gniezno
Nazwa siedliska
Kod
siedliska
Typ siedliskowy
środkowoeuropejski
Ip. Dbs 10-70, Dbb 0-50
Typowa struktura
drzewostanu
Lp 20-30 Kl zw Jw i in 10-30
Gb-Db
a1 - 70-80%
IIp. Gb 30-70, Lp 10-60
a2 - 50-60%
Kl i in. 10-20
LMw
Ip. Dbs 10-70 Dbb 0-50
Gb-Db
a1 - 60-70%
9170
(Galio-Carpinetum)
Docelowy skład gatunkowy
drzewostanu - %
budowa pionowa
LMśw
Typowa struktura
drzewostanu
Grąd
Typ lasu
Gb 20-30, Lp Jw i in 10-30
IIp. Gb 30-70 Lp 10-60
a2 - 60-80%
Kl. zw i inne 10-20
Lśw
Ip. Dbs 10-70 Dbb 0-10
Lp 20-60,
Typowa struktura
drzewostanu
Gb-Db
a1 - 60-70%
IIp. Gb 60-80, Lp Kl.zw
a2 - 60-80%
i in. 20-40
Lw
Typowa struktura
drzewostanu
Ip. Dbs 40-70 Dbb 0-10
Gb 20-30,
Gb-Db
a1 - 60-70%
Ip. Dbb 50-70 Dbs 0-20
BMśw
kwaśne dąbrowy
(CalamagrostioQuercetum)
9190-2
Zdecydowana
przewaga Dbb
Db
So 10-20
Brz.b 0-10
Os i in 0-5
Ip. Dbb 30-60 Dbs 20-40
LMśw
Db
Przewaga Dbb
Lp Jw i in 10-30
IIp. Gb 60-80, Lp Kl.zw i inne
20-40
a2 - 60-80%
Śródlądowe
Kl. zw Jw Gb i in. 10-30
So 0-10
Brz.b 0-10 Os i in 0-5
- 106 -
Nadleśnictwo Gniezno
Nazwa siedliska
Kod
siedliska
Typ siedliskowy
Typ lasu
Docelowy skład gatunkowy
drzewostanu - %
budowa pionowa
Łęgi wierzbowe,
olszowe i jesionowe
(Salicetum albofragilis, Alnenion
glutinoso-incanae)
Niżowy łęg
olszowy, olszowojesionowy i
jesionowy
91E0
91E0-b
OlJ (Lłb)
Ip. Ol 50-70, Js 20-40,
Js-Ol
Wz i in. 0-10
(Fraxino-Alnetum)
Ip. Js 20-60, Wzp 20-60, Dbs 020 Wz g Wz s Ol Lp Klz Tpb i
in. 10
Lł (Lłw)
Łęgowe lasy
dębowo-wiązowojesionowe
91F0
(Ficario-Ulmetum)
Typowa struktura
drzewostanu
Wz-Js
IIp. Wz s. 50, Gb 30
drzewostan
Tp b Kl p Lp i in. 20
dwu, trzypiętrowy
III p. Czm zw Gb Lp Kl Kl p. Jb
LMśw Typowa
struktura
drzewostanu
Ip. Dbb 10-60,
Ciepłolubne dąbrowy
(Quercetalia
pubescenti-petraeae)
Dbs 10-60, Lp 0-20
91I0
a1 o wys. 15-30 m,
pokr. - 60%
Db
Kl 0-10, So 0-10,
Brzb 0-10
a2 o wys. 8-15 m,
pokr. - 5%
Ip. Brz om 50-60
Brzezina bagienna
(Vaccinio uliginosiBetuletum
pubescentis)
91D0 - 1
BMb
So - Brz
om
So 20-30
Św i in. 20
- 107 -
Zasięgi zinwentaryzowanych cennych siedlisk leśnych zostały naniesione na
gospodarczo-przeglądowe mapy cięć rębnych w skali 1: 10 000 dla wszystkich leśnictw.
W przypadku realizacji użytkowania rębnego na tych siedliskach możliwe jest
stosowanie zaproponowanych w tabeli składów odnowieniowych w celu ich restytucji. Ze
względu na konieczność zachowania w stanie naturalnym cennych siedlisk leśnych (lub
odtworzenia ich stanu) należy tak planować przebudowę i/lub odnowienie, by nie powodować
ich deprecjacji.
- 108 -
5. Drzewostany
5.1. Bogactwo gatunkowe
Charakterystykę bogactwa gatunkowego rozpatrywanego pod względem ilości gatunków
drzew tworzących drzewostany przedstawia tabela – wzór nr 13: Zestawienie powierzchni
(ha) drzewostanów według grup wiekowych i bogactwa gatunkowego:
Wiek
Obręb,
Nadleśnictwo
Bogactwo gatunkowe,
drzewostany
Jednostka
1
2
3
Obręb
Popowo
Podleśne
Obręb
Skorzęcin
Nadleśnictwo
Gniezno
<=40
41-80
>80
4
5
6
Ogółem
Ogółem
(%)
7
8
jednogatunkowe
ha
502,40
1842,36
306,34
2651,10
40,9
dwugatunkowe
ha
719,25
982,90
436,87
2139,02
33,0
trzygatunkowe
ha
589,14
361,12
298,97
1249,23
19,3
cztero- i więcej gatunkowe
ha
232,24
132,84
72,92
438,00
6,8
jednogatunkowe
ha
1298,64 3909,71
936,33
6144,68
53,6
dwugatunkowe
ha
769,97 1643,83
731,18
3144,98
27,4
trzygatunkowe
ha
650,28
581,99
259,72
1491,99
13,0
cztero- i więcej gatunkowe
ha
227,16
297,49
108,25
682,90
6,0
jednogatunkowe
ha
1801,04 5752,07 1242,67
8795,78
49,0
dwugatunkowe
ha
1489,22 2626,73 1168,05
5284,00
29,5
trzygatunkowe
ha
1239,42
943,11 558,69
2741,22
15,3
cztero- i więcej gatunkowe
ha
509,40
430,33
1120,90
6,2
181,17
Prezentowane w powyższej tabeli dane wskazują na znaczny stopień zróżnicowania
bogactwa gatunkowego drzewostanów obu obrębów leśnych. W nadleśnictwie dominują
drzewostany jednogatunkowe (49,0%). Wielogatunkowość (cztery i więcej gatunków)
drzewostanów omawianego nadleśnictwa uwidacznia się w drzewostanach do 40 lat
(głównie w uprawach i młodnikach).
- 109 -
5.2. Struktura pionowa
Zróżnicowanie budowy pionowej drzewostanów Nadleśnictwa Gniezno przedstawia tabela –
wzór nr 14: Zestawienie powierzchni (ha) drzewostanów według grup wiekowych i struktury:
Wiek
Obręb,
Nadleśnictwo
Bogactwo
gatunkowe,
drzewostany
Jednostka
1
2
3
jednopiętrowe
ha
2036,94
3311,43
930,89
6279,26
96,9
dwupiętrowe
ha
-
2,57
31,27
33,84
0,5
wielopiętrowe
ha
-
-
-
-
-
przerębowe
ha
-
-
-
-
-
KO i KDO
ha
6,09
5,22
152,94
164,25
2,6
jednopiętrowe
ha
2990,76
6411,39
1803,63
11205,78
97,7
dwupiętrowe
ha
-
6,68
131,71
138,39
1,2
wielopiętrowe
ha
-
-
-
-
-
przerębowe
ha
-
-
-
-
-
KO i KDO
ha
5,29
14,95
100,14
120,38
1,1
jednopiętrowe
ha
5027,70
9722,82
2734,52
17485,04
97,5
dwupiętrowe
ha
-
9,25
162,98
172,23
1,0
wielopiętrowe
ha
-
-
-
-
-
przerębowe
ha
-
-
-
-
-
KO i KDO
ha
11,38
20,17
253,08
284,63
1,5
Obręb
Popowo
<=40
41-80
>80
4
5
6
Ogółem
Ogółem
(%)
7
8
Podleśne
Obręb
Skorzęcin
Nadleśnictwo
Gniezno
Wśród drzewostanów Nadleśnictwa Gniezno dominują zdecydowanie drzewostany
jednopiętrowe zajmujące 97,5 % udziału powierzchniowego. Udział drzewostanów
dwupiętrowych jest niewielki –1 %. Udział drzewostanów w KO i KDO to 1,5 % udziału
powierzchniowego. Drzewostany o budowie wielopiętrowej i przerębowej nie występują.
- 110 -
Czynnikami determinującymi obecny stopień zróżnicowania budowy pionowej jest panujący
udział siedlisk oraz panująca w okresie powojennym tendencja do zalesiania gruntów
porolnych jednym gatunkiem (z reguły – sosną) bez względu na występujące (niekiedy
znaczne i nierozpoznane) zróżnicowanie siedliskowe.
5.3. Pochodzenie drzewostanów
Rodzaj i pochodzenie drzewostanów Nadleśnictwa Gniezno prezentuje tabela – wzór nr 15,
w której zestawiono ich powierzchnię w trzech grupach wiekowych: Zestawienie powierzchni
(ha) według rodzajów i pochodzenia drzewostanów oraz grup wiekowych:
Obręb,
Nadleśnictwo
Obręb
Bogactwo gatunkowe,
drzewostany
Wiek
Jednostka
<=40
41-80
>80
Ogółem
Ogółem
(%)
odroślowe
ha
3,87
3,17
4,09
11,13
0,2
samosiew
ha
37,67
-
-
37,67
0,6
z sadzenia
ha
2001,49
3316,05
1111,01
6428,55
99,2
Ogółem obręb
ha
2043,03
3319,22
1115,10
6477,35
100,0
odroślowe
ha
6,43
2,74
-
9,17
0,1
samosiew
ha
28,25
12,32
4,91
45,48
0,4
z sadzenia
ha
2961,37
6417,96
2030,57
11409,90
99,5
Ogółem obręb
ha
2996,05
6433,02
2035,48
11464,55
100,00
odroślowe
ha
10,30
5,91
4,09
20,30
0,1
samosiew
ha
65,92
12,32
4,91
83,15
0,5
z sadzenia
ha
4962,86
9734,01
3141,58
17838,45
99,4
ha
5039,08
9752,24
3150,58
17941,90
100,00
Popowo
Podleśne
Obręb
Skorzęcin
N-ctwo
Gniezno
Ogółem Nadleśnictwo
Z analizy danych zawartych w tabeli wynika, że zdecydowana większość drzewostanów
Nadleśnictwa Gniezno pochodzi z odnowień sztucznych – zajmują one 99,4% powierzchni
leśnej. Odnowienia naturalne – z samosiewu wykazano na 0,5 % ogólnej powierzchni leśnej –
- 111 -
tworzą je głównie brzoza, osika oraz sosna. Drzewostany pochodzenia odroślowego stanowią
zaledwie 0,1% ogólnej powierzchni drzewostanów – zaliczono do nich tylko te, w których
z odrośli pochodzi ponad 50 % warstwy drzew. Rosną one na siedliskach bagiennych (ols, ols
jesionowy), a gatunkiem który je tworzy jest olcha.
5.4. Zgodność składu gatunkowego drzewostanów z warunkami siedliskowymi
Analizę zgodności składu gatunkowego drzewostanów z warunkami siedliskowymi wykazano
zgodnie z wytycznymi Instrukcji urządzania lasu. Uprawy i młodniki do lat 10 oceniono
według § 68, ust. 4 w dziale elaboratu Ocena gospodarki ubiegłego okresu. Ocenę zgodności
składu gatunkowego drzewostanów starszych przeprowadzono według § 220, ust. 6. W
drzewostanach niezgodnych z siedliskiem dodatkowo wyróżniono:
a)
niezgodność obojętną – w przypadku, gdy zalecany gatunek liściasty zastąpiony jest
przez inny gatunek liściasty;
b) niezgodność negatywną – gdy zalecany gatunek liściasty lub modrzew zastąpiony jest
przez sosnę lub świerk.
Zestawienie powierzchni według zgodności składu gatunkowego z siedliskiem przedstawia
wzór nr 20. W zestawieniu tym za podstawę zgodności składu gatunkowego przyjęto:
a) aktualne typy siedliskowe lasu określone w planie u.l.,
b) gospodarcze typy drzewostanów zgodnie z orientacyjnymi składami gatunkowymi
upraw zatwierdzonych na posiedzeniu I KTG.
Powierzchnia [ha]
Grupa drzewostanów
Typ siedliskowy
lasu
Zgodny
%
Częściowo
zgodny
%
Niezgod
-ny
negatyw
-nie
%
Niezgodny
obojętnie
%
Obręb Popowo Podleśne
Bśw
25,41
87,0
3,81
13,0
-
-
-
-
BMśw
2431,27
78,8
648,69
21,0
-
-
5,99
0,2
BMw
12,85
31,8
26,86
66,4
-
-
0,72
1,8
LMśw
1103,15
52,3
997,59
47,3
1,06
0,0
9,08
0,4
- 112 Powierzchnia [ha]
Grupa drzewostanów
Typ siedliskowy
lasu
%
Niezgod
-ny
negatyw
-nie
%
Niezgodny
obojętnie
%
Zgodny
%
Częściowo
zgodny
LMw
4,97
3,2
116,17
73,4
10,46
6,6
26,50
16,8
LMb
-
-
4,73
100
-
-
-
-
Lśw
26,35
5,1
397,75
77,4
43,91
8,6
45,88
8,9
Lw
9,77
2,7
197,29
54,3
18,07
5,0
137,99
38,0
Ol
41,74
63,8
1,27
1,9
-
-
22,42
34,3
OlJ
-
-
89,50
84,7
1,98
1,9
14,12
13,3
3655,51
56,4
2483,66
38,4
75,48
1,1
262,70
4,1
Razem
Obręb Skorzęcin
Bśw
221,60
98,9
2,48
1,1
-
-
BMśw
3696,26
77,9
1034,30
21,8
-
-
12,75
0,3
LMśw
2633,62
52,6
2345,30
46,8
-
-
28,39
0,6
LMw
3,18
7,0
17,60
38,7
13,94
30,6
10,80
23,7
Lśw
197,57
23,7
353,30
42,3
221,90 26,6
62,38
7,5
Lw
9,08
2,7
106,27
31,4
37,52
11,3
184,84
54,6
Ol
33,99
97,5
0,88
2,5
-
-
OlJ
2,21
0,9
224,04
93,3
2,45
1,0
11,49
4,8
6797,51
59,3
4084,17
35,6
275,81
2,4
310,65
2,7
Razem
-
-
Nadleśnictwo Gniezno
Bśw
247,01
97,5
6,29
2,5
-
-
-
-
BMśw
6127,53
78,3
1683,00
21,5
-
-
18,74
0,2
BMw
12,85
31,8
26,86
66,4
-
-
0,72
1,8
LMśw
3736,77
52,5
3342,89
47,0
1,06
0,0
33,86
0,5
LMw
8,15
4,0
133,77
65,7
24,40
12,0
37,30
18,3
LMb
-
-
4,73
100,0
-
-
-
Lśw
223,92
16,6
751,05
55,7
265,81 19,7
108,26
8,0
Lw
18,85
2,7
303,56
43,3
55,59
7,9
322,83
46,1
Ol
75,73
75,5
2,15
2,1
-
-
22,42
22,4
OlJ
2,21
0,6
313,54
90,7
4,43
1,3
25,61
7,4
- 113 Powierzchnia [ha]
Grupa drzewostanów
Typ siedliskowy
lasu
Razem
Zgodny
%
Częściowo
zgodny
10453,02
58,3
6567,85
%
Niezgod
-ny
negatyw
-nie
%
Niezgodny
obojętnie
%
36,6
351,29
1,9
569,74
3,2
Z wyżej zamieszczonych zestawień wynika znaczne zróżnicowanie zgodności składów
gatunkowych w poszczególnych siedliskach i grupach siedlisk. W ujęciu procentowym jest
ono identyczne na terenach obu obrębów leśnych. Rozpatrując nadleśnictwo jako całość
uwidacznia się dominacja drzewostanów zgodnych z GTD – występują one na 58,3%
powierzchni. Częściowa zgodność występuje głównie w przypadku siedlisk lasowych, gdzie
nie występują przyjęte w gospodarczych typach drzewostanów takie gatunki jak dąb i buk –
na ich miejscu występuje natomiast sosna.
6. Ekologiczna ocena stanu lasu
Na ekologiczną ocenę stanu lasu składa się określenie aktualnego stanu siedliska i formy
degeneracji lasu (ekosystemu leśnego).
6.1. Formy aktualnego stanu siedliska
Formy aktualnego stanu siedlisk leśnych ustala się wyróżniając grupy siedlisk w stanie
naturalnym, zniekształconym i zdegradowanym z uwzględnieniem:
 grup wiekowych drzewostanów:
do 40 lat,
41-80 lat,
powyżej 80 lat,
- 114 -
 grup żyznościowych siedlisk (bory, bory mieszane, lasy mieszane oraz lasy),
wyróżniając w ramach nich:
– naturalne,
– zniekształcone,
– zdegradowane,
– silnie zdegradowane.
Dane zawarte we wzorze nr 21: Zestawienie powierzchni według grup typów siedliskowych
lasu, stanu lasu i grup wiekowych prezenuje tabela zamieszczona na stronie następnej:
Powierzchnia ha
Obręb,
Nadleśnictwo
1.
Grupa
siedlisk
2.
Forma stanu
siedliska
3.
Wiek
Ogółem
<=40
41-80
>80
4.
5.
6.
Ogółem
(%)
7.
8.
naturalne
3,81
-
-
3,81
0,1
zniekształcone
3,60
13,64
8,17
25,41
0,4
naturalne
362,22
146,71
216,90
725,83
11,5
zniekształcone
797,17
1482,72
120,66
2400,55
38,1
naturalne
264,28
353,01
398,95
1016,24
16,1
zniekształcone
317,73
848,67
91,07
1257,47
19,9
naturalne
176,58
201,96
211,25
589,79
9,4
zniekształcone
61,53
198,51
27,18
287,22
4,5
naturalne
863,00
775,68
868,02
2506,70
37,0
zniekształcone
1180,03
2543,54
247,08
3970,65
63,0
naturalne
1,66
-
2,12
3,78
0,0
zniekształcone
29,87
190,43
-
220,30
2,0
naturalne
388,00
449,93
255,14
1093,07
9,8
zniekształcone
1013,20
2548,73
88,32
3650,25
32,6
naturalne
730,28
1352,54
1258,57
3341,39
29,8
zniekształcone
394,71
1138,41
174,72
1707,84
15,3
naturalne
219,05
337,32
201,79
758,16
6,8
zniekształcone
98,13
291,31
25,26
414,70
3,7
naturalne
1448,76
2260,39
1746,03
5455,18
46,4
zniekształcone
1547,29
4172,63
289,45
6009,37
53,6
5,47
-
2,12
7,59
0,0
bory
bory
mieszane
Obręb
Popowo
Podleśne
lasy
mieszane
lasy
ogółem
bory
bory
mieszane
Obręb
Skorzęcin
lasy
mieszane
lasy
ogółem
Ogółem
bory
naturalne
- 115 Powierzchnia ha
Obręb,
Nadleśnictwo
1.
Grupa
siedlisk
2.
N-ctwo
Gniezno
bory
mieszane
lasy
mieszane
Forma stanu
siedliska
3.
Wiek
Ogółem
<=40
41-80
>80
4.
5.
6.
Ogółem
(%)
7.
8.
zniekształcone
33,47
204,07
8,17
245,71
1,4
naturalne
750,22
596,64
472,04
1818,90
10,4
zniekształcone
1810,37
4031,45
208,98
6050,80
34,6
naturalne
994,56
1705,55
1657,52
4357,63
24,9
zniekształcone
712,44
1987,08
265,79
2965,31
17,0
naturalne
395,63
539,28
413,04
1347,95
7,7
zniekształcone
159,66
489,82
52,44
701,92
4,0
naturalne
2311,76
3036,07
2614,05
7961,88
43,0
zniekształcone
2727,32
6716,17
536,53
9980,02
57,0
lasy
N-ctwo
Gniezno
Ogółem
Dane zawarte we wzorze nr 21 pozwalają na sformułowanie następujących wniosków.
Przeważają siedliska zniekształcone (głównie porolne) zajmujące 57% powierzchni.
Największy udział zniekształcenia wykazuje grupa borów mieszanych (34,6%). Naturalność
siedliska wykazuje 43% powierzchni drzewostanów. Cennym zjawiskiem jest brak siedlisk
zdegradowanych i silnie zdegradowanych.
6.2. Formy degeneracji ekosystemu leśnego
Jedną z form degeneracji lasu jest jego borowacenie (pinetyzacja). Określa się ją dla
drzewostanów na siedliskach borów mieszanych, lasów mieszanych i lasów. W zależności od
udziału sosny lub świerka w górnej warstwie drzew wyróżnia się:
a) borowacenie słabe – przy udziale sosny lub świerka w składzie gatunkowym
drzewostanu wynoszącym:
ponad 80 % na siedliskach borów mieszanych,
50 – 80 % na siedliskach lasów mieszanych,
- 116 -
10 – 30 % na siedliskach lasowych,
b) borowacenie średnie, jeżeli udział sosny lub świerka wynosi:
ponad 80 % na siedliskach lasów mieszanych,
30 – 60 % na siedliskach lasowych,
c) borowacenie mocne, jeżeli udział sosny lub świerka w składzie gatunkowym
drzewostanu wynosi ponad 60 % na siedliskach lasowych.
Występowanie omawianego procesu prezentuje zamieszczona niżej tabela – wzór nr 22:
Zestawienie powierzchni według form degeneracji lasu – borowacenie:
Obręb,
Nadleśnictwo
1.
Stopień
Jednoborowacenia
stka
2.
3.
Wiek
<=40
41-80
>80
4.
5.
6.
Ogółem
Ogółem (%)
7.
8.
brak
ha
909,79
489,57
208,90
1608,26
24,8
Popowo
słabe
ha
970,85
1880,42
468,85
3320,12
51,3
Podleśne
średnie
ha
143,59
857,15
413,42
1414,16
21,8
mocne
ha
18,80
92,08
23,93
134,81
2,1
brak
ha
695,88
769,00
213,17
1678,05
14,6
słabe
ha
1631,98
3634,38
743,24
6009,60
52,4
średnie
ha
571,35
1750,90
1032,16
3354,41
29,3
mocne
ha
96,84
278,74
46,91
422,49
3,7
brak
ha
1605,67
1258,57
422,07
3286,31
18,3
Nadleśnictwo
słabe
ha
2602,83
5514,80
1212,09
9329,72
52,0
Gniezno
średnie
ha
714,94
2608,05
1445,58
4768,57
26,6
mocne
ha
115,64
370,82
70,84
557,30
3,1
Skorzęcin
Drugą z form degeneracji lasu jest jego monotypizacja. Dotyczy ona ujednolicenia
gatunkowego lub wiekowego drzewostanów określonego dla kompleksów o powierzchni
powyżej 200 ha oraz w przypadkach, gdy drzewostany jednogatunkowe lub jednowiekowe
występują na zwartych powierzchniach (około 100 ha). Tę formę degeneracji wyróżnia się dla
sosny i świerka.
- 117 -
Rozróżnia się tu:
 monotypizację pełną, gdy udział drzewostanów jednego gatunku i jednej klasy wieku
wynosi ponad 80 %,
 monotypizację częściową, gdy udział drzewostanów jednego gatunku i jednej klasy wieku
wynosi 50 - 80 % lub gdy udział jednej klasy wieku drzewostanów różnych gatunków
i jednej klasie wieku przekracza 80 %.
Występowanie omawianego procesu prezentuje zamieszczona niżej tabela – wzór nr 23:
Zestawienie powierzchni według form degeneracji lasu – monotypizacja.
Obręb,
Nadleśnictwo
1.
Stopień
Jednomonotypizacji stka
2.
3.
Wiek
<=40
41-80
>80
4.
5.
6.
Ogółem
Ogółem (%)
7.
8.
brak
ha
2016,41
2989,26
1115,10
6120,77
94,5
częściowa
ha
21,97
153,33
-
175,30
2,7
pełna
ha
4,65
176,63
-
181,28
2,8
brak
ha
1814,89
5449,05
2035,48
9299,42
81,1
częściowa
ha
414,22
91,20
-
505,42
4,4
pełna
ha
766,94
892,77
-
1659,71
14,5
brak
ha
3831,30
8438,31
3150,58
15420,19
85,9
częściowa
ha
436,19
244,53
-
680,72
3,8
pełna
ha
771,598
109,40
-
1840,99
10,3
Popowo
Podleśne
Skorzęcin
Nadleśnictwo
Gniezno
Monotypizacja pełna uwidacznia się wyraźnie w monokulturach sosnowych na terenie obrębu
Skorzęcin, w drzewostanach młodszych i średnich klas wieku. Zdecydowana większość
drzewostanów (około 86%) nie wykazuje monotypizacji.
Kolejną formą degeneracji ekosystemu leśnego jest neofityzacja – wynika ona ze sztucznej
uprawy lub samoistnego wnikania do drzewostanów gatunków drzew i krzewów obcego
pochodzenia.
- 118 -
Występowanie omawianego procesu prezentuje zamieszczona niżej tabela – wzór nr 24:
Zestawienie powierzchni według form degeneracji lasu – neofityzacja:
Wiek
Obręb,
Nadleśnictwo
Gatunek obcy
1.
2.
Sosna Banksa
>80
4.
5.
6.
Ogółem
Ogółem (%)
7.
8.
3,70
11,87
15,57
1,4
41,33
17,87
16,90
76,10
6,5
Sosna wejmutka
-
12,36
9,13
21,49
1,8
Daglezja zielona
14,96
8,47
26,74
50,17
4,4
Dąb czerwony
158,65
40,85
11,75
211,25
18,1
Robinia akacjowa
261,54
418,32
93,20
773,06
66,4
11,58
4,73
-
16,31
1,4
488,06
506,30
169,59
1163,95
100,0
Sosna Banksa
4,07
9,87
-
13,94
0,8
Sosna czarna
2,12
-
4,07
6,19
0,3
Sosna wejmutka
-
14,57
5,32
19,89
1,1
Daglezja zielona
69,12
46,59
72,25
187,96
10,6
Dąb czerwony
176,56
135,20
10,03
321,79
18,2
Robinia akacjowa
247,27
782,70
136,63
1166,60
66,0
26,95
15,33
10,05
52,33
3,0
526,09
1004,26
238,35
1768,70
100,0
Sosna Banksa
4,07
13,57
11,87
29,51
1,0
Sosna czarna
43,45
17,87
20,97
82,29
2,8
Sosna wejmutka
-
26,93
14,45
41,38
1,4
Daglezja zielona
84,08
55,06
98,99
238,13
8,1
Dąb czerwony
335,21
176,05
21,78
533,04
18,2
Robinia akacjowa
508,81
1201,02
229,83
1939,66
66,1
38,53
20,06
10,05
68,64
2,4
1 014,15
1 510,56
407,94
2 932,65
100,0
Kasztanowiec zwyczajny
Razem obręb Popowo Podleśne
Obręb
Skorzęcin
41-80
-
Sosna czarna
Obręb
Popowo
Podleśne
<=40
Kasztanowiec zwyczajny
Razem obręb Skorzęcin
N-ctwo
Gniezno
Kasztanowiec zwyczajny
Ogółem Nadleśnictwo Gniezno
- 119 -
Udział gatunków obcych w składzie gatunkowym drzewostanu – jeżeli gatunek występuje, to
przypisano mu całą powierzchnię pododdziału.
Neofityzacja w drzewostanach Nadleśnictwa Gniezno związana jest z obecnością siedmiu
gatunków obcego pochodzenia w górnej warstwie drzewostanu.
Największy udział powierzchniowy (około 66 %) wykazuje robinia akacjowa (Robinia
pseudoacacia) – gatunek ten stwierdzono na łącznej powierzchni 1939,66 ha. Drugim pod
względem udziału powierzchniowego gatunkiem jest dąb czerwony (Quercus rubra)
zajmujący powierzchnię 533 ha (udział 18,2%). Kolejne miejsca zajęły: daglezja zielona
(Pseudotsuga menziesii) z 8,1 % udziałem powierzchniowym oraz sosna czarna (Pinus nigra)
– udział 2,8 %.
Ponadto na terenie Nadleśnictwa Gniezno stwierdzono również występowanie następujących
neofitów:

śnieguliczka biała (Symphoricarpus albus) – występuje przy osadach, nieczynnych
cmentarzach i parkach;

bez lilak (Syringa vulgaris) – występuje przy zabudowaniach, terenach zdewastowanych
po dawnych osadach, przy cmentarzach i w parkach;

niecierpek drobnokwiatowy (Impatiens parviflora) i niecierpek pospolity (Impatiens noli-
tangere) – spotykane masowo na żyznych siedliskach lasowych.
Z obcych gatunków – neofitów w warstwie podszytowej stwierdzono obecność:

czeremchy późnej w 2162 wydzieleniach na łącznej powierzchni 9553,49 ha,

robinii akacjowej w 149 wydzieleniach na łącznej powierzchni 510,43 ha.
- 120 -
7. Fauna
7.1. Ryby
Zbiorniki wodne zlokalizowane na terenie zasięgu administracyjnego działania Nadleśnictwa
Gniezno zajmują łączną powierzchnię 3872,10 ha. Sieć rzeczną tworzą rzeki – Wełna, Noteć
Zachodnia i Meszna. Przeprowadzone w latach 1997-99 badania ichtiologów potwierdzają
fakt dużej różnorodności gatunkowej ichtiofauny występującej w tych wodach. Bogactwo
ichtiofauny wód jezior i rzek położonych na terenie Nadleśnictwa Gniezno podnosi
atrakcyjność tych terenów dla rekreacji i turystyki. Jedną z jej form jest możliwość
uprawiania wędkarstwa (przede wszystkim jeziorowego). Kompletną listę gatunków ryb
zamieszczono poniżej.
Gromada: RYBY - PISCES
Nazwa gatunkowa
Kategoria
Lp.
łacińska
polska
ochronności
zagrożenia
1.
Sielawa
Coregonus albula
R
V, K
2.
Sieja
Coregonus lavaretus
R
V, K, B
3.
Jelec
Leuciscus leuciscus
R
B
4.
Kleń
Leuciscus cephalus
R
B
5.
Jaź
Leuciscus idus
R
B
6.
Boleń
Aspius aspius
R
B
7.
Szczupak
Esox locius
R
V, L
8.
Płoć
Rutilus rutilus
R
B
9.
Okoń
Perca fluviatilis
R
B
10.
Lin
Tinca tinca
R
V, K
11.
Kiełb
Gobio gobio
-
V, L
12.
Ukleja
Alburnus alburnus
-
B
13.
Krąp
Blicca bjoercna
-
B
14.
Leszcz
Abramis brama
R
N
15.
Karaś złocisty
Carassius carassius
R
N
16.
Karp
Cyprinus carpio
R
B
17.
Śliz
Neomacheilus barbatulus
R
R
18.
Piskorz
Misgurnus fossilis
R
PCKZ NT
19.
Węgorz
Anguilla anguilla
R
V, K
20.
Miętus
Lota lota
R
R, L
- 121 Nazwa gatunkowa
Kategoria
Lp.
łacińska
polska
ochronności
zagrożenia
21.
Ciernik
Gasterosteus aculeatus
-
B
22.
Sandacz
Lucioperca lucioperca
R
V, L
23.
Brzana
Barbus barbus
R
-
24.
Jazgarz
Gymnocephalus cernuus
-
B
25.
Sum
Silurus glanis
R
-
Polska Czerwona Księga Zwierząt (Głowaciński, 2001)
NT – gatunek niższego ryzyka, bliski zagrożenia
7.2. Płazy i gady
Spośród 18 aktualnie żyjących w Polsce gatunków z gromady płazów (Amphibia), na
obszarze
działania
Nadleśnictwa
Gniezno
stwierdzono
występowanie
13 gatunków
należących do 7 rodzin. Płazy, związane okresowo ze środowiskiem wodnym, występują na
wilgotnych i bagiennych terenach leśnych, torfowiskach, podmokłych łąkach, w pobliżu
płytkich zbiorników wodnych i rowów. Wśród płazów z rzędu ogoniastych (Caudata)
najliczniej stwierdzono występowanie traszki zwyczajnej (Triturus vulgaris) – spotkać ją
można w stawach i rowach. Mniej licznie występuje największa spośród krajowych traszek –
traszka grzebieniasta (Triturus cristatus) – stwierdzono jej występowanie na 4 stanowiskach.
Bogato prezentuje się lista przedstawicieli rzędu płazów bezogonowych (Salienta).
Najrzadziej spotykanym gatunkiem jest niewielka, prowadząca ukryty tryb życia rzekotka
drzewna (Hyla arborea).
Mniejsze stawy i rowy zasiedla kumak nizinny (Bombina bombina) – jest on gatunkiem
ginącym, do czego przyczynia się obniżanie poziomu wód gruntowych (wysychanie małych
zbiorników wodnych powoduje, że sukces rozrodczy tego gatunku jest niewielki).
Rodzinę ropuch reprezentuje pospolita ropucha szara (Bufo bufo) oraz występujące nielicznie
– ropucha zielona (Bufo viridis) i ropucha paskówka (Bufo calamita). Siedliska wilgotnych
łąk, olsów i parków to biotopy żaby trawnej (Rana temporaria), natomiast żaba moczarowa
- 122 -
(Rana arvalis) unika miejsc silnie zadrzewionych, preferując łąki, bagna i torfowiska.
W okresie godowym ciało samca przybiera intensywnie niebieską barwę.
Najliczniejszym gatunkiem wśród żab jest żaba wodna (Rana esculenta) żyjąca w niewielkich
i płytkich stawach oraz rowach. Listę występujących na terenie omawianego nadleśnictwa
gatunków płazów zamyka żaba jeziorkowa (Rana lessonae) – zasiedla ona masowo wszystkie
typy, położonych na terenach leśnych, zbiorników wody.
Płazy pełnią ważną rolę w środowisku; odżywiają się owadami i innymi drobnymi
bezkręgowcami, wśród których znaczną część stanowią gatunki szkodliwe dla gospodarki
człowieka. Płazy stanowią również ważne źródło pokarmu dla gatunków stojących na
wyższych szczeblach drabiny pokarmowej. Pełnią one również inną, ważną rolę – stanowią
bioindykatory stanu czystości środowiska; naga i przepuszczalna skóra płazów sprawia, że są
one podatne na wszelkie (nawet śladowe) zanieczyszczenia chemiczne. Obecność płazów
pozwala wnioskować o niskim stopniu skażenia środowiska przyrodniczego.
Wszystkie, występujące na terenie Nadleśnictwa Gniezno gatunki płazów podlegają ścisłej
ochronie gatunkowej. Ich lista przestawia się następująco:
Gromada: PŁAZY – AMPHIBIA
Nazwa gatunkowa
Kategoria
Lp.
polska
łacińska
ochronności
zagrożenia
1.
Traszka zwyczajna
Triturus vulgaris
OCH
V,K
2.
Traszka grzebieniasta
Triturus cristatus
OCH, PCKZ
V,K
3.
Kumak nizinny
Bombina bombina
OCH
E,K
4.
Grzebiuszka ziemna
Pelobates fuscus
OCH
V,K
5.
Ropucha szara
Bufo bufo
OCH
B
6.
Ropucha zielona
Bufo viridis
OCH
V,K
7.
Ropucha paskówka
Bufo calamita
OCH
V,K
8.
Rzekotka drzewna
Hyla arborea
OCH
V,K
9.
Żaba jeziorkowa
Rana lessonae
OCH
B
10.
Żaba wodna
Rana esculenta
OCH
B
11
Żaba śmieszka
Rana ridibunda
OCH
V,K
12.
Żaba trawna
Rana temporaria
OCH
V,L
- 123 Nazwa gatunkowa
Kategoria
Lp.
łacińska
polska
13.
Żaba moczarowa
Rana arvalis
ochronności
zagrożenia
OCH
V,L
Zagrożenia:
E – gatunek ginące
V – gatunek narażony na wyginięcie
B – gatunek wydobyty z zagrożenia
Skala zagrożenia:
K – zagrożony w skali kraju
L – zagrożony w skali lokalnej
Gady (Reptilia) reprezentuje 5 spośród 9 występujących w Polsce gatunków. Pospolicie
występującym na terenie nadleśnictwa gatunkiem jest jaszczurka zwinka (Lacerta agilis) –
można ją spotkać na nasłonecznionych zboczach, na leśnych polanach, trawiastych zrębach,
na skraju dróg, wrzosowiskach i miejscach ruderalnych.
Drugi gatunek – jaszczurka żyworodna (Lacerta vivipara), żyjąca w wilgotnych lasach, na
skrajach pól i łąk, często nad wodami, występuje nielicznie i w dużym rozproszeniu.
Mieszkańcem wilgotnych partii lasów i borów jest, błędnie uznawana za węża i bezmyślnie
tępiona, beznoga jaszczurka – padalec (Anguis fragilis). Wśród węży stwierdzono obecność
dwóch gatunków. Pierwszy z nich to mieszkaniec śródleśnych zbiorników wodnych,
torfowisk, podmokłych łąk i lasów liściastych, osiągający znaczne rozmiary (do 150 cm
długości) – zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix). Drugi to, cieszący się niezasłużenie złą
sławą, jedyny w Polsce jadowity gatunek węża – żmija zygzakowata (Vipera berus). Zasiedla
ona nasłonecznione polany, stoki i skraje lasów, obrzeża torfowisk, bagien oraz gruzowiska
i stosy kamieni na pograniczach pól i lasów. Gatunek ten, w okrutny sposób tępiony przez
ludzi, występuje w znacznym rozproszeniu; znane jest jego przywiązanie do zasiedlania od
wielu lat tych samych stanowisk.
Wszystkie występujące na terenie Nadleśnictwa Gniezno gady podlegają ścisłej ochronie
gatunkowej.
- 124 -
Gromada: GADY – REPTILIA
Nazwa gatunkowa
Kategoria
Lp.
polska
łacińska
ochronności
zagrożenia
1.
Jaszczurka zwinka
Lacerta agilis
OCH
V,L
2.
Jaszczurka żyworodna
Lacerta vivipara
OCH
V,L
3.
Padalec zwyczajny
Anguis fragilis
OCH
V,K
4.
Zaskroniec zwyczajny
Natrix natrix
OCH
V,K
5.
Żmija zygzakowata
Vipera berus
OCH
V,K
Zagrożenia:
V – gatunek narażony na wyginięcie
Skala zagrożenia:
K – zagrożony w skali kraju
L – zagrożony w skali lokalnej
7.3. Ptaki
Awifauna obszarów Nadleśnictwa Gniezno wykazuje znaczne zróżnicowanie – świadczy to
o atrakcyjności obszarów leśnych w pełni zaspokajającej wymogi życiowe bytujących tu
gatunków. Bogactwo ilościowe i gatunkowe ptaków gniazdujących zwiększają gatunki
zalatujące tu okresowo. Trudno jest wymienić wszystkie gatunki ptaków zasiedlających
biotopy nadleśnictwa – stanowią one najliczniej reprezentowaną gromadę kręgowców.
Na duże zróżnicowanie gatunkowe awifauny wpływają: obecność Społecznej Ostoi Ptasiej
Stawy Kiszkowskie zlokalizowanej 2 kilometry na północny zachód od granic zasięgu
omawianego nadleśnictwa oraz Doliny Środkowej Warty i Ostoi Nadgoplańskiej (obszary
ptasie sieci NATURA 2000 położone na terenie sąsiedniego Nadleśnictwa Konin).
Znaczący udział przedstawicieli gatunków wodno-błotnych uwarunkowany jest obecnością
licznych jezior oraz mniej licznych rzek. Konsekwencją zróżnicowania siedliskowego jest
znaczna różnorodność faunistyczna przejawiająca się w bogactwie gatunkowym ptaków.
Odnotowano tu obecność około 150 gatunków (zarówno lęgowych, jak i zalatujących).
- 125 -
Fauna kręgowców tego terenu obejmuje gatunki przystosowane do życia w sąsiedztwie
człowieka. Główny trzon stanowią populacje synurbijnych gatunków powszechnie
występujące w miastach i na obszarach segetalnych. Są to m.in. wróbel domowy, potrzeszcz,
kopciuszek, pliszka siwa.
W obrębie jezior i torfowisk występują m.in. bąk, bączek, perkozy: dwuczuby, rdzawoszyi,
zausznik i perkozek oraz kokoszka, kropiatka i zielonka. Ponadto z otwartymi wodami
stojącymi związane są także rybitwy czarne, a w okresie przelotów i migracji również
białoczelne i białoskrzydłe. Zarośla i szuwary są miejscem występowania ptaków
wróblowatych (trzciniak, wąsatka, trzcinniczek, brzęczka, rokitniczka, świerszczak, łozówka).
Pobrzeża zadrzewień i starszych zakrzewień są miejscem występowania żurawia, remiza
i ortolana. Natomiast tereny otwarte, w szczególności turzycowiska i łąki wilgotne, są
siedliskami dla derkacza, kszyka, rycyka, brodźca krwawodziobego i kulika wielkiego –
gatunków ptaków zaliczanych do najbardziej zagrożonych wyginięciem w skali Europy.
Na otwartych przestrzeniach użytków rolnych spotkać można także: kuropatwę (Perdix
perdix), skowronka polnego (Alauda arvensis) i świergotka polnego (Anthus campestris).
Istotnym elementem lokalnej awifauny są gatunki pojawiające się tutaj już po okresie
lęgowym, w trakcie migracji jesiennych i wiosennych, a także zimujące. Liczne
reprezentowane są gatunki związane ze środowiskiem leśnym - kruk (Corvus corax), sójka
(Garrulus glandarius), kukułka (Cuculus canorus), grzywacz (Columba palumbus), dzięcioł
czarny (Dryocopus martius), kowalik (Sitta europaea), pełzacz leśny (Certhia familiaris),
sikora sosnówka (Parus ater), sikora bogatka (Parus major), sikora modra (Parus caeruleus)
i sikora czubatka (Parus cristatus).
Nazwa gatunkowa
Lp.
polska
Kategoria
łacińska
ochron ności
zagrożenia
Uwagi
Gromada: PTAKI – AVES
1.
Bażant
Phasianus colchicus
Ł
2.
Bączek
Ixobrychus minutus
OCH
PCKZ VU
L
3.
Bąk
Botaurus stellaris
OCH
PCKZ LC
L
4.
Białorzytka
Oenanthe oenanthe
OCH
5.
Bielik
Haliaeetus albicilla
OCH
6.
Błotniak łąkowy
Circus pygargus
OCH
L
7.
Błotniak stawowy
Circus aeruginosus
OCH
L
8.
Błotniak zbożowy
Circus cyaneus
OCH
9.
Bocian biały
Ciconia ciconia
OCH
L
L
PCKZ LC
PCK VU
L
L
L
Nazwa gatunkowa
Lp.
Kategoria
łacińska
polska
ochron ności
zagrożenia
Uwagi
- 126 -
10.
Bocian czarny
Ciconia nigra
OCH
L
11.
Brodziec piskliwy
Actitis hypoleucos
OCH
L
12.
Brzęczka
Locustella luscinioides
OCH
L
13.
Cierniówka
Sylvia communis
OCH
L
14.
Cyraneczka
Anas crecca
Ł
Z
15.
Czajka
Vanellus vanellus
OCH
L
16.
Czapla siwa*
Ardea cinerea
OCH cz.
L
17.
Czernica
Aythya fuligula
Ł
L
18.
Derkacz
Crex crex
OCH
L
19.
Drozd śpiewak
Turdus philomelos
OCH
L
20.
Droździk
Turdus iliacus
OCH
L
21.
Dudek
Upupa epops
OCH
L
22.
Dymówka
Hirundo rustica
OCH
L
23.
Dzięcioł czarny
Dryocopus martius
OCH
L
24.
Dzięcioł duży
Dendrocopus major
OCH
L
25.
Dzięcioł średni
Dendrocopus medius
OCH
L
26.
Dzięcioł zielony
Picus viridis
OCH
L
27.
Dzięciołek
Dendrocopus minor
OCH
L
28.
Dziwonia
Carpodacus erythrinus
OCH
L
29.
Dzwoniec
Carduelis chloris
OCH
L
30.
Gawron
Corvus frugilegus
OCH cz.
L
31.
Gągoł
Bucephala clangula
OCH
L
32.
Gąsiorek
Lanius collurio
OCH
L
33.
Gil
Pyrrhula pyrrhula
OCH
L
34.
Gęgawa
Anser anser
OCH
L
35.
Gęś białoczelna
Anser albifrons
OCH
L
36.
Głowienka
Aythya ferina
Ł
Z
37.
Gołąb grzywacz
Columba palumbus
Ł
L
38.
Grubodziób
Coccothraustes coccothraustes
OCH
L
39.
Jarzębatka
Sylvia nisoria
OCH
L
40.
Jastrząb
Accipiter gentilis
OCH
Z
41.
Kania czarna
Milvus migrans
OCH
PCKZ NT
Z
42.
Kania ruda
Milvus milvus
OCH
PCKZ NT
Z
43.
Kawka
Corvus monedula
OCH
Z
Nazwa gatunkowa
Lp.
polska
Kategoria
łacińska
ochron ności
zagrożenia
Uwagi
- 127 -
44.
Kobuz
Falco subbuteo
OCH
L
45.
Kopciuszek
Phoenicurus ochruros
OCH
L
46.
Kos
Turdus merula
OCH
L
47.
Kokoszka wodna
Gallinula chloropus
OCH
L
48.
Kowalik
Sitta europaea
OCH
L
49.
Krakwa
Anas strepera
OCH
Z
50.
Krętogłów
Jynx torquilla
OCH
L
51.
Krogulec
Accipiter nisus
OCH
L
52.
Kropiatka
Porzana porzana
OCH
Z
53.
Kruk
Corvus corax
OCH cz.
L
54.
Krzyżówka
Anas platyrhynchos
Ł
L
55.
Kukułka
Cuculus canorus
OCH
L
56.
Kulczyk
Serinus serinus
OCH
L
57.
Kuropatwa
Perdix perdix
Ł
L
58.
Kwiczoł
Turdus pilaris
OCH
L
59.
Lelek
Caprimulgus europaeus
OCH
L
60.
Lerka
Lullula arborea
OCH
L
61.
Łabędź niemy
Cygnus olor
OCH
L
62.
Łozówka
Acrocephalus palustris
OCH
L
63.
Łyska
Fulica atra
Ł
L
64.
Makolągwa
Carduelis cannabina
OCH
L
65.
Mazurek
Passer montanus
OCH
L
66.
Mewa śmieszka
Larus ridibundus
OCH
Z
67.
Muchołówka mała
Ficedula parva
OCH
L
68.
Muchołówka szara
Muscicapa striata
OCH
L
69.
Muchołówka żałobna
Ficedula hypoleuca
OCH
L
70.
Mysikrólik
Regulus regulus
OCH
L
71.
Myszołów
Buteo buteo
OCH
L
72.
Oknówka
Delichon urbica
OCH
L
73.
Ortolan
Emberiza hortulana
OCH
L
74.
Paszkot
Turdus viscivorus
OCH
L
75.
Pełzacz leśny
Certhia familiaris
OCH
L
76.
Pełzacz ogrodowy
Certhia brachydactyla
OCH
L
77.
Perkoz dwuczuby
Podiceps cristatus
OCH
Z
Nazwa gatunkowa
Lp.
Kategoria
ochron ności
Uwagi
- 128 -
polska
łacińska
78.
Perkoz rdzawoszyi
Podiceps grisegena
OCH
Z
79.
Perkozek
Podiceps ruficollis
OCH
Z
80.
Piecuszek
Phylloscopus trochilus
OCH
L
81.
Piegża
Sylvia curruca
OCH
L
82.
Pierwiosnek
Phylloscopus collybita
OCH
L
83.
Pleszka
Phoenicurus phoenicurus
OCH
L
84.
Pliszka siwa
Motacilla alba
OCH
L
85.
Pliszka żółta
Motacilla flava
OCH
L
86.
Płomykówka
Tyto alba
OCH
L
87.
Podgorzałka
Aythya nyroca
OCH
PCKZ EN
L
88.
Podróżniczek
Luscinia svecica
OCH
PCKZ NT
L
89.
Pokląskwa
Saxicola rubetra
OCH
Z
90.
Pokrzewka czarnołbista
Sylvia atricapilla
OCH
L
91.
Pokrzewka ogrodowa
Sylvia borin
OCH
L
92.
Pokrzywnica
Prunella modularis
OCH
L
93.
Potrzeszcz
Emberiza calandra
OCH
L
94.
Potrzos
Emberiza schoeniculus
OCH
L
95.
Puszczyk
Strix aluco
OCH
L
96.
Pustułka
Falco tinnunculus
OCH
L
97.
Przepiórka
Coturnix coturnix
Ł
L
98.
Pójdźka
Athene noctua
OCH
L
99.
Raniuszek
Aegithalos caudatus
OCH
L
100.
Rokitniczka
Acrocephalus schoenebanus
OCH
L
101
Rybitwa białowąsa
Chlidonias hybridus
OCH
102.
Rybitwa czarna
Chlidonias niger
OCH
L
103.
Rybitwa rzeczna
Sterna hirundo
OCH
L
104.
Rybołów
Pandion haliaetus
OCH
105.
Sikora bogatka
Parus major
OCH
L
106.
Sikora czarnogłówka
Parus montanus
OCH
L
107.
Sikora czubatka
Parus cristatus
OCH
L
108.
Sikora modra
Parus caeruleus
OCH
L
109.
Sikora sosnówka
Parus ater
OCH
L
110.
Sikora uboga
Parus palustris
OCH
L
111.
Siniak
Columba oenas
OCH
L
zagrożenia
PCKZ LC
PCKZ VU
L
Z
Nazwa gatunkowa
Lp.
Kategoria
ochron ności
Uwagi
- 129 -
polska
łacińska
112.
Sieweczka rzeczna
Charadrius dubius
OCH
L
113.
Skowronek polny
Alauda arvensis
OCH
L
114.
Słonka
Scolopax rusticola
Ł
L
115.
Słowik rdzawy
Luscinia megarynchos
OCH
L
116.
Słowik szary
Luscinia luscinia
OCH
L
117.
Sroka
Pica pica
OCH cz
L
118.
Srokosz
Lanius excubitor
OCH
L
119.
Strumieniówka
Locustella fluviatilis
OCH
L
120.
Sowa błotna
Asio flammeus
OCH
121.
Sowa uszata
Asio otus
OCH
L
122.
Sójka
Garrulus glandarius
OCH
L
123.
Szpak
Sturnus vulgaris
OCH
L
124.
Strzyżyk
Troglodytes troglodytes
OCH
L
125.
Szczudłak
Himantopus himantopus
OCH
L
126.
Szczygieł
Carduelis carduelis
OCH
L
127.
Świerszczak
Locustella naevia
OCH
L
128.
Świergotek drzewny
Anthus trivalis
OCH
L
129.
Świergotek łąkowy
Anthus pratensis
OCH
L
130.
Świergotek polny
Anthus campestris
OCH
L
131.
Świstunka
Phylloscopus sibilatrix
OCH
L
132.
Trzciniak
Acrocephalus arundinaceus
OCH
L
133.
Trzcinniczek
Acrocephalus scirpaceus
OCH
L
134.
Trznadel
Emberiza citrinella
OCH
L
135.
Turkawka
Streptopelia turtur
OCH
L
136.
Wąsatka
Panurus biarmicus
OCH
137.
Wilga
Oriolus oriolus
OCH
L
138.
Wodnik
Rallus aquaticus
OCH
L
139.
Wrona siwa
Corvus corone
OCH cz.
L
140.
Wróbel
Passer domesticus
OCH
L
141.
Zaganiacz
Hippolais icterina
OCH
L
142.
Zielonka
Porzana parva
OCH
143.
Zięba
Fringilla coelebs
OCH
L
144.
Zimorodek
Alcedo atthis
OCH
L
145.
Zniczek
Regulus ignicapillus
OCH
L
zagrożenia
PCKZ VU
PCKZ LC
PCKZ NT
L
Z
L
Nazwa gatunkowa
Lp.
łacińska
polska
146.
Żuraw
Kategoria
Grus grus
ochron ności
zagrożenia
OCH
Uwagi
- 130 -
L
* z wyjątkiem występującej na terenie stawów rybnych uznanych za obręby hodowlane
Gatunki wymagające szczególnej ochrony na podstawie Dyrektywy Ptasiej wyróżniono czcionką
pogrubioną.
PCKZ – Polska Czerwona Księga Zwierząt (Głowaciński, 2001)
Zagrożenie:
LC – gatunek najmniejszej troski
CR – gatunek skrajnie zagrożony
VU – gatunek narażony na wyginięcie
EN – gatunek zagrożony
NT – gatunek niższego ryzyka, bliski zagrożenia
Gniazdowanie:
L – gatunek lęgowy
Z – gatunek zalatujący (przelotny)
Kategoria ochronności:
OCH – ochrona gatunkowa ścisła
cz. OCH – ochrona gatunkowa częściowa
Pozostałe oznaczenia:
Ł – gatunek łowny
- 131 -
7.4. Ssaki
Najliczniej reprezentowanym rzędem z gromady ssaków są gryzonie (Rodentia),
a wśród nich: wiewiórka (Sciurus vulgaris), nornica ruda (Clethrionomys glareolus), nornik
zwyczajny (Microtus arvalis) i nornik północny (Microtus oeconomus). Brzegi lasów, zarośla
i pola zasiedla badylarka (Micromys minutus), mysz polna (Apodemus agrarius) oraz mysz
zaroślowa (Apodemus sylvaticus), natomiast z biotopem leśnym związana jest mysz leśna
(Apodemus flavicollis). Tereny zurbanizowane zasiedlają dwa gatunki gryzoni – mysz
domowa (Mus musculus) i szczur wędrowny (Rattus norvegicus). Na podkreślenie zasługuje
fakt występowania bobra europejskiego (Castor fiber) i sporadycznie – wydry (Lutra lutra).
Przedstawicielami rodziny zającokształtnych (Lagomorpha) są występujące w silnym
rozproszeniu
zające
szaraki
(Lepus
europaeus).
Ssaki
owadożerne
(Insectivora)
reprezentowane są przez dwa gatunki: jeża zachodniego (Erinaceus europaeus) i kreta (Talpa
europaea). Nietoperze (Chiroptera) występują głównie na poddaszach i w piwnicach. Szacuje
się, że w ciągu nocy ssaki te odławiają owady o łącznej masie od 1/4 do 1/3 ciężaru własnego
ciała. Ich żarłoczność oraz przywiązanie do zasiedlonych miejsc pozwala zaliczyć je do
najważniejszych składników biologicznej obrony biocenozy leśnej przed nadmiernym
rozwojem szkodliwych owadów.
Spośród przedstawicieli rzędu drapieżnych (Carnivora) stwierdzono występowanie licznej,
lecz rozproszonej populacji lisa (Vulpes vulpes), borsuka (Meles meles) oraz jenota
(Nyctereutes procyonides). W koronach starych, ponad stuletnich drzew spotkać można
polującą kunę leśną – tumaka (Martes martes); natomiast okolice śródleśnych osad penetruje
kuna domowa (Martes foina).
Istotną, zarówno gospodarczo jak i liczebnie, grupą ssaków są przedstawiciele
parzystokopytnych (Artiodactyla). Ich obecność stwierdzić można bez trudu na zgryzanych
uprawach i spałowanych młodnikach oraz w buchtowanych (głównie liściastych)
drzewostanach starszych klas wieku.
Zwierzynę łowną reprezentują przedstawiciele 14 gatunków.
- 132 -
Według stanu na dzień 10 marca 2008 roku zainwentaryzowano następującą ilość zwierzyny
łownej:

jeleń – 518 sztuk

daniele – 182 sztuk

sarny – 3048 sztuk

dziki – 590 sztuk.
Stwierdzono również sezonową obecność przechodnich, pojedynczych łosi.
Wśród zwierzyny drobnej stwierdzono 2111 zajęcy (od 2002 roku widoczny wzrost
liczebności), 220 borsuków (populacja liczebnościowo ustabilizowana), 230 jenotów
(populacja stabilna), 108 osobników norki amerykańskiej (nieznaczny wzrost liczebności).
Kuny domowe i leśne w ilości 233 sztuk oraz tchórze zwyczajne (122 osobniki) wykazują
stabilność swoich populacji; populacja lisa (954 osobniki) uległa w ostatnich latach
znacznemu spadkowi. W przypadku piżmaka (233 osobniki) stwierdzono nieznaczny wzrost
populacji tego gryzonia.
Stwierdzono także obecność jednej rodziny bobra europejskiego (5-7 osobników) na terenie
leśnictwa Zakrzewo (oddział 211). Bobry trafiły tu migrując z doliny rzeki Wełny
w 2004 roku. Wykopały i zasiedliły ziemną norę na zboczu jeziora Kamionek; spiętrzają
wodę na tamtejszym rowie, przyczyniając się do lokalnych podtopień rosnących tam
drzewostanów olszowych.
Drugim miejscem, gdzie sporadycznie można spotkać bobry to okolice Kiszkowa – na
granicy zasięgu Nadleśnictwa Gniezno. Są to osobniki migrujące z ostoi Stawy Kiszkowskie
(obszar Nadleśnictwa Łopuchówko).
Obecność wydr (3 osobniki) potwierdzono na terenie leśnictwa Orchowo – śródleśne jezioro
w oddziale 417c. Pojedyncze wydry widywane są corocznie (jedynie w okresie rozrodczym)
w wodach jeziora Skorzęcińskiego (wiadomość ustna od rybaków tamtejszego PGR-yb).
Wydry widywane są także w sąsiedztwie prywatnego jeziora Kańskiego. W ubiegłym okresie
gospodarczym na poboczach dróg znajdowano kilkakrotnie wydry przejechane przez
samochody.
- 133 -
Gromada: SSAKI - MAMALIA
Nazwa gatunkowa
Lp.
polska
Kategoria
łacińska
ochron ności
zagrożenia
OCH
V, L
OCH cz
B
1.
Jeż zachodni
Erinaceus europaeus
2.
Kret*
Talpa europaea
3.
Nocek duży
Myotis myotis
OCH
R, L
4.
Gacek brunatny
Plecotus auritus
OCH
B
5.
Borowiec wielki
Nyctalus noctula
OCH
B
6.
Mopek
Barbastella barbastellus
OCH
V, L
7.
Zając szarak
Lepus capenisis
Ł
V, L
8.
Wiewiórka pospolita
Sciurus vulgaris
OCH
V, L
9.
Bóbr europejski
Castor fiber
OCH cz
B
10.
Piżmak
Ondatra zibethicus
Ł
V, L
11.
Nornica ruda
Clethrionymus glareolus
-
B
12.
Karczownik ziemnowodny**
Arvicola terrestris
OCH cz
B
13.
Darniówka zwyczajna
Microtus subrerraneus
-
R
14.
Nornik północny
Microtus oeconomus
-
B
15.
Nornik bury
Microtus agrestis
-
B
16.
Nornik zwyczajny
Microtus arvalis
-
B
17.
Szczur wędrowny
Rattus norvegicus
-
N
18.
Norka amerykańska
Neovison vison
Ł
N
19.
Badylarka
Micromys minutus
OCH cz
B
20.
Mysz domowa
Mus musculus
-
B
21.
Mysz polna
Apodemus agrarius
-
B
22.
Mysz zaroślowa
Apodemus silvaticus
OCH cz
N
23.
Mysz leśna
Apodemus flavicollis
-
B
- 134 Nazwa gatunkowa
Lp.
polska
Kategoria
łacińska
ochron ności
zagrożenia
24.
Lis
Vulpes vulpes
Ł
B
25.
Jenot
Nyctereutes procyonoides
Ł
B
26.
Borsuk
Meles meles
Ł
V, K
27.
Wydra***
Lutra lutra
OCH cz
R
28.
Kuna leśna
Martes martes
Ł
V, L
29.
Kuna domowa
Martes foina
Ł
V, L
30.
Tchórz zwyczajny
Mustela putorius
Ł
N
31.
Gronostaj
Mustela erminea
OCH
R, K
32.
Łasica
Mustela nivalis
OCH
V, L
33.
Dzik
Sus scrofa
Ł
B
34.
Sarna
Capreolus capreolus
Ł
B
35.
Jeleń szlachetny
Cervus elaphus
Ł
B
36.
Daniel
Dama dama
Ł
B
37.
Łoś
Alces alces
Ł
B
* z wyjątkiem występującego na terenie ogrodów, upraw ogrodniczych, szkółek, lotnisk, ziemnych
konstrukcji hydrotechnicznych oraz obiektów sportowych
** z wyjątkiem występującego na terenie sadów, ogrodów oraz upraw leśnych
*** z wyjątkiem występującej na terenie stawów rybnych uznanych za obręby hodowlane
- 135 Użyte oznaczenia (za: Z. Pucek, J. Raczyński: Atlas rozmieszczenia ssaków w Polsce, W-wa,1983)
Kategorie ochronności:
OCH – ochrona gatunkowa ścisła
OCH cz. – ochrona gatunkowa częściowa
Zagrożenia:
E – gatunek ginące
V – gatunek narażony na wyginięcie
R – gatunek rzadki
B – gatunek wydobyty z zagrożenia
N – gatunek o nieustalonym statusie zagrożenia
Skala zagrożenia:
K – zagrożony w skali kraju
L – zagrożony w skali lokalnej
Inne oznaczenia:
Ł – gatunek łowny
- 136 -
8. Obiekty kultury materialnej
8.1. Gniezno - pierwsza stolica Polski
W IX wieku, na terytorium plemienia Polan pod panowaniem władców z dynastii
Piastów, zaczął się proces jednoczenia ziem polskich i tworzenie nowego, suwerennego
państwa - Polski. W największych grodach: Gnieźnie, Lednicy i Poznaniu powstały siedziby
księcia rządzącego początkowo Wielkopolską, a od połowy X wieku również ziemiami
sąsiednimi. W 966 roku Polska znajdująca się pod panowaniem Mieszka I przyjęła
chrześcijaństwo, a w 1000 roku, w Gnieźnie, utworzono pierwsze arcybiskupstwo. Pierwotna
nazwa tego regionu – Polska na przełomie XIII/XIV wieku zastąpiona została nazwą Wielka
Polska (Polonia Maior).
Gniezno to pierwsza stolica Polski – w prezbiterium tutejszej gotyckiej archikatedry
znajduje się m.in. wczesnobarokowy relikwiarz św. Wojciecha wykonany w roku 1662 przez
gdańskiego złotnika Piotra van der Rennena. Nad relikwiarzem barokowa konfesja
z roku 1684, naśladująca słynną konfesję Berniniego z bazyliki św. Piotra w Wytykanie.
Kolejny cenny zabytek to płyta nagrobna arcybiskupa Zbigniewa Oleśnickiego wykuta
z czerwonego marmuru przez Wita Stwosza oraz spiżowe Drzwi Gnieźnieńskie z 1175 roku
nazywane Gemma Civitatis (Klejnot Królestwa) zawierające 18 scen z życia pierwszego
patrona Polski.
Tutaj koronowano pięciu pierwszych królów Polski – Bolesława Chrobrego (1025),
Mieszka II (1025), Bolesława Śmiałego (1076), Przemysła II (1295) i Wacława II Czeskiego
(1300). W Muzeum Archidiecezjalnym podziwiać można m.in. kielich św. Wojciecha,
pierścienie arcybiskupów, relikwiarze i unikalną kolekcję XVII wiecznych portretów
trumiennych; natomiast w Archiwum Archidiecezjalnym znajdują się bezcenne zabytki
piśmiennictwa – pergaminy, starodruki i księgi liturgiczne. Kolejny bezcenny zabytek to
kościół pw. Jana Chrzciciela, spadkobierca tradycji Zakonu Bożogrobowców – jest to jedyny
gnieźnieński obiekt sakralny, który przetrwał wieki w niezmienionej formie stylu gotyckiego.
Określany jako 3 N (najmniejszy, najstarszy i najpiękniejszy).
Zbudowany dla Bożogrobowców w 1242 roku na Górze Krzyżackiej. Jest to ceglana,
jednonawowa budowla o sklepieniu żebrowo-łukowym z cenną polichromią wykonaną
metodą all secco.
Nowocześnie prezentuje się Muzeum Początków Państwa Polskiego, w którym prezentowane
są zwiedzającym ciekawe pokazy audiowizualne oraz interesujące wystawy czasowe.
- 137 -
8.2. Zabytki budownictwa ludowego
Wiele uroku zachowały drewniane, szachulcowe chałupy z XIX wieku – podziwiać je
można m.in. w Powidzu, Witkowie, Ostrowie Prymasowskim, Orchowie i okolicznych
wsiach. Budownictwo szachulcowe zostało wprowadzone przez Niemców, którzy w czasie
zaboru pruskiego prowadzili na tym terenie silną działalność germanizacyjną. Efektem tej
działalności była kolonizacja terenów polskich i stwarzanie korzystnych warunków dla
osadników niemieckich. Wprowadzony przez niemieckich zaborców styl budownictwa
nazwano potocznie pruskim murem – była to drewniana, wypełniona gliną (z domieszką
słomy, wrzosu) lub cegłami, białkowana na zewnątrz zaprawą wapienną, konstrukcja
szkieletowa podzielona drewnianymi belkami na regularne figury geometryczne.
Lokalną ciekawostką są także wiatraki. Największe ich zgromadzenie znajduje się na terenie
Wielkopolskiego Parku Etnograficznego w Dziekanowicach. Prezentowane są tam trzy ich
rodzaje – koźlak (z Mierzewa, 1801 rok), wieżowy czyli holender (z Trzuskołonia, 1801 rok)
i rzadko spotykany na ziemiach polskich – paltrak (z Kędzierzyna, z 1887 roku). Natomiast
w Małym Skansenie, przy miejscu przeprawy promowej na Ostrów Lednicki stoi najstarszy,
udokumentowany polski wiatrak (koźlak) z 1858 roku, pochodzący z Gryżyny koło Kościana.
Drugie miejsce, gdzie można podziwiać zachowany w dobrym stanie wiatrak to
miasteczko Powidz, w którym (przy ul. Kolejowej) znajduje się XIX wieczny koźlak. Kolejny
wiatrak stoi w Witkowie, przy ulicy Wrzesińskiej. Natomiast w Ostrowie, niedaleko jeziora
Powidzkiego, zachował się wiatrak odrestaurowany przez prywatnego właściciela. We wsi
Kamionka, przy drodze ze Skorzęcina do Witkowa, zachował się jeszcze korpus ponad
150 letniego koźlaka – są to chyba ostatnie jego lata. W nieco lepszym stanie znajduje się
wiatrak we wsi Piaski. Dwa wiatraki zachowały się także w okolicy wsi Szemborowo.
Uwarunkowania prawne dotyczące sprawowania opieki nad zabytkami zawiera ustawa z dnia
23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. Nr 162, poz. 1568
z późn. zm. Dz.U. z 2004 r. Nr 96, poz. 959).
- 138 -
8.3. Zabytkowe parki podworskie
Skupiskami wielu wiekowych drzew (w tym – gatunków egzotycznych) są parki
podworskie. Część z nich ulega silnej dewastacji i zapomnieniu, inne – po przeprowadzeniu
gruntownej konserwacji, cieszą wzrok zadbanym wyglądem. Parki wpływają korzystnie na
estetykę wsi, łagodzą lokalny klimat, spełniając również funkcje edukacyjne i rekreacyjne.
W zarządzie Nadleśnictwa Gniezno znajduje się park o powierzchni 2,63 ha i pałac
w Popowie
Podleśnym
(oddział 31f).
W sporządzonej
w
1990 roku
dokumentacji
ewidencyjnej dla parku dworskiego na zlecenie Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu,
zaproponowano go do objęcia ochroną konserwatorską. Nie został on dotychczas wpisany do
rejestru WKZ. W parku znajduje się zróżnicowany drzewostan m.in. rośnie tam 5 pomników
przyrody – 160 letnie dęby i wiąz.
Do obiektów leżących w zasięgu działania omawianego nadleśnictwa zaliczyć należy
wiejskie, zabytkowe parki w Zakrzewie, Giewartowie, Kosewie, Słowikowie, Linówcu,
Osówcu, Naprusewie, a także w Skorzęcinie, Myślątkowie, Sokołowie, Charbinie, Jelitowie
i w Kownatach.
Zakrzewo – park krajobrazowy o powierzchni 15,80 ha, w tym 2 ha staw, został założony
w 1859 roku przez francuskiego ogrodnika Augustyna Denizota sprowadzonego przez
właściciela Zakrzewa – hrabiego Albina Węsierskiego herbu Belina. Występuje w nim około
50 gatunków drzew i krzewów, w tym dwa pomniki przyrody: lipa drobnolistna o obwodzie
322 cm oraz platan klonolistny o obwodzie 387 cm. W parku rosną 130 letnie graby i jesiony
oraz dęby i lipy, a także daglezje, świerki i brzozy. Z rzadkich gatunków drzew występuje
m.in. katalpa zwyczajna, dąb błotny i buk odmiany czerwonolistnej. Godne uwagi są także
aleje kasztanowców, lip, buków i platanów oraz szpalery grabowe. Północną granicę parku
stanowi Mała Wełna, mająca duży wpływ na układ wodny parku. Istniejący tu staw łączy się
z rzeką przez sieć kanałów.
W miejscu starego dworu hrabia Węsierski zlecił gnieźnieńskiemu architektowi Ludwikowi
Ballenstaedtowi budowę okazałego pałacu w stylu nawiązującym do architektury francuskich
zamków z epoki renesansu – jego budowę ukończono w 1872 roku. Odrestaurowany w latach
1986-92 pałac stanowi obecnie własność banku BZ WBK SA, który urządził tu centrum
konferencyjno-szkoleniowe z częścią hotelową. Do osobistości, które gościły w pałacu należy
m.in. Margaret Thacher i była prezydent Irlandii – Mary Robinson.
- 139 -
Giewartów – znajduje się tu park krajobrazowy z drugiej połowy XIX wieku, staraniem
dziedzica M. Tylmana (pow. 5,31 ha), rozplanowany na stoku opadającym do jeziora
Powidzkiego. W zabytkowym parku 700-letni dąb szypułkowy, pomnik przyrody "Sokół" to
największe drzewo w parku (obwód 702 cm). Dorodny drzewostan dworskiego parku
z licznymi okazałymi dębami szypułkowymi o obwodach 390-290 cm, kilkoma gatunkami
klonu, lipami drobnolistnymi (obwody ponad 200 cm), wiązami szypułkowymi i olszami
czarnymi o ponad 2 m obwodach. Uwagę zwraca również położona za parkiem grupa buków
pospolitych. Poza tym występuje szereg gatunków krzewiastych np.: śnieguliczka, bez
czarny, lilak, porzeczka czarna oraz agrest. Park jest obiektem otwartym i często
odwiedzanym przez turystów. Ma wybitne walory przyrodnicze, rekreacyjne i dydaktyczne.
Osówiec – tutejszy park o pow. 2 ha tworzą głównie drzewa różnego pochodzenia,
z przewagą gatunków krajowych. Występują: sosna zwyczajna, sosna wejmutka, modrzew
europejski, świerk kłujący, świerk zwyczajny, daglezja, żywotniki, topola biała, brzoza
brodawkowata. kasztanowiec zwyczajny, dąb szypułkowy, dąb bezszypułkowy, wierzba
krucha, buk, robinia oraz kilka gatunków ze stosunkowo niedawnych nasadzeń. W parku
znajduje się także aleja bukowa. Do szczególnie cennych drzew należą 3 dęby szypułkowe
o obwodach: 283, 286 i 348 cm; jeden z wiązów osiągnął obwód 317 cm. Park wraz
z dworem alkierzowym zostały ostatnio pieczołowicie odrestaurowane.
Słowikowo – park krajobrazowy o powierzchni 2,54 ha, powstał w połowie XIX wieku.
Obecnie zarejestrowane są tam pomniki przyrody dwa dęby szypułkowe o obwodach
500 i 400 cm.
Kosewo - park krajobrazowy w obecnym miejscu powstał pod koniec XIX wieku, zajmuje
powierzchnię 8,83 ha. Obecność starych drzew świadczy jednak, że na tym terenie już
wcześniej występowała roślinność drzewiasta, w tym potężne dęby. Zespół pałacowoparkowy usytuowano przy szczególnie pięknym i czystym jeziorze. Przez park przepływa
strumyk. W parku rośnie 16 gatunków drzew, w tym okazałe dwa pomnikowe dęby
o obwodach 597 i 548 cm. Park w Kosewie jest miejscem licznego występowania klonów
polnych, z których kilka osiąga obwód ponad 200 cm (najokazalszy 283 cm). Na terenie
parku, poza ośrodkiem wczasowym, znajduje się szkoła dla dzieci specjalnej troski.
Naprusewo - według istniejących źródeł pisanych dwór i park powstały około 1890 r.
Wydaje się jednak, że przynajmniej park musiał powstać znacznie wcześniej. Obecnie
zachowany fragment dawnego parku zajmuje powierzchnią około 1 ha. Roślinność parku jest
mało urozmaicona, a drzewostan na znacznej powierzchni silnie prześwietlony. Na granicy
- 140 -
parku dobrze zachowana aleja starych grabów oraz okazałe dęby szypułkowe (343-262 cm).
Interesujący jest okaz buka zwyczajnego, formy purpurowej.
Linówiec - powierzchnia 3,20 ha. Obecnie na terenie parku rośnie około 30 krajowych
gatunków drzew, w tym dąb szypułkowy o obwodzie 451 cm - pomnik przyrody. Inne cenne
okazy to: lipa drobnolistna o obwodzie 317 cm i buk o obwodzie 295 cm oraz iglicznia
o obwodzie 181 cm. W 1998 roku dwór z parkiem został sprzedany prywatnemu nabywcy.
Myślątkowo - powierzchnia 1,26 ha, obecnie w parku rośnie 16 gatunków drzew. Park
z dworem łączy się ze starym zadrzewionym i zakrzewionym cmentarzem tworząc
urozmaiconą ekologicznie enklawę. Część drzew oraz podrost i w znacznej części podszyt
pojawiły się w wyniku naturalnej sukcesji. Do największych drzew parku należą topole.
Skorzęcin - zachował się tu dwór z poł. XIX w. kryty dachem naczółkowym, z parkiem
o pow. 0,72 ha (m.in. okazała lipa) i zabudowaniami folwarcznymi
Charbin - powstał w końcu XIX w., powierzchnia 1,20 ha. Jego obecny stan nie przedstawia
z przyrodniczego punktu widzenia większej wartości. Przy dworze rośnie okazała robinia
i stara lipa. Cały obiekt znajduje się w pobliżu jeziora Niedzięgiel.
Jelitowo – zadbany park z pałacem, dębowym starodrzewem, stawem, kortem tenisowym
oraz położoną przy wjeździe do parku ekskluzywną restauracją. W północnej części parku
brukowana aleja z dwoma rzędami ponad 100 letnich kasztanowców. Uroki pobytu
w pałacowych apartamentach skutecznie psuje intensywny zapach pochodzący z pobliskiego
gnojownika.
Parki miejskie znajdują się w Gnieźnie – spośród sześciu obiektów na wyróżnienie zasługuje
Park Miejski przy ul. Sobieskiego (założony w 1898 r.) o powierzchni 14,37 ha, z licznymi
egzotami oraz pozostałościami piastowskiego grodziska obronnego Gnieźninek oraz Park
Piastowski o powierzchni 14,20 ha, na zachodnim brzegu jeziora Jelonek – na jego terenie
znajduje się Muzeum Początków Państwa Polskiego.
- 141 -
8.4. Obiekty i miejsca o charakterze historycznym
Dowodami najstarszego osadnictwa są pozostałości dawnych grodów – grodziska.
Stanowiły one miejsca obozowania lokalnych plemion – cechą charakterystyczną tych
budowli był ich obronny charakter zabudowy (liczne wały i fosy), lokalizacja na trudno
dostępnych wzniesieniach usytuowanych z reguły w dolinach rzek, nad przesmykami jezior.
Na terenie zarządzanym przez Nadleśnictwo Gniezno brak jest grodzisk i stanowisk
archeologicznych. W zasięgu działania znajdują się następujące obiekty:
Giewartów - w roku 1937, w wyniku prac prowadzonych przez prof. J. Kostrzewskiego
zlokalizowano dwie średniowieczne osady: pierwszą na wzgórzu, przy jeziorze Powidzkim,
za parkiem dworskim, drugą na południu od dworu, na polu.
Kinno - skarb srebrny, składający się z 6010 g srebra siekanego i placków, 86 g ozdób
srebrnych i 630 sztuk monet. Monety pochodziły z czasów Mieszka i Bolesława Chrobrego.
Znaleziono także monety czeskie Jaromira, niemieckie, angielskie Ethelerda II, włoskie,
bizantyjskie. Najmłodsze monety datowano na lata 1016 - 1046. Wśród ozdób były paciorki
zdobione granulacją, schowek na amulety oraz sześć uszkodzonych zausznic. Czas zakopania
określono na okres panowania Bolesława Chrobrego, lub czasy krótko po jego śmierci.
Lokalizacja skarbu: pole należące do posiadłości Skubarczewo.
Ostrowite Prymasowskie - dwie osady średniowieczne. Jedna wraz z pozostałościami pieca
hutniczego (na wzniesieniu około 100 m od osady) zidentyfikowana została na półwyspie
jeziora Ostrowickiego, znajdującym się na zachód od wsi Ostrowite Prymasowskie. Druga
osada znajduje się na zachód od budynków dawnego dworu, na północ od cmentarza, na
wzniesieniu.
Powidz - średniowieczne grodzisko stożkowe, zwane Górą Zamkową. Forma zbliżona do
czworoboku z zaokrąglonymi rogami, wymiary górą 44 x 40 m, dołem 80 x 75 m. Od strony
jeziora wysokość 11 m, od strony przeciwległej 2,5 m. Na szczycie fundamenty kamienne
czworobocznego budynku o wymiarach 4 x 4 m. Od północy przylega osada przygrodowa.
Położenie - między Powidzem a jeziorem Powidzkim, na krawędzi wzniesień na zachodnim
brzegu jeziora, przy łące, na wzgórzu porośniętym drzewami.
Przybrodzin - osada średniowieczna, położenie: wzgórze nad jeziorem Powidzkim, na
południe od wsi, na skarpie przy drodze; cmentarzysko szkieletowe.
- 142 -
Wiekowa - dwie średniowieczne osady. Pierwsza położona na wzniesieniu na półwyspie
jeziora Niedzięgiel, na cyplu zwanym Starym Ostrowem. W obrębie drugiej, odkrytej na polu,
na północ od zabudowań wsi, znaleziono fragmenty naczyń toczonych, kamień żarnowy,
kamień rozcieracz.
Wola Skorzęcka - fragment naczynia, przedmiot z poroża w kształcie litery U z ułamanymi
dołem ramionami; znaleziska dokonano w torfowisku.
Imiołki - grodzisko typu stożkowego, które w okresie wojen napoleońskich zostało wtórnie
wykorzystane jako zbiorowa mogiła żołnierska.
Ważnym
świadectwem
dziedzictwa
kulturowego
są
dawne,
nieczynne
cmentarze
ewangelicko-augsburskie. Jedyny nieczynny cmentarz ewangelicko-augsburski, zajmujący
powierzchnię 0,23 ha, znajduje się w oddziale 225i leśnictwa Zakrzewo. Zachował się on
w dobrym stanie (najstarsze nagrobki pochodzą z 1925 roku).
Na terenie leśnictwa Hutka, w oddziale 36j, odnaleźć można 5 nagrobków – są to pozostałości
niewielkiego cmentarza ewangelickiego.
W oddziale 145k, obręb Popowo Podleśne znajduje się okazały, lecz zaniedbany rodzinny
grób Jana Sicińskiego (1878-1945) – ostatniego właściciela majątku Modliszewo.
Do innego typu cmentarzy należą cmentarze choleryczne, na których chowano ofiary
masowych chorób. Pozostałości takiego cmentarza odnaleźć można na terenie leśnictwa
Skorzęcin – zachował się tam ślad po ofiarach cholery, która zdziesiątkowała w 1851 roku
pobliskie Witkowo (oddział 68a).
Na terenie Nadleśnictwa Gniezno zachowało się kilka miejsc pamięci z okresu powstania
styczniowego. Jednym z nich jest kamienny obelisk Gloria Victis – w hołdzie powstańcom
z 1863 roku – pomnik na terenie leśnictwa Dolina (oddział 321a) oraz dwie mogiły
powstańców z 1863 roku.
Z okresu II wojny światowej należy wymienić grób NN żołnierza polskiego z 1939 roku
w oddziale 266a, miejsce pamięci poświęcone Polakom zamordowanym w czasie wojny
w oddziale 293b (oba w leśnictwie Las Miejski), mogiłę z okresu 1940-41 w oddziale 44b
(leśnictwo Nowaszyce), grób rodziny nauczyciela z 27 września 1939 roku w oddziale 118a
(leśnictwo Hutka) oraz mogiłę żołnierzy niemieckich w oddziale 226a (leśnictwo
Krzyżówka).
- 143 -
Z okresu powojennego pochodzi zbiorowa mogiła pracowników PKP i ich rodzin – ofiar
katastrofy pociągu ewakuacyjnego w oddziale 247c (leśnictwo Las Miejski).
Z czasów współczesnych pochodzi krzyż papieski w oddziale 255b, obręb Popowo Podleśne
ustawiony w 1979 roku w miejscu lądowania papieża podczas pierwszej wizyty w Polsce.
W marcu 2000 roku na powidzkim lotnisku wojskowym został odsłonięty pomnik
upamiętniający dwukrotne lądowanie prezydentów państw europejskich. Po raz pierwszy
lądowali oni w Powidzu w 1997 roku, kiedy przybyli na spotkanie z papieżem, a po raz drugi
– w roku 2000, kiedy przybyli na obchody tysięcznej rocznicy Zjazdu Gnieźnieńskiego.
Każdego roku, na przełomie maja i czerwca, na polach lednickich, w pobliżu wsi Imiołki, pod
Bramą Rybą, odbywają się wielotysięczne (około 40 tysięczne) spotkania religijne
młodzieży z Polski i wielu krajów Europy. Brama III Tysiąclecia to konstrukcja stalowa
o długości 39 m i wysokości 12 m. Aktualnie trwają intensywne prace związane z budową
centrum pielgrzymkowego i kościoła.
Turystów zaciekawić mogą również regionalne zbiory zgromadzone w dawnej leśniczówce
zwanej Głuchą Puszczą (około 1 km na zachód od Orchowa, przy drodze w kierunku
Trzemeszna).
Właścicielem
zgromadzonych
tu
eksponatów
archeologicznych,
etnograficznych, przyrodniczych i militariów jest emerytowany leśnik - inż. Stanisław
Pijanowski. W leśniczówce osiadł w 1962 roku – dla zgromadzonych zbiorów przyjęto nazwę
Muzeum Regionalne Głucha Puszcza. Po roku 1989 otwiera izbę poświęconą „Solidarności".
Od połowy lat 90. nad Głuchą Puszczą zapada cisza. Pan Pijanowski przechodzi na
emeryturę, państwowe instytucje przestają się nim interesować.
W wykupionym na własność budynku dawnej leśniczówki bezcenne zbiory w artystycznym
nieporządku, bez odpowiedniego zabezpieczenia narażone są na nieuchronne zniszczenie lub
też … sprzedaż za bezcen. Zgromadzono tutaj ponad 30 tysięcy egzemplarzy zbiorów;
towarzyszy im ponad 300 rękopisów i starodruków bezcennej wartości – niestety nie zostały
one dotychczas skatalogowane.
Do najciekawszych należą m.in. denar z czasów Bolesława Chrobrego, jeden z trzech
znanych na świecie hełmów - szyszak woja z drużyny czeskiego księcia Brzetysława I
z 1039 roku, wydobyty z wód jeziora Orchowskiego, Psałterz Dawida z 1535 roku, drewniane
płaskorzeźby drogi krzyżowej wyrzeźbione na lipowej desce (około 1550 roku), Biblia
księcia Radziwiłła (egzemplarz wydany w 1660 roku w Amsterdamie), konstytucja Sejmu
- 144 -
Walnego Koronnego z 1634 roku, XVI w. unicka koszulka chrzcielna wykonana z surowego
jedwabiu czy też zwój Tory – pozostałość po synagodze w Wągrowcu. W muzeum
wydzielone zostały zbiory pamiątkowe po Janie Kilińskim i Tadeuszu Kościuszce.
Utworzony został także dział pamiątek z okresu II wojny światowej, a wśród nich
monstrancja z obozu w Dachau, wykonana z puszek po konserwach i niemieckiego bagnetu.
Z wiekiem kustosz tego unikalnego muzeum powoli dziwaczeje i coraz trudniej obejrzeć
można zgromadzone tam prawdziwe skarby z minionych epok.
Lokalną ciekawostką geologiczną jest pomnik przyrody nieożywionej – Tarcza Olbrzyma.
Jest to głaz narzutowy – granit o obwodzie 1,65 m i wysokości 1,70 m zlokalizowany
w Sokolnikach Kościelnych (poza gruntami Nadleśnictwa), na polu, na północ od wsi.
9. Walory turystyczne
Tereny Nadleśnictwa Gniezno to nie tylko bogactwo walorów przyrodniczych – to także, nie
do końca jeszcze poznane, dzieje dawnego osadnictwa, oryginalne zabytki architektury
ludowej. Walory położenia geograficznego i bogata historia regionu składają się na duży
kapitał szans i możliwości rozwojowych.
Istotny zasób turystyczny regionu stanowią zdefiniowane, dobrze wypromowane szlaki
turystyczne znajdujące się w całości lub częściowo na terenie powiatu gnieźnieńskiego.
Staraniem Nadleśnictwa Gniezno zorganizowano cztery ścieżki edukacyjne. Pierwsza z nich
położona jest na terenie leśnictwa Zakrzewo – długość 7 km, na terenie Lednickiego Parku
Krajobrazowego. Ścieżka oznakowana jest liściem dębu. Przebiega od skrzyżowania dróg
Waliszewo - Dziećmiarki i Owieczki - Sławno, poprzez park w Dziećmiarkach, wieś
Kamionek i leśnymi drogami wychodzi w miejscu początkowym. Ścieżka składa się
z 21 przystanków dydaktycznych. Stan infrastruktury turystycznej tego szlaku jest zły –
wymaga pilnej modernizacji.
Druga ścieżka prowadzi przez drzewostany leśnictwa Krzyżówka – na długości 2,6 km
prezentuje w przystępny sposób fazy rozwoju drzewostanu oraz uczy rozpoznawać rosnące
w swoim naturalnym środowisku gatunki drzew, krzewów i runa leśnego.
Kolejna ścieżka zlokalizowana jest na terenie leśnictw Nowaszyce i Kowalewko – możliwe
jest tu zapoznanie się z wybranymi działami gospodarki leśnej, a także z krajowymi
gatunkami drzew i krzewów.
- 145 -
Ostatnia, czwarta ze ścieżek – Dolina znajduje się na terenie szkółki leśnej Powidz. Ścieżka
przygotowana jest głównie dla uczniów szkół podstawowych i przedszkoli. Rozstawione
tablice umożliwiają zapoznanie się z podstawowymi gatunkami drzew, ozdobnych krzewów
oraz z etapami rozwoju drzewostanów. Prezentowane eksponaty – narzędzia leśne
i urządzenia łowieckie przybliżają dzieciom pracę leśnika. Długość ścieżki – 1,5 km, czas
przemarszu – 2 godz.
Na terenie obrębu Popowo Podleśne, w oddziale 149d przygotowano miejsce na ognisko wraz
ławki do wykorzystania przez zorganizowane grupy turystów. Zadaszenie turystyczne
z kapliczką św. Huberta znajduje się na terenie obrębu Skorzęcin, w oddziale 244i.
Walorem omawianego regionu jest dobra dostępność komunikacyjna, proekologiczna
i sprzyjająca inwestorom z branży turystycznej polityka władz samorządowych, co czyni
z omawianego terenu atrakcyjne miejsce wypoczynku. Rozwój turystyki na terenie
okolicznych gmin dotyczy zarówno turystyki pobytowej, jak i kwalifikowanej. Można
organizować tutaj różnorodne imprezy turystyczne: spływy kajakowe, rajdy rowerowe, obozy
wędkarskie, wczasy w siodle. Są tutaj doskonałe warunki do uprawiania wędkarstwa
jeziorowego, a na myśliwych (zarówno krajowych jak i zagranicznych) czekają atrakcyjne
i zasobne tereny łowieckie.
Obszar
Nadleśnictwa
Gniezno
przecinają
trasy
szlaków:
pieszych,
rowerowych,
samochodowych i wodnych.
9.1. Szlaki piesze
Szlaki piesze wytyczone zostały w terenach o wysokich walorach turystycznokrajoznawczych. Teren Nadleśnictwa Gniezno przecinają trasy jedenastu turystycznych
szlaków pieszych oznakowanych i utrzymywanych staraniem Oddziału PTTK Ziemi
Gnieźnieńskiej oraz Nadleśnictwa Gniezno – są to:
szlak zielony: Słupca – Mieczownica – Powidz – Skorzęcin – leśnictwo Piłka – Gaj –
leśnictwo Krzyżówka – Jankowo Dolne; długość 51,7 km
szlak zielony (Nad Wełną): Jankowo Dolne – Strzyżewo Kościelne – Mielno –– Żerniki –
Janowiec Wlkp.; długość 37 km
szlak zielony (Szlak Królewski): Skorzęcin – leśnictwo Piłka – Gaj – Jankowo Dolne PKP –
Strzyżewo Kościelne – Mielno – Dziadkowo – długość 46,5 km
- 146 -
szlak niebieski (W poprzek doliny Wełny): Gniezno PKP – jezioro Winiary – Wełnica –
Strzyżewo Kościelne; długość 10,2 km
szlak czarny (Szlak Rekreacyjny): Skorzęcin PKS Plaża – leśnictwo Piłka – Skorzecin
PKS Plaża; długość 9 km
szlak czarny: Giewartów – Mieczownica; długość 2 km
szlak żółty (Pamięci ofiar II wojny światowej): leśnictwo Jelonek – leśnictwo Las Miejski –
Pustachowo – Dalki – jezioro Jelonek – katedra – dworzec PKP; długość 14,4 km
szlak żółty: (im. H. Cegielskiego): Trzemeszno PKP – Kruchowo – Ławki – Gołąbki –
Mielno – Kowalewo; długość 33 km
szlak czerwony: (Szlak Wyprawy Trzemeszeńskich Gimnazjalistów z 1863 r.): Gniezno PKP
– leśnictwo Jelonek – Kędzierzyn – leśnictwo Krzyżówka – Trzemeszno PKP – Wydartowo –
Duszno; długość 34,2 km
szlak czerwony: Lednogóra – Imiołki – Kłecko – Sokolniki – leśnictwo Nowaszyce –
Mielno; długość 28,5 km.
szlak czerwony (Szlak Lednicki): Dziekanowice – Fałkowo – Pierzyska – Skiereszewo –
Gniezno katedra – ul. św. Wojciecha – kościół pw. św. Jana – ul. Dąbrówki –
ul. Wyszyńskiego – kościół pw. św. Michała – ul. Lecha – dworzec PKP; długość 22,2 km.
9.2. Szlaki rowerowe
Istniejąca sieć dróg o niewielkim natężeniu ruchu (a zatem potencjalnie bezpiecznych),
o nawierzchni twardej i gruntowej, obecność drzewostanów urozmaiconych formami
polodowcowymi o wysokich walorach krajobrazowych, liczne jeziora – wszystko to stwarza
korzystne warunki do uprawiania coraz bardziej popularnej formy aktywnego wypoczynku,
jaką jest turystyka rowerowa. Coraz więcej ludzi odkrywa możliwość poznawania nowych,
ciekawych miejsc. Rower staje się nie tylko ważnym środkiem lokomocji w zatłoczonych
miastach, lecz również nieodłącznym towarzyszem w czasie urlopu i podczas krótkich
wypadów poza miasto. Coraz więcej samorządów i organizacji wspiera rozwój tej zdrowej
i pożytecznej formy turystyki. Powstają nowe szlaki rowerowe, wydawane są przewodniki
i czasopisma specjalistyczne, a w miastach, gdzie do niedawna rowerzysta był uciążliwym,
drogowym intruzem, pojawia się coraz więcej oznak zrozumienia dla cyklistów. Ta forma
turystyki stwarza okazję do zdrowego wypoczynku, poznawania atrakcyjnych okolic
- 147 -
w bezpośrednim kontakcie z przyrodą. Liczba szlaków rowerowych szybko rośnie, zarówno
w Europie Zachodniej jak również w naszym kraju, dlatego też nadarza się dobra okazja do
promocji tej formy wypoczynku wśród turystów polskich i zagranicznych. Leśne ostępy są
bardzo atrakcyjne dla uprawiania turystyki rowerowej, a dla amatorów jazdy terenowej na
odpowiednio przystosowanych rowerach leśne, często piaszczyste drogi nie stanowią
istotnego utrudnienia.
Obszar Nadleśnictwa Gniezno, ze względu na stosunkowo dużą ilość łatwo przejezdnych
szos, szerokich szutrówek i wygodnych dróg leśnych są przyjazne dla rowerzystów.
Staraniem i kosztem omawianego nadleśnictwa utworzone zostały trzy ścieżki rowerowe:
 brzegiem ponad 100 letnich drzewostanów sosnowych, wzdłuż ul. Wrzesińskiej
w Gnieźnie; długość 2,7 km (teren leśnictwa Las Miejski);
 ścieżka wytyczona po terenach leśnych wokół Gniezna (teren leśnictwa Las Miejski);
oznakowana zielonym kółkiem na białym tle, długość ścieżki 9,6 km. Początek trasy na pętli
linii MPK nr 51; prowadzi do Miejsca Pamięci Narodowej (1,2 km). Po okrążeniu centrum
Lasu Miejskiego, obok stacji uzdatniania wody (4,7 km), skręca do Lasu Jelonek. Tu po
przejechaniu obok pomnika NN ofiar II wojny światowej wracamy pod stację uzdatniania
wody i na pętlę autobusu, skąd zaczęliśmy trasę;
 ścieżka na terenie leśnictwa Skorzęcin – rozpoczyna się przy OW w Skorzęcinie i składa
się z dwóch pętli – dużej o długości 21,5 km i małej o długości 6,5 km.
Staraniem Związku Gmin Powidzkiego Parku Krajobrazowego wytyczono następujące trasy
rowerowe:
 trasa Dookoła jeziora Powidzkiego rozpoczyna się w Powidzu, Ostrowo Stare,
Anastazewo, Skrzynka Mała, Lipnica, Kosewo, Giewartów, Kochowo, Polanowo
i kończy się w Powidzu. Długość trasy 35 km, znaki to czarna sylwetka roweru z dwoma
niebieskimi kropkami;
 trasa Dookoła jeziora Niedzięgiel ma swój początek przy OW Skorzęcin i wiedzie przez
Wylatkowo, Powidz, Charbin, Wiekowo, Skorzęcin, Skorzęcin Rybaki, do OW
Skorzęcin. Długość trasy 25 km, znaki to czarna sylwetka roweru z dwiema żółtymi
kropkami;
 trasa Urokliwe Doliny rozpoczyna się przy OW Skorzęcin i biegnie przez Skorzęcin
Rybaki, Skorzęcin Wieś, Stary Gaj, Gaj Żeleźnicę, Gaj Brzozówkę, Ostrowite
- 148 -
 Prymasowskie, Raszewo, Kinno, Skubarczewo, Piłkę do węzła znaków przy OW
Skorzęcin. Długość trasy 29 km, znaki to czarna sylwetka roweru z dwiema fioletowymi
kropkami;
 trasa Leśny Ring rozpoczyna się w Wylatkowie, Zielątkowo – Gruby Dąb, Smolniki
Powidzkie, Hutka, Wylatkowo. Długość trasy 16 km, znaki logo roweru z dwiema
zielonymi kropkami;
 trasa Wielka Orchowska wiedzie przez następujące miejscowości: Orchowo Górne, Wólka
Orchowska, Linówiec, Mlecze, Suszewo, Osówiec, Szydłówiec, Gruby Dąb, leśniczówka
i muzeum Głucha Puszcza, Gałczynek, Skubarczewo, Piłka, Kinno, Słowikowo,
Rękawczyn, Myślątkowo, Orchowo Dolne. Długość trasy 50 km, znaki logo roweru z
dwiema czerwonymi kropkami;
 trasa Cztery Jeziora Wilczogóra, Wilczyn, Mrówki, Świętne, Suszewo, Osówiec,
Szydłówiec, Anastazewo, Tręby Stare, Zygmuntowo, Wilczyn, Wilczogóra. Długość trasy
30 km, znaki logo roweru z dwiema czarnymi kropkami.
Na terenie Lednickiego Parku Krajobrazowego znajdują się końcowe odcinki rowerowych
tras łącznikowych wiodących przez tereny Puszczy Zielonki. Ich pomysłodawcą i wykonawcą
jest Związek Międzygminny Puszcza Zielonka. Są to dwie trasy rowerowe:
 trasa nr 3 (R-3): Murowana Goślina – Zielonka – Krześlice – Węglewo – Skrzetuszewo –
Imiołki (Brama III Tysiąclecia) o długości 25,9 km;
 trasa nr 8 (R-8): Dąbrówka Kościelna – Pawłowo Skockie – Rybno Wielkie – Kiszkowo
– Skrzetuszewo – Imiołki (Brama III Tysiąclecia) o długości 29,6 km.
Szlak rowerowy EuroVelo - szlak ten stanowi końcowy etap trasy rowerowej z Poznania do
Gniezna. Szlak oznaczony sylwetką czarnego roweru na białym tle. Jego długość na terenie
powiatu gnieźnieńskiego wynosi 22,9 km. Z parkingu w Moraczewie z malowniczymi
wiatrakami wzdłuż szosy w kierunku Gniezna, docieramy do Lednogóry (2,6 km).
Przejeżdżamy następnie do Dziekanowic (5,7 km) i dalej do Żydówka (9,9 km). Stamtąd do
kolejnych wsi - Rzegnowa (14,1 km) i Braciszewa (15,1 km). Dalej wjeżdżamy do Gniezna
ul. Kłeckowską, kierując się za znakami do jego centrum (22,9 km). Opuszczając Gniezno
trasa mija następujące miejscowości: Róża – Orchoł – Strzyżewo Kościelne – Kozłowo –
Kozłówko – Rudki – Trzemeszno – Niewolno – Kruchowo – Wydartowo – Izdby. Długość
całej trasy wynosi 63 kilometry.
- 149 -
9.3. Szlaki samochodowe
Dogodne położenie i dostępność komunikacyjna stanowi ważny czynnik decydujący
o turystycznej atrakcyjności regionu. Obszar Nadleśnictwa Gniezno charakteryzuje dobry
układ drogowy w relacjach krajowych i lokalnych.
Dogodne połączenie drogowe umożliwia droga krajowa nr 25 Kalisz - Bydgoszcz. Droga
nr E-261), wiodąca z Pragi przez Wrocław, Poznań do Bydgoszczy i Gdańska,
przeprowadzona jest przez Gniezno wygodnym obejściem tranzytowym. Wiodącą na
południe, drogą do Wrześni (droga krajowa nr 15 Toruń - Bydgoszcz) można dojechać do
węzła autostrady A2 (Berlin - Poznań - Warszawa - Moskwa).
Są to drogi publiczne o nawierzchni bitumicznej, utrzymywane w dobrym stanie technicznym
przez okres całego roku. Uzupełnieniem dróg publicznych są drogi gminne oraz leśne – ich
sieć łączy poszczególne wsie i osady z sąsiadującymi obszarami lasu. Istniejący, korzystny
układ komunikacyjny nadleśnictwa stwarza realne możliwości organizowania wycieczek
samochodowych. Okoliczne stacje benzynowe zapewniają możliwość uzupełnienia paliwa
(benzyny, oleju napędowego i gazu).
Lasy występujące w zasięgu administracyjnym Nadleśnictwa Gniezno są lasami o dużej
atrakcyjności turystycznej. Dlatego też udostępnione są one dla turystyki indywidualnej
i zbiorowej, z czasowym wyłączeniem drzewostanów znajdujących się w specjalnych
warunkach przyrodniczych lub gospodarczych. Dotyczy to m.in. terenów lotniska
wojskowego, szkółki leśnej, upraw i młodników do 4 metrów wysokości, ostoi zwierząt
chronionych oraz drzewostanów objętych okresowo zabiegami gospodarczymi związanymi
z hodowlą, ochroną lasu i pozyskaniem surowca drzewnego. W okresie wysokiego
zagrożenia pożarowego może zostać wprowadzony całkowity zakaz wstępu do lasu. Zakaz
ten wprowadzany jest także w czasie wykonywania oprysków chemicznych i w okresie
karencji użytego środka.
Turystyka zmotoryzowana może odbywać się drogami publicznymi oraz drogami leśnymi
oznakowanymi drogowskazami, natomiast drogi leśne oraz linie podziału powierzchniowego
objęte są całorocznym zakazem wjazdu.
Wśród kilkudziesięciu szlaków turystycznych przebiegających przez Wielkopolskę, Szlak
Piastowski zajmuje szczególne miejsce.
Jego unikalność polega na zgromadzonych wzdłuż jego trasy zabytkach kultury materialnej –
od zarania naszej państwowości, aż po czasy współczesne. Szlak ten łączy dwie historyczne
- 150 -
dzielnice Polski – Maior Polonia – Wielką Polskę i Kujawy. Na tych ziemiach w połowie
X wieku rodziła się polska państwowość, tutaj powstały grody, które odegrały decydującą
rolę w pierwszych latach monarchii wczesnopiastowskiej.
Geneza jego sięga czasów przed powstaniem polskiej państwowości i powstała od imienia
protoplasty pierwszej polskiej dynastii Piasta Kołodzieja. Mieszkał w okolicach dzisiejszej
Kruszwicy i po usunięciu z tronu książęcego okrutnego księcia Popiela został wybrany
księciem. Jego następcy tworzyli zręby polskiej państwowości. Ziemie leżące w obrębie
Szlaku Piastowskiego były kolebką nowopowstającego państwa. To prawdopodobnie na
Wyspie Ostrów Lednicki Mieszko I przyjmuje chrzest, wprowadzając Polskę w orbitę
wpływów kultury chrześcijańskiej.
Szlak Piastowski łączy trzy grody stołeczne z okresu wczesnopiastowskiego: Poznań,
Gniezno i Kruszwicę. Szlak ten od wielu lat należy do najpopularniejszych tras wycieczek
autokarowych w kraju – stanowi tradycyjny cel wielu wycieczek szkolnych.
Trasa przebiegu szlaku rysuje charakterystyczną ósemkę i biegnie z Poznania przez
Pobiedziska, Moraczewo, Ostrów Lednicki, Łubowo, Gniezno, Rogowo, Marcinkowo Górne,
Gąsawę, Biskupin, Wenecję, Żnin, Lubostroń, Pakość, Kościelec Kujawski, Inowrocław,
Kruszwicę, Strzelno, Kwieciszewo, Mogilno, Wylatowo, Trzemeszno, Orchowo, Witkowo,
Grzybowo, Wrześnię, Neklę, Giecz, Kostrzyń, Swarzędz i Poznań.
Wzdłuż głównej osi szlaku skupione są inne, bardzo ciekawe, historycznie i krajobrazowo
miejscowości: Uzarzewo, Wierzenica, Tuczno, Wronczyn, Pomarzanowice, Imielenko,
Imielno, Imiołki, Czerniejewo, Miłosław, Małachowo, Kołaczkowo, Arcugowo, Niechanowo,
Jankowo Dolne, Duszno, z najwyższym wzniesieniem Wałem Wydartowskim, Kwieciszewo,
Sławsk Wielki, Kobylniki, Szarlej, Łojewo, Szymborze, Tupadła i Markowice oraz Waplewo,
Piechcin, Ryszewo, Gościeszyn, Kruchowo, Przyjma, Niestronno, Bełki, Wieniec, Rzym,
Łopienno, Mielno, Kłecko, Kiszkowo i Dąbrówka Kościelna.
Zwiedzać Szlak Piastowski można na różne sposoby i w różnym wieku. Dla młodzieży szkół
podstawowych może to być wizyta w Skansenie Miniatur koło Pobiedzisk, gdzie zapoznają
się z atrakcjami szlaku: budownictwem sakralnym, świeckim i innymi ciekawostkami tego
jedynego w swoim rodzaju muzeum.
To, co niewątpliwie zainteresuje miłośników historii, architektury, archeologii, etnografii, ale
i czystego powietrza i niczym niezmąconej ciszy są również dodatkowe atrakcje, stworzone
przez naturę i człowieka. Należą do nich pojawiające się co roku na jednym z pól
w Wylatowie odciśnięte w zbożu piktogramy (do dzisiaj niewyjaśnione źródło ich powstania);
znajdujący się w tej miejscowości jedyny w Wielkopolsce drewniany kościół trójnawowy,
- 151 -
punkt widokowy w Dusznie, z którego można podziwiać panoramę Gniezna, Mogilna,
Inowrocławia, Kruszwicy i kopuły Bazyliki w Licheniu, najdłuższa w Polsce kolej linowa
transportująca rudę wapnia, na trasie Pakość - Strzelno.
Warto
tu
wspomnieć,
że
według
ostatnich
badań
archeologicznych
(2000 rok)
przeprowadzonych w Gieczu, odnaleziono tam ślady plemiennego grodu datowane na rok
około 900, co rewiduje znacznie dotychczasowe ustalenia historyków odnośnie początków
państwa Polan i miejsca jego pierwszej stolicy.
Na Szlaku Piastowskim usytuowane są trzy obiekty wpisane na listę światowego dziedzictwa
kulturowego UNESCO – ruiny budowli na wyspie Ostrów Lednicki, archikatedra w Gnieźnie
i osada obronna ludów kultury łużyckiej w Biskupinie.
Drugim ze szlaków położonych częściowo na terenie Nadleśnictwa Gniezno jest szlak
o nazwie Droga św. Jakuba – jest to szlak kulturowy stanowiący historyczną trasę
pielgrzymkową zaczynającą się w Trzemesznie i biegnącą przez Gniezno, Lednicę,
Murowaną Goślinę, Poznań, Żabno, Lubiń, Święciechową, Leszno, Wschowę, Głogów,
Jakubów, Grodowiec, Polkowice, Bolesławiec, Lubań, Zgorzelec, Görlitz, Hirschfelde,
Żytawę, Chrastavę, Ĉeský Dub, Bakov nad Jizerou, Předměřice nad Jizerou do Pragi. Długość
tego szlaku wynosi 490 km. Droga św. Jakuba odtwarza szlak, który został w roku 1563
wymieniony przez Jörga Gaila z Augsburga, jako jeden z trzech szlaków pątniczych
łączących Polskę z resztą Europy.
Na oznakowanej trasie można zobaczyć wiele budowli sakralnych m.in. kościoły związane
z życiem świętego. Szlak ma swoje oznakowanie na polskim odcinku w postaci białej muszli
z czerwonym krzyżem świętego Jakuba.
Znany historyk angielski - Norman Davies tak opisuje genezę kultu św. Jakuba: Zgodnie
z legendą, ciało św. Jakuba Apostoła, razem z odciętą głową, zostało kiedyś w IV wieku
przywiezione kamienną łodzią z Palestyny do Galicii. Słupek, do którego była przycumowana
owa łódź, jest przechowywany w maleńkim kościółku przy przystani w miejscowości Padrón
w
. Wieść o wydarzeniu zataczała coraz szersze kręgi i w mniej więcej
dwieście lat później sanktuarium świętego w Libredon (czyli w dzisiejszym Santiago de
Compostela), zaczęło przyciągać coraz liczniejsze rzesze pielgrzymów. W roku 899, w miejscu
grobu świętego rozpoczęto budowę nowej katedry, która wkrótce została głównym celem
pielgrzymek. Jej symbolami stały się sakwa pielgrzyma i atlantycka muszla w kształcie
gwiazdy. Do dziś pielgrzym przybywający do Santiago może otrzymać zaświadczenie
o odbyciu pielgrzymki – la compostela.
- 152 -
Następne wieki przynoszą dalszy rozwój sanktuarium, które w końcu staje się – obok Rzymu
i Ziemi Świętej – najczęstszym celem wypraw średniowiecznych pątników. Tradycja
pielgrzymowania do Santiago przeżywa ostatnio swój renesans.
Omawiany szlak wiedzie przez następujące miejscowości: Trzemeszno (poza zasięgiem
nadleśnictwa) – leśnictwo Krzyżówka – Niechanowo – Osiniec – Gniezno – Piekary –
Rzegnowo – Siemianowo – Waliszewo – Imiołki – Głębokie i dalej na zachód, w kierunku
Puszczy Zielonki.
Szlak Cysterski związany jest z obecnością cystersów w województwie wielkopolskim.
Podczas wycieczki tym szlakiem można się zapoznać z zabytkami pozostawionymi po
opactwach cysterskich, które powstały w okresie sprowadzenia cystersów do Polski
w średniowieczu. Są to m.in. piękne zespoły poklasztorne, kościoły barokowe z bogatym
wyposażeniem i cennymi kolekcjami dzieł sztuki. Na terenie Wielkopolski jest wiele
miejscowości, gdzie istniały opactwa cysterskie. Należą do nich miejscowości: Owińska,
Wągrowiec (kościół i klasztor pocysterski), Tarnowo Pałuckie, Łękno, Słupca, Ląd (opactwo
cysterskie), Pyzdry, Lubiń, Przemęt, Wieluń Zaobrzański, Obra, Gościkowo, Bledzew,
Żemsko, Kamionna i Orzeszkowo.
Na terenie Nadleśnictwa Gniezno przebiega krótki odcinek tego szlaku (Słupca i jej okolice).
9.4. Szlaki wodne
Choć w powiecie gnieźnieńskim nie występują wielkie rzeki, dla wodniaków-koneserów
istnieje możliwość skorzystania z kilku interesujących tras kajakowych i podziwiania piękna
polodowcowego krajobrazu Pojezierza Gnieźnieńskiego. Obecność sieci wodnej – głównie
licznych rynnowych jezior i mniej licznych rzek sprzyja uprawianiu żeglarstwa, turystyki
kajakowej, windsurfingu i wędkarstwa.
Na terenie Nadleśnictwa Gniezno wytyczono trzy szlaki wodne:
 szlak rzeki Meszna – rzeka wypływa z jeziora Powidzkiego; spływ można rozpocząć
w Przybrodzinie, a następnie płynąć na południe do jeziora Słupeckiego. Szlak łatwy,
dostępny dla zaawansowanych i większych grup. Długość szlaku 39 km.
 szlak rzeki Noteć Zachodnia (Kwieciszewnica) – rozpoczyna się w Skorzęcinie, dalej
na północ jeziora Białego, skąd wypływa Noteć Zach. Mijając jeziora Piłka, Skubarczewo,
- 153 -
 Słowikowskie, Kamienieckie szlak prowadzi do jeziora Pakoskiego. Trasa ta należy
do łatwych i dostępnych dla początkujących. Długość szlaku 54 km.
 szlak rzeki Wełna zaliczany jest do najpiękniejszych szlaków kajakowych w Polsce.
Przy wysokim stanie wody można go rozpocząć na jeziorze Wierzbiczańskim, płynąc na
północ przez jeziora Jankowskie, Strzyżewskie, Piotrowskie, Ławiczno, Biskupiec, Zioło,
Rogowskie dociera do Wągrowca, skąd dalej prowadzi do Obornik Wlkp., gdzie zasila
Wartę. Wytrawni kajakarze, którzy zdecydują się na spływ Wełną do Wągrowca, będą tam
mieli okazję spotkać rzadkie zjawisko bifurkacji, czyli skrzyżowania nurtów rzek – Wełny
z Nielbą. Szlak trudny, dostępny dla zaawansowanych i spływów masowych; miejscami
odcinki rzeki przypominają rzekę górską. Długość szlaku 115 km.
Poza możliwościami uprawiania turystyki kajakowej na szlakach rzecznych możliwe jest
także
kajakowanie
po
akwenach
większych
jezior:
Powidzkiego,
Niedzięgiel,
Budzisławskiego, Lednickiego, Wilczyńskiego, Kownackiego, Gorzuchowskiego, Kłeckiego
i Świniarskiego.
Istnieje tam dobrze rozwinięta infrastruktura turystyczna (ośrodki wypoczynkowe, przystanie
żeglarskie, wypożyczalnie sprzętu wodnego, plaże, pola biwakowe, sezonowe punkty
gastronomiczne).
Szczególnie polecane dla nurkowania są wody jezior:
Niedzięgiel – głębokość 23 m, przejrzystość wody duża
Popielewskie – najgłębsze jezioro Wielkopolski (47 m), przejrzystość wody niska
Wierzbiczańskie –– głębokość 21,6 m, przejrzystość wody średnia
Powidzkie – głębokość 43 m, przejrzystość wody średnia.
Gnieźnieńska Kolej Dojazdowa
Szczególną atrakcją na terenie gminy Witkowo jest jedna z ostatnich w Europie kolei
wąskotorowych. Kolejka ta ma charakter unikatowy. 1 stycznia 1896 roku uruchomiono
pierwszy odcinek kolejki z Gniezna przez Niechanowo do Mielżyna. Wówczas nosiła ona
nazwę Witkowskiej Kolejki Powiatowej. W tym samym roku oddano kolejne odcinki
z Niechanowa przez Witkowo do Powidza o długości 18,2 km. W 1911 roku trasę kolejki
wąskotorowej o długości 10,2 km doprowadzono do Anastazewa, gdzie znajdowało się
przejście graniczne do Królestwa Polskiego. Odcinek ten miał wkrótce odegrać ważną
strategiczną rolę. Po wybuchu I wojny światowej trasą tą przewożono transporty wojskowe
w kierunku granicy rosyjskiej. W 1918 roku Wielkopolska sama musiała wywalczyć sobie
prawo przynależności do Państwa Polskiego. Podczas Powstania Wielkopolskiego kolejka
- 154 -
witkowska służyła powstańcom jako środek transportu, a kolejarze czynnie przyłączyli się do
zrywu niepodległościowego.
W okresie międzywojennym powszechny kryzys światowy nie ominął również kolejki, która
borykała się z poważnymi kłopotami finansowymi. W latach dwudziestych zaczęto
wydzierżawiać niektóre odcinki innym kolejkom powiatowym oraz ograniczać ruch osobowy.
W roku 1927, po likwidacji powiatu witkowskiego, kolejka zmieniła nazwę na Gnieźnieńską
Kolej Powiatową. Oprócz pasażerów, przewoziła ona wszystko to, co było potrzebne
mieszkańcom wsi: węgiel, pasze, nawozy, a wywoziła m.in. płody rolne. W latach 60. ub.
wieku z Gniezna do Powidza kursowały trzy pary pociągów osobowych, a w sezonie letnim
poranny i popołudniowy skład "zahaczał" nawet o Przybrodzin, leżący nad brzegiem jeziora
Powidzkiego. Ostatni, wieczorny pociąg jechał do Anastazewa, z którego wracał wczesnym
rankiem do Gniezna.
Podczas II wojny światowej kolejka trafiła pod zarząd niemiecki, jednak zasady jej
funkcjonowania nie zmieniły się. Po wyzwoleniu nadal działała jako Gnieźnieńska Kolej
Powiatowa, aż do przejęcia w roku 1949 przez Polskie Koleje Państwowe, które włączyły ją
w skład Kujawskich Kolei Dojazdowych. W roku 1957 zmieniono tory z szerokości 600 mm
na szerokość 750 mm. Począwszy od lat 70. coraz poważniejszym konkurentem dla kolejki
stawał się transport samochodowy, który zaczął osiągać przewagę tak w ruchu pasażerskim
(PKS), jak i w towarowym. Rentowność kolejki zaczęła spadać, co spowodowało w 1988 r.
zawieszenie kursów pasażerskich na linii Powidz - Anastazewo.
Rok później zlikwidowano wszelkie kursy pasażerskie, pozostawiając jedynie nieliczne
przewozy towarowe, dotyczące głównie odcinka Gniezno - Niechanowo - Witkowo.
W 1991 roku Gnieźnieńska Kolej Dojazdowa uzyskała w ramach PKP samodzielność
organizacyjną.
Spowodowało to coraz większe zainteresowanie turystów z całej Polski i z zagranicy. Po paru
latach wycofano jednak parowozy, które były jedną z głównych atrakcji tych przewozów.
O takim kroku zadecydowały względy ekonomiczne: koszty obsługi, eksploatacji i
konserwacji parowozów przekraczały o 100% koszty obsługi lokomotyw spalinowych.
Dzisiaj jazda kolejką stwarza możliwość łatwego kontaktu z historią, ponieważ szlaki
kolejowe, budynki dworcowe, jak i tabor przenoszą nas o kilkadziesiąt lat wstecz. Obecnie
dla potrzeb ruchu osobowego od końca czerwca do początku września funkcjonuje siedem
przystanków osobowych: Gniezno, Żelazkowo, Niechanowo, Witkowo, Powidz, Przybrodzin
i Anastazewo.
- 155 -
W chwili obecnej Gnieźnieńska KD działa jako samodzielna sekcja eksploatując odcinek
o długości 38 km z Gniezna do Anastazewa. Z kolejki korzystają głównie szkoły z terenu
Wielkopolski oraz liczne grupy z Europy Zachodniej, dla których ponad stuletnia kolejka jest
pomostem łączącym koniec wieku XIX z początkiem XXI wieku.
Trasa kolejki rozpoczyna się w Gnieźnie – kolebce państwa polskiego, wiedzie przez pełne
uroku wioski Pojezierza Gnieźnieńskiego, docierając nad sam brzeg jeziora Powidzkiego,
gdzie kończy bieg w Anastazewie. Kompleks turystyczno-wypoczynkowy nad jeziorem
Powidzkim oferuje doskonałą bazę z kąpieliskami, campingami, polem namiotowym
i sprzętem żeglarskim, a jego położenie jest idealnym punktem do uprawiania aktywnego
wypoczynku. Do dyspozycji turystów są zabytkowe parowozy serii Px48 i wagony osobowe z
lat pięćdziesiątych oraz odkryte wagony „plenerowe". Dla grup zorganizowanych oferujemy
przejazdy pociągami na zamówienie, a dla turystów indywidualnych – w sezonie letnim,
w każdą sobotę i niedzielę – pociągi turystyczne według stałego rozkładu jazdy.
W roku 2001 zapadła decyzja o likwidacji gnieźnieńskiej kolejki. Jednakże dzięki
zaangażowaniu jej miłośników a przede wszystkim tych, zrzeszonych w Sekcji Miłośników
Kolei Towarzystwa Miłośników Gniezna udało się utrzymać ruch turystyczny i zapobiec
dewastacji zabytkowej kolejki.
Obecnie dla potrzeb ruchu osobowego od końca czerwca do początku września (w soboty
i niedziele) funkcjonuje siedem przystanków osobowych: Gniezno, Żelazkowo, Niechanowo,
Witkowo, Powidz, Przybrodzin i Anastazewo. Siadając wygodnie podczas tej podróży
w czasie, ciuchcia wąskotorowa pozwoli przeżywać na nowo sposób, w jaki podróżowali nasi
przodkowie. Po przejechaniu piątego kilometra rozwija się przed nami przepiękna panorama
Pojezierza Gnieźnieńskiego. Przejażdżka to spotkanie i połączenie historii z rekreacją –
można spędzić tu miłe chwile, które pozostaną na długo w pamięci.
9.5. Agroturystyka
Jednym z głównych trendów charakteryzujących współczesną turystykę jest rozwój turystyki
alternatywnej, przyjaznej środowisku, wykorzystującej naturalne walory dziedzictwa
kulturowego i różnorodności przyrodniczej. Funkcję taką pełni z pewnością agroturystyka,
będąca jedną z form turystyki wiejskiej. Agroturystyka w naszym kraju nie jest zjawiskiem
nowym. Od lat popularne było przyjmowanie gości w gospodarstwach wiejskich. Letnicy,
wczasy pod gruszą, to pojęcia znane wszystkim w mieście i na wsi. W ciągu ostatnich lat
- 156 -
turystyka wiejska przeżywa powolny, lecz wyraźny rozwój. Najszerszym pojęciem
obejmującym zjawiska związane z rozwojem turystyki na terenach pozamiejskich jest
turystyka wiejska. Terminem pojęciowo węższym jest agroturystyka, która w dużym skrócie
jest formą turystyki wiejskiej związanej z rolnictwem. Termin ten należy rozumieć jako
formy wypoczynku, które realizowane są na terenach wiejskich o charakterze rolniczym,
oparte o bazę noclegową i aktywności rekreacyjne związane z gospodarstwem rolnym.
Tworzenie nowych miejsc pracy poza rolnictwem, ale jednocześnie ściśle związanych
z otoczeniem rolnictwa, wpływa na możliwość obniżenia bezrobocia w środowisku wiejskim,
poszerza ofertę pracy na rynku, przyczynia się do zwiększenia dochodów w rolnictwie.
Jednocześnie agroturystyka wymusza działania stanowiące aktywne formy ochrony
środowiska, a mieszkańcom miast umożliwia szerszy niż dotychczas kontakt z przyrodą
i środowiskiem naturalnym. Oprócz zmian w sferze materialnej wsi, agroturystyka wywiera
silny wpływ na sferę duchową, na przyzwyczajenia i zachowania. Zmienia się sposób
podejścia do życia, kształtują się nowe wartości, wreszcie na nowo odkrywane jest bogactwo
kultury polskiej wsi, obyczaje ludowe, tradycyjne rzemiosła i kuchnia regionalna. Obiekty
kultury materialnej wsi, do niedawna tracone bezpowrotnie, odżywają na nowo.
Dla turystów pobyt w gospodarstwach to znakomita lekcja edukacji ekologicznej,
przyczyniająca się do wzrostu szacunku dla pracy rolnika, a także wykształcająca
świadomość proekologiczną. Często kontakty pomiędzy rolnikami a ich gośćmi nie urywają
się po ich wyjeździe. Rolnicy zaangażowani w tego typu działalność to często wiejska elita –
jednostki najbardziej aktywne, przedsiębiorcze. Należy zachęcać pozostałych, aby także
próbowali swych sił. Z omówionych wyżej powodów należy prowadzić intensywną akcję
promocyjną wśród rolników na temat korzyści podjęcia działalności agroturystycznej. Istotne
są także szkolenia, które powinny mieć charakter zajęć praktycznych, których celem jest
ukazanie bogactwa tradycji wsi jako szansy rozwoju unikalnego produktu turystycznego
danego gospodarstwa.
Agroturystyka może stać się wizytówką naszego kraju, regionu, a nawet miejscowości.
Obecność
nieskażonego
środowiska
naturalnego
stwarza
potencjalne
możliwości
prowadzenia produkcji ekologicznej i rozwoju agroturystyki jako alternatywnych źródeł
dochodów dla mieszkańców okolicznych wsi. Szczególnie prawidłowo oraz umiejętnie
promowana agroturystyka odgrywać może pierwszorzędne znaczenie w działalności gmin.
Potencjalni turyści zagraniczni (głównie emerytowani Niemcy) cenią sobie to, że
z położonych na uboczu miejscowości można szybko i bezproblemowo dojechać do
większych miast oraz do polsko-niemieckich przejść granicznych, a w mniejszych ośrodkach,
- 157 -
z dala od zgiełku modnych kurortów, można z powodzeniem wypoczywać w atmosferze
prawdziwej prowincji. Gospodarstwa agroturystyczne oferują szereg atrakcji, m.in. warsztaty
malarskie i rzeźbiarskie, staropolską kuchnię, naukę haftu, grzybobranie, spływy kajakowe i
wędkowanie.
Obecnie w zasięgu działania Nadleśnictwa Gniezno i jego bliskim sąsiedztwie działa co
najmniej 31 gospodarstw agroturystycznych – są to:
— gospodarstwo agroturystyczne Szymański Jacek, Osiniec 14A, 62-200 Gniezno,
— gospodarstwo agroturystyczne Śmielecki Wojciech Ganina 18, 62-200 Gniezno,
— gospodarstwo agroturystyczne MAJA Stachowiak Maria, Wiekowo 87, 62-425 Witkowo,
— gospodarstwo agroturyst. Robakowska Teresa i Witold, 62-265 Sławno, ul. Gnieźnieńska 26,
— gospodarstwo agroturyst. Robakowski Paweł i Justyna, 62 - 265 Sławno, ul. Gnieźnieńska 46
— gospodarstwo agroturystyczne Nowicka Małgorzata, Pawłowo 14, 62-250 Czerniejewo
— gospodarstwo agroturystyczne Michalczak Jerzy, 62-241 Żydowo, ul. Kochanowskiego 8,
Czerniejewo
— gospodarstwo agroturystyczne Kubacki Marek, Waliszewo 10A, 62-270 Kłecko
— gospodarstwo agroturystyczne RYBAKÓWKA, Król Sylwia i Marcin 62-265 Sławno 70A,
ul. Kościelna 10
— gospodarstwo agroturyst. PRZYSTAŃ Jastrzębski Szymon, Waliszewo 19, 62-270 Kłecko
— gospodarstwo agroturystyczne Gryczka Danuta, 62-265 Sławno 27, Kiszkowo
— gospodarstwo agroturystyczne Dietrich Wiesława Kalina 4, 62-200 Gniezno
— gospodarstwo agroturyst. MAT MAR Chełmowski Grzegorz, Waliszewo 12, 62-270 Kłecko
— gospodarstwo agroturystyczne Bruździńska Jolanta i Norbert, 62-260 Łubowo 76
— gospodarstwo agroturyst. AGROCIS Biliński Mieczysław, Borzątew 3a, 62-212 Mieleszyn
— gospodarstwo agroturyst. Amrozińska Genowefa i Seweryn, Kowalewo 8, 62-212 Mieleszyn
— gospodarstwo agroturystyczne Przygocka Agnieszka, ul. Kwiatowa 12, 62-403 Giewartów
— gospodarstwo agroturystyczne Choryan Marian, ul. Park Powstańców Wlkp. 5, 62-430 Powidz
— gospodarstwo agroturystyczne JANKES Paweł Jankowski, ul. Kościelna 5, 62-430 Powidz
— gospodarstwo agroturystyczne Sławomir Przychodzki, ul. Kościelna 28, 62-430 Powidz
— gospodarstwo agroturystyczne Gruszczyński Grzegorz, ul. Kwiatowa 13, Giewartów
— gospodarstwo agroturyst. Bocheńscy Leokadia i Czesław, Wybudowanie 13, 62-430 Powidz
— gospodarstwo agroturystyczne Jarzyńska Michalina, Kochowo 16A, 62-403 Giewartów
- 158 — gospodarstwo agroturystyczne Kozłowski Tobiasz, Ługi, 62-430 Powidz
— gospodarstwo agroturystyczne Nawrocki Emilia i Marek, ul. 29 Grudnia 47, 62-430 Powidz
— gospodarstwo agroturyst. POD PALMĄ Pankros Halina i Piotr, Przybrodzin 6, 62-430 Powidz
— gospodarstwo agroturystyczne Czech Maria i Maciej, Słowikowo 19, 62-43, 62-436 Orchowo
— gospodarstwo agroturyst. Piotrowska Maria, ul. Park Powstańców Wlkp. 24, 62-430 Powidz
— gospodarstwo agroturystyczne Piotrowski Zbysław, ul. Radomskiego 3, 62-430 Powidz
— gospodarstwo agroturystyczne Morzyńscy Małgorzata i Roman, ul. Jeziorna 9, 62-430 Powidz
— gospodarstwo agroturystyczne LEŚNA POLANA, Anastazewo 28A, Cieślewicz Romuald.
Bazę noclegową uzupełniają następujące obiekty:
— OW KORMORAN w Ostrowie, Beata Rybacka
— OW BOGDANKA w Przybrodzinie, Wanda Bogdan
— OW w Przybrodzinie, Matelska Dorota i Ryszard
— Pensjonat NA SKRZYNCE Paweł Brona, Skrzynka
— Szkolne Schronisko Młodzieżowe PTSM, ul. Pocztowa 11, 62-200 Gniezno (obiekt
całoroczny, 55 miejsc)
— Szkolne Schronisko Młodzieżowe PTSM, Siemianowo (obiekt całoroczny, 44 miejsca).
— Szkolne Schronisko Młodzieżowe PTSM, Skorzęcin (obiekt sezonowy)
— Szkolne Schronisko Młodzieżowe PTSM, Witkowo, ul. Poznańska 47 (obiekt sezonowy).
Szczegółowe
informacje
dotyczące
warunków
korzystania
z
usług
gospodarstw
agroturystycznych regionu gnieźnieńskiego i słupeckiego otrzymać można w Poznańskim
Towarzystwie Agroturystycznym, ul. Sieradzka 29, 60-163 Poznań, tel. 0 61 291 40 27.
Oferta Towarzystwa znajduje się na stronie internetowej:
www.agro-turystyka.com.pl
Szczegółową ofertą agroturystyczną dysponuje również Powiatowe Centrum Informacji
Turystycznej w Gnieźnie, ul Tamka 12, 62-220 Gniezno, tel. 0 61 428 41 00.
W Poznaniu oferta regionu gnieźnieńskiego dostępna jest w Centrum Informacji
Turystycznej, Stary Rynek 59, nr tel. 0 61 852 61 56.
- 159 -
Informacje na temat walorów turystyczno-krajoznawczych omawianego obszaru dostępne są
też w Wydziale Promocji i Rozwoju Starostwa Powiatowego w Gnieźnie, ul. J. Pawła II 9/10.
Również w siedzibie Nadleśnictwa Gniezno, ul. Wrzesińska 83 można uzyskać podstawowe
informacje dotyczące możliwości wypoczynku i rekreacji na obszarach leśnych (m.in. foldery
o nadleśnictwie).
Ze względu na wymierne efekty promocyjne, niezbędne jest stałe uczestnictwo
przedstawicieli
lokalnych
samorządów
w
najważniejszych
targach
turystycznych:
Międzynarodowej Giełdzie Turystyki (ITB) w Berlinie i Międzynarodowym Salonie
Turystycznym (TOUR SALON) w Poznaniu.
Powiat Gnieźnieński, miasto Gniezno oraz Organizacja Turystyczna Szlak Piastowski
przystępuje do zdecydowanej ofensywy na tegorocznych targach turystycznych w kraju i za
granicą. Dzięki współpracy pomiędzy Starostwem Powiatowym, Urzędem Miejskim
w Gnieźnie oraz zarządem Organizacji Turystycznej Szlak Piastowski będzie możliwa
wspólna
prezentacja
oferty
turystycznej
regionu
gnieźnieńskiego
na
najbardziej
renomowanych targach turystycznych. Według kolejności chronologicznej przewidziano
promocję regionu na następujących imprezach targowych:
Na Styku Kultur Łódź (29 luty-2 marca)
Międzynarodowe Targi Turystyczne ITB Berlin (5-9 marca)
Podlaskie Targi Turystyczne Białystok (14-16 marca)
Silesia Tour-Glob Katowice (28-30 marca)
Gdańskie Targi Turystyczne Gdańsk (10-12 kwietnia)
Lato Warszawa (18-20 kwietnia)
Piknik nad Odrą Szczecin (9-11 maja)
Tourtec Jelenia Góra (9-11 maja)
TOUR SALON Poznań (22-24 października).
Poza targami w Berlinie (gdzie powiat i miasto będą współwystawcami stoiska
wielkopolskiego), na wszystkich pozostałych imprezach targowych Gniezno i Powiat
Gnieźnieński będą promowali się na własnym stoisku.
W zależności od miejsca będzie wykorzystana aranżacja własna (stoisko drewniane w stylu
"chaty lednickiej" lub nowoczesne z grafiką Szlaku Piastowskiego lub turystyki aktywnej).
Oferta powiatu będzie również obecna na innych targach turystycznych, w których udział
będzie brała Wielkopolska Organizacja Turystyczna, członkiem której od początku bieżącego
roku jest powiat gnieźnieński.
- 160 -
Atrakcyjną, nowoczesną i co najważniejsze – skuteczną formą prezentowania różnorodnych
form turystyki jest promowanie różnych form turystyki poprzez zamieszczanie bieżąco
aktualizowanych informacji na internetowych witrynach nadleśnictw.
Nadleśnictwo Gniezno utworzyło własną witrynę internetową zawierającą podstawowe
informacje dotyczące m.in. ochrony przyrody, walorów przyrodniczych i turystycznych:
[email protected]
Istnieje również możliwość komunikowania się z omawianym Nadleśnictwem za pomocą
poczty elektronicznej (e-mail):
[email protected]
- 161 -
C. S TAN PRZYRODY
I. Formy ochrony przyrody
1. Formy ochrony przyrody stosowane w Lasach Państwowych
Na mocy obowiązującej ustawy o ochronie przyrody (2004 r.) stosowane są następujące
formy jej ochrony:
— parki narodowe,
— rezerwaty przyrody,
— parki krajobrazowe,
— obszary chronionego krajobrazu,
— obszary NATURA 2000,
— pomniki przyrody,
— stanowiska dokumentacyjne,
— użytki ekologiczne,
— zespoły przyrodniczo-krajobrazowe,
— ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.
System ochrony przyrody i kształtowania środowiska naturalnego w Lasach Państwowych
wynika z dominujących funkcji lasów i jest realizowany poprzez:
1. ustawowe formy ochrony przyrody;
2. lasy ochronne – ogólnego i specjalnego przeznaczenia:
— lasy glebochronne,
— lasy wodochronne,
— lasy stanowiące cenne fragmenty rodzimej przyrody,
— lasy chroniące środowisko przyrodnicze, w tym lasy:
- 162 -
o stanowiące ostoje zwierząt prawnie chronionych;
o uzdrowiskowe wraz ze strefą ochronną oraz lasy wokół sanatoriów;
o położone w granicach administracyjnych miast oraz wokół miast liczących ponad 50 tys.
mieszkańców, a także lasy masowego wypoczynku, położone na terenach ośrodków
wypoczynkowych i w ich najbliższym otoczeniu;
— lasy wykazujące uszkodzenia przez przemysł,
— lasy znajdujące się na stałych powierzchniach badawczych, w tym glebowe
powierzchnie wzorcowe (GPW),
— lasy stanowiące wyłączone drzewostany nasienne,
— lasy o szczególnym znaczeniu dla obronności;
3. otuliny rezerwatów, otuliny parków narodowych;
4. lasy gospodarcze;
5. plantacje;
6. kształtowanie i ochronę środowiska realizowaną przez inwestycje proekologiczne, mniej
uciążliwe formy ogrzewania budynków, oczyszczanie ścieków, małą retencję wodną itp.
7. Wśród omówionych wyżej form ochrony przyrody, na terenie Nadleśnictwa Gniezno
reprezentowane są:
— obszar chronionego krajobrazu (1)
— parki krajobrazowe (2)
— obszar NATURA 2000 (1 - proponowany)
— pomniki przyrody ożywionej (46 drzew)
— użytek ekologiczny (1)
— gatunki roślin, grzybów i zwierząt podlegających ochronie gatunkowej.
- 163 -
2. Obszar chronionego krajobrazu
Podstawowym warunkiem prawidłowego funkcjonowania środowiska jest krajowy
system wielkoprzestrzennych, powiązanych ze sobą obszarów chronionych. System ten,
oprócz walorów przyrodniczych i krajobrazowych, powinien przywrócić powiązania
pomiędzy najbardziej wartościowymi pod względem przyrodniczym obszarami. Możliwość
ochrony krajobrazu na rozległych obszarach oraz tworzenia powiązań pomiędzy fragmentami
przestrzeni chronionymi ściślej, stwarzają obszary chronionego krajobrazu.
Według definicji zawartej w ustawie o ochronie przyrody (art. 23 ust. 1) cyt.:
obszar chronionego krajobrazu obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się
krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość
zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją
korytarzy ekologicznych.
Obowiązuje tu wzmożona ochrona czystości wód, gleb i powietrza oraz nadrzędność funkcji
ochronnych środowiska przyrodniczego. Zasięg obszaru chronionego krajobrazu wykazywać
powinien zbieżność z przyjętym planem zagospodarowania przestrzennego województwa,
obszarami chronionymi zlewni rzek oraz programem zagospodarowania turystycznego. Ta
forma ochrony przyrody nie wprowadza ograniczeń w użytkowaniu gruntów, wyklucza
jedynie działalność mogącą w istotny sposób zaszkodzić środowisku przyrodniczemu.
Rozwój przemysłu i urbanizacji ograniczony być powinien do niezbędnego minimum
zaspokajającego potrzeby miejscowej ludności z wykorzystaniem jedynie miejscowych
zasobów surowcowych.
Na terenie obszarów chronionego krajobrazu wyznacza się obszary koncentracji turystyki
pobytowej i rozwoju bazy turystycznej, a w systemie ochrony przyrody często spełniają one
funkcję osłony dla wyższych form ochrony lub łączących je korytarzy ekologicznych.
Przez tereny administrowane przez Nadleśnictwo Gniezno przebiegają granice PowidzkoBieniszewskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu.
- 164 -
Powidzko-Bieniszewski OChK
Obszar ten został ustanowiony Uchwałą Nr 53 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Koninie
z dnia
29 stycznia
1986 roku.
W
obszarze
obowiązują
ograniczenia
zawarte
w Rozporządzeniu Nr 14 Wojewody Konińskiego z dnia 23 lipca 1998 roku (Dziennik
Urzędowy Wojewody Konińskiego Nr 28, poz. 144).
Powierzchnia obszaru wynosi 460 km2 – obejmuje on południowy fragment Pojezierza
Gnieźnieńskiego połączony ciągiem wzgórz moreny czołowej z resztką dawnej Puszczy
Bieniszewskiej. Obszar ten łączy się z doliną Warty ciągiem wzgórz moreny czołowej przez
rejon Puszczy Bieniszewskiej i dolinę Meszny ze sztucznym zbiornikiem retencyjnym
(jezioro Słupeckie) na północ od Słupcy. Puszcza Bieniszewska to resztki dużego kompleksu
leśnego zachowanego do dziś w części rynny głogowsko-pątnowskiej. Wśród zalesionych
pagórków kemowych licznie występują małe jeziora. Rynnę budują utwory piaszczystożwirowe, a w jej dnie występują torfy i osady pochodzenia limnicznego. Duża zmienność
obszarów o różnym poziomie wód gruntowych decyduje o urozmaiconym krajobrazie
puszczy i jej dużej atrakcyjności. Występuje tu znaczne zróżnicowanie siedliskowe. Na
południowym wschodzie dominuje siedlisko grądu serii bogatej, na południowym
i północnym zachodzie – boru mieszanego. W centralnej części – mozaika grądu ubogiego
oraz łęgu jesionowo – olszowego i olsu, a na pagórkach acidofilnej i świetlistej dąbrowy.
Obszar jako całość jest najważniejszym ogniwem ekologicznym systemu ochrony ze względu
na największą
w skali
byłego województwa konińskiego koncentrację
walorów
przyrodniczych, krajobrazowych i rekreacyjnych. Tu znajduje się resztka dawnej Puszczy
Bieniszewskiej z czteroma rezerwatami przyrody. Bogactwo charakterystycznych form takich
jak: rynny polodowcowe, wzgórza moreny czołowej, płaska i falista powierzchnia moreny
dennej, formy szczelinowe i równina sandrowa z trzema dobrze zachowanymi poziomami
zasypania oraz jeziora z największymi: Suszewskim, Wilczyńskim, Budzisławskim –
w znacznej części linii brzegowej otoczone lasami to główne walory tego obszaru. Jest to
najcenniejszy pod względem morfologicznym obszar na terenie byłego woj. konińskiego,
mający rzeźbę młodoglacjalną, związaną ze zlodowaceniem bałtyckim. Wzgórza moreny
czołowej ciągną się od Powidza do Konina. Osiągają wysokość do 125 m n.p.m., przy
wysokościach względnych dochodzących do 20 m i spadkach terenu do 30°.
Wzgórza te mają zróżnicowaną rzeźbę – od wyraźnych wałów o płaskim szczycie, po
wznoszący się szereg pagórków. Budowa geologiczna moren również jest zróżnicowana –
w bezpośrednim sąsiedztwie występują tu osady gliniaste, piaszczysto-mułkowate i żwirowe.
Bardzo atrakcyjnymi i często spotykanymi na tym obszarze formami są rynny polodowcowe
- 165 -
z jeziorami. Mają one strome, wysokie krawędzie (10-15 m); tworzą cały system długich,
równoległych obniżeń, mających kierunek z północnego wschodu na południowy zachód oraz
z północy na południe, kontrastujący z równie licznymi zagłębieniami bezodpływowymi
moreny dennej o nieregularnych kształtach. Wzdłuż rynny powidzkiej ciągnie się wyraźny
wał ozu.
Największe jeziora tego obszaru to: Powidzkie, Niedzięgiel (Skorzęcińskie), Suszewskie,
Wilczyńskie, Budzisławskie oraz Ostrowickie – w znacznej części linii brzegowej otoczone
lasami. Wiele uroku mają też małe, często zarastające jeziorka położone w lesie, z bujnie
rozwijającą się roślinnością szuwarowo-wodną (np. jeziorko koło wsi Gaj, jeziora
Słowikowskie, Białe i Kańskie).
Lasy towarzyszące jeziorom są przeważnie uprawami sosnowymi, rosnącymi na rozmaitych
siedliskach: grądu ubogiego, boru mieszanego i rzadko - grądu bogatego. Najwyższymi
walorami ekologicznymi charakteryzują się lasy koło jezior Niedzięgiel i Powidzkie,
posiadające sporo starych drzewostanów sosnowych z bogatym udziałem dolnego piętra
gatunków liściastych (grab, buk, dąb, brzoza). Piękny fragment starej dąbrowy świetlistej
znajduje się na wzgórzu na terenie ośrodka wypoczynkowego w okolicy Skorzęcina.
Powidzko-Bieniszewski OChK tradycyjnie wykorzystywany jest jako teren wypoczynkowy.
Znajdują się tu liczne piesze i rowerowe szlaki turystyczne i ośrodki wypoczynkowe.
W zarządzie Nadleśnictwa Gniezno (obręb Skorzęcin) znalazła się południowa część
Powidzko-Bieniszewskiego OChK na łącznej powierzchni 3842,55 ha, z tego 3645,39 ha
gruntów leśnych.
- 166 -
3. Parki krajobrazowe
Kolejną możliwość ochrony krajobrazu stwarzają parki krajobrazowe. Stanowią one element
składowy krajowego systemu obszarów chronionych; odgrywają ważną rolę w przestrzennym
układzie form ochrony przyrody. Według definicji zawartej w Ustawie o ochronie przyrody
(art. 16 ust. 1) cyt.:
Park krajobrazowy obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze,
historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania, popularyzacji tych
wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju.
Na obszarach graniczących z parkiem krajobrazowym może być wyznaczona otulina.
Utworzenie parku lub powiększenie jego obszaru następuje w drodze rozporządzenia
wojewody, które określa jego nazwę, obszar, przebieg granicy i otulinę (jeżeli została
wyznaczona), szczególne cele ochrony oraz zakazy właściwe dla danego parku. Likwidacja
lub zmniejszenie obszaru parku krajobrazowego następuje również w drodze rozporządzenia
wojewody, po uzgodnieniu z właściwymi miejscowo radami gmin, z powodu bezpowrotnej
utraty wartości przyrodniczych, historycznych i kulturowych oraz walorów krajobrazowych
na obszarach projektowanych do wyłączenia spod ochrony.
Grunty rolne i leśne oraz inne nieruchomości znajdujące się w granicach parku
krajobrazowym pozostawia się w gospodarczym wykorzystaniu. Ograniczeniu poddana jest
tu działalność inwestycyjna – zakaz realizacji przedsięwzięć mogących znacząco
oddziaływać na środowisko oraz zakaz budowania nowych obiektów budowlanych w pasie
szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych.
Dla parku krajobrazowego sporządza się i realizuje plan ochrony – ustanawia się go
w terminie 5 lat od dnia utworzenia parku.
Na terenie Nadleśnictwa Gniezno znajdują się obszary dwóch parków krajobrazowych Lednickiego PK i Powidzkiego PK.
Lednicki Park Krajobrazowy powstał na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej
w Poznaniu z 26 maja 1988 roku – jego powierzchnia wynosiła wówczas 4845 ha.
Rozporządzeniem nr 10 Wojewody Poznańskiego z 19 czerwca 1998 roku został on
powiększony do 7652,48 ha.
- 167 -
Zajmuje on obszary gmin Łubowo, Kiszkowo, Kłecko i Pobiedziska. Jest to pierwszy park
krajobrazowy o charakterze etnograficznym utworzony w Wielkopolsce. Nie wyznaczono
otuliny parku.
Park ten leży na obszarze Pojezierza Gnieźnieńskiego, na pograniczu powiatów poznańskiego
i gnieźnieńskiego, po północnej stronie linii kolejowej Poznań - Gniezno. To wyjątkowe
miejsce otoczone jest rzadko już dziś spotykanym tradycyjnym, polskim krajobrazem
rolniczym. Jest to park o charakterze przyrodniczo-historycznym, którego celem jest ochrona
krajobrazu okolic jeziora
Lednickiego, będących
kolebką
polskiej państwowości.
Odwiedzając Lednicki PK pamiętać należy, że powołując go do istnienia miano na uwadze
przede wszystkim ochronę krajobrazu kulturowego, czyli unikalnych w skali kraju ziem
będących kolebką państwowości polskiej. Ślady osadnictwa na tych terenach pochodzą już
z młodszej epoki kamienia, a na największej z czterech wysp o nazwie Ostrów Lednicki
(pow. 7,50 ha) zachowały się ruiny palatium - siedziby księcia Mieszka I. Wały grodziska
otaczają relikty budowli z X i XI w.: ruiny kamiennej kaplicy, pałacu i baptysterium oraz
fundamenty kościoła grodowego. Odkryte w kaplicy baseny chrzcielne pozwalają
domniemywać, iż tu właśnie odbył się chrzest Polski. Według tradycji to właśnie na Ostrowie
Lednickim Bolesław Chrobry witał cesarza Ottona III; stąd Otton miał wędrować do grobu
św. Wojciecha piechotą, boso, po szkarłatnym suknie ... Tyle tradycja, pewne jest natomiast,
że Ostrów był czasową siedzibą pierwszych Piastów, jednym z głównych ośrodków
obronnych państwa, ośrodkiem sakralnym, w którym m.in. udzielano chrztu książętom
podległym polskim władcom, a także miejscem pochówku członków dynastii piastowskiej.
Na wyspę można dopłynąć promem z Małego Skansenu. Wyspa Ostrów Lednicki uznana jest
za Pomnik Kultury Narodu Polskiego i znajduje się pod opieką Muzeum Pierwszych Piastów
na Lednicy. Niegdyś wyspa połączona była z lądem dwoma mostami zbudowanymi z dębiny:
poznańskim, zwanym też zachodnim, o długości 428 m oraz gnieźnieńskim (wschodnim)
o długości 174 m. Konstrukcje tych mostów stanowią ewenement na skalę ogólnopolską,
a ich wyeksponowane pod wodą relikty są dziś jedną z najciekawszych atrakcji wyspy.
Obszar
Lednickiego
PK
wykazuje
typowe
cechy
krajobrazu
polodowcowego,
ukształtowanego przez lądolód w czasie zlodowacenia bałtyckiego.
Dominuje falista wysoczyzna morenowa oraz okazała rynna polodowcowa jeziora Lednica
o pow. 339 ha (strefa ciszy). Na jeziorze znajdują się cztery wyspy – Ostrów Legnicki,
Ledniczka, Wyspa Mewia oraz bez nazwy (w płn. części). Kilka mniejszych jezior –
Głębokie, Sławno, Bakorce, Linie i Kamionek położonych jest w północnej części Parku.
Specyfiką Parku jest krajobraz rolniczy, w którym dominują pola uprawne, gdyż intensywne
- 168 -
osadnictwo doprowadziło już we wczesnym średniowieczu do wylesienia tego terenu.
Niewielkie obszary lasów zachowały się jedynie w północnej części Parku, którego lesistość
wynosi zaledwie 10 %.
Flora Parku liczy około 520 gatunków roślin naczyniowych, m.in. grzybienie białe, grążel
żółty, kocanki piaskowe, pierwiosnka lekarska. W Parku występuje 141 lęgowych gatunków
ptaków objętych ochroną całkowitą, oraz 15 gatunków objętych ochroną częściową. Dwa
z nich: bąk i gągoł należą do grupy gatunków zagrożonych całkowitym wyginięciem. Spośród
ciekawych przedstawicieli środowiska polnego należy wymienić skowronka, ortolana,
potrzeszcza, świergotka łąkowego, kuropatwę i przepiórkę. Okolice podmokłych łąk
i w sąsiedztwie jezior występują bąki, czajki, kuliki wielkie, żurawie, błotniaki stawowe,
remizy. Akweny wodne stanowią miejsce gniazdowania kokoszki wodnej, perkoza, rybitwy
czarnej. Okolice leśne zamieszkują kruki, dzięcioły średnie, srokosze, turkawki. Z innych
gatunków odnotowano gniazdowanie następujących gatunków: pustułka, kobuz, myszołów,
jastrząb, kania ruda, krogulec. Na Mewiej Wyspie zagnieździły się kormorany (za:
www.dmoz.org/parki krajobrazowe oraz Bednorz, Kosiński: Awifauna Lednickiego Parku
Krajobrazowego, 1996)).
Na terenie leśnictwa Zakrzewo wytyczono krajobrazową ścieżkę przyrodniczą o długości
7 km. Przebiega ona głównie przez tereny leśne na trasie Waliszewo – Dziećmiarki –
Kamionek – Waliszewo. Na trasie ścieżki utworzono 21 przystanków, na których przybliża
się zagadnienia dotyczące ochrony gatunkowej roślin i zwierząt, gospodarki leśnej
i zadrzewień śródpolnych. Każdy przystanek otrzymał swój temat przewodni, który
charakteryzuje obiekty występujące na poszczególnych postojach. Ścieżkę można pokonać
podczas 4 godzinnego marszu.
Na terenie wsi Dziekanowice, na wschodnim brzegu jeziora, znajduje się Wielkopolski Park
Etnograficzny, w którym (na powierzchni 20 ha) zgromadzono 54 obiekty drewnianego
budownictwa wiejskiego z XVIII i XIX wieku z terenu całej Wielkopolski (chaty, budynki
inwentarskie, wiatraki). Ekspozycja podzielona jest na część wiejską i dworską. Turystom
pokazuje się pracę warsztatów rzemieślniczych, poza tym jedna z zabytkowych zagród jest
zamieszkała – w jej obejściu prowadzi się hodowlę, a okoliczne pola są uprawiane, co
wprowadza do skansenu elementy autentycznego życia wsi. Spacerując między opłotkami
muzealnych zagród można zobaczyć wyposażenie starej kuźni, zajść do wiejskiej chałupy,
stanąć przed wiejskim kościołem, wspiąć się na wzgórze, na którym stoją różne typy
wiatraków i skąd widać wspaniałą panoramę jeziora, zatrzymać się na wiejskim cmentarzu,
- 169 -
zajrzeć do wnętrza osiemnastowiecznej kaplicy, by w końcu, zaczerpnąwszy nieco atmosfery
dworu, odpocząć w parku dworskim.
Na Ostrowie Lednickim znajduje się Muzeum Pierwszych Piastów z największym w Polsce
zbiorem wczesnośredniowiecznych militariów. W miejscu przeprawy promowej na wyspę
zlokalizowano Mały Skansen z najstarszym w Polsce wiatrakiem – koźlakiem z 1585 roku;
obiekty etnograficzne znajdują się także we wsi Rybitwy.
Koło Imiołek powstał ośrodek duszpasterski oo. Dominikanów z Poznania, którego
wyróżniającym się elementem jest ustawiona w 1997 roku Brama III Tysiąclecia w kształcie
ryby – kształtem ta stalowa konstrukcja nawiązuje do jednego z najwcześniejszych symboli
chrześcijaństwa. Odbywają się tu corocznie 40 tysięczne spotkania młodzieży katolickiej.
Przez Park prowadzi trasa Szlaku Piastowskiego łączącego miejscowości związane
z początkami polskiej państwowości (Poznań – Ostrów Lednicki – Gniezno – Trzemeszno –
Strzelno – Kruszwica – Biskupin).
Rozporządzenie Wojewody Wielkopolskiego Nr 60/06 w sprawie Lednickiego Parku
Krajobrazowego z dnia 26 kwietnia 2006 roku opublikowane w Dzienniku Urzędowym
Województwa Wielkopolskiego Nr 77, poz. 1944 z 2006 roku zawiera szczególne cele
ochrony na terenie Parku:
1. zachowanie w dotychczasowym użytkowaniu terenów wokół brzegów jeziora Lednica
i wysp, kryjących zabytki osadnictwa, sięgające epoki neolitu oraz początków państwa
polskiego;
2. zachowanie trwałości i różnorodności biologicznej ekosystemów leśnych wraz ze
spontanicznymi procesami ich dynamiki:
3. zachowanie populacji rzadkich i chronionych gatunków grzybów, roślin i zwierząt oraz ich
siedlisk;
4. zachowanie naturalnych ekosystemów wodnych;
5. zachowanie torfowisk i innych środowisk wilgotnych i oraz bagiennych;
6. zachowanie cennych ekosystemów nieleśnych, w tym: murawowych, łąkowych
i zaroślowych
7. zachowanie naturalnie ukształtowanego krajobrazu polodowcowego;
8. zachowanie struktury przestrzennej Parku, uwzględniającej swoiste cechy miejscowego
krajobrazu rolniczego.
- 170 -
Na terenie Parku wprowadzono następujące zakazy:
1. realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko;
2. umyślnego zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, lęgowisk, innych
schronień i miejsc rozrodu oraz tarlisk i złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb
oraz wykonywania czynności w ramach racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej, rybackiej
i łowieckiej;
3. likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych, jeżeli nie
wynikają z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej lub zapewnienia bezpieczeństwa ruchu
drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy
urządzeń wodnych;
4. pozyskiwania do celów gospodarczych skał, w tym torfu oraz skamieniałości, w tym
kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów i bursztynu;
5.wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac
związanych
z
zabezpieczeniem
przeciwsztormowym,
przeciwpowodziowym
lub
przeciwosuwiskowym lub budową, odbudową, utrzymaniem, remontem lub naprawą
urządzeń wodnych.
6. dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody lub
racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej, wodnej lub rybackiej.
7. budowania nowych obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów
rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem obiektów służących turystyce wodnej,
gospodarce wodnej lub rybackiej;
8. likwidowania, zasypywania i przekształcania zbiorników wodnych, starorzeczy oraz
obszarów błotnych;
9. wylewania gnojowicy, z wyjątkiem nawożenia własnych gruntów rolnych;
10. prowadzenia chowu i hodowli zwierząt metodą bezściółkową;
11. utrzymywania otwartych rowów ściekowych i zbiorników ściekowych;
12. organizowania rajdów motorowych i samochodowych;
13. używania łodzi motorowych i innego sprzętu motorowego na otwartych zbiornikach
wodnych.
- 171 -
Organem zarządzającym i nadzorującym Lednicki PK jest Dyrekcja Zespołu Parków
Krajobrazowych Województwa Wielkopolskiego z siedzibą w Poznaniu.
Aktualnie trwają prace związane z redakcją nowego planu ochrony Lednickiego PK – jego
autorem jest firma BIOTOP z Poznania. Zgodnie z umową projekt planu przewidziano do
konsultacji we wrześniu 2008 roku.
W zarządzie Nadleśnictwa Gniezno (obręb Popowo Podleśne) znalazła się środkowa
i północna część Lednickiego PK na łącznej powierzchni 636,11 ha, w tym 601,65 ha
gruntów leśnych.
Powidzki Park Krajobrazowy powołany został Rozporządzeniem Nr 18 Wojewody
Konińskiego z dnia 16 grudnia 1998 roku.
Aktualnie obowiązuje Rozporządzenie Wojewody Wielkopolskiego Nr 231/06 w sprawie
Powidzkiego Parku Krajobrazowego z dnia 29 grudnia 2006 roku opublikowane w Dzienniku
Urzędowym Województwa Wielkopolskiego Nr 1, poz. 4 z 2007 roku zawiera informację
o powierzchni Powidzkiego PK – wynosi ona 25 785,30 ha i leży na terenach gmin: Kleczew,
Orchowo, Ostrowite, Powidz, Słupca, Wilczyn i Witkowo. Nie wyznaczono otuliny parku.
Do szczególnych celów ochrony na terenie Parku należy zachowanie krajobrazu oraz
ekosystemów jezior polodowcowych i związanych z nimi rzadkich gatunków flory i fauny.
Znajdują się tam jedne z największych i stosunkowo najczystszych jezior Wielkopolski:
Powidzkie (1035,90 ha i 45,4 m maksymalnej głębokości) i Niedzięgiel. Większość jezior
połączona jest drobnymi ciekami i sztucznymi kanałami, brak jest natomiast dużych rzek. Jest
to teren o wysokich walorach geobotanicznych – 216 typów zbiorowisk roślinnych;
zachowano tu także cenne obiekty kultury i ślady osadnictwa z VII w. p.n.e. O osadnictwie
kultury łużyckiej świadczy grodzisko wklęsłe w kształcie nieregularnego trójkąta
w miejscowości Święte oraz cenne cmentarzysko z VII w. p.n.e. zlokalizowane w WilczynieCegielni. Z okresu średniowiecza i początków państwa polskiego pochodzą liczne ślady m.in.
grodziska stożkowe z Powidza. Zabytki możemy podziwiać w takich miejscowościach jak:
Giewartów, Powidz, Szydłowiec, Orchowo, Ostrowite Prymasowskie, Wilczyn i Wilczogóra.
Są to głównie zabytkowe kościoły pochodzące z XVII i XVIII wieku. Jednym z cenniejszych
jest kościół pw. św. Urszuli w Wilczogórze zbudowany w stylu gotyckim w 1566 r. oraz
znajdująca się w nim rzeźba Madonny z lat 1420-1430.
Charakterystycznym elementem Powidzkiego PK są zabytkowe, XIX w. dworki byłych
właścicieli ziemskich i przylegające do nich parki. Najciekawsze znajdują się w Giewartowie,
- 172 -
Charbinie, Osówcu, Linówcu, Skorzęcinie oraz Kosewie. Bogatą i złożoną historię tych ziem
można poznawać zwiedzając zabytkowe cmentarze różnych wyznań, jak choćby
ewangelicko-augsburskie w Skubarczewie, Myślątkowie, żydowski w Wilczynie, luterański
w Maślakach, Wilczynie-Karolkowie oraz cmentarz choleryczny z 1850 roku w Różannej.
Atrakcją Parku są rzadko spotykane już wiatraki – koźlaki (w Budzisławiu Kościelnym
i Ostrowiu-Rusinie). Przez teren Parku przebiegają szlaki turystyczne: 4 piesze, wodny –
kanał Gopło-Ostrowo o długości 41 km i kolejowy (sobotnio-niedzielny, obsługiwany przez
zabytkową kolejkę wąskotorową) z Anastazewa do Gniezna o długości 38 km.
Lasy stanowią dość znaczną część Powidzkiego PK. Najcenniejszy jest kompleks leśny wokół
jezior Niedzięgiel i Powidz ze starymi drzewostanami sosnowymi ze znaczną domieszką
gatunków liściastych. W okolicy Skorzęcina występuje cenny fragment świetlistej dąbrowy.
Obszar Parku cechuje znaczne zróżnicowanie roślinności. Obok rozmaicie zachowanych
zbiorowisk leśnych występują tu zbiorowiska wodne, szuwarowe, bagienne i torfowiskowe,
zbiorowiska eutroficznych łąk i pastwisk, murawy napiaskowe i kserotermiczne, zbiorowiska
zaroślowe, ziołorośla porębowe i okrajkowe oraz liczne zbiorowiska synantropijne, zarówno
segetalne jak i ruderalne.
Na terenie Parku, głównie przy 17 jeziorach (12 % powierzchni) zlokalizowanych jest wiele
ośrodków wypoczynkowych. Liczne i dobrze zachowane fragmenty roślinności w stanie
zbliżonym do naturalnego stanowią środowisko życia i ostoje wielu rzadkich i zagrożonych
elementów flory i fauny. Odnaleziono tu dwa zespoły dotychczas w Wielkopolsce nie
notowane:
Polygono-Catabrosetum
aquaticae
i
Peucedano
oreoselini-Joyibarbetum
soboliferi. Szata roślinna Parku jest bardzo bogata, obejmuje około 900 gatunków roślin
naczyniowych, w tym 50 gatunków prawnie chronionych (m.in. bluszcz, pełnik europejski,
śnieżyczka przebiśnieg, lilia złotogłów, sasanka łąkowa oraz 12 gatunków storczyków).
Chronionych jest również 11 gatunków grzybów (w tym purchawica olbrzymia) i porostów.
Fauna Powidzkiego PK objęta jest badaniami od niedawna. Dotychczas stwierdzono
występowanie 10 gatunków płazów, 5 gatunków gadów, 147 gatunków ptaków i 34 gatunki
ssaków. Wśród fauny odnotowano dwa gatunki z polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt: bąk
i błotniak zbożowy. W jeziorach i zbiornikach wodnych żyją 22 gatunki ryb, w tym
gospodarczo cenne, ściągające tu liczne rzesze wędkarzy (za: www. powidzki park
krajobrazowy/przyroda/fauna/ptaki).
Aktualnie tereny Powidzkiego PK narażone są na oddziaływanie następujących zagrożeń:
 obniżanie się poziomu zalegania wód gruntowych;
- 173 -
 żywiołowy rozwój sezonowego ruchu turystycznego;
 niekontrolowana zabudowa rekreacyjna wokół jezior (budownictwo letniskowe, liczne
samowole budowlane, zabudowa linii brzegowej);
 obecność ferm trzody chlewnej w Sierniczach Małych i Wielkich;
 możliwość awarii ropociągu Przyjaźń;
 nie uporządkowana gospodarka ściekowa na terenie okolicznych wsi, w sąsiedztwie jezior
oraz punktowe zanieczyszczanie wód i terenów leśnych.
W celu zabezpieczenia cennych walorów przyrodniczych Powidzkiego PK należy:
 realizować zalecenia ochronne zawarte w planie ochrony Parku;
 przyspieszyć i zintensyfikować tempo realizacji budowy systemu lokalnych oczyszczalni
ścieków;
 ograniczyć rozmiar budownictwa rekreacyjnego przez twarde egzekwowanie prawa
budowlanego;
 realizować politykę realnego kompromisu pomiędzy funkcją ochronną i rekreacyjną
Parku;
 ograniczyć do niezbędnego minimum introdukcję obcych gatunków roślin i zwierząt;
 w obrębie lęgowisk ptaków ograniczyć dostęp do trzcinowisk również od strony wody.
Na terenie Powidzkiego Parku wprowadzono 13 zakazów – identycznych jak w przypadku
Lednickiego PK.
Organem zarządzającym i nadzorującym Powidzki PK jest Dyrekcja Zespołu Parków
Krajobrazowych Województwa Wielkopolskiego z siedzibą w Poznaniu. Aktualnie trwają
prace związane z redakcją nowego planu ochrony Powidzkiego PK – jego projekt
przewidziano do konsultacji w październiku 2008 roku.
Położony we wschodniej części Nadleśnictwa Gniezno obszar Powidzkiego PK zajmuje
powierzchnię 7429,26 ha, w tym 6681,79 ha gruntów leśnych.
- 174 -
4. Pomniki przyrody
Jedną z najstarszych form ochrony wartości przyrodniczych są pomniki przyrody. Według
definicji zawartej w ustawie o ochronie przyrody cyt.:
pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska
o szczególnej
wartości
przyrodniczej,
naukowej,
kulturowej,
historycznej
lub
krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród
innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych,
źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie.
Dotychczas w Polsce (1. 1. 2007) za pomniki przyrody uznano 34 385 obiektów, w tym
10 757 utworzonych w Lasach Państwowych. Najczęściej są to okazałe drzewa, ich grupy
bądź aleje; znaczną grupę pomników stanowią również głazy narzutowe.
Za pomniki przyrody najczęściej uznawane są okazałe drzewa. Dla wskazania, od jakich
minimalnych wymiarów danego gatunku drzewa można uznać je za wyróżniające i godne
objęcia ochroną, opracowano odpowiednie, obowiązujące w całym kraju zalecenia.
Aktualnie obowiązujące dolne pierśnice graniczne opublikowano w Instrukcji sporządzania
programu ochrony przyrody w nadleśnictwie (MOŚZNiL, Warszawa 1996). Formalnie
obowiązują one tylko w stosunku do drzew rosnących w Lasach Państwowych, ale mogą być
używane w odniesieniu do innych form własności. Podane wymiary są tylko wskazówką –
w indywidualnych przypadkach, jeśli drzewo jest wyjątkowo dorodne, rozłożyste, rośnie
w interesującym, często odwiedzanym punkcie i w jakiś sposób zaistniało w świadomości
lokalnej społeczności, można je uznać za pomnik przyrody mimo mniejszych niż podane
dolne pierśnice. I odwrotnie – jeśli drzewo rośnie w okolicy obfitującej w okazałe drzewa
tego samego gatunku, a wiele z nich, znacznie okazalszych, zostało już uznanych za pomniki
przyrody, czyli inaczej mówiąc, jeśli w danej okolicy nie jest czymś wyjątkowym, to mimo
osiągnięcia odpowiednich rozmiarów nie musi być uznane za pomnik przyrody. Podane
wymiary dotyczą w zasadzie pojedynczych drzew; w przypadku alei czy większych skupień
w skład takiego zbiorowego pomnika mogą wchodzić drzewa o znacznie mniejszych
pierśnicach. Pamiętać należy, że pomnik przyrody ma być elementem wyróżniającym się
z otoczenia, ponadprzeciętnym, wartościowym (w skali lokalnej) i to kryterium należy
uważać za najistotniejsze przy wyborze obiektów do ochrony pomnikowej.
- 175 -
W formie pomników przyrody chronić można także wyróżniające się obiekty przyrody
nieożywionej np. głazy narzutowe.
W przeciwieństwie do innych form ochrony, które są w zasadzie wieczyste (o ile nie zdarzy
się żaden kataklizm), większość pomników przyrody, np. stare drzewa, mają ograniczoną
trwałość. Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 roku, drzewa stanowiące
pomniki przyrody na terenach leśnych podlegają ochronie aż do ich samoistnego, całkowitego
rozpadu (art. 40, pkt 2).
Status pomnika przyrody może nadać wojewoda (stosowne rozporządzenie) lub rada gminy
(uchwała). Wniosek o zastosowanie tej formy ochrony powinien zawierać określenie obiektu
proponowanego do ochrony oraz uzasadnienie jego wartości i posiadanie indywidualnych
cech wyróżniających.
Wśród drzewostanów Nadleśnictwa Gniezno zaewidencjonowano 36 pomników przyrody
ożywionej (33 pojedyncze i 3 grupowe – razem 46 drzew). Reprezentowanych jest dziewięć
gatunków:
 dąb szypułkowy (Quercus robur) – 35 drzew
 daglezja zielona (Pseudotsuga menziesii) – 3 drzewa
 topola czarna (Populus nigra) – 2 drzewa
 topola biała (Populus alba) – 1 drzewo
 topola osika (Populus tremula) – 1 drzewo
 wiąz szypułkowy (Ulmus laevis) – 1 drzewo
 sosna czarna (Pinus nigra) – 1 drzewo
 sosna zwyczajna (Pinus sylvestris) – 1 drzewo
 świerk pospolity (Picea excelsa) – 1 drzewo.
Ze względu na stwierdzone w terenie znaczne różnice ewidencyjne wymiarów drzew
pomnikowych (szczególnie wysokości), wszystkie pomniki przyrody zostały ponownie
pomierzone; ocenę stanu zdrowotnego wykonano według 5 stopniowej skali autorstwa
Pacyniaka i Smólskiego.
Drzewa rosnące w sąsiedztwie ścieżki edukacyjnej na terenie Lednickiego Parku
Krajobrazowego otrzymały imiona historycznych królów okresu piastowskiego.
- 176 -
Informacja o występowaniu drzew – pomników przyrody zamieszczona została w opisach
taksacyjnych (informacje dodatkowe).
Nadleśnictwo posiada aktualną i kompletną dokumentację fotograficzną pomników przyrody
położonych na zarządzanych przez siebie gruntach.
Szczegółowe charakterystyki pomników przyrody Nadleśnictwa Gniezno zawiera wzór
nr 5A – załącznik nr 1.
5. Użytki ekologiczne
Aby skutecznie chronić wartości przyrodnicze nie wystarczy powołanie do życia parków
narodowych, krajobrazowych czy rezerwatów chroniących najbardziej wartościowe
fragmenty przyrody. Konieczna jest również ochrona szeroko pojętej różnorodności
biologicznej – jej podstawowym narzędziem, przewidzianym głównie do stosowania na
szczeblu lokalnym i regionalnym, są użytki ekologiczne. Według Ustawy o ochronie
przyrody (art. 42) cyt.:
użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających
znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej - naturalne zbiorniki wodne, śródpolne
i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty
nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska
przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów,
ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania.
Dotychczas na terenie Lasów Państwowych wyznaczono 9 038 użytków ekologicznych
zajmujących łączną powierzchnię 28 096 ha. Tym, co różni użytki ekologiczne od pomników
przyrody czy rezerwatów, jest ich znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej.
Użytek ekologiczny nie musi reprezentować nadzwyczajnych wartości przyrodniczych, ważna
jest tu rola, jaką pełni w krajobrazie, np. wystarczy, że jest fragmentem swoistego dla danego
obszaru ekosystemu. Czasami spotykane są (niestety – udane) próby uznawania za użytki
ekologiczne
powierzchni
gospodarczo
nieprzydatnych,
o
znikomych
funkcjach
przyrodniczych (ugorujące deputaty rolne, poletka łowieckie, tereny zdewastowane) –
oczywiście taka forma ochrony nie powinna służyć do takich celów.
Na terenie Nadleśnictwa Gniezno ustanowiono dotychczas jeden użytek ekologiczny
o nazwie Jezioro Czarne. Na potrzebę jego ochrony wskazywali dwukrotnie J. Chmiel
(1996, 2007) oraz A. Brzeg i in. (1999). Znajduje się on na terenie leśnictwa Skorzęcin,
w oddziale 63a; zajmuje powierzchnię 46,60 ha.
- 177 -
Pierwsza informacja o istnieniu zasobnego w ryby jeziora Czarnego pochodzi z XIV wieku –
w 1364 roku król Kazimierz Wielki przyznał mieszczanom powidzkim w nagrodę za walkę
z Krzyżakami prawo rybołówstwa na jeziorach Niedzięgiel, Białe i Czarne. Jeziora te
odgrywały znacząca rolę w prowadzonej na tych terenach intensywnej gospodarce rybackiej.
Sytuacja ta uległa gwałtownej i nieodwracalnej zmianie dopiero pod koniec XX wieku.
Kilkanaście lat temu było to duże jezioro; na skutek oddziaływania rozległego leja
depresyjnego spowodowanego odkrywkową metodą wydobywania węgla brunatnego
w okolicach Konina nastąpiło obniżanie się poziomu wód jeziora aż do jego całkowitego
zaniku. Niewielkie, silnie wypłycone oczka stagnującej wody występują jeszcze
w południowej i środkowej części omawianego obiektu na łącznej powierzchni około 2 ha.
Obecnie użytek ten znajduje się w fazie obrzeżonego pasem zarośli wierzby szarej oraz olsu
torfowiska przejściowego z licznie występującą roślinnością torfowiskowo-bagienną –
przechodzi on naturalną sukcesję wykazując znaczne zróżnicowanie florystyczne. Wśród
roślinności torfowiskowo-bagiennej nie udało się potwierdzić występowania uprzednio
stwierdzonej, owadożernej aldrowandy pęcherzykowatej (Aldrovanda vesiculosa). Jest to
również lęgowisko ptaków oraz miejsce bytowania płazów, gadów i ssaków (w tym
gatunków chronionych, ginących i rzadkich). Zachodnia część użytku zaliczona została do
siedliska o kodzie 7210 – mszar kalcyfilny; w części południowej występuje kompleks
wodno-szuwarowy o kodzie 3150, a w środkowej części występuje 5 ha szuwar kłociowy
(kod 7150).
Na podstawie karty informacyjnej użytku ekologicznego (autor prof. Julian Chmiel, 2002), na
jego terenie stwierdzono występowanie następujących gatunków flory:

torfowce – Sphagnum ssp.

turzyca bagienna – Carex limosa

turzyca nitkowata – Carex lasiocarpa

turzyca nibyciborowata – Carex pseudocyperus

turzyca obła – Carex diandra

turzyca tunikowa – Carex appropinquata

turzyca siwa – Carex canescens

turzyca prosowata – Carex paniculata

czermień błotna – Calla palustris
- 178 -

gorysz błotny – Peucedanum palustre

grążel żółty – Nuphar luteum

grzybienie białe – Nymphaea alba

jaskier wielki – Ranunculus lingua

wierzba rokita – Salix rosmarinifolia

brzoza omszona – Betula pubescens

narecznica grzebieniasta – Dryopteris cristata

narecznica błotna – Dryopteris thelypteris

narecznica szerokolistna – Dryopteris dilitata

rosiczka okrągłolistna – Drosera rotundifolia

rosiczka długolistna – Drosera anglica

kukułka krwista – Dactylorhiza incarnata

kruszczyk błotny – Epipactis palustris

kruszczyk szerokolistny – Epipactis helleborine

lipiennik Loesela – Liparis loeselii

wełnianka szerokolistna – Eriophorum latifolium

kozłek dwupienny – Valeriana dioica

kłoć wiechowata – Cladium mariscus

trzcina pospolita – Phragmites australis

pałka wąskolistna – Typha augustifolia

skrzyp bagienny – Equisetum fluviatile

oczeret Tabernemontana – Schoenoplectus tabernaemontani

ostrożeń błotny – Cirsium palustre

ponikło skąpokwiatowe – Eleocharis quinqueflora

pływacz zachodni – Urticularia australis

pływacz drobny – Urticularia minor

dziewięciornik błotny – Parnassia palustris
- 179 -

świbka błotna – Triglochin palustre

tojeść bukietowa – Lysimachia thyrsiflora

trzcinnik prosty – Calamagrostis stricta.
Zbiorowiska roślinne reprezentowaną są przez:

ols torfowcowy – Sphagno squarrosi-Alnetum

ols porzeczkowy – Ribo nigri-Alnetum

zarośla brzóz i rokity – Betulo-Salicetum repentis

szuwar kłociowy – Cladietum marisci

szuwar halofilny – Scirpetum maratimi

mszar z turzycą bagienną – Caricetum limosae

mszar z turzycą obłą – Caricetum diandrae

mszar z turzycą nitkowatą – Caricetum lasiocarpe

zespół skorpionowca – Scorpidio-Urticularietum minoris

zespół jeżogłówki najmniejszej – Sparganietum minimi
Gatunki flory reprezentowane są przez nastepujące gatunki:

traszka zwyczajna – Triturus vulgaris

grzebiuszka ziemna – Pelobates fuscus

ropucha szara – Bufo bufo

ropucha zielona – Bufo viridis

kumak nizinny – Bombina bombina

zaskroniec zwyczajny – Natrix natrix

wydra – Lutra lutra

gronostaj – Mustela erminea

łasica – Mustela nivalis
Wartość punktowa obiektu w skali od 1 do 5 – 5 pkt.
- 180 -
Użytek ten został powołany na mocy Uchwały Nr IV/32/03 Rady Miejskiej w Witkowie
z dnia 21 lutego 2003 roku. Uchwała ta została opublikowana w Dzienniku Urzędowym
Województwa Wielkopolskiego Nr 43 z dnia 19 marca 2003 roku pod pozycją 802.
Omawiany użytek jest prawidłowo uwidoczniony w powszechnej ewidencji gruntów.
Ochrona tego cennego obiektu przyrodniczego w formie użytku ekologicznego jest
rozwiązaniem optymalnym – zabezpiecza ono w pelni panujące tu bogactwo florystyczne
i siedliskowe. Poprzez wyłączenie z ingerencji gospodarczej i protegowanie procesów
naturalnej sukcesji, użytek ten pozostaje w stanie naturalnym przyczyniając się do
wzbogacenia lokalnego środowiska przyrodniczego i zachowania jego różnorodności
biologicznej.
Na terenie użytku ekologicznego obowiązują następujące zakazy:
 niszczenia, uszkadzania lub przekształcania elementów użytku;
 wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, za wyjątkiem
obiektów związanych z bezpieczeństwem przeciwpowodziowym;
 uszkadzania i zanieczyszczenia gleb;
 wysypywania, zakopywania i wylewania odpadów lub innych nieczystości;
 zaśmiecania obiektu i terenów wokół niego;
 dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli służą innym celom niż ochrona przyrody
i zrównoważone wykorzystywanie użytków rolnych i leśnych oraz gospodarki rybackiej;
 likwidowania małych zbiorników wodnych oraz obszarów wodno-błotnych;
 wylewania gnojowicy;
 lokalizacji budownictwa letniskowego poza miejscami wyznaczonymi w miejscowym
planie zagospodarowania przestrzennego;
 budowy budynków, budowli, obiektów małej architektury i tymczasowych obiektów
budowlanych mogących mieć negatywny wpływ na obiekt chroniony bądź spowodować
degradację krajobrazu.
Syntetyczną charakterystykę użytku ekologicznego Jezioro Czarne zawiera wzór nr 7A –
załącznik nr 2.
- 181 -
6. Strefy ochronne
Szczegółowe podstawy prawne ochrony strefowej zawiera Rozporządzenie Ministra
Środowiska w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną
z 28 września 2004 roku (Dz.U. Nr 220, poz. 2237).
W załączniku nr 5 do rozporządzenia wymieniono gatunki dziko występujących zwierząt, dla
których wymagane jest ustalenie stref ochrony ostoi, miejsc rozrodu lub regularnego
przebywania.
Ochronie strefowej podlegają nw. gatunki ptaków: orzeł przedni, orlik grubodzioby, orlik
krzykliwy, gadożer, bielik, orzełek, kania czarna, kania ruda, szlachar, ślepowron, bocian
czarny, kraska, raróg, sokół wędrowny, cietrzew, głuszec, rybołów i puchacz.
Zgłoszenia nowych miejsc gniazdowania mogą dokonywać m.in. ornitolodzy z Komitetu
Ochrony Orłów oraz Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków. Są to organizacje
pozarządowe, których celem jest prowadzenie działań ochronnych dotyczących rzadkich
gatunków ptaków drapieżnych oraz ochroną ich siedlisk.
Informacje o stwierdzonych przypadkach gniazdowania zgłaszają także leśnicy, ornitolodzy
oraz służby konserwatorskie. Wyznaczanie granic miejsc rozrodu i regularnego przebywania
oraz prowadzenie wykazu gatunków chronionych strefowo leży w gestii wojewodów.
Zgodnie z artykułem 60 ustawy o ochronie przyrody do zadań wojewody należy ustalanie
i likwidowanie, w drodze decyzji administracyjnej, stref ochrony ostoi, miejsc rozrodu
i regularnego przebywania zwierząt objętych ochroną gatunkową. Granice stref ochrony
oznacza się tablicami z napisem: ostoja zwierząt i informacją: osobom nieupoważnionym
wstęp wzbroniony. W strefach ochrony zabrania się: przebywania osób, z wyjątkiem
właściciela nieruchomości objętej strefą ochrony oraz osób sprawujących zarząd i nadzór nad
obszarami objętymi strefą ochronną; wycinania drzew lub krzewów bez zezwolenia
wojewody; dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli nie jest to związane z potrzebą
ochrony poszczególnych gatunków oraz wznoszenia obiektów, urządzeń i instalacji.
Do zadań wojewody należy również prowadzenie rejestru zatwierdzonych i zlikwidowanych
stref ochrony.
W drzewostanach Nadleśnictwa Gniezno zlokalizowane są trzy miejsca rozrodu
i regularnego przebywania (gniazdowania) – dwa bociana czarnego oraz jedno bielika.
- 182 -
Granice stref ochronnych wokół gniazd zostały zatwierdzone na mocy decyzji Wojewody
Wielkopolskiego:
z 22 września 2006 roku, znak sprawy: SR. III - 5. 6631 - 216/06 (bociany czarne)
z 25 czerwca 2007 roku, znak sprawy: KP. III-3. 6631 - 154/07 (bielik).
W opisie taksacyjnym drzewostany w granicach ochrony strefowej zostały wyróżnione cechą
OSTOJA i zaliczone zostały do gospodarstwa specjalnego.
Granice ochrony całorocznej dla bociana czarnego wyznacza się w promieniu do 100 m od
gniazda, strefę ochrony okresowej – w promieniu do 500 m od gniazda; okresowy termin
ochrony: 15 marzec – 31 sierpień.
Status zagrożenia bociana czarnego przedstawia się następująco:
 Europa: R (rare) – gatunek zagrożony z racji rzadkiego występowania,
 Polska: gatunek objęty ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej – wymagający
ustalenia stref ochrony ostoi, miejsc rozrodu lub regularnego przebywania,
 Bird International: SPEC 3 – gatunek zagrożony, którego europejska populacja nie
przekracza 50 % populacji światowej i którego stan zachowania w Europie uznano za
niekorzystny,
 Dyrektywa Ptasia – Załącznik I,
 Konwencja Berneńska – Załącznik II,
 Konwencja Waszyngtońska – Załącznik I,
 Konwencja Bońska – Załącznik I.
Bocian czarny, hajstra (Ciconia nigra) to okazały ptak z rzędu brodzących (Ciconiidae).
Długość całego ciała dorosłego osobnika osiąga 100 cm, rozpiętość skrzydeł do 210 cm,
a ciężar wynosi 3 kg. Upierzenie samca i samicy jednakowe, czarne z metalicznym, fioletowo
zielonym połyskiem. Pierś i brzuch białe, nogi i lekko wygięty ku górze dziób – intensywnie
czerwone. Gatunek ten gniazduje nielicznie, w znacznym rozproszeniu, w rozległych
kompleksach starszych drzewostanów liściastych i mieszanych, zazwyczaj w pobliżu terenów
podmokłych, śródleśnych bagien i łąk. Unika pól i otwartych przestrzeni. Żerujące ptaki
spotyka się na śródleśnych łąkach i torfowiskach, a także na okresowo odwodnionych
stawach hodowlanych i na terenach zalewowych dolin rzecznych.
- 183 -
Całkowite terytorium jednej pary bocianów oceniane jest na 50 - 150 km². Pożywienie
stanowią przede wszystkim ryby, żaby i zaskrońce które łowi brodząc we wodzie.
Bocian czarny jest gatunkiem bardzo płochliwym; zrywa się on do lotu już ze znacznych
odległości, a na gnieździe podejść go niezwykle trudno. Spłoszona samica opuszcza gniazdo
na kilkanaście godzin – w tym czasie jaja (4, rzadziej 5) padają często łupem kruków lub kun
leśnych. Hajstra unika bociana białego, który go energicznie przepędza.
Gniazdo zakłada wysoko, w koronie drzewa gatunku liściastego (zazwyczaj jest to dąb)
rosnącego w głębi drzewostanu. Usytuowane przy pniu gniazdo zbudowane jest z suchych
gałęzi układanych warstwami na przemian z darnią; wysłane trawami i mchem z dodatkiem
suchych liści.
Bocian czarny jest gatunkiem bardzo przywiązującym się do zasiedlonego gniazda i corocznie
wraca na to samo miejsce gniazdowania. Nowe gniazdo jest niewielkie, jednak z każdym
rokiem ptaki dokładają nowy budulec tak, że kilkunastoletnie gniazdo osiąga średnicę do
1,5 m. Ptaki przylatują do kraju na przełomie marca i kwietnia, a odlatują pod koniec sierpnia
(a czasami dopiero na początku października). Zimują w Libanie, Izraelu, Egipcie, Sudanie
i Etiopii.
Bocian czarny to gatunek wykazujący dużą płochliwość w stosunku do człowieka zarówno
w miejscu gniazdowania, jak i na terenie swojego łowiska. Obecność wścibskich
podglądaczy natury wspinających się na sąsiednie drzewa, by fotografować ptaki z bliskiej
odległości oraz aktywność (coraz liczniejszych i dobrze zorganizowanych) zbieraczy jaj
ptasich i piskląt spowodować mogą utratę lęgów oraz bezpowrotne porzucenie zajmowanego
dotychczas miejsca gniazdowania.
Liczebność polskiej populacji bociana czarnego szacowana jest obecnie na 1100 par
i wykazuje w ostatnich latach wyraźną stabilność.
W drzewostanach znajdujących się w strefie ochrony całorocznej wokół gniazda bociana
czarnego nie planowano żadnych zabiegów gospodarczych, natomiast w strefach ochrony
okresowej zaplanowano w drzewostanach wskazania gospodarcze, których realizacja
odbywać się może corocznie wyłącznie w okresie od 1 września do 14 marca, po uzyskaniu
zgody na ich wykonanie (wydaje ją wojewoda).
Granice ochrony całorocznej dla bielika wyznacza się w promieniu do 200 m od gniazda,
strefę ochrony okresowej – w promieniu do 500 m od gniazda; okresowy termin ochrony:
1 styczeń – 31 lipiec.
- 184 -
Status zagrożenia bielika przedstawia się następująco:
 Europa: R (rare) – gatunek zagrożony z racji rzadkiego występowania,
 Polska: gatunek objęty ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej – wymagający
ustalenia stref ochrony ostoi, miejsc rozrodu lub regularnego przebywania,
 Bird International: SPEC 3 – gatunek zagrożony, którego europejska populacja nie
przekracza 50 % populacji światowej i którego stan zachowania uznano za
niekorzystny,
 Dyrektywa Ptasia – załącznik I,
 Konwencja Berneńska – załącznik II,
 Konwencja Bońska – załącznik I/II.
Bielik (Haliaeetus albicilla) to największy polski ptak drapieżny – rozpiętość skrzydeł
dorosłego ptaka osiąga 250 cm, przy wadze do 7 kg.
Liczebność polskiej populacji lęgowej tego gatunku oceniana jest na 460 – 520 par.
W Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt bielik zaliczony został do kategorii LC (Least
Concern), czyli gatunku mniejszego ryzyka, ale wymagającego szczególnej uwagi.
Cechami rozpoznawczymi dorosłego bielika są: długie, proste skrzydła; krótki, klinowaty,
biały ogon oraz jasna, słomkowa głowa z żółtym, haczykowato zakończonym dziobem.
Młody bielik jest początkowo ciemnobrązowy z czarnym dziobem, po czym jego upierzenie
stopniowo, przez 6 lat (bo tyle trwa osiąganie dojrzałości płciowej) staje się coraz jaśniejsze,
bardziej płowe. Biel na ogonie jest początkowo widoczna jedynie przy samych stosinach,
ogon zmienia się w śnieżnobiałą, widoczną z daleka ozdobę dopiero po kilku pierzeniach.
Żerowiskowo bielik związany jest z wodami; podstawę pokarmu stanowią ryby i ptaki
wodne, bardzo chętnie też zjada padlinę. Ptaki dorosłe starają się na zimę pozostać w rewirze
lęgowym, młode natomiast koczują w dużej odległości od rodzinnego gniazda. Zasadniczo
bielik
jest
gatunkiem
terytorialnym,
jednak
przy
znacznej
obfitości
pokarmu
wewnątrzgatunkowa agresywność wyraźnie się zmniejsza i dochodzi wówczas do bardzo
bliskiego sąsiedztwa poszczególnych par lęgowych. Para ptaków zajmuje rewir o powierzchni
około 100 km². Najczęściej odchowywane są dwa młode, ale wyjątkowo (zwykle
w terytoriach intensywnie zagospodarowanych stawów rybnych) spotyka się w gniazdach trzy
młode.
- 185 -
Bielik nie wykazuje specjalnych preferencji w stosunku do drzewa gniazdowego – z równym
powodzeniem wykorzystuje sosny, buki i dęby jak i inne gatunki drzew (i nie muszą to być
zawsze drzewa najdorodniejsze). Gniazda bielika osiągają znaczne rozmiary – średnica do
2 m, wysokość do 4 m oraz ciężar nawet do 1 tony.
Stosunkowo często gatunek ten zmienia gniazdo – następna konstrukcja jest budowana
zwykle w pobliżu, a nawet w tym samym drzewostanie.
Znane są stanowiska bielika zasiedlane corocznie od 50 lat. Najważniejszym czynnikiem
warunkującym skuteczny rozród jest zapewnienie spokoju w okresie zajmowania terytoriów
i składania jaj (koniec lutego – początek kwietnia). Spłoszenie wysiadującej samicy może nie
tylko spowodować porzucenie przez nią lęgu, ale – co zdarza się częściej – zrabowanie jaj
przez kruki.
Charakterystyki bociana czarnego i bielika podano za: M. Gromadzki (red.): Poradniki
ochrony siedlisk i gatunków NATURA 2000 - podręczniki metodyczne, Ptaki, tom 7, 2004
oraz J. Sokołowski – Ptaki Polski, 1979.
Strefa ochrony całorocznej ma na celu ochronę istniejących stanowisk lęgowych ptaków
drapieżnych. Miejsce lęgu obejmuje nie tylko drzewo gniazdowe, lecz również cały
drzewostan w jego otoczeniu. Różne drzewa wykorzystywane są tam przez ptaki do
odpoczynku, pilnowania lęgu, obserwacji czy noclegu. Objęcie całoroczną ochroną całego
drzewostanu stwarza ponadto ptakom możliwość zbudowania nowego gniazda w przypadku
utraty dotychczasowego.
Faktycznie strefa ta funkcjonuje na zasadzie rezerwatu – obowiązują tu zakazy: przebywania
osób, z wyjątkiem osób sprawujących zarząd i nadzór nad obszarem objętym strefą ochronną,
wycinania drzew lub krzewów bez zezwolenia wojewody, dokonywania zmian stosunków
wodnych, jeżeli nie jest to związane z potrzebą ochrony poszczególnych gatunków oraz
wznoszenia obiektów, urządzeń i instalacji. Odstępstwo od tych zakazów możliwe jest tylko
w celu wykonania niezbędnych prac sanitarnych w sytuacjach katastrofalnych. Planowane
prace muszą być zgłoszone wojewodzie, który za pośrednictwem Wojewódzkiego
Konserwatora Przyrody rozpatruje każdy przypadek indywidualnie.
Strefa ochrony okresowej powinna zapewniać ptakom spokój i bezpieczeństwo podczas
wyprowadzania lęgów. W strefach tych, będących obszarami wyłączonymi okresowo
z działalności gospodarczej, niezbędne prace związane z pozyskaniem drewna, hodowlą
- 186 -
i ochroną lasu muszą być wykonywane w terminach określonych w cytowanym na początku
rozdziału rozporządzeniu.
W drzewostanach znajdujących się w strefie ochrony całorocznej wokół gniazda bielika nie
planowano żadnych zabiegów gospodarczych, natomiast w strefach ochrony okresowej
zaplanowano w drzewostanach wskazania gospodarcze, których realizacja odbywać się może
wyłącznie w okresie od 1 sierpnia do 31 grudnia, po uzyskaniu stosownej zgody wojewody.
Dokładna informacja o miejscach gniazdowania chronionych gatunków ptaków powinna być
dostępna pracownikom Lasów Państwowych, Wojewódzkim Konserwatorom Przyrody oraz
niewielkiemu gronu profesjonalistów rozumiejących złożoną problematykę ochrony
strefowej. Unikać należy publikowania szczegółowych informacji w ogólnodostępnych
folderach, mapach, przewodnikach turystycznych i czasopismach. Bardziej celowym
rozwiązaniem
wydaje
się
zamieszczenie
jedynie
syntetycznej,
ogólnej
informacji
o występowaniu gniazdujących, chronionych gatunków ptaków na terenie nadleśnictwa.
Dokładnej lokalizacji miejsc gniazdowania bocianów czarnych i bielika nie podano ze
względu na potencjalne możliwości odnalezienia i zniszczenia gniazd, wypłoszenia
ptaków oraz wybrania jaj lub lęgów.
W
bieżącej
działalności
gospodarczej
należy
przestrzegać
zakazów
związanych
z wprowadzoną ochroną strefową oraz okresowo ograniczać ruch turystyczny w bliskim
sąsiedztwie stref ochronnych w czasie inkubacji jaj i karmienia piskląt. Należy także (zgodnie
z art. 60 pkt 4 Ustawy o ochronie przyrody) oznaczyć granicę ochrony okresowej co najmniej
dwiema tablicami z napisem: Ostoja zwierząt i informacją: Osobom nieupoważnionym wstęp
wzbroniony.
Szczegółowych informacji dotyczących miejsc gniazdowania ptaków drapieżnych objętych
ochroną strefową udzielić może Nadleśniczy Nadleśnictwa Gniezno, osoby przez niego
upoważnione oraz Wielkopolski Wojewódzki Konserwator Przyrody w Poznaniu.
- 187 -
W zestawieniu tabelarycznym zamieszczonym na następnej stronie zestawiono lokalizację
i powierzchnię stref ochronnych:
Powierzchnia leśna [ha]
Lp.
Lokalizacja gniazda
obręb, gmina,
leśnictwo
1.
Obręb Popowo
Podleśne
Gmina Mieleszyn
Kowalewko
Gatunek
chroniony
Rok
utwo rzenia
Uwagi
Strefa
ochrony
całorocznej
Strefa
ochrony
okresowej
Bocian czarny
Ciconia nigra
2,85
49,86
2006
Gniazdo
na dębie
2.
Obręb Skorzęcin
Gmina Strzałkowo
Wólka
Bocian czarny
Ciconia nigra
3,36
23,87
2006
Gniazdo
na dębie
3.
Obręb Popowo
Podleśne
Gmina Kiszkowo
Zakrzewo
Bielik
Haliaeetus
albicilla
2,96
23,32
2007
Gniazdo
na sośnie
9,17
97,05
Ogółem strefy ochronne w N-ctwie Gniezno
106,22 ha
- 188 -
7. Ochrona gatunków chronionych, zagrożonych i rzadkich
Według przepisów aktualnej ustawy o ochronie przyrody cyt.:
Art. 46. ust 1. Ochrona gatunkowa ma na celu zapewnienie przetrwania i właściwego
stanu ochrony dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów oraz ich siedlisk, gatunków
rzadko występujących, endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem
oraz objętych ochroną na podstawie umów międzynarodowych, a także zachowanie
różnorodności gatunkowej i genetycznej.
Obecnie (2008 r.) obowiązującymi rozporządzeniami dotyczącymi ochrony gatunkowej są:
— Rozporządzenie Ministra Środowiska z 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko
występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. Nr 168, poz. 1764);
— Rozporządzenie Ministra Środowiska z 28 września 2004 r. w sprawie gatunków
dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz.U. Nr 220, poz. 2237);
— Rozporządzenie Ministra Środowiska z 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko
występujących grzybów objętych ochroną (Dz.U. Nr 168, poz. 1765).
Ratyfikowana przez Polskę Konwencja Berneńska dotycząca ochrony europejskiej przyrody
żywej i naturalnych siedlisk zawarta została w Bernie 19 września 1979 roku – weszła ona
w życie 1 czerwca 1982 roku. Konwencja ta jest w pewnym stopniu rozwinięciem Konwencji
Ramsarskiej na kontynencie europejskim; kładzie ona nacisk na ochronę szerokiej
różnorodności – tak gatunków, jak i ich siedlisk. Nakazuje ona otaczać największą opieką
gatunki ustępujące i endemiczne oraz zanikające, naturalne środowiska, tzw. siedliska
krytyczne. Konwencja ma szczególnie znaczenie dla gadów, płazów, ssaków i roślin nie
objętych ochroną przez inne porozumienia narodowe (konwencje: Waszyngtońska, Bońska
i Gdańska). W oparciu o nią sporządzone zostały:
— Lista roślin wymierających i zagrożonych w Polsce (1986),
— Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (1992),
— Polska Czerwona Księga Roślin (2002),
— Polska Czerwona Księga Zwierząt (2001).
- 189 -
7.1. Flora
Obecność większości niżej wymienionych gatunków została potwierdzona podczas
przeprowadzonego florystycznego rozpoznania terenów Nadleśnictwa Gniezno wykonanego
w trakcie prac taksacyjnych (maj-październik 2007 rok). Lokalizację występowania
chronionych gatunków roślin zawiera mapa sytuacyjno-przeglądowa walorów przyrodniczych
i kulturowych. Uzupełnieniem mapy jest wykaz chronionych i rzadkich gatunków roślin
naczyniowych – wzór nr 10 – załączniki nr 3.
- 190 -
Lista gatunków flory stwierdzonych na terenie Nadleśnictwa Gniezno
4.
Acer pseudoplatanus
Klon jawor
5.
Achillea millefolium
Krwawnik pospolity
6.
Achillea ptarmica
Krwawnik kichawiec
7.
Acinos arvensis
Czyścica drobnokwiatowa
8.
Acorus calamus
Tatarak zwyczajny
9.
Actaea spicata
Czerniec gronkowy
10.
Adoxa moschatellina
Piżmaczek wiosenny
11.
Aegopodium podagraria
Podagrycznik pospolity
12.
Aesculus hippocastanum
Kasztanowiec zwyczajny
13.
Agrimonia eupatoria
Rzepik pospolity
14.
Agropyron repens
Perz właściwy
15.
Agrostemma githago
Kąkol polny
16.
Agrostis canina
Mietlica psia
17.
Agrostis capillaris
Mietlica pospolita
18.
Agrostis stolonifera
Mietlica rozłogowa
19.
Aira praecox
Śmiałka wczesna
20.
Ajuga genevensis
Dąbrówka kosmata
21
Ajuga reptans
Dąbrówka rozłogowa
22.
Alchemilla glaucescens
Przywrotnik kosmaty
23.
Alisma plantago-aquatica
Żabieniec babka wodna
24.
Aldrovanda vesiculosa
Aldrowanda pęcherzykowata CR
Dyrektywą Habitatową
Klon pospolity
11.
Gatunki roślin naczyniowych objęte
Acer platanoides
Berneńską
3.
10.
Gatunki roślin naczyniowych objęte Konwencją
Klon jesionolistny
i lokalnej listy CORINE
Acer negundo
9.
Gatunki roślin naczyniowych z podstawowej
2.
8.
i częściową
Klon polny
7.
Rośliny objęte prawną ochroną ścisłą
Acer campestre
6.
(Jasiewicz 1981)
1.
5.
Rzadkie i zagrożone gatunki flory polskiej
4.
Jasnowski 1977)
3.
Zagrożone gatunki flory torfowisk (Jasnowska,
2.
gatunku
Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe
Wielkopolski (Żukowski, Jackowiak 1995)
1.
Nazwa polska
Polska Czerwona Lista Roślin (Zarzycki, 1992)
Nazwa łacińska gatunku
Polska Czerwona Księga Roślin (2001)
Lp.
12.
R
R
V
E
OG
DH
- 191 -
Alnus glutinosa
Olsza czarna
29.
Alnus incana
Olsza szara
30.
Alopecurus pratensis
Wyczyniec łąkowy
31.
Amaranthus retroflexus
Szarłat szorstki
32.
Anagallis arvensis
Kurzyślad polny
33.
Anchusa arvensis
Farbownik polny
34.
Anchusa officinalis
Farbownik lekarski
35.
Andromeda polifolia
Modrzewnica zwyczajna
36.
Anemone nemorosa
Zawilec gajowy
37.
Anemone ranunculoides
Zawilec żółty
38.
Angelica sylvestris
Dzięgiel leśny
39.
Anthemis arvensis
Rumian polny
40.
Anthemis tinctoria
Rumian żółty
41.
Anthericum ramosum
Pajęcznica gałęzista
42.
Anthoxanthum odoratum
Tomka wonna
43.
Anthriscus sylvestris
Trybula leśna
44.
Anthyllis vulneraria
Przelot pospolity
45.
Apera spica-venti
Miotła zbożowa
46.
Apium repens
Selery błotne
47.
Aphanes arvensis
Skrytek polny
48.
Arabidopsis thaliana
Rzodkiewnik pospolity
49.
Arabis glabra
Gęsiówka gładka
50.
Arctium minus
Łopian mniejszy
EN
V
R
V
V
V
R
OG
Dyrektywą Habitatową
28.
Gatunki roślin naczyniowych objęte
Czosnaczek pospolity
Berneńską
Alliaria petiolata
10.
Gatunki roślin naczyniowych objęte Konwencją
27.
9.
i lokalnej listy CORINE
Żabieniec babka-wodna
8.
Gatunki roślin naczyniowych z podstawowej
Alisma plantago-aquatica
i częściową
26.
7.
Rośliny objęte prawną ochroną ścisłą
Szelężnik większy
6.
(Jasiewicz 1981)
Alectorolophus glaber
5.
Rzadkie i zagrożone gatunki flory polskiej
25.
4.
Jasnowski 1977)
3.
Zagrożone gatunki flory torfowisk (Jasnowska,
2.
gatunku
Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe
Wielkopolski (Żukowski, Jackowiak 1995)
1.
Nazwa polska
Polska Czerwona Lista Roślin (Zarzycki, 1992)
Nazwa łacińska gatunku
Polska Czerwona Księga Roślin (2001)
Lp.
11.
12.
KB
DH
- 192 -
Armeria maritima
Zawciąg pospolity
55.
Arrhenatherum elatius
Rajgras wyniosły
56.
Artemisia absinthium
Bylica piołun
57.
Artemisia campestris
Bylica polna
58.
Artemisia vulgaris
Bylica pospolita
59.
Asarum europaeum
Kopytnik pospolity
60.
Asparagus officinalis
Szparag lekarski
61.
Astragalus glycyphyllos
Traganek szerokolistny
62.
Astrantia major
Jarzmianka większa
63.
Athyrium filix-femina
Wietlica samicza
64.
Atriplex prostrata
Łoboda oszczepowata
65.
Atriplex tatarica
Łoboda szara
66.
Avenula pubescens
Owsica omszona
67.
Ballota nigra
Mierznica czarna
68.
Barbarea vulgaris
Gorczycznik pospolity
69.
Bellis perennis
Stokrotka pospolita
70.
Berteroa incana
Pyleniec pospolity
71.
Berula erecta
Potocznik wąskolistny
72.
Betonica officinalis
Bukwica zwyczajna
73.
Betula obscura
Brzoza czarna
74.
Betula pendula
Brzoza brodawkowata
75.
Betula pubescens
Brzoza omszona
76.
Bidens cernua
Uczep zwisły
OGcz
Dyrektywą Habitatową
54.
11.
Gatunki roślin naczyniowych objęte
Piaskowiec macierzankowy
Berneńską
Arenaria serpyllifolia
10.
Gatunki roślin naczyniowych objęte Konwencją
53.
i lokalnej listy CORINE
Łopian pajęczynowaty
R
9.
Gatunki roślin naczyniowych z podstawowej
Arctium tomentosum
R
8.
i częściową
52.
7.
Rośliny objęte prawną ochroną ścisłą
Łopian gajowy
6.
(Jasiewicz 1981)
Arctium nemorosum
5.
Rzadkie i zagrożone gatunki flory polskiej
51.
4.
Jasnowski 1977)
3.
Zagrożone gatunki flory torfowisk (Jasnowska,
2.
gatunku
Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe
Wielkopolski (Żukowski, Jackowiak 1995)
1.
Nazwa polska
Polska Czerwona Lista Roślin (Zarzycki, 1992)
Nazwa łacińska gatunku
Polska Czerwona Księga Roślin (2001)
Lp.
12.
- 193 -
Briza media
Drżączka średnia
81.
Carduus crispus
Oset kędzierzawy
82.
Calamagrostis arundinacea
Trzcinnik leśny
83.
Calamagrostis canescens
Trzcinnik lancetowaty
84.
Calamagrostis epigejos
Trzcinnik piaskowy
85.
Calamagrostis stricta
Trzcinnik prosty
86.
Caltha palustris
Czermień błotna
87.
Calluna vulgaris
Wrzos zwyczajny
88.
Caltha palustris
Knieć błotna
89.
Campanula persicifolia
Dzwonek brzoskwiniolistny
90.
Campanula rapunculoides
Dzwonek jednostronny
91.
Campanula rotundifolia
Dzwonek okrągłolistny
92.
Campanula trachelium
Dzwonek pokrzywolistny
93.
Capsella bursa-pastoris
Tasznik pospolity
94.
Cardamine amara
Rzeżucha gorzka
95.
Cardaminopsis arenosa
Rzeżusznik piaskowy
96.
Cardamine pratensis
Rzeżucha łąkowa
97.
Carduus nutans
Oset zwisły
98.
Carduus crispus
Osetr kędzierzawy
99.
Carex acutiformis
Turzyca błotna
100.
Carex appropinquata
Turzyca tunikowa
101.
Carex brizoides
Turzyca drżączkowata
102.
Carex caryophyllea
Turzyca wiosenna
V
R
R
Dyrektywą Habitatową
80.
11.
Gatunki roślin naczyniowych objęte
Kłosownica leśna
Berneńską
Brachypodium sylvaticum
10.
Gatunki roślin naczyniowych objęte Konwencją
79.
i lokalnej listy CORINE
Kłosownica pierzasta
9.
Gatunki roślin naczyniowych z podstawowej
Brachypodium pinnatum
8.
i częściową
78.
7.
Rośliny objęte prawną ochroną ścisłą
Uczep trójlistkowy
6.
(Jasiewicz 1981)
Bidens tripartita
5.
Rzadkie i zagrożone gatunki flory polskiej
77.
4.
Jasnowski 1977)
3.
Zagrożone gatunki flory torfowisk (Jasnowska,
2.
gatunku
Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe
Wielkopolski (Żukowski, Jackowiak 1995)
1.
Nazwa polska
Polska Czerwona Lista Roślin (Zarzycki, 1992)
Nazwa łacińska gatunku
Polska Czerwona Księga Roślin (2001)
Lp.
12.
- 194 -
Carex echinata
Turzyca gwiazdkowata
107.
Carex elongata
Turzyca długokłosa
108.
Carex ericetorum
Turzyca wrzosowiskowa
109.
Carex diandra
Turzyca obła
110.
Carex dioica
Turzyca dwupienna
111.
Carex flava
Turzyca żółta
112.
Carex glauca
Turzyca sina
113.
Carex hartmannii
Turzyca Hartmanna
114.
Carex hirta
Turzyca owłosiona
115.
Carex lasiocarpa
Turzyca nitkowata
116.
Carex lepidocarpa
Turzyca łuszczkowata
117.
Carex limosa
Turzyca bagienna
118.
Carex leporina
Turzyca zajęcza
119.
Carex montana
Turzyca pagórkowa
120.
Carex nigra
Turzyca pospolita
121.
Carex panicea
Turzyca prosowata
122.
Carex pilulifera
Turzyca pigułkowa
123.
Carex pseudocyperus
Turzyca ciborowata
124.
Carex remota
Turzyca rzadkokłosa
125.
Carex sylvatica
Turzyca leśna
126.
Carpinus betulus
Grab zwyczajny
LR
CR
V
R
V
R
E
R
V
OG
Dyrektywą Habitatową
106.
11.
Gatunki roślin naczyniowych objęte
Turzyca odległokłosowa
Berneńską
Carex distans
10.
Gatunki roślin naczyniowych objęte Konwencją
105.
i lokalnej listy CORINE
Turzyca palczasta
9.
Gatunki roślin naczyniowych z podstawowej
Carex digitata
8.
i częściową
104.
7.
Rośliny objęte prawną ochroną ścisłą
Turzyca siwa
6.
(Jasiewicz 1981)
Carex canescens
5.
Rzadkie i zagrożone gatunki flory polskiej
103.
4.
Jasnowski 1977)
3.
Zagrożone gatunki flory torfowisk (Jasnowska,
2.
gatunku
Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe
Wielkopolski (Żukowski, Jackowiak 1995)
1.
Nazwa polska
Polska Czerwona Lista Roślin (Zarzycki, 1992)
Nazwa łacińska gatunku
Polska Czerwona Księga Roślin (2001)
Lp.
12.
- 195 -
Centaurea rhenana
Chaber nadreński
131.
Cerastium arvense
Rogownica polna
132.
Cerastium holosteidos
Rogownica pospolita
133.
Cerasus avium
Czereśnia dzika
134.
Cerastium macrocarpum
Rogownica wielkoowockowa
135.
Ceratophyllum demersum
Rogatek sztywny
136.
Chaerophyllum temulentum
Świerząbek gajowy
137.
Chamaecyparis lawsoniana
Cyprysik Lawsona
138.
Chamaenerion angustifolium
Wierzbówka kiprzyca
139.
Chamomilla recutita
Rumianek pospolity
140.
Chaerophyllum temulum
Świerząbek gajowy
141.
Chelidonium majus
Glistnik jaskółcze ziele
142.
Chenopodium album
Komosa biała
143.
Chrysanthemum leucanthemum
Złocień właściwy
144.
Chrysosplenium alternifolium
Śledziennica skrętolistna
145.
Cichorium intybus
Cykoria podróżnik
146.
Cicuta virosa
Szalej jadowity
147.
Circaea lutetiana
Czartawa pospolita
148.
Circaea alpina
Czartawa drobna
149.
Cirsium acaule
Ostrożeń bezłodygowy
OG
2
Dyrektywą Habitatową
130.
R
11.
Gatunki roślin naczyniowych objęte
Centuria nadobna
Berneńską
Centaurium pulchellum
10.
Gatunki roślin naczyniowych objęte Konwencją
129.
OG
i lokalnej listy CORINE
Chaber bławatek
E
9.
Gatunki roślin naczyniowych z podstawowej
Centaurea cyanus
E
8.
i częściową
128.
EN
7.
Rośliny objęte prawną ochroną ścisłą
Buławnik czerwony
6.
(Jasiewicz 1981)
Cephalanthera rubra
5.
Rzadkie i zagrożone gatunki flory polskiej
127.
4.
Jasnowski 1977)
3.
Zagrożone gatunki flory torfowisk (Jasnowska,
2.
gatunku
Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe
Wielkopolski (Żukowski, Jackowiak 1995)
1.
Nazwa polska
Polska Czerwona Lista Roślin (Zarzycki, 1992)
Nazwa łacińska gatunku
Polska Czerwona Księga Roślin (2001)
Lp.
12.
- 196 -
Cladium mariscus
Kłoć wiechowata
154.
Clinopodium vulgare
Czyścica storzyszek
155.
Cnidium dubium
Selernica żyłkowana
156.
Crataegus monogyna
Głóg jednoszyjkowy
157.
Comarum palustre
Siedmiopalecznik błotny
158.
Convallaria majalis
Konwalia majowa
159.
Convolvulus arvensis
Powój polny
160.
Conyza canadensis
Przymiotno kanadyjskie
161.
Cornus alba
Dereń biały
162.
Cornus sanguinea
Dereń świdwa
163.
Corydalis cava
Kokorycz pusta
164.
Corydalis intermedia
Kokorycz wątła
165.
Corylus avellana
Leszczyna pospolita
166.
Corynephorus canescens
Szczotlicha siwa
167.
Crataegus laevigata
Głóg dwuszyjkowy
168.
Crataegus monogyna
Głóg jednoszyjkowy
169.
Crepis paludosa
Pępawa błotna
170.
Cynosurus cristatus
Grzebienica pospolita
171.
Cytisus scoparius
Żarnowiec miotlasty
172.
Dactylis glomerata
Kupkówka pospolita
173.
Dactylorhiza incarnata
Kukułka krwista
R
R
OG
OGcz
R
EN
V
RL
R
Dyrektywą Habitatową
153.
11.
Gatunki roślin naczyniowych objęte
Ostrożeń błotny
Berneńską
Cirsium palustre
10.
Gatunki roślin naczyniowych objęte Konwencją
152.
i lokalnej listy CORINE
Ostrożeń warzywny
9.
Gatunki roślin naczyniowych z podstawowej
Cirsium oleraceum
8.
i częściową
151.
7.
Rośliny objęte prawną ochroną ścisłą
Ostrożeń polny
6.
(Jasiewicz 1981)
Cirsium arvense
5.
Rzadkie i zagrożone gatunki flory polskiej
150.
4.
Jasnowski 1977)
3.
Zagrożone gatunki flory torfowisk (Jasnowska,
2.
gatunku
Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe
Wielkopolski (Żukowski, Jackowiak 1995)
1.
Nazwa polska
Polska Czerwona Lista Roślin (Zarzycki, 1992)
Nazwa łacińska gatunku
Polska Czerwona Księga Roślin (2001)
Lp.
12.
- 197 -
Deschampsia caespitosa
Śmiałek darniowy
177.
Deschampsia flexuosa
Śmiałek pogięty
178.
Dianthus arenarius
Goździk piaskowy
179.
Dianthus deltoides
Goździk kropkowany
180.
Dianthus carthusianorum
Goździk kartuzek
181.
Dianthus superbus
Goździk pyszny
182.
Digitalis grandiflora
Naparstnica zwyczajna
183.
Drosera anglica
Rosiczka długolistna
V
V
184.
Drosera rotundifolia
Rosiczka okrągłolistna
R
V
185.
Dryopteris carthusiana
Narecznica krótkoostna
186.
Dryopteris cristata
Narecznica grzebieniasta
V
E
187.
Dryopteris dilatata
Narecznica szerokolistna
188.
Dryopteris filix-mas
Narecznica samcza
189.
Dryopteris thelypteris
Narecznica błotna
190.
Diphasiastrum complanatum
Widłak spłaszczony
V
191.
Eleocharis quinqueflora
Ponikło skąpokwiatowe
V
192.
Eleocharis palustris
Ponikło błotne
193.
Elodea canadensis
Moczarka kanadyjska
194.
Elymus caninus
Perz psi
195.
Epilobium palustre
Wierzbownica błotna
196.
Epipactis helleborine
Kruszczyk szerokolistny
197.
Epipactis palustris
Kruszczyk błotny
198.
Equisetum arvense
Skrzyp polny
199.
Equisetum limosum
Skrzyp bagienny
OG
OG
V
V
R
V
OG
OG
V
OG
OG
R
V
OG
R
OG
OG
V
V
OG
Dyrektywą Habitatową
176.
R
11.
Gatunki roślin naczyniowych objęte
Wawrzynek wilczełyko
Berneńską
Daphne mezereum
10.
Gatunki roślin naczyniowych objęte Konwencją
175.
i lokalnej listy CORINE
Kupkówka Aschersona
9.
Gatunki roślin naczyniowych z podstawowej
Dactylis polygama
8.
i częściową
174.
7.
Rośliny objęte prawną ochroną ścisłą
6.
(Jasiewicz 1981)
5.
Rzadkie i zagrożone gatunki flory polskiej
4.
Jasnowski 1977)
3.
Zagrożone gatunki flory torfowisk (Jasnowska,
2.
gatunku
Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe
Wielkopolski (Żukowski, Jackowiak 1995)
1.
Nazwa polska
Polska Czerwona Lista Roślin (Zarzycki, 1992)
Nazwa łacińska gatunku
Polska Czerwona Księga Roślin (2001)
Lp.
12.
- 198 -
202.
Equisetum pratense
Skrzyp łąkowy
203.
Equisetum sylvaticum
Skrzyp leśny
204.
Erigeron acer
Przymiotno ostre
205.
Eriophorum angustifolium
Wełnianka wąskolistna
206.
Eriophorum latifolium
Wełnianka szerokolistna
V
207.
Eriophorum vaginatum
Wełnianka pochwowata
V
208.
Evonymus europaea
Trzmielina zwyczajna
209.
Eupatorium cannabinum
Sadziec konopiasty
210.
Euphorbia cyparissias
Wilczomlecz sosnka
211.
Fagus sylvatica
Buk zwyczajny
212.
Falcaria vulgaris
Sierpnica pospolita
213.
Fallopia dumetorum
Rdestówka zaroślowa
214.
Festuca altissima
Kostrzewa leśna
215.
Festuca gigantea
Kostrzewa olbrzymia
216.
Festuca heterophylla
Kostrzewa różnolistna
217.
Festuca ovina
Kostrzewa owcza
218.
Festuca pratensis
Kostrzewa łąkowa
219.
Filago arvensis
Nicennica polna
220.
Filago minima
Nicennica drobna
221.
Filipendula ulmaria
Wiązówka błotna
222.
Fragaria vesca
Poziomka pospolita
223.
Fragaria viridis
Poziomka twardawa
E
Dyrektywą Habitatową
Skrzyp błotny
11.
Gatunki roślin naczyniowych objęte
Equisetum palustre
Berneńską
201.
OG
10.
Gatunki roślin naczyniowych objęte Konwencją
R
Skrzyp pstry
i lokalnej listy CORINE
V
Equisetum variegatum
9.
Gatunki roślin naczyniowych z podstawowej
V
200.
8.
i częściową
7.
Rośliny objęte prawną ochroną ścisłą
6.
(Jasiewicz 1981)
5.
Rzadkie i zagrożone gatunki flory polskiej
4.
Jasnowski 1977)
3.
Zagrożone gatunki flory torfowisk (Jasnowska,
2.
gatunku
Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe
Wielkopolski (Żukowski, Jackowiak 1995)
1.
Nazwa polska
Polska Czerwona Lista Roślin (Zarzycki, 1992)
Nazwa łacińska gatunku
Polska Czerwona Księga Roślin (2001)
Lp.
12.
- 199 -
Galeobdolon luteum
Gajowiec żółty
228.
Galanthus nivalis
Śnieżyczka przebiśnieg
229.
Galeopsis tetrahit
Poziewnik szorstki
230.
Galium aparine
Przytulia czepna
231.
Galium boreale
Przytulia północna
232.
Galium mollugo
Przytulia zwyczajna
233.
Galium odoratum
Przytulia/marzanka wonna
234.
Galium palustre
Przytulia błotna
235.
Galium sylvaticum
Przytulia leśna
236.
Galium verum
Przytulia właściwa
237.
Geranium palustre
Bodziszek błotny
238.
Gentianella uliginosa
Goryczuszka błotna
239.
Geranium pratense
Bodziszek łąkowy
240.
Geranium robertianum
Bodziszek cuchnący
241.
Geum rivale
Kuklik zwisły
242.
Geum urbanum
Kuklik pospolity
243.
Gnaphalium sylvaticum
Szarota leśna
244.
Gypsophila muralis
Łyszczec polny
245.
Hedera helix
Bluszcz pospolity
Dyrektywą Habitatową
227.
11.
Gatunki roślin naczyniowych objęte
Złoć żółta
Berneńską
Gagea lutea
10.
Gatunki roślin naczyniowych objęte Konwencją
226.
i lokalnej listy CORINE
Jesion wyniosły
9.
Gatunki roślin naczyniowych z podstawowej
Fraxinus excelsior
8.
i częściową
225.
7.
Rośliny objęte prawną ochroną ścisłą
Kruszyna pospolita
6.
(Jasiewicz 1981)
Frangula alnus
5.
Rzadkie i zagrożone gatunki flory polskiej
224.
4.
Jasnowski 1977)
3.
Zagrożone gatunki flory torfowisk (Jasnowska,
2.
gatunku
Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe
Wielkopolski (Żukowski, Jackowiak 1995)
1.
Nazwa polska
Polska Czerwona Lista Roślin (Zarzycki, 1992)
Nazwa łacińska gatunku
Polska Czerwona Księga Roślin (2001)
Lp.
12.
OGcz
I
OG
DHV
OGcz
V
V
R
LC
OGcz
- 200 -
Hieracium pilosella
Jastrzębiec kosmaczek
250.
Hieracium umbellatum
Jastrzębiec baldaszkowaty
251.
Holcus mollis
Kłosówka miękka
252.
Hottonia palustris
Okrężnica bagienna
253.
Humulus lupulus
Chmiel zwyczajny
254.
Hydrocharis morsus-ranae
Żabiściek pływający
255.
Hydrocotyle vulgaris
Wąkrota zwyczajna
256.
Hypericum perforatum
Dziurawiec zwyczajny
257.
Hypericum montanum
Dziurawiec skąpolistny
258.
Impatiens noli-tangere
Niecierpek pospolity
259.
Impatiens parviflora
Niecierpek drobnokwiatowy
260.
Inula britannica
Oman łąkowy
261.
Iris pseudacorus
Kosaciec żółty
262.
Jasione montana
Jasieniec piaskowy
263.
Jovibarba sobolifera
Rojownik pospolity
264.
Juncus bufonius
Sit dwudzielny
265.
Juncus effusus
Sit rozpierzchły
266.
Juniperus communis
Jałowiec pospolity
267.
Koeleria macrantha
Strzęplica nadobna
268.
Lamium album
Jasnota biała
269.
Lamium amplexicaule
Jasnota różowa
R
V
OG
Dyrektywą Habitatową
249.
11.
Gatunki roślin naczyniowych objęte
Jastrzębiec leśny
Berneńską
Hieracium murorum
OG
10.
Gatunki roślin naczyniowych objęte Konwencją
248.
OGcz
i lokalnej listy CORINE
Przylaszczka pospolita
9.
Gatunki roślin naczyniowych z podstawowej
Hepatica nobilis
8.
i częściową
247.
7.
Rośliny objęte prawną ochroną ścisłą
Kocanki piaskowe
6.
(Jasiewicz 1981)
Helichrysum arenarium
5.
Rzadkie i zagrożone gatunki flory polskiej
246.
4.
Jasnowski 1977)
3.
Zagrożone gatunki flory torfowisk (Jasnowska,
2.
gatunku
Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe
Wielkopolski (Żukowski, Jackowiak 1995)
1.
Nazwa polska
Polska Czerwona Lista Roślin (Zarzycki, 1992)
Nazwa łacińska gatunku
Polska Czerwona Księga Roślin (2001)
Lp.
12.
- 201 -
Lathyrus montanus
Groszek skrzydlasty
274.
Lathraea squamaria
Łuskiewnik różowy
275.
Lathyrus pratensis
Groszek łąkowy
276.
Lathyrus silvestris
Groszek leśny
277.
Lemna minor
Rzęsa drobna
278.
Leucoium vernum
Śnieżyczka przebiśnieg
279.
Leontodon hispidus
Brodawnik zwyczajny
280.
Ligustrum vulgare
Ligustr pospolity
281.
Linum catharticum
Len przeczyszczający
282.
Lilium martagon
Lilia złotogłów
283.
Liparis loeselii
Lipiennik Loesela
284.
Listera ovata
Listera jajowata
285.
Lonicera tatarica
Wiciokrzew tatarski
286.
Lonicera xylosteum
Wiciokrzew suchodrzew
287.
Lupinus angustifolius
Łubin wąskolistny
288.
Lupinus polyphyllus
Łubin trwały
289.
Luzula campestris
Kosmatka polna
290.
Luzula pilosa
Kosmatka owłosiona
291.
Lycopodium annotinum
292.
Lycopodium clavatum
VU
V
I
OG
V
OG
V
E
R
OG
V
OG
Widłak jałowcowaty
R
OG
Widłak goździsty
R
OG
Dyrektywą Habitatową
273.
Gatunki roślin naczyniowych objęte
Groszek czerniejący
Berneńską
Lathyrus niger
Gatunki roślin naczyniowych objęte Konwencją
272.
i lokalnej listy CORINE
Modrzew europejski
9.
Gatunki roślin naczyniowych z podstawowej
Larix decidua
8.
i częściową
271.
7.
Rośliny objęte prawną ochroną ścisłą
Łoczyga pospolita
6.
(Jasiewicz 1981)
Lapsana communis
5.
Rzadkie i zagrożone gatunki flory polskiej
270.
4.
Jasnowski 1977)
3.
Zagrożone gatunki flory torfowisk (Jasnowska,
2.
gatunku
Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe
Wielkopolski (Żukowski, Jackowiak 1995)
1.
Nazwa polska
Polska Czerwona Lista Roślin (Zarzycki, 1992)
Nazwa łacińska gatunku
Polska Czerwona Księga Roślin (2001)
Lp.
10.
11.
12.
LC
KB
DH
- 202 -
Lysimachia vulgaris
Tojeść zwyczajna
297.
Lythrum hyssopifolia
Krwawnica wąskolistna
298.
Lythrum salicaria
Krwawnica pospolita
299.
Maianthemum bifolium
Konwalijka dwulistna
300.
Malus sylvestris
Jabłoń dzika
301.
Melampyrum pratense
Pszeniec zwyczajny
302.
Melampyrum sylvaticum
Pszeniec leśny
303.
Melica nutans
Perłówka zwisła
304.
Melica uniflora
Perłówka jednokwiatowa
305.
Mentha aquatica
Mięta nadwodna
306.
Mentha arvensis
Mięta polna
307.
Menyanthes trifoliata
Bobrek trójlistkowy
308.
Mercurialis perennis
Szczyr trwały
309.
Milium effusum
Prosownica rozpierzchła
310.
Moehringia trinervia
Możylinek trójnerwowy
311.
Molinia caerulea
Trzęślica modra
312.
Moneses uniflora
Gruszyczka jednokwiatowa
313.
Mycelis muralis
Sałatnik leśny
314.
Myosotis. arvensis
Niezapominajka polna
R
LR
OGcz
V
Dyrektywą Habitatową
296.
R
11.
Gatunki roślin naczyniowych objęte
Tojeść bukietowa
Berneńską
Lysimachia thyrsiflora
10.
Gatunki roślin naczyniowych objęte Konwencją
295.
i lokalnej listy CORINE
Tojeść rozesłana
9.
Gatunki roślin naczyniowych z podstawowej
Lysimachia nummularia
8.
i częściową
294.
7.
Rośliny objęte prawną ochroną ścisłą
Karbieniec pospolity
6.
(Jasiewicz 1981)
Lycopus europaeus
5.
Rzadkie i zagrożone gatunki flory polskiej
293.
4.
Jasnowski 1977)
3.
Zagrożone gatunki flory torfowisk (Jasnowska,
2.
gatunku
Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe
Wielkopolski (Żukowski, Jackowiak 1995)
1.
Nazwa polska
Polska Czerwona Lista Roślin (Zarzycki, 1992)
Nazwa łacińska gatunku
Polska Czerwona Księga Roślin (2001)
Lp.
12.
- 203 -
Myriophyllum spicatum
Wywłócznik kłosowy
317.
Myriophyllum verticillatum
Wywłócznik okółkowy
318.
Najas marina
Jezierza morska
319.
Nardus stricta
Bliźniaczka psia trawka
320.
Nuphar lutea
Grążel żółty
OGcz
321.
Nymphaea alba
Grzybienie białe
OGcz
322.
Nymphaea candida
Grzybienie północne
323.
Odontites rubra
Zagorzałek późny
324.
Ophioglossum vulgatum
Nasięźrzał pospolity
325.
Orthilia secunda
Gruszyczka jednostronna
326.
Oxalis acetosella
Szczawik zajęczy
327.
Oxycoccus quardipetalus
Żurawina błotna
328.
Padus avium
Czeremcha zwyczajna
329.
Padus serotina
Czeremcha amerykańska
330.
Papaver rhoeas
Mak polny
331.
Paris quadrifolia
Czworolist pospolity
332.
Parnassia palustris
Dziewięciornik błotny
333.
Pedicularis palustris
Gnidosz błotny
V
334.
Peucedanum cervaria
Gorysz siny
V
335.
Peucedanum oreoselinum
Gorysz pagórkowy
336.
Peucedanum palustre
Gorysz błotny
337.
Phalaris arundinacea
Mozga trzcinowata
338.
Phleum pratense
Tymotka łąkowa
cz
VU
K
OG
V
OG
R
R
OG
Dyrektywą Habitatową
316.
11.
Gatunki roślin naczyniowych objęte
Niezapominajka błotna
Berneńską
Myosotis palustris
10.
Gatunki roślin naczyniowych objęte Konwencją
315.
i lokalnej listy CORINE
9.
Gatunki roślin naczyniowych z podstawowej
8.
i częściową
7.
Rośliny objęte prawną ochroną ścisłą
6.
(Jasiewicz 1981)
5.
Rzadkie i zagrożone gatunki flory polskiej
4.
Jasnowski 1977)
3.
Zagrożone gatunki flory torfowisk (Jasnowska,
2.
gatunku
Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe
Wielkopolski (Żukowski, Jackowiak 1995)
1.
Nazwa polska
Polska Czerwona Lista Roślin (Zarzycki, 1992)
Nazwa łacińska gatunku
Polska Czerwona Księga Roślin (2001)
Lp.
12.
- 204 -
Picea pungens
Świerk kłujący
343.
Pinus banksiana
Sosna Banksa
344.
Pinus nigra
Sosna czarna
345.
Pinus rigida
Sosna smołowa
346.
Pinus strobus
Sosna wejmutka
347.
Pinus sylvestris
Sosna zwyczajna
348.
Plantago lanceolata
Babka lancetowata
349.
Plantago major
Babka zwyczajna
350.
Platanthera bifolia
Podkolan biały
351.
Platanus acerifolia
Platan klonolistny
352.
Poa annua
Wiechlina roczna
353.
Poa nemoralis
Wiechlina gajowa
354.
Poa pratensis
Wiechlina łąkowa
355.
Poa trivialis
Wiechlina zwyczajna
356.
Polygonatum multiflorum
Kokoryczka wielokwiatowa
357.
Polygonatum odoratum
Kokoryczka wonna
358.
Polygonum aviculare
Rdest ptasi
359.
Polypodium vulgare
Paprotka zwyczajna
360.
Populus alba
Topola biała
361.
Populus nigra
Topola czarna
362.
Populus tremula
Topola osika
363.
Potamogeton natans
Rdestnica pływająca
V
OG
OG
R
Dyrektywą Habitatową
342.
11.
Gatunki roślin naczyniowych objęte
Świerk pospolity
Berneńską
Picea abies
10.
Gatunki roślin naczyniowych objęte Konwencją
341.
i lokalnej listy CORINE
Zerwa kłosowa
9.
Gatunki roślin naczyniowych z podstawowej
Phyteuma spicatam
8.
i częściową
340.
7.
Rośliny objęte prawną ochroną ścisłą
Trzcina pospolita
6.
(Jasiewicz 1981)
Phragmites communis
5.
Rzadkie i zagrożone gatunki flory polskiej
339.
4.
Jasnowski 1977)
3.
Zagrożone gatunki flory torfowisk (Jasnowska,
2.
gatunku
Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe
Wielkopolski (Żukowski, Jackowiak 1995)
1.
Nazwa polska
Polska Czerwona Lista Roślin (Zarzycki, 1992)
Nazwa łacińska gatunku
Polska Czerwona Księga Roślin (2001)
Lp.
12.
- 205 -
Primula veris
Pierwiosnka lekarska
368.
Prunella vulgaris
Głowienka pospolita
369.
Prunus avium
Czereśnia ptasia
370.
Padus avium
Czeremcha zwyczajna
371.
Padus serotina
Czeremcha amerykańska
372.
Prunus spinosa
Śliwa tarnina
373.
Pseudotsuga menziesii
Daglezja zielona
374.
Pteridium aquilinum
Orlica pospolita
375.
Pulsatilla pratensis
Sasanka łąkowa
376.
Pyrola secunda
Gruszyczka jednostronna
377.
Pyrus pyraster
Grusza polna
378.
Quercus petraea
Dąb bezszypułkowy
379.
Quercus robur
Dąb szypułkowy
380.
Quercus rubra
Dąb czerwony
381.
Ranunculus acris
Jaskier ostry
382.
Ranunculus auricomus
Jaskier różnolistny
383.
Ranunculus bulbosus
Jaskier bulwkowy
384.
Ranunculus ficaria
Ziarnopłon wiosenny
385.
Ranunculus lingua
Jaskier wielki
386.
Ranunculus polyanthemos
Jaskier wielokwiatowy
387.
Ranunculus repens
Jaskier rozłogowy
388.
Rhamnus catharticus
Szakłak pospolity
OGcz
V
OG
Dyrektywą Habitatową
367.
11.
Gatunki roślin naczyniowych objęte
Siedmiopalecznik błotny
Berneńską
Potentilla palustris
10.
Gatunki roślin naczyniowych objęte Konwencją
366.
R
i lokalnej listy CORINE
Pięciornik kurze ziele
9.
Gatunki roślin naczyniowych z podstawowej
Potentilla erecta
8.
i częściową
365.
7.
Rośliny objęte prawną ochroną ścisłą
Pięciornik biały
6.
(Jasiewicz 1981)
Potentilla alba
5.
Rzadkie i zagrożone gatunki flory polskiej
364.
4.
Jasnowski 1977)
3.
Zagrożone gatunki flory torfowisk (Jasnowska,
2.
gatunku
Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe
Wielkopolski (Żukowski, Jackowiak 1995)
1.
Nazwa polska
Polska Czerwona Lista Roślin (Zarzycki, 1992)
Nazwa łacińska gatunku
Polska Czerwona Księga Roślin (2001)
Lp.
12.
- 206 -
Robinia pseudacacia
Robinia akacjowa
393.
Rosa arvensis
Róża polna
394.
Rosa canina
Roża dzika
395.
Rosa rugosa
Róża pomarszczona
396.
Rubus caesius
Jeżyna popielica
397.
Rubus idaeus
Malina właściwa
398.
Rubus koehleri
Jeżyna Koehlera
399.
Rubus plicatus
Jeżyna fałdowana
400.
Rubus saxatilis
Malina kamionka
401.
Rumex acetosella
Szczaw polny
402.
Rumex hydrolapathum
Szczaw lancetowaty
403.
Sagina nodosa
Karmnik kolankowy
404.
Sagittaria sagittifolia
Strzałka wodna
405.
Salix alba
Wierzba biała
406.
Salix aurita
Wierzba uszata
407.
Salix caprea
Wierzba iwa
408.
Salix cinerea
Wierzba szara
409.
Salix fragilis
Wierzba krucha
410.
Salix purpurea
Wierzba purpurowa
411.
Salix rosmarinifolia
Wierzba rokita
412.
Salix viminalis
Wierzba wiciowa
413.
Salvia pratensis
Szałwia łąkowa
414.
Sambucus nigra
Bez czarny
R
Dyrektywą Habitatową
392.
11.
Gatunki roślin naczyniowych objęte
Porzeczka agrest
Berneńską
Ribes uva-crispa
10.
Gatunki roślin naczyniowych objęte Konwencją
391.
OGcz
i lokalnej listy CORINE
Porzeczka czerwona
9.
Gatunki roślin naczyniowych z podstawowej
Ribes spicatum
8.
i częściową
390.
7.
Rośliny objęte prawną ochroną ścisłą
Porzeczka czarna
6.
(Jasiewicz 1981)
Ribes nigrum
5.
Rzadkie i zagrożone gatunki flory polskiej
389.
4.
Jasnowski 1977)
3.
Zagrożone gatunki flory torfowisk (Jasnowska,
2.
gatunku
Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe
Wielkopolski (Żukowski, Jackowiak 1995)
1.
Nazwa polska
Polska Czerwona Lista Roślin (Zarzycki, 1992)
Nazwa łacińska gatunku
Polska Czerwona Księga Roślin (2001)
Lp.
12.
- 207 -
Sedum acre
Rozchodnik ostry
419.
Sedum maximum
Rozchodnik wielki
420.
Sedum reflexum
Rozchodnik ościsty
421.
Selinum carvifolia
Olszewnik kminkolistny
422.
Silene nutans
Lepnica zwisła
423.
Sieglingia decumbens
Izgrzyca przyziemna
424.
Sium latifolium
Marek szerokolistny
425.
Schoenoplectus lacustris
Oczeret jeziorny
426.
Schoenoplectus tabernaemontani Oczeret Tabernemontana
427.
Scripus lacustris
Sitowie jeziorne
428.
Scripus sylvaticus
Sitowie leśne
429.
Scrophularia nodosa
Trędownik bulwiasty
430.
Scutellaria galericulata
Tarczyca pospolita
431.
Sedum acre
Rozchodnik ostry
432.
Senecio sylvaticus
Starzec leśny
433.
Senecio vernalis
Starzec wiosenny
434.
Sieglingia decumbens
Izgrzyca przyziemna
435.
Solidago canadensis
Nawłoć kanadyjska
436.
Solidago virga aurea
Nawłoć pospolita
437.
Sonchus arvensis
Mlecz polny
438.
Sorbus aucuparia
Jarząb zwyczajny
439.
Sparganium ramosum
Jeżówka gałęzista
440.
Spergula vernalis
Sporek wiosenny
Dyrektywą Habitatową
418.
11.
Gatunki roślin naczyniowych objęte
Żarnowiec miotlasty
Berneńską
Sarothamnus scoparius
10.
Gatunki roślin naczyniowych objęte Konwencją
417.
i lokalnej listy CORINE
Żankiel zwyczajny
9.
Gatunki roślin naczyniowych z podstawowej
Sanicula europaea
8.
i częściową
416.
7.
Rośliny objęte prawną ochroną ścisłą
Bez koralowy
6.
(Jasiewicz 1981)
Sambucus racemosa
5.
Rzadkie i zagrożone gatunki flory polskiej
415.
4.
Jasnowski 1977)
3.
Zagrożone gatunki flory torfowisk (Jasnowska,
2.
gatunku
Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe
Wielkopolski (Żukowski, Jackowiak 1995)
1.
Nazwa polska
Polska Czerwona Lista Roślin (Zarzycki, 1992)
Nazwa łacińska gatunku
Polska Czerwona Księga Roślin (2001)
Lp.
12.
- 208 -
Stellaria media
Gwiazdnica pospolita
445.
Stellaria nemorum
Gwiazdnica gajowa
446.
Stratiotes aloides
Osoka aloesowata
447.
Symphoricarpos albus
Śnieguliczka biała
448.
Symphytum officinale
Żywokost lekarski
449.
Syringa vulgaris
Bez pospolity
450.
Taraxacum officinale
Mniszek pospolity
451.
Teesdalea nudicaulis
Chroszcz nagołodygowy
452.
Thalictrum lucidum
Rutewka wąskolistna
453.
Thalictrum flavum
Rutewka żółta
454.
Thalictrum minus
Rutewka mniejsza
455.
Thesium linophyllon
Leniec pospolity
456.
Thelypteris palustris
Narecznica błotna
457.
Thlaspi arvense
Tobołki polne
458.
Thuja occidentalis
Żywotnik zachodni
459.
Thymus pulegioides
Macierzanka zwyczajna
460.
Thymus serphyllum
Macierzanka piaskowa
461.
Tilia cordata
Lipa drobnolistna
462.
Tilia platyphyllos
Lipa szerokolistna
463.
Trientalis europaea
Siódmaczek leśny
464.
Trifolium alpestre
Koniczyna dwukłosowa
465.
Trifolium arvense
Koniczyna polna
466.
Trifolium montanum
Koniczyna pagórkowa
R
E
Dyrektywą Habitatową
444.
11.
Gatunki roślin naczyniowych objęte
Gwiazdnica trawiasta
Berneńską
Stellaria graminea
10.
Gatunki roślin naczyniowych objęte Konwencją
443.
i lokalnej listy CORINE
Czyściec leśny
9.
Gatunki roślin naczyniowych z podstawowej
Stachys sylvatica
8.
i częściową
442.
7.
Rośliny objęte prawną ochroną ścisłą
Czarcikęs łąkowy
6.
(Jasiewicz 1981)
Succisa pratensis
5.
Rzadkie i zagrożone gatunki flory polskiej
441.
4.
Jasnowski 1977)
3.
Zagrożone gatunki flory torfowisk (Jasnowska,
2.
gatunku
Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe
Wielkopolski (Żukowski, Jackowiak 1995)
1.
Nazwa polska
Polska Czerwona Lista Roślin (Zarzycki, 1992)
Nazwa łacińska gatunku
Polska Czerwona Księga Roślin (2001)
Lp.
12.
- 209 -
Triglochin palustre
Świbka błotna
469.
Tussilago farfara
Podbiał pospolity
470.
Typha angustifolia
Pałka wąskolistna
471.
Typha latifolia
Pałka szerokolistna
472.
Ulmus laevis
Wiąz szypułkowy
473.
Ulmus minor
Wiąz polny
474.
Urtica dioica
Pokrzywa zwyczajna
475.
Urticularia vulgaris
Pływacz zwyczajny
476.
Urticularia australis
Pływacz zaniedbany
V
E
477.
Urticularia intermedia
Pływacz pośredni
E
V
OG
478.
Urticularia minor
Pływacz drobny
V
R
OG
479.
Vaccinium myrtillus
Borówka czarna
480.
Vaccinium oxycoccus
Żurawina błotna
481.
Vaccinium vitis-idaea
Borówka brusznica
482.
Valeriana officinalis
Kozłek lekarski
R
483.
Valeriana dioica
Kozłek dwupienny
V
484.
Verbascum nigrum
Dziewanna pospolita
485.
Veronica chamaedrys
Przetacznik ożankowy
486.
Veronica officinalis
Przetacznik leśny
487.
Veronica spicata
Przetacznik kłosowy
488.
Veronica scutellata
Przetacznik błotny
489.
Veronica verna
Przetacznik wiosenny
490.
Viburnum opulus
Kalina koralowa
491.
Vicia cassubica
Wyka kaszubska
492.
Vinca minor
Barwinek pospolity
OG
R
OG
V
OGcz
OGz
Dyrektywą Habitatową
468.
11.
Gatunki roślin naczyniowych objęte
Koniczyna łąkowa
Berneńską
Trifolium pratense
10.
Gatunki roślin naczyniowych objęte Konwencją
467.
i lokalnej listy CORINE
9.
Gatunki roślin naczyniowych z podstawowej
8.
i częściową
7.
Rośliny objęte prawną ochroną ścisłą
6.
(Jasiewicz 1981)
5.
Rzadkie i zagrożone gatunki flory polskiej
4.
Jasnowski 1977)
3.
Zagrożone gatunki flory torfowisk (Jasnowska,
2.
gatunku
Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe
Wielkopolski (Żukowski, Jackowiak 1995)
1.
Nazwa polska
Polska Czerwona Lista Roślin (Zarzycki, 1992)
Nazwa łacińska gatunku
Polska Czerwona Księga Roślin (2001)
Lp.
12.
- 210 -
Viola odorata
Fiołek wonny
497.
Viola palustris
Fiołek błotny
498.
Viola riviniana
Fiołek Rivina
499.
Viola reichenbachiana
Fiołek leśny
500.
Viola tricolor
Fiołek trójbarwny
501.
Viscum album
Jemioła pospolita
MCHY
1.
Acrocladium cuspidatum
Mokradłosz kończysty
2.
Aulacomnium palustre
Próchniczek błotny
3.
Brachythecium albicans
Krótkosz białawy
4.
Brachythecium rutabulum
Krótkosz rowowy
5.
Brachythecium velutinum
Krótkosz
6.
Brachythecium rivulare
Krótkosz strumieniowy
7.
Bryum argenteum
Prątnik srebrzysty
8.
Catharinea undulata
Żurawiec falistnolistny
9.
Ceratodon purpureus
Zęboróg purpurowy
10.
Climacium dendroides
Drabik drzewkowaty
11.
Cratoneuron filicinum
Żebrowiec paprociowy
12.
Calliergon stramineum
Mokradłosz słomiasty
13.
Cladopodiella fluitans
Bagniczka pływająca
14.
Dicranella heteromalla
Widłoząbek jednoboczny
15.
Dicranum polysetum
Widłoząb kędzierzawy
OGcz
OGcz
Dyrektywą Habitatową
496.
11.
Gatunki roślin naczyniowych objęte
Fiołek psi
Berneńską
Viola canina
10.
Gatunki roślin naczyniowych objęte Konwencją
495.
i lokalnej listy CORINE
Fiołek polny
9.
Gatunki roślin naczyniowych z podstawowej
Viola arvensis
8.
i częściową
494.
7.
Rośliny objęte prawną ochroną ścisłą
Smółka pospolita
6.
(Jasiewicz 1981)
Viscaria vulgaris
5.
Rzadkie i zagrożone gatunki flory polskiej
493.
4.
Jasnowski 1977)
3.
Zagrożone gatunki flory torfowisk (Jasnowska,
2.
gatunku
Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe
Wielkopolski (Żukowski, Jackowiak 1995)
1.
Nazwa polska
Polska Czerwona Lista Roślin (Zarzycki, 1992)
Nazwa łacińska gatunku
Polska Czerwona Księga Roślin (2001)
Lp.
12.
- 211 -
Fontinalis antipyretica
Zdrojek pospolity
20.
Homalotecium nitens
Krzywosz lśniący
21.
Hylocomium splendens
Gajnik lśniący
22.
Hypnum cupressiformae
Rokiet cyprysowaty
23.
Leucobryum glaucum
Bielistka siwa
24.
Mnium affine
Merzyk drobny
25.
Mnium undulatum
Merzyk falistolistny
26.
Palludella squarrosa
Mszar nastroszony
27.
Plagiomnium affine
Merzyk pokrewny
28.
Plagiomnium cuspidatum
Merzyk kończysty
29.
Plagiomnium undulatum
Merzyk fałdowany
30.
Pleurozium schreberi
Rokietnik pospolity
31.
Pohlia nutans
Knotnik zwisły
32.
Plagiothecium denticulatum
Płaszczeniec ząbkowany
33.
Pleurosium Schreberii
Rokiet pospolity
34.
Polytrichum commune
Płonnik pospolity
35.
Polytrichum formosum
Płonnik strojny
36.
Polytrichum juniperinum
Płonnik jałowcowaty
37.
Polytrichum piliferum
Płonnik ościsty
38.
Polytrichum strictum
Płonnik cienki
Dyrektywą Habitatową
19.
11.
Gatunki roślin naczyniowych objęte
Sierpowiec odgięty
Berneńską
Drepanocladus revolvens
10.
Gatunki roślin naczyniowych objęte Konwencją
18.
i lokalnej listy CORINE
Sierpowiec hakowaty
9.
Gatunki roślin naczyniowych z podstawowej
Drepanocladus aduncus
8.
i częściową
17.
7.
Rośliny objęte prawną ochroną ścisłą
Widłoząb miotlasty
6.
(Jasiewicz 1981)
Dicranum scoparium
5.
Rzadkie i zagrożone gatunki flory polskiej
16.
4.
Jasnowski 1977)
3.
Zagrożone gatunki flory torfowisk (Jasnowska,
2.
gatunku
Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe
Wielkopolski (Żukowski, Jackowiak 1995)
1.
Nazwa polska
Polska Czerwona Lista Roślin (Zarzycki, 1992)
Nazwa łacińska gatunku
Polska Czerwona Księga Roślin (2001)
Lp.
12.
OGcz
OGcz
OGcz
OGcz
OG
OGcz
OGcz
DH
- 212 -
40.
Ptilium crista-castrensis
Piórosz pierzasty
OGcz
41.
Rhytidiadelphus triquetrus
Fałdownik szeleszczący
42.
Rhizomnium punctatum
Merzyk kropkowany
43.
Rhytidiadelphus squarrosus
Fałdownik nastroszony
44.
Scleropodium purum
Brodawkowiec czysty
45.
Sphagnum contortum
Torfowiec pogięty
46.
Sphagnum fallax
Torfowiec kończysty
47.
Sphagnum fimbriatum
48.
Dyrektywą Habitatową
OGcz
11.
Gatunki roślin naczyniowych objęte
Brodawkowiec czysty
Berneńską
Pseudoscleropodium purum
10.
Gatunki roślin naczyniowych objęte Konwencją
39.
i lokalnej listy CORINE
9.
Gatunki roślin naczyniowych z podstawowej
8.
i częściową
7.
Rośliny objęte prawną ochroną ścisłą
6.
(Jasiewicz 1981)
5.
Rzadkie i zagrożone gatunki flory polskiej
4.
Jasnowski 1977)
3.
Zagrożone gatunki flory torfowisk (Jasnowska,
2.
gatunku
Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe
Wielkopolski (Żukowski, Jackowiak 1995)
1.
Nazwa polska
Polska Czerwona Lista Roślin (Zarzycki, 1992)
Nazwa łacińska gatunku
Polska Czerwona Księga Roślin (2001)
Lp.
12.
OGcz
OG
DH
OGcz
DH
Torfowiec postrzępiony
OG
DH
Sphagnum fuscum
Torfowiec brunatny
OG
DH
49.
Sphagnum inundatum
Torfowiec zanurzony
OG
DH
50.
Sphagnum magellanicum
Torfowiec magellański
OG
DH
51.
Sphagnum palustre
Torfowiec bagienny
OG
DH
52.
Sphagnum rubellum
Torfowiec czerwonawy
OG
DH
53.
Sphagnum squarrosum
Torfowiec nastroszony
OGcz
DH
54.
Sphagnum teres
Torfowiec obły
OG
DH
55.
Thuidium tamariscifolium
Tujowiec tamaryszkowaty
OGcz
POROSTY - LICHENES
1.
Cetraria islandica
Płucnica islandzka
OGcz
2.
Cladina sylvatica
Chrobotka leśna
OGcz
DH
- 213 -
Cladonia chloprophaea
Chrobotek kieliszkowaty
7.
Cladonia fimbriata
Chrobotek postrzępiony
8.
Cladonia glauca
Chrobotek siwy
9.
Cladonia furcata
Chrobotek widlasty
10.
Cladonia rangiferina
Chrobotek reniferowy
11.
Hypogymnia physodes
Pustułka pęcherzykowata
12.
Parmelia saxatilis
Tarczownica skalna
13.
Physcia caesia
Obrost modry
14.
Porpidia tuberculosa
Kamusznik siny
OG
GRZYBY
1.
Sparassis crispa
Szmaciak gałęzisty
LEGENDA:
OG – ochrona gatunkowa ścisła
OG cz – ochrona gatunkowa częściowa
VU – gatunki narażone
OG
Dyrektywą Habitatową
6.
11.
Gatunki roślin naczyniowych objęte
Chrobotek szydlasty
Berneńską
Cladonia coniocrea
10.
Gatunki roślin naczyniowych objęte Konwencją
5.
OGcz
i lokalnej listy CORINE
Chrobotek palczasty
9.
Gatunki roślin naczyniowych z podstawowej
Cladonia digitata
8.
i częściową
4.
7.
Rośliny objęte prawną ochroną ścisłą
Chrobotka reniferowa
6.
(Jasiewicz 1981)
Cladina rangiferina
5.
Rzadkie i zagrożone gatunki flory polskiej
3.
4.
Jasnowski 1977)
3.
Zagrożone gatunki flory torfowisk (Jasnowska,
2.
gatunku
Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe
Wielkopolski (Żukowski, Jackowiak 1995)
1.
Nazwa polska
Polska Czerwona Lista Roślin (Zarzycki, 1992)
Nazwa łacińska gatunku
Polska Czerwona Księga Roślin (2001)
Lp.
12.
DH
- 214 -
7.2. Fauna
Wykaz gatunków fauny Nadleśnictwa Gniezno – bezkręgowce:
Status ochronny:
OG – ochrona ścisła
OG cz – ochrona częściowa
Gatunki zwierząt chronione w ramach sieci NATURA 2000 wyróżniono czcionką pogrubioną.
PIJAWKI

Hirudo medicinalis - pijawka lekarska OG
PAJĄKI

Argyope bruennichi - tygrzyk paskowany OG
OWADY – CHRZĄSZCZE

Acanthocinus aedilis tycz cieśla

Adelocera murina
podrzut szary

Agelastica alni
hurmak olchowiec

Agrilus angustulus
opiętek zwężony

Agrilus biguttatus
opiętek dwuplamkowy

Agrilus viridis opiętek zielony

Agapanthia villosoviridescens

Altica quercetorum

Ampedus sanguineus sprężyk sosnowy

Ampedus pomorum

Amphimallon solstitiale

Anaglyptus mysticus cioch barwny

Anthaxia quadripunctata

Anobium punctatum kołatek domowy

Apoderus coryli
oszynda leszczynowiec

Aromia moschata
wonnica piżmówka
zgrzytnica zielonawa
susówka dębówka
guniak czerwczyk
kwietniczek czterokropkowy
- 215 -

Asemum strictum
szczapówka bruzdkowana

Attelabus nitens
podryj dębowiec

Bostrichus capucinus kapturnik kapucynek

Brachyderes incanus choinek szary

Buprestis octoguttata bogatek ośmioplamek

Byctiscus betulae
tutkarz cygarowiec

Byctiscus populi
tutkarz osinowiec

Callidium aeneum
zagwoździk złocistozielony

Callidium violaceum ściga fioletowa

Carabus arvensis

Carabus auronitens biegacz zielonozłoty OG

Carabus cancellatus biegacz wręgaty OG

Carabus granulatu
biegacz granulowany OG

Carabus hortensis
biegacz ogrodowy OG

Carabus nemoralis
biegacz gajowy OG

Carabus violaceus
biegacz fioletowy OG

Cetonia aurata
kruszczyca złotawka

Chalcophora mariana

Chrysobothris affinis zrąbień dębowiec

Chrysomela populi
rynnica topolowa

Cicindela hybryda
trzyszcz piaskowy OG

Cicindela silvatica
trzyszcz leśny OG

Clytus arietis biegowiec osowaty

Clytus lama

Clytra quadripunctata
moszenica czterokropkowa

Cryptorrhynchus lapathi
krytoryjek olchowiec

Crypturgus hispidulus
skrycik owłosiony

Curculio glandium
słonik żołędziowiec

Deporaus betulae
tutkarz brzozowy

Dorcus paralellopipedus
ciołek matowy OG

Elateroides dermestoides
rytel pospolity

Ernoporus tiliae

Ergates faber borodziej próchnik OG

Geotrupes stercorosus

Geotrupes vernalis
biegacz leśny OG
miedziak sosnowiec
biegowiec świerkowy
wgryzoń lipowiec
żuk leśny
żuk wiosenny
- 216 -

Hylargus ligniperda drzewisz owłosiony

Hylastes ater zakorek czarny

Hylastes cunicularius zakorek świerkowiec

Hylecoetus dermestoides

Hylesinus crenatus
jeśniak czarny

Hylobius abietis
szeliniak sosnowy

Hylotrupes bajulus
spuszczel domowy

Hylurgops palliatus zalesiak obramowany

Ips acuminatus
kornik ostrozębny

Ips typhographus
kornik drukarz

Ips sexdentatus
kornik sześciozębny

Leiopus nebulosus
capoń mglisty

Leperisinus fraxini
jesionowiec pstry

Leptura rubra zmorsznik czerwony

Magdalis violacea
wałczyk fioletowy

Melasoma aenea
rynnica olchówka

Melasoma vigintipunctata

Melasoma populi

Melasoma tremulae rynnica osikowa

Melolontha hippocastani
chrabąszcz kasztanowiec

Melolontha melolontha
chrabąszcz majowy

Mesosa curculuionides
średzinka plamista

Molorchus mino

Monochamus galloprovincialis

Necrophorus vespilloides

Oberea oculata

Oeceoptoma thoracica
ścierwiec

Orthotomicus saturalis
korniczek ostrozębny

Oryctes nasicornis

Osmoderma eremita pachnica dębowa - OG

Phyllopherta horticola

Philopedon plagiatus sieciech niegłębek

Phymatodes alni

Phymatodes pusillus płaskowiak dębowy

Phymatodes testaceus płaskowiak zmienny
rytel pospolity
rynnica dziesieciokropkowa
rynnica topolowa
kurtek mniejszy
żerdzianka sosnówka
grabarz żółtoczarny
dłużynka dwukropkowa
rohatyniec nosorożec
ogrodnica niszczylistka
płaskowiak mały
- 217 -

Phytodecta viminalis szaburga dziesięciokropka

Pissodes piniphilus
smolik drągowinowiec

Pissodes notatus
smolik znaczony

Pissodes pini smolik sosnowy

Pissodes validirostis smolik szyszkowiec

Pityogenes bidentatus

Pityogenes chalcographus

Plagionotus arcuatus paśnik pałączasty

Plagionotus detritus paśnik niszczyciel

Platypus cylindrus

Pogonochaerus fasciculatus kozulka sosnówka

Pogonocherus hispidulus

Potosia cuprea

Potosia aeruginosa złotawiec okazały

Polygraphus poligraphus

Prionus coriarius

Prosternon tesselatum
wełniak szary

Dryocoetes autographus
drzewożerek jednożerny

Dryocoetes villosus drzewożerek dębowy

Dryocoetes alni

Ptilinus pectinicornis wyschlik grzebykorożny

Pterostichus niger

Pterostichus metallicus
szykoń metaliczny

Pyrrhidium sanguineum
ściga purpurowa

Rhagium bifasciatum rębacz dwupaskowy

Rhagium inquisitor
rębacz pstry

Rhagium mordax
rębacz szary

Rhagium sycophanta rębacz dębowiec

Saperda scalaris
rzemlik plamisty

Saperda populnea
rzemlik osinowiec

Sericus brunneus
doskocz brunatny

Scolytus intricatus
ogłodek dębowiec

Scolytus ratzeburgi
ogłodek brzozowiec

Scolytus scolytus
ogłodek wiązowiec

Silpha obscura
omarlica ciemna
rytownik dwuzębny
rytownik pospolity
wyrynnik dębowiec
kozulka kosmatka
kwietnica różówka
czterooczak świerkowiec
dyląż garbarz
drzewożerek olchowy
szykoń czarny
- 218 -

Sinodendron cylindricum

Serica brunnea

Selatosomus aeneus ponęc lśniący

Spondylis buprestoides

Strangalia nigra

Strangalia maculata strangalia plamista

Strangalia melanura strangalia czarniawa

Strangalia attenuata strangalia wysmukła

Strophosoma capitatum

Strophosoma melanogrammus

Taphrorychus ricolor roztoczek bukowiec

Tetropium castaneum ściga lśniąca

Tetrapium fuscum

Thanasimus formicarius

Tomicus minor
cetyniec mniejszy

Tomicus piniperda
cetyniec większy

Trachys minutus
pozornik mały

Trypodendron linaetaum
drwalnik paskowany

Trypodendron domesticum
drwalnik bukowiec

Trypodendron signatum
drwalnik znaczony

Typhoeus typhoeus
bycznik

Xyleborus dispar
rozwiertek nieparek

Xyleborus monographus
rozwiertek sosnowiec

Xyleborus dryographus
rozwiertek mniejszy
kostrzeń baryłkowaty
jedwabnik brunatny
kłopotek czarny
strangalia czarna
zmiennik brudny
ściga matowa
przekrasek mróweczka
OWADY – MOTYLE

Aglais urticae rusałka pokrzywnik

Aglia tau

Agrostis segetum
rolnica zbożówka

Agrostis vestigialis
rolnica szkółkówka

Argynnis paphia
dostojka malinowiec

Argynnis adippe
dostojka adype

Apatura ilia mieniak strażnik OG

Apatura iris
lotnica zyska
mieniak tęczowy OG
- 219 -

Aporia crataegi
niestrzęp głogowiec

Bupalus piniarius
poproch cetyniak

Calliteara pudibunda

Cerura vinula
widłogonka siwica

Coccyx turionella
zwójka odrośleczka

Colias hyalae szlaczkoń siarecznik

Cossus cissus trociniarka czerwica

Deilephila elpenor

Deilephilla porcellus zmrocznik pazik

Dendrolimus pini

Euproctis chrysorrhoea

Euproctis similis
kuprówka złotnica

Euthrix potatoria
barczatka napójka

Genopteryx rhamni
listkowiec cytrynek

Inachis io

Laothoe populi
nastrosz topolowiec

Leucoma salicis
białka wierzbówka

Lycaena dispar
czerwończyk nieparek - OG

Lycaena virgaurea
czerwończyk dukacik

Lymantria dispar
brudnica nieparka

Lymantria monacha brudnica mniszka

Macrothylacia rubi

Macroglossum stellatarum

Mimas tiliae

Nymphalis antiopa

Nymphalis polychloros

Nymphalis vaualbum rusałka laik

Operophtera brumata

Operophtera fagata piędzik siewierak

Orgyia antiquoides
znamionówka wrzosówka

Panolis flammea
strzygonia choinówka

Papilio machaon
paź królowej

Phalera bucephala
narożnica zbrojówka

Pieris brassicae
bielinek kapustnik

Polygonia album
rusałczak ceik
szczotecznica szarawka
zmrocznik gładysz
barczatka sosnówka
kuprówka rudnica
rusałka pawik
barczatka malinówka
fruczak gołąbek
nastrosz lipowiec
rusałka żałobnik
rusałka wierzbowiec
piędzik przedzimek
- 220 -

Pterostoma palpina

Rhyacionia buoliana zwójka sosnóweczka

Rhyacionia duplana zwójka pędóweczka

Smerinthus ocellatus nastrosz półpawik

Sphinx pinastri
zawisak borowiec

Sphinx ligustri
zawisak tawulec

Stauropus fagi
potwora buczynówka

Tortrix viridana
zwójka zieloneczka

Vanessa atalanta
rusałka admirał

Zeuzera rypina
torzyśniad kasztanówka
dzióbica płaszczówka
OWADY – TRZMIELE

Bombus terrestris
trzmiel ziemny
OG cz.

Bombus lucorum
trzmiel gajowy
OG

Bombus agrorus
trzmiel polny
OG

Bombus pratorum
trzmiel leśny
OG
OWADY – WAŻKI

Leucorrhinia pectoralis
zalotka większa – OG
- 221 -
8. Ochrona zwyczajowa ciekawych fragmentów przyrody
Omówione dotychczas formy ochrony przyrody nie wyczerpują wszystkich możliwości
szeroko rozumianej ochrony zasobów leśnych. Uzupełniają je stosowne zarządzenia oraz
stosowanie zwyczajowych, lokalnych form ochrony zachowanych w dobrym stanie,
fragmentów przyrody. Polegają one m.in. na ochronie przed wyrębem kęp lub grup starych
drzew, zachowywaniu zadrzewień na gruntach nieleśnych oraz ochronie drzew (a także
innych form przyrody nieożywionej) nie zatwierdzonych, lecz zasługujących na miano
pomnika przyrody.
Proponuje się objąć pozaustawową formą ochrony następujące obiekty znajdujące się na
terenie gruntów Nadleśnictwa Gniezno (pozwoli to na czasowe zabezpieczenie cennych
wartości przyrodniczych lokalnego środowiska):
obręb Popowo Podleśne:
 dąb szypułkowy w oddziale 42a, 190 lat, pierśnica 157 cm, wysokość 28 m
 dąb szypułkowy w oddziale 55a, 210 lat, pierśnica 154 cm, wysokość 23 m
 wiąz szypułkowy w oddziale 61f, 150 lat, pierśnica 119 cm, wysokość 25 m
 dwa dęby szypułkowe w oddziale 86i, 160 lat, pierśnice 114 i 100 cm, wysokość 21 m
 dąb szypułkowy w oddziale 214c, 210 lat, pierśnica 120 cm, wysokość 23 m
 dwa dęby szypułkowe w oddziale 220f, 210 lat, pierśnice 112 i 130 cm, wysokość 27 m
 topola biała w oddziale 236a, 80 lat, pierśnica 65 cm, wysokość 26 m
 dąb szypułkowy w oddziale 274d, 210 lat, pierśnica 128 cm, wysokość 29 m
 dąb szypułkowy w oddziale 274h, 160 lat, pierśnica 108 cm, wysokość 27 m
 dwa dęby szypułkowe w oddziale 276b, 210 lat, pierśnice 118 i 124 cm, wysokość 28 m
 dwa dęby szypułkowe w oddziale 301a, 210 lat, pierśnice 112 i 118 cm, wysokość 26 m,
- 222 -
obręb Skorzęcin:
 cztery dęby bezszypułkowe w oddz. 46b, 310 lat, pierśnice 120-130 cm, wysokość 30 m
 dąb bezszypułkowy w oddziale 46d, 310 lat, pierśnica 128 cm, wysokość 30 m
 trzy dęby bezszypułkowe w oddz. 46f, 310 lat, pierśnice 125-135 cm, wysokość 30 m
 dąb bezszypułkowy w oddziale 47c, 310 lat, pierśnica 142 cm, wysokość 31 m
 dwa dęby szypułkowe w oddziale 49a, 310 lat, pierśnice 110-125 cm, wysokość 24 m
 dąb szypułkowy w oddziale 135a, 210 lat, pierśnica 185 cm, wysokość 22 m
 dąb bezszypułkowy w oddziale 267b, 260 lat, pierśnica 105 cm, wysokość 25 m
 dąb bezszypułkowy w oddziale 291f, 190 lat, pierśnica 158 cm, wysokość 27 m.
Stan zdrowotny proponowanych drzew pomnikowych określono jako bardzo dobry (1)
i dobry (2).
W przypadku zaakceptowania przez Nadleśnictwo Gniezno propozycji uznania ww. drzew
(lub części z nich) za pomniki przyrody, należy wystąpić z wnioskami o ich uznanie – do rad
gmin na terenie których one występują lub do Wojewody Wielkopolskiego.
Do zachowanych w stanie naturalnym, cennych i wartych ochrony drzewostanów zaliczyć
należy następujące obiekty (nazewnictwo własne):
DĄBROWA MIELNO
Świetlista dąbrowa i grąd oraz fragment rynny z przepływającym strumieniem do jeziora
Głębokiego w oddziale 25a,f, leśnictwo Kowalewko.
ŹRÓDLISKA BRODY
Modelowo wykształcona dąbrowa położona na skraju wysoczyzny sąsiadującej z doliną
Wełny w oddziale 133c (15,06 ha), leśnictwo Brody.
W północnej części malowniczy wąwóz erozyjny – teren źródliskowy z licznymi
wywierzyskami – bogata i zróżnicowana roślinność runa - m.in. na skarpach dróg rosną
sasanki – Pulsatilla pratensis.
- 223 -
JEZIORA SYKULE
Położone na terenie leśnictwa Gołaźnia oddziały 78, 96a, 110a oraz dwa śródleśne jeziora –
Sykule Duże i Małe z bogatą roślinnością wodną i szuwarową. Ochronie powinny podlegać
sąsiadujące olsy, łęgi olszowe i grądy z bogatą roślinnością runa m.in. wawrzynek wilczełyko
– Daphne mezereum, listera – Listera ovata.
BAGNO MRZYGŁÓD
Śródleśne, silnie zarastające jezioro Mrzygłód o powierzchni 3,34 ha (oddział 155c)
z nasuwającym się płem, otoczone pasem zarośli wierzbowych oraz olsu. Stanowisko
aldrowandy pęcherzykowatej – Aldrovanda vesiculosa.
DĄBROWA GĘBARZEWO
Świetlista dąbrowa w oddziale 254c (pow. 1,53 ha), leśnictwo Las Miejski, z wieloma
rzadkimi gatunkami runa m.in. lilia złotogłów – Lilium martagon.
ŚWIETLISTA DĄBROWA
Rozległy płat świetlistej dąbrowy z udziałem fragmentów kwaśnej dąbrowy trzcinnikowej
w oddziałach 17, 18 i 19 obręb Skorzęcin. Mimo pinetyzacji siedliska (znaczny udział
panującej sosny) zachowało się tam typowo dla dąbrowy wzorcowo wykształcone runo leśne,
obfitujące w osobliwości florystyczne, w tym gatunki kserotermiczne: dąbrówka kosmata
(Ajuga genevensis), lilia złotogłów (Lilium martagon), wyka kaszubska (Vicia cassubica).
OSTOJA SKORZĘCIN
Kompleks leśny w oddziałach 45h,i,j, 46b,d,f, 47d,f,g,h oraz 49a leśnictwo Skorzęcin; łączna
powierzchnia 42,24 ha Są to mezofilne lasy liściaste z udziałem dębu, buka, graba, lipy,
sosny, brzozy i olszy czarnej oraz domieszki klona, jawora, wiąza i licznych gatunków
podszytowych. Udokumentowano tam występowanie m.in. grądu środkowoeuropejskiego
w podzespołach typowym i kokoryczowym, łęgu olszowego, olsu porzeczkowego oraz
fragmentu łęgu jesionowo-wiązowego i żyznej buczyny niżowej. Przy drodze do Sokołowa,
na skraju lasu leśniczówka oraz dawna siedziba nadleśnictwa. W wiekowych, 130 letnich
mieszanych drzewostanach sosnowo-dębowych rośnie ponad 40 pomnikowych dębów
- 224 -
szypułkowych o obwodach pnia w pierśnicy przekraczających 5 m; część z nich uznano jako
pomniki przyrody. W dziupli jednego z nich – oddz. 48o stwierdzono obecność chronionego
próchnojada - pachnicy dębowej (Osmoderma eremita). Licznie występuje tu grab
zwyczajny tworzący podrosty o charakterze dolnego piętra.
W runie występują m.in.: kopytnik – Asarum europaeum, listera jajowata – Listera ovata,
fiołek Rivina – Viola riviniana, kruszczyk szerokolistny – Epipactis helleborine, bluszcz –
Hedera helix, śnieżyczka przebiśnieg – Galanthus nivalis, konwalia majowa – Convallaria
majalis, śledziennica skrętolistna – Chrysosplenium alternifolium, buławnik czerwony –
Cephalanthera rubra. Obszar ten wykazuje cenne walory krajobrazowe, siedliskowe
i ekologiczne.
SZCZYROWY GRĄD
Położony w oddz. 417b,f oraz c (jezioro) leśnictwo Orchowo. Występują tu lasy łęgowe
rosnące wzdłuż rynny cieku wodnego, lasy grądowe na stokach oraz roślinność bagienna
związana z zarastającym jeziorkiem śródleśnym. Najważniejszym zbiorowiskiem roślinnym
jest tam dobrze wykształcony, przystrumykowy łęg jesionowo-wiązowy z masowym
udziałem szczyru trwałego, poza tym ols porzeczkowy i grąd środkowoeuropejski (ten ostatni
zniekształcony sosną). Stwierdzono obecność m.in. wydry i gronostaja.
KAMIENIECKA SKARPA
Rosnące na stromych zboczach jeziora Kamienieckiego wielogatunkowe drzewostany
mieszane o charakterze zbliżonym do naturalnego w oddziałach 299f oraz 300d (leśnictwo
Orchowo). Wymagają one ochrony ze względu na cenne walory biocenotyczne
i krajobrazowe.
MOKRADŁA PIŁKA
Śródleśny kompleks bagien, torfowisk i wilgotnych łąk z bogatą roślinnością wodną
i szuwarową wokół jeziora Piłka i Kwieciszewnicy (Noteci Zachodniej) – oddziały 36 i 60
(leśnictwo Piłka). Właściwą formą ochrony byłoby uznanie tego terenu za użytek
ekologiczny.
- 225 -
Metodami pozwalającymi na ochronę ww. drzewostanów i gruntów nieleśnych mogą być:
uznanie ich jako lasy stanowiące cenne fragmenty rodzimej przyrody i zaliczenie do
gospodarstwa specjalnego, wyznaczenie nowych ostoi ksylobiontów (rezygnacja z cięć
pielęgnacyjnych i rębnych) lub w przypadku powierzchni nieleśnych – uznanie ich za użytki
ekologiczne.
- 226 -
7. Mapa Programu ochrony przyrody
Sporządzona została mapa sytuacyjno-przeglądowa walorów przyrodniczo-kulturowych
Nadleśnictwa Gniezno w skali 1 : 50 000, na której przedstawiono:
lasy zarządzane przez Nadleśnictwo Gniezno,
granice zasięgu obszaru chronionego krajobrazu
granice zasięgu parków krajobrazowych,
granice zasięgu lasów ochronnych,
dominujące grupy funkcji lasu i kategorie ochronności,
zabytkowe parki,
drzewostany ponad 100 letnie,
pomniki przyrody,
użytek ekologiczny,
szlaki turystyczne i miejscowości wypoczynkowe,
cenne obiekty kultury materialnej,
pomniki i miejsca pamięci narodowej.
- 227 -
D. Z AGROŻENIA
1. Rodzaje zagrożeń
Zagrożenie środowiska przyrodniczego (w tym leśnego) wynika ze stałego,
równoczesnego oddziaływania wielu czynników powodujących w nim niekorzystne zjawiska
i zmiany. Negatywnie oddziałujące czynniki, określane jako stresowe, można sklasyfikować
uwzględniając ich:
— pochodzenie - jako: abiotyczne, biotyczne, antropogeniczne;
— charakter oddziaływania - jako: fizjologiczne, mechaniczne, chemiczne;
— długotrwałość oddziaływania - jako: okresowe, chroniczne;
— rolę, jaką odgrywają w procesie chorobowym - jako: predysponujące, inicjujące,
współuczestniczące.
Oddziaływanie czynników stresowych na środowisko przyrodnicze ma charakter złożony.
Cechuje je często synergizm, różny sposób reakcji na nie, oraz w stosunku do okresu
wystąpienia bodźca – przesunięte w czasie wystąpienie objawów jego działania. Stwarza to
dużą trudność w interpretacji obserwowanych zjawisk oraz ustaleniu relacji przyczynowoskutkowych.
Na początku ciągu relacji przyczynowo-skutkowych leży zazwyczaj działalność człowieka,
zwłaszcza jego ignorancja, brak wiedzy oraz popełniane błędy w działalności gospodarczej
i w korzystaniu z zasobów przyrodniczych. Z wieloletnich badań i obserwacji jednoznacznie
wynika, że równoczesne działanie wielu czynników stresowych znacznie osłabia odporność
biologiczną poszczególnych ekosystemów powodując stałą, wysoką ich podatność na procesy
destrukcyjne spowodowane okresowym nasileniem się choćby jednego z tych czynników lub
wystąpieniem następnego (gradacja owadów, susza, pożary).
Występowanie czynników stresowych może, w zależności od ich rodzaju i nasilenia,
przynieść następujące skutki:
- 228 -
— uszkodzenie lub wyginięcie poszczególnych organizmów;
— zakłócenie naturalnego składu i struktury poszczególnych ekosystemów oraz
zubożenie różnorodności biologicznej na wszystkich poziomach organizacji:
genetycznym, gatunkowym, ekosystemowym i krajobrazowym;
— uszkodzenia całych ekosystemów – w przypadku ekosystemu leśnego m.in. trwałe
ograniczenie produkcyjności siedlisk i przyrostu drzew, a zatem zmniejszenie
zasobów leśnych i funkcji pozaprodukcyjnych lasu;
— całkowite zamieranie drzewostanów i synantropizację zbiorowisk roślinnych.
Skutek oddziaływania czynników stresowych na środowisko przyrodnicze na obszarze
działania nadleśnictwa jest pochodną właściwości tych czynników oraz odporności
poszczególnych ekosystemów, w tym szczególnie fitocenoz leśnych.
2. Zagrożenia abiotyczne
2.1. Zagrożenia powodowane przez czynniki atmosferyczne
Zagrożenia abiotyczne spowodowane czynnikami atmosferycznymi wynikają przede
wszystkim z położenia geograficznego danego obszaru. Związane są one z położeniem
geograficznym: występowanie anomalii pogodowych (wyrażających się w naszej szerokości
geograficznej występowaniem ekstremalnych temperatur, opadów i silnych wiatrów),
okresowe obniżenia poziomu zalegania wód gruntowych m.in. w następstwie długotrwałych
okresów suszy, późne wiosenne i wczesne jesienne przymrozki itp. Zmniejszają one
w znaczący sposób biologiczną odporność ekosystemów na działanie szkodliwych czynników
biotycznych.
Znaczny wpływ na drzewostany Nadleśnictwa Gniezno wywierają silnie wiejące wiatry
z kierunku zachodniego i południowo-zachodniego. Są one szczególnie niebezpieczne dla
pozostawionych wśród upraw kęp starszego drzewostanu oraz stref ekotonowych.
Sporadycznie występują gwałtowne i krótkotrwałe wiatry o charakterze huraganu.
W ubiegłym roku trwały prace usuwania 36 tysięcy m3 wiatrołomów i wywrotów powstałych
w rezultacie wiatrów huraganowych ze stycznia 2007 roku.
W lasach Nadleśnictwa Gniezno pozostawia się w trakcie cięć rębnych pasy drzewostanu
o szerokości równej dwóch wysokości otaczającego drzewostanu wzdłuż granic cieków
- 229 -
wodnych, bagien, torfowisk, użytków rolnych, dróg publicznych, linii kolejowej
(uwzględnione w wykazie cięć użytków rębnych na lata 2008-2017). Ponadto należy dążyć do
tego, by zewnętrzne obrzeża lasu oraz lasy wzdłuż gruntów nieleśnych wewnątrz kompleksu
leśnego w pasie o szerokości 10-30 metrów były maksymalnie wypełnione przez roślinność
zielną, krzewy i drzewa w układzie pionowym i poziomym. Ma to na celu wytworzenie
ściany lasu ograniczającej wnikanie i penetrację wielu czynników do wnętrza lasu. W trakcie
wykonywania cięć pielęgnacyjnych na obrzeżach lasu stosować należy silniejsze zabiegi
umożliwiające wnikanie światła do wnętrza lasu i powstawanie ścian ochronnych
drzewostanów – w tym także popieranie drzew silnie ukorzenionych, ugałęzionych, a także
krzewów. Przy sztucznym zakładaniu tej strefy należy stosować luźniejszą więźbę sadzenia,
wprowadzać możliwie dużą ilość gatunków, w tym gatunki rodzime o dużych walorach
estetycznych.
Szczegółowe omówienie tematyki leśnych stref ekotonowych zawarte zostało w opracowaniu
pn. Wytyczne dotyczące optymalizacji i składu gatunkowego pasów ochronnych (Katedra
Ochrony Lasu i Ekologii SGGW, Warszawa 1997).
Pewnym zagrożeniem dla upraw i szkółek leśnych są dość częste, późne przymrozki
wiosenne (maj) oraz przymrozki wczesne występujące w końcu września i na początku
października. Sporadycznie występują również zmrozowiska.
Nadmierne opady gradu i śniegu stanowią również realne zagrożenie dla kondycji
drzewostanów. Szczególnie niebezpieczna jest tu okiść śniegowa powodująca obłamywanie
gałęzi, a nawet łamanie drzew. Nadmierne opady deszczu powodować mogą lokalnie szkody
powodziowe w drzewostanach sąsiadujących z rzekami.
Niekorzystny wpływ na wzrost upraw leśnych oraz obniżenie odporności starszych
drzewostanów i związany z tym proces wzmożonego wydzielania posuszu, ma zjawisko
ostrego deficytu opadów – szczególnie w okresie wegetacyjnym. Determinuje to także
zjawisko braku udanych odnowień naturalnych gatunków lasotwórczych.
Reasumując można przyjąć, że w skali Nadleśnictwa Gniezno szkody abiotyczne (za
wyjątkiem
huraganowych
wiatrów)
nie
stanowią
aktualnie
istotnego
problemu
gospodarczego. Niemniej stanowią one stałe, potencjalne zagrożenie.
2.2. Zagrożenia wynikające z właściwości gleby
W zalesieniach na gruntach porolnych czynnikiem zmniejszającym odporność biologiczną
środowiska leśnego na oddziaływanie czynników abiotycznych są właściwości bonitacyjne
- 230 -
gleby. Gleby porolne charakteryzują się brakiem odpowiedniej struktury fizykochemicznej
i właściwych dla gleb leśnych specyficznych układów mikrobiologicznych. Występuje
wysoka przepuszczalność wód opadowych i niska pojemność kompleksu sorpcyjnego.
Na terenie Nadleśnictwa Gniezno zainwentaryzowano 9166,42 ha drzewostanów rosnących
na gruntach porolnych, co stanowi 50,7 % jego powierzchni leśnej.
3. Zagrożenia biotyczne
3.1. Zagrożenia wynikające ze struktury i składu gatunkowego drzewostanów
Nadmierna dominacja w składzie gatunkowym drzewostanów i upraw leśnych gatunków
iglastych oraz niezgodność składu gatunkowego z siedliskiem (obecność drzewostanów
gatunków iglastych na siedliskach lasowych) powodują m.in. podatność środowiska leśnego
na ujemny wpływ innych czynników biotycznych. Odnosi się to też do monotypizacji,
tj. ujednolicenia gatunkowego lub wiekowego drzewostanów.
Szczegółowe omówienie borowacenia i monotypizacji zawarte zostało w rozdziale:
Ekologiczna ocena stanu lasu.
3.2. Zagrożenia powodowane przez szkodniki owadzie
Drzewostany Nadleśnictwa Gniezno zagrożone były w minionym okresie gospodarczym
występowaniem następujących szkodników owadzich: brudnica nieparka, boreczniki,
szeliniak sosnowiec, przypłaszczek granatek.
Drzewostany dębowe narażone były na silne żery opiętka dwuplamkowego, chrabąszcza
majowego i mniej intensywne żery zwójki zieloneczki i miernikowców. O skali problemu
świadczyć może m.in. konieczność wykonania lotniczego zabiegu ratowniczego (2004 rok)
na powierzchni 900 ha i 1300 ha w 2008 roku. Przeprowadzane zabiegi ratownicze
charakteryzowały się bardzo wysoką skutecznością, a przyjęte metody zwalczania okazały się
wystarczające. W celu ograniczenia szkód Nadleśnictwo przeprowadza corocznie
wyszukiwanie i wyznaczanie drzew trocinkowych, wykładanie drzew pułapkowych oraz
pułapek feromonowych.
- 231 -
Jednak największym problemem jest występowanie stałych pędraczysk. Datuje się on od
początków XX wieku i dotyczy obecnie terenów trzech leśnictw obrębu Skorzęcin.
Lokalizacja stałych pędraczysk przedstawia się następująco:
 leśnictwo Wólka: oddz. 395-409
 leśnictwo Dolina: oddz. 336, 341, 346-352, 357-361, 365, 366
 leśnictwo Brzozowo: oddz. 372, 373, 378, 379, 384b, 457-459, 460a, 462-467, 471, 472.
W ostatnich latach rozmiar szkód od pędraków nasila się i obejmuje coraz większe
powierzchnie i nowe leśnictwa (Skorzęcin, szkółka leśna). Nowe pędraczyska na terenie
leśnictwa Skorzęcin znajdują się w oddziałach 16c, 20b,c, 23a,b oraz 41c. W konsekwencji
żerów pędraków chrabąszcza majowego powstają halizny – przepadłe uprawy wymagające
kilkukrotnego nieraz uproduktywnienia. Pędraki wyrządzają także rozległe szkody
w podsadzeniach produkcyjnych.
Z uwagi na permanentne rójki chrabąszcza majowego i występowanie mieszanych szczepów
pędraka, w porozumieniu z Zespołem Ochrony Lasu w Łopuchówku i RDLP w Poznaniu
opracowano następujący tok postępowania na zagrożonych powierzchniach (notatka
służbowa z 2 października 2007 roku):

zniszczyć warstwę trzcinnika (zabieg chemiczny);

przygotować glebę pod odnowienie – wyoranie pasów;

wariantowo wykonać placówki na wzór metody Szymańskiego 350-400 sztuk/ha;

pozostałą powierzchnię odnowić gatunkami lasotwórczymi zgodnymi z siedliskiem;

w miarę możliwości dosiać gatunki lekkonasienne, pionierskie oraz robinię;

dążyć do uzyskania maksymalnego pokrycia i jak najszybszego zwarcia uprawy;

sadzonki dęba na placówkach zabezpieczyć w momencie sadzenia Marshal w 3-5
miejscach na placówce w ilości 10 g środka na otwór.
Opisane wyżej pozycje uznano za stałe pędraczyska; RDLP w Poznaniu wyraziła zgodę na
podejmowanie działań niekonwencjonalnych.
W skali całego Nadleśnictwa rozmiar szkód powodowanych przez szkodniki owadzie uznać
należy jako gospodarczo znośny. Nadleśnictwo monitoruje i usuwa na bieżąco stwierdzone
zagrożenia oraz skutecznie zwalcza występujące lokalnie szkodniki – w chwili obecnej stan
zdrowotny i sanitarny lasu określić należy jako dobry.
- 232 -
3.3. Zagrożenia powodowane przez patogeny grzybowe
Podobnie jak w przypadku zagrożenia spowodowanego przez szkodniki owadzie, w ostatnich
dziesięcioleciach narasta również zagrożenie lasów ze strony grzybowych chorób
infekcyjnych. Według danych IBL za lata 1990-2000 średni wskaźnik zagrożenia chorobami
infekcyjnymi (łącznie: aparatu asymilacyjnego, strzał i korzeni) na terenie Nadleśnictwa
Gniezno mieścił się w przedziale 25-35 %.
Największe zagrożenia ze strony pasożytniczych grzybów występuje w drzewostanach
(głównie sosnowych) rosnących w pierwszym pokoleniu na gruntach porolnych - obecność
huby korzeniowej i opieniek. Ogólna powierzchnia drzewostanów porolnych – 9166,42 ha,
w tym:
 w obrębie Popowo Podleśne …...........…. 3 652,80 ha
 w obrębie Skorzęcin ……………………. 5 513,62 ha
co stanowi 50,7% powierzchni leśnej.
Szkody będące rezultatem obecności huby korzeniowej i opieniek zinwentaryzowano na
łącznej powierzchni 4 362,53 ha, w tym w stopniu do 10% – na 1336,93 ha, w przedziale od
11% do 25% na 2 885,05 ha i na powierzchni 140,55 ha w przedziale powyżej 26%. Szkód
w 3 stopniu (powyżej 60%) nie stwierdzono.
Od ubiegłego okresu gospodarczego utrzymuje się nadal grzybowa choroba powodująca
masowe zamieranie jesionów. Na terenie szkółki leśnej wykonywane były corocznie
rutynowe opryski zapobiegawcze przeciwko osutce sosnowej, mączniakowi dębowemu
i zgorzeli siewek.
Szeroka gama środków zapobiegawczych: smarowanie pniaków biopreparatem Pg IBL,
specjalistyczne przygotowanie gleby, właściwy dobór składu gatunkowego odnowień
i zalesień, odpowiednie zabiegi pielęgnacyjne pozwalają na ograniczenie do minimum
potencjalnego zagrożenia.
3.4. Zagrożenia powodowane przez zwierzynę
Obszary leśne Nadleśnictwa Gniezno stanowią miejsce przebywania rozproszonych populacji
zwierząt łownych – jelenia, sarny, dzika oraz daniela. Efektem tego są wyrządzane szkody głównie spałowanie młodników i zgryzanie upraw oraz redukcja liściastych gatunków
- 233 -
głównych i domieszkowych w zakładanych uprawach oraz czemchanie sadzonek modrzewia.
Nadleśnictwo nadzoruje gospodarkę łowiecką na 27 obwodach łowieckich dzierżawionych
przez18 kół łowieckich. Nadleśniczy weryfikuje i zatwierdza coroczne łowieckie plany
hodowlane sporządzane przez poszczególne koła łowieckie.
W celu zmniejszenia rozmiaru wyrządzanych szkód należy dążyć do utrzymywania
optymalnego stanu zwierząt łownych. Pozostałe sposoby tj. grodzenie upraw, stosowanie
mechanicznych, akustycznych i chemicznych środków odstraszających, zakładanie osłonek
z tekpolu, prawidłowe zagospodarowanie poletek łowieckich oraz zimowe dokarmianie
zwierzyny wpływają również na ograniczanie rozmiaru wyrządzanych szkód. Należy
egzekwować właściwe zagospodarowanie poletek łowieckich (w tym – zakładanie nowych
poletek zgryzowych i zaporowych pod liniami energetycznymi oraz na liniach oddziałowych),
budowanie nowych oraz utrzymywanie w pełnej sprawności istniejących urządzeń łowieckich
(paśniki, lizawki oraz ambony).
Niewielkie, ale istotne dla bezpieczeństwa kierowców i pasażerów samochodów jest
zagrożenie, jakie stwarza obecność zwierzyny w bezpośrednim sąsiedztwie szlaków
komunikacyjnych. Ich nagłe wtargnięcie na pas drogowy było w minionym okresie
gospodarczym przyczyną kilku wypadków drogowych.
4. Zagrożenia antropogeniczne
Wśród wielu czynników antropogenicznych trzy spośród nich: zanieczyszczenie powietrza,
wody i powierzchni ziemi – jakkolwiek malejące w wyniku podejmowanych działań oraz
stale rosnącej świadomości ekologicznej społeczeństwa – stanowią nadal istotne źródło
zagrożeń środowiska przyrodniczego i ekosystemów leśnych.
W bliskim sąsiedztwie Nadleśnictwa Gniezno wyróżnia się jeden ośrodek z wyraźnym,
negatywnym oddziaływaniem na lokalne środowisko przyrodnicze – jest to Konin, gdzie
działa odkrywkowa kopalnia węgla brunatnego. Na drugim planie znajdują się zagrożenia
płynące z gospodarki komunalnej. Dla terenów gmin zagrożenia dotyczą głównie
gospodarczej działalności rolniczej. Istotne źródła zagrożeń stanowić mogą również pożary
(szczególnie podpalenia), szkodnictwo leśne, a także niewłaściwie zorganizowany ruch
turystyczny.
- 234 -
4.1. Zanieczyszczenie powietrza
Na stan czystości powietrza atmosferycznego mają wpływ zarówno zanieczyszczenia
migrujące z zewnątrz, nieraz z bardzo dużych odległości jak również zanieczyszczenia
lokalne. Duże rejony przemysłowe położone są w znacznej odległości, zasadniczo na
zawietrznej w stosunku do panujących wiatrów wiejących z kierunku zachodniego. Lokalnie
największy depozyt zanieczyszczeń generowany jest przez koniński kompleks paliwowoenergetyczny i hutniczy. Uwidacznia się tu działanie zjawiska synergizmu – jest to zjawisko
wzajemnego wzmacniania działania kilku substancji wtedy, gdy występują razem w danym
środowisku; w rezultacie szkody wyrządzane przez kompleks czynników są większe od
sumy szkód wyrządzanych przez każdy z czynników oddzielnie.
W Gnieźnie, Powidzu, Witkowie, Skorzęcinie, Kłecku i Słupcy
(budownictwo
jednorodzinne o niskiej zabudowie, obecność warsztatów rzemieślniczych i usługowych,
stara substancja mieszkaniowa) występuje zjawisko emisji niskiej, co związane jest ze
spalaniem w lokalnych kotłowniach zasiarczonego węgla brunatnego, węgla kamiennego
gorszej jakości oraz nierzadko – odpadów wysokiej toksyczności (np. spalanie w domowych
kotłowniach plastiku – rakotwórcze dioksyny i pireny).
Rozkład średniorocznych stężeń dwutlenku siarki i dwutlenku azotu w powietrzu (dane
z 2005 roku) przedstawiono poniżej:
Stanowisko
SO2
NO2
[µg/m³]
[µg/m³]
Powiat
Lednogóra
Gnieźnieński
7,91
13,82
Wacławów
Słupecki
8,21
15,73
Dokładniejsze dane pochodzą z lat 2005 – 2007 (stacja kontenerowa w Krzyżówce, gmina
Witkowo, krajowy kod stacji Wp WKP 004):
SO2
NO2
[µg/m³]
[µg/m³]
Rok
- 235 -
2005
4,0
5,8
2006
4,5
9,5
2007
5,1
10,2
Średnie wartości zanieczyszczeń powietrza SO2 i NO2 są znacznie niższe od przyjętych
wartości granicznych (odpowiednio 20 i 40 µg/m³).
Układ komunikacyjny – obecność dróg krajowych, wojewódzkich, powiatowych i gminnych
determinuje niekorzystne zjawisko zanieczyszczania przydrożnych stref lasów. Gazy
wydechowe silników samochodowych zawierają liczne składniki toksyczne dla flory, fauny
i ludzi (tlenek i dwutlenek siarki, azotu, dwutlenek ołowiu i węglowodory). Pomimo coraz
powszechniejszego stosowania w samochodach katalizatorów spalin, substancje te wpływają
ujemnie na środowisko leśne w bezpośrednim sąsiedztwie tras komunikacyjnych (ich wpływ
obserwuje się w strefach buforowych o szerokości do 40 metrów).
Przy zauważalnym spadku emisji zanieczyszczeń przemysłowych w ogólnym bilansie
zwiększa się udział zanieczyszczeń komunikacyjnych i obecnie należy się spodziewać ich
wzrostu wskutek intensywnego rozwoju motoryzacji.
W trakcie prac urządzeniowych III rewizji planu u.l. (1997 r.) przeprowadzono prace
związane z ustaleniem stref uszkodzenia lasu na skutek emisji gazów i pyłów. Założono
87 powierzchni rozpoznawczych. Przeciętny wskaźnik uszkodzeń drzewostanów wyniósł
w obrębie Popowo Podleśne – 0,94 i w obrębie Skorzęcin – 0,96.
Całość powierzchni leśnej Nadleśnictwa Gniezno zaliczona została do I strefy uszkodzeń
(uszkodzenia słabe). Był to efekt oddziaływania pyłów i gazów emitowanych przez
znajdujące się na drodze panujących wiatrów przemysłowe aglomeracje Konina i Poznania
oraz lokalnie – zakłady Gniezna, Kłecka i Słupcy.
W pracach związanych z planem u.l. bieżącego okresu gospodarczego, ze względu na brak
aktualnej metodyki, nie przeprowadzano prac związanych z ustaleniem stref uszkodzenia lasu
na skutek emisji gazów i pyłów.
- 236 -
Średnie wartości wskaźników zanieczyszczeń uzyskane z pomiarów wykonanych w okresie
6 ostatnich lat (1989-1994) na jedynej powierzchni obserwacyjnej SPO monitoringu
technicznego (oddział 81f obręb Popowo Podleśne) wyniosły:
SO2
16,401 µg/m³/doba
norma 20 µg/m³/doba
NOX
0,213 µg/m³/doba
norma 40 µg/m³/doba.
Uzyskane średnie wartości zanieczyszczeń mieszczą się znacznie poniżej wartości
granicznych.
4.2. Zanieczyszczenie wód i gleb, zakłócenie stosunków wodnych
Decydujący wpływ na jakość wód powierzchniowych (ich klasę czystości) mają
zanieczyszczenia pochodzące z następujących źródeł:
— źródła przemysłowe (systemy kanalizacyjne zakładów przemysłowych);
— źródła komunalne: miejskie systemy kanalizacyjne oraz miejsca odprowadzania
ścieków z gospodarstw domowych;
— spływy powierzchniowe zawierające związki biogenne z nawozów chemicznych
i środków ochrony roślin (głównie azot i fosfor);
— niekontrolowane zrzuty ścieków do jezior i rzek.
Na terenie zasięgu Nadleśnictwa Gniezno działają cztery składowiska śmieci – stanowią one
potencjalne źródło zanieczyszczenia powietrza, okolicznego terenu (folie, papier) oraz
skażenia zalegających pod nimi zasobów wód podziemnych.
Wykaz czynnych (dane z 2004 roku) składowisk prezentuje poniższa tabela:
Lp.
Miejscowość
Powiat, gmina
Powierzchnia
ha
Zabezpieczenie
podłoża
Stan formalnoprawny
1.
Ługi
Słupca, Powidz
1,00
folia PEHD
uregulowany
2.
Lulkowo
Gniezno, Gniezno
22,00
folia PEHD
uregulowany
3.
Brzozogaj
Gniezno, Kłecko
0,40
naturalne
uregulowany
4.
Chłądowo
Gniezno, Witkowo
3,00
folia PEHD
uregulowany
- 237 -
W latach 2002-2004 zlikwidowano dwa mogilniki – w Gnieźnie oraz w Skubarczewie (gmina
Orchowo). Skażony teren został zrekultywowany i nie stanowi obecnie żadnego zagrożenia
dla zasobów wodnych i okolicznego środowiska. Aktualnie w zasięgu działania Nadleśnictwa
Gniezna nie występują obiekty tego typu.
Na terenie Gniezna realizowana jest selektywna zbiórka odpadów komunalnych –
rozstawiono pojemniki do selektywnego gromadzenia odpadów (na papier, szkło i tworzywa
sztuczne). Wdrożenie selektywnej zbiórki odpadów spowodowało zwiększenie ilości
odzyskiwanych odpadów.
W celu zapewnienia właściwej gospodarki wodno-ściekowej na terenie Gniezna, w 2001 roku
oddano do eksploatacji nowoczesną miejską oczyszczalnię ścieków. Jest to oczyszczalnia
mechaniczno-biologiczna przyjmująca ścieki w ilości 10 tys. m3/dobę (przepustowość
oczyszczalni wynosi 30 tys. m3/dobę).
W Gnieźnie funkcjonuje także chemiczna oczyszczalnia ścieków dla zakładów Panasonic
MATSHUSHITA BATTERY POLAND (maksymalny godzinowy przepływ ścieków
chemicznych – 5 m3).
W zasięgu działania Nadleśnictwa Gniezno działają (oprócz ww.) mechaniczno-biologiczne
oczyszczalnie ścieków o wydajności powyżej 100 m3/dobę w Kłecku, Działyniu, Jankowie
Dolnym,
Łubowie,
Strychowie,
Przysiece,
Ciechanowie,
Witkowie
(Małachowie),
Skorzęcinie, Powidzu - Osiedlu i Słupcy.
O ile sytuację na terenie Gniezna można określić jako dobrą, to na terenach wiejskich
widoczne są duże zaległości w porządkowaniu gospodarki ściekowej (nieszczelne szamba
w sąsiedztwie jezior; nielegalne wylewiska i wysypiska). Niepokojąca w tym zakresie
sytuacja występuje szczególnie na obszarach zabudowy rekreacyjno-letniskowej. Ścieki
o różnym stopniu oczyszczenia, po ich odprowadzeniu do jezior i wód powierzchniowych
obniżają ich walory jakościowe i użytkowe.
Do najbardziej narażonych na zanieczyszczenie należą pobocza dróg krajowych nr 5 i 15 oraz
dróg regionalnych – dotyczy to szczególnie odcinków leśnych. Widoczne jest to po
jesiennych wizytach amatorów grzybobrania, licznych grup turystycznych i wycieczkowych,
którzy pozostawiają po sobie ślady swojej bytności – opakowania plastikowe, szklane butelki,
puszki po napojach.
Również brzegi licznych jezior w sąsiedztwie ośrodków wypoczynku letniego narażone są na
silne, sezonowe zaśmiecanie (jeziora Powidzkie, Niedzięgiel, Lednickie).
- 238 -
Aktualnie potencjalne zagrożenia stanowią:
— nieuregulowana gospodarka wodno-ściekowa na terenach wiejskich – stan szamb
pozostawia tam wiele do życzenia;
— możliwość skażenia terenu oraz wód wgłębnych i powierzchniowych w wyniku kolizji na
szlakach drogowych i kolejowych;
— występowanie tzw. dzikich wylewisk i wysypisk śmieci;
— wylewanie gnojowicy na grunty użytkowane rolniczo w sąsiedztwie rzek i jezior;
— intensywne
stosowanie
w
rolnictwie
wspomaganych
chemicznie
metod
agrotechnicznych;
— żywiołowy rozwój zabudowy rekreacyjnej i turystycznej.
Na terenie Nadleśnictwa Gniezno można spotkać, zwłaszcza na obrzeżach lasów
sąsiadujących z okolicznymi wsiami, niewielkie tzw. dzikie wysypiska śmieci. Ich obecność
wpływa na obniżenie walorów estetycznych i krajobrazowych środowiska przyrodniczego.
Proceder nielegalnego wywożenia śmieci do lasu może stać się uciążliwym w przypadku
braku ogólnodostępnych, właściwie zorganizowanych i urządzonych miejsc składowania
nieczystości stałych. Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach z 13 września
1996 roku (Dz.U. z 2005 r. Nr 236, poz. 2008, Nr 180, poz. 1495 oraz z 2006 r. Nr 144,
poz. 1042) jednoznacznie określa, że na gminach ciążą zadania o charakterze użyteczności
publicznej z zakresu gospodarki komunalnej, a więc m.in. zapewnienie czystości i tworzenie
warunków niezbędnych do jej utrzymania. Wspomagające w tym zakresie działania
Nadleśnictwa powinny polegać na skutecznym (w miarę posiadanych środków i możliwości)
zwalczaniu procederu zaśmiecania lasu poprzez wnioskowanie o ukaranie wykrytych
sprawców na drodze sądowej.
Cenną formą edukacji ekologicznej – szczególnie wśród młodzieży szkolnej, jest włączanie
się leśników do przeprowadzanej corocznie (we wrześniu) akcji Sprzątanie Świata (Clean up
the world). Akcja ta uświadamia młodzieży w sugestywny i szczególnie skuteczny sposób
konieczność zachowania w czystości otaczającego nas środowiska. Jedynym, skutecznym
sposobem zmiany przedstawionych powyżej nagannych sposobów zachowania jest
konieczność dokonania zmian w ludzkiej mentalności poprzez wzrost, ciągle jeszcze
niskiego, poziomu edukacji ekologicznej społeczeństwa. Bez wyższej świadomości ludzi
- 239 -
korzystających z lasów (szczególnie młodzieży), pomimo zapewnienia optymalnej ilości
parkingów, miejsc postoju pojazdów i pól biwakowych z odpowiednim wyposażeniem
(ławki, stoły, zadaszenia, kosze na śmieci), wysiłki leśników skazane będą na niepowodzenie.
Osobnym czynnikiem zagrożenia jest proces systematycznego obniżania się poziomu wód
jezior w wyniku oddziaływania leja depresyjnego konińskiej kopalni węgla brunatnego.
Od 2000 roku, kiedy to kopalnia uruchomiła odkrywką Jóźwin II B, sytuacja uległa
znacznemu pogorszeniu. Poziom wód w jeziorze Wilczyńskim obniżył się o blisko 3 metry.
Podobna sytuacja wystąpiła w pozostałych jeziorach. Według badań przeprowadzonych przez
prof. Piotra Ilnickiego z Akademii Rolniczej w Poznaniu, członka Krajowej Komisji ds. Ocen
Oddziaływania na Środowisko w Ministerstwie Środowiska oraz Wojciecha Orłowskiego
(rzeczoznawca Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Wodnych i Melioracyjnych),
problem wysychania jezior rozpoczął się już około 15 lat temu. Znaczne spadki poziomu wód
w akwenach zarejestrowano w latach 1989-1992 i 2003-2005, czyli dokładnie wtedy, kiedy
kopalnia w Koninie otwierała nowe odkrywki. Zdaniem profesora Ilnickiego, jeżeli kopalnia
nie zacznie przepompowywać wody do jezior, to wyschną one do 2022 roku. Obecnie
najbardziej krytyczny stan odnotowano nad jeziorem Skorzęcińskim (Niedzięgiel), którego
linia brzegowa skurczyła się trzykrotnie w ciągu dwóch lat, a plaża w Skorzęcinie
powiększyła się kilkakrotnie - żeby wejść do wody, trzeba przejść 60 metrów. Wędkarskie
pomosty, które były zanurzone w wodzie, dziś sterczą na brzegu. Na środku jeziora powstają
nowe wyspy, na których kormorany suszą skrzydła. W jeziorze tym przepadło już wiele
tarlisk płoci, szczupaków, linów i okoni.
Zanika też niewielkie jezioro Anastazewo – jest tam obecnie okazałe trzcinowisko. Na
jeziorze Suszewskim woda opadła o blisko trzy metry, a na jego środku pojawiły się dwie
zarastające szybko wyspy. Skalę występujących zmian prezentuje tabela:
Lp.
Nazwa akwenu
Różnica głębokości [m]
1.
Jezioro Suszewskie
2,94
2.
Jezioro Wilczyńskie
2,74
3.
Jezioro Ostrowskie
1,79
4.
Jezioro Budzisławskie
1,73
5.
Jezioro Kownacko - Wójcińskie
1,71
6.
Jezioro Niedzięgiel
1,29
7.
Jezioro Kańskie
0,90
- 240 Lp.
8.
Nazwa akwenu
Różnica głębokości [m]
Jezioro Powidzkie
0,58
W efekcie prac ekspertów ustalono, że rurociągiem o długości 10,6 km woda z odkrywki
Jóźwin II B ze wsi Kaliska będzie pompowana do dwóch jezior – Budzisławskiego
i Wilczyńskiego w ilości 0,4 m3/s (według opinii ekologów jest to o połowę za mało).
Inwestycja ma kosztować około 16 mln zł. Połowę kosztów inwestycji poniesie Kopalnia
Węgla Brunatnego Konin w Kleczewie, a resztę Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej oraz zainteresowane gminy. Termin rozpoczęcia prac wyznaczono na
wiosnę 2009 roku. Realizacja tej inwestycji pozwala mieć nadzieję, że unikalny region
przyrodniczy uniknie katastrofy ekologicznej.
Zgodnie z przepisami Rozporządzenia Ministra Gospodarki z 9 kwietnia 2002 roku w sprawie
rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o
zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym albo o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii
przemysłowej (Dz.U. Nr 58, poz. 535), na terenie zasięgu działania Nadleśnictwa Gniezno
znajduje się 7 zakładów o zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii przemysłowej.
Wykaz zakładów wpisanych do rejestru potencjalnych źródeł nadzwyczajnych zagrożeń
środowiska (NZŚ) regionu przedstawiono w tabeli:
Lp.
1.
Nazwa i adres
zakładu
Rolnicza
Spółdzielnia
Mleczarska
ROLMLECZ
Substancja
potencjalnie
zagrażająca
Odbiornik
zanieczyszczeń
Odległość od
obszaru lasu
amoniak
powietrze
las - 2500 m
paliwa ropopochodne
gleba, wody odziemne
las - 2500 m
gammametox,
pestycydy
gleba, wody
powierzchniowe
i podziemne
Gniezno,
ul. Chudoby 16
2.
Zakład Produktów
Naftowych Nr 5,
Gniezno,
ul. Konikowo 10
3.
Spółdzielnia
HandlowoUsługowa
ROLNIK,
Orchowo,
ul. Dworcowa 12
ujęcie wody - 500 m
jezioro - 2000 m,
las - 1300 m
- 241 Lp.
Nazwa i adres
zakładu
4.
PPUH KONSPOLBIS, Słupca,
ul. Poznańska 28
5.
WPPZ SA Luboń,
Zakład
Produkcyjny,
Staw
6.
Spółdzielnia
Mleczarska
Udziałowców,
Strzałkowo,
Substancja
potencjalnie
zagrażająca
amoniak,
olej opałowy
Odbiornik
zanieczyszczeń
powietrze, wody
powierzchniowe
Odległość od
obszaru lasu
jezioro i rzeka 2000 m,
las - 5000 m
kwas azotowy
i solny, podchloryn
sodu, soda, olej
napędowy, etylina
amoniak,
soda kaustyczna
gleba, wody
powierzchniowe
i podziemne
ujęcie wody - 100 m
las - 500 m
powietrze, gleba,
las - 1300 m
wody powierzchniowe
ul. Sikorskiego 28
7.
Spółdzielnia
Mleczarska,
Witkowo,
amoniak,
soda kaustyczna,
kwas azotowy
powietrze, gleba
las - 1600 m
ul. Stary Rynek 3
4.3. Zagrożenie pożarowe
Poważnym, stałym zagrożeniem obszarów leśnych są pożary, zwłaszcza w okresie wczesnej
wiosny oraz długotrwałych okresów suszy w sezonie letnim. Powodują one dotkliwe, nieraz
nieodwracalne straty w ekosystemach leśnych. Stan zagrożenia pożarowego obszarów
leśnych jest przede wszystkim wynikiem wzrastającej ich penetracji przez ludność
i nieostrożnym obchodzeniem się z ogniem w lesie lub na gruntach sąsiadujących z lasami.
W ubiegłym okresie gospodarczym (1998-2007) na terenie Nadleśnictwa Gniezno
odnotowano 86 pożarów na łącznej powierzchni 47,19 ha. Przeciętna powierzchnia jednego
pożaru wyniosła 0,55 ha.
- 242 -
Według ustalonego (zgodnie z pkt. 1.2. Instrukcji ochrony przeciwpożarowej obszarów
leśnych z 1996 roku) stopnia zagrożenia pożarowego lasu, obszar całego Nadleśnictwa
Gniezno zakwalifikowany został do I kategorii zagrożenia pożarowego.
Potencjalny i aktualny stan zagrożenia pożarowego obszarów leśnych został przedstawiony
szczegółowo w Planie ochrony przeciwpożarowej dla Nadleśnictwa Gniezno zamieszczonym
w elaboracie.
4.4. Zagrożenia akustyczne, elektromagnetyczne i inne
Decydującym o klimacie akustycznym omawianego regionu jest poziom hałasu panującego
na szlakach drogowych i kolejowych. Hałasy powodowane są okresowo przez poruszające się
samochody osobowe i ciężarowe oraz pociągi, a także nadmierny hałas przelatujących na
niskich pułapach myśliwców (okolice Powidza). Uzupełnieniem są hałasy przemysłowe
generowane przez urządzenia technologiczne zlokalizowane głównie na terenach miejskich.
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska z Poznania przeprowadził w 2003 roku
badania wpływu hałasu drogowego na klimat akustyczny Gniezna. Celem wykonanych
pomiarów było określenie warunków panujących w bezpośrednim sąsiedztwie tras
komunikacyjnych i uzyskanie informacji o uciążliwości akustycznej analizowanych źródeł.
Pomiary przeprowadzono w 76 punktach położonych w odległości 1 m od krawężnika jezdni
na wysokości 1,2-1,5 m od jego poziomu. Badania wykazały, że w bezpośrednim sąsiedztwie
tras komunikacyjnych Gniezna klimat akustyczny jest zdecydowanie niekorzystny.
Spośród 76 wyznaczonych punktów tylko w 9 poziom hałasów drogowych nie przekraczał
60 dB tj. maksymalnej dopuszczalnej wartości poziomu równoważnego hałasu w porze
dziennej.
Pomiary udowodniły, że głównym czynnikiem uciążliwości dróg jest ruch ciężarowy
i jednocześnie wskazały na konieczność wyeliminowania go z obszarów gęstej zabudowy.
Nadmierna emisja hałasu jest wyraźnie odczuwalna w granicach obszaru zabudowanego,
natomiast poza jego granicami jest ona znacznie niższa. Należy uznać, że obecną sytuację
w tym zakresie można określić jako daleką od stanu pożądanego. Na najbardziej uciążliwych
odcinkach dróg konieczny będzie montaż ekranów akustycznych oraz zakładanie pasów
niskiej zieleni ochronnej.
Lawinowy
wzrost
stosowanych
urządzeń
wytwarzających
elektromagnetyczne
promieniowanie niejonizujące wywiera ujemny wpływ na środowisko i zdrowie człowieka.
W powszechnym użyciu są systemy radiowo-telewizyjne, radiofoniczne, systemy przekazu
- 243 -
informacji,
urządzenia
radiolokacyjne
i
radionawigacyjne,
medyczne
urządzenia
diagnostyczne i terapeutyczne, kuchnie mikrofalowe czy zmywarki i suszarki, a także linie
elektroenergetyczne. Pola elektromagnetyczne wytwarzane przez tego typu urządzenia
nakładając się na istniejące w przyrodzie pole naturalne zmieniają warunki bytowania
człowieka.
Coraz
częściej
zaczyna
się
mówić
o
zanieczyszczaniu
środowiska
naturalnego
promieniowaniem elektromagnetycznym w podobnym aspekcie, jak o skażeniu chemicznym
czy zagrożeniu środowiska ze strony hałasu. W związku z tym, z punktu widzenia ochrony
środowiska istotne znaczenie mają następujące źródła pól elektromagnetycznych:
linie i stacje elektroenergetyczne napowietrzne dla prądu przemiennego o napięciach
znamionowych 110 kV, 220 kV i 400 kV,
stacje bazowe telefonii komórkowej o częstotliwości 450 – 1800 MHz,
przekaźnikowe stacje radiowo-telewizyjne,
radarowe urządzenia radiolokacyjne w sąsiedztwie lotniska wojskowego.
Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna nie stwierdziła występowania w powiecie
gnieźnieńskim miejsc dostępnych dla ludności, w których pola elektromagnetyczne
przekraczałyby wartość dopuszczalną.
Natomiast z lektury specjalistycznych opracowań jednoznacznie wynika, że pod liniami
elektroenergetycznymi o napięciu 220 kV i 110 kV mogą być przekraczane dopuszczalne
poziomy pól elektromagnetycznych określone dla terenów zabudowy mieszkaniowej.
W związku z tym, pod liniami 110 kV i 220 kV oraz w bezpośrednim ich sąsiedztwie należy
unikać lokalizacji takiej zabudowy, lub jej planowaną lokalizację poprzedzać pomiarami pól
elektromagnetycznych.
Osobny temat stanowi obecność radiolokacyjnego sprzętu radarowego w sąsiedztwie lotniska
wojskowego emitującego silne pole elektromagnetyczne – obowiązują tu zasady bezpiecznej
obsługi zawarte w instrukcjach jego użytkowania. Podstawowa zasada ochrony przed polami
elektromagnetycznymi została zapisana w artykule 121 Prawa ochrony środowiska. Zgodnie
z nim ochrona ta polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez
utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych oraz na
zmniejszaniu poziomów pól elektromagnetycznych, co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie
są one dotrzymane.
- 244 -
Wokół źródeł pól elektromagnetycznych (linii i stacji elektroenergetycznych oraz obiektów
radiokomunikacyjnych, radionawigacyjnych i radiolokacyjnych tworzy się w razie potrzeby
obszary ograniczonego użytkowania. Aby ograniczyć uciążliwości promieniowania
elektromagnetycznego koniecznym jest podejmowanie niezbędnych działań polegających na
analizie
wpływu
elektromagnetyczne
na
środowisko
(na
etapie
nowych
wydawania
obiektów
emitujących
decyzji
o
promieniowanie
warunkach
zabudowy
i zagospodarowania terenu i pozwoleń na budowę) oraz zobowiązywaniu inwestorów do
pomiarów kontrolnych rzeczywistego rozkładu elektromagnetycznego promieniowania
niejonizującego w otoczeniu stacji i uwzględniania kierunków radiolinii przy ewentualnym
lokalizowaniu nowych obiektów związanych z przebywaniem ludzi.
Dopuszczalne szerokości stref ochronnych w otoczeniu linii wysokiego i niskiego napięcia
o natężeniu pola elektrycznego ponad 1 kV/m przedstawiono w tabeli:
Maksymalna szerokość strefy ochronnej linii 400 kV
74 m
Minimalna szerokość strefy ochronnej linii 400 kV
50 m
Maksymalna szerokość strefy ochronnej linii 220 kV
46 m
Minimalna szerokość strefy ochronnej linii 220 kV
30 m
Maksymalna szerokość strefy ochronnej linii 110 kV
24 m
Minimalna szerokość strefy ochronnej linii 110 kV
18 m
Postępowanie administracyjne związane z lokalizacją stacji przekaźnikowych telefonii
komórkowych odbywa się zgodnie z obowiązującymi przepisami Prawa ochrony środowiska
i poprzedzone jest procedurą sporządzania ocen oddziaływania na środowisko. Przepisy
ochrony środowiska nakładają na inwestora obowiązek wykonania pomiarów pól
elektromagnetycznych bezpośrednio po uruchomieniu obiektu. Lokalizacja anten na
znacznych
wysokościach
(30-40 m
n.p.t.)
oraz
kierunkowa
charakterystyka
ich
promieniowania powodują, że w miejscach dostępnych dla ludności pole elektromagnetyczne
emitowane przez anteny nadawcze stacji bazowych jest wielokrotnie niższe niż dopuszczalne.
Potwierdzają to badania WSSE. Stacje bazowe nie stanowią więc zagrożenia dla zdrowia
mieszkańców.
Na południe od Powidza rozciąga się lotnisko zbudowane przez Niemców około 1940 roku,
a powiększone w latach 50. Położone jest ono w głębokiej leśnej półenklawie. Jest to obecnie
największe lotnisko wojskowe w Polsce – stacjonuje tu 33. Baza Lotnicza. Baza funkcjonuje
- 245 -
w strukturach 3. Korpusu Lotnictwa Taktycznego z Wrocławia i stanowi część 2. Brygady
Lotnictwa Taktycznego z dowództwem w Poznaniu. Długość pasa startowego o powierzchni
betonowej wynosi 3 525 metrów. Jest to jedyne w Polsce i jedno z nielicznych lotnisk
w Europie, na którym mogą lądować promy kosmiczne. W 2002 roku baza uczestniczyła
w ćwiczeniach pod kryptonimem STRONG RESOLVE 2002 – na terenie bazy stacjonowało
wówczas 20 samolotów bojowych państw NATO; z lotniska korzystały także samoloty
transportowe, które dostarczały zaopatrzenie wojskom sojuszniczym.
Emisja hałasu związana jest przede wszystkim z operacjami lotniczymi – startami,
lądowaniami i przelotami samolotów; ponadto mają tu miejsce rozruchowe próby silników,
które mimo wysokich poziomów hałasu w bezpośrednim otoczeniu samolotu, nie stwarzają
na ogół uciążliwości poza granicami lotniska.
Pomimo, że lotnisko znajduje się w większości na terenie leśnym, w pewnym oddaleniu od
terenów zamieszkałych (4 km do Powidza), hałas generowany przez startujące i podchodzące
do lądowania samoloty myśliwskie stanowi przykry dysonans akustyczny – przekraczany jest
tu znacznie dopuszczalny, bezpieczny dla organizmu człowieka poziom decybeli. Dotyczy to
miejscowości Powidz, Witkowo, Wiekowo, Ruchocin, Ruchocinek, Dębina, Mielżyn oraz
południowo-wschodnie rejony Strzyżewa.
O ile wojskowi i cywilni mieszkańcy przylotniskowego osiedla przyzwyczaili się już do
lawiny decybeli, to dla wypoczywających latem nad tutejszymi jeziorami (Powidzkie,
Powidzkie Małe, Niedzięgiel, Smolnickie) mieszkańcami Gniezna, Konina i Poznania hałas
ten jest odbierany zdecydowanie negatywnie. Nie jest on również bez znaczenia dla
zwierzyny, powoduje on niepokój zarówno w stałych ostojach jak również w okresie
jesiennego rykowiska. Teren poligonu jest ogrodzony i skutecznie patrolowany, a w jego
sąsiedztwie, na poboczu dróg publicznych, umieszczono ostrzegawcze znaki drogowe A 26
(uwaga na nisko lecące samoloty). W najbliższym okresie nie można liczyć na poprawę
obecnej, niekorzystnej w tym zakresie sytuacji.
Kolejnym zagrożeniem może być także możliwość wypadków z udziałem samolotów
stacjonujących na powidzkim lotnisku. Ostatnia katastrofa lotnicza miała tu miejsce
13 czerwca 2001 roku, w nocy, podczas lotu szkolnego. Samolot myśliwsko-bombowy SU 22
lądujący w fatalnych warunkach atmosferycznych spadł na ziemię w odległości 1340 m od
progu pasa lądowiska – na miejscu zginęło dwóch pilotów.
- 246 -
4.5. Bezpośrednie negatywne oddziaływanie człowieka – szkodnictwo leśne oraz
niewłaściwie prowadzona gospodarka leśna
Bezpośrednie, negatywne oddziaływanie człowieka przejawia się głównie szkodnictwem
leśnym. Do tego rodzaju zagrożeń przede wszystkim zaliczyć należy:
— nagminne nieprzestrzeganie zakazu wjazdu pojazdów na tereny leśne oraz
nieprzestrzeganie zasad prawidłowego zachowania się w lesie;
— masowy i plądrowniczy sposób zbierania grzybów (również na terenach kilkuletnich
upraw leśnych) prowadzący do zanikania niektórych gatunków, niszczenie grzybów
nieprzydatnych spożywczo, a także pozyskiwanie owoców runa leśnego za pomocą
niedozwolonych narzędzi i sposobów (np. wyczesywanie jagód czernicy z krzewinek
specjalnymi grzebieniami, rozgarnianie ścioły w poszukiwaniu młodych grzybów),
a także zbiór grzybów na terenie stref ochronnych wokół miejsc gniazdowania
chronionych gatunków ptaków;
— wandalizm przejawiający się w dewastacji oraz kradzieży elementów leśnej
infrastruktury turystycznej (tablice, ławki, kosze) i siatki grodzeniowej;
— niewłaściwie zorganizowana i uprawiana turystyka w lesie i na terenach bezpośrednio
do niego przyległych (w czasie której niszczone jest runo leśne); uszkadzanie kory
drzew (głównie wiekowych drzew), wydeptywanie roślinności leśnej, płoszenie
zwierząt, zaśmiecanie terenu, penetrowanie terenów objętych zakazem wstępu
(głównie – ostoje ptaków objętych ochroną strefową, uprawy leśne do 4 m
wysokości);
— przenoszenie z lasu do przydomowych ogrodów i oczek wodnych prawnie
chronionych gatunków roślin (naparstnice, pierwiosnki, grzybienie białe i in.);
— rabunkowe i nielegalne (wykonywane bez stosownego zezwolenia) pozyskiwanie
chronionych gatunków mchów (modrzaczek, torfowce) i porostów do celów
dekoracyjnych (florystyka, dekoracje wystaw sklepowych i in.);
— kradzieże choinek, nielegalne pozyskiwanie stroiszu – podkrzesywanie świerków
i daglezji z gałęzi bocznych, a nawet ogławianie wierzchołków;
— nieuprawnione korzystanie z otwartego ognia na terenach leśnych;
— naganny proceder wiosennego wypalania łąk;
- 247 -
— nadmierne grodzenie upraw leśnych powodujące wzmożoną presję zwierzyny na
pozostałe, nie grodzone uprawy;
— kłusownictwo leśne (często z użyciem odpowiednio ułożonych psów) i wodne (także
z użyciem energii elektrycznej, materiałów wybuchowych i broni pneumatycznej),
— wnykarstwo;
— kradzieże drewna (nielegalne pozyskanie, kradzieże drewna przygotowanego do
wywozu) oraz sadzonek z nowo zakładanych upraw leśnych.
Potencjalnym zagrożeniem może być również prowadzenie gospodarki leśnej z pominięciem
podstaw ekologicznych, bez uwzględnienia potrzeb hodowlanych i ochronnych ekosystemów
leśnych (schematyzm, zaniedbania pielęgnacyjne oraz nadmierne użytkowanie lasu).
Zagrożenie może stanowić również nieracjonalna gospodarka łowiecka w przypadku
niewłaściwego jej planowania i realizacji (nierzetelnie sporządzane plany odstrzału zwierzyny
– zarówno pod względem liczebności jak również struktury płciowej i wiekowej).
5. Obszary potencjalnych konfliktów społecznych
Na terenie Nadleśnictwa Gniezno wyróżnić można cztery obszary potencjalnych konfliktów
społecznych.
Pierwszym z nich jest obecność gruntów spornych, do których prawa roszczą sobie obie
strony. Stanowią je 26 działki geodezyjne na łącznej powierzchni 221,55 ha – sprawy
w trakcie postępowania sądowego.
Drugi, o znacznym zasięgu, obszar to tereny wokół jezior Skorzęcińskiego i Powidzkiego –
obecność licznych ośrodków wczasowych oraz zabudowy rekreacyjnej sprzyja naruszaniu
granicy polno-leśnej i granic różnych form własności.
Trzeci z omawianych obszarów to styk południowych granic miasta Gniezna i obszarów
Nadleśnictwa – teren leśnictwa Las Miejski, sąsiedztwo ulicy Wrzesińskiej. Odczuwalna jest
tam silna presja budowlana (nowe osiedla mieszkaniowe, warsztaty usługowe, sklepy) oraz
silna, całoroczna penetracja turystyczna.
Ostatni z obszarów potencjalnych konfliktów społecznych to zabudowana, północna część
Lednickiego Parku Krajobrazowego. Znajduje się tam południowy pas oddziałów leśnictwa
- 248 -
Zakrzewo. Dochodzi tam do konfliktów związanych z żywiołowym rozwojem budownictwa
letniskowego (zaśmiecanie, nadmierny hałas, spory graniczne na terenach przylegających do
lasu działek budowlanych).
- 249 -
E.
P LAN
DZIAŁAŃ
OBJĘTYCH
PROGRAMEM
OCHRONY
PRZYRODY
Uwzględniając cele i zadania ochrony przyrody oraz koncepcję ekorozwoju, ochrona
przyrody w Nadleśnictwie Gniezno powinna polegać na:
— działalności
obejmującej
zlecone
prace
konserwatorskie
wykonywane
przez
specjalistyczne służby ochrony przyrody;
— dbałości o pozaprodukcyjne funkcje lasów;
— prowadzeniu racjonalnej gospodarki leśnej zgodnej z zasadami zawartymi w planie u.l.,
która realizuje potrzeby społeczeństwa poprzez:
- zapewnienie trwałości lasów i ciągłości dostarczania surowców leśnych,
- zwiększanie lesistości kraju,
- zachowanie naturalnego bogactwa rodzimej przyrody,
- łączenie problemów leśnictwa z kształtowaniem środowiska przyrodniczego,
- kształtowanie prawidłowej świadomości społecznej o charakterze pracy leśnika,
- upowszechnianie wiedzy na temat roli lasów i gospodarki leśnej w regionie,
-wpływanie na ograniczanie negatywnego wpływu na lasy źródeł zagrożenia
znajdujących się poza obszarami leśnymi,
- kształtowanie i ochronę środowiska przyrodniczego.
1. Kształtowanie granicy polno-leśnej
Położenie istniejących kompleksów leśnych ma duże znaczenie dla ustalonego już przebiegu
granicy polno-leśnej. Wielkość i kształt kompleksów decydują o możliwości prowadzenia
racjonalnej gospodarki leśnej. Z tego względu dąży się do zwiększenia powierzchni małych
kompleksów leśnych oraz wyrównywania granicy polno-leśnej.
Zgodnie z założeniami Krajowego Programu Zwiększania Lesistości Kraju (1995) do
planowanych zadań zaliczono m.in. opracowanie i zatwierdzenie krajowego studium
- 250 -
przestrzennego kształtowania przestrzeni leśnej przez zalesienia oraz opracowanie
analogicznych studiów regionalnych (ustalenie i opracowanie granicy polno-leśnej).
Gminy powiatu gnieźnieńskiego nie posiadają dotychczas takiego opracowania. Lesistość
obszarów administrowanych przez omawiane Nadleśnictwo jest niższa od wskaźnika
krajowego i wynosi zaledwie 14,9% (lesistość kraju – 28,9%). Przy przewidywanym wzroście
znaczenia turystyki i rekreacji oraz gospodarki leśnej w planach przestrzennego rozwoju
gmin, należy liczyć się z koniecznością weryfikacji granicy polno-leśnej na rzecz
powiększania areału lasów. Z drugiej strony, uwidacznia się wyraźna tendencja spadkowa
powierzchni gruntów przejmowanych przez nadleśnictwo do zalesienia.
2. Kształtowanie strefy ekotonowej i zadrzewieniowej
Ekoton to pas przejściowy pomiędzy dwoma naturalnymi biocenozami; odznacza się on
większym bogactwem flory i fauny niż sąsiadujące ze sobą ekosystemy.
Główne kompleksy leśne omawianego nadleśnictwa mają już ukształtowaną od wielu lat
strefę ekotonową. Wynika to zarówno z długiego okresu jej kształtowania, jak również
z zasad gospodarowania zobowiązujących do pozostawiania w trakcie użytkowania rębnego
pasów drzewostanu wzdłuż jezior, torfowisk, rzek, głównych dróg publicznych. Obecnie
strefa ekotonowa powinna być przede wszystkim starannie kształtowana w nowo tworzonych
kompleksach zalesień porolnych.
Na terenie Nadleśnictwa Gniezno śródpolne zadrzewienia wzdłuż dróg i cieków wodnych
występują w rzędowej, pasowej i grupowej formie zmieszania. Występują również
zadrzewienia cmentarne, parkowe i przyzagrodowe. Zadrzewienia te należy chronić, a w
uzasadnionych i koniecznych przypadkach ich usunięcia (złomy, drzewa zamierające i posusz
jałowy) należy zastępować je nowymi nasadzeniami. Zezwolenia na wycinkę drzew nie
związaną z inwestycjami i zmianą przeznaczenia terenu wydawać należy pod warunkiem
wprowadzenia nowych nasadzeń. Wprowadzać można tu nie tylko zadrzewienia, ale również,
w miarę istniejących możliwości – krzewy nawiązując ich składem do inicjalnych zbiorowisk
zaroślowych (tarnina, róże i głogi na siedliskach świeżych w krajobrazie rolniczym, leszczyna
i trzmielina w sąsiedztwie żyznych siedlisk lasowych oraz dereń świdwa i trzmielina na
siedliskach wilgotnych). Należy również rozpatrzyć możliwość wprowadzania nowych
zadrzewień wzdłuż dróg leśnych prowadzących do leśniczówek i osad leśnych unikając
introdukcji gatunków obcych rodzimej florze (Robinia pseudoacacia, kultywary z rodzaju
Populus). Inne, atrakcyjne egzoty wprowadzać na niewielką skalę, wyłącznie w bezpośrednim
sąsiedztwie osad i osiedli.
- 251 -
Koncepcja wprowadzania zadrzewień śródpolnych wychodzi naprzeciw postanowieniom
międzynarodowej konwencji o trwałym i zrównoważonym rozwoju obszarów wiejskich
i ochronie zasobów przyrody (Rekomendacja Nr 94/6 Rady Europy).
3. Kształtowanie stosunków wodnych
Ekosystemy o charakterze naturalnym, do których należą ekosystemy wodne oraz bagienne, o
ile tylko ich siedliska nie ulegną przekształceniu, powinny pozostać w warunkach braku
ingerencji człowieka. Ochrona bierna, polegająca na zabezpieczeniu przed zewnętrznymi
wpływami oraz wstrzymaniu się od ingerencji, jest tu właściwą formą ochrony.
Wszystkie cieki i zbiorniki wodne, a także ekosystemy o charakterze zdeterminowanym przez
wodę (źródliska, torfowiska, olsy, lasy łęgowe, łąki zalewowe, szuwary) to obiekty pełniące
ważną, często niedocenianą rolę ekologiczną i przyrodniczą.
Warunkami skutecznej ochrony wód i ekosystemów zdeterminowanych przez wodę jest
realizacja ochrony zasobów wodnych – obecność wody w krajobrazie jest niezbędnym
warunkiem funkcjonowania ekosystemów źródlisk, cieków i zbiorników wodnych. Osuszenie
oznacza ich nieuchronną degradację.
Do metod ochrony zasobów wodnych zalicza się następujące działania:
— zachowanie wszystkich istniejących, antropogenicznych struktur zatrzymujących
wodę, tj. zastawek, podpiętrzeń, młynówek, zbiorników małej retencji;
— pilna realizacja działań zabezpieczających właściwe stosunki wodne mokradeł
(budowa drobnych piętrzeń stabilizujących odpływ wody z cennych przyrodniczo
torfowisk);
— czynna ochrona szczególnie cennych przyrodniczo łąk śródleśnych poprzez ich
koszenie połączone z usuwaniem skoszonej biomasy;
— zachowanie i podwyższanie udziału lasów w krajobrazie,
— ochronę czystości wód – przedsięwzięcia te wchodzą bardziej w zakres ochrony
środowiska, niż ochrony przyrody; muszą one być podejmowane w całej zlewni
i wymagają współpracy wszystkich zainteresowanych jednostek administracji
państwowej i samorządowej.
- 252 -
Oprócz antropogenicznych źródeł zanieczyszczeń na czystość wód wpływa charakter całej
zlewni. Korzystne są zlewnie o dużej lesistości, dużym udziale użytków zielonych, małej
erozji powierzchniowej na polach i braku źródeł zanieczyszczeń. Na czystość wód cieków
i zbiorników wodnych wpływa również w sposób istotny struktura krajobrazu bezpośrednio
otaczającego te akweny. Pasy użytków zielonych otaczające brzegi, a jeszcze lepiej pasy
zakrzewień i zadrzewień, pełnią rolę barier biogeochemicznych, ograniczających bezpośredni
spływ zanieczyszczeń. Identyczną rolę ochronną pełni roślinność litoralu jeziornego oraz
roślinność nadbrzeżnych ziołorośli nad rzekami.
W przypadku cieków oraz jezior w krajobrazie leśnym dopływ biogenów ze zlewni
ograniczany jest przez las; mógłby jednak być znacznie zwiększony w przypadku wykonania
zrębów sięgających linii brzegowej. Zarówno bezpośrednie otoczenie rzek i jezior, jak
również stoki dolin rzecznych powinny bezwzględnie pozostać zalesione. Spełniają one
wówczas
jednocześnie
dwie
funkcje
ochronne
–
funkcję
lasu
wodochronnego
i glebochronnego. Niedopuszczalne jest w tej strefie przyjęcie i realizacja zrębowego sposobu
gospodarowania, dopuszcza się natomiast stosowanie rębni częściowych.
Drzewostany w sąsiedztwie wód spełniają, poza wspomnianymi wyżej funkcjami, również
ważną rolę retencyjną, dlatego też należy bardzo wnikliwie rozpatrywać ewentualność
wystąpienia ubocznych skutków działalności prowadzącej do zmiany stosunków wodnych
(odwodnienia), eksploatacji torfu, wykonywania głębokich wykopów oraz stosowania
chemicznych środków ochrony lasu. Działania tego typu przynoszą szybko wymierne
korzyści i umożliwiają zwiększenie retencji na znacznych powierzchniach lasu.
W przypadku Nadleśnictwa Gniezno sytuacja hydrologiczna jest zdeterminowana obecnością
leja depresyjnego powstałego w rezultacie działalności odkrywkowej eksploatacji złóż węgla
brunatnego w sąsiadującym od wschodu subregionie konińskim. Jego wpływ widoczny jest
obecnie w promieniu 40 km.
Kopalnia w ramach przywracania zakłóconych układów hydrologicznych podjęła się
częściowego finansowania działań rewitalizujących – przepompowania wód pokopalnianych
do jezior Budzisławskiego i Wilczyńskiego. Prace te rozpocząć się mają w 2009 roku.
- 253 -
4. Formy ochrony – zalecenia ochronne
1. Obszary Nadleśnictwa Gniezno leżą w granicach dwu parków krajobrazowych –
Lednickiego PK oraz Powidzkiego PK. Szczegółowe omówienie obowiązujących zakazów
zawiera Rozporządzenie Nr 231/06 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 29 grudnia 2006 r.
(Lednicki PK) oraz Rozporządzenie Nr 60/06 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 26 kwietnia
2006 r. (Powidzki PK). Na koniec 2008 roku przypada termin konsultacji nowych planów
ochrony obu Parków. Nadleśnictwo powinno włączyć się aktywnie do tych konsultacji.
2. Na gruntach Nadleśnictwa Gniezno znajduje się 36 pomników przyrody ożywionej – drzew
(46 sztuk). Należy otaczać je nadal wszechstronną opieką oraz popularyzować fakt ich
występowania.
W przypadku zaakceptowania przez Nadleśnictwo propozycji uznania nowych pomników
przyrody (w programie opisano i zaproponowano 28 takich obiektów, należy wystąpić
z wnioskami o ich uznanie do rad gmin na terenie których one występują (ewentualnie – do
Wojewody Wielkopolskiego). Wnosi się również o ochronę innych, okazałych i wiekowych
drzew lub ich zgrupowań jako potencjalnych pomników przyrody (zarówno na zarządzanych
przez siebie terenach, jak również, w miarę możliwości i posiadanych kompetencji – na
gruntach obcych).
3. Zagadnienia małej retencji wodnej mają istotne znaczenie na terenie całego nadleśnictwa.
Zgodnie z przyjętym do realizacji programem operacyjnym Infrastruktura i środowisko dla
województwa wielkopolskiego na lata 2007-2013, Nadleśnictwo zamierza wykonać
9 zastawek na rowach melioracyjnych – teren leśnictw: Kowalewko (oddz. 20d, 29a), Las
Miejski (oddz. 253p), Zakrzewo (oddz. 211f), Skorzęcin (oddz.45j, 46b), Stary Dwór
(oddz. 218i) i Wólka (oddz. 396d, 410c). Działania te wpłyną na zwiększenie zasobności wód
powierzchniowych, zapobiegną dalszemu obniżaniu się poziomu zalegania wód gruntowych
i degradacji siedlisk.
4. W drzewostanach Nadleśnictwa Gniezno gniazdują prawnie chronione gatunki ptaków bociany czarne i bielik. Należy nadal przestrzegać zakazów związanych z wprowadzoną
ochroną strefową oraz okresowo ograniczać ruch turystyczny w bliskim sąsiedztwie stref
ochronnych w czasie inkubacji jaj i karmienia piskląt. Należy także (zgodnie z art. 60 pkt 4
Ustawy o ochronie przyrody) oznaczyć granicę ochrony częściowej co najmniej dwiema
tablicami z napisem: Ostoja zwierząt i informacją: Osobom nieupoważnionym wstęp
wzbroniony. Na wycinkę drzew i krzewów strefach ochrony okresowej gniazdowania bielika i
- 254 -
bocianów
czarnych
należy
uzyskiwać
każdorazowo
pisemną
zgodę
Wojewody
Wielkopolskiego.
5. Duże znaczenie dla skutecznej ochrony gatunków chronionych, zagrożonych i rzadkich ma
ich dobra znajomość. Dlatego też, oprócz czynnej ochrony stanowisk ich występowania,
wydaje się celowym przeprowadzenie fachowego przeszkolenia pracowników terenowych
(leśniczowie i podleśniczowie) oraz kadry inżynieryjno-technicznej z zakresu praktycznej
znajomości chronionych gatunków flory i fauny występujących na terenie nadleśnictwa.
Wobec występującej, głównie wśród młodzieży szkolnej, nieznajomości praktycznego
rozpoznawania niejadalnych i trujących gatunków grzybów, nadleśnictwo powinno
przeprowadzić wspólnie z kadrą pedagogiczną okolicznych szkół, powtarzaną corocznie
pierwszych pierwszych dniach września, akcję ich prawidłowego rozpoznawania.
Tak realizowany, aktywny udział leśników w życiu społeczności lokalnych pozwoli być może
na uniknięcie śmiertelnych pomyłek. Konieczne jest również zdecydowane potępianie
nagannych zachowań części młodzieży (niszczenie mrowisk, kaleczenie kory drzew,
wnykarstwo, bezmyślne tępienie węży, żab i nietoperzy, a także wypalanie łąk i ściernisk).
6. Do systematycznego doskonalenia wiedzy przyrodniczej przyczynia się także uczestnictwo
leśników w konferencjach i sesjach organizowanych przez ośrodki naukowe (Poznań, Toruń,
Bydgoszcz) oraz aktywna współpraca z pozarządowymi organizacjami przyrodniczymi (Klub
Przyrodników, Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody Salamandra, Gnieźnieński Klub
Ekologiczny, Komitet Ochrony Orłów).
7. Obecność chronionych, rzadkich i cennych gatunków roślin i zwierząt w lokalnym
środowisku przyrodniczym może być wykorzystana zarówno do skutecznej promocji
walorów Nadleśnictwa Gniezno, jak również do pozytywnego kreowania przyrodniczego
obrazu regionu. Rolę tę spełniać może z powodzeniem przyjęcie oficjalnego i łatwo
rozpoznawalnego wśród innych, związanego z lokalnym charakterem Nadleśnictwa, leśnego
godła.
8. Program ochrony przyrody w Nadleśnictwie Gniezno zawiera stan wiedzy ujęty
w perspektywie czasowej do 2007 roku włącznie. Stan wiedzy w obecnym okresie
gospodarczym powinien być na bieżąco aktualizowany i zapisywany w rozdziale Kronika.
5. Ochrona różnorodności biologicznej
Ochrona różnorodności biologicznej w lasach jest obowiązkiem prawnym wynikającym
z obowiązujących ustaw, zarządzeń i instrukcji. Do najważniejszych z nich należą
- 255 -
znowelizowane w 2002 roku Zasady hodowli lasu. Precyzują one całokształt zasad
postępowania mających na celu zachowanie różnorodności biologicznej. Biocenozę leśną
cechuje wielowarstwowość, wielogatunkowość drzewostanów, obecność nalotu, podszytu
i podrostu oraz bogactwo florystyczne runa i warstwy mszystej. Jest ona zróżnicowana
przestrzennie, co wynika z różnorodności mikrosiedlisk leśnych. Obok drzewostanów
występują także enklawy zbiorowisk nieleśnych, rozwijające się w śródleśnych oczkach,
bagnach, torfowiskach, rynnach jeziornych i dolinach rzek. W celu ochrony różnorodności
biologicznej w lasach Nadleśnictwa Gniezno można sformułować następujące zalecenia:
— dla zachowania różnorodności genowej należy dążyć, by pozyskiwane nasiona drzew
i krzewów leśnych pochodziły z możliwie największej liczby osobników oraz różnych
miejsc nadleśnictwa, należy również aktywnie chronić populacje chronionych, rzadkich,
cennych i zagrożonych gatunków roślin i zwierząt;
— dla zachowania różnorodności gatunkowej należy w lasach zwracać uwagę zarówno na
skład gatunkowy warstw drzewiastych jak i podszytów oraz runa. W tym celu należy
dążyć do stosowania zalecanych, a także modyfikowanych lokalnie (stosowna decyzja
KTG) składów odnowieniowych upraw oraz optymalnych gospodarczych typów
drzewostanów;
— w celu zachowania różnorodności ekosystemowej należy jak najszerzej wykorzystywać
zmienność w ramach mikrosiedlisk wprowadzając na te niewielkie powierzchnie
właściwe im gatunki. Bardzo ważnym elementem zachowania omawianej zmienności jest
stopniowa poprawa stosunków wodnych na terenie nadleśnictwa poprzez realizację
programu małej retencji;
— dla zachowania różnorodności krajobrazowej należy unikać zalesiania śródleśnych łąk,
bagien i nieużytków oraz preferować procesy naturalnej sukcesji na gruntach trudnych do
odnowienia.
Celem tworzenia ostoi ksylobiontów jest poprawa warunków bytowania i rozwoju gatunków
żyjących na rozkładającym się drewnie. Typowanie ostoi opiera się na lokalizacji w terenie
gatunków wskaźnikowych, głównie gatunków chronionych i zagrożonych w Polsce i Europie,
także objętych ochroną na podstawie Unii Europejskiej. Są to m.in. grzyby – czarka
szkarłatna, soplówka, owady – pachnica dębowa, orszoł prążkowany, zacnik, jelonek rogacz,
kozioróg dębosz, łucznik, borodziej cieśla; ślimaki – ślimak ostrokrawędzisty, świdrzyki;
węże: gniewosz plamisty, żmija zygzakowata, z ptaków – dzięcioł średni, dzięcioł zielony,
krętogłów i włochatka.
- 256 -
Poprzez przywrócenie właściwych proporcji między procesami przyrastania, obumierania
i rozkładu drzewostanów strategia ta przyczyni się do wzmocnienia mechanizmów
homeostatycznych ekosystemów leśnych. Ostoje tworzy się poprzez wytypowanie
drzewostanów, w których przy zachowaniu standardów ochrony lasu, istnieje możliwość
pozostawiania ilości posuszu czynnego i jałowego występującego w różnych fazach rozkładu.
Wskazane jest także pozostawianie w lesie gałęzi oraz części niewyrobionego surowca
drzewnego.
Ostoje
ksylobiontów
wytypowane
na
terenie
Nadleśnictwa
Gniezno
zlokalizowane zostały w nadbrzeżnych strefach ekotonowych (wzdłuż rzek, wokół jezior,
bagien i torfowisk), na obszarach o zwiększonej trudności przy pozyskaniu i zrywce drewna
(silnie nachylone skarpy, wąwozy i jary), na obszarach ze stwierdzonymi szkodami od
bobrów oraz na trudno dostępnych siedliskach bagiennych i wilgotnych.
Na terenie Nadleśnictwa Gniezno ogólna powierzchnia ostoi ksylobiontów wynosi
1 140,74 ha (obręb Popowo Podleśne – 473,74 ha, obręb Skorzęcin (667,00 ha). Jest to
wielkość optymalna – nie stwierdzono konieczności jej powiększenia.
- 257 -
F. P ROMOCJA I EDUKACJA E KOLOGICZNA
Edukacja przyrodniczoleśna jest jednym z celów wielofunkcyjnej, zrównoważonej gospodarki
leśnej. Należy liczyć się z tym, że w najbliższym czasie znaczenie edukacji leśnej będzie
rosnąć wraz z rozwojem gospodarczym kraju oraz nasileniem presji społeczeństwa na lasy.
Obszar terytorialnego zasięgu działania Nadleśnictwa Gniezno charakteryzuje się wysokimi
walorami przyrodniczymi, turystycznymi, historycznymi i krajobrazowymi. Jednocześnie, ze
względu na rosnącą atrakcyjność turystyczną i rekreacyjną, lasy poddawane są okresowej,
silnej antropopresji. Brak jest opracowania, które objęłoby całokształt uwarunkowań
przyrodniczych i zagrożeń środowiska nadleśnictwa. Niniejszy program ochrony przyrody w
pewnym stopniu może zmienić dotychczasowy stan wiedzy.
Korzystając z zawartych w niniejszym programie wiadomości można będzie m.in.
rozbudować witrynę internetową nadleśnictwa.
Staraniem Nadleśnictwa i RDLP w Poznaniu wydano ilustrowany folder Nadleśnictwo
Gniezno prezentujący w syntetycznej formie walory lokalnego środowiska przyrodniczego.
Drugie wydawnictwo sfinansowane m.in. ze środków WFOŚGW w Poznaniu omawia formy
ochrony przyrody występujące na terenie Nadleśnictwa Gniezno, zagadnienia turystyki
i rekreacji oraz edukacji leśnej społeczeństwa. Publikacje te stanowią leśne wizytówki,
zapoznające ucznia, turystę, myśliwego lub wędkarza z przyrodniczymi ciekawostkami
omawianego obiektu.
Turyści korzystający z możliwości letniego wypoczynku w leśnych ostępach mogą zapoznać
się z bogatą ofertą miejsc wypoczynkowych przygotowanych przez Lasy Państwowe, w tym
także przez Nadleśnictwo Gniezno – zawarta ona została w wydawnictwie pt. Leśny
przewodnik turystyczny.
Omówione wyżej pozycje powinny być rozpowszechniane w Wydziale Promocji i Rozwoju
Starostwa Powiatowego w Gnieźnie i Słupcy, urzędach gmin, punktach informacji
turystycznych, podczas targów turystycznych (dotychczas mało wykorzystywana, nośna
forma promocji) oraz podczas organizowanych przy współudziale nadleśnictwa imprez
edukacyjno-ekologicznych (np. akcje Sprzątanie Świata, Święto Lasu, Dzień Ziemi, konkursy
dla młodzieży szkolnej (Turniej wiedzy o ochronie środowiska).
Dotarcie do szerszego niż dotychczas grona turystów zapewnić może zaopatrzenie wszystkich
okolicznych gospodarstw agroturystycznych w omówione wyżej materiały informacyjne.
Zaleca się również, by Nadleśnictwo Gniezno kontynuowało prowadzoną dotychczas
- 258 -
aktywną współpracę z wojewódzkimi konserwatorami – przyrody i zabytków, władzami
samorządowymi, a także lokalnymi oddziałami PTTK, PTOP Salamandra przy wytyczaniu
nowych ścieżek rowerowych, organizacji
imprez
turystyczno-krajoznawczych oraz
wydawaniu nowych publikacji krajoznawczo-przyrodniczych.
Przez tereny Nadleśnictwa Gniezno przebiegają trasy jedenastu szlaków pieszych, trzech
ścieżek rowerowych, dziewięciu tras rowerowych, trzech rzecznych szlaków kajakowych opisano je szczegółowo w rozdziale Walory turystyczne.
Zgodnie z Zarządzeniem Nr 57 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z 9 maja
2003 roku w sprawie wytycznych prowadzenia edukacji leśnej społeczeństwa w Lasach
Państwowych, szczegółowe omówienie tematyki związanej z prowadzoną edukacją (stan
obecny, projekty edukacyjne, środki dydaktyczne, baza edukacyjna, dokonania i zamierzenia)
zawarte zostały w Programie edukacji leśnej społeczeństwa w Nadleśnictwie Gniezno na lata
2008-2017 zatwierdzonym przez Dyrektora RDLP w Poznaniu.
W związku z koniecznością prowadzenia przez nadleśnictwo wielu uzgodnień, konsultacji
i korespondencji związanych z szeroko pojętą problematyką ochrony przyrody, poniżej
zamieszczono wykaz instytucji i organizacji zajmujących się tą tematyką na terenie
województwa wielkopolskiego:
— Wielkopolski Urząd Wojewódzki Wydział Ochrony Środowiska, al. Niepodległości
16/18, 61-713 Poznań;
— Wojewódzki Konserwator Przyrody w Poznaniu, adres jw.;
— Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Wielkopolskiego, adres jw.;
— Wojewódzka Rada Ochrony Przyrody, adres jw.;
— Wojewódzki Konserwator Zabytków, ul. Gołębia 2, 61-834 Poznań;
— Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego, Departament Planowania
Przestrzennego i Ekologii, ul. Piekary 17, 61-823 Poznań
— Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej, ul. Kościuszki 79, 61-715 Poznań;
— Polski Klub Ekologiczny, Koło Gniezno, ul. Łubieńskiego 11, 62-200 Gniezno;
— Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, Oddział Ziemi Gnieźnieńskiej
ul. Łaskiego 10, 62-200 Gniezno;
- 259 -
— Gnieźnieńskie Stowarzyszenie Ochrony Środowiska w Gnieźnie, Osiedle Wł.
Łokietka 9 D, 62-200 Gniezno;
— Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody Salamandra, ul. Szamarzewskiego 11/6,
60-514 Poznań;
— Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, Wielkopolska Komisja Ochrony
Przyrody, ul. Kramarska 32, 61-765 Poznań;
— Wielkopolska Organizacja Turystyczna, ul. 27 Grudnia 17/19, 61-737 Poznań;
— Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
ul. Szczepanowskiego 15A, 60-541 Poznań;
— Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu, ul. Czarna Rola 4,
61-625 Poznań;
— Liga Ochrony Przyrody, al. Niepodległości 32, 61-714 Poznań;
— Komitet Ochrony Orłów, ul. Niepodległości 53/55, 10-044 Olsztyn, skr. pocztowa 55,
10-001 Olsztyn 1;
— Klub Przyrodników, ul. 1 Maja 22, 66-200 Świebodzin;
— Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu, Wydział Ochrony Lasu,
ul. Gajowa 10, 60-815 Poznań;
— Przegląd Leśniczy, ul. Wojska Polskiego 71c, 60-959 Poznań.
Organizacje wspomagające merytorycznie i finansowo działania z zakresu ochrony
przyrody posiadają swoje przedstawicielstwa w stolicy – ważniejsze z nich to
— Fundacja EkoFundusz, ul. Bracka 4, 00-502 Warszawa;
— Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
ul. Konstruktorska 3a, 02-673 Warszawa;
— Program Małych Dotacji Światowego Funduszu na rzecz Środowiska GEF,
ul. Aleje Niepodległości 186, 00-608 Warszawa;
— Regionalne Centrum Ekologiczne na Europę Środkową i Wschodnią,
ul. Żurawia 32/34, 00-515 Warszawa.
- 260 -
G. W YTYCZNE DO ORGANIZAC JI GOSPODARSTWA LEŚNEGO
ORAZ WYKONYWANIA PRA C LEŚNYCH
Jednym z wielu działań dotyczących ekologizacji gospodarki leśnej jest program Polska
Polityka Zrównoważonej Gospodarki Leśnej. Ujmuje on zamierzenia w zakresie
zrównoważonej gospodarki leśnej oraz zobowiązania międzynarodowe Polski, zwłaszcza
dotyczące zasad ochrony lasu oraz służy realizacji koncepcji trwałego rozwoju lasów. Jego
podstawowe założenia programowe polegają na:
a) zachowaniu całej naturalnej zmienności przyrody leśnej i funkcjonowaniu
ekosystemów leśnych w stanie zbliżonym do naturalnego z uwzględnieniem
kierunków ewolucji w przyrodzie;
b) odtworzeniu zbiorowisk zdegradowanych i zniekształconych metodami hodowli
i ochrony lasu przy wykorzystaniu w miarę możliwości sukcesji naturalnej;
c) utrzymaniu i wzmocnieniu pozaprodukcyjnych funkcji lasów;
d) ochronie i zachowaniu różnorodności biologicznej oraz bogactwa genetycznego
zbiorowisk dziko żyjących roślin i zwierząt;
e) utrzymaniu i wzmożeniu funkcji ochronnych w zagospodarowaniu lasów
(zwłaszcza ochrony gleby i wód);
f) utrzymaniu zdrowotności i witalności ekosystemów leśnych.
Dla zmniejszenia rozmiaru szkód w środowisku przyrodniczym, w trakcie wykonywania prac
leśnych należy stosować technologie przyjazne dla wszystkich składników ekosystemu
leśnego. Można osiągnąć to poprzez:
— stosowanie sortymentowej metody pozyskania drewna polegającej na wyróbce
drewna przy pniu, ze zrywką surowca ciągnikami nasiębiernymi po
odpowiednio zaplanowanych i wykonanych szlakach zrywkowych;
— dostosowanie okresu pozyskania drewna do terminów najmniejszego
zagrożenia lasu od szkodników owadzich i patogenów grzybowych, wiatru,
śniegu oraz możliwości wykorzystania przez zwierzynę kopytną cienkiej kory
na drzewach leżących;
— stosowanie środków technicznych chroniących pozostające na powierzchni
drzewa przed uszkodzeniami powstającymi w trakcie zrywki;
- 261 -
— unikanie i ograniczanie zniszczeń runa i ściółki leśnej m.in. poprzez
wykonywanie zrywki zimą przy pokrywie śnieżnej lub przy użyciu
odpowiednich urządzeń zabezpieczających;
— zwracanie szczególnej uwagi na kontrolowane obalanie drzew w pobliżu
stanowisk występowania gatunków chronionych, rzadkich i cennych podczas
realizacji użytkowania przedrębnego;
— wytyczanie i wykorzystywanie stałych szlaków zrywkowych;
— pozostawianie w lesie jak największej biomasy (ostoje ksylobiontów – części
stojących drzew martwych, złomów, wykrotów, gałęzi, igliwia i kory), o ile nie
jest to sprzeczne z zasadami ochrony lasu;
— porządkowanie
powierzchni
pozrębowych
przy
użyciu
rozdrabniaczy
mechanicznych;
— stosowanie przy pracach leśnych (pozyskanie i wywóz drewna, hodowla
i ochrona lasu, szkółkarstwo) maszyn i urządzeń napędzanych przez silniki
spalinowe z katalizatorami;
— stosowanie bioolei jako smarów silnikowych.
Dla pełniejszego wykorzystania zdolności produkcyjnych siedlisk oraz w dążeniu do
zwiększenia bogactwa składu gatunkowego i urozmaicenia struktury drzewostanów zaleca się
stosować jednostki:
— regulacji użytkowania rębnego (gospodarstwa: specjalne, lasów ochronnych,
zrębowe, przerębowo-zrębowe, przerębowe i przebudowy);
— długookresowego planowania hodowlanego (obręby siedliskowe) wyróżniane
w oparciu o podobne: warunki siedliskowe, skład gatunkowy drzewostanów,
dominujące funkcje, cel hodowlany wyrażony gospodarczym typem drzewostanu,
docelowym składem drzewostanu oraz składem odnowieniowym, a także cel
produkcji wyrażony głównym sortymentem; zagospodarowanych w podobny sposób
i o zbliżonej kolei rębności.
- 262 -
H. U WAGI KOŃCOWE
Program ochrony przyrody opracował taksator specjalista mgr inż. Andrzej Błaszczyk.
Mapę walorów przyrodniczych i kulturowych opracował mgr inż. Hubert Krysztofiak.
Prace introligatorskie wykonał tech. Marek Kluczewski.
Program zredagowano w trzech egzemplarzach z przeznaczeniem dla Nadleśnictwa Gniezno,
Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu i Dyrekcji Generalnej Lasów
Państwowych.
Taksator specjalista
.....................................
mgr inż. Andrzej Błaszczyk
- 263 -
- 264 -
I.
L ITERATURA
G. Amann: Rośliny runa – Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1997
A. Antczak, M. Buszko-Briggs, M. Wronka: NATURA 2000 w lasach Polski –
Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2003
D. Anderwald (red.): Ochrona drapieżnych zwierząt. Poszukiwanie kompromisów - Studia
i materiały – Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej, Rogów 2006
R. Andrzejewski, A. Weigle: Różnorodność biologiczna Polski – Narodowa Fundacja
Ochrony Środowiska, Warszawa 2003
S. Bac, M. Rojek: Meteorologia i klimatologia – Państwowe Wydawnictwo Naukowe,
Warszawa 1981
J. Bednorz, Z. Kosiński: Awifauna Lednickiego Parku Krajobrazowego, Studia
Lednickie, Poznań-Lednica 1996
J. Bochiński, J. Zawadzki: Nowy podział terytorialny – Świat Książki, Warszawa 1999
S. Brożek, M. Zwydak: Atlas gleb leśnych Polski – Centrum Informacyjne Lasów
Państwowych, Warszawa 2003
A. Brzeg, S. Sikora, S. Janyszek i in.: Walory przyrodnicze Powidzkiego Parku
Krajobrazowego. Biuletyn Parków Krajobrazowych Wielkopolski, Zeszyt 5, Poznańska
Drukarnia Naukowa, Poznań 1999
J. Chmiel: Nowe i rzadsze gatunki we florze południowo-wschodniej części Pojezierza
Gnieźnieńskiego. Część 1. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, Poznań 1985
J. Chmiel: Nowe i rzadsze gatunki we florze południowo-wschodniej części Pojezierza
Gnieźnieńskiego. Część 2. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, Poznań 1987
J. Chmiel: Nowe i rzadsze gatunki we florze południowo-wschodniej części Pojezierza
Gnieźnieńskiego. Część 3. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, Poznań 1997
- 265 -
J. Chmiel: Flora roślin naczyniowych wschodniej części Pojezierza Gnieźnieńskiego i jej
antropogeniczne przeobrażenia w wieku XIX i XX. Część 1. Prace Zakładu Taksonomii
Roślin UAM w Poznaniu, Wydawnictwo Sorus, Poznań 1993
J. Chmiel: Rośliny specjalnej troski i wartościowe obszary przyrodnicze w północnowschodniej Wielkopolsce, Prace Zakładu Taksonomii Roślin UAM w Poznaniu Nr 15,
Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań 2006
N. Davies: Europa – Wydawnictwo Znak, Kraków 1998
J. B. Faliński: Kartografia geobotaniczna, Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw
Kartograficznych, Warszawa-Wrocław 1990
A. Gawroński: Powszechna inwentaryzacja przyrodnicza Nadleśnictwa Gniezno –
zwierzęta (wybrane gatunki), mskr, Poznań 2007
Z. Głowaciński: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce, PAN – Instytut
Ochrony Przyrody, Kraków 2002
Z. Głowaciński: Polska Czerwona Księga Zwierząt – Państwowe Wydawnictwo Rolnicze
i Leśne, Warszawa 2001
D. Gniazdowicz (red.): Ochrona przyrody w lasach, część II – ochrona szaty roślinnej –
Wydawnictwo PTL, Poznań 2005
M. Gostyńska-Jakuszewska: Atlas rozmieszczenia drzew i krzewów w Polsce – Państwowe
Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1976
M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków NATURA 2000 podręczniki metodyczne – Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2004
A. Grzywacz: Grzyby leśne – Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1988
M. Heath, M. Evans: Important Bird Areas in Europe – BirdLife Conservation Series No. 8,
Cambridge 2000
R. Kapuściński: Program ochrony przyrody w nadleśnictwie – DGLP, Zeszyt 111 –
Wydawnictwo Świat, Warszawa 1999
- 266 -
R. Kapuściński: Ochrona przyrody w lasach – Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne,
Warszawa 2006
J. Kondracki, J. Ostrowski: Geografia Polski, mezoregiony fizyczno-geograficzne –
Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1994
J. Kondracki: Geografia regionalna Polski – Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa
2000
K. Konieczny: Historia Ziemi – Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1986
B Krąkowski, R. Temczuk: Lednicki Park Krajobrazowy – Wydział Promocji i Rozwoju
Starostwa Powiatowego w Gnieźnie, Wydawnictwo TEKST, Bydgoszcz 2007
T. Krotoska: Lasy dębowo-grabowe Wielkopolski. Prace Komisji Biologicznej PTPN,
Poznań 1966
A. Liro (red.): Koncepcja krajowej sieci ekologicznej ECONET-POLSKA – Fundacja IUCN
Poland, Warszawa 1995
T. Łakomiec,
A. Krupa:
Powidzki
Park
Krajobrazowy.
Parki
Krajobrazowe
Wielkopolski, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań 2004
W. Łęcki: Wielkopolska - nasza kraina – Wydawnictwo Kurpisz, Poznań 2004
M Maciantowicz: NATURA 2000 w leśnictwie – Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2008
M. Makomaska-Juchiewicz, S. Tworek: Ekologiczna sieć NATURA 2000 - problem czy
szansa – Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków 2003
W. Matuszkiewicz: Przegląd systematyczny zbiorowisk roślinnych Polski – Państwowe
Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1967
W. Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski – Państwowe
Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1982
M. Młynarski: Płazy i gady Polski - atlas – Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych,
Warszawa 1966
J. Passini (red.): NATURA 2000 - europejska sieć ekologiczna – Narodowa Fundacja
Ochrony Środowiska, Warszawa 2002
- 267 -
P. Pawlaczyk, A. Jermaczek: NATURA 2000 - narzędzie ochrony przyrody – WWF
Polska, Warszawa 2004
Z. Pucek, J. Raczyński: Atlas rozmieszczenia ssaków w Polsce – Państwowe Wydawnictwo
Naukowe, Warszawa 1983
J. Sokołowski: Ptaki Polski – Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1979
W. Szafer, K. Zarzycki: Szata roślinna Polski – Państwowe Wydawnictwo Naukowe,
Warszawa 1977
W. Szafer, S. Kulczyński, B. Pawłowski: Rośliny polskie - opisy i klucze do oznaczania
gatunków roślin naczyniowych rosnących w Polsce – Państwowe Wydawnictwo Naukowe,
Warszawa 1986
T. Trampler,
A. Kliczkowska:
Regionalizacja
przyrodniczo-leśna
na
podstawach
ekologiczno-fizjograficznych – Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1990
M. Walczak i in.: Obszary chronione w Polsce – Instytut Ochrony Środowiska,
Warszawa 2001
A. Winiecki: Ptaki parków krajobrazowych Wielkopolski, Poznań 2000
W. Wojewoda,
M. Ławrynowicz:
Czerwona
lista
grzybów
wielkoowocnikowych
zagrożonych w Polsce – Instytut Botaniki PAN, Kraków 1992
A. Woś: Klimat Niziny Wielkopolskiej – Wydawnictwo UAM, Poznań 1994
P. Wylegała, S. Janyszek i in.: Ostoje przyrody o znaczeniu europejskim w Wielkopolsce
– PTOP Salamandra, Poznań 2006
D. Zawadzka: Ochrona przyrody w Lasach Państwowych – Centrum Informacyjne Lasów
Państwowych, Warszawa 2002
D. Zawadzka, J. Lontkowski: Ptaki drapieżne – Agencja Reklamowo-Wydawnicza
A. Grzegorczyk, Warszawa 1996
K. Zarzycki, R. Kaźmierczakowa: Polska Czerwona Księga Roślin – paprotniki i rośliny
kwiatowe – Instytut Botaniki PAN i Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków 2001
- 268 -
K. Zarzycki, W. Wojewoda, Z. Heinrich: Lista roślin zagrożonych w Polsce – Instytut
Botaniki im. W. Szafera, Kraków 1998
R. Zielony: Ochrona przyrody w nadleśnictwie - program i jego realizacja – Sylwan Nr 7,
Warszawa 1998
W. Żukowski, B. Jackowiak: Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe Pomorza Zachodniego
i Wielkopolski – Prace Zakładu Taksonomii Roślin UAM w Poznaniu, Bogucki Wydawnictwo
Naukowe, Poznań 1995
W. Żukowski: Materiały do znajomości flory wschodniej Wielkopolski – Prace Komisji
Biologicznej PTPN, Poznań 1961
W. Żukowski,
Z. Celka:
Rozmieszczenie
wybranych
gatunków
roślin
ginących
w Wielkopolsce – Prace Zakładu Taksonomii Roślin UAM w Poznaniu Nr 12, Bogucki
Wydawnictwo Naukowe, Poznań 2001
Atlas zasobów, walorów i zagrożeń środowiska geograficznego – Polska Akademia Nauk,
Agencja Reklamowo-Wydawnicza A. Grzegorczyk, Warszawa 1994
Instrukcja sporządzania programu ochrony przyrody w nadleśnictwie – Ministerstwo Ochrony
Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, Departament Leśnictwa, Fundacja Rozwój
SGGW, Warszawa 1996
Leśne obszary funkcjonalne – Instytut Badawczy Leśnictwa, Warszawa 1991
Leśny przewodnik turystyczny – Ośrodek Rozwojowo-Wdrożeniowy Lasów Państwowych,
Bedoń 2004
Ogólne zasady zagospodarowania lasów wchodzących w skład parków krajobrazowych
i obszarów chronionego krajobrazu – Instytut Badawczy Leśnictwa, Warszawa 1986
Operat glebowy Nadleśnictwa Gniezno, Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej, Oddział
Poznań, Poznań 1998
Plan urządzenia lasu Nadleśnictwa Gniezno na lata 1998-2007, Biuro Urządzania Lasu
i Geodezji Leśnej Oddział Poznań, Poznań 1997
Podzial hydrograficzny Polski, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa 1983
- 269 -
Problematyka sieci obszarów chronionych NATURA 2000 – Postępy Techniki w Leśnictwie
nr 91, Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Leśnictwa i Drzewnictwa, Warszawa 2005
Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2005 – Wojewódzki Inspektorat Ochrony
Środowiska, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Poznań 2006
Standardowe formularze danych obszarów sieci NATURA 2000, Wielkopolski Zespół
Realizacyjny, Poznań 2002
Wstępna, nadzwyczajna waloryzacja przyrodnicza lasów Nadleśnictwa Gniezno, Gniezno
1995
Waloryzacja przyrodnicza cennych siedlisk leśnych i nieleśnych Nadleśnictwa Gniezno,
Gniezno 2007
Wytyczne dotyczące optymalizacji i składu gatunkowego pasów ochronnych – Katedra
Ochrony Lasu i Ekologii SGGW, Warszawa 1997.
Wykaz pomników przyrody Nadleśnictwa Gniezno
Wzór 5a
Załącznik
nr 1
Zabiegi uzgodnione
Położenie
Nr
Lp.
rejestru
wojew.
Nr zarządzenia,
data
z Woj. Konserwatorem
Opis obiektu
Dz. Urz.
Przyrody
Wojew.
poz.
oddz.
poddz
leśnictwo
wiek
rodzaj
[lat]
obwód
pierśnica
[cm]
Uwagi
wys.
stan
[m]
zdrow.
zagrożenia
projektowane
wykonane
Obręb Popowo Podleśne
Uchwała Nr
1.
2.
Topola
czarna
7/X/58/2003
Rady Gminy
214b
Zakrzewo
Populus
Kiszkowo
nigra
Uchwała Nr
Topola
Kiszkowo
213i
Zakrzewo
nigra
2
36
2
330
85
Populus
36
105
czarna
7/X/58/2003
Rady Gminy
330
85
105
biotyczne,
abiotyczne
biotyczne,
abiotyczne
Duże Topole
Duże Topole
- 271 Zabiegi uzgodnione
Położenie
Nr
Lp.
rejestru
wojew.
Nr zarządzenia,
data
z Woj. Konserwatorem
Opis obiektu
Dz. Urz.
Przyrody
Wojew.
poz.
oddz.
poddz
leśnictwo
wiek
rodzaj
[lat]
obwód
pierśnica
[cm]
Uwagi
wys.
stan
[m]
zdrow.
zagrożenia
Dąb
3.
Uchwała Nr
Quercus
8/X/58/2003
Sosna
Rady Gminy
213i
Zakrzewo
zwyczajna
Kiszkowo
130,
65
280
5.
2
89
19
biotyczne,
abiotyczne
214c
377
210
Quercus
robur
Rozporzą-
Dąb
229b
Zakrzewo
robur
2
25
2
348
260
Quercus
23
120
szypułkowy
dzenie Nr
Wlkp.
zrośnięte
korzenie
szypułkowy
Zakrzewo
Kiszkowo
1/1997 Woj.
Kochanków
Dąb
9/X/58/2003
943/97
wykonane
Szalonych
21,
Pinus
Uchwała Nr
Rady Gminy
wane
Para
sylvestris
4.
projekto-
111
biotyczne,
abiotyczne
biotyczne,
abiotyczne
Otton III
- 272 Zabiegi uzgodnione
Położenie
Nr
Lp.
rejestru
wojew.
Nr zarządzenia,
data
Przyrody
Wojew.
poz.
oddz.
poddz
leśnictwo
7.
8.
9.
944/97
949/97
948/97
947/97
szypułkowy
217k
Zakrzewo
Rozporzą-
Dąb
218b
Zakrzewo
stan
[m]
zdrow.
Quercus
robur
Rozporzą-
Dąb
219d
Zakrzewo
Quercus
robur
Rozporzą-
Dąb
219d
Zakrzewo
robur
18
2
348
260
Quercus
3
138
szypułkowy
dzenie Nr
16
433
260
Wlkp.
2
104
szypułkowy
dzenie Nr
21
326
260
Wlkp.
Wlkp.
wys.
114
szypułkowy
dzenie Nr
1/1997 Woj.
[cm]
Uwagi
358
Quercus
robur
1/1997 Woj.
pierśnica
220
Wlkp.
1/1997 Woj.
obwód
zagrożenia
projektowane
wykonane
Dąb
dzenie Nr
1/1997 Woj.
wiek
rodzaj
[lat]
Rozporzą6.
z Woj. Konserwatorem
Opis obiektu
Dz. Urz.
19
111
2
biotyczne,
abiotyczne
biotyczne,
abiotyczne
Św. Wojciech
Mieszko II
biotyczne,
Bolesław
abiotyczne
Chrobry
biotyczne,
abiotyczne
Cicibór
- 273 Zabiegi uzgodnione
Położenie
Nr
Lp.
rejestru
wojew.
Nr zarządzenia,
data
Przyrody
Wojew.
poz.
oddz.
poddz
leśnictwo
11.
946/97
945/97
szypułkowy
219d
Zakrzewo
968/97
robur
Rozporzą-
Dąb
219d
Zakrzewo
966/97
Wlkp.
robur
Rozporzą-
Świerk
zdrow.
227c
Picea
Rozporzą-
Dąb
227d
robur
20
2
20
3
22
2
308
160
Quercus
3
110
szypułkowy
Zakrzewo
20
345
160
abies
Wlkp.
[m]
108
pospolity
Zakrzewo
Wlkp.
1/1997 Woj.
stan
339
260
Quercus
dzenie Nr
13.
wys.
103
szypułkowy
dzenie Nr
1/1997 Woj.
[cm]
Uwagi
318
Quercus
dzenie Nr
12.
pierśnica
260
Wlkp.
1/1997 Woj.
obwód
zagrożenia
projektowane
wykonane
Dąb
dzenie Nr
1/1997 Woj.
wiek
rodzaj
[lat]
Rozporzą10.
z Woj. Konserwatorem
Opis obiektu
Dz. Urz.
98
biotyczne,
abiotyczne
biotyczne,
abiotyczne
biotyczne,
abiotyczne
biotyczne,
abiotyczne
Mieszko I
Jordan II
Albin
Edward
- 274 Zabiegi uzgodnione
Położenie
Nr
Lp.
rejestru
wojew.
Nr zarządzenia,
data
z Woj. Konserwatorem
Opis obiektu
Dz. Urz.
Przyrody
Wojew.
poz.
oddz.
poddz
leśnictwo
wiek
rodzaj
[lat]
obwód
pierśnica
[cm]
Uwagi
wys.
stan
[m]
zdrow.
zagrożenia
RozporząSosna
dzenie Nr
14.
15.
16.
17.
969/97
1027/
00
1028/
00
1029/
00
1/1997 Woj.
225a
Zakrzewo czarna
Wlkp.
Pinus nigra
Rozporzą-
Dąb
212g
Zakrzewo
Quercus
robur
Rozporzą-
Topola
dzenie Nr
1/2000 Woj.
Zakrzewo
Populus
tremula
Rozporzą-
Topola
1/2000 Woj.
Wlkp.
236a
Zakrzewo
alba
2
26
2
330
80
Populus
27
90
biała
dzenie Nr
2
283
125
Wlkp.
22
120
osika
218b
2
378
210
Wlkp.
20
70
szypułkowy
dzenie Nr
1/2000 Woj.
220
125
105
biotyczne,
abiotyczne
biotyczne,
abiotyczne
biotyczne,
abiotyczne
biotyczne,
abiotyczne
projektowane
wykonane
- 275 Zabiegi uzgodnione
Położenie
Nr
Lp.
rejestru
wojew.
Nr zarządzenia,
data
Przyrody
Wojew.
poz.
oddz.
poddz
leśnictwo
19.
20.
21.
1073/
00
1072/
00
1071/
00
1070/
00
31f
Kowa-
szypułkowy
lewko
Ulmus
laevis
Rozporzą-
Dąb
dzenie Nr
31f
Kowa-
szypułkowy
lewko
Quercus
robur
Rozporzą-
Dąb
dzenie Nr
31f
Kowa-
szypułkowy
lewko
Quercus
robur
Rozporzą-
Dąb
dzenie Nr
Wlkp.
Uwagi
wys.
stan
[m]
zdrow.
31f
250
Kowa-
szypułkowy
lewko
Quercus
2
22
2
22
2
22
2
226
72
251
80
245
160
robur
22
80
160
Wlkp.
1/2000 Woj.
[cm]
160
Wlkp.
1/2000 Woj.
pierśnica
160
Wlkp.
1/2000 Woj.
obwód
zagrożenia
Wiąz
dzenie Nr
1/2000 Woj.
wiek
rodzaj
[lat]
Rozporzą18.
z Woj. Konserwatorem
Opis obiektu
Dz. Urz.
78
biotyczne,
abiotyczne
biotyczne,
abiotyczne
biotyczne,
abiotyczne
biotyczne,
abiotyczne
projektowane
wykonane
- 276 Zabiegi uzgodnione
Położenie
Nr
Lp.
rejestru
wojew.
Nr zarządzenia,
data
Przyrody
Wojew.
poz.
oddz.
poddz
leśnictwo
1069/
00
obwód
pierśnica
[cm]
Uwagi
wys.
stan
[m]
zdrow.
zagrożenia
projektowane
wykonane
Dąb
dzenie Nr
1/2000 Woj.
wiek
rodzaj
[lat]
Rozporzą22.
z Woj. Konserwatorem
Opis obiektu
Dz. Urz.
31f
Kowa-
szypułkowy
lewko
Quercus
Wlkp.
264
160
23
2
27
3
29
3
84
biotyczne,
abiotyczne
robur
Obręb Skorzęcin
Dąb
23.
1/152
Uchwała Woj.
Konińskiego
48o
Skorzęcin
szypułkowy
310
Quercus
414
132
biotyczne,
abiotyczne
robur
Dąb
24.
2/152
Uchwała Woj.
Konińskiego
48o
Skorzęcin
szypułkowy
310
Quercus
robur
450
143
biotyczne,
Na
abiotyczne
bluszcz
pniu
- 277 Zabiegi uzgodnione
Położenie
Nr
Lp.
rejestru
wojew.
Nr zarządzenia,
data
z Woj. Konserwatorem
Opis obiektu
Dz. Urz.
Przyrody
Wojew.
poz.
oddz.
poddz
leśnictwo
wiek
rodzaj
[lat]
obwód
pierśnica
[cm]
Uwagi
wys.
stan
[m]
zdrow.
zagrożenia
Dąb
25.
3/152
Uchwała Woj.
Konińskiego
48o
Skorzęcin
szypułkowy
430
310
Quercus
26
3
28
3
25
3
27
3
137
biotyczne,
abiotyczne
robur
Dąb
26.
4/152
Uchwała Woj.
Konińskiego
48o
Skorzęcin
szypułkowy
310
Quercus
481
153
biotyczne,
abiotyczne
robur
Dąb
27.
5/152
Uchwała Woj.
Konińskiego
48o
Skorzęcin
szypułkowy
310
Quercus
292
93
biotyczne,
abiotyczne
robur
Dąb
28.
6/152
Uchwała Woj.
Konińskiego
48o
Skorzęcin
szypułkowy
310
Quercus
robur
430
170
biotyczne,
abiotyczne
projektowane
wykonane
- 278 Zabiegi uzgodnione
Położenie
Nr
Lp.
rejestru
wojew.
Nr zarządzenia,
data
z Woj. Konserwatorem
Opis obiektu
Dz. Urz.
Przyrody
Wojew.
poz.
oddz.
poddz
leśnictwo
wiek
rodzaj
[lat]
obwód
pierśnica
[cm]
Uwagi
wys.
stan
[m]
zdrow.
zagrożenia
projektowane
wykonane
Dąb
29.
7/152
Uchwała Woj.
Konińskiego
48o
Skorzęcin
szypułkowy
552
310
Quercus
23
3
18
4
20
4
22
3
176
biotyczne,
abiotyczne
robur
Dąb
30.
8/152
Uchwała Woj.
Konińskiego
48o
Skorzęcin
szypułkowy
310
Quercus
372
118
biotyczne,
abiotyczne
robur
Dąb
31.
9/152
Uchwała Woj.
Konińskiego
48n
Skorzęcin
szypułkowy
310
Quercus
405
129
biotyczne,
Listwa
abiotyczne
piorunie
robur
Dąb
32.
10/152
Uchwała Woj.
Konińskiego
48n
Skorzęcin
szypułkowy
310
Quercus
robur
530
169
biotyczne,
abiotyczne
po
- 279 Zabiegi uzgodnione
Położenie
Nr
Lp.
rejestru
wojew.
Nr zarządzenia,
data
z Woj. Konserwatorem
Opis obiektu
Dz. Urz.
Przyrody
Wojew.
poz.
oddz.
poddz
leśnictwo
wiek
rodzaj
[lat]
obwód
pierśnica
[cm]
Uwagi
wys.
stan
[m]
zdrow.
zagrożenia
projektowane
wykonane
Dąb
33.
11/152
Uchwała Woj.
Konińskiego
49a
Skorzęcin
szypułkowy
310
254-408
80-130
17-25
2-3
210
440
140
22
2
200
402
128
23
2
121
198-235
63-75
34
2
Quercus
biotyczne,
Grupa
abiotyczne
8 drzew
robur
Dąb
34.
195
Uchwała Woj.
Konińskiego
67a
Skorzęcin
szypułkowy
Quercus
biotyczne,
abiotyczne
robur
Dąb
35.
124
szypułkowy
Uchwała Woj.
Konińskiego
373n
Brzozowo
Quercus
biotyczne,
abiotyczne
robur
Daglezja
Uchwała Woj.
36.
196
Konińskiego
1996 r.
zielona
350a
Dolina
Pseudotsuga
menziesii
biotyczne,
Grupa
abiotyczne
3 drzew
- 280 -
Wzór nr 7A
Lp.
Numer
rozporządzenia,
data
Wykaz użytków ekologicznych Nadleśnictwa Gniezno
Dz. Urz. Woj.,
Położenie
Pow.
[ha]
numer
Oddział
Opis obiektu, kategoria gruntu,
walory przyrodnicze
Leśnictwo
obręb Skorzęcin
Nazwa użytku
JEZIORO CZARNE
Torfowisko przejściowe z licznie
występującą roślinnością
torfowiskowo-bagienną, lęgowisko
ptaków oraz miejsce bytowania
Uchwała Rady
Miejskiej
w Witkowie
1.
Nr IV/32/2003
z dnia 21 lutego
2003 roku
Dziennik
Urzędowy
Województwa
Wielkopolskie
go Nr 43 z
dnia 19 marca
2003 roku,
poz. 802
płazów, gadów i ssaków;
w części zachodniej mszar
63a
Skorzęcin
46,60
kalcyfilny (kod 7210); w części
południowej występuje kompleks
wodno-szuwarowy (kod 3150),
w środkowej części występuje 5 ha
szuwar kłociowy (kod 7150);
lipiennik Loesela (Liparis loeselii),
rosiczka okrągłolistna (Drosera
rotundifolia), kłoć wiechowata
(Cladium mariscus), wydra (Lutra
lutra)
Załącznik nr 2
Zabiegi
uzgodnione
z WKP
projekt wykon
owane
ane
Uwagi
- 281 -
Wykaz chronionych, cennych i rzadkich gatunków roślin naczyniowych
W ZÓ R
NR
Załącznik nr 3
10
Zabiegi uzgodnione z
Opis ogólny, sposób
Gatunek
Lp.
nazwa polska
Lokalizacja
i łacińska
występowania, ilość
osobników, dynamika
Stanowisko
czerwony
Leśnictwo Skorzęcin
przyrodnicze
Przyrody
Oddz. 49a
Cephalanthe-ra
zanikająca
pow. – 0,02 ha – 9 sztuk
rubra
projekt.
Nielegalne pozyskiwanie,
w części północnej
dynamika rozwojowa –
1.
Bardzo rzadkie
stanowisko tego
nadmierne
prześwietlenie
drzewostanu,
zakłócenie
stosunków wodnych
storczyka,
cenne walory
przyrodnicze
Przy dębie, pomniku
Śnieżyczka
przyrody, jedno stanowisko –
Leśnictwo Skorzęcin
kilkanaście osobników,
Brak zagrożeń,
Oddz. 48o
w części środkowej;
w ogrodzeniu
2.
dynamika rozwojowa –
Galanthus nivalis
Wojew. Konserwatorem
rozwojowa
Buławnik
przebiśnieg
Zagrożenia
Opis obiektu, walory
zachowawcza
Rzadkie stanowisko
tego gatunku, cenne
walory przyrodnicze
wykon.
Uwagi
- 282 Zabiegi uzgodnione z
Opis ogólny, sposób
Gatunek
Lp.
nazwa polska
Lokalizacja
i łacińska
Zagrożenia
osobników, dynamika
Leśnictwo Kowalewko
Oddz. 133a
10 osobników, dynamika
rozwojowa – progresywna
Nielegalne pozyskiwanie
Leśnictwo Las Miejski
4.
Oddz. 263a
stanowisko tego
gatunku, cenne walory
Bardzo rzadkie
Dwa stanowiska,
6 osobników, dynamika
Nielegalne pozyskiwanie
rozwojowa – zanikająca
stanowisko tego
gatunku, cenne walory
przyrodnicze
pratensis
Jedno stanowisko przy dębie
Leśnictwo Skorzęcin
– pomniku przyrody,
Silne
Oddz.48o
dynamika rozwojowa –
drzewostanu,
5.
helix
Przyrody
przyrodnicze
Sasanka łąkowa
Hedera
przyrodnicze
Bardzo rzadkie
rozległe płaty
pratensis
Bluszcz pospolity
Wojew. Konserwatorem
projekt.
Trzy stanowiska,
3.
Pulsatilla
Opis obiektu, walory
rozwojowa
Sasanka łąkowa
Pulsatilla
występowania, ilość
zachowawcza
prześwietlenie Umiarkowany walor
przyrodniczy
wykon.
Uwagi
- 283 Zabiegi uzgodnione z
Opis ogólny, sposób
Gatunek
Lp.
Lokalizacja
nazwa polska
i łacińska
Bluszcz pospolity
występowania, ilość
osobników, dynamika
Leśnictwo Gołaźnia
Liczne stanowiska, dynamika
rozwojowa – progresywna,
oddz. 96a, 110a
helix
liczne płaty
Silne
przyrodnicze
Przyrody
prześwietlenie Umiarkowany walor
drzewostanu,
Leśnictwo Brody –
kilkanaście sztuk,
jez. Mrzygłód – oddz. pow. 0,02 ha
stanowisko tego
gatunku,
i obniżenie poziomu wody
dynamika rozwojowa –
unikalne walory
vesiculosa
zanikająca
przyrodnicze
Aldrowanda
Jedno stanowisko,
Aldrovanda
pęcherzyko-wata
8.
155c
przyrodniczy
Bardzo rzadkie
Zanieczysz-czenie
7.
Wojew. Konserwatorem
projekt.
Jedno stanowisko,
Aldrowanda
pęcherzyko-wata
Opis obiektu, walory
rozwojowa
6.
Hedera
Zagrożenia
Leśnictwo Brody – jez. około 30 sztuk,
Salomonowskie
Aldrovanda
vesiculosa
(Kańskie)
pow. 0,05 ha
Bardzo rzadkie
stanowisko tego
Zanieczysz-czenie
gatunku,
i obniżenie poziomu wody
dynamika rozwojowa –
unikalne walory
zanikająca
przyrodnicze
wykon.
Uwagi
- 284 Zabiegi uzgodnione z
Opis ogólny, sposób
Gatunek
Lp.
nazwa polska
Lokalizacja
i łacińska
występowania, ilość
osobników, dynamika
Zagrożenia
Opis obiektu, walory
Wojew. Konserwatorem
przyrodnicze
Przyrody
rozwojowa
projekt.
Bardzo rzadkie
Lipiennik Loesela
Leśnictwo Skorzęcin
9.
oddz. 63a
Liparis loeselii
Jedno nieliczne stanowisko
Nielegalne
pozyskiwanie, stanowisko tego
kilka osobników,- dynamika
i obniżenie poziomu wody,
gatunku,
rozwojowa – zanikająca
ekspansja trzciny
unikalne walory
przyrodnicze
Jedno stanowisko kilka
Lilia złotogłów
Leśnictwo Skorzęcin
osobników,
10.
oddz. 43a
Lilium martagon
dynamika rozwojowa –
zanikająca
Bardzo rzadkie
Nielegalne pozyskiwanie,
stanowisko tego
nadmierne
gatunku,
prześwietlenie
drzewostanu
unikalne walory
przyrodnicze
Bardzo rzadkie
Lilia złotogłów
Leśnictwo Las Miejski
11.
oddz. 274d
Lilium martagon
Trzy stanowiska,
Nielegalne pozyskiwanie,
stanowisko tego
7 osobników, dynamika
nadmierne
gatunku,
rozwojowa – zanikająca
drzewostanu
prześwietlenie
unikalne walory
przyrodnicze
wykon.
Uwagi
- 285 Zabiegi uzgodnione z
Opis ogólny, sposób
Gatunek
Lp.
Lokalizacja
nazwa polska
i łacińska
Lilia złotogłów
występowania, ilość
osobników, dynamika
Leśnictwo Las Miejski
Cztery stanowiska,
oddz.
dynamika rozwojowa –
Lilium martagon
Opis obiektu, walory
Wojew. Konserwatorem
przyrodnicze
Przyrody
rozwojowa
9 osobników,
12.
Zagrożenia
253d,j
zanikająca
projekt.
Bardzo rzadkie
Nielegalne pozyskiwanie,
stanowisko tego
nadmierne
gatunku,
prześwietlenie
drzewostanu
unikalne walory
przyrodnicze
Pajęcznica
Jedno stanowisko,
gałęzista
Leśnictwo Orchowo
3 osobniki,
13.
oddz. 283a
Anthericum
dynamika rozwojowa –
Nielegalne
pozyskanie,
nadmierne
prześwietlenie
drzewostanu
Cenny walor
przyrodniczy
zanikająca
ramosum
Paprotka
Dwa stanowiska,
zwyczajna
pozyskiwanie
Leśnictwo Orchowo,
grupowo, dynamika
i przesadzanie
oddz. 274b
rozwojowa – zachowawcza
nadmierne
14.
Polypodium
vulgare
Nielegalne
pow. 0,01ha
drzewostanu
roślin, Umiarkowane walory
prześwietlenie przyrodnicze
wykon.
Uwagi
- 286 Zabiegi uzgodnione z
Opis ogólny, sposób
Gatunek
Lp.
nazwa polska
Lokalizacja
i łacińska
występowania, ilość
Zagrożenia
osobników, dynamika
Opis obiektu, walory
Wojew. Konserwatorem
przyrodnicze
Przyrody
rozwojowa
projekt.
Nielegalne
Paprotka
Jedno stanowisko,
pozyskiwanie
Leśnictwo Orchowo,
rozlegle płaty, dynamika
i przesadzanie roślin,
Umiarkowane walory
oddz. 281h
rozwojowa – zachowawcza
nadmierne
przyrodnicze
pow. 0,05ha
prześwietlenie
zwyczajna
15.
Polypodium
vulgare
drzewostanu
Pływacz
Jedno stanowisko,
zwyczajny
Leśnictwo Kowalewko,
kilkanaście sztuk, dynamika Obniżenie poziomu
Umiarkowane walory
oddz. 24g
rozwojowa – zachowawcza
przyrodnicze
16.
wód
Urticularia
pow. 0,03 ha
vulgaris
Naparstnica
zwyczajna
Leśnictwo Orchowo,
17.
oddz. 281b
Digitalis
grandiflora
Jedno stanowisko,
3 sztuki, dynamika
rozwojowa – zanikająca
Brak zagrożeń
Umiarkowane walory
przyrodnicze
wykon.
Uwagi
- 287 Zabiegi uzgodnione z
Opis ogólny, sposób
Gatunek
Lp.
nazwa polska
Lokalizacja
i łacińska
Pierwiosnka
lekarska
18.
Primula veris
Pierwiosnka
lekarska
19.
Primula veris
Pierwiosnka
lekarska
20.
Primula veris
występowania, ilość
osobników, dynamika
Zagrożenia
Opis obiektu, walory
Wojew. Konserwatorem
przyrodnicze
Przyrody
rozwojowa
Leśnictwo
Jedno stanowisko,
Las Miejski,
kilka sztuk, dynamika
oddz. 291f
rozwojowa – zachowawcza
Leśnictwo
Jedno stanowisko,
Zakrzewo,
kilka sztuk, dynamika
oddz. 209f
rozwojowa – zachowawcza
Leśnictwo
Jedno stanowisko,
Gołaźnia,
kilka sztuk, dynamika
oddz. 148a
rozwojowa – zachowawcza
Leśnictwo
Pasowo wzdłuż linii
Kowalewko
brzegowej jeziora,
Kłoć wiechowata
21.
Jez. Głębokie,
około 2ha, dynamika
(oddz. 24k)
rozwojowa – progresywna
Cladium mariscus
projekt.
Nielegalne pozyskiwanie
Nielegalne pozyskiwanie
Nielegalne pozyskiwanie
Brak zagrożeń
Umiarkowane walory
przyrodnicze
Umiarkowane walory
przyrodnicze
Umiarkowane walory
przyrodnicze
Umiarkowane walory
przyrodnicze
wykon.
Uwagi
- 288 Zabiegi uzgodnione z
Opis ogólny, sposób
Gatunek
Lp.
Lokalizacja
nazwa polska
i łacińska
Kłoć wiechowata
występowania, ilość
osobników, dynamika
Zagrożenia
Leśnictwo
oddz. 63a
Obniżenie poziomu wody
Cladium mariscus
-155c
rozwojowa – progresywna
brzegowej jeziora,
około 1ha, dynamika
Umiarkowane walory
przyrodnicze
Leśnictwo Zakrzewo
kilkanaście sztuk, dynamika Nadmierne prześwietlenie Umiarkowane walory
Oddz. 234c
rozwojowa – zachowawcza
europaeum
pow. 0,01ha
Kopytnik pospolity
Kilka stanowisk,
Leśnictwo Kowalewko
kilkadziesiąt sztuk,
dynamika rozwojowa –
25.
europaeum
Obniżenie poziomu wody
Jedno stanowisko,
24.
Asarum
przyrodnicze
rozwojowa – progresywna
Kopytnik pospolity
Asarum
Umiarkowane walory
Pasowo wzdłuż linii
Leśnictwo Brody – jez.
Salomonowskie Kańskie
23.
Przyrody
Pasowo wzdłuż linii
około 5ha, dynamika
Kłoć wiechowata
przyrodnicze
projekt.
brzegowej jeziora,
Cladium mariscus
Wojew. Konserwatorem
rozwojowa
Skorzęcin,,
22.
Opis obiektu, walory
Oddz. 25g
zachowawcza
pow. 0,03 ha
drzewostanu
Nadmierne
drzewostanu
przyrodnicze
prześwietlenie Umiarkowane walory
przyrodnicze
wykon.
Uwagi
- 289 Zabiegi uzgodnione z
Opis ogólny, sposób
Gatunek
Lp.
Lokalizacja
nazwa polska
i łacińska
występowania, ilość
osobników, dynamika
Zagrożenia
Opis obiektu, walory
Wojew. Konserwatorem
przyrodnicze
Przyrody
rozwojowa
projekt.
Kopytnik pospolity
Leśnictwo Las Miejski
26.
Kilkaset sztuk na całej
powierzchni dynamika
Asarum
Oddz. 253i
rozwojowa – progresywna
Nadmierne
prześwietlenie Umiarkowane walory
drzewostanu
przyrodnicze
europaeum
Kopytnik pospolity
27.
Asarum
europaeum
Leśnictwo
Kilkadziesiąt sztuk na całej
Skorzęcin,
powierzchni dynamika
oddz. 47d
rozwojowa – zachowawcza
Jedno stanowisko kilka
Lilia złotogłów
Leśnictwo Skorzęcin
osobników,
oddz. 18a
dynamika rozwojowa –
28.
Lilium martagon
Lilia złotogłów
29.
zanikająca
Leśnictwo Las Miejski
oddz.
Lilium martagon
254c
Jedno stanowisko kilka
osobników,
dynamika rozwojowa –
zanikająca
Nadmierne
prześwietlenie Umiarkowane walory
drzewostanu
przyrodnicze
Bardzo rzadkie
Nielegalne pozyskiwanie,
stanowisko tego
prześwietlenie gatunku,
unikalne walory
drzewostanu
przyrodnicze
nadmierne
Bardzo rzadkie
Nielegalne pozyskiwanie,
stanowisko tego
prześwietlenie gatunku,
unikalne walory
drzewostanu
przyrodnicze
nadmierne
wykon.
Uwagi
- 290 Zabiegi uzgodnione z
Opis ogólny, sposób
Gatunek
Lp.
nazwa polska
Lokalizacja
i łacińska
osobników, dynamika
Leśnictwo Skorzęcin
oddz. 46b
kilkanaście osobników,
zachowawcza
Turzyca bagienna
Kilkanaście stanowisk na
Leśnictwo Skorzęcin
31.
przyrodnicze
Przyrody
oddz. 63a
ekologicznego
Rosiczka
Kilka stanowisk na całej
Leśnictwo Skorzęcin
32.
oddz. 63a
Umiarkowane walory
przyrodnicze
Obniżenie poziomu wody
Umiarkowane walory
przyrodnicze
dynamika rozwojowa –
zachowawcza
okrągłolistna
Brak zagrożeń
całej powierzchni użytku
limosa
rotundifolia
Wojew. Konserwatorem
projekt.
dynamika rozwojowa –
ovata
Drosera
Opis obiektu, walory
Trzy stanowiska,
30.
Carex
Zagrożenia
rozwojowa
Listera jajowata
Listera
występowania, ilość
powierzchni użytku
ekologicznego
dynamika rozwojowa –
zachowawcza
Obniżenie poziomu wody
Cenne walory
przyrodnicze
wykon.
Uwagi
- 291 Zabiegi uzgodnione z
Opis ogólny, sposób
Gatunek
Lp.
nazwa polska
Lokalizacja
i łacińska
osobników, dynamika
Zagrożenia
Opis obiektu, walory
Wojew. Konserwatorem
przyrodnicze
Przyrody
rozwojowa
Rosiczka
projekt.
Kilka stanowisk na całej
długolistna
Leśnictwo Skorzęcin
33.
Drosera
występowania, ilość
oddz. 63a
powierzchni użytku
ekologicznego
Obniżenie poziomu wody
Cenne walory
przyrodnicze
dynamika rozwojowa –
zachowawcza
anglica
Trzy stanowiska w środkowej
Kruszczyk błotny
Leśnictwo Skorzęcin
części użytku ekologicznego
Obniżenie poziomu wody
34.
oddz. 63a
Epipactis palustris
dynamika rozwojowa –
Cenne walory
przyrodnicze
zanikająca
Kruszczyk
Dwa stanowiska w środkowej
szerokolistny
Leśnictwo Skorzęcin
części użytku ekologicznego
Obniżenie poziomu wody
35.
oddz. 63a
Epipactis
helleborine
dynamika rozwojowa –
zanikająca
Cenne walory
przyrodnicze
wykon.
Uwagi
- 292 Zabiegi uzgodnione z
Opis ogólny, sposób
Gatunek
Lp.
nazwa polska
Lokalizacja
i łacińska
występowania, ilość
osobników, dynamika
Zagrożenia
Wojew. Konserwatorem
przyrodnicze
Przyrody
rozwojowa
Kukułka krwista
projekt.
Trzy stanowiska w środkowej
Leśnictwo Skorzęcin
części użytku ekologicznego,
Obniżenie poziomu wody
36.
Dactylorhiza
Opis obiektu, walory
oddz. 63a
dynamika rozwojowa –
Cenny walor
przyrodniczy
zanikająca
incarnata
Jedno stanowiska
w północnej części użytku
Pływacz drobny
Leśnictwo Skorzęcin
37.
oddz. 63a
Utricularia minor
ekologicznego
kilkanaście sztuk,
Obniżenie poziomu wody
Cenny walor
przyrodniczy
dynamika rozwojowa –
zachowawcza
Na oczku wodnym w pd.
Grzybienie białe
części użytku ekologicznego
Leśnictwo Skorzęcin
38.
ponad 100 sztuk,
oddz. 63a
Nymphaea alba
dynamika rozwojowa –
zachowawcza
Nielegalne zrywanie
kwiatów, przenoszenie
Cenny walor
roślin do ogrodowych
przyrodniczy
oczek wodnych
wykon.
Uwagi
- 293 Zabiegi uzgodnione z
Opis ogólny, sposób
Gatunek
Lp.
nazwa polska
Lokalizacja
i łacińska
występowania, ilość
osobników, dynamika
Opis obiektu, walory
Wojew. Konserwatorem
przyrodnicze
Przyrody
rozwojowa
projekt.
Na oczku wodnym w pd.
Grążel żółty
części użytku ekologicznego
Leśnictwo Skorzęcin
około 30 sztuk,
39.
Nuphar
Zagrożenia
oddz. 63a
dynamika rozwojowa –
lutea
zachowawcza
Bobrek
Pjd w pd. części użytku
trójlistkowy
Nielegalne zrywanie
kwiatów, przenoszenie
Cenny walor
roślin do ogrodowych
przyrodniczy
oczek wodnych
ekologicznego
Leśnictwo Skorzęcin
około 10 sztuk,
40.
oddz. 63a
Menyanthes
dynamika rozwojowa –
trifoliata
zanikająca
Zakłócenie stosunków
Umiarkowany walor
wodnych, nielegalny zbiór
przyrodniczy
Gożdzik
piaskowy
Leśnictwo Brody
41.
Stanowisko CC 83
Dianthus
arenarius
Kilkanaście sztuk, przy
drodze leśnej
Cenny
Nielegalny zbiór
walor przyrodniczy
wykon.
Uwagi
- 294 Zabiegi uzgodnione z
Opis ogólny, sposób
Gatunek
Lp.
Lokalizacja
nazwa polska
i łacińska
występowania, ilość
Zagrożenia
osobników, dynamika
Opis obiektu, walory
Wojew. Konserwatorem
przyrodnicze
Przyrody
rozwojowa
projekt.
Nasięźrzał
pospolity
Jezioro Czarne
Ophioglossum
Stanowisko CC 95
Cenny
42.
Kilka sztuk
Brak zagrożeń
walor przyrodniczy
vulgatum
Podkolan biały
Nielegalny
Leśnictwo Skorzęcin
43.
Cenny
Kilka sztuk
Platanthera
zbiór
Stanowisko CC 95
walor przyrodniczy
kwiatów
bifolia
Selery
błotne
Kilka osobników,
NE
44.
brzeg
Powidzkiego
Apium
repens
jeziora
dynamika rozwojowa –
zanikająca
Ekstensywny wypas,
Cenny
wydeptywanie
walor przyrodniczy
wykon.
Uwagi
- 295 Zabiegi uzgodnione z
Opis ogólny, sposób
Gatunek
Lp.
nazwa polska
Lokalizacja
i łacińska
Skrzyp
występowania, ilość
osobników, dynamika
Opis obiektu, walory
Wojew. Konserwatorem
przyrodnicze
Przyrody
rozwojowa
Leśnictwo Skorzęcin
45.
projekt.
Kilkanaście osobników,
pstry
dynamika rozwojowa –
Equisetum
Zagrożenia
Cenny
Brak zagrożeń
walor przyrodniczy
Stanowiska CC96, CD05 zanikająca
variegatum
Przylaszczka
pospolita
Leśnictwo Skorzęcin
oddz. 46d, 47f, 49a,
stanowisk w każdym
Nielegalny
Umiarkowany walor
leśnictwo Orchowo
wydzieleniu, dynamika
zbiór kwiatów
przyrodniczy
Nielegalny zbiór
Umiarkowany walor
kwiatów
przyrodniczy
46.
Hepatica
nobilis
Po kilka-kilkanaście
oddz. 41b,d
rozwojowa – zachowawcza
Liczna na terenie
Konwalia majowa
siedlisk lasowych –
grądy, kwaśne dąbrowy;
leśnictwa
47.
Convallaria
majalis
Brody, Kowalewko, Las
Miejski, Skorzęcin,
Orchowo
Rozległe i bogate stanowiska,
dynamika rozwojowa –
zachowawcza
wykon.
Uwagi
- 296 Zabiegi uzgodnione z
Opis ogólny, sposób
Gatunek
Lp.
nazwa polska
Lokalizacja
występowania, ilość
osobników, dynamika
i łacińska
Przytulia wonna
Ribes
nigrum
przyrodnicze
Przyrody
projekt.
Rozległe i bogate stanowiska,
dynamika rozwojowa –
Brak zagrożenia
zachowawcza
Umiarkowany walor
przyrodniczy
leśnictwa – jw.
Porzeczka czarna
49.
Wojew. Konserwatorem
Liczna na terenie
grądy, kwaśne dąbrowy
Galium odoratum
Opis obiektu, walory
rozwojowa
siedlisk lasowych –
48.
Zagrożenia
Liczna na terenie
Masowe występowanie,
Nielegalny
siedlisk wilgotnych
dynamika rozwojowa –
zbiór owoców, obniżenie
i olsów
zachowawcza
poziomu wód gruntowych
Umiarkowany walor
przyrodniczy
Masowe występowanie,
Kruszyna pospolita
50
Frangula alnus
Liczna na terenie
kilkaset stanowisk, występuje
siedlisk wilgotnych
łanowo,
i olsów
dynamika rozwojowa –
zachowawcza
Nielegalny
Umiarkowany walor
zbiór pędów
przyrodniczy
wykon.
Uwagi
- 297 Zabiegi uzgodnione z
Opis ogólny, sposób
Gatunek
Lp.
nazwa polska
Lokalizacja
i łacińska
występowania, ilość
osobników, dynamika
Zagrożenia
Opis obiektu, walory
Wojew. Konserwatorem
przyrodnicze
Przyrody
rozwojowa
projekt.
Uwagi
wykon.
Osiem stanowisk, kilkanaście
Bluszcz pospolity
Leśnictwo Kowalewko
osobników,
dynamika rozwojowa –
51.
Oddz. 34a,b
Hedera
helix
Umiarkowany walor
drzewostanu
przyrodniczy
brak osobników owocujących
Listera jajowata
Leśnictwo
52.
zachowawcza;
Silne prześwietlenie
Las Miejski
Listera
oddz. 287f
ovata
Jedno stanowisko,
kilkanaście osobników,
dynamika rozwojowa –
Brak zagrożeń
Umiarkowane walory
przyrodnicze
zachowawcza
Stanowiska CC 83, CC 95, CC 96 i CD 05 – według J. Chmiela: Rośliny specjalnej troski i wartościowe obszary przyrodnicze w północno-wschodniej
Wielkopolsce, Poznań 2006
K. DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA
- 299 -
Fot. 1 Siedziba Nadleśnictwa Gniezno
- 300 -
Fot. 2 Lednicki Park Krajobrazowy – pallatium na Ostrowie Lednickim
Fot. 3 Lednicki Park Krajobrazowy – Brama III Tysiąclecia – Imiołki
- 301 -
Fot. 4 Powidzko-Bieniszewski Obszar Chronionego Krajobrazu – jezioro Powidzkie
Fot. 5 Powidzko-Bieniszewski Obszar Chronionego Krajobrazu – jezioro Niedzięgiel
- 302 -
Fot. 6 Grupa 5 pomników przyrody – dęby szypułkowe w sąsiedztwie leśniczówki
Skorzęcin – oddział 49a - latem
Fot. 7 Grupa 8 pomników przyrody – dęby szypułkowe w sąsiedztwie leśniczówki
Skorzęcin – oddział 49a - zimą
- 303 -
Fot. 8 Pomnik przyrody – dąb szypułkowy w leśnictwie Brzozowo – oddz. 373n
Fot. 9 Pomnik przyrody – dąb szypułkowy w leśnictwie Kowalewko – oddz. 31f
- 304 -
Fot. 10 Pomnik przyrody – daglezja zielona w leśnictwie Dolina – oddz. 350a
Fot. 11 Rosiczka okrągłolistna na terenie użytku ekologicznego Jezioro Czarne
leśnictwo Skorzęcin, oddział 63a
- 307 -
Fot. 16 Cenne siedlisko leśne sieci NATURA 2000 grąd środkowoeuropejski (kod 9170),
leśnictwo Kowalewko, oddział 25g
Fot. 17 Cenne siedlisko leśne sieci NATURA 2000 kwaśna dąbrowa (kod 9190-2),
leśnictwo Las Miejski, oddział 254b
- 305 -
Fot. 12 Lilia złotogłów leśnictwo Las Miejski, oddział 254c
Fot. 13 Pajęcznica gałęzista leśnictwo Orchowo, oddział 283a
- 306 -
Fot. 14 Wiciokrzew tatarski, leśnictwo Las Miejski, oddział 298
Fot. 15 Suchodrzew, leśnictwo Las Miejski, oddział 298
- 308 -
Fot. 18 Cenne siedlisko leśne sieci NATURA 2000, świetlista dąbrowa (kod 91I0),
leśnictwo Orchowo, oddział 281h
Fot. 19 Cenne siedlisko leśne sieci NATURA 2000, łęg olchowy (kod 91EOb),
leśnictwo Orchowo, oddział 277f
- 309 -
Fot. 20 Cenny gatunek naturowy – traszka grzebieniasta
Fot. 21 Gnieźnieńska Kolej Dojazdowa - lokalna atrakcja turystyczna
- 310 -
Fot. 22 Wieża lotniskowa 33. Bazy Lotniczej w Powidzu
Fot. 23 Widok lotniska 33. Bazy Lotniczej w Powidzu
- 311 -
Fot. 24 Archikatedra gnieźnieńska dawniej ….
Fot. 25 Archikatedra gnieźnieńska – stan obecny
- 312 -
Download