Ostatnie dziesięciolecie XX wieku, to w Polsce
advertisement
Ostatnie dziesięciolecie XX wieku, to w Polsce okres przystosowywania i adaptacji społeczeństwa do nowych warunków politycznych i ekonomicznych. Przełom, jaki nastąpił w 1989 roku w systemie sprawowania władzy oraz układzie stosunków gospodarczych dla większości członków naszego społeczeństwa okazał się dość szokujący, toteż wywołał bardzo wiele specyficznych reakcji, charakterystycznych dla okresów przejściowych. Transformacja systemowa w gospodarce Polski to ogół radykalnych zmian w systemie funkcjonowania gospodarki związanych z przejściem od systemu gospodarki planowanej do gospodarki rynkowej. Transformacja systemowa została zapoczątkowana we wrześniu 1989 roku wraz z powołaniem pierwszego nie komunistycznego rządu w powojennej Polsce na której czele staną T. Mazowiecki. Zmiany w systemie funkcjonowania gospodarki nazwano Programem Balcerowicza- od nazwiska ówczesnego premiera i ministra finansów. Zmierzały one do stworzenia warunków przywrócenia zachwianej kryzysem lat 80. równowagi rynkowej, zahamowania i obniżania galopującej inflacji oraz powszechnego wprowadzenia w gospodarce polskiej mechanizmu rynkowego w ramach takich podstawowych segmentów rynku jak: rynek dóbr i usług, rynek kapitałowy oraz rynek pracy. Wymagało to przeprowadzenia radykalnych zmian w funkcjonowaniu zarówno gospodarki jako całości oraz w funkcjonowaniu poszczególnych podmiotów gospodarczych obecnych na rynku. Sytuacja, jaka powstała w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej w latach 80-ych, jest niemalże unikatem na skalę światową. Transformacja ustrojowa „otworzyła szeroko drzwi” do kapitalizmu oraz zapoczątkowała szereg zmian. Celem zmian, jakie zaczęły się dokonywać w Polsce po 1989 roku, stała się budowa społecznej gospodarki rynkowej. Jej zasadniczymi przesłankami stały się między innymi dominująca własność prywatna oraz konkurencyjne zasady funkcjonowania regulowane przez rozwiązania prawno-instytucjonalne1. Wyczerpanie się możliwości ekstensywnego rozwoju scentralizowanej gospodarki socjalistycznej oznaczało niemożność zaspokojenia przez tę gospodarkę aspiracji społeczeństwa. Wynikające z tego tytułu niezadowolenie znalazło swoje odzwierciedlenie najpierw w niepokojach społecznych, a następnie w wyborach 1989 roku. Dokonana w ich rezultacie zmiana systemu politycznego rozpoczęła realny, długotrwały i skomplikowany proces transformacji ustrojowej, którego celem jest: - wyjście z zapaści cywilizacyjnej, 1 M. Nasiłowski, Transformacja systemowa w Polsce, Wydawnictwo Key Tekst, Warszawa 1995, Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 1 - wejście na drogę wzrostu gospodarczego, - osiągnięcie wysokiej efektywności gospodarowania, - poprawa jakości życia, - wzrost innowacyjności techniczno – technologicznej, - pozbycie się kompleksów niegospodarnego społeczeństwa peryferyjnego. Transformacja ustrojowa w krajach postsocjalistycznych to nie tylko przejście od totalitaryzmu do demokracji i przejście z gospodarki nakazowo – rozdzielczej do gospodarki rynkowej, ale to także zmiana stosunków własnościowych i konieczność znalezienia realnego właściciela dla przedsiębiorstw dawnej gospodarki „uspołecznionej”. Świadomość owej konieczności wyboru stała się w Polsce powszechna2. Wśród elit politycznych i podstawowych grup społecznych dawał się jednak zauważyć dylemat, czy substytutem dotychczasowej własności prywatnej bądź „uspołecznionej” ma być w pełni własność prywatna, własność o charakterze mieszanym, czy też sferę własności „uspołecznionej” należy chronić przed jakąkolwiek prywatyzacją? Ewolucja poglądów jest wyraźna. Początkowo totalitarne państwo, nie mogąc zgodzić się na odstąpienie od dogmatu wyższości społecznej formy własności nad prywatną, zdecydowało się na reformę zmierzającą w kierunku rozwiązań samorządowych. Polegała ona na ogólnym zarysie na zachowaniu nominalnego właściciela państwowego z oddaniem faktycznego władztwa w ręce samorządów pracowniczych. Ponieważ samorząd decydował o kierunkach rozwoju przedsiębiorstwa oraz o podziale zysku, stawał się de facto jego właścicielem. W praktyce tego typu rozwiązanie okazało się jednak nieskuteczne tak z politycznego jak i ekonomicznego punktu widzenia. Z politycznego głównie, dlatego, że spowodowało przeniesienie walki politycznej, która toczyła się w społeczeństwie, na teren zakładów pracy. Poza tym nie złagodziło to presji roszczeniowej załóg pracowniczych, wobec nominalnego właściciela, tj. państwa. Z ekonomicznego punktu widzenia spowodowało to w pewnym zakresie przesunięcie punktu ciężkości z makro- na mikroekonomię. Władztwo jednak samorządów uniemożliwiło podejmowanie przez przedsiębiorstwa długofalowej polityki rozwojowej, wymagającej bieżących wyrzeczeń na rzecz zapewnienia warunków do inwestowanie w firmę. Państwo próbowało temu przeciwdziałać poprzez regulację możliwości wzrostu płac, posługując się systemem podatkowym i wprowadzając dywidendę od części majątku przedsiębiorstwa otrzymanego w postaci funduszu założycielskiego od państwa. W. Adamski, W obliczu prywatyzacji: poparcie i sprzeciw, w: Polacy 90. Konflikt i zmiana. Raport z badań empirycznych. Warszawa 1991. 2 Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 2 Zmiana systemu politycznego stworzyła warunki wdrożenia do gospodarki systemu rynkowego i stopniowego wycofania się państwa z prowadzenia działalności gospodarczej. Prawidłowe funkcjonowanie przedsiębiorstw, tak, aby nastawione były one na rozwój, wymaga, bowiem konkurencyjnego funkcjonowania u wyodrębnienia funkcji właścicielskich, by mogły one zrównoważyć roszczeniowe postulaty pracobiorców. Państwo w tych warunkach może się ograniczyć do stworzenia prawnych ram funkcjonowania gospodarki oraz do występowania w roli arbitra przy sporach zbiorowych między pracodawcami i pracobiorcami, szczególnie przy braku równowagi w pozycji ich obu lub gdyby wymagał tego ważny interes ogólnospołeczny. Upowszechniało się przekonanie, że droga do realizacji nowego systemu ekonomicznego wiedzie między innymi przez prywatyzację przedsiębiorstw państwowych. W celu sprywatyzowania przedsiębiorstw, które pozostały w gestii państwa, Sejm uchwalił ustawę o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych 3 (dalej będzie nazywana p.p.p.), oraz znowelizował ustawę o przedsiębiorstwach państwowych4 (p.p.), wprowadzające do niej przesłanki, po których spełnieniu organ założycielski mógłby zlikwidować przedsiębiorstwo państwowe. Opierając się na tych ustawach, wyróżniono następujące „ścieżki” przekształceń własnościowych: 1. Komercjalizację, polegającą na przekształceniu p.p. w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa (j.s.s.p.), która powinna być sprywatyzowana przez ministra ds. przekształceń własnościowych w ciągu dwóch lat od daty przekształcenia 2. Likwidację w celu prywatyzacji (z art. 37 ustawy p.p.p.), gdzie mienie zlikwidowanego przedsiębiorstwa może być: a. Sprzedane b. Oddane do odpłatnego korzystania „spółce pracowniczej” (tzw. leasing) z opcją lub bez 3. Likwidację z powodów ekonomicznych, gdzie głównym zadaniem likwidatora jest pokrycie zobowiązań ciążących na likwidowanym p.p., a ewentualne mienie pozostałe po likwidacji może być wniesione do spółki 4. Sprzedaż przedsiębiorstwa w całości bez likwidacji (art. 18 ust. p.p.) Przewidziano także wdrożenie programu powszechnej prywatyzacji, w ramach, którego około 600 dużych przedsiębiorstw zostałoby przekształconych tzw. Narodowy, funduszem Inwestycyjnym, z którego to funduszu otrzymaliby swoje Ustawa z dnia 13.07.1970 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. Nr 51, poz. 298). Ustawa z dnia 25.09.1991 r. o przedsiębiorstwach państwowych (jednolity tekst: Dz. U. Z dnia 07.03.1991 r., poz. Nr 18 i nr 75, poz. 329, nr 101, poz. 444, nr 107, poz. 464). 3 4 Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 3 udziały wszyscy dorośli obywatele Rzeczypospolitej. Byłaby to forma akcjonariatu obywatelskiego, realizowanego w sposób pośredni poprzez udział w funduszach inwestycyjnych. Forma ta jest dość powszechna na Zachodzie ze względu na zmniejszenie ryzyka związanego z inwestycjami kapitałowymi5. Cztery lata od uchwalenia ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, przekształcenia własnościowe objęły w Polsce, do 1993 roku, 2334 przedsiębiorstwa państwowe. Zdecydowanie najbardziej efektywna w znaczeniu ilościowym okazała się ścieżka likwidacyjna, którą do 1993 roku przeszły 1824 przedsiębiorstwa. Podstawowym sposobem przekształcenia w ramach procedury likwidacyjnej było przeznaczenie przedsiębiorstwa do likwidacji upadłościowej poprzez sprzedaż całości lub części majątku (995 przedsiębiorstw), 829 przedsiębiorstw przeznaczono do dzierżawy, leasingu przez spółki pracownicze. Spośród 1824 przedsiębiorstw 826 zniknęło już z rejestru przedsiębiorstw państwowych. Metodą kapitałową do końca 1992 roku przekształcono 510 przedsiębiorstw w jednostkowe spółki Skarbu państwa, z tego 202 j.s.s.p. skierowano do programu powszechnej prywatyzacji 220 j.s.s.p. czeka na decyzje o indywidualnej prywatyzacji, a 88 sprzedano indywidualnym właścicielom. W sumie procesom prywatyzacji w Polsce podda się około 8500 przedsiębiorstw państwowych. Do roku 1993 w różnych fazach przekształceń własnościowych znalazło się, co czwarte polskie przedsiębiorstwo, ale tylko, co dziesiątemu udało się zmienić faktycznie właściciela. Dominującą „ścieżką” przekształceń była likwidacja w celu oddania do odpłatnego korzystania spółkom pracowniczym oraz likwidacja z powodów ekonomicznych. Proces prywatyzacji kapitałowej, polegający na sprzedaży przedstawionych dylematów zależy przede wszystkim od systemu uznawanych wartości społecznych, pożądanego ustroju gospodarczego oraz doraźnych bądź perspektywicznych interesów grupowych. Zagadnieniu temu, w polskiej literaturze socjologicznej, poświęcono stosunkowo dużo miejsca.6 . Prywatyzacja przedsiębiorstw spowodowała spadek liczby osób czynnych zawodowo, gdyż duża część pracujących przeszła na wcześniejszą emeryturę. Transformacja przyniosła ze sobą zmiany w podziale społeczeństwa polskiego na klasę robotniczą i chłopską. Po 1989 roku wyróżniono 3 klasy: Klasa wyższa - obejmowała właścicieli i dyrektorów wielkich przedsiębiorstw, członków R. Szulc, Prawne podstawy i ekonomiczne determinanty prywatyzacji w Polsce w świetle dotychczasowych doświadczeń, w: problemy prywatyzacji i restrukturyzacji przemysłu w Polsce, Poznań 1993 6 E. Wnuk – Lipiński, Rozpad połowiczny. Szkice z socjologii transformacji ustrojowej, Warszawa 1991 5 Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 4 rządu, parlamentarzystów, artystów, doradców prawnych i finansowych oraz ekspertów różnych dziedzin, klasa średnia - obejmowała średnich i drobnych przedsiębiorców, rzemieślników, kupców, wykwalifikowanych robotników oraz większość inteligencji z wyższym wykształceniem klasa niższa - obejmowała rolników indywidualnych, robotników niewykwalifikowanych oraz bezrobotnych. Wyróżniono także grupę under class składającą się z ludności miejskiej niedostosowanej społecznie, czyli przestępców utrzymujących się z zasiłków i pomocy organizacji charytatywnych. Procesy inflacyjne w Polsce mają znacznie dłuższą genezę, niż postępująca transformacja systemowa. Same pojęcie inflacji było już doskonale znane społeczeństwu gospodarki socjalistycznej. Zwracano uwagę na jej specyfikę, czyli dualny charakter. Polegał on na występowaniu obok inflacji otwartej, również inflacji tłumionej. Pierwsza podobnie jak to jest w krajach o gospodarkach rynkowych, związana była z ogólnym wzrostem poziomu cen, natomiast ta druga wyrażała typowe dla gospodarek centralnie planowanych niedobory. Miało to zresztą niebagatelny wpływ na politykę stabilizacyjną początkowego okresu transformacji, która musiała rozwiązać nie tylko sprawę stabilizacji poziomu cen, ale jednocześnie eliminację niedoborów. Dzisiaj inflacja definiowana jest jako: proces wzrostu ogólnego poziomu cen lub jako: rozciągnięty w czasie proces topnienia realnej wartości jednostki pieniężnej. Nowa Encyklopedia PWN podaje, że jest to: stały wzrost przeciętnego poziomu cen. Przeciętny poziom cen jest konstrukcją statystyczną ,którą w pewnym przybliżeniu można traktować jako średni ważoną cen wybranego koszyka dóbr i usług konsumpcyjnych, wtedy miarą inflacji jest wskaźnik cen detalicznych. Wskaźnik ten wyraża zmiany przeciętne poziomu cen, które gospodarstwa domowe płacą za dobra i usługi. Procentowy wzrost wskaźnika cen detalicznych w skali roku (stopa inflacji) jest najczęściej stosowanym miernikiem inflacji. Stopa inflacji zależy nie tylko od procentowych zmian cen pewnej liczby realnych dóbr i usług, lecz także od znaczenia przydatnego każdemu dobru i każdej usłudze, odpowiadającego ich udziałowi w całkowitych wydatkach przeciętnego gospodarstwa domowego 7. Wzrost stopy inflacji, o czym była mowa wcześniej, można było obserwować już od połowy lat osiemdziesiątych. Jednak dopiero w drugiej połowie 1989 r. stopa inflacji zaczęła wykazywać bardzo szybką tendencję wzrostową , nazywaną 7 Nowa Encyklopedia PWN, wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995, Tom 3, Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 5 ówcześnie hiperinflacją. I tak, w lutym 1990 r., inflacja mierzona dwunastomiesięcznym wskaźnikiem cen, towarów i usług konsumpcyjnych osiągnęła maksymalne, czterocyfrowe rozmiary i wynosiła 1275%. Pociągnęło to za sobą skrajne niezrównoważenie gospodarki, recesję oraz wzrost zadłużenia zagranicznego. Podsumowując powyższe rozważania można powiedzieć, że sytuacja wyjściowa w 1989 r., czyli poprzedzająca procesy transformacji, charakteryzowała się źle funkcjonującym systemem nakazowo-rozdzielczym oraz wadliwą strukturą gospodarki z nasilającą się inflacją przechodzącą w hiperinflację , nierównowagą gospodarczą , czego wyrazem było występowanie niedoborów, recesji oraz dużego zadłużenia zagranicznego. Za najważniejsze przyczyny inflacji w polskiej gospodarce uważa się m.in.: ciągły wzrost globalnego popytu, wyprzedzający wzrost możliwości podażowych gospodarki, co związane jest z odziedziczoną strukturą aparatu produkcyjnego i samej produkcji, struktur własnościowych i instytucjonalnych oraz wysokim stopniem monopolizacji8, jak i deficytem budżetowym będącym najczęstszym i najsilniej działającym źródłem nadającym gospodarce stałej tendencji inflacyjnej. Inflacja szczególnie na początku przemian ustrojowych była zjawiskiem niekorzystnym dla gospodarki. Dlatego tak ważne jest przeciwdziałanie jej szkodliwym skutkom. W tej sytuacji opracowano i przyjęto do realizacji radykalny program zmian, w którym ważną rolę przypisano polityce pieniężnej banku centralnego. Jego głównym celem, zgodnie z Konstytucją Rzeczpospolitej Polskiej, było stopniowe obniżanie inflacji. Stworzono, w związku z tym program stabilizacyjny, który wdrażany był od początku 1990 r. i sprowadzał się do: zrównoważenia budżetu oraz zasadniczego ograniczania, a wielu przypadkach zniesienia dotacji państwa. Na równoważenie budżetu wpłynąć także miała dyscyplina fiskalna, polegająca na zakazie zaciągania nie oprocentowanego kredytu na pokrycie deficytu w banku centralnym, liberalizacji cen i zmiany cen względnych, zwłaszcza nośników energii, usług komunikacyjnych i mieszkaniowych oraz produktów dotowanych, kontroli wzrostu płac nominalnych przy mechanizmie częściowej ich indeksacji, wprowadzenia wewnętrznej wymienialności złotego i ujednolicenia kursu walutowego, który miał odgrywać rolę stabilizatora całego programu. W trakcie budowy gospodarki rynkowej od roku 1989, który by początkiem kryzysu polityczno-gospodarczego w Polsce, dzięki programowi stabilizacyjnemu osiągnięto Problematyka podstawowych źródeł inflacjogennych zaprezentowana w M. Nasiłowski Transformacja systemowa w Polsce, Wyd. Key Text, Warszawa 1995, 8 Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 6 pierwsze sukcesy. Począwszy od 1992 r. nastąpi szybki wzrost gospodarczy połączony ze spadkiem inflacji. Postępowa prywatyzacja i restrukturyzacja gospodarki, a procesom tym towarzyszył rozwój wielu segmentów i instytucji transformującej się gospodarki. Nastąpiło przyspieszenie reform systemowych w zakresie decentralizacji struktur państwa, finansów publicznych, systemu emerytalno-rentowego i ochrony zdrowia oraz restrukturyzacji gospodarki. Zaczynał być widoczny wzrost koniunktury na rynku. Tym wszystkim pozytywnym procesom towarzyszyły jednak zjawiska zdecydowanie negatywne, takie jak np. widoczny od przełomu lat 1995/1996 zbyt szybki wzrost popytu wewnętrznego w stosunku do PKB, spowodowany szybkim wzrostem płac realnych i akcji kredytowej oraz relatywnie wysokim deficytem budżetowym. W efekcie gospodarka rozwijała się w warunkach szybko narastającego deficytu obrotów towarowych i bieżących bilansu płatniczego. Dalsze utrzymanie wysokiej dynamiki wzrostu gospodarczego zostało uwarunkowane zmniejszeniem nierównowagi zewnętrznej. Warunki, w których NBP realizował politykę pieniężna w okresie 1989-1997, można podzielić na dwie kategorie: obiektywne i subiektywne. Podstawowym, obiektywnym uwarunkowaniem omawianego okresu było to, że NBP prowadził politykę w sytuacji wyjątkowej niepewności, wynikającej ze zmian związanych z transformacją systemową. Drugim obiektywnym ze zmian związanych z transformacja systemową uwarunkowaniem wewnętrznym był niski wyjściowy stopień monetyzacji w Polsce, który oznacza przede wszystkim wyższy wpływ deficytu budżetowego na inflację. Dlatego też podstawowym celem polityki tamtego okresu było dalsze ograniczanie procesów inflacyjnych, dających się zauważyć w polskiej gospodarce. Były one w dużej mierze rezultatem szybszego wzrostu popytu wewnętrznego (konsumpcyjnego, inwestycyjnego, rządowego) w stosunku do PKB. Sytuacja taka była powodem zwiększenia restrykcyjności polityki banku centralnego, mającej na celu zahamowanie dynamiki popytu wewnętrznego, jako głównego czynnika powodującego inflację . W efekcie podjętych działań spadła ona w roku 1998 do poziomu jednocyfrowego i wynosiła 9,9%. Tak niską inflację zanotowano po raz pierwszy od wielu lat. Ograniczenia subiektywne odnieść można głównie do zakresu niezależności banku centralnego oraz zakresu koordynacji polityki rządu i NBP. W tym bowiem okresie organy wykonawcze i ustawodawcze ingerowały zarówno w sferę ustalania celów polityki banku centralnego, jak i instrumentów jej realizacji. Kolejnym uwarunkowaniem, w jakich NBP prowadzi swoją politykę , Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 7 by kierunek i sposób prowadzenia polityki przez rząd. W omawianym okresie polityka ta nie sprzyjała skutecznej realizacji celu polityki pieniężnej. Rząd reagował też negatywnie na większość propozycji wysuwanych przez NBP (m.in. dotyczących ograniczenia deficytu budżetowego oraz sposobu jego finansowania, itp.) Miało to poważny wpływ na strategię realizacji polityki pieniężnej, przyjętej przez NBP. Bank centralny, chcąc zrealizować swój ustawowy cel, jakim jest walka z inflacją , musiał opracować długofalowy sposób działania. Strategii takich w całym okresie przekształceń ustrojowych przygotowano kilka. W początkowym okresie transformacji, czyli w latach 19901991, była to strategia kontroli kursu walutowego. Sztywny kurs walutowy odegrał wówczas czołową rolę w tłumieniu inflacji. Jednak o potrzebie odejścia od niego przesądziła jego nieskuteczność w ograniczeniu tempa wzrostu cen. W latach 1992- 1997 bank centralny stosował strategię elastyczną , której podstawowym celem, obok celów cząstkowych, takich jak ustalanie stóp procentowych i podaży pieniądza, było obniżanie inflacji. Od 1998 r. polityka pieniężna realizowana jest jednak w nowych ramach prawnych i instytucjonalnych. Konstytucja wraz z Ustawą o Narodowym Banku Polskim określają na nowo organy banku centralnego i ich kompetencje. Powołany został także nowy organ, a mianowicie Rada Polityki Pieniężnej, co było zresztą związane z dostosowaniem wymogów prawa polskiego do standardów obowiązujących w większości państw członkowskich Unii Europejskiej, w których decyzje w sprawie polityki pieniężnej podejmowane są kolektywnie, a nie jednoosobowo, przez prezesa banku centralnego. Sposób przechodzenia do gospodarki rynkowej ma wpływ na ukształtowanie ostatecznego modelu gospodarki. Potrzebne jest zrozumienie zależności społecznych i ekonomicznych, aby osiągnąć rozwój wielowymiarowy. Błędem polskiej transformacji było wiec traktowanie rozwoju w kategoriach makroekonomicznych. Przemiany transformacyjne wymagają bowiem tworzenia nowych instytucji społecznych, warunków kulturowych, etyki, szacunku do umów i kapitału ludzkiego. Nie można przenosić instytucji z ustępującego porządku społeczno-gospodarczego do tworzonego od podstaw, gdyż stanowią one historyczną całość. Ponadto Polska jako kraj postkomunistyczny nie powinna powielać neoliberalnych rozwiązań krajów demokracji zachodniej, które wykazują brak wrażliwości na koszty społeczne. Przekształcenia ekonomiczne wymagały tu konsensusu pomiędzy grupami społecznymi, aby ograniczyć nierówności społeczne. Ludzie mają potrzebę podmiotowości, wpływu na otaczającą ich rzeczywistość, Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 8 dlatego przekształcenia systemowe powinny mieć wymiar polityczny, łączący się z przyznawaniem praw, tworzeniem nowych postaw, jak i ekonomiczno-społeczny, związany z budowaniem instytucji ekonomicznych i społecznych, dopuszczających jak największą liczbę obywateli do działań i korzyści gospodarczych. Pokusa liberalna, panująca na początku transformacji, groziła wchłonięciem państwa i społeczeństwa przez rynek. Tymczasem gospodarka rynkowa jest efektywna, jeśli jest substytutem instytucji publicznych i demokracji. W okresie transformacji państwo nie jest w stanie artykułować potrzeb kraju, stąd przestało być punktem odniesienia za równo polityków, przedsiębiorców jak i obywateli. Je śli społeczeństwo działa poza instytucją państwa, wtedy, gdy państwo nie spełnia swoich funkcji i oczekiwań, tworzą się sieci powiązań oligarchicznych. Rozczarowanie społeczne prowadzi do degradacji kapitału społecznego i brak konsensusu blokuje formowanie się państwa pojmowanego jako dobro wspólne. Owocuje to marginalizacją grup społecznych, a brak wiary w powodzenie życiowe skłania do tworzenia patologicznych mechanizmów, korupcji. Tymczasem epoka postindustrialna oparta jest na współdziałaniu szerokich grup ludzi, ponieważ problemy ekonomiczne i społeczne są tak ze sobą powiązane, że nie jest w stanie rozwiązać ich pojedyncza instytucja, czy człowiek w pojedynkę. Sztuką transformacji jest więc powoływanie takich instytucji, które byłyby podstawą tworzenia kapitału społecznego. Bibliografia: 1. M. Nasiłowski, Transformacja systemowa w Polsce, Wydawnictwo Key 2. 3. 4. Tekst, Warszawa 1995 W. Adamski, W obliczu prywatyzacji: poparcie i sprzeciw, w: Polacy 90. Konflikt i zmiana. Raport z badań empirycznych. Warszawa 1991 Ustawa z dnia 13.07.1970 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. Nr 51, poz. 298) Ustawa z dnia 25.09.1991 r. o przedsiębiorstwach państwowych Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 9 5. R. Szulc, Prawne podstawy i ekonomiczne determinanty prywatyzacji w 6. 7. 8. Polsce w świetle dotychczasowych doświadczeń, w: problemy prywatyzacji i restrukturyzacji przemysłu w Polsce, Poznań 1993 E. Wnuk – Lipiński, Rozpad połowiczny. Szkice z socjologii transformacji ustrojowej, Warszawa 1991 Nowa Encyklopedia PWN, wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995 M. Nasiłowski Transformacja systemowa w Polsce, Wyd. Key Text, Warszawa 1995 Szukasz gotowej pracy ? To pewna droga do poważnych kłopotów. Plagiat jest przestępstwem ! Nie ryzykuj ! Nie warto ! Powierz swoje sprawy profesjonalistom. 10
