Słowniczek pojęć trudnych i skrótów

Słownik pojęć i skrótów
1
1
Słownik pojęć i skrótów
A
Abakawir (ABC) – Ziagen - nukleozydowy inhibitor odwrotnej transkryptazy
ACTG - AIDS Clinical Trials Group
– (Zespół Badań Klinicznych nad AIDS): sieć
obejmująca wiele
ośrodków klinicznych w USA. Zadaniem wchodzących w jej skład jednostek jest prowadzenie badań nad nowymi
lekami i opracowywania strategii leczenia dorosłych i dzieci zakażonych HIV. Sieć jest sponsorowana i zarządzana
przez Narodowy Instytut Alergii i Chorób Zakaźnych (National Institute of Allergy and Infectious Diseases – NIAID).
Została utworzona w roku 1987 i jest największą tego rodzaju organizacją na świecie.
Agenerase – nazwa handlowa amprenawiru (APV) – inhibitora proteazy HIV.
AIDS- Acquired Immunodeficiency Syndrome
(Zespół nabytego upośledzenia odporności): końcowe
stadium choroby będącej skutkiem zakażenia HIV, charakteryzującego się upośledzeniem układu
immunologicznego i występowaniem trudnych do leczenia infekcji oportunistycznych i nowotworów: ¨
klasyfikacja stadiów infekcji HIV.
Amprenavir (APV) – Agenerase – inhibitor proteazy HIV.
Amylaza: enzym uczestniczący w rozkładaniu cukrów, obecny m. in. w soku trzustkowym; podwyższoną aktywność amylazy
stwierdza się na przykład w zapaleniu trzustki.
Anemia: zmniejszenie zdolności krwi do przenoszenia tlenu spowodowane niskim stężeniem hemoglobiny lub zmniejszoną
ilością krwinek czerwonych. Występuje po dużej utracie krwi lub w wyniku niedostatecznego tworzenia się krwinek
czerwonych lub hemoglobiny. Objawami anemii są osłabienie i poczucie zmęczenia.
Antagonizm: działanie przeciwstawne, znoszące się nawzajem.
Antygen: substancja obca, będąca często składnikiem drobnoustrojów, stymulująca odpowiedź immunologiczną organizmu,
humoralną (produkcję przeciwciał) i / lub komórkową.
Aptivus – nazwa handlowa tipranawiru (TPV) – inhibitora proteazy HIV.
Atazanavir (ATV) – Reyataz – inhibitor proteazy HIV.
Atripla – lek zawierający w jednej tabletce 3 leki: tenofowir, emtricitabinę i efawirenz.
B
bDNA- branched DNA - (test rozgałęzionego DNA) – jedna z metod oznaczania ilości kopii RNA lub DNA HIV.
Bilirubina:
żółtawy barwnik pochodzący przede wszystkim z rozpadu starzejących się krwinek czerwonych, usuwanych z
krążenia i niszczonych, co jest zjawiskiem normalnej wymiany tych krwinek. W warunkach prawidłowych bilirubina
jest przetwarzana i wydalana z organizmu przez wątrobę. Zbyt duże stężenie bilirubiny w surowicy krwi
(hiperbilirubinemia) objawia się żółtaczką (zażółceniem skóry i białkówek oczu) i wskazuje na uszkodzenie wątroby.
Biopsja: pobranie małej próbki komórek lub tkanek, mieszczącej się w świetle nakłuwającej igły, do badań pod mikroskopem
lub badań mikrobiologicznych; dokonywana np. dla oceny zmian w wątrobie, ale także w innych narządach i tkankach.
C
CD4 (receptor CD4): białko, którego obecność na powierzchni komórki pozwala wirusowy HIV przyłączyć się do niej, a
potem w nią wniknąć; receptory CD4 obecne są na powierzchni – między innymi – limfocytów pomocniczych T,
makrofagów, komórek dendrytycznych.
CDC – Centers for Disease Control and Prevention
(Ośrodki Kontroli Chorób i Zapobiegania) – federalna
agencja zdrowia publicznego w USA, monitorująca występowanie chorób zakaźnych i innych, badająca ich
Krajowe Centrum ds. AIDS
Słownik pojęć i skrótów
2
2
epidemiologię, opracowująca sposoby zapobiegania; CDC przyczyniło się do poznania dróg przenoszenia krótko po
pojawieniu się AIDS, tworzy klasyfikacje stadiów infekcji HIV, zalecenia dotyczące profilaktyki infekcji
oportunistycznych, profilaktyki po ekspozycji na HIV itp.
Cholesterol: substancja tłuszczowa w tkankach, ważny składnik błon komórkowych i osłonek nerwów; istnieją dwa główne
typy cholesterolu we krwi: LDL (ang. low density lipoprotein), uważany za czynnik ryzyka dla chorób serca i HDL
(ang. high-density lipoprotein), chroniący przed chorobami serca.
CMV – wirus cytomegalii; wirus należący do rodziny Hermes, często występujący u osób zdrowych, nie powodując żadnych
objawów; u osób z upośledzeniem odporności (przy licznie komórek CD4 < 50/μl) może powodować poważne
choroby, najczęściej zapalenie siatkówki oka, niekiedy też zapalenia płuc, jelit, mózgu.
Combivir – lek łączący w jednej tabletce zydowudynę i lamiwudynę.
Crixivan – nazwa handlowa indinawiru (IDV) – inhibitora proteazy.
D
d4T: stawudyna – Zerit – nukleozydowy inhibitor odwrotnej transkryptazy.
Darunawir (TMC 114) – Prezista – inhibitor proteazy HIV.
ddC: didanosina – Videx – nukleozydowy inhibitor odwrotnej transkryptazy.
ddC: zalcitabina – Hivid – nukleozydowy inhibitor odwrotnej transkryptazy.
delawirydyna (DLV) – Resriptor – nienukleozydowy inhibitor odwrotnej transkryptazy, zarejestrowany tylko w USA.
E
Efawirenz (EFV) – Stocrin (Sustiva) – nienukleozydowy inhibitor odwrotnej transkryptazy.
ELISA – enzyme-linked immunosorbent assay: test immunoenzymatyczny, używany najczęściej w poszukiwaniu
przeciwciał przeciwko wirusowi HIV w surowicy pacjenta. Dodatni wynik testu wymaga powtórzenia i jeśli znów jest
dodatni, potwierdzenia testem Western blot. Dopiero dodatni wynik tego testu pozwala na rozpoznanie zakażenia HIV
u badanej osoby.
Emtricitabina (FTC) – Emtriva – nukleozydowy inhibitor odwrotnej transkryptazy.
Enfuwirtyd (T-20) – Fuzeon – inhibitor fuzji (wniknięcia) wirusa HIV do wrażliwych komórek, jedyny lek stosowany w
iniekcjach.
Epivir – jedna z nazw handlowych lamiwudyny (3TC), nukleozydowego inhibitora odwrotnej transkryptazy.
Eradykacja: całkowite usunięcie drobnoustroju (np. HIV) z organizmu, także z krwi i innych rezerwuarów tkankowych.
F
FDA - Food and Drug Administration –
(Agencja do Spraw Żywności i Leków): agencja federalna w USA, której
powierzona jest kontrola nad badaniami, promocją oraz sprzedażą leków i żywności. Zadaniem Agencji jest także
rejestracja nowych leków poprzedzona oceną ich skuteczności i bezpieczeństwa, a także nadzór nad ich stosowaniem.
Fenotyp:
zespół cech organizmu (np. anatomicznych, fizjologicznych); stanowi wynik współdziałania ¨ genotypu i
warunków środowiska.
Fosamprenawir – Lexiva – inhibitor proteazy HIV, który zastąpił amprenawir.
Fortovase (SQV) – nazwa handlowa jednej z postaci sakwinaviru – inhibitora proteazy HIV, wycofywana z użycia.
Krajowe Centrum ds. AIDS
Słownik pojęć i skrótów
3
3
Fuzeon – nazwa handlowa pierwszego leku należącego do grupy inhibitorów fuzji, enfuwirtydu (T-20).
G
Gen: podstawowa jednostka, w której zapisana jest forma i funkcja komórek lub organizmu; w bardziej potocznym rozumieniu
gen jest odcinkiem DNA (lub u niektórych wirusów – RNA). warunkującym wystąpienie określonej cechy organizmu,
np. koloru oczu; geny są przekazywane potomstwu i decydują o wszystkich dziedzicznych właściwościach organizmu.
Genotyp:
H
zespół wszystkich genów organizmu, warunkujący jego właściwości dziedziczne; charakterystyczny dla danego
organizmu; w czasie rozwoju osobniczego pod wpływem genotypu i czynników zewnętrznych wytwarza się ¨ fenotyp.
HAART: (ang. higly active antiretroviral therapy)
– (wysoce aktywna terapia antyretrowirusowa), termin
używany najczęściej na określenie skojarzenia zawierającego 2 NRTI (nukleozydowe inhibitory odwrotnej
transkryptazy) i 1 IP (inhibitor proteazy HIV).
HAV: (ang. hepatitis A virus) – wirus powodujący zapalenie wątroby typu A.
HBV: (ang. hepatitis B virus) – wirus powodujący zapalenie wątroby typu B.
HCV: (ang. hepatitis C virus) – wirus powodujący zapalenie wątroby typu C.
Hemofilia: dziedziczna choroba dotycząca chłopców, polegająca na niedoborze czynników krzepnięcia. Prowadzić to
może do potencjalnie niebezpiecznych krwawień.
Hematuria: obecność krwi w moczu.
Hemoglobina: zawarty w krwinkach czerwonych, zawierający żelazo, barwnik krwi, który służy do transportu tlenu z
płuc do tkanek. Stężenie hemoglobiny obniżone jest np. w anemii.
Hepatomegalia: powiększenie wątroby.
Hepatotoksyczność: działanie toksyczne (szkodliwe) różnych substancji na wątrobę, np. alkoholu, niektórych leków.
Hiperglikemia: nadmiernie wysoki poziom cukru (glukozy) we krwi.
Hiperlipidemia: nadmiernie wysoki poziom tłuszczów ( np. cholesterolu, triglicerydów) we krwi.
HIV: (ang. human immunodeficiency virus),
(ludzki wirus upośledzenia odporności): jeden z grupy wirusów
powodujących upośledzenie układu immunologicznego, występujących powszechnie wśród małp naczelnych i innych
ssaków. Znane są dwa ludzkie wirusy upośledzenia odporności: HIV-1, zidentyfikowany w roku 1983, będący główną
przyczyną AIDS na świecie oraz wirus HIV-2, odkryty w roku 1986, występujący przede wszystkim na obszarach Afryki
Zachodniej, rzadziej prowadzący do AIDS.
Hivid
(ddC) – nazwa handlowa zalcytabiny, nukleozydowego inhibitora odwrotnej transkryptazy, obecnie wycofywanego z
użycia.
I
Immunoglobuliny:
białka produkowane przez komórki plazmatyczne, pochodzące ze znajdujących się we krwi i
tkankach limfocytów B. Wszystkie przeciwciała są immunoglobulinami, produkowanymi w odpowiedzi na antygeny
drobnoustrojów, które przedostały się do organizmu.
Indinawir (IDV) – Crixivan – inhibitor proteazy HIV.
Infekcje oportunistyczne:
zakażenia, które nie stanowią zagrożenia dla osób ze sprawnym układem
odpornościowym, stwarzające niebezpieczeństwo dla osób zakażonych HIV z obniżoną liczbą komórek CD4.
Przykładami infekcji oportunistycznych są Mycobacterium avium complex, Toxoplasma gondii i inne.
Integraza:
enzym wirusa HIV umożliwiający włączenie przepisanego na DNA materiału genetycznego wirusa do
chromosomów komórki gospodarza. Hamowanie aktywności integrazy wydaje się obiecującym celem dla nowych
leków antyretrowirusowych, choć wiąże się z wieloma trudnościami. Trwa poszukiwanie leków hamujących aktywność
tego enzymu.
Krajowe Centrum ds. AIDS
Słownik pojęć i skrótów
4
4
Interakcja leków:
wzajemne oddziaływanie na siebie dwóch lub więcej leków. Wpływ ten może być antagonistyczny
(znoszący nawzajem swoje działanie) lub synergistyczny (wzmacniający działanie jednego lub więcej przyjmowanych
równocześnie leków), co w niektórych przypadkach może spowodować nawet skutek śmiertelny. Ryzyko wystąpienia
niepożądanych interakcji wzrasta wraz ze zwiększaniem się liczby przyjmowanych leków. Nie wszystkie leki wchodzą
w interakcje, niektóre można kojarzyć bez niekorzystnego efektu.
Invirase -
(SQV) – nazwa handlowa pierwszej postaci sakwinaviru – inhibitora proteazy HIV, obecnie stosowana wraz z
ritonawirem.
In vitro: (łac.) wykazanie działania, np. leku, w warunkach doświadczalnych, dosłownie „w szkle”.
In vivo: (łac.) wykazanie działania, np. leku, w żywym organizmie.
K
Kaletra – nazwa handlowa lopinawiru wzmacnianego niewielką dawką ritonawiru.
Kivexa – połączenie w jednej tabletce dwóch nukleozydowych inhibitorów odwrotnej transkryptazy: lamiwudyny i abakawiru.
Klasyfikacja stadiów infekcji HIV: opracowana przez CDC w roku 1992 do celów nadzoru epidemiologicznego i
obowiązująca obecnie, a dotycząca pacjentów nieleczonych HAART:
KRYTERIA KLINICZNE
KR
KRYTERIA
LABORATORYJNE
(komórki CD4+)
1. > 500/ml (> 29%)
2. 200 - 499/ml (14- 28%)
3. < 200/ml (< 14%)
A
B
C
bezobjawowa,
ostra (pierwotna) infekcja HIV lub PGL*
choroba objawowa, stany
nie należące do A lub C
choroby wskaźnikowe AIDS
A1
A2
A3
B1
B2
B3
C1
C2
C3
* PGL- ang. persistent generalized lymphadenopathy - przetrwała uogólniona limfadenopatia.
Kategoria kliniczna A
1.
2.
3.
bezobjawowe zakażenie HIV
przetrwała uogólniona
limfadenopatia
ostra (pierwotna) infekcja HIV
(ostra choroba retrowirusowa) z
towarzyszącymi objawami lub
ostra infekcja HIV w wywiadzie.
Kategoria kliniczna C
Kategoria kliniczna B
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
objawy ogólne, jeśli nie mogą zostać
przypisane żadnej określonej chorobie
i utrzymują się przynajmniej przez
miesiąc, jak gorączka > 38,5oC lub
biegunka utrzymująca się ≥ 1 miesiąc
choroby zapalne miednicy, szczególnie
gdy powikłane są ropniami jajników
lub jajowodów
angiomatosis bacillaris
kandydoza jamy ustnej lub pochwy
(przewlekle nawracająca lub źle
reagująca na leczenie)
dysplazja, rak szyjki macicy (in situ)
infekcja Herpes zoster ( > 2
dermatomy, > 2 epizody)
idiopatyczna czerwienica
trombocytopeniczna
listerioza
leukoplakia włochata jamy ustnej
neuropatie obwodowe
inne choroby, które nie definiują
AIDS, przypisywane infekcji HIV i
wskazujące na znaczne upośledzenie
odporności komórkowej.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
bakteryjne, powtarzające się zapalenia płuc (2
lub więcej epizodów w czasie 12 miesięcy) *
posocznica salmonellozowa, nawracająca
zakażenie M. tbc - płuc * lub pozapłucne
zakażenie innymi gatunkami lub
niezidentyfikowanymi dotąd mykobakteriami
kandydoza przełyku
kandydoza oskrzeli, tchawicy lub płuc
zapalenie płuc spowodowane P. carinii
histoplazmoza (pozapłucna lub rozsiana)
kokcydioidomykoza (pozapłcna lub rozsiana)
isosporiaza (biegunka utrzymująca się ≥ 1
miesiąc)
kryptosporidioza (biegunka utrzymująca się ≥ 1
miesiąc)
toksoplazmoza mózgu
zakażenie Herpes simplex: przewlekłe
owrzodzenia (utrzymujące się ≥ 1 miesiąc),
zapalenia płuc, przełyku
postępująca wieloogniskowa leukoencefalopatia
zakażenie wirusem cytomegalii: zapalenie
siatkówki z utratą widzenia lub inne lokalizacje
(poza wątrobą, śledzioną, węzłami chłonnymi)
encefalopatia związana z zakażeniem HIV
zespół wyniszczenia spowodowany HIV
mięsak Kaposiego
chłoniak immunoblastyczny lub Burkitta, lub
pierwotny mózgu
inwazyjny rak szyjki macicy
* jednostki dodane do klasyfikacji w roku
1992.
Definicja kliniczna AIDS obejmuje stadia C1, C2 i C3.
W USA rozpoznaje się AIDS także u osób mieszczących się w stadiach A3, B3 (niezależnie od stadium klinicznego) i C3.
Komórki CD4 (limfocyty CD4)
– rodzaj krwinek białych, posiadających na swej powierzchni receptor
powierzchniowy CD4, pomagających zwalczać infekcje; HIV atakuje komórki CD4 powodując zaburzenia ich funkcji
lub ich zniszczenie.
Komórki dendrytyczne:
rodzaj komórek układu odpornościowego występujących w skórze i błonach śluzowych;
zwykle są to pierwsze komórki docierające do miejsc uszkodzonych lub objętych stanem zapalnym, gdzie wiążą się z
Krajowe Centrum ds. AIDS
Słownik pojęć i skrótów
5
5
atakującym drobnoustrojem i transportują go do okolicznych węzłów chłonnych, gdzie inicjowana jest
immunologiczna odpowiedź komórkowa organizmu.
Kreatynina:
substancja powstająca w wyniku rozpadu kreatyny, związku uczestniczącego w przekazywaniu energii w
komórkach mięśni. Stężenie kreatyniny we krwi i w moczu jest miarą wydolności nerek.
L
Lamiwudyna – (3TC) – nukleozydowy inhibitor odwrotnej transkryptazy.
Leki antyretrowirusowe
– leki hamujące namnażanie się wirusa HIV w organizmie człowieka na różnych etapach
cyklu replikacji.
Obecnie zarejestrowane leki należą do trzech głównych grup: inhibitorów odwrotnej transkryptazy
(nukleozydowych, nukleozydowych i nienukleozydowych), enzymu niezbędnego na początku cyklu życiowego wirusa,
umożliwiającego przepisanie materiału genetycznego wirusa z RNA na DNA, inhibitorów proteazy HIV, enzymu
niezbędnego na końcu cyklu życiowego wirusa oraz inhibitorów fuzji – czyli jak dotąd jednego leku hamującego
wnikanie wirusa HIV do wrażliwych na zakażenie komórek.
Leki antyretrowirusowe nie usuwają HIV z organizmu, a zmniejszają jego ilość, co zwalnia postęp zakażenia i
znacznie wydłuża życie osób zakażonych HIV.
Do maja 2007r. w USA i w Unii Europejskiej (w większości także w Polsce) zarejestrowano następujące leki:
NAZWA RODZAJOWA
UŻYWANE
SKRÓTY
NAZWA HANDLOWA
DATA REJESTRACJI
(USA)
PRODUCENT
NUKLEOZYDOWE INHIBITORY ODWROTNEJ TRANSKRYPTAZY
zydowudyna
didanozyna
Retrovir
Videx
Videx EC
Hivid
Zerit
3TC, Epivir
Ziagen
Emtriva
AZT, ZDV
ddI
zalcytabina
stawudyna
lamiwudyna
abakawir
emtricytabina
ddC
d4T
3TC
ABC
FTC
19.03.1987
9.10.1991
31.10.2000
19.06.1992
17.11.1994
17.11.1995
17.12.1998
2.06.2003
Glaxo SmithKline
Bristol-Myers Squibb
Hoffmann-La Roche
Bristol-Myers Squibb
Glaxo SmithKline
Glaxo SmithKline
Gilead Sciences
NUKLEOTYDOWE INHIBITORY ODWROTNEJ TRANSKRYPTAZY
tenofowir DF
Viread
TDF
26.10.2001
Gilead Sciences
NIENUKLEOZYDOWE INHIBITORY ODWROTNEJ TRANSKRYPTAZY
delawirydyna*
efawirenz
DLV
EFV
newirapina
NVP
Rescriptor*
Stocrin, Sustiva
4.04.1997
17.09.1998
Viramune
21.06.1996
Pfizer (dawniej Agouron)
Merck,
Bristol-Myers Squibb
Boehringer Ingelheim
INHIBITORY PROTEAZY HIV
sakwinawir
indinawir
ritonawir
nelfinawir
amprenawir**
lopinawir/ritonawir
atazanawir
fosamprenawir
tipranawir
darunavir
SQV
IDV
RTV
NFV
APV
LPV/r
ATV
FPV
TPV
DRV (TMC 114)
Invirase
Fortovase**
Crixivan
Norvir
Viracept
Agenerase**
Kaletra
Reyataz
Lexiva
Aptivus
Prezista
7.12.1995
7.11.1997
14.03.1996
1.03.1996
14.03.1997
15.04.1999
15.09.2000
20.06.2003
20.10.2003
22.06.2005
26.06.2006
Hoffmann-La Roche
Merck
Abbott
Agouron
Glaxo SmithKline
Abbott
Bristol-Myers Squibb
Glaxo SmithKline
Boehringer Ingelheim
Gilead Sciences
13.03.2003
Hoffmann-La Roche
INHIBITORY FUZJI
enfuwirtyd
T-20
* - lek zarejestrowany tylko w USA,
**- leki wycofane z produkcji.
Fuzeon
Leki złożone
NAZWA HANDLOWA
COMBIVIR
TRIZIVIR
KIVEXA (Epzicom – USA)
TRUVADA
ATRIPLA
SKŁAD
zydowudyna (300mg) + lamiwudyna (150mg)
abacavir (300mg) + lamiwudyna (150mg) + zydowudyna (300mg)
abakawir (600mg) + lamiwudyna (300mg)
tenofowir (300mg) + emtricitabina (200mg)
tenofowir (300mg) + emtricitabina (200mg) + efawirenz (600mg)
DATA REJESTRACJI
27.09.1997
14.11.2000
2.08.2004
2.08.2004
12.07.2006
Leukocyty (krwinki białe): komórki krwi o podstawowym znaczeniu dla obrony organizmu przed zakażeniem.
Lexiva – nazwa handlowa fosamprenawiru, inhibitora proteazy HIV, który zastąpił amprenawir.
Krajowe Centrum ds. AIDS
Słownik pojęć i skrótów
6
6
Limfadenopatia: przewlekły stan chorobowy węzłów chłonnych spowodowany zakażeniem lub procesem
nowotworowym, podczas którego węzły chłonne ulegają powiększeniu, mogą stać się wyczuwalne lub nawet
widoczne. W przebiegu infekcji HIV węzły chłonne ulegają często powiększeniu, nie świadczy to jednak o szybszym
postępie zakażenia do AIDS. Jeżeli węzły chłonne są powiększone dłużej, niż miesiąc, w co najmniej dwóch różnych
okolicach, poza okolicą pachwinową, stan taki określany jest jako przetrwała uogólniona limfadenopatia. HIV nie jest
jedyną przyczyną uogólnionej limfadenopiatii.
Limfocyty:
krwinki białe odpowiedzialne za odporność nabytą organizmu. Dwa główne rodzaje limfocytów to limfocyty B,
odpowiedzialne za odpowiedź humoralną (produkcję przeciwciał) i limfocyty T, odpowiedzialne za odporność
komórkową. Komórki CD4 należą do limfocytów T.
Lipidy: tłuszcze.
Lopinawir (LPV) – inhibitor proteazy HIV, stosowany równocześnie z ritonawirem – Kaletra.
M
MACS: (ang. Multicenter AIDS Cohort Study)
– jedna z największych na świecie grup osób zakażonych HIV,
homoseksualistów, obserwowanych od roku 1984. Badania prowadzone w 4 miastach amerykańskich: Baltimore,
Chicago, Los Angeles i Pittsburgu obejmują ponad 5 000 osób, a ich wyniki są niezwykle cenne dla wiedzy o
przebiegu zakażenia, infekcjach oportunistycznych, wpływie leków i innych kwestiach związanych z HIV/AIDS.
Miopatia:
choroba mięśni, która może być spowodowana między innymi infekcją lub działaniem przyjmowanych leków.
Spośród leków antyretrowirusowych wywołać ją może AZT, ale także sama infekcja HIV.
Mutacja punktowa:
zamiana na inny tylko jednego aminokwasu, który powinien znajdować w konkretnym miejscu
genu odpowiedzialnego za powstawanie składników wirusa, która może spowodować oporność wirusa na leki.
Mutagenność: zdolność substancji chemicznej do wywoływania zmian genetycznych (mutacji).
N
Nefrotoksyczność: uszkadzający lub niszczący wpływ, na przykład leków, na komórki nerki.
Nelfinavir (NFV) – Viracept – inhibitor proteazy HIV.
Neuropatia obwodowa:
zespół objawów, na który składają się początkowo uczucie drętwienia, palenia, później
strzelający lub ciągły ból końców palców rąk i stóp, z czasem dalszych części kończyn dolnych i górnych, ujawniające
się u części pacjentów, zwykle 2 do 6 miesięcy po rozpoczęciu leczenia niektórymi NRTI.Objawy neuropatii mogą
dotyczyć jednego nerwu (mononeuropatia) lub jednocześnie wielu nerwów (polineuropatia).
Newirapina (NVP) – Viramune – nienukleozydowy inhibitor odwrotnej transkryptazy.
NNRTI: (ang. non-nucleoside reverse transcriptase inhibitors) –
nienukleozydowe
inhibitory
odwrotnej transkryptazy.
Norvir (RTV) – nazwa handlowa ritonawiru, inhibitora proteazy HIV.
NRTI: (ang. nucleoside reverse transcriptase inhibitors)
–
nukleozydowe
inhibitory
odwrotnej
transkryptazy.
O
Odwrotna transkryptaza:
enzym wirusa HIV, dzięki któremu materiał genetyczny wirusa z kwasu RNA
przepisywany jest na kwas DNA, co stanowi podstawowy etap cyklu życiowego retrowirusów. Leki hamujące
aktywność tego enzymu nazywane są inhibitorami odwrotnej transkryptazy.
Okienko serologiczne (immunologiczne):
okres między zakażeniem, np. HIV, a pojawieniem się swoistych
przeciwciał przeciwko drobnoustrojowi, który spowodował zakażenie.
Okres półtrwania: czas niezbędny do eliminacji połowy ilości np. leku z organizmu, określany skrótem T1/2.
Krajowe Centrum ds. AIDS
Słownik pojęć i skrótów
7
7
Oporność: takie zmiany wirusa, które powodują iż staje się on niewrażliwy na stosowane leki.
Oporność krzyżowa: rozwój oporności na jeden lek, powodujący oporność także na inny, niestosowany dotąd lek,
należący do tej samej klasy.
Osocze (plazma): płynna, nie zawierająca komórek (krwinek czerwonych, białych, płytek) część krwi.
P
Parestezje: nietypowe doznania, takie jak uczucie mrowienia, pieczenia. Mogą być pierwszym objawem polineuropatii
obwodowej (¨ neuropatia obwodowa) albo przejściowym, nienasilającym się objawem ubocznym leku.
PCR – (ang: polymerase chain reaction) –
reakcja łańcuchowa polimerazy , jedna z metod służąca między innymi
do określania ilości kopii RNA HIV we krwi obwodowej.
Placebo: substancja nieaktywna (np. cukier); w badaniach klinicznych porównywano skuteczność leku właśnie z placebo.
PMR: płyn mózgowo-rdzeniowy.
Polineuropatia obwodowa: ¨ neuropatia obwodowa.
Poziom wykrywalności: pojęcie używane między innymi dla określenia najmniejszej ilości kopii RNA HIV dającej się
wykryć zastosowanym testem.
Prezista (DRV, TMC-114) – nazwa handlowa inhibitora proteazy HIV.
Profilaktyka pierwotna: zapobieganie pojawieniu się po raz pierwszy infekcji oportunistycznych u osób z upośledzoną
odpornością (np. przyjmowanie Biseptolu przy liczbie komórek CD4 < 200/μl w celu zapobieżenia wystąpienia
zapalenia płuc spowodowanego Pneumocystis carinii).
Profilaktyka poekspozycyjna:
profilaktyka po kontakcie z HIV stosowana z użyciem dwóch lub trzech leków
antyretrowirusowych przede wszystkim u pracowników służby zdrowia, ale także u osób, które uległy narażeniu na
zakażenie w konsekwencji gwałtu lub osób niezakażonych, które miały intymny kontakt z osobą zakażoną HIV, a
stosowane zabezpieczenia zawiodły.
Profilaktyka wtórna: zapobieganie wystąpieniu nawrotów infekcji oportunistycznych, po zakończeniu leczenia ostrego
ich epizodu (np. po przechorowaniu zapalenia płuc spowodowanego Pneumocystis carinii).
Proteaza HIV: enzym wirusa HIV, niezbędny do powstawania nowych zakaźnych cząstek wirusa w końcowym etapie cyklu
życiowego HIV w zakażonej komórce. Leki hamujące aktywność tego enzymu nazywane są inhibitorami proteazy.
R
Randomizacja: losowy przydział pacjentów spełniających kryteria uczestnictwa
do poszczególnych grup w badaniach
klinicznych leków.
Ritonawir
(RTV) – Norvir – inhibitor proteazy HIV, obecnie używany najczęściej do wzmacniania działania innych
inhibitorów proteazy.
Replikacja: namnażanie się wirusa, produkcja nowych zakaźnych cząstek wirusa w organizmie osoby zakażonej.
Rescriptor
(DLV) – nazwa handlowa
zarejestrowanego tylko w USA.
nienukleozydowego
inhibitora
odwrotnej
transkryptazy,
delawirydyny,
Retrovir (AZT, ZDV) – nazwa handlowa pierwszego zarejestrowanego nukleozydowego inhibitora odwrotnej transkryptazy.
Reyataz (ATV) – nazwa handlowa atazanawiru, inhibitora proteazy HIV.
Krajowe Centrum ds. AIDS
Słownik pojęć i skrótów
8
8
S
Sakwinawir
(SQV) – pierwszy zarejestrowany inhibitor proteazy HIV, pod nazwą handlową Invirase, później – na
pewien czas wprowadzono nowszą postać leki – Fotrovase – która obecnie wycofywana jest z użycia; Invirase
stosowana jest obecnie w połączeniu z niewielką dawką ritonawiru.
Serokonwersja:
pojawienie się w organizmie przeciwciał skierowanych przeciwko drobnoustrojowi, np. wirusowi HIV.
Zmiana statusu serologicznego osoby badanej z ujemnego do dodatniego.
SIV – (ang. simian immunodeficiency virus) – małpi wirus upośledzenia odporności.
Stocrin – nazwa handlowa efawirenzu – nienukleozydowego inhibitora proteazy HIV.
Synergizm:
współdzialanie między dwoma lub wieloma substancjami (np. lekami), które daje razem większy efekt, niż
suma ich indywidualnych działań.
T
T 1/2 = okres półtrwania: czas niezbędny do eliminacji połowy ilości np. leku z organizmu.
Teratogenność: zdolność substancji chemicznej (leku) do wywoływania wad rozwojowych u płodu.
Test na HIV: test poszukujący przeciwciał skierowanych przeciwko wirusowi HIV, których obecność potwierdzona testem
Western blot pozwala na rozpoznanie zakażenia HIV.
Transmisja: określenie używane na przeniesienia zakażenia.
Transmisja wertykalna: przeniesienie zakażenia, np. HIV, z matki na dziecko.
Trizivir – lek łączący w jednej tabletce 3 nukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy: abacawir, lamiwudynę i
zydowudynę.
Trombocytopenia: obniżenie liczby płytek krwi, pełniących istotną rolę w procesie krzepnięcia krwi oraz w odpowiedzi
immunologicznej i powstawaniu odczynów zapalnych. Przy bardzo niskich wartościach płytek krwi dochodzić może do
trudnych do opanowania krwawień.
Trójglicerydy:
połączenie glicerolu z kwasami tłuszczowymi, krążące we krwi; podwyższone stężenie trójglicerydów,
szczególnie gdy towarzyszy mu wzrost cholesterolu LDL, wiąże się z miażdżycą naczyń krwionośnych.
Truvada – lek łączący w jednej tabletce tenofowir i emtricitabinę.
V
Viracept (NFV) – nazwa handlowa nelfinawiru, inhibitora proteazy HIV.
Viread (TDF) – nazwa handlowa tenofowiru, nukleotydowego inhibitora odwrotnej transkryptazy.
W
Wiremia (ang. viral load):
ilość cząstek wirusa HIV, liczonych jako kopie kwasu rybonukleinowego – RNA – wirusa
HIV w 1 ml plazmy. Poziom wiremii oceniany jest w monitorowaniu skuteczności leczenia antyretrowirusowego.
Wirus: jeden z najmniejszych drobnoustrojów, które nie mogą żyć poza komórką ustroju gospodarza (człowieka).
Krajowe Centrum ds. AIDS
Słownik pojęć i skrótów
9
9
Z
Zalcytabina (ddC) – Hivid – nukleozydowy inhibitor odwrotnej transkryptazy, obecnie wycofywany z użycia.
Zydowudyna (ZDV, AZT) – Retrovir – pierwszy zarejestrowany nukleozydowy inhibitor odwrotnej transkryptazy.
Zespół Stevens - Johnsona: poważna, niekiedy śmiertelna choroba, charakteryzująca się gorączką, ciężką wysypką z
tworzeniem się pęcherzy, nudnościami, wymiotami. Zespół może zostać wywołany przez ciężką reakcję alergiczną na
niektóre leki.
Ziagen (ABC) – nazwa handlowa abakawiru, nukleozydowego inhibitora odwrotnej transkryptazy.
Ż
Żółtaczka:
żółte zabarwienie skóry i białkówek oczu spowodowane wzrostem stężenia bilirubiny we krwi. Jest zwykle
objawem schorzeń wątroby, najczęściej wirusowych jej zapaleń powodowanych przez wirusy HAV, HBV, HCV.
Dorota Rogowska-Szadkowska
maj 2007r.
Krajowe Centrum ds. AIDS