SPIS TREÂCI Od Autorów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Pytania, zadania, testy. Zakresy podstawowy i rozszerzony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 I. Astronomiczne podstawy geografii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Ziemia w Uk∏adzie S∏onecznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Ruchy Ziemi i ich nast´pstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 5 6 II. èród∏a informacji geograficznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. BezpoÊrednie i poÊrednie êród∏a informacji geograficznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Mapa. Odwzorowania kartograficzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Pomiary na mapie. Sporzàdzanie wykresów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 11 12 14 III. Ârodowisko przyrodnicze Ziemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Ârodowisko przyrodnicze jako przedmiot badaƒ geograficznych . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Przesz∏oÊç geologiczna Ziemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Budowa Ziemi i wewn´trzne procesy kszta∏tujàce jej powierzchni´ . . . . . . . . . . . . . . . 4. Zewn´trzne procesy kszta∏tujàce powierzchni´ Ziemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Atmosfera i procesy w niej zachodzàce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Hydrosfera i procesy w niej zachodzàce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7. Gleby i biosfera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8. Kl´ski ˝ywio∏owe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 22 22 24 28 36 42 46 48 IV. Zagadnienia spo∏eczno-gospodarcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. LudnoÊç Êwiata i Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Rolnictwo, leÊnictwo i rybo∏ówstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Pozarolnicze dziedziny gospodarki Êwiatowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 49 57 63 V. Cz∏owiek i Êrodowisko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 Model odpowiedzi i schemat punktowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 Arkusze egzaminacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 Arkusz 1 (zakres podstawowy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 Arkusz 2 (zakres rozszerzony) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 Model odpowiedzi i schemat punktowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140 Arkusz 1 (zakres podstawowy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140 Arkusz 2 (zakres rozszerzony) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 3 I. ASTRONOMICZNE PODSTAWY GEOGRAFII 1. Ziemia w Uk∏adzie S∏onecznym 1. Jakie sà ró˝nice mi´dzy gwiazdà a planetà? Zaznacz prawid∏owe zdania. a) Gwiazdy sà widoczne na sklepieniu nieba dzi´ki temu, ˝e emitujà w∏asne Êwiat∏o, planety sà widoczne, poniewa˝ odbijajà Êwiat∏o gwiazd. b) Gwiazdy wchodzà w sk∏ad galaktyk, a planety – nie. c) W centrach gwiazd zachodzà reakcje b´dàce êród∏em emitowanego przez nie promieniowania, we wn´trzach planet nie zachodzà tego rodzaju reakcje. d) Masa gwiazdy jest wielokrotnie wi´ksza od masy planety. e) Gwiazdy sà cia∏ami gazowymi, a planety sà cia∏ami o zró˝nicowanej budowie, cz´sto o twardej powierzchni lub skalistym jàdrze. 2. Poni˝sze cechy planet Uk∏adu S∏onecznego oznacz literami: PZ – jeÊli dotyczà planet grupy ziemskiej, PO – jeÊli dotyczà planet olbrzymich: a) majà twardà powierzchni´ . . . . . . . . . . . . . ; g) sà zbudowane z metalicznego jàdra oraz skalnego p∏aszcza i skorupy . . . . . . . . . . . . . . . . ; b) nie majà twardej powierzchni . . . . . . . . . . . ; c) d) e) f) majà pierÊcienie i liczne ksi´˝yce . . . . . . . . ; majà stosunkowo du˝à g´stoÊç . . . . . . . . . . ; majà stosunkowo niewielkie masy . . . . . . . . ; sà to planety o najwi´kszych masach . . . . . . ; h) majà atmosfery o znacznie ró˝niàcym si´ sk∏adzie chemicznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . ; i) majà atmosfery sk∏adajàce si´ g∏ównie z wodoru, helu, metanu i amoniaku . . . . . . . . . . . 3.R Rozpoznaj, który z opisów dotyczy meteoroidów, a który komet. a) Ma∏e cia∏a niebieskie obiegajàce gwiazd´ po orbitach o cz´sto bardzo wyd∏u˝onych kszta∏tach. Zwykle ich centralna cz´Êç to jàdro zbudowane z materii, z której formowa∏ si´ Uk∏ad S∏oneczny. b) Okruchy skalne, bry∏y ró˝nej wielkoÊci poruszajàce si´ w przestrzeni mi´dzyplanetarnej. Gdy znajdà si´ w zasi´gu oddzia∏ywania pola grawitacyjnego planety sà przyciàgane w kierunku jej powierzchni. Wchodzàc w atmosfer´ Ziemi rozgrzewajà si´ i najcz´Êciej ca∏kowicie spalajà, Êwiecàc. 4. a) b) c) d) e) f) g) h) i) Napisz, czego dotyczà poni˝sze okreÊlenia: miejsce na orbicie, w którym Ziemia jest najbli˝ej S∏oƒca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ; si∏a bezw∏adnoÊci powstajàca w ruchu po okr´gu, powodujàca odchylenie drogi swobodnie poruszajàcych si´ cia∏ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ; moment w ciàgu doby, kiedy S∏oƒce jest najwy˝ej nad horyzontem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ; zjawisko polegajàce na tym, ˝e S∏oƒce nie zachodzi w ciàgu 24 godzin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ; równole˝nik na pó∏kuli po∏udniowej, b´dàcy granicà strefy, w której S∏oƒce góruje w zenicie . . . . . .............................................................................; noc trwajàca d∏u˝ej ni˝ 24 godziny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ; strefa na Ziemi, w której wyst´puje zjawisko dnia i nocy polarnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ; strefa na Ziemi, w której S∏oƒce góruje w zenicie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ; wysokoÊç S∏oƒca nad horyzontem wynoszàca 90° . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 P Y TA N I A , Z A D A N I A , T E S T Y 2. Mapa. Odwzorowania kartograficzne 5. Napisz definicj´ mapy u˝ywajàc podanych terminów: siatka kartograficzna, skala, sygnatury, legenda. 6. Dokoƒcz zdanie: Generalizacja kartograficzna polega na . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ................................................................................. ................................................................................. 7. OkreÊl, czym ró˝ni si´ mapa od planu. 8. WyjaÊnij, dlaczego ˝adna mapa nie przedstawia prawdziwego obrazu Ziemi. 9.R W zdaniach podkreÊl, napisane kursywà, w∏aÊciwe wyrazy lub sformu∏owania: a) Kszta∏t kuli ziemskiej najwierniej odzwierciedla (bry∏a / elipsa / elipsoida obrotowa / geoida / kula). b) Zasadniczà w∏aÊciwoÊcià tej bry∏y jest to, ˝e jej powierzchnia jest w ka˝dym miejscu prostopad∏a do pionu wyznaczonego przez (g´stoÊç ska∏ / promieƒ Ziemi / si∏´ ci´˝koÊci). c) (Niektóre/wszystkie mapy) zniekszta∏cajà przedstawiany fragment kuli ziemskiej. d) Zniekszta∏cenia na mapach dotyczà (zawsze / w niektórych wypadkach) jednoczeÊnie wszystkich trzech parametrów: kàtów, powierzchni i odleg∏oÊci. 10. a) b) c) d) e) W zadaniach podkreÊl, napisane kursywà, w∏aÊciwe wyrazy lub sformu∏owania: W odwzorowaniach azymutalnych (najwi´ksze / najmniejsze) zniekszta∏cenia powstajà w pobli˝u punktu stycznoÊci powierzchni rzutowanej z p∏aszczyznà rzutowania. Za pomocà odwzorowania azymutalnego mo˝na przedstawiç ca∏à (kul´ ziemskà / tylko pó∏kul´). W odwzorowaniach walcowych najmniejsze zniekszta∏cenia powstajà (w pobli˝u / w oddaleniu od) linii stycznoÊci powierzchni rzutowanej z p∏aszczyznà rzutowania. Odwzorowania walcowe (wiernokàtne / wiernopowierzchniowe) znajdujà szerokie zastosowanie w wykonywaniu map dla ˝eglugi i lotnictwa. (Odwzorowania powierzchniowe / odwzorowania sto˝kowe) powstajà w wyniku rzutowania powierzchni geoidy na powierzchni´ bocznà sto˝ka. 11. Opisz w punktach widoczne na rysunkach ró˝nice kszta∏tu i proporcji poszczególnych cz´Êci Ameryki Pó∏nocnej, w odwzorowaniu kartograficznym walcowym i p∏aszczyznowym. 12 II. èród∏a informacji geograficznych 12. Porównaj cechy po∏udników i równole˝ników w zastosowanych obok oraz w zadaniu 11 siatkach kartograficznych z cechami po∏udników i równole˝ników siatki geograficznej. 13. Do wykonania poni˝szej mapy zastosowano odwzorowanie: a) wiernokàtne; b) wiernoodleg∏oÊciowe; c) wiernopowierzchniowe. 14.R Na podstawie mapy synoptycznej opisz w punktach pogod´ panujàcà we Francji. 13 P Y TA N I A , Z A D A N I A , T E S T Y 42. Na przekroju pod∏u˝nym lodowca górskiego w odpowiednim miejscu wpisz jego elementy (j´zor lodowcowy, pole firnowe, poprzeczne szczeliny). 43. Rozpoznaj i podpisz formy utworzone przez lodowiec kontynentalny (làdolód) oraz zaznacz strza∏kà kierunek (S czy N), w którym nast´powa∏o cofanie si´ làdolodu. Rozpoznane formy wpisz w odpowiednie miejsce na rycinie (pradolina, morena czo∏owa, kem, oz, drumliny, sandr). 44.R Rysunek przedstawia przekrój przez zespó∏ form zwiàzanych z postojem làdolodu. Podaj nazwy form oznaczonych literami : A ................................. B ................................. C ................................. 32 D E F ..................................... ..................................... ..................................... III. Ârodowisko przyrodnicze Ziemi 45. Dobierz do opisu formy polodowcowej jej nazw´: A – piaszczysto–˝wirowy pagórek o regularnych kszta∏tach; B – sto˝ki zbudowane z piasku, naniesionego przez wody wyp∏ywajàce spod làdolodu; C – d∏ugie, kr´te pagórki zbudowane z piasku, ˝wiru i gliny, powsta∏e w szczelinach làdolodu; D – kopulasta zaokràglona i bardzo wyg∏adzona wynios∏oÊç skalna ukszta∏towana przez poruszajàcy si´ po niej lodowiec; E – niewielkich rozmiarów pagórki, u∏o˝one prostopadle do czo∏a làdolodu. a) muton; b) ozy; c) drumliny; d) kem; e) sandry. 46. Literami KM oznacz cechy i informacje dotyczàce krajobrazu m∏odoglacjalnego, a literami KS – krajobrazu staroglacjalnego: a) Na powierzchni wyst´pujà pozosta∏oÊci niszczonych form polodowcowych zwiàzane ze zlodowaceniem Odry i Sanu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ; b) Wyst´pujà pokrywy lessowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ; c) Cechuje si´ urozmaiconà rzeêbà powierzchni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ; d) Cechuje si´ niewielkimi wysokoÊciami wzgl´dnymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ; e) Charakterystyczne jest wyst´powanie ró˝nych rodzajów jezior polodowcowych . . . . . . . . . . . . . . ; f) Powsta∏ na skutek procesów niszczàcych wyst´pujàcych na przedpolu lodowca . . . . . . . . . . . . . . ; g) Wyst´pujà du˝e wysokoÊci wzgl´dne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ; h) Formy ukszta∏towania terenu zwiàzane sà ze zlodowaceniem Wis∏y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ; i) D∏ugo dzia∏ajàce procesy niszczàce doprowadzi∏y do zaniku jezior . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ; j) Wyst´puje m.in. na Kaszubach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ; k) Wyst´puje m.in. na Ziemi Lubuskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ; l) Wyst´puje m.in. na Nizinie Âlàskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ; 47. Wykonaj polecenia: a) Wymieƒ trzy przyk∏ady typów jezior polodowcowych najcz´Êciej wyst´pujàcych na Pojezierzu Mazurskim. Krótko opisz, w jaki sposób powsta∏y. b) WyjaÊnij, na czym polega retencyjne znaczenie jezior. 48.R a) Porównaj dolin´ rzeki górskiej z dolinà utworzonà przez lodowiec górski (profil pod∏u˝ny i profil poprzeczny). b) OkreÊl specyfik´ dzia∏alnoÊci rzeki i lodowca, która powoduje zró˝nicowanie cech doliny rzecznej i polodowcowej. 49.R Omów procesy, które doprowadzi∏y do powstania w Polsce wybrze˝y p∏askich i wybrze˝y wysokich. 50.R Rysunek przedstawia formy zwiàzane z wybrze˝em klifowym: 33 I. Astronomiczne podstawy geografii c) czerwcu; lato; grudniu; zima . d) W lecie jest najwy˝sza, w zimie – najni˝sza. W lecie dni sà d∏ugie, noce krótkie, w zimie dni sà krótkie, a noce d∏ugie . e) WysokoÊç S∏oƒca nad horyzontem warunkuje iloÊç energii, która dociera do powierzchni Ziemi. Przy tych samych warunkach atmosferycznych, im wi´ksza wysokoÊç S∏oƒca nad horyzontem, tym wy˝sza temperatura pod∏o˝a, od którego nagrzewa si´ powietrze. Temperatura pod∏o˝a i powietrza ma wp∏yw na powstawanie oÊrodków barycznych kszta∏tujàcych pogod´. D∏ugoÊç dnia decyduje o tym, jak d∏ugo energia s∏oneczna mo˝e bezpoÊrednio oddzia∏ywaç na pod∏o˝e, wp∏ywaç na jego temperatur´ i temperatur´ mas powietrza . Rys. 2 12. a) rysunki , b) . c) – na równiku d∏ugoÊç trwania dnia zawsze jest równa d∏ugoÊci trwania nocy; – na zwrotniku Raka 22 czerwca dzieƒ trwa du˝o d∏u˝ej (odcinek szary) ni˝ noc; takie samo zjawisko ma miejsce na zwrotniku Kozioro˝ca 22 grudnia; – na zwrotniku Raka 22 grudnia noc trwa du˝o d∏u˝ej (odcinek czarny) ni˝ dzieƒ, takie samo zjawi- sko ma miejsce na Zwrotniku Kozioro˝ca 22 czerwca; – ko∏o podbiegunowe pó∏nocne 22 czerwca ca∏y czas jest oÊwietlone, co oznacza, ˝e dzieƒ trwa tam 24 godziny; takie samo zjawisko ma miejsce na kole podbiegunowym po∏udniowym 22 grudnia; – 21 marca i 23 wrzeÊnia d∏ugoÊç dnia jest równa d∏ugoÊci nocy na ca∏ej kuli ziemskiej. 83 II. èród∏a informacji geograficznej 32. 36. . . 37. 33. Za pomocà diagramu kwadratowego mo˝na przedstawiç dane procentowe, a wi´c procent ogó∏u ludnoÊci zamieszkujàcej w poszczególnych kategoriach miast . Liczba urodzeƒ w latach: 1946 – 1950 wzrost; 1950–1957 stabilizacja na najwy˝szym po wojnie poziomie; 1957–1967 spadek; 1967–1983 wzrost z dwukrotnymi, krótkotrwa∏ymi obni˝eniami; 1983 do dziÊ – sta∏y, szybki spadek do wartoÊci najni˝szych po wojnie . Liczba zgonów w latach: 1946–50 wzrost; 1950–67 spadek i stabilizacja na najni˝szym poziomie z kilkoma okresami chwilowego wzrostu; 1967–90 powolny, ale sta∏y wzrost do wartoÊci najwy˝szych po wojnie, z kilkoma okresami niewielkiego spadku, od roku 1991 niewielki spadek . Przyrost naturalny: Wyraêne dwa okresy wy˝ów demograficznych o najwy˝szych wartoÊciach w latach 1950–57 oraz pod koniec lat 70. i na poczàtku lat 80. XX w. Ni˝e demograficzne w po∏owie lat 60. i w latach 90. Obecnie przyrost naturalny jest najni˝szy i osiàga wartoÊci zbli˝one do zera lub ujemne . 38. b), d) . 39.R a) kolejno: AB, CD. b) profil kauzalny (patrz rysunek na nast´pnej stronie) 34. Np. zad. 32, zad. 36 35. . . 40. R Obliczenia: Ró˝nica wysokoÊci w metrach: 720 – 540 = 180; D∏ugoÊç wyciàgu w metrach: 2,3 cm na mapie w skali 1 : 50 000 = 1 150 m = 1,15 km; Spadek terenu: 180 m : 1,15 km = 156 (m/km) . 41.R A – e), B – c) E – d) ; C – c), b), D – f), . 42. Fragmenty wsi i przysió∏ki le˝àce poni˝ej 14 m nad lustrem wody: Solina, Jawor, Polaƒczyk, TeleÊnica Oszwarowa, Zawóz, Wo∏kowyja . 43. Na przyk∏ad: retencyjna (przeciwpowodziowa), rekreacyjna (sporty wodne), wykorzystanie do celów energetycznych (hydroelektrownia) . 89 Zakres podstawowy Zadanie 6. Poni˝sza tabela zawiera dane dotyczàce rocznej sumy opadów w wybranych miejscach Tatr. Przeanalizuj zmiany sumy rocznych opadów wraz ze zmianà wysokoÊci bezwzgl´dnej i okreÊl, od jakiej wysokoÊci wyst´puje zjawisko inwersji opadowej. Suma roczna WyjaÊnij, na czym polega inwersja opadowa i jaka jest Stacja WysokoÊç, opadów, przyczyna wyst´powania tego zjawiska w Tatrach? meteorologiczna w m n.p.m. w mm Zakopane 844 1096 Kuênice 1023 1289 Kasprowy Wierch 1991 1551 Dolina Gàsienicowa 1520 1714 Dolina Pi´ciu Stawów Polskich 1668 1825 Zadanie 7. Kasprowy Wierch dzieli Tatry na le˝àce na zachód od niego Tatry Zachodnie i po∏o˝one na wschód Tatry Wysokie. A. Jakie elementy krajobrazu sà typowe dla Tatr Zachodnich, a jakie dla Tatr Wysokich? B. Jakie sà przyczyny ró˝nic krajobrazowych mi´dzy Tatrami Zachodnimi a Wschodnimi? Zadanie 8. Przeczytaj poni˝szy tekst: W´drujàc szerokà dolinà, zbudowanà ze ska∏ w´glanowych, w charakterystyczny sposób odwadnianà podziemnie, mo˝na dotrzeç do rozleg∏ej hali tatrzaƒskiej. Janusz Chmielowski i Mieczys∏aw Âwierz w przewodniku z 1925 roku pisali o niej: najgwarniejszy zakàtek polskiej cz´Êci Tatr Wysokich. Wiodà z niej liczne szlaki turystyczne. Jeden z nich pozwala dotrzeç na przypominajàcy strzelisty dach koÊcio∏a szczyt, z którego mo˝na podziwiaç liczne plejstoceƒskie jeziora polodowcowe. WÊród nich znajduje si´ jeden z wi´kszych stawów tatrzaƒskich o charakterystycznym zabarwieniu. Korzystajàc z do∏àczonej mapy, rozpoznaj omówione w powy˝szym opisie: a) Dolin´ c) Szczyt b) Hal´ d) Jezioro Zadanie 9. Kilka lat temu pojawi∏ si´ pomys∏ organizowania Zimowej Olimpiady w Tatrach. Wymieƒ korzyÊci i straty jakie poniós∏by ten region w wypadku przeprowadzenia tej imprezy. 119 Zakres podstawowy Numer zadania Maksymalna liczba punktów Oczekiwana odpowiedê 23. A. S∏owiƒski D. Magurski 24. A. Ulicówka – zabudowania po obu stronach drogi. B. Widlica – zabudowania wzd∏u˝ g∏ównej, a nast´pnie rozga∏´ziajàcej si´ drogi. C. Rz´dówka – zabudowania po jednej stronie drogi. D. Owalnica – zabudowania wokó∏ jednego elementu Êrodowiska (np. jeziorka). Za rozpoznanie dwóch typów wsi po . 2 25. a) Województwa z najni˝szà stopà bezrobocia: mazowieckie i ma∏opolskie . Przyczyny: mazowieckie – wiele miejsc pracy oferuje aglomeracja warszawska; ma∏opolskie – wiele miejsc pracy oferuje aglomeracja krakowska, w strukturze zatrudnienia znaczny udzia∏ majà rolnicy, którzy nie utracili miejsc pracy (prowadzà w∏asne gospodarstwa rolne) . b) Województwa z najwy˝szà stopà bezrobocia: warmiƒsko-mazurskie i zachodniopomorskie . Przyczyny: warmiƒsko-mazurskie – brak du˝ych oÊrodków przemys∏owych, upadek PGR-ów; zachodniopomorskie – upadek PGR-ów . 4 26. A. Uzupe∏niony tekst B. Wype∏niona mapa 3 27. A. Wysokokaloryczny, tani w wydobyciu, transporcie i przeróbce, ∏atwy w u˝ytkowaniu, ekologiczny (w niewielkim stopniu zanieczyszcza atmosfer´ w procesie spalania) . B. Holandia dysponuje du˝ymi z∏o˝ami gazu ziemnego, Polska niewielkimi. W naszym kraju w celu pozyskiwania energii wykorzystuje si´ g∏ównie w´giel kamienny, który jest naszym najwa˝niejszym surowcem energetycznym . A) Gospodarka intensywna: . B. Narwiaƒski . . C. Ojcowski . . . 4 4 143